Book Title: Yoga Etle Shu
Author(s): Magan P Desai
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004990/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zuM? [yogasUtranA samAdhipAdanuM vivecana] saMpAdaka maganabhAI prabhudAsa desAI ka gUjarAta vidyApITha amadAvAda For Private & Personale Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogaviSayaka anya vAcana samAdhimArga le dharmAnaMda kosabI pracalita dhAna-samAdhinA mArgone kevaLa duHkhamAM ja vadhAre karanArA ke kevaLa pitAnA sukhane vicAra karanArA mAnI, gautama buddhe kuzala mane vRttionI vRddhi karanAra ane lokahita sAdhavAnI bhAvanA yukta samAdhimAga sthApita karyo. mULa bauddha prAmANika graMthamAMthI adhyApaka kosaMbIjIe tAravIne kareluM tenuM nirUpaNa. gazAstra suprasiddha jena AcArya hemacaMdranA suprasiddha graMthane anuvAda. hemAcArye A graMtha potAnA ziSya rAjA kumArapALane yoganI zikSA ApavAne arthe prastuta karelo hoI, e viSayamAM rasa dharAvatA AjanA vyavasAyI gRhasthavargane upayegI. [darekanI TapAlaravAnagI alaga]. prAptisthAna navajIvana kAryAlaya amadAvAda For Private & Personale Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI revAbhAI paTela smAraka graMthamALA 1. zrI yAgavAsiSTha sa. gopAladAsa paTela 2. kaLA eTale zu? [TaoNlsTaoNya kRta] anu. maganabhAI desAI 3. gautama khudda [rAdhAkRSNana kRta] anu. gopAladAsa paTela 4. muMDakopaniSada sa. maganabhAI desAI 1-8 2-0-0 5. zrImadbhAgavata sa. gopAladAsa paTela 39-0 6. prAcIna sAhitya TAgorakRta] anu. mahAdeva desAI, narahari parIkha 1--0-0 7. sukhamanI [guru arjunadevakRta] anu. maganabhAI desAI 1-0-0 8. islAmane suvarNayuga cUnIlAla bAroTa 1-4-0 prAptisthAna navajIvana kAryAlaya amadAvAda-9 4-7-0 3--0 zrI revAbhAI paTela smAraka graMthamALA - 9 cAga eTale zuM? cogalanA samAdhipAtanuM vidhAna maganabhAI prabhudAsa desAi A. gUjarAta vidyApITha amadAvAda www.jainslitary ag Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvI gayuM. bIjAM paNa kAraNa banyAM; chatAM chevaTe prabhukRpAe e mALA pUrI thaI ane Aje pustaka rUpe bahAra pADI zakAya che, tethI mane khUba AnaMda thAya che. yogane abhyAsa mArI 14 varasanI uMmarathI mAro vyAsaMga' bane che. abhyAsa eTale graMthanuM vAcana nathI ja kahetA, paraMtu tenI sAdhanAM kahuM chuM. e arthe meM yega paranuM badhuM ja sAhitya vAMcyuM che ema nathI; paNa mukhya mukhya keTaluMka joyuM che ane tenuM ciMtana-manana karate rahyo chuM. keTalAka yogAbhyAsIonA satsaMganuM paNa sadbhAgya mane zvanamAM sAMpaDayuM che. A vivecana ene pariNAme huM karI zako chuM. ene yaza e mahAnubhAne che. vAcaka joze ke, "svAdhyAya "nA lekhe agAuthI lakhI rAkhelA nathI, paNu dara mAse hapate lakhavAne Ave tyAre lakhAtA jatA hatA. te lakhavAmAM meM kaI bhASya ke TIkAne sAme rAkhyAM nathI, yA amuka vivecaka ke arthakArane huM anusaryo chuM ema paNa nathI. paraMtu vastunI saLaga samIkSA karatAM je arthe mArA manamAM te vakhate besatA gaye tene carcAte gaye. ane tethI ja betraNa mahattvanAM sthaLoe sUtrane krama choDIne athavA amuka zabdonI pAribhASikatAnI paMcAtamAM paDyA vagara sUnA sahaja maLatA arthanI dRSTie carcA karI che. Ama chUTaka chUTaka thatA rahelA lakhANumAM saLaMgasUtratA hoya, te e rIte lakhatAM rahetAM jevI Ape Apa temAM gUMthAI Ave tevI ja jovA maLe, e udhAryuM che. AkhA " samAdhipAda "nAM sUtrone saLaga jotAM temane ze artha maLe che te tarapha meM najara rAkhI che ane tene anusarIne vivecana karyuM che. vAcakane te emAM maLaze evI AzA rAkhuM chuM. yeganA zAstra tarIke -- gadarzana tarIke A sUtra hajAra varasethI paMkAyAM che. temanI pAchaLa Arya prajAnA aneka parama puruSonI satata sAdhanA ane dhvanavIronA vividha prAge paDelA che. mAnava zarIra ane cita 52 e prayoga hatA. ane e kevA prayogo ! jemAMthI temane jIvananuM parama ane carama satya zodhavuM hatuM. gadarzana A bhavya itihAsa para racAyeluM advitIya zAstra che. kevaLa zAstrIya buddhi ane takanI daSTie jotAM paNa herata pamADe evuM A kAma che. tethI tene paNa kAMIka khyAla A vivecananI sAthosAtha joDavAnI daSTie, te viSe prAstAvika lakhavAne mATe zrI. gopAladAsane meM vinaMtI karI. temaNe e kAma pAchaLa ThIka ThIka samaya ApI tenI taiyArImAM eka svataMtra graMtha jeTalI sAmagrInuM TAMcaNuM karyuM che. e rasika sAmagrI eka alaga pustaka rUpe ApavA jeTalI thaI che, e rUpe te ApIe te ene nyAya maLe. e kAma AgaLa upara karavAnuM rAkhIne, TUMkI prastAvanA rUpe temaNe A itihAsane khyAla Ape che, te abhyAsIone ThIka ThIka madadarUpa thaze ema mAnuM chuM. yoga e te manuSyanA jIvanasAphalyanI cAvI ane tene gUDha maMtra che. jIvana game te dizAmAM bhale hA, sAphalmamAtranA mULamAM gazaktine amuka tamuka AviSkAra rahelo hoya che. gItAkAre potAnI bhakti-bhASAmAM kahyuM che te A ja che ke, yad yad vibhUtimat sattvam zrImajitameva vA / tattadevAvagaccha tvam mama tejo'zasaMbhavam // 10,41 / / mATe ja Izvara parama yogezvara kahevAya che, gazakti A vastu che. paraMtu manuSya tenA mada meha ke vAsanAne laIne kharuM sAphalya zAmAM che te vize bhUla khAyA kare che, bramamAM kuTAyA kare che, gothAM khAya che, chatAM temAM zakti ane zrama kharacavAmAM te kamI nathI rAkhatA. paraMtu tenuM prayojana ane dizA - tenI niSThA parama nathI tethI, chate puruSArtha e ja zakti, e ja tapa tene tevuM ja phaLa de che. (sara khAvA, kathA mAM pravarte tArAthaMya manAyam gItA 0 4,11.) gadarzana jIvanasAphalyanA aMtima svarUpa viSe jhAjhI carcA nathI karatuM. te kAma te Arya prajAnA Adi saMskAra rUpe ja nakkI thayeluM nary For Private in Education in www. Personal use only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, ke je tenA vedamAM - vedAntamAM che, ane prajAnA lohImAM UtaryuM che kahIe teya khoTuM nathI. te parama dhvanane AsvAda zI rIte maLe tenuM sAMgopAMga zAstra A gadarzana che. A pustakamAM tenuM mukhya je paheluM pAda che te cacyuM che. pachInAM pAdenI carcA paNa Ama thavI joIe evI mAgaNI che. je sahajatAe A banyuM tema yugezvara prabhue nirdhAyuM haze te AgaLanuM vivecana paNa karavAnI icchA che. prabhu te pUrI pADe. daramiyAna A tene mukhya bhAga vAcake ane sAdhake AgaLa namrabhAve rajU karuM chuM. A graMtha zrI revAbhAI paTela smAraka mALAmAM bahAra paDe che. temAM agAu bahAra paDelA che jemaNe joyA haze temane khabara che ke, A mALAmAM jJAnavijJAnane dharmadaSTie carcatAM badhA viSayanAM pustake - khAsa karIne brAhmaNadharma graMtho - bahAra pADavAmAM Ave evo uddeza rAkhe che. A pustaka temAM besatuM hoI te mALAmAM lIdhuM che. 1-10-"para maganabhAI desAI prajJAgI murabbI bhAIzrI kizoralAla mazarUvALAnI puNya smRtine tame yogI hatA; tame vivekamaNi hatA; vicAravAridhinAM maMthana karI, satya-navanIta kADhI jANanAra kuzaLa jIvanavIra hatA. chatAM tame A vivecanagraMtha na joI zakyA, te have puNyasmRti rUpe ja rajU karavAno rahyo. For Private & Personale Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA nivedana prAstAvika [gopAladAsa paTela) 1. hiMdudharma 2. yoga eTale zuM? [sUtra 2] 3. gadarzana [sUtra 1] 4. cittanuM svarUpa [ satra 2] 5. vRttine nirodha 6. nirodhanuM prayojana [sUtra 3-4] 7. vRttivicAra [sUtra pa-6 ] 8. saMprajJAnanA pAMca prakAra [sUtre 8-9-10-11] 9. cinanI bhUmikAo 10. cittanI viyukta bhUmikA 11. nirodhanAM be sAdhana [ sUtra 12, 23]. 12. abhyAsa ane vairAgya - 1 [sUtra 13-14] 13. abhyAsa ane virAgya 2 [ sUtra 15-16] 14. IzvarapraNidhAna [sUtra 23] 15. saMga ane sAdhanA [ sUtra 21-22] 16. Izvara eTale zuM ? [ sutra 24 ] 17. IzvaranuM pramANa zuM? [sUtra 25] 18. parama Adiguru [ sutra 26] 19. IzvaranuM nAma ane rUpa 20. IzvaranuM praNidhAna eTale zuM [ sUtra rabba8 ] 21. IzvarapraNidhAnanuM phaLa [ sUtra 29] 22. aMtarA ane temanuM svarUpa [ sUtra 30] 23: aMtarAyonA acUka joDIdAra [sUtra 31 ] ?? For Private & Personale Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. 'tarAyAnuM nivAraNa [sUtra 32] 25. cittaprasAda [sUtra 33] ra6. abhyAsanA prakAro ra7. prANAyAma [ sUtra 34] 28. viSayavatI pravRttinuM yogabaLa [sUtra 35-36] 29. vicAramaya jIvananuM yogabaLa [sUtra 37] 30. svapna ane nidrAnA jJAnanA abhyAsa [ sUtra 38-39] 31. nidrAvRtti [sUtra 38] 3ra. ISTadevanuM dhyAna [sUtra 39] 33. aMtarAyarahita cittanI zakti [sUtra 40 ] 34. saMprajJAnanuM mAnasazAstra [ sUtra 17-18] 35. prajJAnanuM adhyAtma 36. parama sa'prajJAna [sUtra 18-19-20 ] 37. cittaniAdhanA e prakAro [sUtra 19-20] 38. samApatti - 1 [sutra 41-45] 39. samAtti - 2 40. samApattinA prakAra [sUtra 42-44] 41. samApattinA viSayanI avadhi [tra 45] 42. sabIja samAdhi [sUtra 46] 43. ta'bharA prajJA - 1 [ sUtra 478 ] 44. tabharA prajJA-2 [sUtra 49] 45. RtabharA prajJA-3 [tra 50-1 ] 46. niIja samAdhi ke yoga - 1 [sUtra 51] 7. nibIja samAdhi ke yoga -- 2 1. samAjanA vyApaka yoga 2. sutrapATha sUci pariziSTa 18 1 19 123 27 130 133 134 139 141 148 153 55 pa 162 165 7ra 175 177 10 184 189 193 197 208 ka prAstAvika 1 thADA vakhata upara A mALAmAM prasiddha thayelA muMDaka upaniSada nI sAthe, upaniSado aMge aitihAsika mAhitI ApatA upodghAta jema joyo hato, te pramANe A pustakanI zarUAtamAM paNa yAgadarzana aMge aitihAsika mImAMsA karatI pUrva-neAMdha ApavAnuM vicAravAmAM AvyuM. te kAma zarU karyuM ane jema jema temAM AgaLa vadhavAnuM thayuM, tema tema judA judA AnuSa Mgika aneka savAlonI carcA jAgatI gaI, jema ke, yogavidyA mULe AnI ke temanI pahelAM AvI vaselA kahevAtA drAviDAnI? sAthe ja mukhya savAla to kharA ja ke, AryAM kharekhara bahArathI AvelA che ke ahIMnA ja vatanI che e savAlA aMge kaMIka niNaeNya laIne ja ArmInA prAcIna graMthA vedothI mAMDIne yogavidyAnuM svarUpa ane vikAsa tapAsI zakAya. tyAMthI AgaLa vadhatAM, brAhmaNukALa ane AraNyakakALamAM thaI upaniSadakALamAM AvatAM ja, yavidyA nAmathI ane vyavahArathI peAtAnuM anokhuM mukhya sthAna pAmatI jAya che. tenA ullekhA ane te badhAmAM jovA maLatI amuka niyata pIbhUmi tapAsatAM sAMkhya ane yoganA saMbaMdhanA savAla pazu zarU thAya che. sAMkhya mULe kaI vidyAne kahetA, gItAmAM sAMkhya ane yAgane judAM pADayAM che te siddhAMtanA azrvamAM ke niSThAnA arthamAM, tyAdi praznothI mAMDIne, sAMkhyavidyA pahelethI ja * sezvara ' hatI ke nahIM, vagere savAlo paNa AvIne UbhA rahe che. ane upaniSadakALamAM tA aneka judA judA siddhAMta ane pathAno Ugama thavA ja lAgyA hatA; eTale bauddhakALa sudhImAM te 13 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhA siddhAMtanI yogadarzananA anusaMdhAnamAM zI sthiti hatI te tapAsavI joIe. bauddhakALa pUrvanI sthiti jANavA mATe koI mukhya sAhitya upalabdha hoya, te te mahAbhArata kahevAya. paraMtu mahAbhArata AkhuM bauddhakALa pachInuM che, ke tene mukhya bhAga bauddhakALa pUrvane che, te savAla pAcho carcAspada ja che. enuM nirAkaraNa vicArIne ja mahAbhArata-kALamAM judAM judAM darzane ke siddhAMtanI ane khAsa karIne sAMkhya tathA yuganI zI sthiti hatI, te nakkI karI zakAya. ane ema bauddha ane jena kALamAM AvI pahoMcIe, eTale yogavidyA bAbatamAM e badhI paripATIonI ekabIjA upara zI asara thaI che, ane ekabIjAmAMthI zI levaDadevaDa thaI che, e jAtanA prazno UbhA thAya. samAdhinI bhUmikAonA nirUpaNu aMge vaparAtA vitarka-vicAra jevA zabda; yama-niyamane gAMga tarIke ravIkAra; heya, heyahetu, hAna, hAne pAya, e cAra bRhomAM potAnA viSayanI saMkalanA; avivA, abhiniveza vagere paribhASA -e badhI saLaMga TIkramamAM vikAsa pAmatI AvelI vastu che ke bauddha jevI paraMparAo sAthe karAyelI levaDa-devaDa che? sAthe ja bauddha ane jana paripATIe kharI rIte hiMdu athavA Arya paripATIthI judI paripATIe che ke tene ja AgaLane athavA amuka aMga pUrato vikAsa che, e paNa joI levuM joIe. kAraNa ke, yogasUtra graMthane aitihAsika kALanI dRSTie I. sa. pUrve bIjA saikAmAM mUkavAnuM yogya jaNAya che. e kALe bauddha ane jaina paripATIe pracAramAM AvI ja gaI hatI.3 chatAM 1. yogasUtra 2.16, 2.17, 2.25, 2.26 '2. yogasUtra 2.3 I., 2.9. 3. buddha ane mahAvIra bane I. sa. pUrve pAMcamA sakAmAM thaI gayA che; paraMtu jana Agama graMthe zarUAtamAM pahelavahelA I. sa. pUrve 300nI AsapAsa (pATaliputranA saMdha vakhate) nizcita thavA lAgyA hoya, ane bauddha tripiTaka i. sa. pUrve 241mAM (azokanA rAjya mAM maLelI pariSada vakhate) nizcita svarUpa levA mAMDe che, e lakSamAM rAkhavuM joIe. yogasUtranuM brAhmaNu-paraMparAnuM purogAmI sAhitya bahu ochuM naNavA maLatuM hAthI, amuka vicAra ke zabda mULa kaI paraMparAne che e nakakI karavuM muzkela ja rahe che. A badhI carcAone nyAya Apa hoya, te kAMI nahIM te A pustaka jevaDa saMbhAra te thAya ja ane te prastAvanArUpe jovo paDe; ane temAM je AdhAravAkyo I TAMkIe, te te kada tethIye vadhe. matalaba ke, e ja eka navo graMtha bane. e badhuM jijJAsu vAcakane Avazyaka ke upayogI nathI ema te na kahevAya; chatAM eka upadhAta tarIke e badhuM A pustakane jovuM e sAmAnya daSTie paNu ucita na gaNAya. enAthI na e viSayane nyAya maLe, ke na mULa pustakate. eTale e badhuM svataMtra graMtha rUpe ApavuM joIe evo vicAra UbhA thavA lAge; ane chevaTanA jyAre e badhe saMbhAra ThIka ThIka taiyAra thavA AvyuM, tyAre tene A pustakamAM joDavAnuM mekUpha rAkhI, A pustaka pUra te bIjI rItane ja upadhAta vicArI levAnuM yogya mAnyuM. 2 pAtaMjala yogasUtramAM kula cAra pAda che : 1. samAdhipAda, 2. sAdhanapAda, 3. vibhUtipAda, 4, kevalyapAda, "gr' eTale cothA bhAga. e hisAbe, je pAdonAM A nAma mULathI ja hoya, to pegasUtramAM pahelethI ja cAra pAda che, ema kahevuM joIe.1 A pustakamAM te cAra pAdamAMthI prathama, 'gnamAdhipAda "nuM vivaraNa che. A pAdamAM sUtrakAre zarUAtamAM ja 'ga eTale cittavRttinirAdha' e artha karyo che; ane nija samAdhinI dizAmAM 1. ane e rIte, "trona pAda AgaLa rati zabda AvatA hovAthI tyAM ja mULa graMtha pUre thato hoI, bauddha manAtA vAdenA khaMDanavALA pAda pachIne umere che," evI cacA nirarthaka Thare. jo ke, amuka pratamAM trIjA pAda AgaLa 'tfsa " zabda nathI paNa Avate, e sAthe sAthe lakSamAM rAkhavuM joIe. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyApaka rIte AvI rahe che. tethI A pustakamAM e prathama pAdanuM ja vivaraNa hovA chatAM, eka rIte AkhI yegavastunuM saLaMga nirUpaNa AvI jAya che. alabatta, ethI karIne A graMthanA vidvAna lekhaka pAsethI bAkInA traNe pAdanuM nirUpaNa paNa maLavAnI apekSA rahetI * nathI evuM kahevAno Azaya nathI. A pAdamAM temaNe vivaraNunI je dizA pakaDI che, te ja dizAe bAkInA traNe pAdanuM nirUpaNuM pUruM thAya evI apekSA saheje rahe che ja; chatAM A prathama pAnA nirUpaNuthI paNu AkhA "gasUtra' graMthanA viSayanA agatyanA bhAganuM te vigate ane bAkInA bhAganuM vyApakapaNe paNa saLaMga nirUpaNa maLI rahe che, ema kahI zakAya. vRttimAtrane nirodha thate aMte jaNAvyuM che (su. 51); tethI bega eTale samAdhi e je dhAtvartha che, te baMdhabesI jAya che, te samAdhidazA zA mATe prApta karavI joI e - parama puruSArthanI dazA tyAM siddha thatI zAthI kahevAya e jaNAvI (sU. 3), e dazA prApta karavAnAM sAdhana sUtrakAra A pAdamAM nirUpe che. sAdhananI carcAnI sAthe sAthe ja vRtti eTale zuM, tathA tene nirAdha eTale zuM, ane tenA keTalA prakAra che, e badhI agatyanI carcA paNa te karatA jAya che, ane tyAra bAda, e samAdhidazAnI keTIe varNavIne aMte tenAthI kevI rIte kevalyadazA prApta thAya che te jaNAvI le che. arthAt eka rIte ganA AkhA viSayane ekasAmaTA vyApamAM te A pAdamAM joI le che. bIja " sAdhanapAda 'mAM samAdhidazA prApta karavA mATenA kriyA yeganuM ane tenA anusaMdhAnamAM yogaprakriyAnAM ATha aMgenuM vigate nirUpaNu mukhyatve Ave che. e A aMgonA nirUpaNunI sAthe sAthe te dareka aMga siddha thatAM zI vibhUti prApta thatI naya che, tenuM nirUpaNa karatA karatA sUtrakAra pAMcamA aMga sudhI AvIne bIje pAda pUrI kare che. tyAra pachI trIjA 'vibhUtipAda "mAM bAkInAM traNa aMgenuM nirUpaNa zarU thAya che, e traNa agAne "saMyama " evA eka nAme oLakhAvI, judAM judAM sthaLee e saMyama sAdhavAthI zI zI vibhUti prApta thAya, tenuM nirUpaNa padanA aMta sudhI cAle che, ane pachI e "saMyama " dvArA ja yuganuM aMtima phaLa kevalya paNa zI rIte prApta thAya, te jaNAvI pAda pUro karavAmAM Ave che. cethA 'kevalyapAda mAM e kevalyadazAnA nirUpaNu aMge prakRti ane puruSanA saMbaMdhanuM svarUpa tathA temAMthI chuTatA puruSanI kaivalyadazAnuM svarUpa siddhAMtika carcAne anulakSIne karavAmAM Ave che, Ama, e cAre pAdamAMthI paheluM " samAdhipAda" kharI rIte AkhA graMthanuM mukhya pAda che; ane temAM AkhA viSayanuM nirUpaNa ane kharekhara, A eka "samAdhipAda " ' pAchaLa aneka varasone Ane sAdhanA-saMbhAra paDele joI zakAya che. A prAcIna vizALa AryabhUmimAM, kavivara TAgoranI amara kaDIomAM jaNUAvyA pramANe, jJAna-dharmanuM prathama prabhAta udaya pAmyuM, tyArathI mAMDIne tenAM prabaLa jijJAsu ane puruSAthI saMtAnoe je vana-kheDa AdarI che, tenI kAvya-kAhinIne pAra nathI. puruSArthanI judI judI dizAonA kevA javalaMta yuge eka pachI eka AvI gayA tenAM AchAM, bhUMsAyelAM ke sthira thayelAM pratibiMba ApaNe eka vyApamAM jovA jaIe chIe, tyAre ja ApaNune tenI kaMIka jhAMkhI thaI zake che, ane ApaNI bhUminuM mukhya dhyeya zuM rahyuM che, te paNa samajAya che. judA judA yugamAM tenuM bAhya svarUpa juduM juduM che; paraMtu te badhAM svarUpe pAchaLa A pustakanA vidvAna lekhake, pahelA prakaraNamAM jaNAvyuM che tema, eya tarIke "mekSa' ane sAdhana tarIke "yoganiSThatA " acUka rahelAM jaNya che. pataMjali munie e Akho yuga-paTa najara samakSa rAkho, temAMthI "niSThA ane saLaMga tAMtaNe pakaDI laI "gasUtra'mAM tenuM anuzAsana ' dharyuM che. emanI pahelAM ekaThA For Private Personale Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayelA e saMbhAra upara saLaMga UDatI najara nAkhI jevAthI, : vastu spaSTa thaze. vedagraMtha jaMghamAM najara karIe chIe tenI sAthe ja Apane yara mArganAM maMDANu nizcita svarUpe thayelAM najare paDe che. atyAre ? aMgenuM je kAMI sAhitya upalabdha che, te uparathI eTaluM ceka jyuI Ave che ke, ApaNA itihAsanA e eka prAcIna ane kadA prArabhanA yugamAM, eka vakhata, yajJa kharekhara AdhyAtmika kamara pracalita hatuM; ane enAthI manuSyalakamAM, tyAre samAtI haze te 'siddhi' (gItA 4.12 ) tarata prApta thatI manAtI. joke, te karIne, te kALe bIjI bhAvanA ke bIjo mArga kAMIka svarUpe jANItAM pracalita na hatAM 'ema na ja kahevAya. vedamAM paNa tapa ane vega mArga cheka ja ajANe che ema nathI. yajJamArgamAM ja, dAkha tarIke, sema-yA pahelAM dIkSAne je vidhi nirUpAya che te joI te temAM ekAMtavAsa, mRgacarma upara sthira Asana, mauna, upavA vagere tapa ane yuganAM aMge spaSTa dekhAI Ave che. tapa zabda A sAdhana tarIke tene upayoga Ameya vedomAM sArI peThe jANItAM che, tapathI atizaya zakti prApta thatI nirUpAI che : aMgirasa jevA RSi tapathI ja meTA banyA che; rAjA keI brAhmaNune kanaDe, te tapa 8 brAhmaNa tene parAbhava kare che; tapa karIne ja dIdra amara paNuM pAma che; ane sRSTi pahelAM prajApati tapa vaDe ja sarjana karavA mATenI zaki meLave che. tema ja, dhyAna-samAdhinI dazA tathA te vaDe ane te daramyA prApta thatI parama sthitithI paNu yajJakALanA loke cheka ja ajANa hatA ema kahevuM azakya che. kada (2136)mAM lAMbA vALavAra ane pILA raMganAM malina kapaDAMvALA samAdhiprApta muninu ja vaNuM 1. ba0 8, 5, 6; 20, 136,2; 154, 2-4; 167, 1; 19, atha0 1, 10, 12; 26, 56, 5, 9. che, mAguse tenuM maya zarIra ja jue che, paNa te te gaMdharvonA mArge vicarate hoya che; te pUrve samudra ane pazcima samudramAM vyApele hoya che; vAyune te mitra che; te gupta IcchAo jANI jAya che, te agni tema ja baMne lekane AdhAra Ape che; te ja svarga tathA prakAza che. pachInA yugadarzanamAM rUDha banelo 'Rta' zabda pote ja kadamAM pitAnA sarva mAhAtmya ane vibhUti sAthe mejUda che. Rtane akSarArtha che-vastumAtrane niyata krama. vastumAtramAM aMtargata evuM zAzvata ane sarvavyApI sAratatva te che. Rtane sarvane pitA kahyo che. % 5Nu 'RtanA sadanamAMthI Ave che (R. 4. 21. 3); viSNu paNa 'tane gabha che (. 2. 156. 3); ghAvA-pRthivI Rtane lIdhe ja TakI rahyAM che (R. 10, 121, 1). bhautika jagatamAM je sthAna niyamanuM che, te sthAna nitika jagatamAM sadaguNanuM che, tethI bhautika sRSTinI suvyavasthA sAcavanAra varuNadeva nItiniyamanA 5NuM rakSaka (tasya ) che. je juvAna ke vRddha Rtane anusare che, tene sukha ane zakti maLe che, tethI te sArI rIte jIvI zake che (sa. 2. 91. 7). arthAta A adbhuta zabda ane tenI kalpanA ja, vedakALamAM sRSTi ane saMsAranuM aMtima svarUpa tathA adhyAtmamArganuM rahasya keTaluM samajAyeluM hatuM, tenI sAbitIrUpa che. e kAMI mAtra jAduI zaktivALI ke vahemI manAtI hAmakriyAo karanArA prAcIna jaMgalIonuM dazya nahIM, paNa A vizvanAM samagra jJAna-vijJAnamAtranI pAchaLa rahelI UMDI AdhyAtmika bhUmikA pAmelA lekenuM dazya rajU kare che. emAM zraddhAnuM tattva bhArobhAra bhareluM che (a, 6.55. 5; che. 104, 6; 2. 26. 3; 69. 151. 1), ane tapanuM paNuM. atharvavedamAM yugavidyAnuM vizeSa spaSTa citra ApaNune jovA maLe che. atharvavedamAM keTalAMka sUkata (lagabhaga sAtamA bhAganAM ) vedamAMthI ja sIdhAM lIdhelAM che; chatAM atharvavedane moTA bhAga kadanAM jUnAmAM For Private Persone n Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jUnAM prAgaitihAsika kALanAM sUkta eTale ja jUne che. atharvavedane kALa' e jude kALavibhAga pADI zakAya tema nathI. alabatta, atharvavedamAM maMtra-taMtrane prakAra che; paraMtu te kada pachInA kALamAM vikAsa ke vikAra pAmIne thayele prakAra nathI; baMne prakAro ane bIjA paNa prakAro sAthe ja pracalita hatA ema kahevuM joIe. e atharvavedamAM (kula 19 kAMDamAMnuM) 15muM AkhuM kAMDA "vAya'nI stutirUpa che. vAtya eTale parivrAjaka, tenA varNana uparathI jaNAya che ke, siddha thayelA mukta yogInuM ja te varNana che. tenAM vibhUti ane mahimA e kAMDamAM je rIte varNavAyAM che, tene joTo bhAgye ja pachInA kaI yogagraMthamAM paNa maLe. - sAmavedamAM te yajJa daramiyAna gAna karavA mATenAM sUkatane saMgraha je che. temAMya, 1810 - ke punarAvartana bAda karatAM 1549 - sUktomAMthI 75 sivAyanAM bAkInAM badhAM vedasaMhitAmAMthI che. A sUktonuM yajJa daramiyAna gAna karavAnuM hoya che. yajJavidhimAM rAga-gAnane upayoga mukhya hatuM, e ethI ApaNane jANavA maLe che. rAga athavA gAnanI AMtara tathA bAhya evI viziSTa asara thatI manAtI. sAdhanamArgamAM saMgItane upayoga eTale jUne vakhatathI A spaSTapaNe svIkArele maLe che, e ApaNu viSaya aMge nedhapAtra bInA che. yajurvedamAM yajJavidhi AcaranAra avayuMe te kriyA daramyAna dhImethI belatA javAnI stutio ane vacane che. temAMnAM ghaNAM gadyamAM che, te yajusa kahevAya che. je maMtra che temAMnA ghaNu sadasaMhitAmAMthI che. paraMtu yajurvedamAM devane prasanna karavA mATe tenAM bane teTalAM vividha nAmo uparAuparI kahevAnI rIta che, te nedhapAtra che. jema ke rudranAM so nAma vAjasaneyI saMhitA 16mAM tathA tattirIya saMhitA (4.5) mAM che. temAM ApaNe viSNusahastranAma vagerenI peThe iSTadevanI stuti ke bhAvanA karavAnI tathA japavidhinI paddhatinAM mULa joI zakIe chIe. te uparAMta, yajurvedamAM eka eka zabda ke padanI banelI stutio che, te paNa seMdhapAtra che, jevI ke, vaSa, veTa, vA, svAhA ItyAdi; ane khAsa karIne 34. pachInA kALamAM yogamArgamAM nAmajapa tathA bIjamaMtra vagere rUDha thayelAM sAdhanenAM mULa emAM rahelAM spaSTa dekhI zakAya che. brAhANa drAkSamAM yajJane eka sarvazaktimAna ane vizvanA mULabhUta tatva tarIke svIkAravAmAM Ave che. de temanI sthiti yajJathI ja pAmyA che; prajApati A badhI sRSTi race che, te yajJa athavA/ane tapathI ja race che; ane te kriyAmAM te khUTI jAya che, tyAre yajJa athavA/ane tapathI ja te pharIthI pUrNa thAya che - evuM Thera Thera kahevAmAM AvyuM che. paraMtu, yajJavidyAnA anusaMdhAnamAM dareka vastu aMge adhika (adhibhUta), adhitiSa (adhidevata), adhivigha (adhiyajJa), adhipraja ane adhyAtma - ema pAMca rIte vicAra karavAmAM Ave che; ane e rIte piMDa-brahmAMDa vaccenI ektAnAM gUDha sUtro zodhavA je prayatna thAya che, te ApaNA viSayanA anusaMdhAnamAM khAsa noMdhapAtra che. jema ke, fdhadaivatam je pRthvI, aMtarikSa ane AkAza che, te gaNAtamam mana, prANu ane vANI che. denA baMdhuo ne siddhAMta paNu e anusAra ja che. jemake 11 saMkhyA, trikhubha chaMda, grISmaRtu, e ddhanA baMdhu che. arthAta jyAM jyAM 11nI saMkhyA athavA trikhubha chaMda vagere Ave tyAM itanI zaktinuM astitva manAya; ane e mAtra pratIka rUpe nahIM, paNa sAcesAca zakti rUpe. dareka vastu Ama meTI vyApaka zakti ke sattAne aMza che ema javAnA prayatnamAM, sarvatra gUDhapaNe vyApI rahela akhaMDa brahmatattvanA siddhAMtanI ke sava vikRtionI eka janmadAtrI prakRtinA sAMkhya siddhAMtanI bhUmikA spaSTa maMDAI rahelI ApaNane jAya che. pachInA gasiddhAMtamAM amuka amuka sthAne ke vastuo upara "saMyama" karavAthI amuka amuka bhautika siddhi prApta thAya che, evo je siddhAMta rUpa pakaDatA nin Education Internation For Private & Personal use only www.n ary Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra jAya che, tenuM mULa ahIM sudhI raheluM ApaNune samajAyA vinA rahetuM nathI. brAhmaNukALanA yajJayAganuM rahasya paNa chevaTe tapa ane bhaktinI madadathI yajJakarma dvArA parama zakti ke tatva sAthe akasamAdhi prApta karavAnuM ja samajAya che. yajJa dvArA yajamAna akhila vizvanA tatva sAthe tAdAmya pAmI zake che ke AkhA vizvacakrane gatimAna rAkhavAmAM potAno phALo ApI zake che, e kharekhara udAtta AdhyAtmika bhAvanA che. yajJadIkSAnI zarUAtamAM, yajJakriyA daramiyAna tathA yajJane aMte yajamAnane je vrata - arthAta dAna ane tapa AcaravAM paDatAM, tethI tenuM brahmavarcasa kharekhara vadhatuM jAya, ane chevaTe e badhAnI asara heThaLa yajJakriyA daramiyAna, uparanI tathA nIcenI badhI zaktio sAthe pratyakSapaNe ekatAnI samAdhi anubhavavAnA prasaMge tene kharekhara Ave, e samajI zakAya che. paraMtu brAhmaNukALamAM ja sAthe sAthe jANe yuga badalAvAnI zarUAta thatI hoya ema 5Nu jaNUAya che; ane yajJavidyAthI alagapaNe bhakti ane tapasyAnA svataMtra sAdhanAmArgo tathA eka advaita paramatatvanuM jJAna ane tenI sAthe adhyAtmavegathI eka prApta karavAnI tamannAnI bhUmikA paNa maMDAya che. aratha kAthomAM A saMdhikALa spaSTa najare paDe che, temAM AzramavyavasthA vyavasthita thayelI ane svIkArAyelI jovA maLe che. trIjA Azramane AraNyaka araNyamAM ja rahI, dhyAna-ciMtana karanAro mANasa che. te yajJayAga vagere kriyAkAMDanI jvAbadArImAMthI bahAra nIkaLI jAya che. joke, tenI bhAvanA yajJanI rahe che, chatAM tenuM svarUpa gItAmAM (4.28) aNuvyuM che tevuM svAdhyAya-caMtta, jJAna-yajJa, ane dhyAna-yajJanuM bane che. badhe bhAra dhIme dhIme tapa ane dhyAne spI sAdhana upara ja mukAya che, ane te mATe paramatatvanAM amuka pratIke upara ekAgra dhyAna karavArUpa upAsanAo rajU karavAmAM Ave che. 23 alabatta, e pratImAMnAM keTalAMka brAhmaNugraMthanA yajJavidhimAMthI ja levAmAM AvatAM hoya che. upaniSada thaze yuvanivarjavAmAM AvatAM ja jANe yugapalaTo Avyo hoya ema jaNuAya che. vedakALamAM je karavAnuM' ane "je karIe chIe " e be vacce ko bheda paDyA vinAnI, ane "je karavAnuM che te svAbhAvikapaNe karAtuM hoya evI sahajarakRtinI je dazA vyApelI jaNAya che, te have lupta thaI hoya che. brAhmaNukALamAM paNa badhuM "jJAna" te vede dvArA jaNAI gayeluM che, e bhAva cAlu rahe che; phikara mAtra "je karavAnuM che" tene tapapUrvaka AcaravA aMge rahI hoya che. ane sAthe sAthe jANe eTalI zraddhA te che ke, e kriyAkarma yathAyogya AcarAtAM, bAkInI badhI paMcAto ApoApa patI javAnI che. paraMtu upaniSadakALamAM zraddhA-tapa-karmanuM e cakra tUTI jAya che. eya tema ja tene siddha karavAne mArga e baMne prayatnapUrvaka zodhavAnAM tathA meLavavAnAM banI rahe che. A vividhatAvALA jagatanuM mULatattva zuM che. tenI barAbara zodha maMDAya che. e paramatatva jema sRSTimAM aMtaryAmIpaNe rahe che, tema manuSyamAM jIvAtmA rUpe raheluM che. e AtmA hRdayanI aMdaranA AkAzamAM DAMgara ke java, sarasava, sAme ke sAmAnA kaNa karatAM nAne athavA aMgUThA jeTale, ke dhUmADA vinAnI ta je majabUda che. bahirgAmI indriyane UlaTAvIne aMdara jonAra kaI dhIra tene ekAgra ane sUkSma banelI buddhi vaDe jaI zake che. cakSa, vANI ke bIjI IdriyethI ke tapa ane karmathI paNa alabhya evA e niSkala AtmAne jJAnaprasAdathI vizuddha sattvavALa banele manuSya dhyAna karate karate joI zake che. e sAdhanAne adhyAtmayaga'(kaTha0 2-2-12), saMnyAsAga' (muMDakaH rU.2-6), "zravaNu - manana - nididhyAsana' (bRha0 2.4. 2-5), " abhidhyAna-jana-tattvabhAva' (0 -10), yAnAbhyAsa' (ve. 2014) ke "ga' (kaTha0 2. 3. 9-10) in Education in For Private & Personal use only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 ema judAM judAM nAme oLakhAvavAmAM Ave che. e AtmAne jANu eTale badhAM pApa zarIra sAthe cheDIne sarva kAma prApta karavA (tai0 2.1.5); ane e AtmAne na jANu eTale mahAna vinAza vahAra (kena 2.5), ema manAya che. sAthe sAthe viveka-vairAgya upara bhAra mukAtA jAya che. na upaniSadanA " adhyAtmavega "mAM OMkAranAM, japa, dhyAna ke upAsanA upara bhAra mukAtA jaNAya che. upaniSado tame mAtra dhyAna ane upAsanAnuM sAdhana ja nahIM, paNa e dhyAna ke upAsanAthI je dhyeya prApta karavAnuM che, te dhyeya paNa kahe che. muMDakepaniSada (2. 2. 3-4) dhanuSya-bANu ane lakSyanI tAdaza upamA ApIne jaNAve che ke, upaniSadamAM varNaveluM pravarUpI mahAa - dhanuSya 5kaDIne, upAsanAthI tIkSNa banAvela AtmApI zara tenA upara sAMdhavuM. pachI tabhAvagata citta vaDe, apramatta thaIne tene kheMcIne, akSarabrahmarUpI lacane vIMdhavuM, jethI bANu jema lakSyamAM parovAI jAya, tema ApaNe parabrahmamAM tanmaya thaI jaIe. sanI pitAnI zakti vizvavyApI manAya che. sUrya paNa vizvamAM pitAnI musApharI 34 uccAra karate ja kare che (chAM. 2. 5. 1. 3). tenI pApa dhovAnI zakti bAbata praznopaniSada jaNAve che (ja. 1. 5.) ke, mANasa mRtyakALa sudhI sakAranuM abhiyAna kare, te. . . . jema sApa pitAnI kAMcaLImAMthI mukta thAya che, tema e mANasa pApamAMthI mukta thaI paramapuruSane joI zake che. kaTha upaniSadamAM yoga-sAdhanAne krama nirUpatAM jaNAvyuM che ke, vANIne manamAM kheMcI levI, manane jJAna AtmAmAM kheMcI levuM, jJAnaAtmAne mahatva AtmAmAM kheMcI le, ane mahata AtmAne zAMta AtmAmAM (6. 3. 13.). vaLI te jaNAve che ke, jyAre pAMce tAne mananI sAthe sthira thaI jAya che, ane buddhi jarA paNa viceSTA karatI nathI, tyAre te paramagati kahevAya che. e sthira Idriya dhAraNA te vega che (2.3. 9-10). che. zvetAzvataramAM yogasAdhanA vadhu pagathiyAMvAra nirUpAyelI jovA maLe che. jemake, samAna, pavitra, avAje vinAnA, pavana vinAnA sthAnamAM traNa bhAga TaTAra rahe te rIte zarIrane sarakhuM rAkhI, zarIranI ceSTAo niyamita karI daI prANane niyaMtraNamAM rAkhavA. pachI prANu jyAre kSINa thaI jAya tyAre tene nAsikA vATe bahAra kADhI nAkhI, Idriyane mana sAthe hRdayamAM apramattapaNe dhAraNa karavI, ema temAM jaNAvyuM che (2.8-10). " . e yugane abhyAsa daDha thatAM yoga pravRtti prApta thayAnA cihnarUpe zarIra upara je asaro thatI jaNAya che, tathA sAdhakane je judAM judAM rUpa dekhAya che, ke jethI brahmanI abhivyakti thavAnI zarUAta thayelI jANI zakAya, te badhuM paNa upaniSadamAM vigate . 1. muMDaka (rU. 1, 9) jaNAve che ke, "prajAonuM citta prANa vaDe ja pAvAyeluM che; ane e citta jyAre (prANAnA kAbuthI) vizuddha thAya, tyAre ja AbhA prakAzI UThe che. arthAta Ama, prANAyAma jevI koI bAbatano ullekha Avato hoya ema lAge che; paNa prANAyAma nAme 5chIthI prasiddha thayelI prakriyA spaSTapaNe upaniSadomAM nirUpAI lAgatI nathI. 2. yogIne roga, jarA ke mRtyu rahetAM nathI; tenuM zarIra hala, naregI ane alepa thAya che; tene vaNu prasAdayukta, tene svara sauSThavayukta, tene gaMdha zubha ane tenAM maLa mUtra-alpa banI jAya che. (. 2. 12-3). 3. jhAkaLa, dhUma, sUrya, agni, vAyu, khadyota (Agi), vidyuta, sphaTika, ane caMdra, (a0 2.1), kesarI raMganuM kapaDuM, Idropa (gokaLagAya), agnijavALA, kamaLa, ane vIjaLIne camakAro (bRha0 2.3. 6). - 1, priya ane priya rUpavALA kAma tajI, zayane ja pasaMda karavuM ( kaTha0 2.2.3); lekathI niveda pAmavuM (muM) 6.2.12 ); puSa, viSaNA ane leSaNa e badhuM choDI pravajyA levI, bhikSAcaryA svIkAravI (bRha0 4.4, 22); prazAMta, samAhita, zamayukta, vijJAnavAna, samAraka, sadAzaci banavuM ( kaTha0 : 2.3. 7.) I.. 2. kaTha. 2. 1, 15-7, lain Education International For Private & Personale Only www Bielinary Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ullekhAyeluM maLe che. chevaTanA sAkSAtkAra vakhate AtmA ane paramAtmA eka che evuM darzana thAya che, evA spaSTa ullekha upaniSadama che. zvetAzvatara kahe che ke, jema sApha karela arIso biMbane barAbara pratibiMbita kare che, tema sAkSAtkAra vakhate Atmatatvane sAdhaka jue che ane ekarUpa bane te kRtArtha thaIne vItazeka bane che (2.14-15). e sAkSAtkAra prApta karanAre pachI zarIranI pAchaLa anutapta thatA nathI; kAraNa ke tene kazAnI IrachA ke kAmanA bAkI rahetI nathI (braha0 4.4.12). tenA hRdayanI graMthIo bhedAI jAya che, tenA sarva saMzaya kapAI jAya che ane e parAvaranAM darzana thatAM tenAM sarva karmo paNa kSaya pAme che (muMDaka. 2.2.8). pahelAM te anIzAthI meha pAmate zeka karato hata; te have enA mahimAnA darzana pachI vItazeka banI jAya che (muM0 2.1.2). vAtmAne paramAtmA sAtheno saMbaMdha aneka upamAothI vaNavAya che: sArI peThe saLagelA agnimAMthI jema hajAro samAna jAtanA taNakhA UMDe che (muMDaka 0 2.1.1); athavA pANInuM TIpuM jyAM sudhI pAchuM tenA mULamAM bhaLI jatuM nathI tyAM sudhI pitAne judo AkAra, raMga ane vyaktitva rAkhe che, paNa mULamAM pAchuM bhaLI gayA pachI tenAM judAM nAma-rUpa rahetAM nathI (muMDaka rU.2.8) i. jyAM lagI jIvAtmA aMtaHkaraNa vagere bAhya upAdhiothI vIMTaLAyela che, tyAM sudhI tenuM astitva juduM che; te satya ane amRta benA mithunarUpa che (aita Ara0 2.3.6). A jIvAtmAnI sAthe parama AtmA eka ja vRkSa upara sAthe rahele paNa upaniSadomAM kahyo che (kaTha0 6. 3. 1). te mAtra joyA kare che, paNa kazuM bhAgavata nathI (muMDaka rU. 1. 1-3 ); tyAre jIvAtmA moha pAmate anIzAthI zeka kare che. paraMtu jyAre te pelA Izane ane tenA mahimAne jue che, tyAre te vItazeka thAya che.' . be 2.6; prakSa0 4.9; baha0 4.7,35; be 2.5 I. yogasUtramAM Izvarane kaleza kama vipAka ane AzayathI aparAkRSTa puruSa vizeSa kahyo che, tathA guruone guru kahyo che. te pramANenI ka95nA upaniSadamAM barAbara che ja, muMDaka (rU. 1. 1)mAM Izvarane pIpaLanuM phaLa khAdhA vinA mAtra joyA karate jaNUAvyuM che, ane kadamAM (2.5.11) sUryanI upamA ApIne, sUrya jema bAhya dazya nA dethI alipta rahe che (joke temane daSTigocara karavAmAM te sahAyaka bane che) tema sarvabhUtane eka aMtarAtmA 5Nu bAhya lekaduHkhathI lepAta nathI, ema jaNUAvyuM che. cheka chevaTanA sAkSAtkAra pahelAM manuSyanA prayatna uparAMta uparathI kaMIka prasAda ke madada UtaravAnI apekSA rahe che evA arthanA muMDaka (rU. 2. 3) ane kada (2. 2.22) nA je ullekha che, te uparathI IzvaranuM mArgadarzaka paNuM ke tene gurubhAva svIkArate spaSTa jaNya che. chAMdogya upa0 (8. 6. 1), bahadAraNyaka upa0 (4. 3. 20; 2. 1. 19), prazna u50 (rU. 6-7), ane kaTha0 (2, 3, 16) vageremAM hRdayanI nADIo, temane varNa, temanI saMkhyA, jIvAtmA ke prANu temAMthI kaI kaImAM saMcare che, ane chevaTe jIva kaImAM thaIne nIkaLe te sAruM kahevAya, vagere varNana Ave che. te uparAMta kauzItakI (4.19) ane maitrI u50 mAM (2.2) zarIranI dhAtuo ane nADIonA je ullekha che te, pachInA vakhatamAM gavidyAnA ane AyurvedanA zarIravijJAnanI zenA mULarUpa jaNAya che. mahAbhArata-kALa mamata-e upaniSadakALa pachI bauddhakALa sudhI pahoMcatA pahelAM vacamAM Avate AcAra-vicAranI bhAre gaDamathala ane UthalapAthalane vacagALe che. jaina graMthe kriyAvAda, akriyAvAda, ajJAnavAda ane vinayavAda e cAra mukhya vibhAga heThaLa 36 3 judAM judAM darzananA prakAro gaNAve che, tyAre bauddha paraMparA buddhanA samayamAM pracalita Inin Education International For Private & Personal use only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 62 aboddha vAdone ullekha kare che.1 upaniSadomAM pitAmAM ja khAsa karIne kAla, svabhAva, niyati yudachA, ke bhUtone parama tatva mAnanArA (ve. 2. 