________________
तिङन्तः
२०९ असंयोगात् पूर्वात्रुविकरणात् परस्य हेलोपो भवति । शृणु शृणुतात् शृणुतं शृणुत । शृणवानि शृणवाव शृणवाम । अश्रृणोत् अशृणुतां अशृण्वन् । कर्मणि
नाम्यन्तानां यणायियित्राशीश्चिम्चेक्रीयितेषु ये दीर्घः ॥ ५३॥ नाम्यन्तानां धातूनां दोघी भवति यणादिषु य च्वौ च परे । श्रूयेत श्रूयते । श्रूयतां । अश्रूयत। इत्यादि । षिधु गत्यां । षिधू शास्त्रे माङ्गल्ये च।
धात्वादेः षः सः ॥ ५४॥ धात्वादे: षस्य सो भवति। सेधति । स्थासेनयसेधतिसिचसज्विाजा अडभ्यासान्तरश्चेति सस्य पत्वं । प्रतिषेधति । तत्र सेधतेर्गताविति वचनाद्गतौ न षत्वं । परिसेधति । सेधतः । सेन्ति । सेधेत् । सेधतु । असेघत् । णोड् प्रापणे।
णो नः ॥ ५५ ॥ घात्वादेर्णस्य नो भवति । नयति नयत: नयन्ति नयते नयेते नयन्ते । नयेत् । नयेत । नयतु । नयतां । अन्यत् । अनयत । भावे-नीयते । कर्मण्येवं । संस् भंस् अवलंसने । ध्वंस् गतौ च । मनोरगुस्वारो धुटि इति नकारस्यानुस्वारः । संसते नसेते स्रसन्ते । अंसते । ध्वंसते ।
पंचमी में-शृणोतु, शृणुतात् शृणुतां शृण्वन्तु । शृणु शृणुतात्
शुणतं शृणुत शृणवानि
शृणवाव शृणवाम। यण आदि, य, च्चि प्रत्यय के आने पर नाम्यंत धातु को दीर्घ हो जाता है ।।५३ ॥ वर्तमाना-श्रूयते श्रूयेते श्रूयते सप्तमी— श्रूयेत श्रूयेयातां श्रूयेरन् ___श्रूयसे श्रूयेथे श्रूयध्वे श्रूयेथाः श्रूयेयार्था श्रूयेध्वं
श्रूये श्रूयावहे श्रूयामहे श्रूयेय श्रूयेवहि श्रूयेमहि पंचमी- श्रूयतां श्रूयेतां श्रूयन्तां ह्य- अश्रूयत अश्रूयेतां अश्रूयन्त श्रूयस्व श्रूयेथां श्रूयध्वं
अश्रूयथाः अश्रूयेथां अश्रूयध्वम् श्रूय श्रूयावहै श्रूयामहै अश्रूये अश्रूयावहि अश्रूयामहि षिधु धातु गति अर्थ में है। 'षिधू' शास्त्र और मंगल अर्थ में है। धातु के आदि का षकार सकार हो जाता है ॥५४॥
सिथ् है अन् विकरण और गुण होकर 'सेधति' बना। स्था, आस् से धति, सिच् सजि ध्वजि इनमें अट् अभ्यासांतर (व्यवधान रहने पर भी) सकार को षकार हो जाता है। जैसे प्रतिषेधति ।।
धातु पाठ में गत्यां पढ़ा है इसलिये जहाँ गति से भिन्न अर्थ है वहाँ ष नहीं होता जैसे परिसेधति, बना।
सेधति, सेधत: सेवन्ति । सेधसि सेघथ: सेधथ । सेधामि सेधाव: सेधामः। सेधेत् । सेधतु । असेषत् ।
णीङ् धातु ले जाने अर्थ में है। धातु की आदि का णकार नकार हो जाता है ॥५५॥ यह धातु उभयपदी है अत: परस्मैपद आत्मने पद दोनों में रूप चलेंगे। वर्त---नयति नयतः नयन्ति नयते नयेते नयंते नयसि
नयथ नयसे नयेथे नयध्वे
पद दोनों में रूप चले गयेते
नये
नयथ:
