Katantra Roopmala

Author(s): Sharvavarma Acharya, Gyanmati Mataji
Publisher: Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan

Page 315

तिङन्त:
३०३
एते सोपसर्गा नित्यं मानुबन्धा भवन्ति । एते अनुपसर्गा वा मानुबन्धा भवन्ति । तत्र सोपसर्गपक्षे मानुबन्धानां ह्रस्वः । ज्वल दीप्ती प्रज्वलयति । प्राजिज्वलत् । ह्वल हाल चलने । प्रहृलयति । प्राजिह्वलत् । प्रह्मलयति । प्राजिहालत् । अमन्तत्वात् । प्रणमयति । प्राणीनमत् । उपनमयति । उपानीनमत् ।
अनुपसर्गा वा ।। ४५९ ।
एते अनुपसर्गा वा मानुबन्धा भवन्ति । ज्वलयति । ज्वालयति । अजिज्वलत् । ह्वलयति । ह्यालयति । अजिह्वलत् । ह्यलयति अजिह्यलत् । नमयति ॥ नामयति । अनीनमत् ।
ग्लास्नावनवमश्च ॥४६० ॥
एते मानुबन्धा वा भवन्ति । ग्लै हर्षक्षये । ग्लापयति । ग्लपयति । अजिग्लपत् । ष्णा शौचे ॥ स्नपयति । स्नापयति । असिस्नपत् । वन घण संभक्तौ ॥ वनयति । वानयति । अवीवनत् । टुवमुद्गिरणे । वमयति । वामयति । अवीवमत् ।
न कमभ्यमि चमः ॥४६१ ।।
एषां ह्रस्वो न भवति इनि परे ।
कमेरिनिङ् कारितम् ॥ ४६२ ।।
I
कमेः कारितसंज्ञक इनिङ् भवति स्वार्थे । कमु कान्तों कामयते । अधिकमत् । अम हम मी मृ हय गतौ । आमयति । आमिमत् । चमु अदने । चामयति । अचीचमत् ।
शमोऽदर्शने ॥४६३ ।।
शमोऽदर्शनेऽर्थे ह्रस्वो भवति इनि परे । शमयति रोगान् । अशिशमत् । अदर्शन इति किं ? निशामयति रूपं । न्यशीशमत् ।
यमो परिवेषणे ||४६४ ॥
उपसर्ग पक्ष में मानुबन्ध होने से ह्रस्व होते हैं। ज्वल-दीप्त होना प्रज्वलयति । प्राजिज्वलत् । हल हाल — चलन । प्रह्वलयति । प्राजिह्वलत् । प्रह्मलयति । प्राजिह्यलत् । प्रणमयति । प्राणीनमत् । उपनमयति । उपनिनमत् ।
उपसर्ग रहित विकल्प से मानुबन्ध होते हैं ॥ ४५९ ॥
ज्वलयति । ज्वालयति । अजिज्वलतू । ह्वलयति, ह्वालयति नमयति, नामयति । अनीनमत् ।
1
ग्ला, स्ना वन और वम ये धातु मानुबन्ध विकल्प से होते हैं ||४६० ॥ ग्लापयति, ग्लपयति । ष्णा— नहाना स्नपयति, स्नापयति वन षण—– संभक्ति । वनयति, वानयति । वमयति । वामयति । अवीवमत् ।
कम अम और चम को इन् के आने पर ह्रस्व नहीं होता है ॥४६१ ॥ कम से कारित संज्ञक इनिङ होता है स्वार्थ में ॥४६२ ॥
कामयते । डानुबंध प्रत्यय से आत्मनेपदी हो गया है। अचीकमत् । अम, हम, मी, मू, हय-गमन करना । आमयति अभिमत् । चमु - खाना चामयति । अचीचमत् ।
इन् के आने पर शम् को अदर्शन अर्थ में ह्रस्व होता है ॥४६३ ॥ शमयति । रोगों को शांत करता है। अशिशमत् । नहीं देखना अर्थ हो ऐसा क्यों कहा ? देखने अर्थ में दीर्घ हो गया। निशामयति रूपं । न्यशीशमत् ।
अपरिवेषण अर्थ में यम् को ह्रस्व होता है ॥ ४६४ ॥