2; 6. 1. 40) ke asvagRlAke, kApAlike, vRthAtakavAdIo, (nairAmevALA) bahaspatinA anuyAyIo (maitrA0 6. 14 i ; 6. 20; 7. 8 i.) ke prANu, guNe, dizAo, mana, buddhi, vagerene paramatattva mAnanArAone (mAMDUkya kArikA 6. 7-9; 2. 29-28) ullekha che. ' mahAbhAratakALamAM (parva 22. 350. 64 i6) cAra "jJAna" pracAramAM hovAnuM jaNAya che: 1. sAMkhyayoga, 2. pAMcarAtra 3. vedAraNyaka (veda) ane 4. pAzupata. temAMnuM prathama "sAyo' evA bhegA 1. alabatta, e gaNanAo kharekhara je vAde astitvamAM hoya emane AdhAre karavAne badale jIva, baMdha, mekSa vagere vimAnya tattvone ane kAla, Izvara, AmAM, niyati vagerenA nimittapaNAne i-kAravA ke mAnavAnI daSTie keTalA vAdo gaNatarIthI saMbhave e gaNI kADhIne paNa karI hoya. chatAM, e samaye AcAra ane vicAranI je pracalita mAnyatAone spaSTa ullekha maLe che te jotAM, AvA AvA aneka vAde te vakhate pracalita na hoya ema kahI zakAtuM nathI. 2. zarIra ja AtmA che ema mAnanArA (chAMda0 8, 8. 4); A loka tema ja paraloka nathI ema mAnanArA (kaTha0 2. 6); saMzayomAM nAritaka leke (gItA. 4. 40; 26, 723); buddhivAdI, tarkavicAramAM anurata, AmAM tathA mokSane inakAranArA, nAstika, vastumAtra bAbata zaMkA uThAvatA, sabhAomAM dalIlabAjI calAvatA, ane AkhI pRthvI upara vicaratA (mahA. 22. 19, 23). 3, 5chInA samayamAM SaTadazana tarIke jANItAM thayelAM dazane mahAbhAratakALa sudhImAM pracalita ke vyathita thayAM hoya tema lAgatuM nathI. siddhAMtanA pravartaka tarIke ekamAtra kapilane ulekha mahAbhAratamAM Ave che: bIjAM nAme kAM to devanAM che ke RSionAM. jemake, parva 22. 319. 59 mAM AtmAnuM pratipAdana karanArAonI je yAdI ApI che, temAM Asuri ane paMcazikhanAM nAma ja kapilanA ziSya tarIke jANItAM che. joke temAMnAM jaMgISabhya ane vArSagAyanAM nAma yogasUtra u52nA vyAsabhAgamAM (2. 55; rU. 53) che, paNa mahAbhAratamAM temane ullekha gasiddhAMtanA anusaMdhAnamAM na kahevAya. | bAdarAyaNa ane paMtajali e te nAma tarIke paNa mahAbhAratamAM anaDyAM che. jemini ane gautama nAme mAtra RSionAM nAma tarIke Ave che: koI darzananA pratipAdaka tarIke nahIM. nAme paNa pracalita che, ane vacce ane' mUkI sAMkhya ane yoga evAM be judAM nAme paNa.2 sAMkhyane mATe koI vakhata kapilara ke sAMkhyakRtAnta' nAma paNa Ave che. paNa mahAbhAratamAM vAraMvAra sAMkhyuM ane pega baMne eka ja che, bhUkha leke ja te baMnene , judAM judAM jANe che; te bene- je eka jANe che, te ja sAcuM jANe che'- evA bhAvanA ullekho AvyA kare che." arthAta sAMkhya ane ga e be judA siddhAMta hovAne badale eka ja aupaniSada siddhAMta aMgenI be judI nikAe che, evuM ja jaNAvavAne mahAbhAratane Azaya che. jema ke gItAnA vividha ulekho ekasAthe vicAratAM samajAya che ke, saMnyAsamAgI, karmayogI, nirguNaavyaktabrahmavAdIonI nikA te sAMkhyaniSThA che; ane karmonA phaLamAM buddhi rAkhyA vinA nitya satvastha thaI IzvarapraNidhAna-pUrvaka karmayoga AcaravA dvArA Atmayoga tarapha vaLatI niSThA te yoganikA che.' - ' sAMkhya ane vega vacceno bheda batAvatAM sAmAnya rIte ema kahevAya che ke, sAMkhya "Izvara mAM nathI mAnatuM. paraMtu sAMkhya siddhAMtane "atIzvara ' kahevo hoya, te te upaniSadene nirguNa brahmasiddhAMtane je arthamAM anIzvara kahevAya te arthamAM ja; nAstikadarzananA arthamAM anIzvaravAdIone gItAe je vizeSaNo va8 1. parva 22. 349. 74 I. 2. parva 2. 50, 33; 2, 5, 7; rU. 2. 15; 2. 75, 7; 23. 149, 139; 22. 342. 8. 3. parva 22.3264. 4, gItA 28,13, 5. parva 22. 317. 29; gItA. 6. 4-5.. 1. eka '. 4-6; rU.3; 2, 39 40; 23, 24; 22. 1; 12, 6-7; 12. 9; 22. 10-11-12. 7. mahA parva 2. 301.. 8. Asura, zauca-AcAra-satya vagaranA, nahAtmA, alpabuddhi, azacitrata, kApabhegaparama, kAmodhaparAyaNa, kAmagaprasakta i. Jain Education Internation For Private & Personal use only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDatha che (26.7 40 ) te vizeSa sAMkhya siddhAMtane ke niSThAne haragija lAgu pADI zakAya tema nathI. gItAmAM nirguNa brahmavAdane adhikatara kalezavALA (22-5) ane duHkhe prApta karI zakAya e (6.6 ) kahIne puruSottama IzvaramAM niSThApUrvaka karmaga-bhaktiyegane svIkAravAnuM je valaNu dekhAya che, te arthamAM ja sAMkhyaniSThA anIzvara ' che. ane ApaNe joI zakIe chIe ke, upaniSadakALamAM ja, ka60, zvetAzvatara0 vageremAM nirguNa brahma ke AtmAne badale paramatatva mATe deva'puruSa', 'viSNu" "IzAna ', "prabhu', 'rudra'; "mahezvara', bhagavAna ', karmAdhyakSa', "sarvabhUtAdhivAsa ' vagere nAme ke rUpe oLakhavAnuM valaNa zarU thayeluM che; te ja mahAbhAratamAM vadhu pasaMdagI pAme che." sAMkhya siddhAMta je upaniSadanA siddhAMta ane tattvathI judI-viparIta - vAta nirUpanAre siddhAMta hoya, to tene IzvaramAM mAnanAra yogasiddhAMta sAthe ekarUpa karAvavAno prayatna ane Agraha vicitra ja lAge. paNu, paramatatvane Izvara ke niguNu parabrahma mAnavAnI bAbatamAM ja taphAvata hoya, te te siddhAMtane nAstika ke vedabAhya zI rIte kahI zakAya ? UlaTuM, nirguNa brahmane sAMkhya siddhAMta ja kharI rIte jAte aupaniSada siddhAMta kahevAya. chatAM nirguNa- saMnyAsa niSThAne badale mahAbhAratakALamAM saguNakarma-bhakti-dhyAna nikA vadhu samAnya thatI jatI hatI; ane tenA ja phaLa rUpe mahAbhAratakALamAM pAMcarAtra ane pAzupata siddhAMte vizeSa pracAramAM AvatA jatA hatA. ApaNe temanuM svarUpa TUMkamAM joI laIe. pavaratra siddhAMta mahAbhAratakALanA mahattvanA ane kadAca vadhu mAnya e siddhAMta che. vedanA samayathI viSNu eka agatyanA deva tarIke jANItA che. te trivikrama deva che, ane temaNe traNa pagalAM vaDe traNe lokone AkrAMta karyA che ema tyAM kahyuM che. temanuM rUpa kaLI zakAtuM nathI, ane te je jhagamagatA prakAzavALA pradezamAM rahe che, tyAM paMkhIo paNa UDavAnI hAma bhIDI zakatAM nathI (jha0 2155-5). temane ApattimAMthI ugAranAra paNa kahyA che (406-4991). upaniSadamAM 'viSNunA paramapadane dhvanayAtrAne AkharI mukAma kahe che, ne tyAM pahoMcavuM e mANasanI meTAmAM moTI AkAMkSA che (kaTha0 23-9). zatapathabrAhmaNamAM (u.24) jaNAvyuM che ke asura sAthe jhadhaDe paDayo tyAre devoe yajJa evAM viSNune ja (1K gva fag) AgaLa karIne pitAnA bhAga mATe prayatna karyo. te ja graMthamAM (14.1) vaLI kahyuM che ke, viSaNu ja devamAM zreSTha che 1 ane te pite ja yajJa che. bIjI bAju puruSasUkta (R20-90.)nA samayathI mAMDIne sarvottama tatvane 'puruSa' nAme ullekhavAnI pravRtti cAlatI AvI che. "bhUta ane bhaviSya je kAMI ApaNe joIe chIe, te e purapa che tathA badhuM temAMthI ja AveluM che ane tene jANIne ja amRtatva pamAya che. e sivAya bIjo koI muktino mArga nathI." vaLI zatapathabrAhmaNa (434)mAM "puruSa ne nArAyaNa sAthe ekarUpa gaNAvyA che (gvam TU nA yajam). taittirIya AraNyaka (2016)mAM nArAyaNune vAsudeva ane viSNu sAthe ekarUpa gaNyA che (nArAnA vijae vAyuvevAya , thIfhuM tano vikag: ... ). * mahAbhAratamAM nArAyaNIya AkhyAna zAMtipUrvamAM Ave che. te uparathI samajAya che ke, bhagavAna-viSNu-nArAyaNa-vAsudevane paramadeva 1. vAjasanecisahitA 2-3021-8, 12 athavuM ." 26-7; 8-5-10 40, '1, tema chatAM nirguNatattva e ja paramatatva che e nakAravAne bhAva mahAbhAratamAM haragija nathI. (zAMti rUrU. 21-8). nArAyaNIya prakaraNa (rAMti rU46 40) ke jemAM bhAgavatadharmanI sthApanAne uddeza che, temAM paNuM nArAyaNa pite 'sUma, aviya, avyakta, avicaLa, ne avinAzI tanya 'ne bhUtamAtranA tathA potAnA AtmArUpe pUje che, ema jaNAvyuM che. juo parva 22.241.2-3 paNa tyAM "AtmajJAna'ne ja yogakRtyane aMta kahyo che. For Private Person Oy Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 mAnanArA upAsakA bhAgavata kahevAtA. te dhama uparicara vasu mArata bhAratamAM zarU thayA hoI, vasurAjAnA iSTadeva nArAyaNu te vAsudeva kahevAyA, evuM samajAya che. vasurAjAnA yajJamAM pazuvadha karavAmAM AvyA na hatA. yavidhi AraNyakatra thAmAM darzAvelA mAnasa yAganA vidhi pramANe thayA hatA; mukhya deva hari athavA viSNu hatA; A devanAM darzana kevaLa khAdya yajJa karanArane thatAM nathI; e yajJanA karAvanAra bRhaspatine e darzIna na thayAM; e devanuM darzana bhakti vaDe thAya che, khInna upAyathI thatuM nathI -- evuM te yajJanI AkhyAyikA uparathI samajAya che. vaLI te devanuM pUjana sAtvata athavA vRSNui athavA yAdavakuLanA rAjAnA kuladhama hatA, ane te dharmanA kRSNa vAsudeve samuddhAra karyo, eTale te dhama sAtvata taMtra nAme paNu eLakhAtA. A taMtramAM pAMca siddhAMtA carcavAmAM Ave che -- tattva, mukti, bhakti, yeAga ane vaizeSika (arthAt pratyakSa viSayeA ). mahAbhAratanuM nArAyaNIya AkhyAna e pAMcarAtra siddhAMtanuM jUnAmAM jUnuM upalabdha rUpa che. pachInI para'parAgata 108 saMhitA pazu te siddhAMtanI che. pAzupata siddhAMtanA iSTadeva rudra athavA ziva che. RgvedamAM 26 eka deva tarIke jANItA che (2.114). kRSNa yajuveMdamAM ( 4.5.10) temanI stuti karatAM jaguAvyuM che, " he rudra, tamAruM je kalyANakArI rUpa che, je duHkhamAtrane mATe auSadharUpa tathA muktinuM sAdhana heAI kalyANukArI che, te rUpa vaDe tame amane AnaMda Apo.' taitti. AraNyakamAM te kahyuM che ke ( 20.16 ), 'vizvamAM je kAMI che, te rudrarUpa che. rudra te ja puruSa che. . . . je vividha vizva thayuM che, thAya che ane thavAnuM che, te badhuM rudrarUpa ja che.' yajurvedanA zatarudrIyamAM rudrane * pazupati ' nAma ApyuM che. brAhmaNu thAmAM rudrane 'ziva' nAma paNu ApyuM che. pAzupata siddhAMta e ziva-rudranI praNAlikA AgaLa calAve che. 33 pAzupata siddhAMtamAM pAMca padArtho mAnelA che :-- (1) kAraNu ke pati. te anAdi ane anata evA vizvAdhIpa che; ane te samagra vizvanAM sarjana pAlana ane sahAra kare che. (2) kA. kAraNa para AdhAra rAkhanArI asvataMtra padArtha te kAryAM. tenA traNa vibhAga che : vidyA athavA jJAna; kalA athavA iMdriya-mana-buddhi Adi karaNA; ane parA eTale vA. sarva prakAranI vidyA tathA jagata, pAMca mahAbhUto ne pAMca guNA, pAMca jJAnedriyA ane pAMca karmendriyA tathA mana-buddhi-ahaMkAra e sava asvataMtra hAI zvira upara AdhAra rAkhe che. (3) yAga arthAt sAdhanA. je mAnasika kriyA vaDe jva paramezvaranI prApti kI zake te. (4) vidhi athavA niyameA. eTale ke AMtarabAhya zuddhi ane sadAcAra. (5) duHkhAnta ~~~ duHkhamAMthI chuTakAro. e avasthAmAM bva unnati pAmIne mahezvarapade pahoMce che ane tene saMpUrNu jJAnazakti tathA kriyAzakti prApta thAya che; joke tenuM svataMtra vyaktitva kAyama rahe che. pazcima hiMdamAM lakulIza pAzupata darzana che, tevI rIte dAkSiNAtyAmAM tAmila pradezamAM zaivAgama danara pragaTa thayuM che, ane uttaramAM kAzmIra pradezamAM trikadarzana athavA pratyabhijJAdarzana paNa pragaTa thayuM che. temAM prANazakti, suSumgAdi nADI, kuMDalinInI jAgRti vagerenuM nirUpaNu vadhAre che. mahAbhAratamAM zavata siddhAMtane ullekha nathI, chatAM zaiva darzana ane zAkta darzanane sabaMdha dhaNA gADha che. svarUpanI * pratyabhijJA ' 1. zrIkRSNa ane vedavyAsanA samakAlIna, ra. AgamasahitA ghaDanArA traNa mukhya AcAryAM I. sa. pAMcamAthI navamA sakA vacce thayA che. A tAmila sAhitya uparAMta zaiva siddhAMtanuM pratipAdana svataMtra rIte saMskRta bhASAmAM paNa thayuM che, ane te 28 AgamagraMthA rUpe jANItuM che. temanA samaya che degya upaniSadanA samaya pulethI mAMDIne I. sa. 1000 sudhInA gaNAya. 3. I. sa. 700thI 1400, Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 thavAmAM zaiva darzana traNa upAyA jaNAve che: (1), zAMbhava, (ra) zAkta, (3) ANuva. temAM khInna ane trIjA upAyanA varSoMnamAM zaiva darzana zakti taMtranuM rUpa pakaDe che, RgvedanA dazamA maMDaLamAM je devIsakta che te jemAM jagatanI AdyA cicchaktinuM stavana kareluM manAya che, te sUktane zakti saMpradAyano mULa AdhAra gaNuvAmAM Ave che. enI chaThThI RcAmAM kahyuM che, "huM kuka karanAra brahmadezane haNavA mATe rudrane dhanuSya kheMcI ApuM chuM. huM mANusanI vatI laDuM chuM, ghAvA-pRthivIne vyApI vaLuM chuM" ( 20, 125, 6). "huM pavananI peThe vAuM chuM ne vizvanI sarva vastuone janma ApuM chuM" ( 0, 125, 8 ), kenepaniSada ( rU. 12, 4. 1)mAM je AkhyAyikA che, temAM batAveluM che ke asure para vijaya maLavAthI devAne gava thayA. e devAnuM bhAna devIe TUMkANe ApyuM ne umA haimavatI nAmanI suMdarI rUpe temanI sAme pragaTa thaI ne teNe temane brahmajJAna ApyuM. mahAbhAratamAM eka jagAe durgA athavA umAne kRSNunI bahena (vAsuvevasya mazinI) kahelI che ane tyAM ja tene ' kumArI ', ' brahmacAriNI ' paNa kahI che. zaivamatavALA tene zivanI patnI kahe che, ane mahAbhAratamAM ja khIjI jagAe zivane ' umApati 'kahyA che.ra taittirIya Ara0 ( 20.18) jeTalA jUnA samayamAM paNu rudrane mATe umApati' e nAma vaparAyeluM jovA maLe che. AgaLa jatAM te brahmanI mAyAzakti bane che. zaktinI sahAyatA vinA paramAtmA sarjana-pAlana-sahAranAM kAma karI zake nahIM. " tuM, brahma paramAtmAnI sAkSAt parA prakRti che. tArAmAMthI Akhu` jagata utpanna thayuM che." ( mahAnirvANu taMtra). "sarva vidyA e tArA bheda che; jagatamAM . je strIo che, te badhI tArAM rUpo che.' (devItatra ). 1. virATa0 6-4. 2. zAMti. rUbara-67. 35 A zakti-upAsanAnuM sAhitya taMtra' nAme prasiddha che. zakti siddhAMtanI chAyA zaivAmAM, vaivAmAM, baudyomAM ane jainAmAM paNu che. ane e rIte zaktisiddhAMta sarvadezI che. jema paccidAna da brahma je devamAM manAya, te deva pUjya kATImAM paDe, pachI te brahmA, viSNu, rudra, iMdra, varuNu, game te sattAvALA hoya; tema cidAna damayI zakti je je devatAmAM abhivyakta thAya, te te devatA pUchyuM keATImAM paDe, pachI te mahAkAlI, mahAlakSmI, mahAsarasvatI, tripurA, tArA, kAlAttarA vagere game te nAmavALI hoya. karaka eTalA ke, brahmavAdI upAsakeAmAM devane puruSabhAva mukhya rUpe levAya che, tema zaktivAdI upAsakeAmAM devatAnA prakRtibhAva athavA strIbhAva ke mAtRbhAva pradhAna che, caitanyarUpAparA zakti sAthe jIvAtmAnI piMDastha maryAdita cetanazaktinuM aikaya sAdhI, adbhutadazAnA samarasabhAvane eTale svarUpAna Mdane zI rIte prApta karavA, tenA upAyA zaktisiddhAMtamAM dhaNA vadhu byA che. temAM mAdi paMcakanA sahAyaka nimitta tarIke je svIkAra kare che, te " kaula ' kahevAya che. je evAM dravyAdinI apekSA rAkhyA vinA parAzakti sAthe AMtara yAga vaDe sAmya sAdhI, ziva ane zaktinA yAga sAdhe, te ' sAmayika ', kahevAya che. kaulA khAgha cakra, madyAdi dravyapacaka, latAMsAdhana vagere . sAdhana vaDe muddhivRttine unmatta banAvI yoga sAdhe che; tyAre sAmayikA piMDanI aMdaranAM T cakromAM, khAdya dravyAdi sAdhana vinA, bhagavatI sAthe aikaya sAdhe che, pi'Dastha saMkucita zakti sAdhananA krama vaDe vikAsa pAmI parama vibhutA meLave che. A zaktinA sAca ane vikAsa ApaNuA piMDamAM mUlAdhAra, svAdhiSThAna, maNipura, anAhata, vizuddha ane AjJA nAmanAM cha kulacakromAM thAya che, ane te cakronA ceAgajanya vedha vaDe piMDanI maryAdita zakti potAnA graMthibhAvane athavA ardhakuMDalinI-bhAvane mUkI amaryAdita baLavALI muktakuMDalinI bane che. A 1. bauddha dharmanA zUnyavAdanA himAyatI nAgArjuCna ( I. sa. khIju sekuM) tramAganA rahasyane jANanAra hatA. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maryAdita zaktinuM visarjana je sthAnamAM thAya che, te sahastrAra athava. sahastradala padma kahevAya che, A SaTa cakavedhanI paddhatimAM ApaNI saghaLI zarIra-mAnasa-zAstranI prakriyA AvI jAya che. zarIra tathA mAnasa dharmone saMbaMdha, dehanI prANuvA ane manavA nADIo, adhyakSa cetanane te nADIo upara aMkuza, gaja dhama vaDe yogIjanane maLatI vividha sidio, vagerenuM bahu vigatavAra nirUpaNu taamAM maLe che. joke, zaktivAdanI kaulamArganI azlIla paddhatinA vAtAvaraNumAM sAmayikenA zuddha atabodha ApanArA maMtraga ane layamega 5Nu vagevAI gayA che, e jANItuM che. ' Ayurveda siddhAMta paNa A badhA samaya daramiyAna pitAnuM viziSTa rUpa pakaDate jatA hatA. zuzrata (2. 1. 5)mAM jaNAvyA pramANe Ayurveda e atharvavedanuM eka upAMga che, ane brahmAe prANIo sajaryA te pahelAM Ayurveda saryo hateA. caraka pazu kahe che ke, keI kALa e hata nathI, jyAre jIvana hotuM nathI ke buddhizALI mANase hetA nathI. tethI karIne jIvana viSe jANukArIvALA mANUse hamezAM mejUda hoya che; ane AyurvedamAM varNavelA siddhAMta pramANe manuSya zarIra upara pariNAma upajAvanArI auSadhio paNa haMmeza mejUda hoya che (u. 70. 24 ). vAgabhaTTa petAnA ' aSTAMgasaMgraha mAM Ayurvedane upaveda kahe che (6. 1. 8). brahmavaivarta purANa (2. 16. 9-10) te jaNUAve che ke, brahmAe cAra veda racyA, tyAre pAMcame Ayurveda paNa ramyA hatA. ' A badhI mAnyatAo uparathI eTaluM jaNAI Ave che ke, Ayurveda cAra veda jevA ja mahatvane pahelethI manAtA ane atharvaveda sAthe tene saMbaMdha kaI rIte pahelethI che. enuM kAraNa e lAge che ke, atharvavedamAM paNa rogonA upacAra tathA dIrghajIvana mATenA upAyonuM nirUpaNa che. paraMtu tyAM mukhyatve maMtrataMtra vaDe rogane upacAra vicAryo che, tyAre AyurvedamAM auSadha vaDe. dAhilabhaTTa kauzika sUtra (26. 2) u5ra TIkA karatAM ema paNa jaNAve che ke, vyAdhio be prakAranA che , AhAranimitta ane azubha pApAcaraNa-nimitta. Ayurveda pahelA prakAranA vyAdhio mATe che, ane atharvavedanA upacAra bIjA prakAranA vyAdhio mATe che. caraka paNu prAyazcittane bheSaja (auSadha) kahe che. kAraNu, prAyazcitta pApajanya vyAdhine dUra kare che. (6. 1. 3). mahAbhAratamAM aSTAMga Ayurvedano ullekha che ane budanA vakhatamAM te vaidAne zAstra tarIke ullekha spaSTapaNe maLe che. atharvavedamAM ja hajAre vaida hajAra auSadhone prayoga karatA hatA e ullekha che. (2. 9, 3). 1 : zarIramAM asthionI saMkhyA (36 0 ); hRdaya, lIhA vagere avaya; nADI, zirA, dhamanI, srotasa; prANa, garbha, liMgazarIra; dhAtuo, dhAtuvaiSamya, vAyu, pitta, kapha, zirasa, mastika, hRdaya, manasa, citta, buddhi, snAyu-e bAbatanI vividha vicAraNA AyurvedanA graMthamAM che. te uparathI eTaluM jaNAya che ke, taMtranI nADIkalpanA caraka zuzrutanA vaidakavijJAnathI judI che. merudaMDa, subruSNu, vajo, citriNI, sahastrAra, IDA, gAMdhArI, hastiji vagere nADIo ane cakranuM je varNana taMtramAM Ave che, te AyurvedanA graMthamAM nathI, AyurvedamAM mAtra roga vagere Akasmika du:khanA nivAraNe ja upAya nathI vicArAye; paraMtu kAyamI duHkhanivRtti aMge ane tatvajJAna ane mekSanA aMtima upAyane paNa vicAra thayelo che. jema ke, carakane mate du:khanA hetue budibraza, dheyaMbaMza, smRtibhraMza, kAma ane kamanI viSamatA tathA agya vastunuM sevana e che. buddhi, dhRti ane smRtinA brazathI je azubha kama thAya, tenuM nAma " prajJAparAdha " che. te sarva dene bahekAve che. 1. 2. 11, 25; 22. 342. 86-7; 12. 20. 21H zalya (zastrakriyA), zAlAkaya (masta ka-roganA upacA2), kAyacikitsA, bhUtavidyA, kaumArabhUtya (bALa6), agadataMtra (viSayavaiduM'), rasAyaNa ane vAjIkaraNuM. temAMthI bhUtavidyAne ullekha upaniSamAM (chAMde 7. 1, 2) Ave che. 2, mahAvacca0 6, 1, 14, Jain Education international For Private & Personale Only www nary Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga ane mekSamAM sarva vedanAne abhAva thAya che, ega mokSane pravartAve che, ane mokSa du:khanI vizeSa nivRtti kare che, AmAM, mana, Iddhi ane arthone saMbaMdha thatAM sukhadu:kha pragaTa thAya che. jyAre AtmAmAM ja mana sthira thAya che, tyAre pravRttinA anArabhane lIdhe sukhaduHkha baMne nivRtta thAya che, ane viziva prApta thAya che, sazarIra puruSane AvuM vazitva utpanna thavuM tenuM nAma ga, A yuga vaDe ATha prakAranuM aizvarya prApta thAya che - cittane IrachAmAM Ave te viSayamAM Aveza utpanna karI zakAya che, ane arthonuM sarvI ze jJAna meLavI zakAya che. Ama Ayurveda paNa chevaTe tattvajJAna ane yogavidyAnA aMtima nirUpaNumAM ja caritArtha thAya che, AgaLanA khaMDamAM ApaNe prAcIna samayathI mAMDIne judA judA kALa daramiyAna Arya prajAnI yoganiSThatA " kevA svarUpe vyakta thatI AvI hatI, tenA upara UDatI najara nAkhI AvyA. judA judA siddhAMte ke mArgonuM bAhya kalevara game te hoya, paraMtu AMtara tatvanA sAkSAtkAra mATe je navI parama driya aMtaramAM UbhI karavAnI che, te mATe mukhyatve ' adhyAtmayoga nai Azraya levAnuM te saumAM koI ne koI rUpe svIkArAtuM tathA amalamAM mukAtuM AvyuM che. yogasUtranA racayitA pataMjalie e badhA mArgomAM raheluM veganuM sUtra upADI laI vidyAne eka svataMtra zAstragraMtha racyuM che. tema karavAmAM temaNe siddhAMta aMgenI anAvazyaka evI koI carcAmAM UtaryA vinA tathA mArganI bAbatamAM paNa koI niyata cIlA tarapha valaNu banAvyA vinA pitAnuM kAma pAra pADayuM che, e temanuM ane khApaNuM che. tasvanirUpaNanI bAbatamAM sAMkhya prakriyAne temaNe mukhyatve svIkArI hovA chatAM, IzvarapAsanAnA siddhAMtamAM raheluM gatava joIne temaNe prathama pAdamAM cittavRttinirodhanA vaikalpika dvitIya sAdhana tarIke IzvarapraNidhAnane rajU karyuM che (sa. 23 thI 32 ); ane chatAM IzvaravAdanI jhaMjhaTamAM te jarAya UtaryA nathI. IzvaranA astitvanA pramANu tarIke paNa kaI zAstravAkya ke tarkavAkaye rajU karavAne badale, temaNe sIdhIsAdI ane sarvane jANItI eka bhAvanAne rajU karI che (6.25). tevI ja rIte IzvaramArgIo ke niyumArgI e dhyAnapAsanA mATe pite svIkArela ISTa ke pratIkanI mArAmArImAM macyA rahe che, tenI paravA karyA vinA temaNe (1939mAM) kahI dIdhuM che ke, "yathAbhimata' evA kaI paNa viSayane AlaMbanarUpa laIne tame tamAre gAbhyAsa calAvI zake che. vaLI evA koI dhyAne pAsanAnA pratIka vinA ja mitrI - karuNA - muditA - upekSA jevI bhAvanAo ke dAna - zIla - prajJA -vIrya - kSAMti - satya Adi pAramitAonI khilavaNInA mArge aMtima puruSArthanA ja sAdhana tarIke vicAravA lAgyA haze, temanI pAchaLa raheluM gatave joI, temaNe te sAdhanane paNa bIjAM sAdhane jeTaluM ja mahattva ApI svIkArI lIdhuM che (77). prANunA recaka, pUraka ane kuMbhaka vagere pravege vaDe paNa cittanI sthiti baMdhAya che evuM svIkArI, harTamArgane paNa sthAna ApyuM che (1934); vItarAga purunA dhyAna vaDe pazu cittanI sthiti baMdhAya che e sUtra vaDe (u.37) je kaI kharekhara siddha puruSe hoya temane paNa veganA AlaMbana tarIke svIkAryA che; praNava vagere vAcaka maMtronA japanI pAchaLanI vastune svIkArI laI, maMtragane paNa maMjUra rAkhe che (u. 27-8 ); vividha auSadhio ane tape paNa samAdhisiddhi ke bIjI siddhionI prApti arthe sevAtAM haze, temanI pazu yathArthatA svIkArI lIdhI che1 (41). e badhAmAMthI koI ekAda 1. alabatta, temane ullekha siddhionI bAbata aMge ja che, paNa e siddhiomAM viveka khyAtinI siddhi paNa AvI ja jAya che, uparAMta alabenI kitAba pAtaMjala "mAM mukti mATenA cAra mArgomAM abhyAsa, parAgya ane IzvarakRpA uparAMta rasAyaNano paNa ullekha kare che, eTale yoganA upAmAM eka vakhata 2sAyaNano - auSadhine upayoga thato hato, e vAta nakkI che. For Prve & Personale Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara pitAnI vizeSa abhiruci batAvavAno prayatna paNa karyA vinA ja pitAnA zAstramAM te saune temaNe yathocita sthAna ApyuM che. ema karavAthI, pratyakSa anubhavanA. nakakara pAyAnI AsapAsa siddhAMtika vAdavivAdanI vastu tenA ucita mahattva anusAra gAvAI rahe che, ane vividha darzanaprakAro ane sAdhanAprakArano eka anokho samanvaya ane anubaMdha racAya che, A pataMjalinA samaya pahelAM bIjAM hiMdu darzane tathA bauddha ane jaina siddhAMta paNa darzanape vyavasthita thaI gayAM hatAM, ema ApaNe * pataMjalinA samayanI daSTie svIkAravuM joIe. paraMtu pataMjali pitAnuM kAma e badhA saiddhAMtika vikhavAdathI bahAra rahIne ja kare che. vastutAe te pote khAsa kazI siddhAMtika gaDabhAMjamAM paDatA ja nathI. je eka jagAe (4, 15-16 ) bAhya padArthanuM cittathI svataMtrapaNe astitva carcavAmAM AvyuM che, tyAM paNa kaI vAda ke vivAdanuM nAma pADavyA vinA temaNe mAtra pitAnuM maMtavya ja rajU karI dIdhuM che. badhA siddhAMta judA judA je sAdhanamArga nirUpe che, te sAdhanamArgomAM rahela sAdhanazakti - ke jenA vaDe ja te AdhyAtmika sAdhana evuM nAma prApta karI zake, teTalAnI ja temane jANe garaja che. bauddha jevA kSaNikavAdI ke vedAMta jevA mAyAvAdI siddhAMta bAhya sRSTi viSe 'te kSaNika che', ke 'mithyA che' evA cheka judA judA siddhAMta nirUpe che. paraMtu chUTavAnA prayatna karanAra, ane jene e bAhya kSaNika ke mithyA daSTinuM jJAna thAya che, ane je e jJAnane AdhAre bhAga ke karma karyA kare che, evuM citta ke jJAtA temane svIkAra ja paDe che; ane jyAM sudhI du:kha ke ajJAna dUra na thAya tyAM sudhI puruSArtha karavAnuM paNa nirUpavuM ja paDe che. eTale bAhya padArtho, temanuM jJAna ane tadanurUpa kriyA karanAra jJAtA-bhoktA e bAbate sone amuka che1. grIna pAnAM 14 ane 15 sUtromAM paNa ke jyAM dhama-dhamAkanI carcA che, tyAM TIkAkAra vAcapati jaNAve che ke, vinAzika bauddhonA matanuM khaMDana che. aze ke amuka svarUpe svIkAravI ja paDe che. pataMjali munine paNa eTalI ja garaja che. alabatta, mukta dazA ane mukta thanAra tatvanI bAbatamAM paNa vAdavivAda hoI zake che, tathA tenI sAthe ja e mukta dazA ane parama tatva tathA saMsArI dazA athavA saMsAra vacce ze saMbaMdha che, e praznamAMthI A sRSTivAda ane saMsAravAdana jhaghaDe paNu AvIne Ubhe ja rahe; paraMtu pataMjali pitAnA viSaya pratyenI vaphAdArIne kAraNe e badhI paMcAtamAMthI aLagA ja rahe che. joke, sAdhanAmArgonI bAbatamAM paNa matabheda ane sAcAkhATApaNAne vikhavAda ocho na hoI zake. paraMtu pataMjali muni e bAbatamAM kharA arthamAM udAramatavAdI tathA vAstavadazI che, ane e ja temanuM ane khApaNuM che. te te badhA sAdhanAmArgonA bAhya kalevaranI pAchaLa raheluM gatatva joI le che, ane pachI temane temanuM yogya sthAna ApI de che. alabatta, gasUtramAM temanI e rUpe nedha na hoya, tathA hovAnI jarUra paNa nathI. kema ke, pataMjali kaMI sAhityane ke ItihAsane graMtha nathI lakhavA beThA. joke, temAM e badhI judI judI prAcIna vastuonI chAyA paribhASA ke vicAraNA rUpe AvyA kare, tathA temane temanI judI judI etihAsika paraMparAo rUpe judI pADavAnuM saMzAdhana eka rasika viSaya bane, ane vegasutranA arthagrahaNamAM tenI rIte kaMIka madada paNa kare; paNa e A graMthanI maryAdA bahAranI eka judI ja carcA gaNuAya, je alaga graMtha rUpe rajU karavA upara choDavI joIe.. gavidyAne paNu pitAnA nirUpaNu aMge amuka siddhAMtabhAga te svIkArIne ja cAlavuM paDe. kazA ja siddhAMtabhAganI pAzvabhUmi vinA te tene cAle ja zI rIte ? e bAbatamAM te mukhyatve sAMkhya tarIke jANItI thayelI prakriyAne anusare che; paNa e amuka maryAdAmAM ja, upaniSadonI brahmavidyA pote eka vakhata sAMkhyayoga nAme paNa oLakhAtI hatI. 2. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 mahAbhArata kALamA tA sAMkhya ' nAmathI mukhyatve upaniSada-siddhAMta ja oLakhAya che, nirIzvara tathA vedabAhya gaNAtA judA darzana rUpe sAMkhyadarzana bahu pachInA samayamAM juduM paDyuM gaNAya.1 pAtaMjala yaMgasUtranA dareka pAne aMte bhASya athavA vRtti lakhanArAoe 'ti thI pataMga sAMkhyapravacane yogazAstre zrI mad vyAsabhASye' hai 'sAMkhyapravacane vAtaMgaNamUtravatta thaTETIR'2 evuM lakheluM hoya che, tyAM " sAMkhya pravacana zabda ' upaniSadonI AtmavidyA athavA brahmavidyA (-je sAMkhya ), te jenuM pravacana eTale ke siddhAMtabhAga che,'-e arthamAM samaja joIe. gItAmAM dareka adhyAyane aMte ghaNA prAcIna kALathI cAlatA AvelA aMtavAkaSamAM "hAvidyAvAM coHTETI' e ullekha Ave che. tyAM tene artha "brahmavidyA ane tenuM yogazAstra' e sUcita thAya che. te ja pramANe yogasUtrane paNa 'sAMkhyapravacana " eTale brahmavidyA jenuM pravacana - siddhAMtabhAga che, tevuM yogazAstra - evuM ja kahevAne IrAde - hoI zake. kRtiviruddha nAstika darzanarUpe sAMkhyazAstra judu' paDyA pachInA arthamAM A yogasUtrane sAMkhyasiddhAMtavALuM ' ema bhAgye ja kahI zakAya. ane vegasutrane viSaya tapAsatAM spaSTa mAlUma paNa paDe che ke, temAM zruti viruddha kazuM pratipAdana nathI. eTaluM ja nahIM paNa Izvarane 1. tithI judA paDatA sAMkhya siddhAMtanuM jUnAmAM jU nuM upalabdha nirUpaNa IzvarakRSNanI "sAMkhya kArikA" (I. sa. 200) che, 'sAMkhyapravacanasUtra' je kapilanuM gaNAya che, te te I. sa. nA navamAM sikA pachI graMtha che; tathA sAMkhya kArikAmAM puruSa ane pradhAnane je daitavAda zarU thayeluM jovA maLe che, tene sudhArI sAMkhya siddhAMtane upaniSadonA AmavAdane anukULa karavAno prayatna paNuM temAM thayelA jovA maLe che. IzvarakRSNa te sAMkhyAcAne je kama nirUpe che, temAM te kapila, Asuri ane paMcazikha pachI ziSya paraMparAmAM pitAne mUke che. mahAbhAratamAM je paMcazikhane siddhAMta che (2.2), te te upaniSadenA bAvAdane anusarata che." 2. nAgojI kRta vRttimAM. joke, cethA padane ane tyAM " sAMkhyapravacana " zabda paDatA paNa mUkyo che. svIkAra (1. 25-26 ), Izvara praNidhAnathI triguNAtmaka aMtarAyone abhAva (u. 29-70), grahaNuM vagere pAMca upara saMyama karavAthI pradhAna jaya thAya che evuM kathana (rU. 47-48), Izvara praNidhAnathI thate mAtele pratyacetanano sAkSAtkAra (6. 29), ane vivekakhyAti thatAM prApta thatuM mAneluM " sarvabhAvAdhiSThAtRtva' ane "sarvajJAtRtva" (rU. 49 ),-e badhuM sAMkhyadarzananA siddhAMtathI UlaTuM nahIM teya juduM ke vadhArenuM te kahevAya ja, ' yogasUtre pitAne Avazyaka evA e siddhAMtabhAganuM nirUpaNa kazuM lebala ' svIkAryA vinA ja karyuM che. potAnA nirUpaNu aMge je je muddAone svIkAra Avazyaka lAge, te muddAo egasUtrakAra te te sthaLe ullekhatA jAya che; paraMtu te muddAone dArzanika takarAronI daSTie pite keTalI hade svIkAre che, e sUcavatA ja nathI. eka dAkhalo la: Izvarane svIkAra yogasUtramAM che, paraMtu te Izvara jagatanuM nimittakAraNu ke upAdAnakAraNa che, athavA jIvAtmAo sAthe tene zuM saMbaMdha che, ane aMte tatvadaSTie daita mAnavAnuM che ke ata-evI kazI jhaMjhaTamAM sUtrakAra UtaratA ja nathI. vaLI, cittanI vRttione nirodha sAdhavAthI AkhuM jJAnataMtra kevI rIte palaTAI jaI zake che; ane dazyane tenA satya svarUpe jovAnI eka judI ja prajJAzakti prApta thatAM, AkhuM dRzya ane tenA jJAnanI AkhI prakriyA ja kevI rIte caritArtha thaI jatAM mAtra draSTA ja tenA kevaLa svarUpe bAkI rahe che, e badhuM te barAbara nirUpe che; paNa navAInI vAta e che ke, e je draSTAnuM kaivalya te kharekhara vedAMtamAna advaita che ke kema, tathA te dazA zAthI kaivalya kahevAya enI kazI vigatamAM e UtaratA nathI. jANe ke, e badhAnuM dArzanika lebala' kahevAya tenI sAthe temane kazI nisabata ja nathI. ane tethI ja kadAca, AcArya haribhadra, vAcaka yazovijayajI vagere prakhara vidvAne paMtajalimunine pitAnA graMthomAM Adarayukta ullekha karavA uparAMta temanAM sUtra upara vRtti For Prve & Personale Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ V 44 lakhI, te sUtrone jaina tattvasiddhAMtanA cokaThAmAM paNa gAvI batAvavA prerAI zakayA che. eka karaNa tarIke cittanuM ane tenI jJAnaprakriyAnuM nirUpaNu yogasUtramAM alabatta che ane hAvuM joie. paraMtu te badhuM paNa eka svataMtra mAnasazAstrIya ke dAnika viSayanI rIte nathI. tethI to e jJAnaprakriyAnA kATIkramanA nirUpaNanA arthamAM laI zakAya tevI samApatti ane saMprajJAna rUpI bAbato paNa jUnA TIkAkAro mAtra samAdhinA koTIkramanA arthamAM ja ghaTAvI laI zake che. citta, tenuM svarUpa, ane tenI jJAnaprakriyA aMge jude jude ThekANe AvelA ullekhA ApaNe saLaMga tAravavA jaIe, te| A pramANe siddhAMta UbhA thatA jaNAya che :-- citta che; ane cetana draSTA che. cittamAM ( viSayAne saMparka thatAM ) kliSTa ane akliSTa evI vRttie UThyA kare che (. 5). e vRttie Urphe che tyAre draSTA temanI sAthe sApaNAne pAmI rahe che (. 4) ane tethI duHkhasaMsAra UbhA thAya che. jo cittamAM vRtti na UThe, tA draSTanuM sva-svarUpe avasthAna thAya ( . 3 ). draSTAnuM e pramANe svasvarUpe avasthAna thavuM e puruSArtha che, ane te mATe cittanI vRttione niAdha karavA e yogano hetu che. jyAM sudhI cittanI vRttie UDyA kare, tyAM sudhI draSTAnuM temanI sAthe sArUppa rahe ane sva-svarUpe avasthAna dhruvalpa na thAya. have cittanI vRttionA nirodhanI zarUAta viSayomAM je Adeyabuddhi che, te dUra karavA dvArA ja thaI zake. arthAt avidyA, asmitA, rAga, dveSa ane abhinavezarUpa leze dUra karIne ja (2. 23). e klezAne kAraNe ja citta viSayAnA saMyogamAM AvI vRtti rUpe utthAna karyAM kare che, ane pariNAme janmojanma bhAgavavAM paDe evAM janma, AyuSya, bhegarUpI phaLa prApta kare che ( 2. 12). paraMtu, e kaLA 45 keAI vakhata sahana karI zakAya evAM ke sukharUpa lAge, chatAM tattvaSTie duHkharUpa ja che, ane tethI heya che. ( 2, 15-6), draSTAne te badhuM phaLa cittavRtti dvArA thatA dazya sAthenA saMbaMdhane lIdhe bhegavavuM paDe che. (ra. 20); e dRzyanuM svarUpa ja draSTAne e pramANe bhega arpavA mATe che ( 2. 21). viyeA ane vRtti dvArA temane bhega (jJAna) apanAra IMdriyAdi cittataMtra e badhuM draSTAthI bhinna evI dazya kATImAM che. citta je padArthAnuM baneluM che te viSe yAgasUtra eTaluM jaNAve che ke, dRzyamAtra bhUtendriyAtmaka che (arthAt, mahat, ahaMkAra, tanmAtra iMdriya tathA pacamahAbhUta rUpe pariNata thayeluM che) ane ' prakAzakriyAsthitizIla che( 2. 18 ); arthAt sattarajasa-tamasa ema triguNAtmaka che. ane e triguNa ( paMcabhUta, pAMca jJAnendriya, poMca kamendriya, ane mana ema 16- ) vizeSa, (pAMca mahAbhUtanAM sUkSma kAraNa pAMca tasmAtra ane temanuM kAraNu ahaMkAratattva e cha-) avirodha, ( temanuM kAraNu mahAna AtmA-mahattattva 3) ligamAtra, ane (tenA paNa kAraNabhUta pradhAna-prakRti ) aliMga - e rUpe pariName che, arthAt citta e traNu guNunI banelI sat vastu che, ane draSTAne jJAna utpanna thavAmAM hetubhUta evuM mukhya karaNa - aMtaHkaraNu che. temAM judI judI vRtti ane pariNAme thayA kare che. dhI tarIke citta e badhAM pariNAmeAmAM anugata rahe che (6. 11-15). 1. mULamAM 'AtmA' zabda che; tene a 2. sUtra 1. 40 mAM paramANu zabda Ave vAda tarIke yogasUtrakArane gheroSikAdi dAnanI peThe tyAM paramANu zabda mAtra mahattvanA virAdhamAM vaparAyA che. svarUpa' thAya che. che; paNa sRSTinI racanAnA paramANuvAda mAnya nathI. eka nAnu evuM batAvavA 3. sAMkhya prakriyAmAM tattvonI utpatti ane gaNanA vakhate mana tathA iMdriyAnI utpatti gaNAvAya che, paNa cittanI utpatti jIdI gaNAvI hotI nathI. para'tu te mahat tattva ke je 'buddhi ' paNa kahevAya che tenA ja bheda gaNAya. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citta ane drachA puruSa e be atyaMta vibhinna che; paNuM citta mukhyatve prakAzazIla sattvaguNanuM kAryuM hovAthI cittamAM je vRtti hoya tenI sAthe draSTA cetananuM, avizeSapaNuM - sApya rahe che ane tethI cetanane tene bhegA thaye kahevAya che (rU. 35). cetana draSTA pite viSayamAM saMkramaNu karato nathI - koI viSaya sAthe saMbada thato nathI, paraMtu viSayAkAra banelI cittavRtti sAthe te tadAkAra banI rahe che, eTale pitAnA viSayabhUta cittavRttinuM jJAna tene thAya che ema kahevAya (4. 22). Ama citta eka bAjuthI grAhya viSayanA AkAranuM bane che, ane sAthe sAthe bIjI bAju draSTAnA cetanaprakAzathI 5Na u5raMji ane che; eTale te "sarvArtha' che, arthAt cahItA-grahaNu-grAhya e traNe arthonuM sAdhaka che (4, 23). yogasUtramAM trIjA ane cethA pAdamAM amuka bAbata upara saMyama eTale ke dhAraNA-dhyAna-samAdhithI kevI kevI siddhio prApta thAya che tenuM nirUpaNuM bharacaka Ave che. have, koI amuka bAbata upara Ama "saMyama" eTale ke ekAgratA ane samAdhi karavA mAtrathI viziSTa prakAranAM jJAna tema ja zakti prApta thAya ema kahevuM, tene artha e ke, jagatanA dhaDatara ane prayojana bAbata tenI pAchaLa amuka khAsa siddhAMta pRhIta che. te siddhAMta kaMIka aMze A pramANe samajAya cheH ApaNI avidyA-vAsanA-karma anusAra ja padArthane "jovAnI " ApaNI zakti niyata thAya che; ane jJAna e eka prakAranI vedanA arthAta 'bhogI paNa sAthe sAthe che ja; eTale te padArthane bhAga paNa te anusAra ja niyata thAya che. e badhA dazyane AmA eTale ke svarUpa ja puruSanA 'bhaga' artha che (2. 21) arthAta puruSanA dharma-adhama rUpa nimittathI (ane tethI tene prApta thanArA phaLa-bheganI apekSAe) niyata thayela che. bAhya padArthonA e kalevaramAM "jAtyantara ' sudhIne pheraphAra amuka nimittathI thaI zake; jema ke, auSadhi, maMtra, tapa ane samAdhi ityAdi vaDe (4. 