________________
૯૭
સમસ્યા જટિલ બનવાનાં કારણે ૧૫. એક તે શાસ્ત્રો જ ૧૦૦૦ વર્ષ સુધી કંઠે રહ્યા હતા. પણ
કેઈએ એને લિપિબદ્ધ ન કર્યા. ૧૬. પરિણામે જ્ઞાન અને સ્મૃતિ–શક્તિ ઉત્તરોત્તર ઘટતી જતી હોઈ
ઘણું પાઠ-ટીકાઓ લુપ્ત થયાં હતાં. આ કારણે આઠમા સૈકા પહેલાં આચારાંગ અને ૧૨ મા સૈકા પહેલાં અન્ય આગમ ગ્રંથે
વિષે એક પણ ટીકાગ્રંથ મળતો નથી. ૧૭. પાછળથી ભગવાનના નિર્વાણ બાદ ૧૦૦૦ વર્ષ પછી આગમ
લિપિબદ્ધ થયા હતા, પરંતુ વિક્રમના દશમા સૈકા પહેલાની એક પણ પ્રત મળતી નથી. જે અન્યત્ર ૨૦૦૦ વર્ષ પહેલાના હસ્તલિખિત ગ્રંથે આજે પણ જોઈ શકાય છે–મોજૂદ છે, તે પછી ફક્ત ૫૦૦ વર્ષમાં જ એ બધી પોથીઓ–પુસ્તકનો શું નાશ ગઈ ગયે હશે ? આ પ્રશ્ન વિચારણા માંગે છે, કારણ કે આજે આપણી પાસે ૧૦-૧૧મા સૈકાની હસ્તપ્રતો છે તેમ જ અન્ય પણ ૨૦૨૫ લાખ જેટલી સંખ્યામાં એવી હસ્તપ્રતો
ભંડારમાં સચવાઈ રહી છે. ૧૮. આથી મારું અનુમાન છે કે મૂળ આધાર ન બચે એટલા માટે
ઘાલમેલ કરનારાઓએ પહેલાની પ્રતોને નાશ કર્યો હશે અને નવી પ્રતિએ લખાવી જ્ઞાન-ભક્તિને કારણે એવી શંકાને જન્મવા જ નહીં દીધી હોય. સંભવ છે કે મારું અનુમાન
ખોટું પણ હોય એમ છતાં આ પ્રશ્ન વિચારણું તો માંગે છે જ. ૧૯. એક બીજી પણ વાત છે કે લિપિ હંમેશા બદલાતી રહે છે.
એથી અમુક સૈકાની લિપિ અમુક રીતે વંચાતી બીજા સૈકામાં બીજી રીતે જેથી કંઈક ને બદલે કંઈક વંચાતું અને અર્થ પણ ક્યાંકનો ક્યાંક ચાલ્યો જતો. મુનિ શ્રી પુણ્યવિજ્યજીએ લિપિ પરિવર્તનના દાખલા આપી મને સમજાવેલું કે લિપિત્તાન વિના પ્રાચીન શાસ્ત્ર પોથીઓ વાંચનાર કંઈનું કંઈક વેતરી નાખે
