________________
પરિશિષ્ટ
૧૫૯ કેઈ મુનિ લપસી પડે. મુનિશ તજી ગૃહસ્થાશ્રમ ભોગવે, પણ ફરી બ્રહ્મચર્યાદિ મહાવ્રત પાળવાની ભાવનાથી ધર્મ માર્ગ તરફ વળવા ઈચ્છે તે એને ધીરે ધીરે ચડવા માટે તિથિઓ પૂરતું યા દિવસની મર્યાદા વધારતું બ્રહ્મચર્યવ્રત પાળવાનું વ્રત આપવામાં આવે; એ બ્રહ્મચર્ય મહાવ્રતનો અપવાદ છે. તેવી જ રીતે માંસાહારથી લલચાયેલા અને એમાં ફસાયેલાઓને ધીરે ધીરે એમાંથી છૂટી જવા માટે પ્રસંગે પ્રસંગે અમુક મર્યાદા મૂકવામાં આવે એ બધા “ઔદ્વારિક અપવાદના સ્વરૂપ છે.
(૩) સર્ગિક અપવાદ: અપવાદરૂપે પાંચમની સંવત્સરી ચેથની થઈ ચલપટ્ટા પર કંદરે આવ્યો જે આજે ઉત્સર્ગનું રૂપ પામ્યા હોઈ ઔત્સગિક અપવાદ ગણાય.
(૪) સાંધિક અપવાદ : કારણવશાત શાસન હિતને નજરમાં રાખી સંધ અમુક આદેશ આપે તે સહુ અપનાવી લે એ સાંધિક અપવાદ છે. જેમ કે એક સમય શત્રુંજયની યાત્રાએ ન જવાની આપેલી આજ્ઞા. ' (૫) શુભ હેતુ અપવાદ : કારણવશાત્ શાસનના હિત ખાતર સમર્થ પુરુષો અલ્પ સમય માટે અપવાદ સેવે છે. વિદ્યાભ્યાસ માટે મુનિવેશનું તજવું, કાલકાચાર્યને અનાય દેશને પ્રવાસ, મલ્લધારી હેમચંદ્ર મહારાજા સિદ્ધરાજને ત્યાંથી વહોરેલે ચારે પ્રકારનો આહારવગેરે.
() વિપત્કાલીન અપવાદ : તાત્કાલિક રાહતની જરૂર હોઈ રેલવે કે મેટર દ્વારા મુનિને હોસ્પિટલમાં ખસેડવાની આપવી પડતી છૂટ, ભયંકર દુષ્કાળમાં બંધને હળવા કરવાની પડેલી ફરજ, કોંકણમાં ભારે વરસાદને કારણે છત્રી ઓઢવાની આપેલી પરવાનગી વગેરે. આવા અપવાદોમાંથી શાસ્ત્રોમાં આવેલા માંસાહારને લગતા પાઠો એ બીજા વર્ગના “ઔદ્વારિક અપવાદરના સ્વરૂપ છે. પણ આજે