1). padArthonI jAti - svarUpa niyata karanAra je sImAe che, te e nimitto vaDe teDI naMkhAya che, ane te padAthAnA mULa ghaTaka 'prakRti ' tatvamAMthI "ApUra' eTale ke joItA bharA thaI te padArtha navuM rUpa ke jAti prApta kare che (4. 2-3). e nimittomAM sauthI prabaLa zakti samAdhinI che; kAraNu ke enA vaDe te gumAtrane 'pratiprasava' thaIne kevaLa puruSa ja bAkI rahe evI aMtima sthiti paNa thaIne UbhI rahe che (4.34). . arthAta, bAhya padArtha sAcA che (4, 14-7); ane citta dvArA temanuM jJAna ApaNane thAya che; paraMtu, bAhya padArthanuM atyAranuM niyata rU5, ane temane te rUpe jANuvAnI ApaNA cetanataMtranI zakti ke saMdhAna e baMne chevaTe te jJAtAnAM kaleza-karma janita dharmAdhamane nimite tevAM che. jyAM kaleza-kama-vipAka-Azaya che ja nahIM, tyAM kevalpa ja che; kAraNa ke tyAM ya-bhAgya evuM kAMI che ja nahIM; tyAM draSTA ane dazyane saMbaMdha nathI (2. 17; 1. 21; 2. 25-6; 2, 49; 3, 54, 3, 55), athavA kahe ke, guNone pratiprasava thaI jate hevAthI dazya pite ja rahetuM nathI; kevala citizakti ja bAkI rahe che (4. 34); guNanA pariNAmakramanI tyAM samApti thaI jAya che; kAraNuMke, te kRtArtha thaI jAya che (4. 32). ahIM eTaluM yAda rAkhavuM ghaTe ke, e pramANe dezya sAthe badhA saMga dUra tha e kaMI draSTAmAM eTale aMze daridratA UbhI thavArUpa nathI. UlaTuM dazyane kama tenI chevaTanI kakSAe pahoMca, e ja jJAtamAM kalezathI thatA zaktinA ghAtanI paNa parAkASThA che, eTale, jema jema kaleza dUra thAya che, tema tema dazya, tene jJAtA tathA tenuM jJAna e traNemAM jayaMtara pariNAma thAya che; ane tethI ja leza ochA kare tevA yama-niyamanI siddhi vaDe paNa jJAna ane zaktine koI abhuta vadhAro thate gasUtra jaNUve chejema ke, "satya nI pratiSThA thatAM, kriyA dvArA prApta thatA phalanA AzrayarUpa banAya che; eTale ke, satyaniSTha mANasa je koI kriyAkala AzIrvAdarUpe ke zAparUpe kahe, te Inin Education Internation For Private & Personal use only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 tema bane che (2. 36 ). * aparigraha nI sthiratA thatAM bhUta-vartamAnabhAvI janma saMbadhI jJAna thAya che ( 2. 39); 'tapa' vaDe ahiMnA kSaya thatAM zarIra ane iMdriyane lagatI siddhi prApta thAya che (2. 43) ityAdi. paraMtu yogasUtrakAra yoganAM A aMgAmAMthI chevaTanAM dhyAnadhAraNA-samAdhi e traNathI [jemane mATe te bhegA eka zabda 'sayama' vApare che (rU-4)], jJAna ane zaktinI je uttaretara siddhi varNave che, te khAsa lakSamAM levA jevI che. jema ke, sUryamAM saMyama karavAthI AkhA bhuvananuM jJAna thAya (rU. 26 ); caMdramAM sakSama karavAthI tArAvyUhasAna thAya (rU. 27); keMdUpamAM saMyama karavAthI kSudhApipAsAnI nivRtti thAya (rU. 30); parazarIrapraveza karavAnI zakti prApta thAya ( rU. 38 ); jaLa-5 -kaTakamAM cAlatAM paNa bAdhA thAya nahI' ( rU. 39); divya zretra ( rU. 41 ), AkAzagamana ( rU. 42 ), bhUtaya ( rU. 44), aNimAdi siddhine prAdurbhAva thAya (rU. 45 ); kAyasa'pat prApta thAya (rU. 46 ) tyAdi. paNa e badhA karatAMya vizeSa to e che ke, amuka jagAe saMyama karavAthI vivekakhyAti thatAM sarva bhAvAnuM adhiAtRtva ane sarva jJAtRtva prApta thAya ( 249) ane chevaTe kaivalya ( rU.50 ) pazu prApta thAya (rU. 31-6; para; 425, 431, 434). Ama, cittavRtti-nirodhanI yogasAdhanA e kaI jJAna ke zaktinI dRSTie daridra banavAnI sAdhanA nathI; UlaTuM, temanI parAkASTA rUpa eTaluM ja nahI paNu tethI para (rU.pa0) evI avasthA che. paraMtu, cittanI vRttinA saMcamathI jJAna ane zaktinI ATalI pracaMDa siddhi thatI mAnavI, enA artha zuM ? yogasUtrakAra spaSTa jaNAve che ke, bAhya jagatanuM sthUla svarUpa niyata thayuM che, temAM draSTA - bhAtAnA ' atha ' ja rahelA che ( 221); ane e dazya 'pratyaya ' dvArA eTale ke cittanI vRttimAM ADha thaIne ja (220, rU.35) draSTAnA artha sAdhI zake che. arthAt puruSanA 49 dharmAMdha eTale ke kleza-kama dvArA tene je bhAga' thavA joIe te jAtanuM khAdya dRzya ( grAhya ), tene vRttimAM ADha karavA mATenuM iMdriyAdi karaNata Mtra ( grahaNu ), ane chevaTe te anusAra cetaMnanA sArUpsavALI vRtti (grahitA ) ( 26; 223) - e badhu gAvAya che. have vairAgyathI e dRzyamAtramAM haiyabuddhi dRDha thAya, te je krame A badhuM grAhya - grahaNa - grahitAnuM taMtra gALavAyuM hatuM, tenA 'pratiprasava ' thAya. paNu e pratiprasava grAhyane sarvomAM lAgu na De; kAraNa ke emAM Arabdha pUrvakanI ADa che eTaluM ja nahI, paNa * e 'grAhya ' khInna cittone pazu sAdhAraNa che ( 222 ); eTale kRtA puruSa pratye e ' naSTa 'kahevA chatAM amuka arthamAM anaSTa ' rahevAnuM. tethI e pratiprasava mukhyatve grahaNu ane hitR-taMtramAM vadhu jhaDape zarU thAya. temAMya grahaNu-taMtra karatAM grahita-taMtramAM ja vizeSa thAya. tethI dazyane tyAga ane nAza eTale hitAnI daSTie cittavRtti UbhI thavAnI bAbatamAM ja palaTA. Ama sAdhanAnI - puruSArthanI dRSTie vairAgya ane cittanI vRttionA nirAdhanA abhyAsa e ja vadhu svataMtra vAta kahevAya. e prahitR-taMtramAM sAcA arthamAM pratiprasava zarU thAya, eTale tAttvika rIte grahaNa ane grAhya taMtramAM eTalA pratiprasava te yogIne mArTa siddha thAya ja; bhale bAhya sRSTimAM bhInna cittonA kaleza kamane sAdhAraNu evuM enuM sthUla svarUpa kAyama rahe, tethI jeTalI AMtara pratiprasavanI mAtrA cahitRtaMtramAM UnI thAya, teTalI bAhya grahaNu ane grAhya-tatramAM yAgInI zakti - siddhi UbhI thAya: sthUla iMdriyAnI zaktine ke sthUla padArthonI zaktinI mAtrAne teTalA pUratI te ullathI jAya. ema karatAM karatAM AMtara pratiprasavanI mAtrA eTalI tIvra thaI Aya ke, tenI jJAnazakti upara tenAM kaleza-kamanI apekSAe je kAMI AvaraNuM UbhuM thayuM hatuM te dUra thaI jAya, tyAre tenAmAM RtabharA prA ane sarvajJatA pragaTe. e prajJA bAhya padAmAtrane tenA sAcA svarUpe Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja joI zake - arthAta puruSanA arthane anusarIne kramAnukrame niyata thatA gayelA svarUpe nahIM, paNa zarUAtamAM te badhe krama je mULa bIja zaktinI avasthAmAMthI niyata thato gayo hato te aliMga svarUpe (-45; 219). pachI te guNuvaitRzya (16) pUrepUruM pragaTa thatAM e citta pUrate dazyane kaze 'bhaga' rUpI artha ja rahetuM nathI, eTale arthobhAvanI - para vairAgyanI e sthitie (2016 ) kaivalya ja bAkI rahe che (rU.50, 4.34 ). . Ama, yogasUtrane badhe bhAra cittataMtrane pratiprasava sAdhavA u52 che. tene mATe kaleza tana karavA joIe ane samAdhinI sAdhanA karavI joIe (22 ). arthAt vairAgya ane abhyAsa e bane sAdhana ekasAthe kAmamAM lAvavAM joIe. kaleza dUra thayA vinA mAtra abhyAsabaLathI kadAcita ekAgratA sadhAya tepaNu "pratiprasava' siddha na thAya; kAraNa ke e leze pitAne anurUpa karma dvArA kaze. pratiprasava Ubho thavA ja na de. yama-niyama vagere uparane vegasUtrane bhAra te arthe ja che. pachI AgaLa (23mAM sUtrathI) nirodhanA upAyonA vikalpa varNavavAnuM zarU thAya che. temAM prathama vikalpa Izvara praNidhAnane che; ane tenAthI antarAyAbhAva paNa thAya che ema sUtrakAra jazu che (sa. 29), 5NuM sUtra 30-31mAM e aMtarAya vagerenI vyAkhyA ApIne pachI 32mAM sUtramAM jaNAve che ke, e aMtarAyo dUra karavA mATe ekatatvane abhyAsa karavo joIe. te sUtranI bAbatamAM, e abhyAsa koNe kara joIe tathA eka tatva eTale zuM, e aMge bhAre matabheda pravarte che. IzvarapraNidhAnamArgIne te aMtarAyanivAraNa mATe te abhyAsa karavApaNuM rahe nahIM; eTale e vastu abhyAsavairAgyanA upAyavALA mATe ja Avazyaka rahe. te pachI tene je "sthiratA mATe yatna rUpI abhyAsa" karavAne che (sU13), tenA karatAM jude - mAtra aMtarAyanivAraNa mATe ja- A abhyAsa karavAnuM che ? te pachI A judA abhyAsanuM svarUpa zuM? sthiratA mATenAM yatnamAM paNa koI eka tatvane ja abhyAsa haze ne ? vaLI sUtra 32mAM kaheluM " ekatatva' eTale kayuM tatva? have, AgaLa 33mA sUtrathI 39mA sUtra sudhImAM je upAyo batAvyA che, te kharekhara IzvarapraNidhAnanI peThe- nirodha mATenA - svataMtra vikalpa ja gaNavA joIe ? ke pachI aMtarAyanivAraNa mATe je ekatatvane abhyAsa kahyo che, tenA vikalpa te che ? ema hoya, te pachI yogasUtramAM nirodhanA upAyanA mAtra be ja vika9pe darzAvyA kahevAya:-(1) abhyAsavairAgya ane (2) IzvarapraSTridhAna. kAraNa, IzvarapraSTridhAnathI (sUtra 2.45) sIdhI samAdhisiddhirUpI phaLa prApta thatuM batAvyuM che, tyAre sUtra 33-9mAM darzAvelA vika9 vaDe cittaprasAdana (sa. 33), ke mananuM sthitinibaMdhana (sU. 35) I. jevuM phaLa prApta thatuM batAvyuM che, ke je "nirodha ' karatAM "ekatavAbhyAsa ne vizeSa lAgu paDe che.. 1. temAMya upamA ane 36mA sUtramAM AvatI viSayavatI ane jAtimatI pravRttinA arthanI bAbatamAM paNa bhAre matabheda che. sAthe sAthe ahIM kahetA jevuM joIe ke, prAcIna samayathI A prathama pAda samajavAmAM keTalAMka sthAne kANu mAlUma paDyAM che; viSayane kAraNe haraze te karatAMya tenA nirUpaNanI bAbatane kAraNe. jema ke, sUtra 1thI 20mAM narajAtinA je padane adhyAhAra che, te pada kayuM ? tyAM sudhImAM nirodha zabdane ja ullekha AvatA hovAthI nirodhanI vAta ja tyAM che ema gaNavuM joIe. ane 20mA sUtramAM nidhane samAdhi-prajJA-pUrvaka kahyo che. eTale samAdhi padane adhyAhAra gaNI zakAya nahIM', 5NuM prAcIna TIkAkAre samAdhi zabdane ja adhyAhAra laI, saMprajJAta ane samA patti e badhAMnuM ekIkaraNa karI de che. 1. temAMya 19mA sUtramAM videhaprakRtine vaga eTale ke vaga e bAbata matabheda che ja. For Private Persone ly Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 te to phIka, pazu 40mA sUtramAM paramANu-mahattva sudhIne vIkAra AvatA jaNAvyA che, te zAnu phaLa che? ane te kAne prApta thAya che? nirodha karanArane te e ghaTe nahIM; kAraNa ke nirodhanuM phaLa te aMtima ane meTuM che, eTale e phaLa ekatattvAbhyAsa (s. kara) vALAnuM ja AnuSaMgika phaLa gaNavuM joI e, ane tyAM e prakaraNa pUruM thaI jAya. tyAra bAda 41mAM sUtrathI 51mA sUtra sudhI samAdhi zabda vAparIne nirodhanA kATIkramanuM nirUpaNuM zarU thatuM lAge che,1 paNa te pahelAM 41thI 45 sUtra sudhImAM sakhIja samAdhinA nirUpaNuM ( sU. 46 ) aMge samApatti zabda vAparIne sarvitaka ane nirvita tathA savicAra ane nirvicAra samApattinA vibhAga vahubyA che. e vibhAge sabIja samAdhi che ema pote ja jamA mUtramAM kahI de che. paNa A sthaLoe artha karavAmAM bhAre matabheda pravarte che. sUtra 17-18mAM nirAdhanA je be mukhya bhAgeA darzAvyA-saMprajJAta ane tethI anya (asaMprajJAta ), te bhAgone ahIM 41thI 51 sudhImAM darzAvela bIja samAdhi ( sU. 46 ) ane niSThA ja samAdhi (sa. 51 ) e bhAgA sAthe, tema ja 17mA sUtramAM saMprajJAtanA darzAvela vitarka-vicAra-AnaMdaasmitAnA e prakArA ane sUtra 4ra4mAM darzAvela sadhIja samAdhinA savitarko--nivitarko savicArA-nirvicArA samApattinA prakAro sAthe kazo saMbaMdha che ke kema ? tema ja e vitaka, vicAra Adi paribhASAno atha zA ? auddha ane jaina paraMparAmAM dhyAna ane samAdhinA nirUpaNamAM vitaka vicAra zabdo Ave che, temane tyAM ro| artha thAya che, te ahIM jotA jaI e. bauddha paraMparAmAM dhyAnanI cAra phATIomAMthI prathama 1. jIe sUtra 20: nizadhane zraddhA-vIya-smRti-samAdhi-prajJApUrvaka thatA jaNAvyA che; ane 48mA svamAM samAdhanA kATIkramamAM prajJA prApta thatI jaNAvI che, ane tyAra bAda nibIja samAdhirUpa a Mtima nirodha 51mA sUtramAM jaNAvyA che. eTale samAdhi zabda vaDe nirodhano kATIkrama ja vaNvA lAge che. 53 kATImAM je sthUla padArthanuM rUpa AlaMbana tarIke hAya che, tenAM nAma rUpa ane saMbaMdhanuM je dhArAvAhI ciMtana zarUAtamAM cAle che, tene ' vitaka ' kahe che; ane pachI te AlaMbananA nAma-rUpa-saMbaMdhanA vitaka vinA citta te padArtha upara sthira thAya ane niSkapaNe temAM anu jjana karevicare, te ' vicAra 'kahevAya che. e banne vaccene bheda eka upamA vaDe Ama darzAvAya che : pakSI jema e pAMkha halAvatuM UMce caDe, te nAma ane rUpa nAmanI be pAMkhAnA saMbaMdhavALA cittanuM vitaka dhyAna che; vaLI jema te p khI UDavA lAgyA pachI, pAMkhAnA phaphaDATa vinA, mAtra pAMkhAnA vistArathI ja AkAzamAM pavananA vegane anusaratuM athavA svecchAthI pravAharUpe gati karatuM jaNAya che, tema citta nAma ane rUpanA Azraya athavA madada lIdhA vinA potAnA dhyeya - AlaMbana rUpe palaTAya, tyAre te vicAra-dhyAna thayuM samajavuM. A e bhUmikAe siddha thayA pachI dvitIya dhyAnamAM praveza thAya che, jyAM vitarka ane vicAranA kSeAbha vinA cittanA dhyeyamAM " ekedIbhAva ' acalatA - suprasannatA hAya che; dhyAtA ane dhyAnanI jarAya smRti hotI nathI; dhyeyanA bhAva acaLa dIpa jevA prakAzI rahe che. arthAt vita ane vicAra e zabdonI bauddha kalpanAmAM paNu e zabdonA kaika pAribhASika artha ja phka che. dhyAnanI bhUmikAmAM zarUAtanI sthitimAM AlaMbanamAM ekAgratA mATe je prayatna cAle, tene mATe ' vizeSa taka ' (vi+taka) evA zabda zA mATe vAparavAmAM Ave che, te spaSTa thatuM ja nathI. tema ja dhyeya-AlaMbanamAM mananuM eka sarakhI rIte nimajjana thavuM, tene ' vizeSapaNe vicaraNu ' (vi+cAra) zA mATe kahyuM e bAbatanuM paNu che. jaina paraMparAmAM te| e zabdo tethI paNa vizeSa pAribhASika arthAMmAM vaparAyA che. zukala dhyAnanI prathama ane dvitIya kATImAM, pUrva ' nAmanA zAstra anusAra kAI eka dravyanuM avalaMbana laI dhyAna karAya che, tethI e banne dhyAna ' vitarka ' eTale ke zrutajJAna sahita che, ema Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahevAya che. ane e dhyAna daramiyAna citta kAI vAra dravya uparathI pariNAma upara ane pariNAma uparathI dravpa upara Ave, ke dravya uparathI tenA vAcaka zabda upara ke zabda uparathI dravpa upara Ave, tema ja mana-vANI kAyA e traNanA vyApArAmAM paNa koI eka upara sthira rahevAne badale vAraMvAra saMkramaNu ( ' vicaraNu-vicAra ') karyA kare, te ' vicAra ' kahevAya. ane e AlaMbananA keI eka pariNAma upara ja cittane nizcala karI, zabda ane arthanA ciMtananuM ke mana~ vANI--kAyAnI pravRttionuM kazuM saMcaraNa na kare, te te ' nirvicAra 'kahevAya. A che kATIe siddha thayA bAda citta niprakapa anI jAya che. Ama vitaka ane vicAra e zabdone judI judI paraparAmAM pAribhASika artha ja levAya che, e zabdonA upayogavALAM sthaLA sAmAnya rIte samaLavAM muzkela hAya che; ane temanA artha karavAmAM matabhedane sthAna rahe che. yAgasUtra paNa temAM apavAdarUpa nathI. A anuvAdamAM A badhAM sthaLoe eka saLagasUtra tathA samajI zakAya tevA artha karAyA che; ane AkhI vastu paraMparAthI cAlI AvatI praNAline ja anusarIne rajU karavAne khadale, viSaya vizada thAya ane vAcakane sugama thAya te prakAre saphaLapaNe rajU karavAmAM AvI che. para parAthI A viSayanI AsapAsa UbhI thatI AvelI gUDhatAmAM avazapaNe aTavAI gayA vinA, spaSTatAthI sIdhA atha pakaDavAnA prayatna thayo che. yAga e ApaNI cetanaprakriyAnA sArvabhauma niyameA anusAra vicArAtI prakriyA che, evA khyAla A nirUpaNuthI vAcakamAM UbhA thAya che, ane tenI AsapAsa leAkamAnasamAM Ubhe thayelA gUDhatAnA ane tajajanya kaIka heyatAnA bhAva dUra thavAmAM madada thAya che. alabatta, A yoga vastu evI che ke jemAM kalpanA athavA taraMgane sthAna nathI. yAgabhASyakAre prAcIna kathana TAMkIne jaNAvyuM che 55 ( rU. 6 ), ke, yoga vaDe ja yAgane jANavA joIe; cegathI ja ceAga pravarte che, 'cega eTale zuM' - A pustakamAM kharekhara ApaNA dezanA mahA-dhana ane mahA-zaktirUpa e yega, jyAre navesara tenA nirUpaNu ane parizIlananI khAsa jarUra che, tyAre ceAgya vakhate ja A navuM nirUpaNa pAme che. Aje jIvananAM sakSetramAM yAganA paribaLanI atyaMta jarUra UbhI thaI che. yogavidyA e ApaNA dezamAM vizeSe kheDAyelI eka mahAna vidyA che. ApaNA dezanI purAtana ghaNIkharI siddhie koI ne koI svarUpe yogavidyAnA anuzIlanane ja AbhArI che, hajArA varSathI cAlatI AvelI tenI paripATImAM ghaNA tabakkA evA. alabatta AvI gayA che ke jyAre tenuM mama bhulAI jaI, tenuM amuka jaDa ke viparIta anuzIlana paNa thayuM che. ane tethI Aje evI mAnyatA ke bhrama pracalita jovA maLe che ke, e te sAdhu-sa'nyAsIne ke dra-maMtaravALAonA dhaMdhA che. paraMtu evuM kazuM nathI. yega e te vanane ja dharma che; ane vananI sAcI samaja ke siddhi yoga vinA zar nathI. jIvananI keLavaNI ane puruSArtha sAdhananuM koI paNa utthAna yoganA rahasyane kAI ne kAI rUpe svIkArIne ja yathArtha paNe saMbhavI zake tema che, A pustaka ApaNI pAse paDelA e mahAmUlA vArasAne, tenI AsapAsa vIMTAyela vahema ane gUDhatAnI ADamAMthI chUTo karI, vAcakane mATe sugama karaze, ane e rIte e vArasA tema ja tenA hakadAra ApaNe --ema baMnene ekabIjAnI vadhu najIka lAvaze, emAM zaMkA nathI. gopAladAsa paTela Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zuM? [gasUtranA samAdhipAdanuM vivecana] For Private & Personale Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 hiMdu dharma hiMdu dharmanI vyAkhyA karavI kaThaNa che. chatAM e dhame khIlavelA e zabdo jo dhyAnamAM laIe, teA kadAca te dharmanA vyApaka svarUpa pramANe ja tenI eka vyApaka vyAkhyA paNa ApaNane maLI rahe. A be zabdo te 'mokSa 'ane 'yoga'. A be zabdonI vyApakatAnI sarasAI karI zake evA khIjo eke zabda hAya teA te 'dharma zabda che. 'meAkSa' e hiMdudharme jIvanamAtranA aMtima ane UMDAmAM UMDA sAphalya mATe ceAjelA vAcaka che. aneka rUpe ane e dha'mAM vavavAmAM AvyA che. amaratva, amRtatva, brahmajJAna, nirvANu, kaivalya, janmamaraNamAMthI mukti, AtmasAkSAtkAra, Izvaradarzana, evA evA aneka paryAya| ApaNA dhama sAhityamAM A ekamAtra jIvanasAdhya mATe ceAjAyA che. paraMtu e badhAnA rahasya rUpe eka ja vastu kahevAnI rahelI che, ane te e ke, manuSyanI UMDAmAM UMDI ne sAcI abhilASA mumukSA che, sanAtana AtyaMtika sukhanI zeAdha che. hiMdu dharma' gagA jevA tenA vizALa vikAsapravAha daramyAna A abhilASAnAM bhautika, adhibhautika, vagere rUpA batAvyAM che ane aMzataH mAnyAM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vega eTale zuM? che. paraMtu te badhI mathAmaNane aMte temAMthI eka abAdhita ane AkharI nicoDa kADhavyo che te e che ke, jIvanI kharekharI ne AMtara abhilASAnuM svarUpa mokSa che. je jhINavaTathI ane UMDANamAM jaIne hiMdu dharma A bAbata chaNI che ane tenI zAstrIya mImAMsA karI che, tevI bhAgye ja bIjA dharmomAM maLe che. svaga, IzvaranuM rAjya, evA dvaitavAdI zabda bIjA dharmomAM yojAyA che. paraMtu enuM vastu zuM che tenuM sUkSma nidAna hiMdu dharma ApyuM che. ane tenI badhI ja zAkhA-upazAkhAo, teo vedaprAmAyamAM mAne ke na mAne toya, mekSane ja jIvanaprApya tarIke svIkAre che. zIkha zuM ke kabIrapaMthI zuM, jaina zuM ke bauddha zuM, tAMtrika zuM ke zAkta zuM, sau prakRtimokSa, jJAna, mokSa, nirvANa, kaivalya, kevalajJAna vagere vAcakevALA eka padArthane dhyeya mAne che. eTale, mArI daSTie, hiMdudharmanI eka sacoTa vyAkhyA ApavI hoya te, mekSa jenuM prApya che te kahI zakAya. TiLaka mahArAje hiMdu dharmanI vyAkhyA ApatAM, sAmAnyataH samajAtI "prAmathavuddhi vaiSu' (vedomAM prAmANya-buddhi) - e lakSaNa ApyuM che. ane AgaLa kahyuM che, "sAdhanAnA-netA " (sAdhanA aneka jemAM hoI zake che) tathA pAyAnAmaniyama: (jemAM upAsya - ISTadeva game te hoI zake che - te viSe keI amuka ja niyama ke baMdhana temAM nathI). A trividha vyAkhyAnAM chellAM be aMga sAthe, temanI udAratAmAM barobara baMdhabese evuM lakSaNa je kahevuM hoya hiMdu dharma te, "vedamAM prAmANyabuddhi'nA rahasyarUpa evuM "mokSamAM dhyeyabuddhi" evuM lakSaNa mUkavuM joIe. te hiMdu dharmanI vyAkhyA TUMkamAM - mokSamAM dhyeyabuddhi ne sAdhanAnI anekatA, upAsye kAyado ko nA, dharmana e ja lakSaNa. - e pramANe thAya. ane mekSa jema mAnava jIvanane Adarza che, tema yoga e te Adarzane pAmavAnAM sAdhanamAtranuM rahasya che. hiMdu mAnasa tenI tAttvika jhINavaTa mATe jagatabharamAM nAmIcuM che. teNe aneka sAdhanA ane upAsyo (eTale ke, devadevI Adi) svIkAryA to che. paraMtu tenI zAstrIya daSTi te badhAmAM paNa ekatA joyA-khoLyA vagara rahI nathI. A badhI sAdhanAo game te iSTadevane mAnIne cAle, game tevA kriyAkAMDo yoje, chatAM te badhAnI zakti zAthI che? anekatvamAM ekatva jenArI Aya daSTie A prazna paNa vicAryo che, ane teno javAba e Apyo che ke, sAdhanAmAtranI zakti "ga" che. jeTale aMze koI paNa sAdhanA-prakAra yoganA rahasyane piSe che, pragaTa kare che, teTale ja aMze te sAdhanAmAM sAdhanazakti che,-te ja tene "sAdhanA" evuM nAma ApI zakAya. athavA, ema ja kaho ke, yoga eTale ke I paNa sAdhanAnI aMdara rahelI tenI sAcI sAdhanazakti. ane kharuM jotAM vegano vyApakamAM vyApaka artha paNa e ja cheH koI paNa siddhi,- pachI te For Private & Personale Only www.elry en Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceAga eTale zu? 6 dhArmika ke AdhyAtmika na hAya tApaNa,~~~ je sAdhana dvArA sadhAya che - meLavI zakAya che, yeAga che. yAgane zabdArtha jue te 'sAdhana', 'nimitta' evA paNa thAya che.1 paNa tattvaciMtakAe yeAgane ATale a ja ApIne nirAMta nathI vALI. temaNe sAdhanAnA AtmArUpa tenA rahasyanI vastunuM paNa pRthakkaraNa karyuM che; aneka kriyAkAMDA tathA upAsanAnA prakArAne chaNI chaNIne tenuM mULatattva vicAryuM che; ane e badhAne ekasUtra kare evI yeAganI vyAkhyAe ceAjavA te mathyA che. eka gItA ja laIe te temAM keTalI badhI vyAkhyAe maLe che? yAga zabdane upayAga aneka vAra ne aneka arthomAM temAM karelA che. auddha, jaina ane zAkta leAka paNa ceAgane mAnanArA hatA. temaNe potapotAnI vyAkhyA karI che. kAI paNa ati vyApaka vastune nasIbe AvI vividharUpatA ke bhinnatA cAMTelI ja hAya che. A badhI vibhinna lAgatI vyAkhyAomAMthI zAstra upajAvavAnuM zreya pataMjaline ghaTe che. temaNe, 'ceAga 'ne nAme je aneka prakAranI agrathita ne chUTIchavAI vAtA, vastue, mAnyatAe, kriyAo tathA anubhave Adi paDayAM hatAM, temAMthI eka saLaMgasUtra zAstra nipajAvyuM 1. juo TiLaka mahArAjanuM ' gItArahasya ' ( marADI che. tyAM amarakAzamAMthI * yAga 'no artha nIce mujaba TAMkyo cheH 'yogaH saMhananopAyadhyAnasaMgatiyuktiSu / ' hiMdu dha ane hiMdu dhamanI anekavidha sAdhanAenuM ekatrita zAstra tathA philasUphI ghaDavAM. Ama 'mekSa ' ane 'cega' e be vAcakA dvArA hiMdu dharmanuM rahasya joI zakAya che. mUrti, devadevIo, yajJayAga, pUjApATha ane aA vagere jeTale darajje ceAga-zakti pragaTAve, teTale darajje te grAhya che. te badhAM sAdhane che; ane sAdhanA jene jevAM phAve tevAM vApare, e ja enI vividhatAnuM kAraNa ane ene kAyadA che. ane e yeAga-zakti paNa tAraka kemAraka hAI zake, kSudra siddhie paNa sadhAya ane asala sAdhya mekSa paNa enAthI sAdhI zakAya. ema ceAgazakti bedhArI talavAra che. e talavAraneA sAcA upayAga meAkSa sUcave che. eTale tyAre hiMdu dharma eTale -- mokSamAM dhyeya-buddhi ne sAdhane yoganiSThatA, upAsye kAyado ko nA dharmanuM e ja lakSaNa. ' --oNgasTa, 1941 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra yoga eTale zu? 5'tajalie yAganI vyAkhyA Ama karI che H - yoga : cittavRttinirodha: (02, sU02). -cittanI vRttine nirAdha karavA eTale ceAga. Ama joI e te nirAdha e cittane sAvabhauma dhama`` che. dareka mANasane AvA nirodha thatA hAya che. mANasa eka vastune meLavavA mATe dhAraNA kare; anyagAmI prayatnAne te arthe sayama kare; ema karatAM karatAM evI kSaNa Ave ke jyAre enI prApti mATenI vRtti zame. te ghaDIe tene AnaMda thAya che. cegazAstra-mAnya mAnavidyA ema kahe che ke, A AnaMdanuM kAraNa te mANasanI cittavRtti te ghaDIe nidha pAme che te cheH te veLA thatA samAdhisukhanA te AnaMda che. eTale, cega e cittane kAI gUDha, virala ke avanavA anubhava nathI. tethI karIne ceAgasUtranA bhASyakAra peAtAnA bhASyanA prAraMbhamAM ja, TUMkamAM paNa sUcaka rIte jaNAve che :- 'yogaH samAdhi: sa = sArvauzvittasya dharma: / -yAga eTale samAdhi, ane e cittane sArvabhauma dhama che. 1. sarovaramAM badhe ja vakhata vIcilaharIe UThatI hoya tepaNa dareka vIci UDIne samatala teA bane ja che. mAnasa-saranI vRttirUpI vIcinuM paNa ema ja che. ane e rIte, vRttinirodha cittanA sArvabhauma dhama che. yoga eTale zu? teA pachI 'yegazAstra' jevuM zuM rahyu ? jo dareka AnaMda-anubhavanuM mAnasa kAraNa cega eTale ke cittavRttinirodha che, teA cegazAstra jevI vastu nathI rahetI, ema ja kahevuM joIe. Ane javAba yeAgazAstra nirAdhanA e prakAro pADIne Ape che. eka nirodha evA che ke je, upara jaNAvyuM te rIte, vinA khAsa sAdhanAe, thAya che.1 AvA nirodhathI aMtima AnadAnubhava nathI thatA. cittanA jema aneka dhame che, tema ja nirodha arthAt ' samAdhi ' paNa eka dha che. paraMtu e dhama ne keLavavA, khIlavavA ane dhArI rIte vALIne kAmamAM levA, emAM yAgatva raheluM che; te ja e sAva bhauma dhama cAgazakti vyakta kare che, ane e je keLavaNInI rIta, citta-sAdhanane taiyAra karavAne mAga', tene ja yAga kahevAmAM Ave che. ane tethI ja 1. videha evA devAdi, tathA prAkRtika nagika darAmAM lIna rahetAM pazu, pukhI, kITa vagere tiya kthAnanAM sAne vRttinirodha bhavapratyaya '- sAhajika - janmasiddha che. vayayo vivedaprativAnAm / [pA06, jU0 21] 2. yAgabhASyakAra samAdhine cittano sAbhauma (savabhUmikAe maLI Ava) dhama kahIne AgaLa kahe cheH kSiptaM mUDhaM vikSiptam ekAgraM niruddham iti citabhUmayaH / tatra vikSipte cetasi vikSepopasarjanIbhUtaH samAdhitaM yogapakSe vartate / yastu ekA cetasi sadbhUtamarthaM pradyotayati, kSiNoti ca klezan " kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra ane nirudhdha e (pAMca) hUmikA cittanI hoya che. (temAM pahelI jemAM maLI AvatA samAdhi dhama te yoga kATImAM gaNavA lAyaka ja nathI. ) vikSipta bhUmikAnA cittamAM paNa samAdhidhamAM vikSepeAthI haNAyelA rahe che; tethI tene paNa yAgapakSe na mukAya. paraMtu ekAgra cittamAM maLI AvatA samAdhidhama' ke je . . .'' [jue pA. 1, sU. 1 para bhASya ]. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu? gItAkAra yAganI vyAkhyA ema paNa kare che ke - yoga: dharmamudaurAn / - yAga eTale karmo karavAnI kuzaLatA. yoga e manuSyajIvana saphaLa karavAnI kaLA che. yeAga ApaNuM apratIma keLavaNIzAstra che. game tema hAya, yAganeA dAvA manuSyanAM aMga-pratyaMga vicArI enI sarvAMgINa keLavaNI kema sadhAya, te rajU karavAnA che. AdhyAtmika keLavaNIne aMge eNe khAsa vicAra karelA che e kharuM; chatAM keLavaNImAtranuM sAdhana manuSya-zarIra ane manuSya-citta che, eTale ene keLavavAne je yuktie yAge zeAdhI che te, kuzaLa keLavaNIkArane hAthe, anya upayAgomAM paNa ANI zakAya. 10 yega spaSTa jaNAve che ke, keLavaNInuM sAdhana ' saMyama ' che, ane e sAdhananI pUrva pIThikA nIregI zarIra ane naitika jIvana che. yAganAM aSTAMga para UDatI najara karavAthI pazu A vastu te tarata jaNAI jaze. A aMga te (1) yama, (ra) niyama, (3) Asana, (4) prANAyAma, (5) pratyAhAra, (6) dhAraNA, (7) dhyAna, (8) samAdhi. temAMnAM prathama e mANasanA naitika jIvanane mukhyatve ghaDanArAM aMga che. pachInAM be aMga mANasanA zarIrane sarvAMgINa tAkAta ane taMdurastI denAra che. AjakAla pravatI kasarata snAyuone ke khahu teA zarIranA sAMdhAne ja keLavanArI 1. vAcakane ahIM yAda devaDAvuM ke, zrI. aravida dhoSa kRta 'A System of National Education ' athavA zrI. kizoralAlabhAI kRta ' keLavaNInA pAyA' A yogazAstrane keLavaNInA zAstra tarIke vicArIne lakhAyelA graMthA che. ceAga eTale zu? hAya che. keTalIka zvAseArAsanI kasaratA paNa jovAmAM Ave che. paraMtu nADI tathA zarIranI graMthIone pahoMcanArI kasaratAne abhAva ja che. yeAga ja eka evuM zAstra che ke jemAM manuSyane sarvAMgINa vicAra thayelA jovA maLe che. zarIrane mATe kasarata che e kharuM, paraMtu zarIra pote pAchuM sAdhana che e bhUlavuM na joIe. yAganuM pAMcamuM ne chaThThuM' aMga cittanI kasarata che. te be tathA dhyAna maLIne ja yAga jene 'sayama' kahe che te vastu ane che. ane e ceAganuM khAsa sAdhana che. pUrvanAM cAra aMge tene mATe taiyArI rUpa gaNAya. ane teTale aMze temane paNa yAga nAma ghaTe che. tethI karIne, ceAgasUtrakAra temane ahiraga kahe che ane 'sacama 'ne aMtaraMga kahe che. prAkRta leAka A aMtaraMgane ja mATe bhAge 'yeAga ' nAmathI samaje che, ane bahiragane sAmAnya nItidharma tathA AcAradharma ja kahe che. paratu e bahiraMga paNa ceAganI Avazyaka pUrva bhUmikA che, e ghaNAnA khyAlamAM rahetuM nathI. 11 jIvana ghaDavA mathanArAne barAbara khabara che ke, te kAma kevuM kaparuM che; te kevAM bhAre dhIraja, khaMta tathA apramAda mAge che. mananI vRttie nirjIva nathI ke eka sthapatinI paDe sAme paDelA nakazA mujakha temane gADhavI 1. citta paNa zarIrano ja bhAga che ane sthUla bAhya aMgonI tadurastI para cittanI paNa taMdurastInA AdhAra che. bAhya karAnI sAthe sAthe ja aMtaHkaraNa paNa che, eTale svastha zarIramAM ja svastha citta sa MbhavI rAke, e vastu yoge kharekhara potAnAM aMgAmAM utArelI che. 2. ntu yogasUtra pA0 3, s 4 ane cha. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ coga eTale zu? 12 daI suMdara kalAkRti UbhI karI daI e. are, sthapatine paNa kalAkRtimAM je jIvaMta kAya karavAnuM heAya che, te kevuM kaThaNa hAya che! tyAre jIvana-kaLA te Dagale ne pagale jIvata vastuo sAthe saMbaMdha dharAve che. ApaNA ja jIvananAM aMgabhUta evAM rAga-dveSa, icchA-abhilASAo, ane keNu jANe kayAya ne keTalAya yugeAthI cira-sa Mcita thayelA saMskAre joDe ene kAma pADavAnuM hoya che. cegasUtrakAra A prakArana jIvanakaLA-vidhAyakane e ja sAdhana batAve che: vairAgya ane abhyAsa. vairAgya eTale peAtAnA ja paNa aghiTa dizAmAM vikAsa mAgatA aMga para vazIkAra -- kAbU : peAtAna aMtaHkaraNa para nastara mUkavAnI vADhakApa-kaLA. A zakti jenI pAse na hoya, te A kaLAmAM AgaLa vadhI ja ra zake. mUti vidhAyaka jo TAMkaNuM na laI zake ne sAme paDela suMdara Arasa para calAvavA jeTalA udyata ja na thaI zake te ? sAdhaka mATe vairAgya ane abhyAsa evAM mahattvana ejAra che. teTalI tatparatA vagara ceAgakaLA apaga ane jAya che. eTale 'saMyama,' eTalI tatparatA hoya te pai ja abhyAsa kAma daI zake che. teA ja abhyAsazi AgaLa vadhI zake che. [vAcakane yAda devaDAvavuM joI e ke * abhyAsa 'ne yogazAstrane atha satata parizrama, athA jAgrata mahenata che. ] A prakArane pAtA para vazIkAra meLavavA, peAtAna ja aMga jevI banI gayelI eSaNAo para kAbU meLavave e ja adhyAtma-mAganuM meTAmAM meTuM ne pahelAmAM pahe yoga eTala zu? 13 pagaluM che. zarIra tathA mananI badhI zaktione A pagale javA keLavavAmAM ja sAdhanAnuM rahasya raheluM che. e sAdhanA sAdhu-saMnyAsIe ja karI zake, athavA ceAkasa zabdamAM kahIe teA, tee ja kharAkhara karI zake, ema zramaNasaMskRtinA kALamAM manAyuM. joke, eka chUTachATa ApavAnA dayAbhAvathI khuddha tathA mahAvIre zrAvaka dhama paNa yAcha ApyA hatA, ane yama athavA vratanI aNu ne mahA evI e kakSAe pADI hatI. para'tu, sAdhu ke saMnyAsI janmatA nathI; te paNa gRhasthAnA saMsAramAMthI ja te mAge jAya che. kadAca saMnyAsInuM javAnuM jhaDapI hoya, chatAM mAga` te e ja che. eTale, Ama yamanA be prakAra batAvatAM chatAM, aNuvratI gRhasthane paNa yAganI aMtima siddhi maLe, ema hemAcAya jevA jaina yAgAcArya e batAvyuM che, te dhyAna kheMcanArI mInA che. mANasa sAdhu hAya ke gRhastha, te jo samajI hoya, tenAmAM jo jJAna hoya ke peAte kANu che, -- peAtAnuM kartavya zuM che, -- kaye mAge javAthI sukha maLaze, ane e jJAna pramANe vavA mATe Avazyaka evI jo zraddhA tenAmAM hoya, teA te peAtAnuM jIvana tene anurUpa ghaDe ja. ene jIvanamAM 'sacama ' karavAnI -- kAMIka niyamathI rahevAnI jarUra lAgaze ja. eTale, amuka kAryA te cheDaze, amuka gRhaze, ane potAnI zraddhA paripuSTa thatI rahe te mATe tene anurUpa satsaMga, saMbadhA, kriyAo tathA kAme paNa karaze. A vastu saMsAdhAraNa che. ane emAM ja yeAgazaktinuM rahasya samAyuM che. hemAcAyanI ceAganI vyAkhyA www.jain litary ag Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vega eTale zuM ? paNa jAo te eTalI ja che ke, "yuga eTale jJAna, zraddhA ane cAritrarUpI ratnatraya." vastunI samaja, te anusAra cAlavAnuM zraddhAbaLa, ane te pramANe cAlavuM - A traNa pagathiyAM kaI paNa siddhinAM kAraNe che. ane te ja yoga che. -eprila, 1942 yogadarzana yoga ApaNAM cha mukhya darzanamAMnuM eka che. sAMkhyadarzana ane tene saMbaMdha joI vegane "sezvara sAMkhya" evuM paNa kahevAmAM Ave che. "gasUtranA dareka pAne aMte je samAptisUcaka ullekha hoya che, temAM tene ghAtaSNa sAhyapravarane coparAne " evuM vizeSaNa lagADeluM hoya che. te uparathI paNa vanita thAya che ke, pataMjalie pitAnA yogazAstranI racanA sAMkhya siddhAMta upara karelI che. garananA praNetA bhagavAna pataMjali gaNAya che. vidvAno "yogasUtra no racanA-samaya I. sa. pU. doDha sikAne AMke che, tethI vahele nahi; ane moDAmAM meDo I. sa. nA trIjA cothA saikAna kahe che. paraMtu ema rakhe manAya ke, vidyA e samaye dhAI athavA to e vidyAne tyAre navesara ke pahelavahelI zodhI kADhI. te pUrve ghaNA prAcIna samayathI lokamAM gadarzana siddhi ane sAdhanAnA bhinna bhinna prakAro rUpe gavidyA cAlu hatI. pataMjalie e kAma karyuM ke, e badhI saikAMjUnI anubhava-sAmagrI joI kADhIne, pitAnI ArSa dRSTithI, temAMthI eka susaMbaddha ane vyavasthita vidyA ke zAzva ghaDI tene sUtrabaddha karyuM. ane ema karIne temaNe te badhA anubhavone saMgaThita ane sayuktika rUpa ApI, te badhA sAhityamAMthI eka svataMtra darzanazAstra racI ApyuM. AvuM eka samartha vicAraka ke philasUphanuM kAma karI. ApIne, emaNe AryaprajAnA mAnasika, AdhyAtmika tathA cittazaktiviSayaka samasta jJAnane vyavasthita karI ApyuM, e jagata upara emanuM kAyamanuM RNa gaNAya. "gasUtranuM prathama sUva atha vAnarayanam' che. tethI paNa, hiraNyagarbha vagere AdizAstrakAroe zAsana karela - upadezela zAstrane anusaratuM - te badhAMnA sArarUpa A zAtru che, evo artha samajAya che. A sUtro upara bhASya ane TIkAo thayAM che. bhAgya vyAsanuM (cothuM saikuM) che; te bhASyanI samajUtI "tattva vaizAradI' vAcaspati mizra (muM saikuM) lakhI che. ane jANItI TIkAomAM be cheH eka bhejavRtti' (1bhuM saikuM), ane bIjI vijJAnabhikSanuM "yogavAtika (16 suM saikuM). jAnyuArI, 1945 Inin Education International For Private & Personale Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cittanuM svarUpa yeAgane bAhyA ApaNe agAu joI AvyA. have tene tattvA joIe. te khIjA sUtramAM Ama kahyo che-- yoga: cittavRttinirAyaH ||2|| yAga eTale cittanI vRttiene nirAdha. ceoga zabda ApaNA dhama sAhityamAM eTalI badhI chUTathI vaparAyA che ke, upara uparathI jotAM, tenA artha mAM naryuM arAjaka ke anizcitatA ja hoya ema lAge. ceAganA zAstra te badhAmAMthI yAganuM je mULatattva, ke jemAM tenuM ceAgapaNuM rahyuM che, te khatAvavuM joIe. A sUtra kahe che ke, ceAgane tattvAtha ke tenuM rahasya cittanI vRttionA nidhamAM raheluM che. eTale, cega kahevAtI aneka vastue A rahasyane ja aMtagata karIne yeAgapaNAne pAme che. bIjI rIte kahIe teA, koI paNa vastue yeAga nAma pAmavAne mATe vRttinirodhanI tAkAta potAmAM rahelI che, ema batAvavuM joI e. yeganA prakArAMtAmAM sUkSma rUpe raheluM evuM A vRttinirodha tattva eTale zuM? A samajavA mATe cittanuM svarUpa kevuM che te TUMkamAM jANavuM joIe. citta eTale aMtaHkaraNa. bahAra dekhAtAM raMgo -- iMdriyethI ApaNe zarIra bahAra rahelA padArtha 16 cittanuM svarUpa grahaNa karIe chIe; jema ke, AMkha jue che, kAna sAMbhaLe che, nAka sUMghe che, cAmaDI sparze che, jIbha cAkhe che, vagere. A badhA dvArA bAhya chidrayA manane ke AMtara karaNane mAhitI mekalI Ape che. jema kAca kiraNane pasAra kare tema. mAtra phera e ke, te te iMdriya vizeSadhamI kAca che. AMkhanI tvacA ane mATI evAM ghaDAyAM che ke te dvArA jovAnI ja kriyA uttamAttama thaI zake che. tema bIjI iMdriyAnuM samajavuM. A mATI ke tvavizeSamAM rAga ke khADa Ave, tA tenA niLa dhama bagaDe. jema ke, kamaLAvALI AMkha pILuM jue, nakhaLeA kAna amuka ja joravALA avAja pakaDI zake, zaradIthI nAka teTalA vakhata kharekhara sUMghI na zake, vagere. - khAdya padArthanA grahaNanI A badhI kriyAe jJAnataMtue dvArA ataHkaraNa -- aMdaranI iMdriya je che, tene pahoMce che. te paNa temanI ja peThe grahaNanuM bAkInuM ane kharuM kAma karanArA avayava che. zarIravidyAnI bhASAmAM kahI zakAya ke, sUkSma evA A aMtaHkaraNane jo kAI sthUla evuM aMga hAya, te te magaja ane rAmezama vyApeluM evuM tenuM jJAnataMtutaMtra che. keAI bAhya padArthanA jJAnane pAmavAne mATe, khAdya idriyA (AMkha, kAna, nAka, hAthapaga vagere) peThe ja A jJAnataMtue ane magaja paNu jarUranAM che. AMkhane jJAnataMtu bagaDe tema chatI AMkhe paNa ApaNe joI na zakIe; ane ethI UlaTuM paNa www.jain litary ag Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AI zake che. ala-kAya kema ke, tyAre ga eTale zuM? eTaluM ja sAcuM che. zarIranAM e beu avaya - idri ane jJAnataMtutaMtra- sAbUta hoya tyAra pachI ja ApaNe cetana-kAma karI zakIe. sAmAnyapaNe ApaNane ema lAge che ke, joyuM ke tarata jANyuM, sUyuM ke tarata gaMdhanI khabara paDI. paNa e ekasAthe ne taratarata thatI lAgatI pUrI prakriyAmAM kama che, pagathiyAM che. rega-dazAmAM A krama tarata' dekhAI zake che. e prakriyA upara kAbU meLavanAra gI paNa e kama joI zake che. astu. Ama, koI paNa idriya-kAryanuM pUruM ke kharuM bhAna bAhya karaNe ane aMtaHkaraNa beu maLIne kAma kare, tyAre ApaNane thaI rahe che. Ama je Akho cetanAno vyApAra ke kriyA thaI, te karanAruM eka samagra je mAnava aMga, tene citta kahI zakAya. buddhi-zaktinuM ja bIjuM nAma e che, ema kaho teya khoTuM nathI. buddhi eTale je vaDe ApaNane bedhanabhAna ke jJAna thAya che, te ApaNI zakti ke te ApaNuM aMtaHkaraNa. cittanI A sAmAnya samaja thaI. tenuM vizeSa paMcIkaraNa karavA besavAnI jarUra nathI. citta e ApaNI cetanAne, ApaNe jIvIe chIe eno anubhava karAvanAruM ApaNuM aMga ke zakti che. tenuM kAma ApaNane jJAna ke bodhana karAvavAnuM che. arthAt je sAdhana vaDe ApaNe ApaNe cit ke cetanAne vyApAra karI zakIe chIe, te sAdhana e citta. cittanuM svarUpa tenI hayAtI kaI rIte ApaNane jaNAya che? pavana jema vAvAthI, agni jema dAhathI, sUrya jema tejathI, tema A citta-vastunI hayAtI je dvArA jaNAya che te tenI "vRtti" che. citta pitAnuM kAma je rIte ke je dvArA kare che tene vRtti kahe che. saphevaramAM jema laharIo UThe tema cittamAM vRttio UDavA kare che. cittane e dharma ja che ema mAno. vRtti moDIvahelI UThe, rahI rahIne UThe ke uparAuparI UThe, jarAtarA UThe ke uchALA mAratI UThe, UThavAnI kadAca khabara paDe ke naye paDe- paNa te satata UThe che. jema pANInI sapATI prasanna ane sthira dekhAya, chatAM temAM amuka sUma mAjAM che ja; vastu game tevI suMvALI. dekhAya, chatAM sUkmadazakathI jue to temAM sUkrama khADAbiyA jaNAya ja; te ja pramANe cittane mATe che. tene nirvAha tenI aMdara UDatI "vRtti' dvArA cAle che. ApaNI cetanakriyA vRttinAM AvAM uThANa vaDe ja cAle che. vRtti e cittathI judA kalpI na zakAya e tene dharma che. vRttinA e satata uThANamAM amuka prakAre ane udezathI niyamananuM ke niSedha yA rokavAnuM tattva ANavuM ene "ga" kahe che. eTale, je kAMI yoga kahevAya tenI kasoTI e thaI ke, te cittane rokavAmAM ke kAbUmAM levAmAM madada kare che. e rIte kAMIka paNa rokavAnuM kAma kare te te "ga" che. temAM ochAvattApaNuM hoI zake; paNa kAMI ja te na hoya e na cAle. Inin Education Internation For Private & Personal use only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vega eTale zuM? ahI eka prazna UThaze - je vRttinuM lakSaNa ja che ke UThayA karavuM, to teno nirodha eTale zuM? ane zuM kAma ? --eprila, 1945 vRttino nirodha gayA prakaraNane aMte eka prazna pUchIne aTakyA hatA:-cittanI vRttinuM lakSaNa ja je UThayA karavuM e hoya, te tene nirodha eTale zuM? temAM vadavyAghAta Avate nathI? je banI ja na zake ema kahyuM, chatAM te banAvavuM ema kahevA jevI vAta e te thaI. eTale je cittavRtti UThavyA ja kare ema kaho, ane yoga eTale tene nirodha ema hoya, to be vacce meLa kyAM ? ane bIjo prazna e uThAvyo hato ke, evuM zakya paNa mAnIe topaNa citta-prakRtithI virodhI lAgatuM e kAma karavAnI jarUra zI ? A be prazno ja kharuM jotAM AkhA yogazAstranA mULa prazna che. ane enI pUrepUrI samaja ApavAmAM vegazAstrane moTe bhAga pUro thAya che. A samajAvavA mATe te zAstra cittanuM svarUpa, tenA dharmo, tenA ghaTake, tenI zakti vagere mAnasazAstrIya prazno vicAre che. paNa teTaluM e mATe pUratuM nathI, tethI UMDe UtarIne yegazAstra A jaDa ane cetananA samagra vyApAranuM pRthakkaraNa karI batAve vRttine niSedha che. ane mAnavacitta e AkhA saMsAracakrane kaI rIte viSaya kare che ane temAM kevI rIte ne zA mATe pitAnuM kAma kare che, te badhuM ghaTAvI batAve che. yogazAstrano A bhAga tenI philasUphIne bhAga thaya. e daSTie ja ane te kAraNe tene yoga- vana kahevAmAM Ave che. paraMtu te kevaLa dazana ke philasUphI nathI; te kharekhara te sAdhanAnuM ke puruSArthanuM zAstra che. vijJAnazuddha sAdhanA kaI hovI joIe e batAvavA mATe ja te A philasUphI bhAgane cheDe che; ane enA pAyA upara sacoTa sAdhanAmArga batAve che. Ama, te zAstra manuSya potAnA jIvanane sArthaka karavAne mATe zuM karavAnuM che, manuSyanuM dhyeya zuM che, te batAvIne tenI prakiyA yojI Ape che. Ane mATe, uparanA potAnA zAstrIya aSaNane AdhAra laI yogazAstra pitAnI philasUphInA pAyA upara, mAnavahRdayanI mULa AkAMkSAo ane tenI prakRtinuM Akhu ghaDatara paNa vicAre che. ane emAMthI kaI rIte vartatAM te saphaLa thaI zake, tene mAga dore che. A mArga batAvavo e ja kharekhara yoga che. enuM ja nAma yoga che, e ApaNe joI AvyA chIe. * ane e yoganuM rahasya e che ke, cittanI vRttione rokavI joIe. prazna e che ke, je cittanI vRtti UThavyA ja * agAunA prakaraNane te pleka cAda karIe - mokSamAM cabuddhi ne sAdhane veganitA, upAsya kAyado ke nA, dharmanuM e ja lakSaNa, . For Private & Personal use only. