________________
तिङन्तः
२८५
हन्तेर्वधिरादेशो भवति आशिषि च परे । वाधिषीष्ट वधिषीष्ट । ग्राहिषीष्ट । ग्रहीपीष्ट । दर्शिषीष्ट । दृक्षीष्ट ॥ भविष्यन्ती। भाविष्यते भविष्यते। साविष्यने मनिष्यते । गमिष्यते चेपते । शानिष्यते हनिष्यते । ग्राहिष्यते। ग्रहीष्यते । दर्शिष्यते दृश्यते ।। क्रियातिपत्यां। अभाविष्यत अभविष्यत । असाविष्यत असदिष्यत असोष्यत । अचायिष्यत अचेष्यत । अघानिष्यत । अहनिष्यत । अग्राहिष्यत अग्रहीष्यत । अदर्शिष्यत अदृश्यत । इत्यादि । एवं सर्वमुत्रेयं ।
अथ सनादिप्रत्ययान्ता धातवः प्रदर्श्यन्ते
गुप्तिज्किद्भ्यः सन् ॥३७२ ॥ 'गुप् ति कित् एभ्य: पर: सन् भवति स्वार्थे ।
गुपादेश्च ॥३७३॥ गुपादेः सनि परे नेड् भवति।
स्मिड्यूझज्ज्वश्कगृधप्रच्छां सनि ।।३७४॥ एषां धातूनां सनि परे इडागमो भवति । इति स्मिडादिनियमाभावात् ।
सनि चानिटि॥३७५ ॥ नामिन उपधाया गुणो न भवति अनिटि सनि परे । द्विवचनमभ्यासकार्य च कार्य ।
ते धावतः ॥३७६ ॥ ते सनादिप्रत्ययान्ता: शब्दा: धातुसंज्ञा भवन्ति ।
पूर्ववत्सनन्तात्।।३७७॥
वाधिषीष्ट, वधिषीष्ट । ग्राहिषीष्ट, प्रहीषीष्ट । दशिषीष्ट दृक्षीष्ट ।
भविष्यन्ती में...-भाविष्यते। भविष्यते । चायिष्यते । वेष्यते। घानिष्यते हनिष्यते। ग्राहिष्यते ग्रहीष्यते । दर्शिष्यते, द्रक्ष्यते ।
क्रियातिपत्ति में अभाविष्यत अभविष्यत । असाविष्यत असविष्यत असोष्यत। अचायिष्यत अचेष्यत । अघानिष्यत अहनिध्यत । अग्राहिष्यत अग्रहीष्यत । अदर्शिष्यत । अद्रक्ष्यत । इत्यादि । इसी प्रकार सभी समझ लेना चाहिये।
अथ सनादिप्रत्ययान्त धातु कहे जाते हैं। गुप् ति कित् से परे स्वार्थ में सन् प्रत्यय होता है ॥३७२ ।।
गुपादि से सन् प्रत्यय के आने पर इट् नहीं होता है ॥३७३ ।। स्मिङ् पूङ् रञ्ज आदि धातु को सन् के आने पर इद का आगम हो जाता है ॥३७४ ।। इस प्रकार से स्मिङ् आदि के नियम का अभाव है।
अनिट् सन् के आने पर नामि की उपधा को गुण नहीं होता है ॥३७५ ॥ सन् प्रत्यय के आने पर द्वित्व एवं अभ्यास कार्य भी होते हैं। गुप् गुप् सन् ते जुगुप् स ते
वे सनादि प्रत्ययान्त शब्द धातु संज्ञक होते हैं ॥३७६ ॥ अर्थात् जो धातु आत्मनेपदी है वह आत्मनेपद होता है अत: जुगुप्ससे आत्मनेपद हुआ।
सनंत धातु से पूर्ववत् पद संज्ञा होती है ॥३७७ ॥
