________________
ભયંકર દુષ્કાળ મુનિને સુધા પીડિત લેકેએ પકડી ચીરી નાખ્યું અને એને ત્યાં જ ખાઈ ગયા. આ પરિસ્થિતિ જોઈ ગૃહસ્થાએ મુનિઓને નગરમાં રહેવાની વિનંતી કરી. જેથી એ ત્યારથી નગરમાં રહેવા લાગ્યા. ઉજજૈનના કુબેર મિત્ર વગેરે શ્રેષ્ઠીઓએ ગરીબોને જમાડવા અન્નસત્રો ખોલ્યાં, પણ અન્નસત્રોની વાત સાંભળી રેજ હજારો દુકાળિયા ચારે બાજુથી ત્યાં ઊભરાવા લાગ્યા, જેથી સંખ્યા ખૂબ વધી જવાથી એ વ્યવસ્થા તૂટી પડી. પરિણામે શહેરમાં ભિખારીઓની સંખ્યા વધી પડવાથી ભારે અવ્યવસ્થા જામી ગઈ. પરિણામે મુનિઓને પણ આહાર–પાણી વિહોરાવવાની મુશ્કેલી ઊભી થઈ હતી. આમ પરિસ્થિતિ અતિ વિકટ બની જવાથી આપધમ માની અનેક શ્રમણચાર્યોને આહાર–પાણી માટે રાત્રે બહાર જવાની પણ આજ્ઞા આપવી પડી હતી.
“કુમુક્ષિત: િન રતિ વર્ષ ” એ ન્યાયે ભૂખનું દુઃખ એવું ભયંકર છે કે માણસ એથી ન્યાય, નીતિ, કરુણ, સ્નેહ, ધર્મ બધું જ ભૂલી જાય છે અને સ્વાર્થવૃત્તિ, કઠોરતા, એકલપેટાપણું તથા નિર્દયતા જેવા દુગુણે પિષ એ હૃદયશન્ય લાગણીને બુટ્ટો પણ બની જાય છે. આથી માણસો પોતાના બાળકોને રખડતા મૂકી ચાલ્યા જતા. કઈ કઈ તે પોતાના જ બાળકોને મારી નાખી એનું માંસ ખાઈને ક્ષુધાતૃપ્તિ અનુભવતા.
આવી ભયંકર પરિસ્થિતિ જોઈ જેઓ ધર્મવીર હતા, જ્ઞાની હતા એમણે તો અનશન આદરીને સંસ્કૃતિની રક્ષા માટે પ્રાણત્યાગ કર્યો. આવા મુનિઓની સંખ્યા ૭૪૮ ની હતી (વાંચે, ધર્માનુબંધી વિશ્વદર્શન ભા. ૫) આમ માનવ દિલમાંથી જ્યાં સ્નેહનું અને ત્યાગનું અમૃતઝરણું જ સુકાઈ ગયું હતું ત્યાં પછી એમને જીવનમાં રસ પણ શો રહે ! આમ છતાં જેઓ જીવતા રહ્યા હતા એ પણ અનશનની તૈયારી સાથે ઘણી મુશ્કેલીઓ અનુભવીને જ કપરી કસોટીમાંથી પાર ઊતરી શક્યા હતા. પણ આ કઠણ કાળમાં સંઘની અવ્યવસ્થા જામી હોઈ તેમ જ મુનિઓને ગૃહસ્થો સાચવતા હોઈ