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu'? 22 karatI hoya te te zakAya kharI? ahI' AgaLa rokavAnA atha eve karIe ke, sadAkALane mATe, teA teA kahI daIe ke, e azakaya che; cittaprakRtinA dhamathI ja e teA viruddha che. paraMtu amuka Dhabe, amuka kALa, amuka prayeAjanane sAru temane vALavI, keLavavI, rAkavI, ema teneA artha hoya, te e azakaya nathI. alke yeAgazAstra e ja karavAnuM kahe che; e ja enuM prayAjana paNa che. eka dAkhalA leA -- e ja pANInI sapATIne. pANInI sapATI paranAM meAjAM sadAkALa UThe che; paNa ApaNe kalpI zakIe chIe ke, badhAM eka sthira ane Atya Mtika sapATa jalabhUmikAnI upara ja UDyA kare che. A jalabhUmikA bhale dekhAya nahi, chatAM te che ja emAM zaMkA nathI. ane te na ja dekhAya emeya nathI. eka meAju kalpe|. te TArca pahAMce che; te ja nIce Utare che. nIce UtarI TAcanI UlaTI jagAe khADAmAM jAya che. A e gatie karatI vakhate vacamAM te pelI Adaza samAna sapATa bhUmikAmAMthI pasAra thAya ja che. te vinA meAnuM saMbhavI ja na zake. ene samaya kSaNika che; paNa kSaNane mATe te che emAM zaMkA nathI. vijJAnanAM vamAna sAdhaneA vaDe ene joI paNa zakAya. ane e paNa yAda rAkhavuM joI e ke, eka ja sthAne ekasAthe e meAA' nahi UDI zake. bIjo eka dAkhalA laI e - sinemAnuM calacitra. badhI khAntuthI a'dhArAnI aMdara, AtmA jevI jyeAtarUpa vIjaLIne dIvA paDadA upara prakAzabhUmi pADe che. A sthiti vRttino nirodha sinemAnI mULa bhUmikA che. para tu e prakAzapane keAI calacitra enDru ja kaheze ke kahI zake? dIvAnI jhalaka ane paDadA vacce philmanI paTI deDavA lAge, tyAre calacitra thAya. 23 philmanI paTI aneka phATAnI taraMgamALA jevI che. kSaNabhara jo te thANe teA calacitra paNa thAze, eTale ke te calacitra ja maTI jAya. theAbhatI kSaNe paTIneA je phoTa| dIvA sAme hAya, te ja paDadA upara sthira ekAgrapaNe jovA maLe. philmanI phATAvalI eka pachI eka cAle che; keAI - sAthe te joTA ApaNe kadI ja nathI jotA. paNa eka pachI eka UThatI vRtti jevA e phATA, samagrapaNe jonAranA citta upara eka calacitrakathAnI chApa utpanna kare che. have eka phoTA ane khIjo phATA e be vacce zuM che te joIe. e be vacce keAI ja pheTA te hAI na zake; mAtra mULa prakAzabhUmi, ke jenA upara pelI phATAvalI vilasatI cAle che, teja te madhyakALe haze ne? AvI saddhisthiti keI citra teA nathI ja batAvatI; eTale ke, ApaNe kahI zakIe ke, te kALe calacitra niruddha thAya che. ane evA satata cAlatA nirodhane laIne ja calacitra zakaya bane che; nahi te philmathI 6-citra nahi UpajI zake. pheTAvalInI paTIne dareka phoTA ` sAmAnya chakhI jevA sthira che; temAMthI prakAza ane gati dvArA sinemAnI sRSTi khaDI karavAmAM Ave che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zuM? cittanI vRttinuM paNa Ama ja che. te paNa kadI ekasAthe e UThI nathI zakatI, te UThe che te cittanI ja mULa bhUmikAmAM ke jyAre bIjI vRtti nathI hotI. te vakhate cittavRtti niruddhaja hoya che, jema sinemAnI paTInA e phATA vaccene kALa. 24 eTale have ApaNane pelA praznaneA uttara maLe che ke, cittanI vRttienuM uThANu kadI khaMdha nathI thatuM ene atha e nathI ke, temanA nirodha nathI thatA. khalke, cittavyApAramAM AvA kSaNika nirodha vRttinA uThANa peThe ja etapreta rahelA che. ema kahevuM hAya te kahI zakAya ke, sadAkALa nidha na saMbhave; jema sadAkALa citta cAlyA kare e paNa nathI sa`bhavatuM. vRtti UThavAnA cittadhamanI sAthe ja jaDAyelA dhama che ke te zamavI. te zamanakSaNe citta vRttirahita hoya che; eTale, UThavuM ne zamavuM, pAchuM UThavuM ne zamavuM, e vRttinuM lakSaNa che. tethI uThANanI jema ja virAma ke nirodha paNa cittaneA sA`bhauma dharmo che, ema kahevAmAM AvyuM che. have bIjo prazna vadhAre spaSTa thaze; kadAca jude rUpeya ' UbhA thaze. jo nirodha paNa svAbhAvika cAle ja che, teA te prApta karavAneA prazna kayAM rahyo? te te ceAga e kAI puruSArthAMnuM kAma na rahyuM. ane dhArA ke, e nirodha puruSAthathI meLavavA icchIe tApaNu temAM prayeAjana zuM che? TuMkamAM, niSadazA cittanA nirAdhanuM prayAjana 25: eka dhama tarIke sahaja cheja te tene ceAga-sAdhana dvArA meLavavAnuM kahevAmAM ze! atha rahelA che ? A prazna ceAganI vyAkhyAnA prastuta sUtra pachInAM e sUtrAne viSaya che. 16-5-45 6 nirodhanuM prayojana vRttinA utthAna peThe tene nirodha paNa cittanA sAvabhauma svAbhAvika dhama che. citta ghaDAyuM che ja evuM ke, tenI sapATI para vRtti UThe-zame, zameUThe; e ja cittanI jIvatatA che, ane e vaDe ApaNuM jIvana cAlyA kare che, evA anubhava thAya che. ApaNuM jIvana eTale ApaNe jANIe, anubhavIe, vicArIe karIe te. tenuM sAdhana A vRttinI cAlatI satata prakriyA che-- cittapata paranuM calacitra che. AvA svAbhAvika cittadharmane pArakhIne ja yAga kahe che ke, mAre je sAdhanA batAvavI che te cittanI vRttinA nirodhathI ane evI che. tethI ja yeAga=cittavRtti nirodha kahyu che. yAganuM mukhya ane sazreSTha prayeAjana adhyAtma-sAdhanA che. A sAdhanA nirodha vagara zakaya nathI, te zA uparathI, e have ApaNe joIe. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTalezuM? 1 yAga kahe che ke, temAM paNa cittanI prakRtine ja eka siddhAMta pAyAmAM rahelA che; sUtra 3, 4 A siddhAMta batAve che. te sUtrA A cheH * tadA draSTuH svarUpe avasthAnam || 3 || vRttisArUpyam itaratra // 4 // enuM kAraNa e che ke, jyAre vRtti-mAtrane nirAdha thAya che, te vakhate ApaNAmAM rahele draSTA ke cetana a'za athavA, sAdI sASAmAM kahIe te, jIvAtmA peAtAnuM je mULa zuddha svarUpa che, temAM sthiti pAmelA heAya che. AkI bIje badhe prasa Mge, ughADu' che ke koI ne kAI vRtti UMcA ja karatI hAya che; te vakhate jIvAtmA te te vRttinA svarUpane pAmelA hoya che, temAM tadAkAra hoya che. citta-prakriyAnA A bIjo kAyadA che. cittanI kAma karavAnI rIta ja evI che ke, je vRtti temAM UThe te ja rUpanA, te kSaNe teA, ApaNe banI rahIe; tevI tadrupatAne laIne ja ApaNane te tevRttinA viSayanuM ceAkkasa bhAna thaI zake che. ane tethI ja eka kSaNe be vRttie ekIsAthe UDI zakatI nathI, paNa kALamAM temane krama ke pravAha ja bane che. zarUmAM ja ApaNe joyuM hatuM ke, citta e cetanAnuM sAdhana che. vRtti vaDe te kAma kare che e kharuM, paraMtu vRttine jonAra samajanAra cetana padArtha citta nathI; te nirAdhanuM prayAjana ApaNe jIvAtmA chIe. upara sUtramAM ene ja 'draSTA kahyo che. te mAtra jonAra che; jovAnuM dRzya peAtAnI vRttiparaparA dvArA citta pUruM pADe che. te kAma cittanuM che; draSTAne temAM levAdevA nathI. tethI ja draSTAne krUTastha, taTastha, nilepa, nirAkAra i. vizeSaNA apAya che. ane tene eka svataMtra dravya tarIke kalpavAnI jarUra e che ke, citta pAte cetana-vyApAra karI zakatuM nathI; te vyApAra karI zakanAra je cizakti te alaga che; te zaktinA dehamAM rahelA ejanTane draSTA ke dehI kahyo che. citta je dekhADe te e jIe. A prakaraNamAM ApaNe e samajavuM che ke, e jovAnI prakriyAne kAyade| e che ke, dRzya vRtti je eka amuka kSaNe draSTA sAme Ave che, te kSaNe draSTA te-rUpa bane che; kAMI na Ave, ( eTale ke vRttineA nidha hAya,) te te jevA che tevA zuddha rUpe vilase. phrUTastha vastu AthI bIjI rIte vatI paNa na zake. upamAthI samajavA pelA sinemAne dRSTAMta ja laI e. prakAza-DhIyeA kevaLa draSTA che; tene phATAnI vRtti - paraMparA atAvAya che. dIvA tadrupa banIne paDadA upara pragaTa thAya che. philmanI cAlatI paTI dUra karo, teA kevaLa prakAza ja raheze. ema dIpa-prakAzarUpa draSTA ane philmarUpa vRttipravAhanuM che. A upamA samajavA pUratI ja che. tene pUrNapimA samajIne gUMcavAvuM na joIe, ke samajavAnI vastune tethI gUMcavavI nahi, e saMbhALavAnI jarUra che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga aThThala zu ? g ahIMyAM bhegAbhegI eka khIje khyAla paNa karI levA jevA che. ApaNe joyuM ke, draSTA vRttirUpa tema ja svarUpa ane che: vRttikALe vRttirUpa ne niraidhakALe svarUpa. eTale ke, eu vakhate tene saMyoga thAya cheH vRttikALe vRtti sAthe ane niradhakALe svarUpa sAthe. vRtti sAthe draSTAnA sarUpa thavAnA saceAgakALe citta te kSaNu pUratuM samAdhi jevI samadazA ke, zAMta ekAgratA ne tallInatAmAM heAya che. eTale vRttinA utthAna ane nirodhanI peThe ja citta Ama vacce samAdhi jevI sarUpatA ke samatAvALu paNa thayA kare che. AvI samatA ke sArUpya paNa cittaneA sAvabhauma dhama ja thayA. yAgane A atha paNa karAya che-- joDAvuM, saMceAga thavA te. para'tu sAdhanAne je cega joIe te nirodhathI thatA joIe; vRttikALe thatA nahI'. tethI yAga nirodha evA zAstrIya atha svIkArAyA che. A uparathI ApaNe ema paNa vAda karI zakIe ke, saMvedana ke vRttinuM bhAnamAtra te te kSaNe saheje thatI samAdhinuM phaLa che. cittamAM vRtti UThe che, te kharekhara pUNutAe pahoMcatAM draSTA tadAkAra anI vRttisArUpyanI samAdhi pAme che; ema vRttinuM kArya pUruM thatAM te zame che ne kSaNa-nirAdha jevuM bane che, tyAM teA pAchI bIjI vRtti UThe che. Ama cittanuM kAma thayA kare che. * gItAkAra samatvane yoga kahe che, ne rUDha samaja evI che ke prabhu sAthe sayAga eTale yoga. A arthA have A carcAthI ekavAkaya thaI rahe che. vRtti-vicAra 29 ATalAM sUtreAthI tyAre citta kema kAma kare che te, cAganIpirabhASAmAM, eTale ke, nirAdhane samajavAnI dRSTie ApaNe samajyA. yAga eTale cittavRttine nirodha; te vakhate jIvAtmA peAtAnA svarUpanI avasthAmAM hoya che; bIje badhe vakhate te vRttinA svarUpanI avasthAne pAme che. te vRttinuM svarUpa kaI kaI jAtanu che? jene nirodha karavA hAya te che zuM, e samajyA vagara te kema thAya ? eTale have pachI yAga-vicAra te tarapha vaLe che. 12-6-'45 cha vRttivicAra atyAra sudhImAM ApaNe joyuM ke, cittanA prakRtija dhama A che--utthAna, sarUpatA-samatA ke samAdhi, ane chevaTe tenuM zamana ke kSaNika nirAdha; punaH utthAna, tenA kAraNarUpa vRtti sAthe sArUpsanI punaH samatA ke samAdhi, ane punaH tenuM zamana ke vRttineA kSaNa-nirAdha. Ama cittanuM kAma jIvanabhara cAlyA kare che. A traNe vastu kudaratI che. jIva-mAtrane sahaja che. e jJAnapUrvaka ke samajapUrvaka yA puruSArthathI thatI nathI; hRdaya ke popacAMnA snAyunI jema eka prakAranI avazatAthI ja svayaM e thayA kare che. ene aMge jIve icchA karavAnI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 vega eTale zuM? nathI hotI, tenA cittamAM enuM saMprajJAna nathI; eka prakAranI prakRtisiddha mUDhatA ke mUcha ene kahI zakAya. A ja citta-prakriyA vaDe ApaNe ApaNA puruSArtha paNa sAdhI zakIe chIe. vRttinuM utthAna, samAdhAna, ane zamana yA nirodha dvArA ja manuSya potAnAM kAma karI zake che. temAMnuM utthAna sAmAnyataH ApaNe joI zakIe chIe. tenuM samAdhAna ane zamana ApameLe thAya che, kema ke te tenuM kudaratI AgaLanuM pagaluM che; paNa te sAmAnyataH pratIta thatuM nathI. paNa ApaNA gamA-agamA, rAga-dveSa ke vAsanA pramANe ApaNAmAM IcchAo ke saMkalapanI vRtti jAgyA kare che, te pratIta thAya che. - yoga kahe che ke, cittanA A traNe dhamene, saMprajJAnapUrvaka ane puruSArthathI, potAnA parama jIvanasAphalyane aMge kema vAparavA, e batAvavAnuM mAruM kAma che. gazAstrane uddeza emAM rahelo che. cittanA A traNe dharmo khapanA che temane vivekapUrvaka upayoga kare, e puruSArtha che; bIjAM prANInI tulanAmAM cittarUpI advitIya evuM mAnava sAdhana vAparavAnI jIvanakalA emAM samAyelI che. ane je jIvanano uddeza te pramANe A sAdhana vAparavAnI kArIgarI ne vaData ke hatheTI nAjuka tathA sUma bane che. sAthe sAthe te bahutra ne jaTila tathA UMDANavALI paNa bane che. ane citta-sAdhananI kuzAgratA ke kAryazakti paNa te te pramANamAM vadhAre ne vadhAre jarUranI hoya che. jADuM mobhicuM ghaDavA mATe vAMsale ke kuhADI paNa vRtti-vicAra cAle; paraMtu pharnicaranI nAjuka cIjamAM e na phAve. 2 pramANe sUkSmamAM sukSama ane chatAM moTAmAM moTe, darama dUra chatAM najIkamAM najIka, ekamAtra astitvavALe ane chatAM neti-netithI varNavo paDato, e kahe che Atma-padArtha, tene meLavavA mATe A yoga-sAdhana tenI sarvottama kuzAgratA mAge ne jIvananI chellI jaTilatAmAMthI pAraMgatatAne prazna sAme dhare, e ughADuM che. eTale, pitAnA nirUpaNamAM vega A moTAmAM moTI vastu sudhInuM dhyAna rAkhe che; tethI temAM nAnI badhI jIvanasiddhionI bAbato ApoApa AvI jAya che. ane eka zAstra ke darzana tarIke, ApaNe agAu eka vAra joyuM hatuM tema, te AvI vyApaka daSTi rAkhIne potAnuM anuzAsana Ape che. tenI zarUAta vRttinI carcAthI zarU thAya che te sUtro A pramANe che - vRttayaH paJcatayya: kliSTAkliSTA: / / 5 / / pramAja-virSa-faq-nidrA-samRtayaH || 6 . himeza ne pratikSaNa paNa UThaDyA karanArI, ne citta citte pAchI te judI judI hoya,-AvI vRttionI saMkhyAno to thAha na hoI zake. AkAzanA tArAgaNa karatAMya te kaMI gaNI che. te badhIne saMyamamAM lAvIne nirodhavAnuM bIDuM je vega jhaDape, te teNe vRttinA vijJAnamAM javuM ja joIe. te keTalI che, kevI che, zAthI UThe che, zuM kAma For Private & Personal use only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 vega eTale zuM? UThe che, tenAM pariNAma zA che, AvA AvA ane prazno vicAravA ghaTe. tene mATe yogazA zarIra-manane AhAravihAra tathA temane aMgenA vijJAnamAM paDavuM joIe ane A badhuM teNe potAnA mULa uddezane najaramAM rAkhIne karavAnuM hoya. temAM paheluM, vRttimAtranA prakAra keTalA che ne temano svabhAva che, te jovuM joIe. eka prabaLa vijJAnanI adAthI yuga kahe che ke, asaMkhya evI cittavRttio, A5Nu sukhadu:khanI dRSTie jotAM, be bhAgamAM vicArI zakAyaH keTalIka kalezakArI hoya che - jIvane duHkha zeka, pIDA, glAni Adi karanArI nIvaDe che; ane ethI UlaTI evI keTalIka aphlezakArI hoya che, je ApaNane sukhakara, AnaMdadAyI, priya lAge che. vRtti-vicArane A eka prakAra bauddha yogavijJAnamAM pradhAnapade rakhAyo che. buddha bhagavAne pitAnuM darzana ja Atma-anAtmaka vivekanA Adi brAhmaNa pAyA upara na racatAM, pratyakSavAdI dhAraNu zodhyuM. ApaNane duHkha che; tenuM mULa tRSNA che; ApaNA AkhA kalezanuM kAraNa e che. mATe tenA upara ja najara rAkhI ApaNe puruSArtha ghaDe e sIdhuM samajAya evuM che ne phAve paNa kharuM. A pramANe vicArIne vartatAM jaNAya che ke, cittanA dhame be prakAranA che- kuzaLa ne akuzaLa. kuzaLa dharmonuM saMvardhana, paripaSaNa, ane anuzIlana; ane tethI UlaTuM, akuzaLa * juo a0 kaeNsabIjI kRta 'samAdhimAga' pra0 1. vRtti-vicAra dharmonuM damana, zamana ne nivAraNa:- A ApaNA yuganuM kAma che ne tenuM prayojana che. ughADI vAta che ke, jJAnaane samajapUrvaka thatuM vartana (eTale ke, te rIte UThatI vRttio) e che ja leza kare che, jemAM avicAra, mUDhatA, beparavAI che, avaguNo hoya che, tevuM vartana (ke vRttio) phlezakArI bane che. A vRttipRthakakaraNa mukhyatve nItidharma anusAra thayuM. yogasUtrakAra tethI AgaLa vadhIne mAnasa-vijJAnane AdhAre paNa pRthakkaraNa karI batAve che ane kahe che, vRttio kilaSTa hoya ke aliSTa hoya - temanA pAMca prakAra che. te prakAre A - (1) pramANa, (2) viparyaya, (3) vikalpa, (4) nidrA, (5) smRti. cittamAM saMvedana zarU thAya, tenI vRtti UThe, te aMge manamAM tarkavitarka Adi prakriyA jAge, te badhAne aMte nirNaya thAya, eTale ApaNane pUruM saMprajJAna thAya. A rIte kaze paNa pUre pratyaya thatA sudhImAM vRttinI pelI (utthAna-samAdhAna-zamana) traNe dazAo thaI rahe che. je A prakriyA koI kAraNe vaccethI aTake, to te vRtti pUrI pAke nahi; tethI ApaNane te aMge ajJAnanI mUcha ja anubhavamAM AvavAnI; athavA te evuM saMprajJAna thAya ke, amuka vRtti pUrI pAkI nahi, saMprajJAna adhUruM rahyuM. * * A pate paNa eka " saMprajJAna to che ja, e vaLI tudI vAta. paNa mUcha paNa hoI zake. A vAta carcavAnuM AgaLa upara rAkhI ahI ATalethI aTakIe. in Education in For Private & Personal use only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 vega eTale zuM? Ama saMprajJAna thavAmAM pAMca prakAra saMbhavI zake che - chaThTho nahi. tethI meMgasUtrakAra kahe che ke, vRtti paMcavidha che. ane te nirodhanI dRSTie vicAra karIne kahevAmAM Ave che. nirodhamAM saMprajJAna nathI; te sivAyanI bAkInI badhI cittadazAomAM je je saMprajJAna mAnavacittane thAya che, tenA kula prakAra pAMca saMbhave che; ane tethI vRtti teTalA ja prakAranI che, ema yoga kahI zake che. e pAMca prakAranAM nAma upara ApaNe joyAM. te pAMca prakAramAM samagra saMprajJAna ke vRttikAya kevI rIte AvI jAya che, temane arthaze, vagere bAbata pachInA prakaraNamAM. 10-7-45 saMprajJAnanA pAMca prakAra eTale, jema vaijJAnika mAne che ke, tenA prayogo ne dhone mATenuM mULa sAdhana je bhautika padArtha, te che ja; tema ega mAne che ke, dRzya jagata che ne tenA saMgamAM AvatAM, iMdriya vATe, citta-sarovaramAM vRttio UThe che. te vRttione jIvAtmA ke puruSa jue che, tethI te - ke mosaMta kahevAya che. 1, pramANa Ama dazya jagatamAM thatuM cittanuM saMprajJAna kevuM kevuM hoI zake? eka te te yathAtatha - barobara kharuM hoya. eTale ke, iMdriyo ne sUdhabUdhavALA mANasane dekhAya tevuM yathArtha hoya - khoTu ke bhramita nahi. AvA saMprajJAnanI vRtti pramANa kahevAya che. yogakAra kahe che ke, evAM pramANa traNa che- - pratyakSa - anumAna -TTIT: pramAni || 7 | -pratyakSa, anumAna, ane Agama ema traNa rIte pramANavRtti saMbhave che. eka to ApaNe pite ApaNI idriya vaDe anubhavIe ane jANIe, e pratyakSa pramANa thayuM. kharuM jotAM A ja mULa pramANa che enA ja mULa AdhAra upara pramANunA bAkInA be rastA UbhA che. temane eka anumAna che. amuka ekasarakhA anubhava thAya to te parathI cokasa nirNaya tAravIne ApaNe anumAna para pahoMcIe chIe; e rIte paNa cekasa saMprajJAna thaI zake. jema ke, dhumADo nIkaLato joI ApaNe mAnIe ke tyAM agni haze. A anumAna bhUlabhareluM hoya to te saMprajJAnanA pAMca prakAra pAMca vRttiomAM cittanuM AkhuM saMprajJAnotra AvI jAya che, e zI rIte ? bAhya sRSTi che, e to ughADuM che; yogazAstra te mAne che. vedAMta peThe te ema nathI mAnatuM ke, te mithyA che. agAu ApaNe joyuM ke, ga to sAdhanAnuM zAstra che; ane sAdhanA karavAnI che A duHkhI ke baMdhanakartA yA bhegapAtra ke majedAra lAgatAdRzya jagatamAM. * zyanA be uddeza vega batAve che - bhAga ane apavaga eTale ke mukti." prArA-niyA-ciMtinuM mUTriyAmadhuM jovAnuM thAya dRrayam | (pA 2, sura 18) For Private & Personale Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceAga eTale zu'? 36 khATu hAya; paNa je kharekhara nyAyapUrvaka te karAya te te rIte sAcI vAta pAmI zakAya. mATe te pramANa gaNAya che. ane koI yAgya lAgatA mANase uparanI bemAMthI kaI rIte meLaveluM jJAna te bIjAne kahe, teya te AdhArabhUta anI zake che. A rIte koI yAgya ke Ama jananuM kathana paNa ceAkasa jJAnane rastA che. ema ane ke, ekane mATe te pramANu hAya ne bIjAne mATe na paNa hAya; kAraNa ke temAM zraddhAnI -- jete mANasa pratye AkSatAnA vizvAsanI jarUra rahe che. jema ke, dharmagraMthenAM vAkaya para ke guru mAnelAnA bedha upara AdhAra. joke, ahIM paNa eka vastu yAda rAkhavI joI e ke, AvA Agamane mAnIe chIe ene atha e che ke, tene jevA artha ApaNane samajAya ke gaLe Utare te ja pramANa bane che. zAstravAkaca sAcuM na paNa samajAya; guruvAkaca ApaNe ApaNI rIte ja samajIe. A badhAmAM vivekane cittavyApAra rahelA ja che. tethI kharuM jotAM mULa pramANa te jAta- anubhavanuM pratyakSa pramANa ja che; anumAna ane Agama tene sthAne ne AdhAre ApaNane madadarUpa bane che. pramANavRttinuM pramANutva tenI yathAtathatAmAM raheluM che, e mukhya vAta dhyAnamAM rAkhavI joI e. te kAraNe te eka prakAranI neAkhI vRtti ane che. athavA te thAya -- kAI ne 2. viSaya cittanuM saMprajJAna khATuM ke UMdhuM ja kAI iMdriyadeSa ke vikArane laIne. saprajJAnanA pAMca prakAra 37 eTale ke, te jJAna vAstavika -- vastu jevI hAya tevuM nahi, paNa tethI viparIta ke mithyA yA bhramita thAya. paNa jene tevuM jJAna thAya, tene te te kharuM ja lAge -- tene te Adhaka ke sAdhaka banavAnuM ja. tethI te eka vRtti te thayuM ja. paNa te pramALa nathI. jema ke, kamaLAvALAne adhu pILu lAge; aMdhArAmAM kRNaku jotAM te bhUta ke hAu yA cAra che ema jaNAya; deAraDI ke TAyara jevuM paDeluM joI te sApa dekhAya. A vRttine pramAthI UlaTI evI viparyaya vRtti kahe che " viparyayo mithyAjJAnam atadrUpapratiSTham || 5 || (viparyaya e mithyAjJAna che; kema ke tenI pratiSThA vastunA rUpamAM hotI nathI.) pramANa ane viSaya ya e e sa'prajJAnamAM kAI ne kAI vastune AdhAra hoya che -- beu saMprajJAna vastujanya che, adhdhara thatAM nathI. phera eTale ke, ekamAM kharekhara vastusthitatA che; bIjAmAM vastu parathI UDatA bhrama heAvAthI te vastumAM sa'prajJAnanI pratiSThA nathI, eTale te mithyA jJAna ane che. 7. vikalpa paraMtu keTalIya vAra, mULamAM kaI vastu na heAvA chatAM, mAtra zabda parathI khyAla jAya che, ne tene AdhAre saMprajJAna ke vRtti nIpaje che. bhASA dvArA manuSya eka navI zabdaSTi ja utpanna karI zake che. tethI teA eka alaga Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vega eTale zuM? davatra gaNAvavAmAM Ave che, ke jene pAra karavuM paDe ( juo gItA "rAtrahmAtivataMte' 6.44) A zabda narI kalpanA paNa hoya. paraMtu citta upara te eka prakAra sAdhaka-bAdhaka saMprajJAna pheke che. jema ke, eka navalaka vAMcIe, te kapanA ja che; paraMtu vAcaka tenAthI kharI vA je rasAnubhava kare che. aMgrejImAM tene "phikSana' - banAvaTa, jUThANuM, kapanA - kahe che, te bahu yogya de A vRttine rUDha dAkhalo apAya che, te jemake - "rAha mAthuM'. rAhune dhaDavALuM AkhuM zarIra hoya ane te mAthAnI vAta thatI hoya, ema A zabdo sAMbhaLavAthI jJA thAya che. paraMtu kharuM jotAM rAhu to mAthuM ja mAtra che - 6 tene nathI. chatAM pelA zabdothI evuM saMprajJAna UThe che, vastusthitithI juduM che. AvI vRttine vaF vRtti kahe che. te trIjo ne alaga prakAra cheH zabdajJAnAnupAtI vastuzanya: vikalpa : / / 6 / / (zadajJAnane laIne, paNa vastunA keI pAyA vaga thatuM saMprajJAna e vikalpa vRtti che.) 4. nidrA gazAstra mAne che ke, nidrA ke UMgha paNa e nekhuM paDatuM saMprajJAna che. UMghIne UThIe tyAre ApaNe te yAda Ave che; nidrAmAM paDayA hoIe te kALe te nathI jaNAtuM, kema ke te vakhate bIjI ko vRtti ja nathI hotI - vRttine abhAva hoya che. pA saMprajJAnanA prAMca prakAra vRttino Avo abhAva pote ja eka saMprajJAna-viSaya bane che. tethI ja, UMghamAMthI UThatAM ApaNane khabara paDe che ke, Aje sarasa UMgha AvI, ke svapno AvyA karyA, ke garabaDa thaIne tUTaka tUTaka UMgha AvI, vagere. Ama UMgha saMprajJAnane viSaya banavAthI te paNa vRtti to kharI ja. tene judI vRtti gaNavAnuM bIjuM kAraNa e paNa che ke, tyAM AgaLa vRttino virodha nahi, paNa teno samAva che, ke je pote cittanuM avalaMbana bane che ne UMghanI vRtti jagave che. e dazAmAM vRttino nirodha nathI thato; amukeya vRtti to che ja. tethI nirodhathI judI pADavA tene eka svataMtra prakAranI vRtti kahI che. abhAvanA jJAna para avalaMbana rAkhatI te vRttine nidrA nAma ApavAmAM Ave che: abhAvapratyayAlaMbanA vRttinidrA / / 10 / / je ApaNe nidrAmAM paDatuM citta tapAsIe to jaNAya che ke, kharekhara nidrAnuM svarUpa paNa e ja che. kAna, AMkha I. Idriyo sIdhuM jJAna na nipajAve - eTale ke, pramANa, viparyaya ke vikala5 vRtti na jAge, manamAM kazI smRti paNa na UThe, eTale UMgha AvI jAya che. kathAmAM UMghI janAra ke sUtA pahelAM kAMIka pustaka vAMcatA vAMcatAM UMdhI janAranA dAkhalA je tapAsIzuM, te temAM anya vRttione haTAvavAnI mugdha ceSTA rahelI dekhAya che. nirodha karavA mathato bhegI A dazAneya pAra For Private & Personal use only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * yoga eTale zu? karI jAya che; te jagAe AvatAM UMghI na peAte AgaLa vadhI zake. tethI UMgha tene jItavAneA ke kAbU meLavavAne viSaya che. 5. smRti jAya teA ja mATe eka Ama, yathArtha jJAna thavuM (mALa), ke sAva mithyA viparIta jJAna thavuM (viryaya), ke kalpanAjJAna ja thavuM (viva), ke e traNamAMnuM eke na thatAM UMghAI javuM (nidrA), e cAra vRtti thaI. pAMcamI ane chellI vRtti te A cArane citta upara saMskAra rahe ne temAMthI temanI smRti cittamAM jAge te. e paNa eka saMprajJAna-prakAra thayeA, eTale tene pAMcamI ane chellI vRtti gaNavAmAM AvI che : anubhUta viSayAsaMpramoSaH smRtiH / / 11 / / [anubhavelA viSayanuM areAkhara (kAMI paNa rahI gayA vinA) yAda thavuM te smRti ] AthI have samajAI rahe che ke, sa'prajJAnamAtra kevI rIte A pAMcamAM samAI gayuM. prazna rahe che, svapna ane mUrchA zemAM Ave? A vAta atyAre cheADI, chevaTamAM saMprajJAnanA vargIkaraNa bAbata khIjA prakAro che, te TUMkamAM sarakhAvIne joI e. A paMcavRttine prakAra yAge peAtAnA nirAdhavyApAranI STie caiAjyA che. tevA ja jANItA eka prakAra bhartRharinA nIcenA klAkamAM jovA maLe che~~~ saprajJAnanA prAMca prakAra A dvAra-nidrA-maya - maithunaM 7 sAmAnyametat pazubhirnarANAm / dharmo* hi eko'bhyadhiko vizeSa dharmeNa hatAH pazubhiH samAnaH // AmAM bhatR hira pazuonI sarakhAmaNImAM manuSyane vicArIne vAta kare che. ceAganI pAMca vRttienI sAthe enI tAttvika sarakhAmaNI na karI zakAya. paNa jADI Dhabe jotAM kahevAya ke, yAge gaNAvelI prathama cAra vRttie pazune paNa che; smRtivRtti ja eka evI che ke je manuSyane vizeSa che; ane jJAna ke dharmavicArane udaya manuSyamAM smRti ke saMskArane laIne mukhyatve thAya che. e viSe vadhu AgaLa carcA bIjA prasaMgamAM jovAnuM Avaze tyAre. 1. vedAMtamAM cittanI traNa avasthA gaNAvIne te dvArA ceAthI turIya dazAne ceAganI nirAdha-dazA jevI gaNAvI che. A traNa dazA ApaNA sa'prajJAnamAtrane Avare che. te traNa eTale, jAgrata, svapna ane suSupti ke UMgha. jAgRti ane UMghamAM ceAganI pahelI cAra vRttie AvI gaI. svapnane eka svataMtra dazA tarIke vedAMte, peAtAnA matavyanI jarUra joI ne, alaga kI lAge che. e carcA ahI aprastuta gaNI cheADIe. ceAgamAM svapnane kaI vRttimAM gaNavuM ane mUrchAnuM sthAna kayAM, e AvatA prakaraNamAM. 10-8-'45 * jJAna hiteSAdhiSTho vize' --ema dhama ne badale jJAna 'nuM pAThAM-tara paNa che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cittanI bhUmikAo vRttivicAramAM svapna ane mUchanuM sthAna kyAM che e vicAre ApaNe gayA prakaraNamAM aTakyA hatA. A vicAravA mATe ApaNe cittanI bhUmikAo viSe jovuM joIze. vRttio dareka cittamAM UThavyA kare che; paraMtu jevuM cina te pramANe te UThavAnA prakAramAM pharaka paDe che. vAMdarA jevA caMcaLa cittamAM ane ekAgra cittamAM pharaka che, te vRttiono nathI, paNa te te citta je bhUmikAmAM rahIne kAma kare che tene pharaka che. caMcaLa citta doDAdeDa karyA kare che; eke viSaya para TharatuM nathI, - Thare che to jarA vAra thayuM na hayuM ne UDI jAya che. ethI UlaTuM ja ekAgra citta varte che. beumAM je vRttio UThe te te pilA pAMca ja prakAranI che. temAM kAMI pharaka nathI paDato. paraMtu pharaka che te te cittabhUmimAM. bIja eka hoya chatAM jamInanA bhede te ochuMvatta phUlephAle enA jevo ke pAtra pramANe pravAhIno AkAra thAya che tevo A pharaka che. AvI cittabhUmio yogAcAryo pAMca gaNAve che - 1. kSisa, 2. mUDha, 3. vikSita, 4. ekAgra, pa. niruddha. kSita citta sAva asthirane kahe che. tevuM citta vRttinA viSayomAM ApoApa jANe pheMkAyA kare che. jANe ke temAM kazuM jAgrata niyamana ja na hoya ! cittanI bhUmikAe paraMtu A cittabhUmimAM vartanAra mANasane te doDAdeDInI khabara rahI zake che. tenI e vRttio doDatAM chatAM smRtipaTa para pahoMce che. joke, ema bane ke, bhAnapUrvaka temane badhAne yAda karI na zakAya. paraMtu kSipta citta evI rIte bhAgye ja yAda karavA takalIpheya laI zake che. ocho ke vatto samaya ane koka koka vAra darekane kSita cittanA AvA vartanane anubhava to haze. paraMtu cittanI bIjI mUDha bhUmikA evI che ke te varte tyAre cittamAM zuM cAle che tene A kaze pratyaya paNa ApaNane nathI paDI zakata; jANe ke smRtino tyAM braza - nAza thaI jAya che. mUcha # A dazAnI ghaTanA che. mUchanuM mULa lakSaNa e che ke, tene vaza thanAra mANasane potAne tenI khabara na paDe; sAme mANasa tene kahe ke, bhAI tuM tammara khAIne paDyo hate. ne tene amuka miniTa thaI, tyAre tene khabara paDe che. ane teya paNa e vastu te je pitAnI yAdadAstamAM kheLavA jaze, to tyAM nahi jaDe. eTala, mUcha e anubhava che ke jene vRtti viSaya nathI karI zakatI; jANe ke cittanI cAlu gADI ekadama (koI ne koI roga ke Avega yA AghAta ke * A mUcha ke mUDhAvasthAne eka prakArane asaM'prajJAta nirodha kahI zakAya. te nidhi pAda 1, sUtra 18mAM ke 20mAM kahele asaM'prajJAta nirodha nathI, paraMtu sU0 19mAM batAvela "jiMbasiyAnAm nathaicaya: ' nidha gaNa jaI e. A asaMprajJAta nirodhanI carcA AgaLa u52 alaga karI che. TUMkamAM IzAre karavA pUratI A noMdha ahIM mUkI che. For Private Personale Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu'? AMcakAne laI ne ) tenA cIlAmAMthI UMcakAI jAya che, ne tethI cAlu prakriyAmAM tenuM smaraNa sarakhuM rahetuM nathI. te kALe cittanuM kaI navuM ja paDe UkhaDI AvatuM haze, ke jene jagatanA vyavahAranA cAlu paDa joDe viccheda ke viyeAga hoya; paNa te kathAMka nIce daTAyeluM rahetuM hoya. mUchAM, lavarI, gAMDapaNa, . A jAtanI mUDha cittabhUminA AviSkArA gaNAya. te thAya tenI ApaNane peAtAne khabara nathI paDatI; pArakAnA pratyaya parathI ja ApaNe te jANI zakIe chIe. AthI A badhAM cittanI mUDha bhUminAM vyajane vRttivicAramAM nathI AvatAM. kema ke, vRtti te svapratyaya ke jAta-bhAna vagara saMbhavI na zake. pelAM vyaMjanA to zarIra-mananI rAgadazAnAM che ane tethI temane zarIroga peThe ThIka karavAM joI e che. ** arvAcIna yurepIya mAnasazAstramAM gAMDapaNa i. jevAM mUDha rahetAM cittanAM vyaMjaneAne abhyAsa thavA lAgyA che. temAM eka evI paribhASA yeAjIne A badhu samajAvAya che ke, citta keAI ne kaMI kAraNe cAlu peAtAnA kAmathI triyukta thaI jAya che -- jagatanA pratyakSa vyavahArathI ane tenA saMskArAthI vistRta banI ke vikhUTu' paDIne kAma kare che. enAM kAraNe| paNa cittanA kAryanuM svAsthya jALavavAmAMthI ja udbhave che; zarIranuM svAsthya mATe ja jema roga thAya che, e nyAye cittanI rAgadazA e che. ahI ApaNe e kAraNeAmAM na paDIe. jaNAvavAnu eTaluM che ke, cittanI AviyuktatA mUDha cittabhUmimAM Ave che ema samajI laI zakAya. ApaNA mAnava vyavahAra jALavavA cittanI bhUmikAe ane mAnava jIvananA sAphalyanI dRSTie je cAlu cittataMtra cAle che, temAM bhAna na rahevuM ane lAkaDA peThe paDI rahevuM ke lavarI karavI ke gAMDapaNa dAkhavavuM, e badhuM A mUThabhUmi che. mUrchA emAM AvI jAya, kema ke tyAM vruttine nAza che; citta navI ja-paNa te ajJAta - evI bhUmikA pakaDe che. e kaI rIte vRttivicAramAM besI zakatI lAgatI nathI. 