________________
અંતિમ નિવેદન જીવન ગમે તેટલું પવિત્ર હોય, એને માટે ગૌરવ હોય છતાં કમને-કાળને વશ શ્રવું જ પડે છે, “વિતવ્યતાને માન દેવું જ પડે છે. એથી થયેલા આક્ષેપ માટે વેઠેલી મૂંઝવણને હરખ-શોક નહીં કરતાં વિશુદ્ધિના તેજ-કિરણોને ફરી પ્રકાશ પાથરતા રહેવું એ જ કર્તવ્ય થઈ પડે છે ને એમાં જ સાચું શૌર્ય રહેલું છે. પણ આમ છેલ્લાં ૨૫ વર્ષમાં ઉપરાઉપરી થયેલા આક્ષેપોના હુમલાઓને કારણે આપણુમાં એવું શૌર્ય પ્રગટી શકતું નથી, કારણ કે એક વિચાર આપણને મૂંઝવી રહ્યો છે કે જે ધર્મે અહિંસાને ચરમ સીમા સુધી પહોંચાડવાની સાધના કરી છે, એ જ ધર્મમાં માંસાહારની વાત ક્યાંથી આવી તેમ જ એવા પાઠો ને ટીકાઓ પણ કયાંથી ઉદ્દભવી આવ્યાં– એનો ખુલાસે બીજાઓને કેવી રીતે ગળે ઊતરાવવો ?
પણ મૂળ વાત એ છે કે જે પડે છે એ જ ચડી શકે છે; પાછા હટે છે એ જ ફાળ ભરી શકે છે. બાકી સ્થિર–એકધારું જીવન જીવનાર નથી કદી ક્રાંતિ કરી શકતો કે નથી ઉત્થાન કરી શકતે. દેષ આવ્યા વિના ગુણ પ્રગટાવવાનું સામર્થ્ય પ્રગટતું જ નથી. જગતમાં ધકકો લાગ્યા વિના કેઈ કદી ઊંચે ચડી શક્યું છે ? આ રીતે છાશ લેવાયા વિના અંદરનું સત્વ બહાર નથી આવતું માખણ નથી ઊતરતું તેમ કુદરતે જ કઈ અગમ્ય લેગ નિર્માણ કર્યો હતો કે જેથી એવા નિમિત્તે અંદરનું સત્વ બહાર ખેંચી કાઢી એ દ્વારા સમગ્ર દેશ પાસે એક મોટી ફાળ ભરાવવી હતી. અને આપણે
૧૧
