________________
૧૦૮
જૈનધર્મ અને માંસાહાર પરિહાર કલ્યાણ છે ત્યાં જ સત્ય છે. અને જે બીજાને પીડાકારી છે તે અસત્ય છે. . यत्प्राणि पीडाकर तद सत्य, यल्लोक हित मत्यन्त तत् सत्यमिति मे मतिः
આમ જે તથ્ય શું અને સત્ય શું એનો વિવેક કરવામાં આવ્યો હેત તો સત્ય સંશોધનને નામે સત્યનું જ બલિદાન દેવાઈ રહ્યું છે એ ધ્યાનમાં આવત.
વાસ્તવિક ઘટના તથ્ય કહેવાય. અને જે પ્રિય હોય, પથ્થ હોય, બીજાને કલ્યાણકારી હોય તે સત્ય કહેવાય. કાણને કાણે કહેવો એ તથ્ય કહેવાય, પણ એથી કલહ–ષની હોળી સળગે તે એથી એ અસત્ય બની જાય છે. તેમ કઈ સંત–ઋષિના જીવનમાં ઘણી ખામીઓ હોય પણ તેના જીવનને પૂર્ણ બનાવી એની પૂજા ભક્તિથી ઘણુનું. કલ્યાણ થતું હોય તો એ અતથ્ય હોવા છતાં પણ સત્ય બની જાય છે. આમ સત્ય સંશોધનને નામે તથ્ય શું, અતથ્ય શું, સત્ય શું અને અસત્ય શું એને વિવેક નહીં કરવાને કારણે ભલભલા પંડિત પણ બૂરો આદર્શ શીખવી જગતનું ભારે અહિત કરી જાય છે. ' (૧૨) તકવાદ એક વસ્તુ છે, અનુભવ બીજી વસ્તુ છે. તર્કવાદથી ' ધર્મ અને સત્યનું મંડન થઈ શકે છે તેમ ખંડન પણ થઈ શકે છે. પણ માનવ દિલમાં સૂઝ પ્રગટે છે તેમ જ એને અનુભવ થાય છે ત્યારે એ તર્કવાદને પડતો મૂકી હૃદયને જ અનુસરે છે. ભગવાન બુદ્ધ રાત્રિભોજન કરતા. મહાવીરના રાત્રિભોજન ત્યાગનો એમણે હિંસાઅહિંસાની દૃષ્ટિએ વિરોધ પણ કર્યો હશે, પણ જ્યારે એમને પોતાને અનુભવ થયો ત્યારે એમણે પોતે જ રાત્રિભોજનનો ત્યાગ કર્યો હતો. ભગવાન કહે છે કે, “હે ભિક્ષુઓ ! મેં રાત્રિ ભોજન છોડી દીધું છે અને તેથી મારા શરીરમાં વ્યાધિ ઓછો થયો છે, મારું જાથે ઘટયું છે, મારી શક્તિ વધી છે અને મારા ચિત્તને સ્વાસ્થ મળ્યું છે. માટે હે ભિક્ષુઓ! તમે પણ તેમ જ વર્તજે. (ભ. બુદ્ધ, પાનું ૨૬૭) ' (૧૩) ધર્માનંદ કૌશાંબીજી પણ બુદ્ધની જેમ જૈન તપશ્ચર્યાનો