45 svapnanuM ema nathI. te smRti vATe ApaNA cAlu jJAnane viSaya banI zake che. UMghamAMthI UThI ApaNane yAda AvI zake che ke, Aje ghaNAM svapna AvyAM. AvAM AvAM te AvyAM e badhuM yAda na rahe ema bane; paraMtu svapna yAda rahI zake che, rahe che; eTale ke smRti tarIke te cittamAM UDI zake che. tethI tene vRttivicAramAM sthAna che. ApaNA agAdha smRti-sa'cayamAMthI nidrAvRttine sakara thavAthI (-ke te vRttinI bhUmikAmAM kahe teya vAMdhA nahi.) je je vRttio jAge che, te svapnasRSTi khane che. mUrchAkALamAM mUrchAnu` kAI navuM citta kAma karatuM haze ke kema, e kema kahI zakAya ? kema ke smRtipaTa para tenuM bhAna ja nathI akAtuM. paraMtu svapnakALamAM tenu peAtAnuM citta hoya che, te peAtAnA vizeSa deza kALa ane piramANumAM chatAM lAgaNIo anubhave che; A ApaNa saune khakhara che. eTale ke, svapnabhUminuM citta, te jyAre kAma kare che te kSaNe, cAlu vyavahArathI viyukta dazA teA bhegave che, paraMtu jAgye tenI khabara paDe che. AthI mUrchA peThe viyukta dazAmAM hAvA chatAM, tenI peThe svapna vRttikSetranI bahAra nathI. www.jain+litary ag Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zuM? te dazAmAM deza, kALa, ghaTanA--vagerene goTALA ke viparyaya thaI jAya che, ke je nidrAmAM nathI thato. smRtine A rIte nidrA daramiyAna viparyaya sAthe samAsa thaI javo, e svapnanuM lakSaNa lAge che. te smRtivRttino eka prakAra mAnI zakAya. ahIM AgaLa bhegAbhegI e paNa jetA jaIe ke, pAMce vRttionAM judAM judAM saMmizraNe paNa (permutation-combination ) saMbhavI zake che. svapna eka AvuM saMmizraNa che. chevaTa mUDhatA ke mUcha aMge eka vAta vadhu joI laI e. vAyuthI ke evAM zArIrika kAraNathI tammara AvI jAya e javA daI e, paraMtu mAnasika kAraNe e paNa mUDhatA AvI jAya. ane ema paNa mAnavAnuM nathI ke, sadAkALa rahe te ja mUDha cittabhUmi che. avAranavAra e ApaNA citta upara caDI vAgI zake. Ane anubhava paNa darekane haze. ene ja eka dAkhale "jekila ane hAIDanI pelI prakhyAta aMgrejI vAtamAM cItaryo che. ApaNe puruSArthanI dRSTie vRttivicAra karIe chIe. tevAne mATe gItAkAre A mUcha ke mUDhatA viSe zAzvata sAvacetI ApI rAkhI cittanI bhUmikAe ApaNe upara joyuM e ja mAnasa-prakaraNa gItAnA A lekamAM cheH kAmakrodhAdinA AvegathI mUDhatA Ave che. moTaranuM 'giyara' pharI jAya ema tenA cittanuM jANe 'giyara" ja pharI jAya che. pariNAma e Ave che ke, te 'giyara" smRtimAM kAma detuM nathI; e 'giyara'mAM kAma karatA cittanuM lakSaNa e che ke, te kALe e mUDha dazAmAM cAlyuM jAya che; eTale smRtimAM te anubhava saMgharAto nathI. ane ApaNe agAu joyuM ke, smRtivRttinuM kArya e ja manuSyane pazu IthI alaga pADanAra cIja che. buddhinuM kArya smRti para mukhyatve avalaMbe che. e TaLe buddhine bhraza thAya che, ne ema mANasa chevaTe paDe che. eTale puruSAthI manuSya potAnA cittanI bhUmikAo viSe prayatnapUrvaka jAgrata rahevuM joIe. kSipta ke mUDha te na hoya. vikSipta, eTale ke sAva caMcaLa nahi, paNa gItAkAra (juo a0 2, 41-4) jene avyavasAyI buddhi ahIMthI tahIM bhaTakyA karanAruM rAjasa citta kahe che te-AvI cittabhUmikA paNa sudhAravI joIe. jyAre je viSayamAM javAnuM hoya temAM ekAgratA thaI zakavI joIe. kSiptatA vikSiptatA. viyuktatA, ayuktatA ke vyagratA na cAle. ekAgra citta ja koI kALe jaIne niruddha banI zake. yuganuM anuzAsana e che ke, Ane mATe mANase prayatna karavo joIe. 18-10-45 dhyAyato viSayAn puMsaH saMgasteSUpajAyate / saMgAt saMjAyate kAmaH kAmAt krodho'bhijAyate / / krodhAt bhavati saMmohaH saMmohAt smRtivinamaH / smRtibhraMzAt buddhinAzaH buddhinAzAt praNazyati / / [ a0 2, 62-3 ? Fores. Per Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 cittanI viyukta bhUmikA gayA prakaraNamAM ApaNe joyuM ke, zArIrika ke mAnasika Avega ke rogane kAraNe cittataMtra duniyAnA cAlu jAgrata vahevArathI viyukta banI jAya che; te taMtra te rIte giyara pheravIne ja pitAnuM svAthya jALavI zake che; jema ke, mUchamAM ke kAma krodhAdinA AvegamAM. Ama viyukta dazAmAM caDI gayeluM citta bhAna bhUlI jAya che. tethI te aniSTa dazA che; ApaNe te dazAmAMthI bacavuM joIe, nahi to ApaNe vikAsa rokAya. A eka prakAranI viyuktatA thaI. bIje prakAra ApaNe svapnano joyo. temAM ane uparanAmAM phera e che ke, svapnadazAnuM bhAna ApaNane hoI zake che, joke jagatanA jAgratadazAnA vahevAra sAthe te viyukta che. svapnane paNa e vilakSaNa anubhava che ke, vedAMta matamAM je traNa avasthA kahI che, (jAgrata avasthA, svapna avasthA ane nidrA avasthA) emAM tene svataMtra kadara maLI che. enI vilakSaNatA e che ke, svapnanA cAlu kALe te kharekhara sAcuM lAge che - tenAM sukhaduHkhAdi anubhavIe chIe. paNa temAMthI jAge e svapnasRSTi mithyA banI jAya che. A eka anubhava je darekane che, te vedAMtamatamAM jagatanuM mithyAtva batAvavAne mATe uttama dAkhalo cittanI viyukta bhUmikA pUro pADe che. yogamatamAM svapna (ApaNe gayA prakaraNamAM jeyuM ke,) smRtine eka viparIta prakAra che; nidrAnI bhUmikAmAM smRti saMkara thaIne ke adhurIpadhUrI UThe che, ane eka suSTi ja - sinemAnA paDadA peThe - cittapaTa para khaDI kare che. A be uparAMta cittanI viyuktatAno eka trIjo ane samajavA jevo dAkhale che, te have joIe. sau koI jANe che ke, hadaya nirapekSa rIte enI meLe dhabake che; AMkhanuM piopacuM enI meLe palaLyA kare che; piTano udarapaTa ("DAyAphrema") ApoApa dhabakyA kare che, jethI phephasAM kule che ne daLe che. zarIramAM A uparAMta aneka bIjI nirapekSa kriyAo thAya che. te badhI zarIrane TakavAne mATe jarUrI che, temane karavA mATe zarIranA jJAnata - eTale ke magaje ke mane - tarkavitarka ke vicArathI nizcaya karavA paDatA nathI; kudarate temane tevA nizcaya karavA ke thavA upara avalaMbatAM na rAkhatAM temane svayaM-gatizIla banAvyAM che. sAme paDelI paDI bhAre joIe, to tene vicAra udaya thAya che ne tene laIne snAyuo kAme vaLage che. paNa mAre hadayane calAvavA evuM kAMI karavuM paDatuM nathI. ane ema ja zarIranI aneka evI svayaM-gatizIla kriyAonuM che. A kriyAo cittataMtrathI nirapekSa - viyukta rahIne cAlyA kare che. ApaNuM jIvanano e vibhAga ApaNA jAgRtabhAve sevAtA vRttikSetramAM che nahi. For Private Persone ly Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga eTale zuM? ema ja bIjo dAkhalo : sAIkala para besanAre zikhAu mANasa zarUmAM bhAnapUrvaka tenA niyamananuM ne samatolananuM kAma kare che. raste vaLe tyAre henDala vALavAnuM dhyAna ApavuM paDe che. paNa mahAvaro vadhatAM, AvuM dhyAna lagabhaga jANe nahivat thaI jAya che. jANe AMkha ane hAthapaga maLIne A kAma TapoTapa samajI le che te jAte karI de che; tene mATe citta upara bhAra nathI raheto. pAvaradho sAIkalavALA raste jatAM paNa bIjI vAtamAM cittanI vRttine javA daI zake che. eTale ke, sAIkala calAvavAnuM kAma te viyukta rIte karate thaI jAya che. tevuM ja pAvara kAMtanAra kAMtatI vakhate bIjI vAte ke vicAromAM dhyAna ApI zake che. athavA jema ke, oraDImAM beThA ApaNe kAma karIe chIe tyAre ghaDiyALa Taka Taka kare che ke ghaMTI tene ghararara davani ekarAhe calAvI zake che. te baMdha thAya to ke koI te bIje kaze kAraNe ApaNe te bAju dhyAna daIe, tyAre tenI khabara ApaNane paDe che. bAkI citta tenAthI viyukta banIne cAlu kAmomAM vRttine rokI zake che. ApaNI je aneka sArImADI Teva hoya che, temAM paNa AvI ja eka prakAranI viyuktatA mULamAM nirmANa thayelI jovA maLe che. Teva paDI gayelI bAbatamAM cittavRttine ujAgare paDato nathI. eTaluM ja nahi, kaLAmAM jene ruci kahe che te paNa, zarUmAM bhAnapUrvaka sevAtA rAga ke gamA-agamAmAMthI cittanI viyukta bhUmikA keLavAtA keLavAtAM, viyuktatAnI cittazakti dvArA, svabhAvamAM Teva peThe jaDAI gayelI cIja che. ane ema ja bhASA paNa cittanA UMDA AMtara bhAgamAM jaDAI jaIne svatvane jANe bhAga banI jAya che, ane ema e pachI eka sahajapravRtti banI rahe che.. mAnava cittanI A je viyuktatAnI tAkAta, te tenI bhAre mUlagata eka khAsiyata che. aMgAro pakaDavA ApaNe cIpiye ye : e karyA pachI mAnava citta tenI zodhanA cittabhAramAMthI vimukta banyuM. kAMIka AvuM ja Teva pADavAmAM thAya che. zarIre je kriyA vAraMvAra karavAnI che, tene mATe roja UThIne citta upara bhAra ze rAkhave? eTale zarIranA nAyuomAM ja e kriyA pachI jaDAI rahe che. ane e ja nyAye, kudarata jANe zarIranI jarUrI kriyAo mATe hRdaya 40 jevA svayaM-gatizIla snAyuo banAvIne pahelethI Ape che; tene mATe ApaNuM upara Teva pADavAno paNa che je kudarata nathI rAkhatI. DArvina matanA vikAsavAdIo paNa AvuM ja kAMIka kahe che ke, kudaratamAM nabhavAnI ne vadhavAnI jarUriyAta pramANe zarIramAM anurUpa pheraphAro thAya che. ema ja navajanmA bALaka paNa pitAnA snAyuone ne idrine keLavIne temAM sahajazakti nirmANa kare che. kAMIka AvI ja vicAraNAne mULamAM laIne gItAkAre tenI potAnI carcAnA anubaMdhamAM kahyuM che ke - sadazaM ceSTate svasyAH prakatenivArapi / For Private & Personal use only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para ceoga eTale zu' kAraNa ke, iMdriyasyeMdriyasyArthe rAgadveSI vyavasthitau / / 3, 33-4 / / -jJAnavAna mANusa paNa peAtAnI prakRti pramANe ja cAle che; kAraNa, iMdriyAnA rAgadveSA iMdriyAmAM ja vyavasthita geAThavAI rahetA heAya che. jANe ke, tenA viSaya joDe saMcAga thatAM ApeApa rAga ke dveSa jAge che; jANe vacce jJAna ke vivekataMtra hAya ja nahi ema ! AnuM kAraNa cittanI, upara ApaNe joI te, viyuktatAzakti che. jemAM ApaNe vAraMvAra jaIe temAM, kALe karIne, sahaja sabaMdha ghaDAI jAya che; tethI cittane bhAra eche thAya che. emAM zaktinI eka prakAranI karakasara che. emAM eka prakAranI saMgaThanazakti rahelI che. jema vyavasthita saMgaThana ke khAtuM geADavI dIdhA pachI, kAzakti vadhe che ane tenA uparIne amuka nirAMta maLe che, tema ja ApaNA zarIra-manamAM paNa evI geAThavaNI ke vyavasthA karavAnI kudaratI tAkAta che; tene upayAga karIne citta nirAMta meLavI zake che. A zakti vAparIne ja mAnavI mAnavI banelA che. paNa tenA ja dvArA te rAkSaseya anI zake che, eya eTaluM ja sAcuM che. * A vicAra jo kharAkhara samajAya teA tarata jaNAze ke, A badhAnAM mULamAM vRttikAya ja rahelu che. hRdayanI * A khoviyukta banatA cittApAra yogazAstramAM ' smRti 'mAM AvI jAya che. vedAMta paribhASAmAM 'vAsanA', 'hRdayagra'thi', 'bAdhitAnuvRtti AnAM nidarzaka gaNAya. cittanI viyukta bhUmikA svayaM gati pAchaLa paNa vRttikAyanI sagaThita zakti peAtAnuM svataMtra bhautika taMtra racIne UbhI che; paNa tenI pAchaLa mULe te| vRttikhaLa ja che. tethI ja hRdayanI gati rokanAra haDayeAgAbhyAsIo viSe jANavA maLe che. paratuM e svayaMgatizIla gAne cheADIe. Teva dvArA ke ruci dvArA je keLavaNI ApaNA zarIra-manamAM jaDAIne svabhAva anI bese che, tenA mULamAM teA prAraMbhanuM vRttikhaLa ja hatuM. (eka upamAthI samajAvuM te, jema aTaLa lAgavA chatAM prArabdhanuM mULa pUne puruSAtha ja che tema. *) A uparathI samajavAnuM e che ke, ApaNe cittanI AviyuktatA viSe sateja rahevAnI jarUra che. je Teva aniSTa che tenAM mULa cittanI A viyuktatAmAM ropAyAM che kharAM; paraMtu te ApaNe ja cAhIne ke jANye-ajANye rApAvA dIdhAM che. tene ApaNe sudhArI zakIe chIe. mAtra, te sAru teTale UMDe jaIne ApakeLavaNInuM kAma karavAnuM heAya che. te zakaya che ane te karavuM joIe; e ja ceAga che. ane tethI ja gItAkAra uparanA 3-33 zlAkamAM prakRtine vaza karavAnI azakayatA jevuM kahyA chatAM, 34mA zlokamAM kahe che ke, iMdriyanA rAgadveSa! AvA sajaDa jaDAyelA chatAM, tayorna vazamAgacchet / kAraNa ke, tI hyasya paripaMthitau // 43 *prArabdha ghaDAya che te, A mana-zarIranuM je saMgaThana thAya chaeN, te che. enI prakriyA uparanI vRtti-prakriyA jevI ja che--e ja che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu? - zarIra-manamAM jaDAI gayelA kheATA rAgadveSAnA zamAM na sapaDAvuM joI e, kAraNa ke te ja ApaNA mAnA vATapADue che. A kema karatAM banI zake te khatAvavuM e nirodhane -cAganA mAga che. temAM kevaLa jAtasudhAra ane ApakeLavaNI rahelAM che. te mArgomAM eke kAya (hRdaya AdinuM paNa ) evuM nathI manAyuM ke jemAM sudhArA na karI zakAya. ceAganI zikSaNapaddhati evI sa`grAhI che. 11mA sUtra pachI yeAgasUtra tenA nirUpaNa tarapha jAya che. 17-11-'4pa pRSTha - 11 nirodhanAM be sAdhana nirodha e yAganuM mukhya lakSya che. te ja yAga che, ema ja bIjA sUtramAM TUMkamAM kahyu che. te eTalA mATe ke, vRttinA niradhakALamAM draSTA peAtAnA svarUpamAM sthita thAya che; bAkIne vakhate te jevI vRtti tevA rUpaneA banIne rahe che. draSTA peAtAnA svarUpamAM sthita hoya te kALa zA mATe mahattvane che, te hajI sudhI sUtrakAre batAvyuM nathI. te vigatavAra have pachI batAvaze. paraMtu, ApaNane e viSe sAmAnyapaNe khabara che ke, te sthiti vaDe jene sAkSAtkAra kahe che ---- Atmadarzana kahe che, te prApta thAya che. enuM nirAdhanAM e sAdhana pa kAraNa zuM, e anubhava zI vastu che, enI philasUki carcA ane ceAkhavaTa paNa ceAgasUtrakAra Ape che. upara kahyuM ema, e badhuM te have pachI karaze. te pahelAM te nirodhanuM rUpa spaSTa karavA, ane tenuM sAdhana zuM che te jaNAvavA mATenuM prakaraNa zarU kare cheH sUtrakAra nirodhanAM e sAdhana batAve che:1.34mbAnavairAyAmbAm tannirodhaH / / / / upara kahelI pAMca vRttione nirodha abhyAsa ane vairAgya vaDe thaI zake che. sAdhananA A eka prakAra thayA. 2. IyarapraniyAnA, vaT || 23 || athavA te IzvarapraNidhAna vaDe thaI zake che. A bIjo prakAra che. bIjo prakAra kahetA agAu vacamAM 13 thI 20 sudhInAM ( athavA kahe| ke 22 sudhInAM) sUtromAM pahelA prakAranI sUtrAtmaka samaja ke vyAkhyA ApI che. ane khIjo prakAra 23mA sUtramAM kahIne pachI tenI samaja ke vyAkhyA tyAra pachInAM 6 sUtromAM (30 sudhImAM) ApI che. e samaja ApatA A bhAge! jotA pahelAM, A e prakAro viSe keTalIka sAmAnya bAbate prathama jovI joI e. sUtrakAra A e prakAzanA 'vA' padya dvArA vikalpa batAve che. sAdhanA aMgenA AvA vikalpa ApaNA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceAga eTale zu? padma dharmanA itihAsamAM spaSTapaNe batAvelA bIje paNa jovA maLe che. jema ke, gItAmAM H 1. niSThAnA nAmathI e nirALA prakArane bheda batAvyA cheH loke'smin dvividhA niSThA purA proktA mayA'nagha / - A duniyAmAM jUnA kALathI e niSThAe batAvavAmAM AvI che :-- jJAnayogena sAMkhyAnAm karmayogena yoginAm / / 3-3 / / eka te sAMkhyAnI jJAnamAgI, ane bIjI yAgIenI kama mAgI. 2. athavA, avyaktanI upAsanA ane vyaktanI upAsanA evA nAmathI paNa, mULamAM A ja bheda, khIjI paribhASAmAM, nirUpAtA jovA maLe che. gItAnA 12mA adhyAyamAM prazna dvArA enI zarUAta thAya che. AvA bhedanuM mULa jotAM ema lAge che ke, e bheda Izvara viSenI zraddhA, ke tevA kAI sattvane na mAnavuM evI nAstikatA - enA upara rahelA che. jagatanA A badhA dRzyanI pAchaLa cetana ke eka parama tattva raheluM che, e eka prakAranI mAnyatA; ane e cetana eka khAsa puruSa che ne ApaNA praNidhAna ke bhaktine viSaya che ema mAnavuM, e bIjA prakAranI mAnyatA che. pahelA prakAranA leAkeA vyakta evA A dRzya jagatanI pAchaLa rahelA avyakta evA cetana tattvane mAne che. chatAM te nAstika kahevAya che, nirAdhanAM e sAdhana 3 te te Izvara -- puruSavazeSamAM na mAnavA pUratA ja. AvA leAkeAnI sAdhanAmAM niSThA eka prakAranI che. e niSThAne gItAkAra sAMkhyAnI kahe che; ane tethI judI zrIjI niSThAne te ceAgIonI kahe che. Ama kahevA chatAM gItA kahe che ke, A bheda paNa upara-uparane ja che. sAMkhya ane cega jevA bheda khAlizatA atAve che, kAraNa ke eka vinA bIjAnuM cAle nahi ane ethI eka ja sthitine pamAya che. (gItA, 6-4) (A ja be bhedane aMge kama ane sanyAsa jevI ribhASA vAparIne paNa gItAkAre keTalIka carcA UbhI karI che. paraMtu ahIM e badhAnI ekavAkayatA karI ApavAnA UMDA pANImAM UtaravuM vyartha che. ApaNe mULa vicAra para AvIe ke :--) AvI jovA maLatI e prakAranI paraparAne ja yeAgazAstra nirodhanI e sAdhanAe kahIne batAve che. :-- 1. Izvara viSenI kazI mAnyatA-amAnyatAmAM paDayA vagara, AjanA vijJAnIonI peThe, sIdhe! dazya-padArthane pramANabuddhithI cakAsavAnuM pasaMda karanAra ke tevA valaNavALe nirIzvara va. tenI sAdhanA vairAgya ane abhyAsa e e sAdhanathI thAya che. e e vaDe te ceAga -- eTale ke nirodha sAdhe che. 2. ane Izvarattattvane mAnI tene samagra ke ananya apaNubuddhithI cAlavAnuM pasaMda karanAra ke tevA valaNavALe www.jainsh|itary ag Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu? 5 sezvara va. tenI sAdhanA varapradhAna che. AnAthI paNa yAga -- nirodha sadhAya che. ApaNe joyuM ke, A ja bheda sAMkhyadarzana ane ceAgadarzananeA che. sAMkhya nirIzvara che ne yAga sezvarasAMkhya che. AthI bhakti dvArA sAdhanAne paNa yAga potAnAM sAdhanamAM atAve che. tyAre sAMkhyasUtrakAra * eTaluM ja kahe che ke, vairAgya ane abhyAsathI. (vaicAt abhyAsAt 2 || 3-36 !) caMcaLa evA cittane pahoMcI vaLavA, kevaLa gaNanAnI vaijJAnika pRthakkaraNI rIte dRzya jagatane samajavA icchatI sAMkhya sAdhanA cAle che. sAMkhyavidyA dRzyanAM mULa tattvAne khoLI kADhI 24nI saMkhyA batAve che ne tenA aMte kahe che ke, 25muM tattva te puruSa ke cetana tattva che. sAdhanAnI A vaijJAnika Dhaba che. tene gItAkAra (a0 2-5) aghyakSatA di ti: kaDI, tene duHkhathI dehadhArI pAme che, evI TIkA kare che. e ja kAya arthe, yAga dattA dvArA kAma kare che. eTale ke, te pratIkA ane saMjJAe dvArA kAma kare che. * kharuM letAM sAMkhyamAM paNa pAtAnI dRSTinA be prakAra cheH 1. dhArAnavasvakarmA sat-Ti: // 3-32 / ane - 2. vAyat asthAnAt ca || -6 || eka pahelo mALa Asana, prANAyAma, ane peAtAnAM Azramavihita karmAnuSThAna " ( sAMkhya 3-36) dvArA sadhAtA krama"mAga, ane bInne te saMnyAsa dvArA sadhAtA -- vairAgyapUrvakanA abhyAsamA. gItAkAra tenA prAraMbhamAM ane aMtamAM AvA ja be prakAranI gaDamathalamAM paDelA anunane uttara ApavA prayatna kare che. nirAdhanAM e sAdhana 5 A mArga pRthakkaraNane vijJAnabuddhine nathI; kalAnI sahajabuddhinI samanvayI DhabaneA che. e bhaktimAga paNa kahevAya che. gItAkAra enI tarapheNa kare che. yAga ene paNa sthAna Ape che, paraMtu enI etapretatA spaSTa karatA nathI. bAkI kharuM jotAM, mANasa narI kalA ke naryAM vijJAnathI ----narI bhaktibhAvanA ke narI tarkabuddhithI vatI zakatA nathI. beu arasaparasa upakAraka bane, te ja te darekanuM kAma cAle che. tethI IzvarapraNidhAna ke abhyAsavairAgyane arasaparasa levA-devA che ja. IzvarapraNidhAnamAM abhyAsa-vairAgyanuM tattva na heAya ema nathI; ane ethI UlaTa pakSe, abhyAsa-vairAgyamAM praNidhAnatva ke apitabuddhinI ananyatA na heAya emeya nathI. bheda mAtra sAdhakanI vRtti ke mananA valaNa ke pasaMdagI yA ruci paratve che. tethI ja ApaNA dharmanA itihAsamAM A be prakArane zAstrIya sthAna apAyuM che; ane kevaLa zAstranirmANanI tarkazuddhatAthI paNa evA bheda pADavA joIe. bAkI e vacce uttaradakSiNatA mAnavAmAM khAliza nAdAnI ja gaNAya, e vastu gItAkAra temanA samanvayamAM kahI Ape che. A be prakAreAnI samaja have pachI joI zuM. 13-12-45 " * sAMkhyayogI pRthagbAlAH pravadanti na paNDitAH / - gItA a 6, 4, Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 abhyAsa ane virAgya-1 yoga athavA cittavRttinirodhanAM be sAdhanamAM paheluM gaNAvyuM che - abhyAsa ane vairAgya. A beu maLIne pUruM sAdhana bane che. beu arasaparasa upakArI hoI, te dareka ekabIjAnI madadathI puSTa ane saphaLa bane che. - temAMnA "abhyAsano artha gasUtrakAre Ama karyo che - tatra thita yatnogyAsa: 119 rUA. - mananI sthiti-sthiratA meLavavAne mATe yatna kare, ene abhyAsa kahe che. A kAma kevuM agharuM che, e dareka jaNa jAta-anubhave jANe che. ethI ja gItAkArane arjuna kahe che- cacalaM hi manaH kRSNa pramAthi balavat dRDham / tasyAhaM nigrahUM manya vAyoriva suduSkaram // 6-33 / / (he kRSNa, mana te caMcaLa ja che; bhAre jabaruM udhamAtI che ane emAMthI na phare evuM dRDha che. eTale pavanane bAMdhI ne tene pakaDavuM e sarakhAM ja kaThaNa che.) ane javAbamAM zrIkRSNa e vAta kabUla kare che- saMjaye mahA mano nakazuM - jarUra, mana caMcaLa che ne pakaDavuM vasamuM che; chatAM he mahAbAhu, vIratAthI abhyAsa ane vairAgya-1 11 prayatna karanAra puruSanAM abhyAsa ane vairAgya vaDe te hAthamAM Ave che - mAna tu jautera vairAgyeja ja hate I 6-34 || caMcaLatAmAM ja jANe daDha hoya evuM lAgatuM mana A be sAdhano vaDe sthitimAM paNa evuM ja daDha karI zakAya che. A asaMbhavita lAgatI vastu sAdhanArI tAkAta paNa e ja caMcaLa-svabhAvI mananI che; tene ja ayyAsa kahI che. tenI zarata A cheH___ sa tu dIrghakAlanairaMtaryasatkArAsevitaH dRDhabhUmiH / / 14 / / - paNa te abhyAsa lAMbe vakhata ane niraMtara -- satata cAlo joIe; eTaluM ja nahi, te yatnamAM utsAha ane umaLako tathA laganI prere evI tene sAru satyArabuddhi hovI joIe. abhyAsanuM abhyAsapaNuM emAM raheluM che. pUrAM khaMta ne cIvaTathI dhyeyamAM lAgavuM e ja abhyAsa che. e abhyAsa veTha vaLagI che evI buddhithI na thaI zake, tene mATe prema, Adara, ane AvakAra ApaNAmAM hovAM joIe. eTale, te kAmamAM preryA karanAruM prajana hameza ApaNane lAgyA karavuM joIe. e ja ApaNe parama artha che, evo bhAva jAme, te ja A banI zake. ane A zakya bane chesAdhananA bIjA tattva vairAgya vaDe. tenI madadathI ja abhyAsa AgaLa vadhe che. jema dezapremathI prerAIne manuSya hoMze hoMze kurabAna thavA sudhIne yatna kare che, saheje tema karI zake che, tema ja A abhyAsanA catnane mATe paNa che. ema thAya to nidhinI sthiratA mATe prayatna dRDha thAya che; dhIme dhIme te vastu cittano For Private & Personal use only www.eliye Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu? 12 guNu manavA lAge che; sadA caMcaLa ja na hoya, ema lAgatuM citta UlaTuM ja sthiratAmAM dRDha ane che. rahevA jANe ghaDAyuM banI jAya che -- AvA caMcaLa manane nAthavA mATe abhyAsanI utkaTatA kevI hAvI joI e, teneA zreSTha dAkhalA kabIrajInuM bhajana che H mana | tohe hi vidha meM samajhAu~ // dhru0 // sonA hoya to suhAga ma~gAu~, bakanAla rasa lAU~ / gyAna zabdako phuMka calAU~, pAnI kara pighalAUM // 1 // ghor3A hoya to lagAma lagAU~, Upara jIna ksaauuN| hoya savAra tere para baiThUM cAbuka deke calAUM // 2 // hAthI hoya to jaMjIra gaDhAU~, cAroM paira ba~dhAU~ / hoya mahAvata tere para baiThUM aMkuza leke calAU~ // 3 // lohA hoya to eraNa ma~gAU~, Upara dhavana dhuvAU~ / dhUvanakI ghanaghora macAU~, jaMtara tAra khicAU~ // 4 // gyAnI hoya to jJAna sikhAU~, satyakI rAha calAU~ / kahata kabIra suno bhAI sAdhU amarApura pahu~cAU~ // 5 // kharA manathI ApaNane lAgavuM joI e ke, mana je bhamyA kare che te kharAkhara nathI. paNa te bhamyA zuM kAma kare che? ghaNA bhUla khAIne kahe che, bahAranAM AkaSa NAne lIdhe. A te athIya echuM ke nahivata ja sAcuM che. kharuM doDavAnuM kAraNa paNa cittane pUrvanA abhyAsa ja che-- ApaNe rAgadveSanI pAchaLa tene janmAjanmathI DheDacA karavA detA AvyA chIe, tethI ja te evuM te 'dRDhabhUmi' thaI gayuM che ke, jANe e ja ene svabhAva hoya ! AvI tenI dRDha banelI calatA e nirodha-virodhI vastu che; tene haNavA abhyAsa ane bairAgya - 1 63 mATe lagAtAra mathyA ja karavuM, e abhyAsa che. ane tene haNavAnuM je zastra che tene vairAgya kahyu che. tene viSe have pachInA prakaraNamAM. 21-1-'46 13 abhyAsa ane vairAgya - 2 aMgrejImAM eka kahevata che, tene atha ema thAya che ke, dareka siddhimAM eka TakA AMtaraUmi baLa ane 99 TakA parizrama ke paraseve! hAya che. te ApaNA cAlu prakaraNane lAgu karIne kahIe teA, dareka siddhimAM AMtara Urmi baLa e vairAya che ane 99 TakAne parasevA e abhyAsa che. saumAM kadAca AMtara mi echIvattI hoya, -- ekasarakhI na paNa heAya. paraMtu abhyAsane parasevA tA dhAre te sau pADI zake. abhyAsa ane vairAgyanA saMbadhane vicAra karatAM pelI sasalA ane kAcabAnI vAta paNa yAda karavA jevI che. mAtra sahajazakti para nirbhara rahI pramAdamAM paDanAra sasaluM hADamAM hAryu"; ane jeTalI paNa zakti hatI tene khata-ane-laganI-bhera upayAga karyA karIne kAco jItyA. abhyAsanuM baLa evuM che. ema chatAM, enI sAthe vairAgya joIe ja. vairAgya abhyAsanI AMkha che. jema jJAna vinAnuM kAya, tema ja www.janhitary ag Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga eTale zuM? virAgya vinAno abhyAsa mithyA javA pUrI bIka rahe che. tethI ja jaDa prathA ke rUDhio, na koI pavana vAtAvaMta, UDI jAya che; zmazAna-vairAgyane vItatAM vAra nathI lAgatI; ane bhAre jUnI Tevo paNa, temanAM doSitatA ke kharAbapaNAnuM jJAna thatAM, sudharI zake che. sAcA jJAnanA agnikaNuthI ajJAna ane pApanA ghalA bhasmasAt thaI jAya che, te paNa AthI ja kahevAyuM che. AvI zakti vairAgyanI che. paNa teno artha sAmAnya lokamAM bahu gerasamaja bharelo cAle che. nakArAtmaka zabda hovA chatAM, vairAgya eka prakAranA cekasa jJAnanuM ke tajjanya baLanuM vAcaka che. tene mATe AtmabaLa joIe che; sukhaduHkha tathA padArthonA kharA svarUpa viSenI pAkI ane acaLa samaja joIe che. paDayA tyAre kahe ke namaskAra," athavA "azaktimAna bhavet sAdhuH " ke ene maLatI uktio vairAgyane Ama huM samajavA sAme lAla battI dharavAne mATe che. vairAgya eka prakAranuM baLa che, ane ema ja yogasUtrakAra tene varNave che- dRSTAnuzravikaviSaya vitRSNasya vazIkArasaMjJA bairAgyam / / 15 / / A lokamAM sAkSAta jovA-jANavA maLatA evA "duSTa" viSa, ane bIjA lokomAM bhegavavA maLe che ema zAstrAdimAM kaheluM sAMbhaLavAthI jANIe chIe evA Anuzravika viSaya - TUMkamAM A leka tathA pAkamAM maLatA badhA viSaya ke padArtho pratye tRSNAbuddhi na hovAthI cittamAM je vazIkArabhAva ke kAbU Ave che, tenuM nAma vairAgya che. viSayenuM sAmAnya abhyAsa ane vairAgya-2 lakSaNa ema manAya che ke, (nAvane vAyu hAre ema) te cittane kheMcI jAya che. A vazIkAra nathI, avazatA che. tevI avazatAthI kazuM kAma na banI zake. A vazIkAra ke pitA uparano kAbU mAtra AdhyAtmika kAmamAM ja Avazyaka che evuM nathI. kAryamAtramAM kAMI ne kAMI kAbU rAkhIe to ja te sadhe che. bhaNanAra vidyAthI pitAnA bhaNatarane mATe mana upara kAbU rAkhe, manane vidyAkAryanI bahAra cahelavA na de, to ja te bhaNI zake. vepArI tenA vepArakAmamAMthI vyagra rahe te na ja phAve. ema vairAgya te dareka mATe jarUrI baLa che. pitAnA ISTa viSayamAM dhyAna rAkhavuM eTale anya tarapha virAgI to banavuM ja joIe. ema banavAne mATe citta ApaNA kAbUmAM rahevuM joIe. e kAbunuM nAma ja vairAgya. mAtra, vizeSa e che ke, adhyAtmamAM athavA kaho ke manuSyanA parama - carama puruSArthane sAru te kAbUnI mAtrA tevI ja parama joIe. A vazIkAra meLavavA mATe hameza viSayanA svarUpa viSe sAcI samaja meLavI, temanuM doSadarzana karatA rahevuM joIe. jAgRti- ke apramAda- pUrvaka, temanAM AkarSa NathI cittane kheMcAI jatuM jhAlI rAkhavuM joIe. e kAma karavAne mATe vairAgyabaLa kAma Ave che. ane je ApaNI ISTa vastuno prakAra te pramANe A baLa vadhAre ane caDiyAtuM joIe. AtmA viSayamAtranI mAtArUpa je prakRti, tenAthI bhinna che. eTale, sUtrakAra Inin Education International For Private & Personal use only www.eliye Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu? 66 anekavidha e viSayA aMgenA vazIkArathI judA pADIne parama vairAgyane varNavatAM kahe che ke, tat paraM puruSakhyAteH guNavaitRSNyam / / 16 / / - jyAre puruSatattvanuM jJAna thAya che -- prakRtithI puruSa bhinna che ema kharekhara samajAya che, tyAre te vairAgya parama zreSTha pade pahoMce che. ha MmezAM tA viSaye ane mana vacce kheMcAkheMcI ja rahe che; tethI hara ghaDIe manamAM ApaNe doSadazana karI karIne vastuenI kharI samaja jagavatA rahevuM paDe che. AveA abhyAsa satata cAle che, tyAre chevaTe jaDa ane cetana vacce je maulika bheda che, tene viveka cittamAM jAge che. jema ke, jene A dezanI paradezI sarakAranI azubhatA viSe pAke khyAla baMdhAyA, te svapna paNa tenI sevA ke sahakAramAM javA jAte karIne mana nahi kare. tene sarakAra viSe pAku 'guNavaitRSya ' thaI gayuM. temaja ciMtana-manananA lAMmA abhyAsa ane anubhave jeNe joyuM ke, puruSa ke cetana e ja satya sanAtana che, ane peAtAnA traNa guNNA dvArA khelatI A vizvanI prakRti teA che-nathI, te mANasa pachI tenAthI bharamAtA maTe che. kema ke jJAna ke samajanI eka evI parama jagAe te pahoMce che ke jyAM tene ajapA ke avazatA DarAvI ke DagAvI zakatAM nathI. A ja parama dRDha vairAgya che. gItAkAre tenI zailImAM A vAtane Ama varNavI che-- viSayaH vinivartante nirAhArasya dehinaH / abhyAsa ane vairAgya-2 67 mANasa (viSayArUpI) AhAra levAnuM baMdha kare te tenA viSayA TaLe che teA kharA. evA satata deSadarzananI camarIthI te magatarAM UDI jAya che. ane sAmAnya manuSye e ja kAma karyA karavAnuM che. paNa te samaje ke, viSayAnuM mULa cittanA rasa che; ane -- rasavarja raso'pyasya paraM dRSTvA nivartate / / a0 2,59 / / A rasa paNa mULageA tyAre ja jAya ke jyAre parama tattvanuM darzana thAya. sUtrakAra Ane ja 'puruSakhyAti ' he che. ane ene ja 'jJAna ' paNa kahevAmAM Ave che. eTale thayuM evuM ke, abhyAsa karavAnA che te sAcA vairAgya meLavavA mATe; ane te mATe sAcI samaja ke STi keLavavI joI e. te samaja chellI avidhae kayAre pahoMce ? ke jyAre prakRti-puruSanA neAkhApaNAne viveka jAge. A samaja vagara vairAgya nathI, ane vairAgya vagara abhyAsa keve? Ama TUMkamAM A be sAdhaneA maLIne caramamAM carama puruSAnI paNa siddhi karAvI Ape evAM pramaLa che. ane e ja kaI paNa sAdhanAnAM be zastrazuddha aga che---- 1. zuM sAdhavuM che tenI spaSTa samajamAMthI janmate anya khAkhata viSenA vairAgyarUpI vazIkAra. 2. A vazIkArathI sajja thaI, je sAdhavuM che tenI pAchaLa maMDacA rahevAne abhyAsa. vAcake joyuM haze ke, AmAM zuM sAdhavuM che tene spaSTa hakArAtmaka ullekha nathI; te anusmRta rAkhyuM che. enA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga eTale zuM? spaSTa ullekhathI ne ene ja varIne sAdhanA karavI, eTale IzvarapraNidhAnane bIje nirodha upAya. te navA prakaraNamAM joIzuM. 11-2-46 14 IzvarapraNidhAna ApaNe joI gayA ke, vRttionA nirodha mATe vairAgyapUrvaka abhyAsa joIe. jIvanamAM zuM sAdhavuM che te viSe ekatAna banavuM joIe; eno artha e ke, te udeza sivAya bIjAmAM mane doDavuM na joIe. A jAtane mana upara kAbU ho e vairAgya. ane e kAbUne AdhAre pachI, uddeza pAchaLa maMDayA rahevuM e abhyAsa. ahIMyAM prazna thAya ke, jIvanamAM zuM sAdhavAnuM che? parApUrvathI Ane javAba apAte Avyo che ke, Izvara-sAkSAtkAra. eTale sUtrakAre vRttionA nirodhane mATe bIjuM sAdhana e kahyuM che ke, IzvarapraNidhAnathI paNa te siddha karI zakAya che: IzvarapraNidhAnAt vA / / 23 / / IzvarapraNidhAna eTale IzvaranuM ananya zaraNu, tenI parAbhakti, tene samarpita jIvanapaddhati. eTale temAM vairAgya ane abhyAsa beu to ApoApa AvI gayAM. vizeSa emAM e che ke, temAM jIvanane mATe udezanA dhAraNarUpa evuM Izvaratattva vadhAre Ave che. AthI karIne A sAdhanane IzvarapraNidhAna bhaktiyoga paNa kahI zakAya. AgaLa eka sUtramAM sUtrakAra IzvarapraNidhAnane kriyAyogamAM gaNAve che - ta:-Earni - afjavAnAni javAvAT: * 12-t). te ethI karIne ke, emAM bhaktinA kriyAkAMDano abhyAsa paNa AvI jAya che. A uparathI ja praNidhAna ke bhaktine mATe arcana, pUjana, IbAhya kriyAvidhione nitya abhyAsa yojavAmAM Avyo che. paraMtu, e bhUlavAnuM nathI ke, e vidhio karyA karavA e kAMI praNidhAna nathI; kema ke e badhA vidhie so TakA barobara karanAramAM paNa IzvarapraNidhAna na hoya; e kevaLa AcArano daMbha ke bhAva vagaranI jaDatA paNa hoI zake. IzvarapraNidhAnamAM paNa vairAgya eTale ke Izvara pratye parama prema hovo joIe. evo prema jenI pAse hoya, tene pachI jagatanI tamAma sukha vastuothI virAgI banavAmAM zI takalIpha aneka bhaktAnAM bhajanane pradhAna sUra A ja che ke, parama prApya evA prabhune choDIne bIje janAra mUkha ja nathI ? IzvarapraNidhAnane mArga A sAdI sIdhI ne bheLI paNa ananya zraddhAthI cAlo che. abhyAsa-vairAgyano mArga sAdhanAno Akhe nakazo sUkama buddhithI spaSTa karIne cAle che; temAM buddhiyoga sAthe sAthe cAle che. bhakti ke IzvarapraNidhAnamAM uparanI ekamAtra sAdI samajanuM tattva ananya * tapa, svAdhyAya ane Izvara praNidhAna - e traNa kriyA che. pA0 6. Inin Education International For Private & Personal use only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu'? 70 te hAya, teA tene mArga AgaLa cAle che. tene paNa pelI sUkSama buddhithI maLatI samaja tA chevaTe AvI ja jAya che. (jue gItA --vavAmi vruddhiyoga taM yena mAmuyati te| 6020-10 temane paNa huM buddhi ApuM chuM, jethI pachI tee mane pAme che. ') paraMtu te anubhava ke sahaja sphuraNu ke pratItinA udaya thatA jAya e Dhabe. A kane lai ne IzvarapraNidhAnamAM vadhAre saphaLatA che, ema keTalIka vAra kahevAmAM Ave che. eka rIte ema kahI zakAya; paNa emAM bahu tathya nathI. kAraNa ke, zraddhA mAmAM jaDa butaparastI ane bhalatA prakAranA unmAdane mehu jAmI zake che. maMdirA, pUjA i., je dazAe Aje che, tene vicAra karIzuM te| A spaSTa thaze. ema ja abhyAsavairAgyanI aMdara paNa jaDatA ane kriyAonA adhakRpamAM paDavAnA bhaya che ja. e yuddhakALanA aneka samAdhimAge, ke je joIne parama jijJAsu buddhane kAMI sAryAMka na jaNAyuM ne tethI, te badhAMne bhedI, pAche parama mAtra temane navesara zeAdhaveA paDyo. eTale, A be mArgamAM saraLa-asaraLane nyAye vicAra na karavA joI e. para`tu, agAu ApaNe eka jagAe joyuM hatuM ema, temAM prakRtibheda ane rucibheda pramANe sAdhake pasaMda karavAnu raheluM che, ema mAnavuM. tIvra jAgRtiparAyaNu apramatta jIvana beumAM sarakhuM ja joI e che. jhINavaTabhera Akhu jJAnivajJAna samajAtuM jAya ane A vizvanA koyaDA Ukale, e bAbatamAM meDAvahelApaNAne izvarapraNidhAna phera paDe, eTaluM ja. niha ke eka paddhatithI amuka paMcAtamAMthI bacI javAya che ne bIjIthI nathI khacAtuM. mAtra paMcAtane! kadAca prakAra badalAtA hoya; bAkI rAgadveSa, ajJAna ke meAhu ke mada yA pramAdanAM aMdhArAM ulecavAnu te sarakhu ja che. ka eka che ane te e ke, vairAgyasAdhanamAM nirAzara avala khana che, tethI vRddhinI tIvratA zarUthI joI e; bhaktimAM mAra avalaMbana che, tethI zraddhAnI tIvratA zarUmAM joIe. e parathI ema paNa nathI mAnavAnuM ke, pahelAmAM zraddhAnI jarUra nathI ke bIjAmAM buddhinI nathI. beumAM temanuM pramANa echuMvattu hoya ane temane prakAra -- svabhAvane ruci pramANe -- judA lAge che eTaluM ja. 71 AthI karIne kahI zakAya ke, beu sAdhanAmAM jevI sAdhakanI tIvratA haze te pramANe tenI phAvaTa echIvattI thaze. sUtrakAra A viSe paNa e sUtrathI cAkhavaTa kare che. ( sU. 21, 22.) A sUtreA viSe vicAra pachInA prakaraNamAM karIzuM. 21-5-'46 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 saMvega ane sAdhanA ApaNe joyuM ke, nidhinA mArganA be prakAra che- 1. abhyAsa ane vairAgya (sUtra 12), 2. IzvarapraNidhAna (sUtra 23). te beunuM AchuM svarUpa ApaNe joyuM. beu mArga Ama bhale judA gaNAvyA, chatAM beumAM ekatAnI otaprotatA rahelI che. chevaTe jotAM, beumAM eke vadhAre sahela ke koI rIte caDiyAto che ema na kahI zakAya. e prakAranI kheMcAkheMcI ghaNI vAra jovAmAM Ave che, temAM mUDha sAMpradAyikatA, pakSapAta ke vizeSa rAga hovA ghaNe saMbhava che. narI sAdhanAnI dRSTi rAkhIne ja A be mAgene tapAsIe, to pitAne phAve te mAge, paraMtu mAtra vAra ane mananA mAre tanamanAra ne tIvratAnI sAthe, sAdhanA karavI joIe. je pharaka A tIvratAmAM ke apramAdapUrvaka puruSArtha karavAmAM haze, te pramANe nirodha sAdhavAmAM ane tenA phaLarUpa jJAna thavAmAM ochAvattApaNuM raheze. sUtra 21, 22mAM A vAta kahI che?