________________
શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીને આધાર એ યુગમાં બતાવેલી ભવ્ય ઉદારતાનું જ એ ગાથા દ્વારા રોજ સ્મરણ કરવામાં આવે છે. - એક બીજી દષ્ટિએ વિચારીએ તો જે પુરુષોએ આપણા માટે વ્યવહાર સુલભ ધોરી માર્ગ બનાવી આપે છે; એમણે એ અભેદ્ય જંગલે સાફ કરવા, ઝાડી ઝાંખરાં દૂર કરવા, કાંટા-કાંકરા કાઢી નાખવા કેટલે પુરુષાર્થ ખેડ્યો હશે ? ને એમ કરવા જતાં એમના પગમાં શળ નહીં ભેંકાઈ હોય ? કાંટા-કાંકરા નહીં ખેંચ્યા હોય ? ઝાડી-ઝાંખરાએથી શરીર નહીં ઉઝરડાઈ ગયું હોય? છતાં એમ માનવું કે એ પણ આપણી જેમ જ ઝડપથી સરલ રીતે એ માર્ગ પર દોડતા હતા તે એ આપણી સમજની ખામી બતાવે છે. ખરી રીતે તે ગાઢ ધુમ્મસ વચ્ચે ઘેરાયેલા સૂર્યની મહત્તા તે એ બધા અંધાર વાદળ હટાવી નવપ્રકાશ પાથરવામાં છે. તેમ એ મુનિઓની મહત્તા પણ આવા જ કારણે છે.
ગાંધીજી ચુસ્ત વનસ્પત્યાહારી હતા. એમના આશ્રમમાં માંસાહારી લોકોને પણ ચુસ્ત વનસ્પત્યાહારી બનીને જ રહેવું પડતું. આમ છતાં અબ્દુલગફાર ખાનની પુત્રીને માંસ વિના ચાલતું જ નહીં. તરત જ એની તબિયત પર અસર થતી. આથી માનવ અહિંસાને પ્રાધાન્ય આપનાર ગાંધીજી એને એક મુસ્લિમ મિત્રને ત્યાં માંસ ભોજન માટે મોકલી આપતા. તેમ ગુરુઓએ પણ ખૂબ જ ઉદારતાપૂર્વક કામ લીધું હતું.
આથી હરકોઈ પ્રશ્ન આજની દૃષ્ટિએ નહીં પણ તે તે સમયની દૃષ્ટિએ જ વિચારવો જોઈએ. સાથે એ પણ ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરી છે કે એ કાળની કેટલીક વાતો આજે ન ચાલે. બદલાતું પ્રામાણ્ય :
उत्तरोत्तर ऋषीणाम् प्रामाण्यम्
આપણું આર્ય પરંપરામાં એ સ્વીકારવામાં આવ્યું છે કે સનાતન સિદ્ધાંતે બદલી ન શકાય. પણ આચારવિચાર–વિધિવિધાનો તો