-- tIvrasaveTInAmuM sannaH || 2 || mRdu-madhya-adhimAtratvAt tato'pi vizeSaH / / 22 / / je sAdhako bhAre tatra saMvegavALA che, temane (nirodha) savega ane sAdhanA kaDo che. ane A saMvega mRdu ke haLa hoya, madhyama keTine hoya, ke adhimAtra athavA atighaNo hoya, te pramANe nirodha siddha thavAmAM anurUpa pharaka paDe che. A to sAva sApha ane ughADI vAta che. temAM keIne zaMkA hoya nahi. jevI mahenata tevuM phaLa ane jevuM dila tevI barakata -e sAmAnya niyama A sthAne paNa kAyama che. ahIM eka vAta jevI rahe che ane te e ke, sUtra 21, 22no bhAvArtha kone lAgu paDe che? te mAtra vairAgya - abhyAsa mATe ja che? ke 23mA sUtramAM pachIthI gaNAvelA IzvarapraNidhAnane paNa e lAgu paDe? vastutAe jotAM to te badhAne - sAdhanamAtrane - lAgu paDe, e abAdhita niyama che. paraMtu sUtrakramamAM pAchaLa AvatA rAjadhAnAM sUtra 23ne lAgu karavAmAM doSa gaNAya. paNa e zAstrArthamAM paDavA jarUra nathI. ema dekhAya che ke, sAMkhyadarzana pramANe vicAra karavAnuM kAma 22 sUtra sudhImAM pUruM thayuM ane ezvara sAMkhyanuM khAsa prakaraNa (sUtra 23 thI 29) tyAra pachI umerAyuM; AthI saMvegamAtrA pramANe kulamAtrAno sAmAnya niyama vacce AvI gayo hoya, ema bane. paraMtu A to eka kalpanA thaI. ene laMbAvavAnI jarUra nathI. sAra e che ke, vairAgya - abhyAsa athavA IzvarapraNidhAna, je hoya te-tenI jevI saMgamAtrA ke tIvratA, te pramANe phaLa nIpajavAnuM. A traNe vastunAM ghaTakabaLa A che zraddhA. vIrya. smRti. samAdhi, prajJA (sUtra 20). jevI For Private & Personale Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vega eTale zuM? pitAnI zraddhA, ke vIratA, ke smRtiyukta prajJAbaLa, ke samAdhi yA ekAgratA, te pramANe sAdhakane tenuM phaLa hAMsala thaze. aMte vAta eka ja che ke, pote pitAnA samagra jIvanane vyavasthita ne ekAgra karavAnuM che. tene mATe zraddhA ane vAya ke baLa joIe. upaniSatkAra kahe che ema, nAthanAramAM vesTInena jamya: * | ane A baLanI mAtrA e sAdhya mATenI ApaNI kaLakaLa ke IrachAnI tIvratA ane te mATeno puruSArtha che. 18-6-'46 16 Izvara eTale zuM? 23 mA sUtra "ravarALiyAnAra vApachI sUtra 24thI mAMDI 29 sUtra sudhI sUtrakAra A viSayane carce che. yoga eka darzana che. - eTale zAstra che. kaI paNa vidhAnane cekasa vyAkhyA ApyA vagara enAthI AgaLa na vadhAya. vara eka navuM tattva che, kema ke sAMkhyadarzana be ja tattvamAM potAnuM samagra "saMkhyAna" pUruM kare che eka, jaDa evuM A idriyagamya dazya jagata; bIjuM, cetana evuM puruSatattva. A be bahAra bIjuM koI satva hoya nahi. te pachI A 'va' zuM? yogakAre ene uttara ApIne AgaLa javuM joIe. * muMDaka upaniSada, 3, 2, 4, Izvara eTale zuM? * kapa A prazna jagatamAM haMmezAM carcAte Avyo che. Izvara che ke nathI, che to kevuM che, zuM kare che, I0 jAta jAtanA savAle A rUMvara tattva viSe puchAya che. yuga e jIvanasAdhanAnuM darzanazAstra che. sAMkhyanI peThe taka ane prajJA ja nahi, zraddhA ane kalAne paNa te potAnA mArgamAM sthAna Ape che. teno abhyAsa kevaLa svAdhyAya ke pravacananI tArkika paddhati nathI, temAM yiA paNa Ave che. ApaNe AgaLa joyuM ke, IzvarapraNidhAnane mAga ganI khAsiyata che, jethI tene sezvara sAMkhya paNa kahe che. paraMtu kalA paNa kAMI takatI vastu nathI. hRdayanA bhAvo dvArA kAma karavuM ke magajanA tarkanA nyAyathI kAma karavuM - beumAM sUkrama evI ekatA rahelI che, ane te e ke, te baMne aMte to cittanA ja vyApAra hoI prajJA ke viveka bahAra bemAMthI kaI na jaI zake. AthI yoge batAveluM IzvarapraNidhAna tarkazuddhatA ke vivekanI bahAra nathI jatuM. tevA vivekanA pAyArUpa samajUtI havenAM zeDAMka sUtromAM yogakAra Ape che. 24mA sUtramAM IzvaranI vyAkhyA ApI che ke, te prakRti nathI; tema ja kevaLa sAmAnya puruSatattva paNa nathI; te vizeSa rUpa che, eTale ke, puruSa peThe te cetanaguNI che; paraMtu emAM eka vizeSatA che. te vizeSatA jaNAvIne sUtrakAra IzvaranI vyAkhyA kare che - valeza-karma-vipAka--AzayaH aparAmRSTaH puraSavizeSaH vara: | 24 || For Private & Personal use only. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IzvaranuM pramANa zuM? kSara evA prakRtitattvathI para che, akSara evA puruSathI uttama che, tethI lokamAM tathA vedamAM tene puruSottama kahyo che." - A zloke A TUMkA sUtranuM kAvyamAM bhASya che. e ane gItAnA A viSayanA bIjA ke A sAthe vicAravAthI A sUtrano artha samajavAmAM ramUja paDaze. prazna ahIM e che ke, paraMtu Avo Izvara che enuM pramANu zuM? sUtrakAra A vicAra have pachInA sUtramAM 15- 46 thAga eTale zuM? (AgaLa pAda 2, sU. 3mAM samajAvavAmAM AvanAra pAMca) leze, * kuzaLa-akuzaLa karmo ane temanAM phaLa, ane temane laIne cittamAM besatI temanA saMskArorUpI vAsanAo - A badhuM jIvanI vibhUti che. kevaLa cetanarUpa e je puruSa te A baMdhanathI chavabhAvane pAme che. temAM Izvara e khAsa puruSa che ke, te A baMdhanethI sAya -traNe kALamAM alaga alipta ke aspRzya che. tene kaleza nathI, kama nathI, tenAM phaLa nathI, vAsanAo nathI. eTale ene janmamaraNAdinAM kazAM baMdhana nathI; -- kadI nahotAM ke nathI kadI thavAnAM. A sAdA sIdhA ane TuMkaDA sUtranI vyAkhyA gItAkAre aneka lokomAM ApI che. adhyAya paMdaramo A vyAkhyAne mATe khAsa gaNAya. tene puruSottama yoga ja kahyo che. tyAM "puruSavizeSa padane badale "puruSottama' jevuM rUpALuM pada vAparyuM che, ane tenI spaSTatA karI che ke, (a. 26, 16-8) "lekamAM be prakAranA puruSe che-eka kSara ane bIjo akSara, kSara puruSa te A bhUtamAtra - A sRSTi che; ane temAM je taTastha kuTastha bharamArUpe che te bIje akSara puruSa che. paraMtu emanAthI uttama evo eka puruSa che jene varavara kahe che. te ja A traNe lekane vyApIne acaLarUpe rahele Izvara che. te IzvaranuM pramANa zuM? janma maraNa tathA jarA vagere duHkhathI traNe kALamAM alipta che evo je khAsa puruSa te puruSottama ke Izvara che; ane enuM praNidhAna karavAthI paNa yoga sadhAya che, e ApaNe agAu jeI AvyA. paNa prazna e thAya ke, A khAsa puruSa che ema tame zA uparathI kahe che ? e tamArI eka tArkika jarUra parathI karelI kalapanA ja che? ke ethI vadhu kAMI pramANa e mATe che? 25 muM sUtra A zaMkAnuM nivAraNa kare che. te Ama cheH tatra niratizayaM sarvajJabIjam / / 25 / / (te puruSa-vizeSa IzvaramAM sarvajJatAnuM bIja niratizaya * avivA---1-va-maminisa: zar: , '03 - avidyA, amitA, rAga, dveSa, ane abhiniveza e kaleza che. For Private & Personal use only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu? ane che. ) e vizeSa puruSamAM jJAnanI parAkASThA thAya che; te sajJa che. ApaNu sarva manuSyeAmAM jJAna ke jijJAsAnuM khIja acUka heAya che, ne ekuMvattuM darekamAM e phUle che phAle che paNa kharuM; saikreTisa ke zaMkara yA yuddha mahAvIra Adi manuSyeAmAM e apAra hade pahoMce che eya kharuM; chatAM tene mAnava-maryAdA rahelI ja che. Ama chatAM, mAnavanI je bhUkha jue te ? enI jijJAsA badhuM ja AvarI levA talase che. eneA mULa prazna ja e che ke, mitsu ... vijJAte sarvaniyaM vijJAta mati ? (zuM jANyAthI sarvajJa banI javAya?) A je amApa mAnava jJAnavAsanA te ja sarvajJayoga che. saumAM sajJatAnuM AvuM khIja teA raheluM ja che, eTale enI paripUNa tA hAvI e ApeAApa svataHsiddha vastu bane che. mAnavahRdaya ja enuM pramANa che. tenI AstikatAnA artha ja e che ke, sarvajJabIjarUpI enI je parama ane svabhAvasiddha jhaMkhanA che, tenI saphaLatA thavAnI ja che, evI svayaMbhU zraddhA ke acaLa pratIti. A bIjanI siddhi eTale zuM? jyAM AgaLa e khIja eTalu phUlephAle ke tenAthI atizaya kAMI na rahe. e sarakhIja evI nitizaya dazAne jyAM pAme, e sthAna ke dhAma ke pada te puruSAttama che. 38 Ama Izvara mAnava hRdayathI siddha che. tene mATe khAhya pramANanI jarUra nathI. jema kleza, kama vagerenAM aMdhaneAnA anubhava chatAM, te badhAthI nitAMta mukta sthiti acUka che, ema ApaNe jIvananA aNue AgamAM ane IzvaranuM pramANa zuM? 79 kSaNe kSaNamAM sAkSAt anubhavIe chIe, ane chatAM te manabuddhithI kadAca spaSTa na paNa samajatA hAI e; tema ja ApaNI alpajJatA chatAM ApaNe kSaNe kSaNu sajJatAne upAsIe chIe, ane ema e parama puruSa ke vizeSa prakAranA puruSanI hayAtIne aNue aNumAM kabUlIe chIe. AthI, keAI bIjuM pramANa ene mATe jarUrI nathI. ethI meTuM pramANa hAya paNa zuM? 24muM ane 25 muM sUtra e kahevA mAge che. yegazAstra manuSyanI vyAkhyA sAdhaka' samajIne cAle che. ane kharekhara, dareka jIva sAdhaka che; bhale enA prakAro pADI batAveA. chatAM jIva che te temAM jIvanasiddhinuM mugdha ke amugdha prayeAjana paDeluM ja che. ane e ja sAdhakatA che, ane badhA sAdhake eka parama siddhane jANyeajANye upAse che. jema dareka lITI yukliDanI Adaza lITIne upAse che ema. eTaluM ja nahi, dareka lITImAM e yukliDa rekhA amUrta paNe rahI ja che. tevI ja rIte, jIvamAtramAM tenI paramasiddhirUpa je puruSa-vizeSa te rahelA ja che. ane te Aghe ke pAse ja nahi, e darekamAM ne enA aMtarakhAdyane samAvI laIne rahelA che. AthI ja A zvaratattva ApaNuM praNidhAnapAtra che; darekanuM e parama upAsya che, Alakhana che. jJAna- ane samaja- pUrNAMka evA e tattvanuM Alekhana jIvanamAM sevavuM e ja IzvarapraNidhAna che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAga eTale zu? A sAdI Izvara-vastunI AsapAsa pAra vinAnuM butaparastI ane mUDhatA vyApI che. enuM ghara, enuM rUpa enI gheAbhA, ene zaNagAra, enI patnI ane parivAra tenA avatAra ke pega barA, ityAdi AkhA mAnava jagatane saMbhAra e khAsa puruSaneya AreApAyA che. mAnavI peAtAna ine peAtAnI samajanuM ja sa Ape ne ! chatAM, e adhuM kAvyanI ke bhAvanAnI sRSTimAM ane te dvArA praNidhAnanA ApaNA vegane puSTa karavA mATe ja kadAca jo hAya teA hAya. ethI khIjI rIte e khAdhaka, mehaka, ane mAraka paNa bane. ane prajAeAnA itihAsamAM ema banyuM che ane banyA kare che. eTale, A gabhIra khADAthI saMbhALIne cAlavAnuM che. .. yeAgasUtrakAra IzvaraneA je artha samajAve che e amAM hajI ekabe aMza umeravAnA bAkI rahe che, je aMAA paNa, uparanI peThe, sArI peThe loka-samajamAM bhraSTa banyA che ane ajJAna tathA pApane preranArA banyA che. e e have pachInAM sUtrAmAM kahe che. 6-9-'4 18 parama Adiguru Izvarane eka puruSavazeSa gaNIne sUtra 24mAM vaNavI atAnye. vizeSatA e batAvI ke, sAmAnya puruSa. athavA jIve! kleza-kamanAM dhana vageremAM lapaTAyelA hAya che, tyAre Izvara tethI mukta che. A eka tenI samajAya evI vyAkhyA thaI; kema ke jIvamAtra kleza ka inI pIDAethI mukta thavA jhaMkhe che, ene artha ja e che ke, e Adaza jenAmAM sadAya siddha che. evA puruSa che ane pAte tene paheAMcI zake che. e jhaMkhanA enI mULa prakRti ja che. A bhAvane kharekhara raTavA, temAM Atapreta thavA, mANase te bhAvanI mUrti, tenAM guNagAna karavA bhajane, ane aneka bhAvAthI tene prema keLavavA bhakti vagere yeAjyAM che. evA eka meTA kriyAyoga UbhA karyAM che, jenuM rahasya koI paNa upAye IzvarapraNidhAnanI tItra bhAvanA peDhA karavAnuM che. e ja puruSa-vizeSane eLakhAvavA, te pachInA pIsamA sUtramAM, manuSyadayanI eka bIjI mULabhAvanA batAvavAmAM AvI che. te che jijJAsA. e jijJAsA jyAM parama keTie pahoMce te Izvara che. mAnava hRdayamAM rahelI jijJAsAne Adaza tyAM jaIne zame che. je pAtAthI vadhAre jANe che, tenI pAse mANasa jijJAsAthI Aya che; paripraznathI ane cA-6 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cega eTale zu? s sevAthI tenI pAsethI jJAna meLave che. gurubhAvanI A vRtti sahaja che. tene ArAdhavA mATe guru pratye IzvarabhAva yeAjavAmAM Avye che; ane te bhAva vilasAvavA mATe enI pUjA, zuzruSA i. karAya che. svAbhAvika rIte gurupUjA eka meATI vastu gaNAya che. jema ke, puru: sAkSAt patrasta che ema kahevAyuM che. gurunA mahimA viSe thAkakha dha kathAe ne bhajane bhASAmAM UtaryAM che. A sAdI vAta uparathI sUtrakAre IzvaranI khIja vyAkhyA ke ALakha ApI che, te A pramANe-- pUrveSAmapi guruH kAlena anavacchedAt / / 26 / / -pUrve thaI gayelA Adi guruone paNa te Izvara guru che. kema ke, te gurue te kAI ne kAI kALe thayA; tyAre Izvara teA akAlarUpa anAdi hAI, temanI paNa pUne AdipuruSa hoI, parama Adiguru che. guru pAsethI vidyA maLe ema sAdhAraNa rIte mAnIe chIe. gurune tenA guru jJAna Ape, tene tenA guru Ape, ema guruparaMparAne cheDe parama Adi guru je rahelA che te Izvara che. te sarvajJa che, tethI parama guru che; tenI ArAdhanA karavI joIe, jethI jJAna maLe. 1. jIe peluM kabIranuM bhajana--gurU yina jauna yatAne cATa? 2. gururbrahmA gururviSNuH gururdevo mahezvaraH / guruH sAkSAt parabrahma tasmai zrIgurave namaH // 3. A ja vastune gItAkAre a4, zlA 4--5mAM kahI che te jIe.. IzvaranuM nAma ane rUpa 3 A uparathI guruvAda janmyA che ane jema mUrtipUjA i. mAM jaDa butaparastI ane adhazraddhAnAM dUSaNa pedA thayAM che, tema ja gurune nAme paNa thayA kare che, e hiMdu samAjamAM sArI peThe joI zakAya che. jo Izvara ApaNa saune parama guru che ja, te teja sAcA guru che ane enu praNidhAna karIe, te te guru ApaNane phaLe ja. A sAttvika gurubuddhi dhAraNa karavI joIe, ema A sUtra parathI tAravI zakAya. 5-5-'para 19 izvaranuM nAma ane rUpa ApaNe joyuM ke, Izvara manuSyamAtrane parama Adi guru che, kAraNa ke te aMtaryAmI che, te savajJa che; ApaNu darekamAM vaselI jJAnabhUkhane te ja kharA bhAganAra annadAtA che, kAraNa ke IzvaramAM jJAnanI mAtrAnI parAkASThA thAya che. ane AvA parama guru dareka pAse che; tene kheALavA javAnI jarUra nathI; tenI pasa MdagImAM bhUla thavA saMbhava nathI; te koIne mATe kadI khUMTanAra nathI; te guruene paNa guru che. tenI upAsanA karavAnI che--tenI pAse javAnuM manuSya zIkhavuM joIe. e ja enuM praNidhAna che. ane A paNa yAgasiddhine eka mArga che. prazna e che ke, enI pAse zI rIte javAya ? je darekanA aMtaramAM vaselA che, je sajJatAne parama bhAva www.jain+litary ag Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zuM? * che, tenI upAsanA zI rIte karavI ? tenuM praNidhAna eTale zuM karavAnuM? have pachInAM be tra! sAdhanAnA praznane uttara Ape che. parama upara ApaNe joyuM ke, Izvara parama mAva che, te koI ragarUpavALA sthULa padAtha ke vastu nathI. ane e bhAva sanuSya-hRdayamAM tenA jIvanI lageAlaga- are, tenA jIvanA paNa jIvarUpe - jaDAyelA che. jIvanuM je sanAtana duHkha, na teASI zakAya evI utkaTa jijJAsA, ke meLavavAnI cA sAdhavAnI sattA-atRpta bhUkha ke tRSNA, enuM sAMtvana thayuM, e bhAva te IzvarabhAva che. AvuM sAMtvana meLavavA mATe manuSya satata mathyA kare che. e sAMtvananA prakAro pramANe te IzvaranA bhAta-bhAtanA bhAve paNa samaje che ne ArAdhe che; paraMtu tene parama bhAva jANatA nathI. chatAM te madhe che te! e parama-bhAvane ja bheTavAne mATe. manuSya duHkha, atRpti, dhRSNA ke jijJAsA cheDI zake te ja te e badhAnA parama-nirvANanA je bhAva Izvara che, tene cheDI zake. Ama, parama tRSNA ane parama tRpti, e cheke vastue eka ja DhAlanI be AjU sasI che. AthI ja Izvareya jIvanI lagolaga ane tenA jIvapaNArUpe rahelA bhAva che, ema upara kahyuM che; te dUmAM dUra ane najIkamAM paNa najIka che ema katu che; tenI stuti karatAM kahIe chIe-svane mAtA mA tvameva, tvameva baMdhughA karavA meva| paraMtu AvI mAnava sagAInI bhASAmAM bolIe, chatAM te amRta che e bhUlavAnuM nathI. IzvaranuM nAsa ane rUpa IzvaranA AvA svarUpa viSe yAjJavalkaya RSine nIcene bleka barAbara yAda rAkhavA jevA che-- adRSTavigraho devo bhAvagrAhyo manomayaH / tasyoMkAraH smRto nAma tenAhUtaH pratodati / (jenuM zarIra aSTa che, - sAkSAt jovAmAM na AvI zake tevuM che; eTale jene manuSya potAnA bhAva ke bhAvanAthI samajI ke pAmI zake che, arthAt je manemaya che; deva ke paramezvara evA che. tenuM nAma OMkAra che ema smRti kahe che. te nAmathI jo ene melAvIe -- tene japIe, te tene prasAda maLe che. ) have vicAra karIe ke, sukSma evA bhAvane paheoMcavA mATe manuSya pAse zuM sAdhana che? sanuSya evA ghaDAyelA che ke, nAma ke rUpa dvArA te kazuM paNa AlaMbana laI te ja, sAmAnyapaNe rAma evA kAI bhAvane pakaDI zake che. tethI Izvara avyakta anAmI chatAM tene vyaktitva ane nAma ApIe chIe. nAma eTale zabda; ane rUpa eTale mUrti jagatane dhArmika itihAsa joIzuM te jaNAze ke, dareka yugamAM ane dareka pradezamAM te te mAnava samAja pAse A paramabhAvane mATe kaInuM kaI nAma che ane kazuM ne kazuM tenuM rUpa mUti ke zruta rUpe che. manuSya A paramalAvanI nikaTatA anubhavavA mATe ke tenI upAsanA karavA mATe ke tenuM praNidhAna sevavAne sAru nAmane ane mUrtine -- koI paNa amuka pratIkane upayAga karyAM che. 1 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vega eTale zuM? ane e paNa sAthe sAthe noMdhavA jevuM che ke, emAMthI ja jaDa "nAma-pastI " ane "butaparastI" yA tene lagatA vahemo paNa evI ja satatatAthI cAlatAM AvyAM che. mAruM ke meM pADeluM nAma ja kharuM ane bIjuM Tu : rAma, rahemAna, yahovA, ahata, ahuramajhada, gaDa," allA, InAme eka ja bhAvanA vAcako che, e samaja nathI rahetI. tema ja rAma, kRSNa, jina, naranArAyaNa, lakSmInArAyaNa, ziva, I. mUtio ja che, buta che; teo pitA thakI je sUcavavA ke dekhADavA mAge che te bhAvamAM jaIne to e badhI eka ja che, e bhUlI javAya che. gayA prakaraNamAM guruvAdane laIne IzvarabhAva vize thayelI guru-parastInI eka vahemI kharAbInI vAta karI lIdhI. 17mAM prakaraNanI Akhare je be nAstikatAo * have pachInAM sUtramAM nirUpela aMze aMge UbhI thAya che ema kaheluM, temAMnI e eka che. bI ja te nAma-pararatI mA'ne bhAvagrahaNa karavAne mATe nAma ane rUpanuM AlaMbana levuM paDe che, e hakIkatamAM nAma-pararatI ane butaparastInI utpatti rahelI che. paNa temAM jaDatAthI aMdha na banavuM IzvaranuM nAma ane rUpa yogasUtra e bemAMthI eka AlaMbanane AgaLa kare che ane te nAma. kAraNa ke te sArAmAM sAruM, sIdhuM saraLa ane sarvasulabha che. te letAM dAma nathI besatAM te levAne mATe kazI khaTapaTa ke kriyAkAMDane khaTATopa nathI joItAM. te saune AdhAra banI zake che. tyAM koIne praveza che nathIno savAla nathI. sau koI nAma laI zake che ane e paramabhAvane haradama yAda karI upADI zake che. yogasUtrakAra mUrti ke butane AgaLa nathI karatA. enI jarUra paNa vyaktigata gauNa ane ochI che. buta dvArA dharmanuM samudAyagaThana karavAnuM vadhAre thayuM che, te AthI. pega parama sAdhanAne mAga hovAthI temAM mUrti-mahimA nathI karavAmAM Avyo. nAmane ja temAM grahaNa karyuM che. te aMgenAM be sUtrono artha have pachI vicArIzuM. 19-7-47 * Izvarane je paramabhAve temAM zraddhA e sAtvika AstikatA che. tenI tulanAmAM bIjI badhI AtikatAne nAstikatA kahI che. tene tAmasika ke rAjasika AstikatA kahevI hoya te kahI zakAya. abhyAsIone ahIMyAM huM gItAnA nIcenA konuM manana sacavuM che: a 0 7-24; 2-11 Jain Education Internation For Private & Personale Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 IzvaranuM praNidhAna eTale zu? IzvaranA nAma aMgenAM be sUtro nIce pramANe che- emane atha saraLa che - tene (eTale ke IzvaranA eTale 3 che. ta" vA: prava: || 20 || tanavA vardhamavitam // 23 || vAcaka zabda prabhuja tenA japa (tathA ) tene vAcyA je Izvara tenI bhAvanA karavI. e 23 A be sUtrone Apyo artha samajavA temane anukha dha jovA joI e. vaLiyAtat yA -~~~ masUtrathI zarU thatA prakaraNamAM A be sUtra Ave che. sUtrakAranI zailI e che ke, amuka vidhAna karIne pachI tenAM pAne arthe jo spaSTa karavA joI e te te e kare che. te mujaba, 24 thI 26 mA sUtra sudhI, Izvara eTale zuM, e kahyu che. te kalezaka i thI atIta evA puruSavazeSa che ema jaNAvI, tenu svarUpa prathama TUMkAmAM kahyuM (sUtra 24), enuM pramANu zuM? evA praznanA javAbamAM sUtra 25 muM karyu. * IzvaranuM praNidhAna eTale zu? tene prabhAva mahAna Adi guru jevA che, ema tyAra pachInA sUtra 26mAM karyuM. da Ama traNa rIte Izvara-tattvane samajAvyA have vizeSamAM kahe che ke, tenu nAma praNava - 3 che. A pramANe Izvaratattva je hakamAM nitya raheluM che te samajAvIne tene vAcaka zabda kahyA. kema ke padArthane vAcaka hovA e mAnavInA tenI joDenA saMbaMdhanI khAsiyata che. zabda vagara tenI joDe sabaMdha zI rIte rAkhI zakAya ? tene viSe vicArI zI rIte zakAya ? zabdamAM evI tAkAta che ke, te dvArA ApaNe (cittanA yeAgya vyApArathI tene vAcya padArtha sAkSAt karI zakIe chIe. jema ke, 'mA' che te kevaLa eka zabda; paraMtu tenA uccArathI bALakane kevu lAge che? are, e zabdanI aMdara evI tAkAta che ke e mA hai !' udagAra vaDe, uMmarabhara ApaNe keTalIya bhIti sAme DhAla dharI zakIe chIe ! zabda ane tenA atha vacce AvA atUTa sabaMdha hoya che. IzvaranA nAma sAthe tenA atha IzvaranA paNa AvA saMbaMdha che. tethI ja aneka bhaktoe gAyuM che ke, ' 'ekdAlaMbana zreSTham etavAlaMbanan param / / 'nAmako AvAra tere nAmako AdhAra | ' enuM kAraNa e che ke, zabda kevaLa uccAra nathI. te tenA vAcyAnI bhAvanA jagave che, ane te ApaNA jIvanane bhAga anelA hoya che. astu. rIte Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zuM? ahIM sudhImAM sUtrakAre 23mAM sUtranA vara' pada viSe samajUtI pUrI karI. have gforghAna samajAvavAnuM Ave che. te 28mA sUtrathI kare che. 28mA sUtrane anubaMdha A rIte samajavuM joIe. temAM sUtrakAra kahe che ke, evA (eTale ke 24thI 27 sUtramAM varNavelA) IzvaranuM praNidhAna eTale e ke, tenA nAmane japa kare ane tenI sAthe ja teno je artha Izvaratatva che, tenI mana sAthe prayatnapUrvaka bhAvanA karavI. Ama karavAthI citta temAM ekAgra banaze, ane ema enuM praNidhAna sadhAze. A paNa eka ga ja che. eTale, samAdhiprApti ke yogasiddhinuM bIjuM sAdhana je IzvarapraNidhAna, te praNava-japa ane tenI sAthe IzvaranuM ekAgra dhyAna che, ema sUtrakAre ahIM jaNAvI, te prakaraNa eTalA pUratuM ahIM pUruM karyuM. ahIMyAM beeka prazna vicAravA jevA UThe che : 1. nAmajapane mAtra praNavanuM ja karavuM joIe? ke rAma, kRSNa, vAsudeva, igame tene japa cAle? 2. tene kevaLa japa kare emAM ja koI zakti rahelI che? ke japanI sAthe " arthabhAvana hovuM joIe? A savAla khAsa UThe che te ajAmilanI pelI paurANika AkhyAyikAne laIne, ke jyAM arthahIna mAtra nAma-uccArano mahimA batAvyo che. A be bAbatomAM yogasUtrakArane zuM kahevuM che, e jevuM joIe. IzvaranuM praNidhAna eTale zuM? ha1 praNava za dArtha che bhAre stuti. eTale ke, Izvarano vAcaka tenA pratye atyaMta stutibhAva pragaTa karatA zabda hoya. ane te zabda AyenA ItihAsanA yugenI paraMparAthI ? baneluM che. ane zabdanI saMketa-zakti tenI yugayugAMtara-jUnI paraMparAthI jAme che ane daDha thAya che. tethI praNava eTale rUjha ema ja artha thaI gayo haze. bAkI vyaktinA saMskAra vagere pramANe, tenA dilamAM parama stuti ane samarpaNa bhAva upajAve e koI paNa vAcaka cAle, kema ke tevI vyaktine mATe te " Trya' che. eTale gayA prakaraNamAM kaheluM ema, IzvaranA nAma viSe nAma-pastIne jaMga saMbhavI nathI zakato. bIjo savAla - tenA kevaLa uracAramAtramAM paNa kAMI zakti kharI? sUtrakAra spaSTa kare che ke, kevaLa japa ja nahi, paraMtu tenA arthanI bhAvanA ke mananI aMdara tenuM raTaNa ke saMkalpana karavuM, e paNa jarUrI che. nAmanA uracAraNa dvArA sAdhavAne muddo che IzvarapraNidhAna. te to eka ja rIte banI zake ke jo te uracAranI sAthe mana paNa joDAvAne mATe prayatnavALuM hoya. e vAta kharI ke, 'mA' zabdanI peThe "rAma" ke "rama" I0 zabda bolatAM-sAMbhaLatAMveMta IzvarabhAva manamAM Upaje che - taramAvana amuka thAya che. kAraNa ke, enI pAchaLa yuganA yugathI te te mAnavasamAje sevelI paraMparAnuM ra te samAjanI vyakti para raheluM che. paraMtu tethI vadhAre emAM kaMI mAnI na zakAya. IzvaranA vAcaka zabdamAM AvuM in Education in For Private Personal l y Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ coga eTale zu'? 82 para parA-khaLa hAya tA tenA manaHpUrNAMka raTaNamAM saheje madada maLe e kharuM. temAM e prakAranI sahaja abhimukha karavAnI tAkAta hoya. paraMtu te uparathI evA vAda nathI ja sthApI zakAtA ke, uccAra paNa khasa che. tethI ja kAra nAmajano ke pUjApAThane svAdhyAya ane IzvaranI bhAvanA ke tenA dhyAnane bhegAM mUke che. mULanA bhASyakAra ApatramAM eka zloka TAMke che te ahIM AgaLa jovA jevA che: svAdhyAyAt yogamAsIta yogAt sva. dhyAyamAmanet / svAdhyAyayogasaMpattyA paramAtmA prakAzate / / svAdhyAya (eTale ke japa tapa - pUjA pATha ) vaDe IzvaranI bhAvanA karavAnA yeAgamAM sthita thavuM; ane e ja yAga vaDe svAdhyAyanI UMDI samaja meLavavI; Ama (svAdhyAya vaDe ceAganI ane yAga vaDe svAdhyAyanI ema) anenI sa'patti - vRddhi - sAdhavAthI paramAtmatattva prakAzita thAya che. balke, temanA sUtranA evA aM paNa karI zakAya ke, IzvaranA vAcakanA japa karavA ene artha ja e che ke, tene je vAcyA Izvara ke prabhu, tene manamAM yAda karavA, tenA dhyAnamAM ekAgra thavuM. ene atha e nathI thaI *sAmAnya rIte A sUtrano atha TIkAkArA tatva: tanAvanA sAthe * =ane ' umerIne kare che, ane ema ja rAnAM ne kahyu` che. paraMtu sAra = sacAvazuM ema paNa adha karI zakAya, ane emAM paNa pUrI yogyatA che. paraMtu eka rIte atha karavAthI rahasya te eka ja che ke, japa ekAmatAthI karavA jethI IzvaranI bhAvanA manamAM sevAya. japa dvArA ddeza che. IzvaranuM praNidhAna sAdhavAnA, e bhUlavu na joi e. IzvaranuM praNidhAna eTale zu? zakatA ke, hAthamAM mALA cAle ne manamAM IzvarathI bIjA kazAnA geTakA gaNAtA hoya. zabda ke nAma ane tenA a ke bhAva vaccene Ave! viccheda rAkhIne japa karavAnA prayAganA dAkhalA AchA nathI. are, ma dizamAM vAtA karatAM karatAM mALAe phare che! AvI. mana vagaranI mALA pAchaLa hetu zubha che; te pUratuM ja temAM puNya bhale hA. paratu e kaMI nAmajapananI se.gya rIta nathI. nAkhanA sthULa AlaMbana dvArA rUma IzvarastatvamAM ekAgra lInatA eLavavI, -- ene yoga sAdhavA, e dhyeya che. ane emAM yeAganI parama siddhi - cittavRttinizcaya karI ApavAnI tAkAta bharelI che, ema yeAgasUtra kahe che. kevaLa nAmajapanane mATe e na kahI zakAya. ema ha|I paNa na zake. kevaLa nAmajapana tA aga-bhagatAImAM paNa saMbhavI zake che. evAne mATe gItAe nathI karyu ke, pApImAM pApI paNa mAruM zaraNu ke te tarata Ugare che. e jAduI tAkAta japamAM -- eTale ke tene atha je Izvara che temAM ekAgra thavAmAM rahelI che. IzvaranuM zaraNu ke praNidhAna sAdhavuM eTale A che. 93 kharekhara je tema kare che tene zuM maLe che, kaI rIte te cittavRttinA nidha sAvAne mAge jAya che, te gaNu sUkAmAM sutrakAra have pachI tAve che. te dvArA kharA nAmajapana ke praNidhAnanI kaseTI paNa maLI jAya che. e zI che te have pachI. ---*47 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 IzvarapraNidhAnanuM phaLa IzvaranA nAma ke praNava mAraphate tenuM ciMtana-manana karavAmAM Ave to tenuM zuM phaLa thAya?- A praznane uttara have sUtrakAra carce che. UlaTa-pakSe e paNa emAMthI samajavuM joIe ke, e phaLa kharekhara koI ke maLatuM rahetuM jaNAya to ja te samajavuM ke, praNidhAna-mArgamAM ApaNe barobara cAlIe chIe; nahi to jANavuM joIe ke, praNidhAnane nAme ApaNe kazI ne kazI jaDa nAmaparastI ke butaparastImAM paDyA chIe. AvI jAtatI aMdhArakuTAmaNImAMthI jagatamAM ghaNI vAra pArthiva lAbha hoya che. tethI ja tene mATe mahetAjIe TUMkamAM kaheluM ke, e che parapaMca sahu peTa bharavA taNA" kAraNa ke, te vaDe AtamArAma paribrahma na ." eTale sAcA praNidhAnanI kasoTI sUtrakAra tenA phaLanuM bayAna karavA dvArA Ape che. te sUtra A che- tataH pratyakcetanAdhigamo'pyantarAyAbhAvazca / / 26 / / (temAMthI paNa-praNidhAna eTale ke praNavane japa ane IzvarapraNidhAnanuM phaLa tenA arthanI bhAvanA karavAmAMthI - "pratya-1'nI prApti thAya che ane antarAya" to maTe che.) eTale ke, praNidhAnamArge yoga siddha karavA jatAM be vastu tarata temAMthI phaLavA mAMDe che, je vaDe pachI AgaLa vadhatAM nirodhanuM parama phaLa maLe che. A be vastu nIce pramANe - 1. "pratyaka-cetana'nI prApti, 2. mArgamAM AvatA aMtarAyanuM nivAraNa. ane sUtrakAranI bhASA parathI samajAya che ke, praNidhAnamArganuM khAsa phaLa pratyaka-rotananI prApti thAya che e che; ane aMtarAya-nivAraNa to tenI bhegAbhegI thaI jAya che. AvI A bIjA bhAganI khAsiyata, vairAgya-abhyAsa dvArA sAdhavAnA pahelA mArganI sarakhAmaNImAM che, ema samajavuM joIe. sUtrakAra kahe che ke, sAdhanA karavAmAM je aMtarAyo Ave temanuM nivAraNa te beu mArgomAM thavuM ja joIe; kema ke te thAya to ja AgaLa vadhI zakAya. ane bIjuM phaLa "pratyaka cetana"nuM darzana che. e baMne phaLa praNidhAna ke bhakti-mArgamAM saheje thAya che. A mAno yAtrI IzvaranA nAmano japa ane tenI bhAvanA karyo jAya che. tethI uparAMta e kAMI jANato nathI - tene jANavAnI jarUra nathI, e A mArganI khUbI che. puruSa-prakRti-bheda ke evA tAtvika praznone buddhiyoga vairAgya-mAganuM mukhya sAdhana che. Izvara praNidhAna ke bhaktimAgI kevaLa IzvarabhAvane bhaje che. emAMthI tene buddhiyoga 94 For Private & Personal use only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vega eTale zuM ? IzvarapraNidhAnanuM phaLa Apa Apa maLI rahe che te pratyaku-cetanane pAme che jJAnaspaiva parAkASThA vairAgyam / etasyaiva hi nAntarIyaka kaivalyamiti / / ane enA aMtarAye ogaLI jAya che. gItAkAre A (jJAnanI ja parAkASThA vairAgya che. emAMthI ke e vastune nIcenA zlokamAM ( a0 29, 10) kahI che-- pachI, bIjA kazAnA AMtarA vagara - tarata je Ave che teSAM satatayuktAnAM bhajatAM prItipUrvakam / te ja kaivalya che.) dadAmi buddhiyogaM taM yena mAmupayAnti te // bhakti-mArga evo avyakta jJAna-mAga na letAM (mArAmAM satata yukta rahetA ane mane prItipUrvaka bhajatA vyaktapUjAne mArga le che. te jIva ane ziva vacce viveka te lekene huM buddhiyoga ApuM chuM, jenA vaDe teo mane kare che. tenuM khAsa phaLa e che ke, "prayatara' prApta pAme che.) thAya che. bhakti-mArga ane vairAgya-abhyAsa-mANe pahoMce che to eka ja dhAme. ane tyAM pahoMcavA mATe beune temAM A pracaMtana eTale zuM? ene sAde sIdhe AvatA aMtarAye jItavAnA ja che. paraMtu phera e che ke artha A che- darekanA aMtaHkaraNamAM virAjatuM ke pitAnuM kAma karavA mATe vairAgya mArga sIdhe vivekajJAna pratIta thatuM cetana te.* A cetanane ApaNe ApaNApaNuM para jAya che, te prakRti ane puruSane viveka kare che ane ke jIva samajIe chIe. paraMtu tenuM svarUpa zuM che te enA dvArA pitAnA vairAgyane AgaLa le che ane prakRtithI spaSTa jANatA nathI. Izvara, ke je parama puruSottama che, tene alaga evA puruSanAM ciMtana manana ane dhyAna dvArA satata jagyA karavAthI, tenA svarUpane yAda karyA karavAthI, sAdhanamAM vadhe che. Ama sArI rIte karavA mATe tene tenI sarakhAmaNImAM ApaNane ApaNuM svarUpa ane tenI aMtarAye ane vikSepa upara vijaya meLavavAne Ave che. maryAdA samajAya che. IzvaranI vyAkhyA ja e prakAranI cheH paNa e kAma te saMka9papUrvaka - khAsa abhyAsa vaDe kare che. Izvara sarvajJa che, ApaNe alpajJa chIe; te lezakamaMdithI te abhyAsano prakAra have pachInAM sUtromAM kahe che. Ama mukta che, ApaNe temAM sabaDIe chIe; ApaNe ajJa viveka-vicAra ane aMtarAya-nivAraNanA abhyAsa vaDe chIe, te parama guru che;- Ama sadAkALa bhAva cAlo vairAgyamAgI kAma le che. tethI vairAgyanI parAkASTA para * bheja deva temanI TIkAmAM A zabdanI sauthI sArI samaja nIce pahoMce che, ane AvA viveka ke vairAgyanI parama sthiti mujaba Ape chee ja jJAna che. ane ema bhASyakAra vairAgya-sUtra 16mAnI viSayaprAtikUlyena svAntaHkaraNAbhimukhamaMcati yA cetanA dRkazaktiH sA prtyk-cetnaa| TIkAmAM sApha kahe cheH artha - pratikULa buddhithI viSamAMthI haDIne potAnA aMtaHkaraNa tarapha vaLelI - aMtamukha banelI cetanA -dazakti, te pratyak cetanA kahevAya. For Private & Personal Line Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 yoga eTale zuM? e ja nAmajapa ane tadarthabhAvana che; ane enuM nAma IzvarapraNidhAna ema ApaNe agAu joI gayA. AthI saheje samajAze ke, IzvarapraNidhAnathI kema karatAM ApaNane pitAnuM svarUpa-darzana thAya cheH darekanA aMtaHkaraNamAM virAjatuM evuM je pratyacetana--pitAnuM AMtara svarUpate jaDe che. parama puruSottamanuM ciMtana bhakta pitAnA sAdAsIdhA puruSabhAva dvArA kare che. haMmeza pitAnI sarakhAmaNImAM te Izvarane joyA- jagyA kare che. tethI ja bhakatonI uktino dhvani nIcenA jevI vANI hoya che-- - "tU jAdu Dhatta hai tU nA f fmavAra ..." A prakAranA bhAvanA satata sevanathI jIvamAM amuka guNe khIlyuM jAya che; aMtarAyo Ave che temaneya e IzvaranA prasAdarUpa ja mAnIne oLaMgI ke AghA karI daIne AgaLa vadhe che. kharuM pUche , ene aMtarAya aMtarAyarUpe lAgatA ja nathI. e to pachI Avo bephikara bane che bhavasAgara saba sUkha gayA hai| phikara nahIM mujhe tarananakI / je vastune gItAkAra kahe che - " sarvadharmAn parityajya mAmekaM zaraNaM vraja / vA sarvAgya: kSagirfma mAM rAja: '' '' 18, 6 6 // 1. bhojadeva mAvananI vyAkhyA kare che te yAda karavA jevI che - Izvarasya bhAvana punaH punaH cetasi vinivezanam ekAgratAyAH upAyaH / [izvaranuM bhAna karavuM eTale vAraMvAra tene cittamAM pava-birAjava; e cittanI ekAgratAne upAya che.]. IzvarapraNidhAnanuM phaLa (ahIM pApa eTale aMtarAya ema paNa artha ghaTAvavAmAM kAMI vAMdho nathI.) eTale ke, e to kevaLa nAmajapana ane Izvara-ciMtana samaje che; aMtarAyo to tenA anubhavamAM te rUpe AvatA ja nathI. tethI tene cittano prasAda ke prasannatA sAcavavAne mATe svataMtra prayatna karavo paDato nathI. te tenI bhaktimAM sadA-masta rahe che. ene ethI jude abhyAsa karavo paDato nathI. tyAre abhyAsa-vairAgyayegIne aMtarAyanivAraNane mATe saMkalpapUrvaka abhyAsa karavAnuM rahe cheH enA abhyAsanuM mukhya svarUpa ane lakSya ja moTe bhAge e hoya che. AthI karIne, bhaktanA praNidhAna ke samarpaNabhAvanI peThe, aMtarAya-nivAraNa pote ja tenI yogasAdhanAno eka no viSaya bane che. ane yogasUtra ane eka nokhA prakaraNa tarIke have pachI carcavAne mATe leze paNa. sUtra 23thI zarU thaIne Izvara-vicAranuM prakaraNa ahIM A 29mAM sUtranI sAthe pUruM thAya che. AnI ethI vizeSa carcA yogasUtramAM AvatI nathI. aMtarAya ApoApa TaLe, evA IzvarapraNidhAnanA vizeSa phaLane laIne keTalIka vAra ema manAvavAmAM Ave che ke, te mArga so -saraLa che. sAcuM jotAM A barobara vAta nathI. vairAgya-ke-jJAna-yogI puruSa-prakRtinA viveka dvArA kAma le che, ane te viveka pramANe jIvana gujAre to teneya aMtarAyanivAraNa mATenI sAdhanA muzkela nathI lAgatI, tema ja praNidhAnagI jIva ane zivanA viveka dvArA kAma le che ane tene mATe samarpaNabhAva keLave che, tethI tene For Private & Personale Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAga eTale zuM? aMtarAya-nivAraNa saraLa thaI jAya che. chevaTe vIratA ane aiya thI puruSArtha karavAnA te te che ja, -- bhakta zuM ke jJAnI chuM. vRtti ke ruci ane svabhAvanA bhedone laIne Ama ke tema cAlIe eTaluM ja. mULa emAM phera che te eTalA ja ke, jJAnamArga avyakta che, bhaktimArga vyakta che; ane gItA (12, pa) kahe che ema, avyavattA rinatinuM:la vekUivAvyate' -- (jaDa dehavALA mANasa avyaktane bahu muzkelIthI pAme che.) nAnapaNathI ja tarka ane ucca gaNita na bhaNI zakAya tema. joke kaLe kaLe te eka ja paramabhAvane beu mAge pAmavAnuM che. have pachI a MtarAya-prakaraNa zarU thAya che. 100 12-1-'47 22 atarAyA ane temanuM svarUpa yeAganuM mukhya prayeAjana cittanI bhinna bhinna khadhI vRttie upara kAbU ke vazIkAra meLavI temane nirAdha sAdhaveA, e che. tene mATe be mukhya rastA ApaNane batAvavAmAM AvyA -- 1. abhyAsa-vairAgya (sUtra 1-12) athavA - 2. IzvarapraNidhAna ( sUtra 23-29). A be rastAe viSe keTaluMka vivecana karI, te rastAmAM zuM raheluM che enA paricaya atyAra sudhImAM aMtarAyA ane temanuM svarUpa ApaNane ApyA. have temAMthI phUTatA eka navA vicArane sUtrakAra hAtha para le che. te vicAra che aMtarAya-nivAraNa. sUtra 30thI mAMDI 40 sudhImAM A vicAra jovA maLe che. 101 vRttinuM svarUpa vicAratAM ApaNe joyuM ke, te UMcA ja kare che; ane AveA vikSepa cAlyA ja kare che, tethI cittanI sthiratA ke niruddha dazA sudhAtI nathI. Ama cittamAM je vikSepe AvyA kare che te ja yAgaprAptimAM aMtarAyA ke vijJo che. A vijJone haravAM joI e. ApaNe joyuM ke, IzvarapraNidhAnathI te ApeApa dUra thAya che. jema ke, laukika bhASAmAM tethI ja kahevAya che ke, rAmanAma adhAM duHkha-daradanuM osaDa che. para'tu A aMtarAyeA zA che, temanuM kAraNa zuM che, temane sIdhA nivArI zakAya ke kema, evA eka sIdhA vicAra paNa karI zakAya, ane sIdhA temane ja dUra karavA mATenA abhyAsa dvArA temane haravAnuM kAma upADI zakAya. A vicArathI sUtrakAra kahe che ke, vyAdhi-sthAna-saMzaya-pramAda-AA-ya-avirati-prAMtiyarzanaroor bhUmikatva-anavasthitatvAni cittavikSepAH te antra: || 30 || - vyAdhi, sthAna, saMzaya, pramAda, ALasa, avirati, bhrAMtidaza na,alabdhabhUmikatva, ane anavasthitatva -- A nava prakAranA je cittanI niruddha dazAnA vikSepe che, te ja atarAyA che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 yoga eTale zuM? sUtra 29mAM ApaNe joyuM ke, sAdhanAnA kSetramAM sattA -samAtra' evo eka padArtha tyAM kahyuM. te have samAvavo joIe. eTale prathama aMtarAya kayA che te gaNAvyA. "A nava aMtarAyo che, te cittane vikSepa nAMkhe che. teo cittanI pAMca je vRttio kahI temanI sAthe peidA thanArA padArtha che. temano je abhAva thAya - te padArthone je haThAvavAmAM Ave, to pUrve kahelI cittavRttio pedA na thAya." (yogabhANa.) ema thAya eTale pachI nirodhane mArga aMtarAya vagarane sApha sIdho thAya. Ama aMtarAyo nava che. te samajIne temane dUra karavAnA che. e navanuM svarUpa have tapAsIe. aMtarAyomAM pahelA be mukhyatve zArIrika che - 1. sAdhi - roga. zarIramAM roga hoya to tenI asara idriya tathA temanA rAjA mana upara paDe ja. tethI teo saraLapaNe kAma na karI zake. pariNAme cittane kaleza thayA ja kare ane rogamAM aMtarAya AvyA kare, e ughADuM che. sAdhAraNa kAmomAM paNa vyAdhi je pIDA ne vizno nAMkhe che, to sUma ane kaThaNa evA yogakAmamAM te pachI pUchavuM ja zuM? tethI rogathI dUra rahevAne Arogyano jIvanavidhi to hovo joIe. 2. sthAna bIjo aMtarAya che. tyAna eTale jaDatA; mana - iMdriyanuM bhArepaNuM. bhASyakAra TUMkamAM artha Ape che - alArmaSNutA vistakSya - citta evuM bhAre thaI jAya aMtarAyo ane temanuM svarUpa 106 ke kazuM karavAmAM utsAha ja na jAge. kaho ke, eka prakAranI zarIra-mananI tAmasika jaDatA, utsAhane abhAva. pramAda" ane "Alasya" be judAM gaNAvyAM che. eTale sthAnano artha AthI khAsa samajavo joIe. sthAna mukhyatve zarIranA bhArepaNAmAMthI utpanna thatI dazA che. bhAre medavALuM zarIra, ke jemAMthI jaDatA Ave te. have pachInAM nIcenAM cAra aMtarAyakAraNe vizeSa karIne sUphama ke mAnasika che - 3. saMzaya - kAMI paNa karavA jatAM manano nizcaya na thAya - A karavuM ke te karavuM, karavuM ke na karavuM, e rItane. AvuM je mananuM DhacupacupaNuM ke DagamagATa te saMzaya. A to kevI moTI breka gaNAya, e samajAvavAnI jarUra nathI. 4. pramAdra - saMzaya na hoya, nizcaya thAya ke amuka tamuka karavA jevuM che, paraMtu te karavAne mATe mananI tIvra lAgaNI na hoya, te UlaTabhera temAM lAgI na zakAya. A prakAranI mananI aruci hoya te gasAdhanamAM te zuM, koI paNa dhArelA kAmamAM vAMdho paDe. tethI te paNa eka aMtarAya ja thaI paDe. 5. - uparanA aMtarAyo hoya te pachI saheje mANasane kartavyamAM ALasa to Ave ja. samajanI spaSTatAne khAtara te alaga gayuM che ema mAnavuM joIe. zArIrika sthAna ane mAnasika pramAda, e bene laIne ALasa thAya. "ALasa eTale cittanuM tathA zarIranuM For Private & Personal use only www. library.org Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ga eTale zuM? guruva ke bhArepaNuM hoI kAryamAM pravRtti na thAya te." (- bhASyakAra.) 6. virati - uparanAM traNe sUphama kAraNe karatAM sUphama ane mULagAmI evuM kAraNa A che. avirati = vairAgyane abhAva, eTale ke citta viSaya tarapha lalacAyA kare tevuM khoTuM kheMcANa*, kaI paNa lakSya viSe ekAgra thavAnI azakti hoya - eTalI badhI vyagratA bIjA kAraNethI hoya, to e kevuM vidga! aMgrejImAM "pri-ekadhupizana" kahe che te. cittamAM je pUrato viveka ke bIjAM kheMcANe taraphathI pAchA vaLI javA jeTalI samaja na hoya, te kazuM ja na karI zakAya, ane karIne temAM kAMI bhalIvAra na Ave, e ughADuM che. - tyAra pachInAM traNa aMtarAya-kAraNe che te sAdhakanI sAdhanAnI aMdara avyavasthAne laIne nIpajanArAM - kaho ke AdhyAtmika che. teo paNa svataMtrapaNe noMdhapAtra to kharAM ja:- 7, prAMtivana - uparanAM vizna na naDe; paNa je kAMI karavAnuM hoya te viSe spaSTa samaja na hoya - bramathI UMdhuM ja samajAya, to A UMdhI samaja ke ajJAna paNa aMtarAya ja bane. javA nIkaLyA hoI e muMbaI ane tene raste laI e te hoya dilhIne, chatAM mAnIe ke te muMbaIno che, enA jevuM. aMtarAye ane temanuM svarUpa 105 8. batrAmamiva - mAne ke sAva bhrAMti nathI, samaja joIe te che; kAMIka karIe paNa kharA. paraMtu temAM AgaLa vadhI amuka bhUmikA meLavyAno saMtoSa na maLe. A paNa meTuM vina gaNAya. AthI zraddhA na jAme, ane tethI pragati rekAya. Ama banavAmAM kAraNa brAMtidarzana hoya, athavA bIjAM kAraNa paNa hoya. 9, navathitatva - kAMIka bhUmikAe pahoMcIe, paNa tyAM TakAya nahi evI anavasthA thAya, to teya vizna ja gaNAya. je vicArIe to jaNAze ke, uparanA nave aMtarAya sAmAnya vyavahAramAM paNa naDe che. yogamAM te vizeSa sUkSama rIte ane barobara naDe che. tethI temane gamala", yeganA zatru ke aMtarAya kahevAmAM Ave che. temanI sAdI samaja e che ke, zarIra ane manane yogya tatparatAvALuM karavuM joIe. te uparAMta je je karavAnuM che tenI sAcI samaja hovI joI e; te na hoya teya kAmamAM TicAvuM paDe. A pachI paNa naDatara saMbhave che te e ke, chatAM ApaNe phAvI na zakIe (aMtarAya 8, 9). AnuM kAraNa citta ke svabhAvanAM lagabhaga dara na karI zakAya evAM valaNe hoya che. A aMtarAyo ke cittanA vikSepane tapAsI temanA kAryarUpe - avazya temanA cihanarUpe - je pragaTa thAya che, temane emanA "sahabhU' kahyA che. te lakSaNe parathI * avirataH vitattva viSayaprayokAriHT IN: I -bhASya kAra. in Education in For Private & Personale Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ga eTale zuM? aMtarAyo oLakhI zakAya che. eTale temane vicAra paNa pachInA 31mAM sUtramAM karavAmAM Avyo che. te have pachI joIzuM. 15-5-48 23 aMtarAyanA acUka joDIdAro nava aMtarAyonI pArakha kaho ke temAMthI acUka UpajatA prakAro kaho, nIcenAM cAra lakSaNe temanI sAthe hoya ja che - :4DhAnasya - sAmenAva - vAsa rari vikSe samu: || rU ? // duHkha, daurmanasya, aMgamAM kaMpa, ane zvAsaprazvAsa e cAra (upara 30mA sUtramAM kahelA) vikSepanI sAthe joDAyelAM che. duHkhane anubhava anivArya nathI. cittanA vikSepa che; mananI samAdhidazAmAM aMtarAyo UbhA thaI zake che; duHkha e tethI thato vikAra che. evuM ja mananI cIDa ke aprasannatAnuM paNa che. duHkha aMdara ane bahAranAM kAraNothI hoya. daumanasya e cittamAM aMdara thata kSeAbha - cIDa che. jema ke, dhAryuM na thAya tyAre je saMtApa thAya, manamAM krodha, glAni, nirutsAha, viSAda vagere AvI jAya te. aMtarAyanA acUka joDIdAre 107 aMtarAya Ave to A be vastu to mAnasika kSetramAM thAya ema saune khabara che. bIjAM be lakSaNe zArIrika che; paraMtu yoganA zarIravijJAna ke haThayoganAM mULarUpa e vidhAna che. aMgamejayatva eTale zarIranI asthiratA-aMgenI adaDhatAne laIne nIpajato kaMpa. mane jayane mATe ke sAdhanAne mATe Adya sAdhana zarIra che. te sAbUta na hoya to ? AvI tenI sAbutIne abhAva e aMgame jyatva che. A traNe karatAM jhaTa samajAya evuM lakSaNa zarIranI zvAsaprakriyA che. ApaNAmAM kahevata che ke, prANa ane prakRti sAthe jaDelAM che. yega-vijJAna prANa viSenA sUma abhyAsa parathI ema jaNAve che ke, prANAyAmanA abhyAsathI aMtarAya para jaya meLavI zakAya che. cittavRtti, prANagati, ane zarIradazA e traNe otaprota saMbaMdha rAkhanArAM che, ekamekane paraspara upakAraka che, e moTI zedha kadAca gakAre jagatane prathama ApI che. eTaluM ja nahi, e traNene mATe eka samagra sAdhanAne abhyAsa paNa yoje che. abhyAsa kare to te zene, e vicAravAne A vikSepo ane temanAM sahabhU cAra lakSaNonuM pRthakkaraNa karyuM che. te aMtarAyonuM nivAraNa karavAnuM che. tene mArga zo ? e prazna have pachI vicArIzuM. 21-6-48 For Private & Personale Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 - 24 aMtarAyonuM nivAraNa gayA prakaraNamAM ApaNe aMtarAyo ane temanI sAthe acUka janmato temano parivAra kayo che, e jaI AvyA A badhAne oLaMgI javuM joIe. te kevI rIte bane ? tene upAya zo? pachInAM sUtro te jaNAve che. A jotA pahelAM eka sAmAnya vicAra karI levA jevo che. duHkha, krodha, cIDa, zarIrakaMpa ItyAdi anubhave nava aMtarAne kAraNe thAya che. paraMtu A aMtarAyonuM kAraNa zuM? temane aMtarAyo kema kahevAmAM Ave che? zAmAM aMtarAya tarIke e Ave che ke jethI tenuM nAma emane ApavAmAM AvyuM che? javAba ughADo che. ApaNI sahaja sthiti che te anubhavavAmAM aMtarAya thAya che, tethI e nAma emane maLyuM che. Aya ke hiMdu tattvajJAna A sthiti viSe ema kahe che ke, je che te ja che ane bIjuM kAMI nathI. (nADato vidyate mAva: RDamA jIvAte mata: gItA, 2-16.) ane tethI te dazA sadAkALa sukhazAMti ane svastha samAdhAnanI ja hoI zake, ke je saunuM parama dhAma che. e ApaNuM sAcuM svarUpa che. paraMtu Avo anubhava to ApaNane thato nathI. je anubhava moTe bhAge thayA kare che e to duHkha, krodha cIDa, aMtaranuM nivAraNa ityAdi bhAvono. je kAraNone laIne A navo ane viparIta anubhava thAya che, temane "aMtarAyo" kahyA che. A rIte e yathArthanAma che. chatAM je sahaja sthiti acala ekasamAna hoya, to pachI e kAraNe zAthI nIpaje che, ema pUchI zakAya. e savAla ApaNane tattvajJAnanA mULa prazna upara laI jAya che. A mULa kAraNane bauddho tRSNA kahe che, vedAnta tene avidyA ke mAyA kahe che; khristIo tene "orijinala sina' - mULapApa kahe che; jaine tene pudgala ke karaja kahe che. emAMthI duHkha ane pApakarmo pedA thAya che. gasUtrakAra ahIM A vicAramAM UMDe gayA vagara, duHkhanA pratyakSa jovA maLatA badhA parivArano vicAra karIne, aMtarAyo tathA temanA acUka joDIdAra gaNAve che, ke jethI sAdhakane abhyAsa karavAnI dizA ane prayatnanI spaSTatA maLI rahe. gakAranuM mukhya lakSya cittavRttinirodha ke samAhita athavA svastha cittadazA meLavavI e che. kharuM jotAM A dazA ApaNane sahajaprApta che; paNa ApaNe te joI zakatA ke anubhavI zakatA nathI. kAraNa, avidyA ke ajJAnamAMthI nIpajane aMtarAyo vacce Ave che. A aMtarAya zarIra, mana tathA hRdaya sudhI badhe vyApe che ane badhe pahoMcIne pajave che. abhyAsa karavAne je kahyo che te, A UMDe sudhI vaNAI gayelA aMtarAyone 108 For Private & Personale Only www.eliye Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 25 vega eTale zuM? jyAM tyAMthI haThAvavAne. tene TUMke ane ekamAtra upAya sUtra 32mAM sAmAnya rUpe ApI devAmAM Avyo che - taprativethArtham jIvatAbhyAsa: || rU2 che. te aMtarAyo ane emanI sAthe thatA vikSepane rokavAne mATe eka tattvane abhyAsa kare joIe.) koI paNa eka mudo ke bAbata laIne tenI upara cittane ekAgra karavAno satata prayatna karyA kare joIe. jema ke, nava aMtarA ane cAra tenA sahabhU, e 13mAMthI eka aMtarAyane jItavAne mATe abhyAsa AdarIe. A tere vastuo otaprota saMkaLAyelI che. ekane paNa jItavAmAMthI bIjI hAthamAM AvatI jAya che ane ema aMtarA dUra karavAno je eka muddo che te hala thAya che. vAta mULa e che ke, cittane ekAgra thavAnI Teva pADavI joI e. cittanI sAmAnya Teva te eka vastuthI bIje ane bIjethI trIje, ema kSaNe kSaNe caMcaLapaNe UDavA karavAnI che. ene laIne ja aMtarA aMtarAyarUpe vatI zake che. eTale cittane ema kUdAkUda karyA karavAmAMthI pakaDavuM joIe. te karavAne mATe zarUmAM ja sUtrakAre kahyuM ke, yA to IzvarapraNidhAna ke bhaktiyoga athavA to vairAgya - abhyAsa - yeAga levA joIe. temAM A je bIjo abhyAsa kahyo te kevA prakArano hoya, te have pachInAM ghoDAMka sUtromAM batAve che. cittaprasAda cittane ekAgra karavAne mATe kaI paNa eka tattva ke prayatna-dizA laIne abhyAsa karavA maDavuM joIe. A te prayatnanI eka bAju thaI. paraMtu e pUratI nathI. ApaNe sAmAnyapaNe paNa jANIe chIe ke, je ApaNane sukha nathI hotuM, cena nathI hotuM, mananI kAMIka nirAMta nathI hotI, te kazuM sUjhatuM nathI; sUjhe teya te karavAmAM goThatuM nathI, ane kaze jhAjhe bhalIvAra nathI Avato. tethI hareka prayatnane mATe eka bIjI bAju paNa rahI che ane te e ke, ApaNe manathI khuza ane utsAhI hovuM joIe. A utsAha ane khuzIne ja cittaprasAda kahe che. cittamAM kheda, viSAda, krodha, asUyA dRDha thayA kare, to e aneka kSezanAM ne gUcanAM kAraNa pedA kare che. tethI cittanI prasannatA nathI rahetI. ane e ughADuM che ke, enA vagara svastha ke ekAgra citta janmI na zake. ApaNA cittane udvega thavAmAM mukhya be kAraNo batAvI zakAya: 1. sukhaduHkhanA anubhava pramANe ApaNane khuzI ke nAkhuzI thAya che. 2. rAgadveSa jevAM AMtara kAraNane laIne manamAM jaMpa-ajaMpa ke zAMti- azAMti thAya che. 20-7-8 111 in Education in For Private & Personale Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 112 yoga eTale zuM? AmAMnAM sukhaduHkhanAM kAraNe bAhya hoya che. agAu karelAM karmanA phaLarUpe te Ave che. te acUka nIpaje che, tethI temano anubhava to thAya ja. paNa tethI kAMI teNe ApaNA mana para asara karIne cittaprasAdane bagADavo ja joIe, evo aTaLa kAyado nathI. sukhaduHkha sarakhAM mAnIne cAlavAnI kaLA mANasa keLavI zake che. ene ja narasiMha mahetAjIe pelA emanA amara bhajanamAM gAyuM che sukhaduHkha manamAM na ANIe, - ghaTa sAthe re ghaDiyAM; TALyAM te keInAM nava TaLe, jadunAthanAM jayiAM." athavA ethI ja karIne gItAkAre arjunane kahyuM ke, mAtrAsparzAstu kaunteya zItoSNasukha duHkhadAH / AgamApAyino'nityAH tAMritatikSasva bhArata / / 2-14 / / sukha ane duHkha ApanArAM je UnuMTAtuM I jevAM kaMTho che, te indriyane spazIne pitAnuM kAma kare che. te Ave che ne jAya che temAM kazuM kAyamIpaNuM nathI. eTale manane svastha rAkhIne temane to sahI levAM. A bAhya kAraNene mATe thayuM. aMdaranAM kAraNe rAgadveSa ke vAsanAne laIne jAge che. te manamAM ja piajaMpo jagave che ane ema sukhaduHkha anubhavAve che; tethI mana asthira ke vyagra bane che. A paNa cittaprasAdane haNanAruM kAraNa che. cittaprasAda gItAkAre A vastu paNa cacI che. te kahe che - ara70 suta: suram | -66 / - je azAMta manavALo che, ene kyAMthI sukha thavAnuM hatuM? to zAMti kema meLavavI jethI sukha thAya ? javAba nakAravAcaka vAkyathI gItA Ape che ra rAmAvata: zAMtiH | - jeNe pitAnI bhAvanA nathI keLavI, je potAnA mananA bhAvane keLavato nathI, tene zAMti maLatI nathI. e keLavaNI eTale zuM? te ja zlokamAM tene. nakAravAcaka bhASAmAM javAba che ke, ___na cAyuktasya bhAvanA // -je mANasa ayukta che, jeNe pitAnI buddhine vyavasthita karI nathI, te mANasa mananA bhAvane nahi keLavI zake. eTale sAra e thayo ke, ApaNe mananA bhAvane keLavavAno abhyAsa karavo joIe. e abhyAsa te kayo? ene javAba sUtrakAra have pachI Ape che. gItAnA bIjA adhyAyanA je ko upara TAMkyA che, te dvArA paNa sUtranuM A ja bhAvanA-coganuM prakaraNa gItAkAre kAvyamAM caNyuM che. gItAne e bhAga vAcaka joze te A saMdarbhamAM tene emAM ramUja paDaze. cittane ekAgra karavAne mATe, tenI pUrvataiyArI tarIke cittane prasAda ke prasannatA joIe; te kema karatAM maLe, e batAvavA sUtrakAra 33muM sUtra kahe che - For Private & Personal use only www Bielinary Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAga eTale zu? maMtrI-phaLA-mudritA-upekSALAmsula-3:6-puSya-apuSpavissyaannaam bhAvanAtaH cittaprasAdanam / / 33 / / -- sukha, du:kha, puNya ane apuNya - A cAra viSayAne mATe anukrame maitrI, karuNA, muditA ane upekSA evI cAra vRttienI bhAvanA karavAthI cittane sAdhI zakAya che. AMtara prasAda zAMti ke cittaprasAdane caLAvanAro maharipu hAya teA te rAga-dveSa athavA kAma-krodha che. emanA para vijaya meLavavA mATe pahelaprathama teA mANuse, AsapAsanA dRzya sAthenA peAtAnA sAmAjika saMsagane lIdhe je aniSTa vikArA manamAM Upaje che, ke jene lIdhe cittamAM ajapA janme che, te vikArane rokavA joIe. 33muM sUtra mukhyatve A kahe che. 14 A kAma dareka manuSya karI zake evuM che. e kevaLa bhalAI ne sajjanatAnuM kAma che. emAM kazI gUDha ceAgavidyAnI vAta nathI. sAde! sukhazAMtinA mArga e cheH keAInuM sukha joI tene dveSa na karatAM tenA pratye maitrIbhAva rAkhavA. kAI nuM duHkha joI, te ApaNA zatru ke sAmAvALiyA hoya chatAM, tethI rAjI na thatAM, duHkhamAtra joIne samabhAva ne dayAbhAva keLavavA. nahi te hRdayanA bhAvA paruSa thaI jAya; ane paruSatA ke niSThura jaDatA cittanI sArI sukhakAraka saMpatti nathI. keAI puNyakamIne joI AnaMdathI rAcavuM, jethI ApaNI vRttine puNya taraphanI keLavaNI maLe. ane kAI pApakamI joI te pratye tiraskAra cittaprasAda 115 ke ghRNAbhAva na dharatAM upekSAthI jovuM. kadAca tenuM pApI kAma ApaNA dekhItA sthULa lAbhamAM hoya, teAye tene saMmati na ApavI; ane na te mANasane viSe dhutkAra sevave. keTalAka lAka vairAgyanA atha evA vicitra kare che ke, jagatanAM kAryoM tathA sabadhAthI dUra bhAgavuM. A a arAbara nathI. A samA tathA kArya viSe uparane maitrI-karuNAdi-bhAva rAkhaveA, e sAcI sujanatA ane .sAdhanA che, ema A sUtra spaSTa batAve che. A samadhAmAM eka vizeSa saMbaMdha dhyAna para levA jevA che te, Adevatte aMze chatAM, darekamAM sAmAnyapaNe jovAmAM AvatuM ajJAna, aNusamaja ke maukhyuM. jagatanA vahevAramAM AnAM pAlAM paDe che tyAre zAMti nathI rahetI. tevuM ja anubhavamAM AvatuM pAruSya ke durjanatA che. tenAthI paNa duHkha, krodha Upaje che. A e viSayA paNa cittaprasAdanI dRSTie jovA joIe. maukhya sAme namratA ane vinedavRtti keLavavAnI jarUra che. sAmAnI bhUla joIne ApaNe poteya bhUlapAtra chIe ema samajI namratA dharavI ane sAmAnI bhUlathI thatA vikSepane vineAda dvArA jItI levA joI e. ane duSTatA sAme? duSTatA e eka apuNya ja che, eTale enI upekSA karavI joIe. na tenI sAme ApaNe kruSTa banIe ke na te duSTatAmAM lAbha hAya teya temAM bhaLI jaIe; paraMtu namratApUrvaka svastha rahI ApaNI sajjanatAnI DhAla sAbUta rAkhIe. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga eTale zuM? eTale A sUtramAM eka umeravA jevuM hoya che te vidanI bhAvanA dvArA maumyane jItavAnuM. ApaNI - mUrkhatA para paNa hasatAM AvaDavuM jeI e. - A guNe ke bhAva satata sevavA hoya te hareka nAnA moTA prasaMga para bhAvanA karatA rahevuM joIe. e bhAvanA karavA mATe vAcana, zravaNa, manana ane ciMtana hoya. hareka kAmamAM e bhAvanA jAgrata rAkhIne vartavA mATe sadA jAgrata rahevuM joIe. A vastu pote paNa eka. tatvano ja abhyAsa banI zake; ane temAMthI uttama zIla ke samyagU AcAranI siddhi thAya, je cittane parama zAMti Ape ja che. 22-9-'48 abhyAsanA prakAre upAya zo? Ano javAba have cAle che. teno mukhya muddo zarUmAM ko- 1. koI paNa eka tattvano abhyAsa thAya te aMtarAya rekAya (sUtra 32). 2. citta prasanna rahevuM joIe (sUtra 33). A cittane prasanna rAkhavAnuM to bIjI rIte paNa jarUranuM che; dareka jaNe zIkhI levA jevI jIvana-kaLA e che. te viSe ApaNe gayA prakaraNamAM jaI AvyA. A je prakaraNa cAle che temAM 32thI 39 sUtro dvArA, 'abhyAsa karavo eTale zuM karavuM, enI samaja ApavAmAM AvI che. e yAda rAkhIe, to A sUtromAM rahelI saMkalanA spaSTa thaze. abhyAsano artha mananI sthiratAne mATeno yatna (jue sUtra 13-taMtra citaiyatnaH abhyAsaH) karavo te che. A yatna eTale zuM karavuM? A sUtro eno javAba Ape che. zarUmAM enuM sAmAnya svarUpa samajIzuM. eka A sUtromAMthI e jovA maLe che ke, je yatna karavAnuM che te sarvAgINa che. manuSyajIvananAM badhAM pAsAM tarapha dhyAna ApavuM joIe, e A sUtromAM spaSTa jovAmAM Ave che? prathama kahe che ke, A abhyAsanuM rahasya koI paNa ekatatvane tItrarUpe abhyAsa karavo joIe (sUtra 32), e che. enAM kSetro ATalAM ATalAM che: abhyAsanA prakAro cittane ekAgra karavA jatAM vacce aMtarA Ave che. athavA ema kaho ke, aMtarAye cittamAM AvyA ja kare che, tethI karIne citta ekAgra thaI zakatuM nathI. A aMtarAyo ane temanI sAthe acUka joDAyelA bhAvo kayA che, te agAu ApaNe joyuM hatuM. (sUtra. 30, 31.) eTale savAlano savAla eka thaIne rahyuM ke, A aMtarAne kema pahoMcI vaLAya? aMtarAyanivAraNane * maukhyane du:kha gaNI zakAya te pachI "maukhya ne umeravAnI jarUra na rahe, ema koI dalIla karI zake. non For Prve & Personale Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu? 1. citta prasanna rahe evI mananI bhAvanAe keLavavI joI e. cittanI bhAvanAonI AvI keLavaNI ane tenI jarUra sUtra 33mAM kahI. 18 2. athavA prANAyAma dvArA zArIrika ane mAsika svAsthya keLavavuM (sUtra 34), teA cittaprasAda thavA lAge. 3. athavA iMdriyAnA aneka khAdya viSayeAnA jJAna mATe ekAgra prayatna karavAthI paNa lAbha che (sUtra 35). jJAneMdriyanA viSayeAnI pravRti paNa abhyAsamAM madada kare evI rIte karI zakAya che. te vaDe paNa manane bAMdhI zakAya. 4. buddhizaktine khUba keLavavA dvArA paNa lAbha che (sUtra 36). tevI pravRttithI paNa manane bAMdhI zakAya. pa. jIvanadRSTi ke prajJA evI khIle ke jethI vairAgyanu rahasya samajAya ane jIvanamAM Utare; te tethIya lAbha thAya che. A samaja keLavavI e paNa lAbhadAyI abhyAsa che (sUtra 37). 6. svapna ane nidrA avasthA e cittanI asAdhAraNa dazA che. A asAdhAraNa dazAnuM rahasya pAmavAthI cittazakti kharekhara zI vastu che, tenAthI thatA jJAna viSe sAcu zuM mAnavuM, inI samaja paDI zake che. A samaja meLavavAthI paNa lAbha thAya che. e agharA abhyAsa che, chatAM te khapanA che ane sUkSma cittanI sAdhanAmAM te kAma Ave che (sUtra 38). 7. athavA peAtAne managamatI - pasaMda paDelI kAI vastu ke kalpanA upara dhyAna rAkhavAthI paNa mananI prANAyAma 119 sthiratA ke cittanA prasAda sAdhavA khamatamAM phAyadA thAya che. jema ke iSTadevanI ArAdhanA (sUtra 39). Ama cittanI taka, buddhi, kalpanAzakti, bhAvanA, ane aha tA - badhI zaktiemAMthI keAI mAraphata abhyAsa karI zakAya. te abhyAsa jevI tIvratA ke ugratAvALA hAya tevuM phaLa maLaze. A prakAre viSe vadhAre vicAra have pachI karIzuM. 18-10-'49 27 prANAyAma 32mA sUtrathI te 3mA sUtra sudhImAM yoga-sUtrakAre abhyAsanA jIMdA judA prakArA kahyA che. e prakArA jIvananAM adhAM pAsAMne sparze evA vyApaka ane sarvagrAhI che. temAM ApaNI badhI zaktione mATenI kavAyata ane tAlImane! krama sUcavyA che, jethI mananI ekAgratA thavAmAM acUka AvatA aMtarAyeAnuM nivAraNa thAya. 33mA sUtramAM cittanI bhAvanAnI keLavaNIne abhyAsa kahyA. A ekale! abhyAsa paNa evA prakhaLa che ke, te dvArA cittane zAMti maLe. paNa ema ekala alaga te jIvanamAM kazuM ja nathI; jema zarIranAM aMgeaMga AtaprAta rahelAM che, tema ja ApaNI keLavaNInuM paNa che. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 prANAyAma lIdhela hoya te tene nAkethI na nIkaLavA detAM pUrI rAkho athavA jo tene kADhI nAMkhyo hoya to nAkethI aMdara dhUsavA AvatA vAyune rokI koThAne vAyurahita dhAraNa kare rAkho. A kriyAne vidhAraNa kahe che. vega eTale zuM? eTale zarIramananI bIjI zaktio tarapha paNa ApaNe sAthosAtha dhyAna ApIe, te ja abhyAsa saphaLa ane saMpUrNa thaI zake. AthI karIne A sUtramAM zArIrika, mAnasika vagere badhI bAju tarapha sAdhakanuM dhyAna doryuM che. 34mA sUtramAM zArIrika ane mAnasika svAsthanI vAta karI che - pracchardana-vidhAraNAbhyAm vA prANasya / / prANanuM prara7Ina tathA vidhAraNa karavuM e paNa eka mArga che; te dvArA cittanA aMtarAyo nivArI tene sthira ke ekAgra karI zakAya. cittaprasAda meLavavA mATe A rasto kAma de che. prara7dana eTale zarIramAM lIdhelA vAyune bahAra kADhavo te. vidhAraNa eTale vizeSa karIne eka ja sthitimAM prANune dharI rAkhavo te. sAmAnya rIte zvAsa aMdara jAya ne bahAra nIkaLe ja che. A sahaja prakriyAmAM prayatnapUrvaka- eka kasarata ke vyAyAma tarIke karavAnI be vizeSa kriyAo ahIM kahe che? eka to kaThAmAM pharate je vAya, tene nAka vATe bane teTalo kheMcI kADhIne bahAra kADhavo. AvA vAyunA recanane prarachardana karyuM che. bIjI kriyA keDAnA vAyunI je sthiti hoya te sthitimAM tene dhAraNa karI rAkhavo e che. jo vAyu aMdara A badhI kriyAne sAmAnya bhASAmAM prANAyAma kahe che. gasUtramAM aSTAMgayoganA eka aMga tarIke tenuM bayAna AgaLa bIjA sAdhanapAdamAM karavAmAM Ave che. prANAyAma e zarIranI dhAtuonI zuddhi tathA baLane mATenI eka sUkama kasarata che. sAmAnya kasarata snAyu paratve bahu to hoya che; mAlisa vagere jevI prakriyA sIdhI rudhirAbhisaraNanI kasarata gaNAya; tema ja vArachuvAsa mATenI kasarato hoya che. prANAyAma tevI eka kasarata che. hRdaya ane phephasAMmAM prANa levA-mUkavA mATe kAma karatI dhamaNa ke udarapaTa ("DAyAphrema) ApameLe cAlyA kare che. prANAyAma kasarata A kAme para asara dharAvatI kriyA che. tethI te nAjuka kriyA gaNAya, to sAmethI tenI asara paNa khAsa hoya che. aMgakasaratamAM jema hAtha parathI meTara calAvavI, khUba vajana uThAvavuM, vagere bhIma-karmo karI zakAya che, tema prANAyAma viSe paNa varNavAyAM jAya che. tevAM khAsa kAne taMdurastI ke adhyAtma jeDe jhAjhI levAdevA nathI. sAmAnya jarUra taMdurastI ane manadurastInI che. tene mATe TaTAra besIne bhakiA jevI ke dhIme dhIme UMDo zvAsa For Private & Personal use only www. elionary Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 vega eTale zuM? levAnI ane kADhavAnI kasarato * basa thAya che. e niyamita karavAthI tene phAyado thAya, e to dareka abhyAsanuM lakSaNa che ane te ahIM paNa barobara lAgu paDe che. A kasaratane manane sthira karavAmAM kAma denArI kahI che. e enI vizeSatA che. prANanI gati sAthe mananI -vRttinI gatino je nikaTa saMbaMdha rahelo che, te parathI kahevAmAM AvyuM che ke, prANAyAmathI mananI sthiti para pharaka paDe che. jema sAmAnya vyAyAmathI pAcana para, vajana para, snAyunI zakti vagere para asara paDe, tema prANAyAmanI kasaratathI sAmAnya Arogya uparAMta je phaLa nIpaje che te A che. A vAta anubhave jovAnI rahI. paNa eTaluM emAMthI samajI laI zakAya ke, zvAsozvAsanI kasarataneya. vyAyAmamAM sthAna maLavuM joIe, kema ke te zarIranA prANAbhisaraNa para sArI ane sIdhI asara kare che. e asara keTale sudhI jaI zake che tenuM varNana aSTAMgayoganA prakaraNamAM sAdhanapAdanAM 49thI para sUtramAM ApyuM che, je tyAM pahoMcIzuM tyAre joIzuM. 14-2-49 * vidhAraNa eTale, vizeSa karIne vAyune levo- UMDo zvAsa le, eve artha paNa thaI zake, eTale UMDethI kheMcIne zvAsa kADho (eTale prardana ane dADe sudhI te le (eTale vidhAraNa)-ema UMDA zvAse zvAsa leve ne mUka, e artha paNa karI zakAya. e ja bhastrikA ane dIdha' uDe zvAse zvAsane prANu-AyAma che. 28 viSayavatI pravRttinuM gabaLa gayA prakaraNamAM ApaNe prANAyAma ke prANA bhisaraNanI kasaratathI aMtarAya-nivAraNamAM zo phAyado thAya che te joyuM hatuM. aMtarAyonA prakAro sUtra 30mAM kahya che te yAda karIzuM to jaNAze ke, prANAyAma zarIranA vyAdhi ne sthAna para sArI asara pahoMcADe che. ane e be aMtarAyo para sIdho prahAra karIne ekAgratAnA abhyAsamAM madada kare che. pachInAM be sUtromAM je abhyAsa kahyo che, te pramAda ane ALasa tathA kAMIka saMzayanA aMtarAya para asara pahoMcADanAro che. te sUtro A che - viSayavatI vA pravRttiH utpannA manasaH sthitinavaMdha (-fdha)nI 1 rU I vizokA vA jyotiSmatI / / 36 / / - viSayane aMgenI pravRtti jame to te paNa mananI sthiti preravA tarapha kAma de che. -tevI ja rIte darekanA ghaTanI aMdara je jIvanata che, je asmitA-jJAna ne buddhi che, tene aMgenI pravRtti je janme to te paNa manane sthira karavAnuM kAma de che. A be pravRttio kaI? 123 For Private & Personal use only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAMga eTale zu? te pravRttie viSayAne tathA mananA kAya ne agenI che. eTale ke, te indriyA mAraphate calAvavAnI che. ene artha e che ke, te darekane mATe zakaya che; mAtra teNe saMkalpa ane yatnapUrvaka tene abhyAsa karavA joIe. ema jo karavAmAM Ave te temAMthI evI ramUja janme che, evuM rahasya utpanna thaIne anubhavamAM Ave che ke, te anubhavane jore mana sthiratA tarapha vaLe che. sAdhAraNa rIte ApaNane je iMdriyajJAna thAya che, te uparacoTiyuM ane sAmAnya kudaratI hoya che. tenA kA 124 kAraNanI sUkSmatAmAM ApaNe paDatA nathI. pUratuM enuM bhAna kAmamAM laI AgaLa paNa kAI vijJAnI zuM kare che? te temAM UMDA Utare che; te jJAnane cakAse che, pRthak kare che. teA temAMthI te peAtAnA cittanI zakti keLavI temAMthI avanavI zeAdhA meLavI zake che. A jAtane je jJAna-vyApAra che, tene viSayavatI pravruti utpanna thaI ema kahevAya. emAM mANasa peAtAnA anubhavathI jovA-jANavA mathe che; tema karavA te manathI tanathI mathe che; temAM te ekAgra thAya che. Ama buddhi-sAdhana sateja bane che, sUkSma bane che, ane pachIthI AgaLa jaI zake che. kevaLa vyavahAra cAlIe chIe. evu'ja bIje sUkSma vyApAra ApaNA peAtAmAM rahelI asmitA ke huMpaNuM che te zuM che, e jANavAmAM che. sAmAnya rIte iMdriyajJAna ane jene e jJAna thAya che te 'huM''hu' kahetA aMtarAtmA, e emAM spaSTa bheda ApaNane viSayavatI pravRttinuM cAgabaLa 125 vyavahAramAM nathI jaNAtA. paraMtu te e vastu judI te che ja. je vaDe ApaNane jJAna thAya che te cittataMtra khAdya iMdriyathI mAMDIne aMdaranAM sUkSma evAM buddhi ane ahaMkAra sudhInAM jAta jAtanAM ageA maLIne baneluM che. mAnasazAstramAM e badhAnA vicAra thAya che. e vicAra cApaDIthI ke kAI kahe te dvArA karavA e eka rIta che; te rIta bhaNataranI che. paNa ethI teA parokSa pApaTajJAna bahu te thAya. te vastunu prahyakSa jJAna thAya te te pravRtti mananI sthiratA upara asara kare, e ughADuM che. A karavAnI rIta vijJAnanI Dhabe vastune khUba khatabharyA abhyAsathI tapAsavI e che. iMdriye, mana zI rIte kAma kare-- viSayavatI pravRtti' zI rIte cAle che, te jo jAtamahenata karIne samajAya, te cittamAM evI jJAnazakti Upaje che ke je a`tarAyAne haThAvavAmAM kAma de che. AvI vijJAnabuddhi khIle, teA saMzaya thAya tenuM nivAraNa karavAnI kaLa paNa hAtha thaI jAya che. A pravRtti evI che ke temAM pramAda ane ALasa na cAlI zake. mahAna vijJAnIonAM jIvana jue teAye A te spaSTa thaze. temanAmAM saheje amuka ekAgratA paNu hAya che, te paNa AthI ja. TUMkamAM je je badhA vyavahAra ApaNe karIe chIe, te badhA ' viSayavatI ' ane 'jyAtiSmatI ' pravRtti ja che. paNa ApaNe temAM zreyanI yAgabuddhithI paDatA nathI. tema karIe, teA ApaNeA vyavahAra vijJAnazuddha karavA paDaze; te viSenI je zAstrIya samaja haze te Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 yuga eTale zuM? meLavavA te te vijJAnavidyAo jANIzuM; te badhI ja chevaTe jotAM te iMdriyonA ane mananA vyApArathI ja jame che. ane A vyApAra te ApaNe cAle ja che. eTale enAM nirIkSaNa ane parIkSaNa karavA satata jAgrata rahIzuM. A badhuM karavAmAMthI evI samaja, zraddhAbuddhi ane baLa maLe che ke jethI mana para kAbU Ave che. A zaktithI siddhi maLI zake, jevI ke vijJAnIo meLave che. te pUratI ekAgratAthI je saMtoSa mAnIe, to amuka tamuka viSayavatI pravRttinA siddha banI besIe; paNa pUrNayoga na sadhAya, paramazAMti na maLe. chatAM cAlu vyavahAra ane viSayavyApAramAM paNa ekAgratAnuM jora arpanArA abhyAsanI guMjAza rahelI che teno e mATe upayoga karI zakIe chIe - e batAvavA mATe A sUtro che. ApaNe ApaNI ja pravRttiomAM je vijJAnInI adAthI jotA rahIe, eTale ke aMtarmukha banIne AtmanirIkSaNa karatA rahIe, te te eka yoga che, ane temAMthI parama phaLa maLI zake che, evI bhAre AzvAsanarUpa vAta A sUtramAMthI samajAya che. 22-3-49 29 vicAramaya jIvananuM yogabaLa gayA prakaraNamAM ApaNe, ApaNI sAmAnya viSayavatI' - saMsArI kahevAtI pravRtti paNa kevI rIte yogAbhyAsamAM kAma daI zake, te joyuM. te uparAMta bIjA mArgothI paNa kAma karavuM joIe. evA bahuvidha ane bahudiza abhyAsa vaDe cittanA aMtarA dUra karI zakAya che. ane je aMtarAya te pramANe amuka khAsa abhyAsa tene mATe sUcavAyo che. jema ke prANAyAmathI zarIra tathA idriyanI jaDatA, bhArepaNuM ke pramAda dUra karI zakAya. te abhyAsa A mukhya kAma kare ane e dvArA bIjI aneka sahAya kare. tema ja virati aMtarAya che, te sAme laDavA mATe have AgaLa kahe che - vItarAvAya vA jitta 1 rU7 || - rAga bhaNInuM AkarSaNa jene na hoya evA vItarAga purUSane viSe AdarabhAvathI DhaLatuM citta mananI ritharatA meLave che. mana: sthitinavaMdhanam evuM adhyAhAra samajI levAnuM. (sUtra 3pane anubaMdha juo.) kahevAno bhAva e che ke, jIvanamAM bhega ane aizvarya nahIM, paNa vairAgyane varelA mANasanuM citta dhIme dhIme mana para kAbU meLavI. zake che. vairAgyano abhyAsa karavA mATeno upAya A sUtramAM kahe che. jJAnI ke vairAgya-mUti puruSa mATe: 127 For Private & Personale Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 vega eTale zuM? bhaktibhAva dharavAthI ApaNe tevA banatA thaIe. satsaMga, satsavA ke sat Adazane e mahimA che. aMtarAyomAM mATe aMtarAya avirati ke viSaya bhaNI mane deDayA karavuM te che. keTalIya pIDA mana AvuM hovAthI ja thAya che. eTale, jeTalA pramANamAM mANasa vairAgya sAdhe che, teTalA pramANamAM tenuM citta ApoApa ekAgra thAya che. tethI yogAbhyAsamAM vairAgyadraSTi keLavavI e eka tenuM aMga che. ane A aMga eTaluM badhuM prabaLa che ke, je parama vairAgyadRSTi pAmIe to te pite ja cittanirodha ke yogasiddhinuM sAdhana bane; - sUtra 12mAM te ApaNe joI gayA : abhyAsa-vairAgya nirodhaH | . vaLI, aneka aMtarAyonuM mULa kAraNa je UMDA UtarIne tapAsIe, te koIne koI rAga ke dveSa yA Asakti hoya che. ane AnuM kAraNa ApaNI khoTIkharI aNasamaja ke aviveka hoya che. tethI karIne abhyAsa karIne chevaTe te ApaNe e aviveka ke tajajanya rAga ke Asakti haThAvavAnI che. e abhyAsa A 37mAM sUtramAM kahe che. parama vairAgya meLavavA mATe yogya samaja ke sAcuM jJAna meLavavAno prayatna A che. UMDe jaIne tapAsIe te, je je kAma ApaNe karIe te darekamAM ApaNane keTaleka nakakara anubhave maLe che. A anubhavane ApaNe aMtarmukha banIne tapAsatA ke samajatA nathI hotA; temAM mana parovatA nathI. (Ane vicAramaya jIvananuM baLa 129 ja pramAda kahe che, je eka aMtarAya gaNAya che). paraMtu e karavA jevuM che. te ja mANasa vikAsa sAdhe che. e prakAranuM ciMtana ane manana karavuM, tathA evI aMtarmukhatA keLavavI. te te mAraphate citta vicArapUrvaka vartavA mATe TevAya che. sAco vicAra paNa e ja raste ApaNAmAM jAge che; e kAMI bahArathI nathI Avato. Avo nitya abhyAsa je rAkhIe, to citta namra banatuM jAya che ane viSayo bhaNI kevaLa rAgadveSathI taNAIna jatAM, - gItAkAra kahe che tema, vAyunanivAsa, pANImAM vAyune Azare paDelI nAvaDI jevA tenA ghATa na thatAM, te pitAnI je dizA hoya te tarapha vicArapUrvaka jaI zake evuM bane che. vicAramaya jIvana jene kahevAmAM Ave che tene abhyAsa te A vItarAgaviSaya citta karavAno prayatna che. sada-viveka jene kahevAya che te paNa A abhyAsanuM 25-4-69 che Forte & Personal use only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 svapna ane nidrAnA jJAnanA abhyAsa manane sthira karavAne agAu joyA te uparAMta bIjA abhyAsa paNa che, te 38, 39 sUtramAM chevaTe kahe che. A beu sUtramAM paNa 'manasa: sthitinibaMdhanam '--jevA a adhyAhAra mAnI hovAneA che. A e sUtrA Ama che-- svapnanidrAjJAnAlaMbanaM vA / / 38 / / yathAbhimatadhyAnAt vA / / 2 / / -svapna ke nidrAnI avasthAmAM je jJAnane anubhava cittane thAya che, tenuM AlaMbana laIne jo abhyAsa karAya, teAya manane sthira karavAmAM madada maLe che. -athavA teA ApaNane je pasaMda hAya tevI vastunuM dhyAna karavAthI paNa madada thAya che. ApaNe joyuM che ke, A abhyAsanA prakArAne saMbaMdha aMtarAyAnA prakAro sAthe kAMIka che. jema ke zArIrika aMtarAyA -- vyAdhi, sthAna mATe prANAyAmane vadhu levAdevA che; avirati aMtarAyane vItarAgaviSaya citta joDe che. tema ja sUtra 38 39mAM je A me abhyAsa batAvyA che, temane anukrame brAMtidarzana ane alakhyabhUmikatva e aMtarAyA joDe sabaMdha batAvI. zakAya. paheluM brAMtidana laI e. 130 svapna ane nidrAnA jJAnano abhyAsa 131 bhrAMti zuM kAma thAya ? kAraNa, sAcI samaja nathI tethI, tene mATe je jJAnaniSThA ke amuka pAkI zraddhA joIe te na heAvAthI mana Dagamage che. have svapna ane nidrAmAM thatA jJAnane jue. ApaNA sAmAnya anubhava jAgrata avasthAne ja hoya che. svapna sAcAM na hoya ema mAnIe chIe. ane nidrAmAM te kAMI khabara ja nathI paDatI, eTale te viSe jhAjho vicAra ze? sUtrakAra kahe che ke, A be jJAna para abhyAsIee vicAra karavA jevA che; teA mana-mAMkaDAne viSe evuM jaNavAnuM maLaze ke jethI mANasa tenuM kharuM svarUpa pAmI zakaze. svapnamAM daze iMdriyA zAMta hAya che, kevaLa temane nAtha -- agiyAramI iMdriya je mana, te kAma kare che; ane nidrAmAM te paNa nathI karatuM. paNa svapnamAM je cAle che te ApaNe tethI nirALA evA sAkSI tarIke joI e chIe; tenAM sukhaduHkha, bhaya, rAgadveSa ityAdi paNa te vakhate anubhavIe chIe; temAMnuM keTaluMka jAgyA pachI yAda rahe che; ghaNuM nathIye rahetuM. nidrAmAM te vakhate kazI khabara nathI hotI, paNa jAgyA pachI ema yAda karIe chIe ke, ThIka UMgha AvI, kAMI khabara ja na paDI, bahu sAruM lAgyuM i. sAmAnya jAgrata dazAnA anubhavathI A eka vilakSaNa anubhava che. temAM ApaNuM huMpaNuM jarA judI rIte dekhAya che. mananI ceSTAe asAdhAraNa jovA maLe che. te parathI ApaNe huMpaNuM, mana, mananI kAma karavAnI rIta vagere viSe sAkSAtkAra pAmI zakIe. dAkhalA laI e te, Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nidrAvRtti brAMtidarzanane khela nathI? tenuM rahasya pAmIe te mana para kAbU Ave. tevuM ja nidrA viSe che. tene thoDo vadhu vicAra AvatA prakaraNamAM. 21-5-'49 31 132 ga eTale zuM? jema ke kaMiDa. teNe svapnAvasthAne UMDo abhyAsa karyo. te mananA lakSaNa viSe keTalAMka navA ja biMduo teNe jagata AgaLa rajU karyA; ane sArAMze kahyuM ke, ApaNI aMdara mukhya preraka baLa "libiDo" che - kAmavAsanA che. gItAkAre paNa ajunanA kharI mUMjhavaNathI pUchelA savAlane ene maLato uttara sadAne mATe nathI Apyo? TF TE: dha gva: I 0 2, 37 I paraMtu gItAkAra AgaLa jaIne kahe che, e "kAma" ApaNe nathI. ApaNI indriye, tethI AgaLanuM tattva mana, tathA tethIya AgaLanuM tattva buddhi, - kAma tyAM ghara karIne varte che. paraMtu ATaluM ja samajavuM e bhrAMtijanaka che. buddhi ane tyAM sudhI vyApatA kAma-zatrunI paNa para evuM Atmatattva che. svapna ane nidrAmAM te sAkSIrUpe anubhava le che. e anubhavonI chaNAvaTa karavA dvArA je ApaNe AtmaniSThAne saMskAra daDha karIe, te svapna ane nidrAmAM maLatA te jJAnanA AdhArathI mana para kAbU Avato jAya. manane kAbU e AtmaciMtanane hetu che. te citana karavAne mATe bAhya pravRtti (sUtra 36 juo), vicAramaya jIvana (sUtra 37 juo), uparAMta svapnadazAnA manane abhyAsa karavAnI sUma mAnasapravRti paNa kAmanI che. kevaLa jAgrata ja nahi, te uparAMta svapna ne nidrA ema traNe dazAmAM je anubhava thAya, te badhAne bhege kyAsa karIne rahasya kADhavuM joIe. svapnadazA eka bhAre moTA nidrAvRtti gayA prakaraNamAM ApaNe svapna ane nidrA e be avasthAmAM thatA jJAna para AdhAra rAkhIne abhyAsa karavAthI paNa citta upara amuka kAbU maLI zake che, tenI carcA karI hatI. te aMge thoDuMka vizeSa jovA jevuM che. - nidrA eka vRtti che, e ahIM yAda karavuM joIe. eTale ke, citta sAmAnya rIte A vRttimAM paNa jAya che; ane ene zArIrika tathA mAnasika phAyade keTalo badhe che, e to dareka jANe che. UMgha na Ave to ApaNe sAjAtAjA na rahI zakIe; UMgha na maLatI rahe to ApaNuM. citta svastha rIte kAma na karI zake; te vagara loko gAMDA paNa thaI jAya che. matalaba ke, nidrAvRttimAM A guNa saheje rahelo che. cittane te amuka svasthatA ane taMdurastI Ape che. A sUtramAM tethI AgaLa jaIne jJAnapUrvaka amuka abhyAsa karavAnI vAta che. te e ke, A nidrAdazAmAM cittane je anubhava thAya che, je nidrAkAra rUpamAM te e For Private Personal use only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 yoga eTale zuM? vakhate hoya che, te zuM che e khALavA mathavuM. te vakhate cittamAM bIjI kaI vRtti na hovI, e ja te nidrAvRttine artha che. Ama vRtti vagaranuM citta banI zake che, e anubhava bhAre vicitra vastu che. evuM citta bane eka nidrAkALamAM, ane bIjuM samAdhikALamAM ke jyAre vRttinirodha thAya che. AthI karIne, vRttinirodhano nakArAtmaka namUna, nidrAnuM citta tapAsI jevAthI, kalpanAmAM AvI zake che. e jJAna manane mAravAmAM khapa lAge che. ane nidrAmAM paDyA pachI bIjI vRttiomAMthI smRtivRtti ekalI kAma kare, tyAre svapnAvarathA thAya che. A vakhate citta, sinemA joIe ema, smRtimAMthI UThatAM dazyo ane bhAva jue che. e dazAmAM ApaNe ApaNI smRtimAM zuM zuM bharAI rahyuM che, te jANI zakIe chIe. abhyAsa karavAne mATe A eka kImatI taka gaNAya, kema ke bIjI rIte kevaLa smRtivRttine ApaNe joI zakI e nahi. A baMne vRttio vakhate ApaNuM draSTApaNuM jarA , vadhAre nirALuM pADavuM hoya to pADI zakIe chIe. jAgrata dazAnA anubhavo vakhate tenI joDe ApaNuM tAdAbhya vadhAre javalaMta ane pAvaradhuM hoya che. paNa svapna ane nidrAmAM ApaNe ApaNuM nirALApaNuM - jAgrata dazAnI apekSAe jotAM - saraLatApUrvaka anubhavI zakIe chIe. ane chevaTe yoganuM rahasya paNa, draSTAnuM AvuM kUTastha - taTasthapaNuM jIvanamAM sabhara utAravuM, e che. nidrAvRtti 135 jAgratamAM ApaNe hoIe chIe te ja svapna ane nidrAmAM chIe; kAMI pharI nathI jatA. eTale A traNene bhego vicAra karIne ApaNe ApaNA jIvananA anubhavane ane ApaNApaNAno kyAsa kADhavo joIe. temAM jAgrata dazAne mATenA abhyAso AgaLanAM sUtromAM kahyA. svapna ane nidrAnA anubhavo paNa khapanA che. e kAma paNa abhyAsIne ruce te karI zake che. kAMI nahi to svapna ane nidrAnA dAkhalA parathI jAgratanA anubhavane tolI jotAM temAM raheluM mithyAtva to samajamAM AvI ja zake. A samajAvavAne mATe purANo vageremAM nidrAvasthAmAM janmojanmanA anubhava bharelI AkhyAcikAo ApavAmAM Ave che. A dAkhalA, A sUtramAM je abhyAsa kahyo che, tenuM rahasya batAvanArA che. svapna ane nidrAnA anubhavo pAzcAtya mAnasazAstrIoe A rIte jhAjhA vicAryA nathI. paNa pUrNa jJAna mATe te Avazyaka che. traNe avasthAmAM thatA jJAna dvArA sAcuM jJAna pragaTa thavuM joIe, e vAta pUrvanAM dazane svIkArIne cAlyAM che; balake jJAnadazAne te parathI cethI - turIya dazA paNa kahevAmAM AvI che. manane abhyAsa traNe dazAmAM karIe, te tethI para evI jJAnadazAnI kalpanA Ave, e anubhavane 38mAM sUtramAM saMgharelo che. For Private & Personal use only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 iSTadevanuM dhyAna mananI caMcaLatAne dabAvavAne mATe, kevI kevI jAtanA abhyAsa karI zakAya, tenuM varNana ApatAM sUtro ApaNe jotA hatA. A badhA abhyAsanuM mukhya prayojana spaSTa samajavuM joIe te che mananI ekAgratA meLavavAnuM. ane tenuM phaLa paNa spaSTa thavuM joIe - te che AgaLa sUtra 30-31mAM varNavelA cittanA aMtarAyo vagerene dura karavAnuM gasUtrane zabda vAparIne kahIe to, aMtarAyAbhAva (juo sUtra 29) athavA to aMtarAyone pratiSedha sAdhavAnuM (juo sUtra 32 ). A abhyAsanA vividha prakAranA prakaraNano samArepa karatuM chevaTanuM sUtra have Ave che yathArjamamataNanA !rUha // - athavA te pitAne gamatA keI paNa bhAva ke vastu cA padArthanA dhyAnamAMthI paNa mananI sthitine nibaMdhana kare - tenI sthiratA meLavI Ape evuM phaLa meLavI zakAya che. AgaLanA prakAramAM ApaNe joyuM ke, te te prakAra tenA anuSaMgI amuka tamuka aMtarAyane vizeSe lakSamAM laIne, tenA para sIdhe hallo karI, tene dUra karavAnI daSTie hoya che. 136 ISTadevanuM dhyAna 13 aMtarAya ane abhyAsa prakAra vacce Avo saMbaMdha A sUtramAM sUcavelA prakAra aMge paNa che, jene kevaLa ullekha AgaLa karI gayo chuM. "alabdhabhUmikatva " aMtarAya. che, tene anulakSIne A abhyAsa khAsa che, ema kahI zakAya. alabdhabhUmikatva eTale abhyAsa karIe chatAM temAM kAMIka AzvAsana maLe evI saphaLatA na lAgavAthI cittane je ajaMpo ane ucATa jevI azraddhA rahyA kare te. abhyAsamAM utsAha ane umaMgathI AgaLa cAlavA mATe kAMIka bhUmikA na maLe, tethI karIne citta pAchuM paDayA kare; AvI cittanA pratighAtanI "kza na' nI dazA athavA kaho ke cittaprasAda na rahevo te. te zuM karavuM? sUtrakAra kahe che ke, tamArA cittane je game te ISTanuM dhyAna karI cittane temAM vALe. temAM ananya ane ekAgra banaze teya aMtarA upara jaya maLI zakaze ane manane vaza karavAno mArga mokaLo thaze. ApaNI rUDha paribhASAmAM kahevuM hoya to, A abhyAsa bhaktimAna - iSTadevanI ArAdhanA karavA dvArA kAma levAno che. IzvarapraNidhAna paNa cittanirodhane eka mArga che. e IzvarapraNidhAna mArganA saMbaMdhane A abhimata ke ISTanA dhyAnano abhyAsa che. hiMdu dharmanI iSTadevanI kalpanA ahIM AvI jAya che, e ughADuM che. tenuM rahasya e nathI ke, tame amuka ke tamuka deva yA satvane pU. kaI paNa abhimata deva ke sattva, jene viSe tamArI sahaja ruci ke bhakti yA prema hoya, tene tame laI zake For Pete & Personale Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAga eTale zu? 138 che. tethI pahelI vAta teA e ke, alabdhabhUmikatvane aMtarAya keTalAka ApoApa TaLaze. e karavAmAM rahasya che ekAgratA ke ananyatAnuM; rahasya che manane mAravAne abhyAsa karavAnuM. vairAyukta jJAnathI, ke cAritryanI udAttatAthI, ke mana-vAMdaruM kevI rIte kAma kare che tenuM parIkSaNa karI karIne tene paTAvI levAnA dhyAnathI, ke pachI ( have A sUtramAM kahe che tema ) iSTadevanI bhakti ke pUjApATha vagerethI game te rIte kAma karavAnI chUTa che. kAma che kAma sAthe, keAI nAma ke jIta sAthe nathI. hiMdu dhame mAnelI mUrti pUjAnuM rahasya paNu, ceAgazAstranI dRSTie, ahI' spaSTa thAya che. mUrti pUjAnuM satya pUjakanA ke bhaktanA cittamAM ke tenI bhAvanA ane sAdhanAmAM che; keAnI zAnI mUrti che temAM nathI. tethI ja purANI AkhyAyikAomAM sAMbhaLIe chIe ke, eka ja mUrti eka bhaktane rAmanI dekhAya ne khIjAne kRSNanI. emAM jo bhuta-bhAva pese te te asatya ane kevaLa saMsArI ja jALa thaI jAya che. jema ke, maMdiranA devAnA jhaghaDA H rAmakRSNa karatAM zrIjI mahArAja meTA, ane zaiva kaheze . saumAM mahAdeva ja mahA-deva che, vagere vagere. A badhAmAM je ceAgasUtranuM A abhimatadhyAnanuM rahasya che e samajIe, teA ja asaMkhya evI abhimata vastuo hovA chatAM, te badhAmAM jhaghaDA nathI ema jaNAya. kema ke, A iSTa-dhyAnamAM ke mUrti pUjAmAM ke bhaktimAM rahasya keAI deva-vizeSa, amuka sattva-vizeSa, ke amuka padArthavizeSa nathI; rahasya che game atarAya-rahita cittanI zakti 139 tema karIne mana-ripune kakhaje karavAmAM. muMDe muMDe mati bhinna che, tema ja hRdaye hRdaye ruci bhAva paNa bhinna hAya che. ethI ja kaLA viSe paNa jJAnakSetranI peThe viveka karavAnu jAge che. A ruci jo nirdoSa hAya, samAjadrohI na hAya, te tene joItuM je abhimata Alakhana heAya, te laIne cAlavuM joIe. temAM rahaya che cittane vALavAnu, te upara jaya meLavavAnuM. A jaya meLavavAne mATe ijArAdhanA kAma de che. Ama vyaktivizeSane ArAdhanArA paNa chevaTe Izvarane ArAdhatA thaze; mAtra teNe cAgarata rahevuM joI e -- nityayukta banavuM joIe;-- AvuM kathana gItAkAre je vAraMvAra kayuM che, te paNa A sUtranuM ja spaSTIkaraNa karanAruM che. 23-9-9 33 aMtarAya-rahita cittanI zakti cittane naDatA aMtarAyAne dUra karavAne, peAtAne je rIte ruce te rIte abhyAsa karave I e; tevA abhyAsanA prakAre| kayA kayA che te ApaNe jeyA. e pramANe karavAthI cittanA aMtarAyA dUra thAya, te tenuM phaLa zuM Ave te have kahe che-- paramANuparamamahattvAnto'sya vazIkAraH / / 40 / / - evA puruSanA cittanI zakti evI mane che ke, www.jhmality ag Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zuM? nAnAmAM nAno e paramANu, tyAMthI mAMDIne moTAmAM moTuM evuM je parama mahattva, tyAM sudhI te gati karI zake; sUkramamAM sUkama evA paramANuthI mAMDIne skUlamAM skUla padAthe ke bhAvane (athavA padArtha mAtranA parama sUkama AdikAraNa mahatuM tattva sudhI) vicAra karavAmAM te citta vicarI zake che. matalaba ke, ApaNuM je cittataMtra che, je vaDe ApaNe badhe vyavahAra cAle che, je vaDe ApaNe jJAnavijJAna pAmI zakIe ema chIe, te ApaNuM parama aMtaHkaraNa ke AMtara sAdhana pUrepUruM kAryakSama bane che. manuSyanuM parama ejAra e che; te joIe tevuM tINa ane taiyAra bane che. AvA cittathI ja vRtti-nirodhane abhyAsa karI zakAya. AvuM samartha ke sabaLa ane apratihata citta nirmaLa haze, kuzAgra haze, jIvanavicArane viSe ekAgra haze. tevuM banyA vagara citta tene carama abhyAsa, je vRttinirodhano che, te nahi karI zake. have pachI sUtrakAra A vRttinirodhanA carama abhyAsanI pAyarInuM nirUpaNa kare che. te joIe te pahelAM sUtrakAre sUtra 17thI 20mAM vRttinirodha viSe je thoDuMka bayAna karyuM che, te jovuM joIe, kemake e sUtro ApaNe vaccethI mUkIne AgaLa cAlyA chIe. e cAra sUtromAM vRttionA nirodhanA be prakAro che, e batAvyA che, ane e nirodhane sAdhanArA be vargo nokhA che te kadyA che. e vivecana have pachInA prakaraNamAM. 10-9-49 34 saMprajJAnanuM mAnasazAstra gayA prakaraNamAM ApaNe 40mAM sUtrane artha je hatuM ane aMte kahyuM hatuM ke, 17thI 20 e cAra sUtro vaccethI choDIne ApaNe AgaLa cAlyA chIe, te have jevAM joIze. kAraNa ke, 40mAM sUtra pachI je prakaraNa AgaLa cAle che, tene A vacce mUkelAM cAra sUtro sAthe amuka saMbaMdha che. atyAra sudhImAM joyelAM sUtrono viSaya UDatI najare joI javAthI, have pachInAM sUtromAM je prakaraNa nIkaLe che, tene anubaMdha vadhAre vizada thaze. - yoga eTale cittavRttinirodha (sUtra-2) ema jaNAvIne, (sUtra pathI 11mAM) vRttio keTalI ane kaI kaI che. te kahyuM. pachI nirodha karavAno upAya abhyAsa ane vairAgya che, e kahyuM sUtra 12thI16). AgaLa kahyuM ke, abhyAsa eTale cittane nirodhanI dazAmAM rAkhavA prayatna karavo te (sUtra 13). Avo prayatna lAMbA vakhata sudhI ane niraMtara karyA karavo joIe; tathA prema ane utsAhathI thAya, te abhyAsa dRDha thaI jAya che (sU0 14). ATale sudhI vicAra karyA pachI saheje je AgaLa savAla nIkaLe te e ke, niradhadazAmAM cittane rAkhavAne abhyAsa karavo te kevI rIte ? nirodhadazA eTale zuM? te 141 Forte Person Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu? *ra dazAmAM cittane rAkhavuM Aya teA paheluM te te dazAnuM kAMi ke svarUpa ke te viSe kAmacalAu khyAla hovo joI e. A praznane gheADA prAthamika vicAra-17thI 20 sUtramAM TUMkamAM thayA che. ane te pachI, AgaLa tene vadhu vicAra karavA jatA pahelAM, nirodhaneA bIjo upAya je IzvarapraNidhAna che, te viSe vacce kahI lIdhuM (sUtra 23thI 39). ane pAchuM abhyAsanuM prakaraNe AgaLa calAvyuM, jemAM abhyAsanuM eka prayeAjana batAvyuM ke, aMtarAyeA nivAravAne mATe tenI jarUra che, te mATe zuM karavuM. (sUtra 30thI 40). paNa, aMte abhyAsanuM kharuM kAma te cittane nirAdhadazAmAM rAkhavAneA satata prayatna karyA karavA, e che. eTale e zuM che ane ema zI rIte karavuM, e mukhya savAla ane che. sUtra 17thI 20 ane tyAra khAda sUtra 41thI 51 (eTale pAdanA aMta) sudhI A viSaya cAle che. Ama TUMkamAM, vacce cheADelAM sUtrAnA anubaMdha che. have e sUtreA joIe. prathama 17,18 joI e H-- vitarka-vicAra-bArnara-smitAnumAr saMprajJAta: ||2017 virAmapratyayAbhyAsapUrvaH saMskArazeSaH anyaH // 18 // A e sUtreAne pUrvApara saMbaMdha sUtra 2 joDe che. saMprajJAta: ane anya: zuM ? 'sa'prajJAta' ane 'anya' vizeSaNAne vizeSya zabda kayA ? keTalAka akAre 'samAdhi:' evA adhyAhAra kalpIne samAdhi vizeSya che, ema batAve che. mane lAge che ke, vadhAre sIdhuM saraLa e che ke, tene vizeSya samajJAnanuM mAnasazAstra 13. khIjA sUtrane 'nirodha' e zabda ghaTAvavA joIe.* sUtrone pravAha jotAM paNa e ja ceAgya lAge che. bIjA sUtramAM 'nirodha' kahyA pachI tenA svarUpa viSe AgaLa khacAna karatAM A e sUtro kahe che ke, tenA e prakAra che--1. vitaka', vicAra, AnaMda ane asmitA e cAranA anugamanathI je niraidha thAya che te eka nirAya, je saMprajJAta kahevAya che. ra. ane cittanA vyApAramAM rahelI eka je virAmadazA che tenA pratyayane abhyAsa karatAM karatAM je bIjA prakArane nirodha thAya che, ke jenuM saMprajJAna teneA saMskAra zeSa rahI javAthI thAya che, te bIje nirALe che. keTalAka leAka A bIjAne 'saMprajJAta'thI alaga pADavA 'asa'prajJAta' kahe che. paraMtu te pada sUtrakAranuM nathI. te te ema sUcave che ke, tenuya jJAna eTale ke bhAna teA thAya, paNa te saMskArazeSa che: eTale ke, virAmapratyayanA anubhava-kALe tenI khabara nathI paDatI, paNa tyAra pachI tene saMskAra je rahe che te parathI te jaNAya che. jema ke UMgha, U MghatI vakhate UghanI khabara nathI paDatI, paNa UMdhIne UMce tenI smRti parathI jaNAya che ke, sarasa UMgha AvI ke kevI AvI. * ' samAdhi ' na ghaTe tenuM eka kAraNa sUtra 20 parathI paNa maLI. zake. 17, 18 peThe 19, 20 sUtramAM paNa e ja zabdanA adhyAhAra che. je - samAdhi ' adhyAhAra laie, teA 20mA satramAM je ' samAdhi ' pada Ave che te tenI sAme jAya. nidha adhyAhArathI A doSa Ave nahi ane cAlu prakaraNanA paN anubaMdha barAbara maLI rahe. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vega eTale zuM? eTale cittanI vRtti rokAIne sthira bane che te be rIte--eka rItamAM tenuM bhAna rahe che ane bIjo evo prakAra paNa che ke jenI khabara te vakhate nathI paDatI, paraMtu tyAra pachI tenA pahelA saMskAra parathI paDe che. ApaNe zarUmAM ja joyuM hatuM ke, cittanA dharmomAM nirodha paNa eka teno dharma che. citta caMcaLa hAlyA ja kare che evuM nathI. enA halanacalanamAM ane tenA kAryamAM amuka rIte teNe thoDI vAra paNa sthira ke ekAgra athavA vRttirahita zAMta virAmavALuM thavuM, e paNa banyA kare che. cittano vyApAra eka ajaba prakriyA che. saMprajJAna thavuM e tenuM phala che. paNa emAM ja mAnavacittane Akho jAdu rahelo che. chevaTe jotAM, yoga A bhedane pAmavA mATe che. tene mATe te cittanI prakriyAne jhINavaTathI tapAse che. A be sUtromAM e prakaraNa Ave che. yoga kahe che ke, cittavyApAranI aMdara cAra mukhya pAyarIo ke AkalananI kakSAo rahelI che. te che vitaka, vicAra, AnaMda ane asmitA. yogazAstranI mAnasavidyAne A viSaya che. citta kaI paNa vastunuM Akalana kare che tenI prakriyAno krama che, temAM cAra nirALAM aMga rahelAM che, ema te batAve che. dAkhale laIne joI e. sAme paDelA pustaka para najara gaI. A eka vyApArane cakAsI joIe te, bhautikazAstra kaheze ke, sUryanA kiraNanA amuka prakAzakAyane laIne mArI jovAnI indriya sateja thaI pitAnuM kAma saMprajJAnanuM mAnasazAstra 145 karavA lAgI. idriya na hoya ke sArI na hoya, te A vyApAra na thaI zake. Idriya sAbUta heya ne bIjAM sahAyaka kAraNe barAbara hoya, to ApaNe sAmenA padArthanuM grahaNa karIzuM. jema ke, ApaNane sAme pustaka che ema dekhAze. paNa ahIM eka vadhu vicAra karavA jevo che. ApaNe nakkI karyuM ke sAme pustaka che. dhAro ke eka nAnuM bALaka che. teya tene joze, paNa te pusta che ema nahi, "kAMIka che eTaluM ja joze. nAnuM haze to kheMcaze, teDaze phADaze, moMmAM ghAlaze, ItyAdi. A dvArA te bALaka e vastunuM grahaNa karavA mathe che. e bALaka paNa je sAkara, pUrI, ke phaLa ityAdi oLakhatuM haze, to pustaka emAMnuM kazuM nathI evuM te jANaze. matalaba ke, e navo padArtha pite je padArtho jANe che te padArthomAne che ke nahi, ne nathI to te zuM che, e jovA mATe e bALakano cittavyApAra cAlaze. ApaNe moTerAo paNa A rIte ja padArthone oLakhatA thayA chIe. jo ke pachIthI temanA vAcaka dvArA bhASA khIlavI zabdathI paNa temane oLakhatA thaI e chIe; ane pachI te kevala zabdathI paNa arthe manamAM kapIne vikalpavRttithI paNa kAma laIe chIe; paNa e eka nirALe viSaya banI jAya che. A prakAre sthala padArthane grahaNa karavAne je prAthamika cittavyApAra te jIvata che. te dvArA ApaNe iMdriya vaDe sthala padArthonuM mAtra grahaNa ke Akalana karIe chIe. Forte Personal use only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga eTale zu? A vyApAra eTalethI ja nathI aTakatA. are, eve nibheLa paNa e hAtA nathI. tenI sAtheAsAtha vicAra paNa jAge che. eTale ke, e padAnI sAthe joDAyelA ke tenAthI prerAtA sUkSma bhAve paNa UThe che. cittanI aMdara rahela smRti ane rAgadveSanA saMskArA ine lIdhe pustakanA khyAlanI sAtheAsAtha tenA khapanA, mAlakInA, tenI sArAInarasAInA, ki MmatanA, i. jAta jAtanA vicArA phUTe che. pustakanA iMdriya dvArA grahaNanI sAtheAsAtha ane pachIthI citta A vyApAramAM parAvAya che. e vyApArane vAra kahe che. A vicArA ApaNA kAma ane atha e khe puruSArthAne lagatA heAya che. te e artha mATe e jAge che. 146 e vyApAra pUrA thAya tenI sAthe amuka niya janme che. iMdriya ane mana dvArA vitaka ane vicAra karIne grahaNa karavAnI prakriyA pUrI thatAM pattAnuM saMprajJAna ke edha thAya che. tenI sAthe buddhi amuka TharAva para pahoMce che. A cittavyApAra pelA karatAMya sUkSma ane UDA che. e TharAvanI dazAe pahoMcatAM ApaNane amuka samAdhAna ke zAMtinA anubhava thAya che. Ane mAnava kahevAmAM Ave che. AnaMda e vRttinA zamana ke nirvANathI thatA madhura anubhava che. te Atmika prakAranA che. jIvAtmAnI mULa je AnadarUpatA che, temAM tenu mULa raheluM che. saprajJAnanuM mAnasazAstra ane jyAre saMprajJAna ke bedha AnaMda-kakSAe paheoMce che, tyAre draSTA tarIkenI asmitA jIvAtmAne pratIta thAya che. te pratIti Ameya jotAM dareka grahaNa ke saMprajJAnamAM etapreAta ke anusmRta rahelI ja che. A ceAthI kakSA saMprajJAnanI prakriyAnA atima ane Atmika bhAga che. sUtra 29mAM 'pratyacetanAdhigama'nI vAta karelI che,. te anubhavanI bhUmikA A asmitAnI dazAnA cittavyApAre jatAM Ave che. A Ama medha ke saMprajJAnanI cAra kramika dazA che--skUla grahaNa ke vitarka, (ra) sUkSma grahaNa ke vicAra, (3) ema vRttikAya pUruM thatAM cittamAM je samAdhAnane anubhava thAya che te AnaMda, (4) ane te badhAmAM anusmRta rahela huMpaNAnI asmitA. A cAre eka pachI eka anugamathI thAya che. ApaNane thatA dareka sa'prajJAnanuM pRthakkaraNa karIe te A cAranA krama temAM hAya ja che. ceAgavidyA kahe che ke, A saprajJAna-vyApAra ApaNA aMdha-mokSanuM, sukha-duHkhanuM, jJAna-ajJAnanuM mULa che. abhyAsa ane vairAgya enI upara kAma kare che ane temane zuddha Rta tathA parama satya pAmavA karI sabhyajJAna athavA tarapha laI jAya che. 6-11-49 147 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 35 ' saMprajJAnanuM adhyAtma gayA prakaraNamAM ApaNe joyuM ke, citta vaDe ApaNane je bedha athavA saMprajJAna thAya che, tenI prakriyAne pRthaka karI joIe to temAM cAra cAkhA bhAga ke tenAM pagathiyAM batAvI zakAya: 1. vastu ke padArthanuM rUpa barobara grahaNa thavuM te. ane mATe zAstrIya zabda vata che. 2. vastu ke padArthanuM bAhya rUpa avagata thAya, eTale aMtaHkaraNanuM aMdaranuM kArya thAya che; ane teno prakAra joIe to "vita thI te nokho pADavA jevo vizeSa che. teno zAstrIya zabda "vivAra" che. 3. A vitarka-vicArathI maLI rahetA saMprajJAnathI cittanI te te padArthaviSayaka banelI vRtti zame che; ane vRtti zame tenI sAthe AnaMdra janme che. dareka saMprajJAnanA anubhavamAM A paNa eka aMza rahelo hoya che. 4, ane A badhuM saMprajJAna mane thayuM, e bhAva paNa jAge che. sAmAnya rIte AvuM bhAna na thAya ema bane ja nahi. saMprajJAnamAM A paNa eka tenuM noMdhapAtra aMga che. tene zAstrIya za da "asmitA' che. yogavidyA je vastunI carcA karavA mAge che, te samajAvavA mATe tene saMprajJAnanAM AvAM cAra spaSTa aMge saMprajJAnanuM adhyAtma batAvavAM jarUrI che. yuropIya mAnasazAstra paNa saMprajJAnanuM pRthakkaraNa kare che, tenI ahI sarakhAmaNImAM na UtarIe. paraMtu saMprajJAna thavAnI prakriyA UMDAmAM UMDe UtarIne tapAsIe, te temAM spaSTa dekhAtAM vitaka tathA vicAra aMge uparAMta AnaMda tathA asmitA paNa nedhavAM joIe, e dhyAnamAM levAnuM che. A cAre aMge dareka saMprajJAnamAM hoya che. ema bane ke, te ochovattAM khyAlamAM Ave. yogazaktithI, eTale ke ekAgratA athavA abhimata dhyAna vaDe kAma karIe to, A cAra aMge vilakSaNa rUpe jovA maLe. dAva ta eka vijJAnInuM kAmakAja le. te vitaka-ga kare che ema kahevAya. te amuka kaI padArtha tapAsavAne mATe le che. emAM te saMprajJAnanA vitarka aMga para vizeSa jora Ape che. agAu jANelI vastuonI sAthe tulanA karatAM tathA teo karatAM emAM jovA maLatAM vyatireka ke vizeSatA jotAM jotAM, vijJAnI chevaTe, pote tapAsavA lIdhelA padArthanuM saMprajJAna meLave che; te zedhI kADhe che ke, e padArthanuM lakSaNa zuM che. AvI zodha thAya tyAre tene AnaMda thAya che; te mATe zodhaka kahevAya che. * Ama vijJAnInuM mukhya kSetra vitaka para ekAgratAthI lAgavAmAM raheluM che. vicAra, AnaMda, arimatA tyAM gauNa rahe che. enA vyavasAyane vitarja-samAdhi kahI zakAya. evI ja rIte sUkama evA vicAra aMge vizeSatA rAkhIne kAma karanArane dAkhala joIe, te samAja-vijJAna 148 For Private Personale Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 vega eTale zuM? para ekAgra thanAra samAjazAstrI, arthazAstrI, rAjyazAstrI vagere. teo mAnava bhAva para ekAgra thaIne koI eka vicAra para ke siddhAMta para pahoMcavA maLe che. ane evI vinart-1mAdhi dvArA jagatane kaIka navo vicAra spaSTa karI batAve che. kAvya ane kalAnA kSetramAM kAma karatAM mAnasa mukhyatve saMprajJAnanA AnaMda-aMza para ekAgra thAya che. vika, vicArane anubhava thatAM temAMthI nIpajatA ke nItarI rahetA AnaMda para teo samAhita bane che. emanA manovyApArane AnaMdra-samAdhi kahI zakAya. tevI ja ramatA-samAdhi paNa jovAmAM Ave che. jema ke hiTalara, hiraNyakazipu jevA vAZF, rssrita sa mathaT - ema mAnanArA loko. pitAnA dareka saMprajJAnamAM AvA loko tenA asmitA aMza para sIdhA jAya che. A pramANe saMprajJAnanuM pRthakkaraNa karIne vegakAra tenA mAnasazAsUnI pAra rahelA tenA adhyAtma bhaNI AMgaLI cIMdhavA mAge che. te kahe che, saMprajJAnanAM A cAra pagathiyAMnI pAra eka gati rahelI che, ke je saMprajJAnanA mULa kAraNane jevuM e che. A cArane krame krame je che ke saMprajJAna thAya che, te kharekhara zAno che? e badha Atmatatvano che. paraMtu ApaNe ajJAnI cho pahelAM cAra pagathiyAMnA keI ne keInA anubhavamAM te joI nathI zakatA. bAkI to e Atmatattva ke amRtatva te prativeTdha saMprajJAnanuM adhyAtma 151 vivita (kena upaniSada-2-4) cheH dareka saMprajJAna enI ja sAkSI pUre che, ene ja batAve che. dareka saMprajJAnanI pUrNAhuti pratyakracetananAM darzana thAya emAM thavI joIe. kAmakrodha adinA AvaraNamAM thatA saMprajJAnanI pele pAra e raheluM che. saMprajJAna meLavanArI buddhi ke cittazaktinI pAra e AtmA rahelo che. (juo gItA 3-42.) saMprajJAnamAtranuM A adhyAtma che. dareka bodhamAM ke kAryamAM e pratyakSa thAya ene kabIrajIe potAnA eka bhajanamAM sana-samAdhi kahI che - sAMdho sahaja samAdha bhalI guru pratApa jA dinase jAgI, vina vija bila vo || ? | jaha~ jaha~ DolauM so parikaramA, no sa sevA, jaba sovauM taba karauM daMDavata pUjauM ora na devA // 2 // kahIM so nAma, sunauM so sumirana, khAe~ piyauM so pUjA, giraha ujhAr3a eka sama lekhauM bhAva miTAvoM dujA // 3 // sabada nirantarase mana lAgA malina vAsanA tyAgI, UThata baiThata kabahu~ na chUTa aisI tArI lAgI in Education in For Private & Personal use only www onary Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vega eTale zuM? kaha kabAra yaha unamani rahanI so paragaTa kari gaaii| duHkha sukhase koI para paramapada tekTri 6 ThThA samAE 6 // zaMkarAcArye emanA zivamAnasapUna stotramAM ene prabhunuM parama naivedya- tenI sahaja pUjA ke arcane kahyuM che - AtmA tvaM, girijA matiH, sahacarA: prAgAH, zarIra gaheM / pUjA te viSayopabhogaracanA, - nidrA sAuthatiH | saMcAra: : alavida:, stotrANi sarvA giroyad yat karma karomi tata tadakhilaM 4mo tavArAdhanam II (mAro AtmA tame cho, mArI buddhi te girijA, mArA prANe te tamArA sahacaro, mAruM zarIra te tamAruM maMdira, mArI viSayo pogaracanA te tamArI pUjA, mArI nidrA te samAdhisthiti, mArA paganuM cAlavuM te tamArI pradakSiNa, mArI badhI vANI te tamArAM stotro, - ema je je kama huM karuM chuM te badhuM, he zaMbhu ! tamArI ja ArAdhanA che.) saMprajJAnamAtra A rIte vitarka, vicAra, AnaMda ke amitAnI nahIM, paNa tethI AgaLanI - pAMcamI varmasamAdhi (gItA 4-44) che; emAM tenuM adhyAtma raheluM che. 12-1-'50 parama saMprajJAna gayA prakaraNamAM ApaNe saMprajJAnanuM adhyAtma aMga paNa che te joyuM. A aMge tenAM cAra aMge -vitarka, vicAraAnaMda, amitA - thI para ane temanI pele pAra raheluM che. ega dvArA meLavavAnuM ke samajavAnuM yA anubhavavAnuM che te A parama saMprajJAna che. tethI e saMprajJAna sAva nokhuM paDI jAya che. konI peThe ? dAkhalA tarIke, jAgrata, svapna ane suSupti e traNa dazAo saune saMprajJAta che. paNa e dazAomAM anusmRta rahelo evo, eka cethI ke turIya dazAno anubhava che. A anubhava sAva kho paDI jAya che; e manuSyanI adhyAtma dazA che. tevI ja rIte mAnavacittanI vRttithI thatAM saMprajJAnanI pAra raheluM eka parama saMprajJAna paNa che, ane te tenuM adhyAtma-jJAna che. te pilAM cAra aMgavALAM saMprajJAnathI juduM ja che. eTaluM badhuM juduM che ke tene ja mATe mIrAMbAIe kahyuM che - TwTa mAM mare nana athavA gItAkAre (a) 2-69) kahyuM che yA nizA sarvabhUtAnAm tasyAM jAgati saMyamI / yasyAm jAgrati bhUtAni sA nizA pazyato muneH // jIvana ane saMsAra tathA sRSTi viSe dharamULathI navuM ja darzana, navI ja najara, navI ja samaja ughADanAro A 153 For Private & Personal use only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu? 154 anubhava eTalA badhA krAMtikArI che ke, tene sAva neAkhe gaNavA joIe. tethI yAgasUtrakAre sUtra 17mAM vitavizvA-mAnava-asmitA-anugamAtsa prajJAta: ema kahIne vRttimAtranA udayanI pAchaLa rahelA evA nirALA bIjo anubhava tenI pachInA sUtramAM kahyo che-- virAmapratyayAbhyAsapUrvaH saMskArazeSaH anyaH / / 18 / / vRttimAtra pAchaLa rahelA A sUkSma chatAM mahAvyApaka sa'prajJAnanA vastune uddezIne ja kavie gAyuM che ke, vRtti jevA 'taraNA othe' meATI DuMgara jevI e cIja rahI che; ane tenI gamatae che ke, chatAM 'DuMgara keAI dekhe nahi !' A dekhavAnA upAya nidha che, ke je meLavavA mATe virAma-pratyayane abhyAsa karavAne che, ane jenuM jJAna 'saMskArazeSa' che. A abhyAsa kevI rIte karavA e samajavAnuM che. tenI prakriyAne kriyAyeAga paNa kahevAmAM Ave che, ane tene uddeza samAdhinI prApti che, ema yAgasUtrakAra bIjA pAdamAM AgaLa kaheze. A samAdhi zuM che te samajAvavAnuM kAma yAgasUtranA pahelA pAdanuM che; tethI te samAdhivAta kahevAya che. tenA 41mA sUtra sudhI samAdhinuM svarUpa samajavAne mATenI bhUmikA taiyAra karyAM pachI, e prakaraNa AgaLa cAle che. te samajatA pahelAM, samAdhinuM mukhya sAdhana je cittavRttinuM saMyamana ke nirodhana, tenA be prakAra che e jovAnA rahe che. A e prakAre nIcenA 19,20mA sUtramAM kahyA cheH cittanirodhanA be prakAro mapratyaya: vive-prakRtiyAnAm / / & zraddhA-vIrya-smRti-samaSTi-prajJA-pUryaH sareSAm // 20 / / -nirodha e jAtanA che--eka che videha-prakRtilaya' kahevAtAone nirAdha ke jene bhavapratyaya' kahe che. tethI judA evA bIjA leAkeAnA je nirAdha che te bhavapratyaya nathI, paNa zraddhA, vIya, smRti, samAdhi ane prajJA-pUrNAMka nIpajatA nirodha che. Ane spaSTa ze| atha thAya che te AvatA prakaraNamAM joI zuM. 17-2-50 1 37 cittanirodhanA be prakAro gayA prakaraNamAM ApaNe nIcenAM e sUtreAnA vicAra AgaLa rAkAyA hatA -- mavapratyaya: vive7-prakRtiyAnAm / / 2 / / zraddhA-vIya-smRti-samAdhi-prajJA-yaMtra: taravAm / / 2 / / A sUtreAne zabdArtha spaSTa cheH--navapratyaya kahevAtA nirodha che te 'videha ' tathA ' prakRtilaya ' sattvAnA hoya che. temanAthI bIjA je sattvA rahyAM temanA nirodha zraddhA, vIya, smRti, samAdhi, ane prajJA dvArA sadhAtA nirodha che. ane temaneA anvaya cittavRttiniodha: e mULa prakaraNa je cAle che tenI joDe che. evA ja anvayavALAM be sUtra www.jain litary ag Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ coga eTale zu? 15 17, 18 ApaNe joyAM, jemAM vruttiniAdhanA e prakAra -- saMprajJAta ane tethI khIje eveA, vyatirekanyAyathI asaMprajJAta kahevAya che e,-- te joyA. A e sUtreAmAM te vRttinirodhanI vastune khIjA be prakAre batAve che. A be prakAro samajavA vAste ApaNI punarjanmanI tathA karmaphaLanA siddhAMtanI mAnyatA yAda karavI joI e. ApaNe jIvanI traNa gati mAnIe chIe - 1. puNyakane laIne videha evI devaleAkanI kei cenimAM gati; athavA -- ra. ihaleAkamAM manuSyayeAni; athavA -- 2. pApakamane laIne kSudra tiya kyAni ane ApaNe mAnIe chIe ke, pahelI ane trIjI gatimAM jIva hAya tyAre te navA puruSArtha karI zakatA nathI; pUrNAMkamAMnAM phaLa ja bhAgave che; ane sa'kalpavikalpa ke kalpanA vagere rahita hoya che. temanA leAka kevaLa bhAgaleAka che. eTale mAnavicattanI sarakhAmaNImAM, te sattvA ke ceAniemAM kAma karatuM citta niruddha hoya che. tethI te * kaivalya jevI ja dazAne anubhava kare che' ema kahevAya. puruSA- ke kama- bhUmi te mAnava leAka ja che. AvI mAnyatAmAM zraddhA na heAya tepaNa eka sAdA vicAra parathIya temAM raheluM tathya tA ApaNe joI zakIe. chIe. tiya kyupine ane mAnavayeni te saune pratyakSa che. beu dehadhArI cenie che. beumAM aneka vAtanA pharaka rahelA che, temAM sauthI nAkheA paDI Ave evA meTA cittanirodhanA be prakAro 157 pharaka e che ke, ApaNuM citta ke aMtaHkaraNa-zakti ane tiyak jIvAnuM citta judAM ja che. ApaNI pAse manaHzakti paDI che. tethI ja ApaNe ' mAnava chIe; tethI ja ApaNe deza, kALa, inI kalpanA karI zabdasRSTi, manaHsRSTi ne manerathA racI zakIe chIe, bhUta bhaviSyamAM gati meLavIe chIe. ApaNAmAM jaNAtI puruSArtha-zakti emAM rahelI che. emAM vRttiene sAgara je laherAtA rahe chete lahere che. ethI ja karIne te badhAnA nirodhane prazna paNa UThe che. tevuM tiya kyAnanuM nathI. ane te AjanuM vijJAna paNa khatAve che. ApaNe jANIe chIe ke, pazu pa`khI kITa ityAdimAM amuka prakAranuM citta teA heAya che. kAI paNa jIvamAM te hAya che; mAtra temAM zaktinI vividhatA hoya che eTaluM ja. paNa tyAM raheluM citta mAnavacitta peThe deza kALa inI kalpanA karI puruSArtha karI zakatuM nathI. tene mukhyatve sahajavRtti ke svayaM buddhi hoya che; manuSya peThe kalpanA, smRti i nathI heAtAM. tethI tee, sarakhAmaNImAM jotAM, naisiMga ka ke prAkRta dazAmAM heAya che. ceAganI paribhASAmAM kahIe te A ceAnimAM manuSya jevI smRtivrutti kAma karatI nathI. Ama sadeha prANIomAM 1. mAnavayeAni ane 2. tiya kayeAni e spaSTa alaga che. ane vyatirekathI kahI zakAya ne ApaNe mAnIe te khoTuM nathI ke, ApaNI pAMca iMdriyAne geAcara nahi evAM prANI paNa hAya, teA temane videha 'tarIke eLakhI zakIe. AvAM sattva che ema dareka prajA ke Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 yoga eTale zuM? dareka leka mAne che. emanA cittanuM lakSaNa paNa manuSyacittathI alaga hoya e ughADuM che. A sUtra kahe che ke, AmAMnI je "videha" nio tathA prakRtidazAmAM lIna rahetI evI je "prakRtilaya" nio che, temAM cittane nirodha "bhavapratyaya' - sahaja hoya che. prakRtithI ja temane e siddha che. temanuM citta kevaLa prakRti-prerita heItyAM vRttinirodha svAbhAvika che. paraMtu manuSya mATe ethI judI vAta che. teNe, pitAnA cittanI vizeSatAne laIne, upAye karIne nirodha sAdhavAne rahe che. zraddhA, vIya, smRti, samAdhi ane prajJA-zakti vaDe teNe eno upAya karavAno rahe che. tethI saMskRta TIkAkAro TUMkamAM A nirodhane "upAya-pratyaya" kahe che. ane yogazAstra A "upAya-pratyaya" nirodhanI. mImAMsA che. te TUMkamAM kahe che ke, nirodhano A prakAra sAdhavA zraddhA, vIrya, smRti, samAdhi ane prajJA joIe. zraddhA e cittanI prasannatA ane tenAM badhAM aMgenAM kAmamAM eka samarasa samanvitatA pedA karanArI cittavibhUti che. tene mATe bhASyakAra kahe che, "te mAtAnI peThe kalyANamayI. che ane yogInuM pAlana kare che." zraddhA vagara puruSArtha ke tene mATe joItI vIratA na saMbhave. e be jenI pAse che te pramAdamAM nahi paDe; tenA cittamAM rahelI AkhI smRtizakti kAma deze. tevAnuM citta samagratApUrvaka vikAsa sAdhaze. emAM pachI samAdhizaktine janmavA mATe bhUmikA samA5tti 159 thaI jaze. ema ekAgratA ke samAdhibhAvathI citta kAma kare to tenI prajJAzakti pragaTa thAya che- prajJA barAbara yathAtatha kAma de che. evI rIte kAma denArI prajJA pachI jarI jarImAM DagyA karatI nathI. te rIte AgaLa janAre sAdhaka sthitaprajJa thAya che. saMka95vika95, tarkavirtaka vagerethI khaLabhaLatI cittavRSTi tene mATe rahetI nathI. "videha" tathA "prakRtilaya" so peThe AvA yogInuM citta paNa tenA abhyAsane pariNAme saheje niruddha dizAmAM rahe che. A TUMkamAM yogadazAnA vikAsano nakazo che. te nakazAne vadhAre spaSTa vicAra have sUtrakAra 41thI 51 sUtra sudhImAM kare che. rA-ja-50 38 samApatti - 1 gayA prakaraNamAM ApaNe 41 sUtrathI AgaLa vicAra karavA para AvyA hatA. A sUtramAM zarUnAM pAMca (41-5) sUtro eka navo zabda vAparIne, yogavicAramAM navuM eka biMdu upADe che. e navo zabda samAra che. tenI carcA karatAM sUtro prarthama tenI vyAkhyA kare che - kSINavRtte: abhijAtasya iva maNe: grahIta-grahaNa-grAhyeSu tatsthatadaMjanatA samApattiH // 41 // Inin Education International For Private & Personal use only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu? Ama te zabdane atha kahIne tenA prakArenuM varNana kare che H-- tatra zabdArthajJAnavikalpaH saMkIrNA savitarkA (samApattiH) // 42 // ba smRtiparizuddhau svarUpazUnyA iva arthamAtranirbhAsA "navatana / / 4 / . etayA eva savicArA nirvicArA ca sUkSmaviSayA samAtti: vyAvyAtA 1440 sUkSmaviSayatvaM ca aliMgaparyavasAnam ||45 / / samApatti eTale zuM ? uttama maNinI peThe, kSINa vRttivALuM aneluM citta grahItA, grahaNa ane grAhya e traNanI sAthe ektA ane tanmayatA pAme che; tevA enA guNane samAvatti kahe che. (sUtra 41.) samApattine zabdArtha thAya che bhegu thaI javuM, 'AvI maLavuM". te uparathI 'akasmAt thaI javuM evA a paNa thAya che. e ja arthane ahIMyAM cittazAstranI pAribhASikatA ApIne cegakAre cittanA eka guNa tarIke 'samatti' kahyA che. sAph ke nimaLa cittane guNa e che ke, je AvI maLe tenI joDe te tadAkAra thaI jAya. e rIte ja citta kAma kare che. cittanI nimaLatA ke prasannatA aneka vRttienA uchALAthI bagaDe che. tema na hoya ane vRtti kSINa thaI citta peAtAnA zuddha rUpe hoya, te tene guNa cekhkhA kAca ke maNi yA arIsA jevA che. samAtta - 1 athavA bIjI upamA ApIne kahIe : pANIne peAtAneA rIMga nathI ke AkAra nathI. nAkheA ke jevA AkAranA pAtramAM 11 paNa je raMga temAM mUke, tevA raMganuM ke tevA AkAranuM te ane che. " jevuM AvI lAgyuM " tevuM te thAya che, tethI samApatti e pANInuM lakSaNa che. cittanuM paNa ema ja che. jevI vRtti UThe tevu tadrupa banI javuM - e, eneA dhama ke lakSaNa che. Ama thavuM te ApaNane saMprajJAta heAya ema naye ane. jema ke nAnA bALakanA cittanI samApattikriyA ghaNe bhAge bALakane khabara nathI paDatI. kAraNa, tenI vRtti nathI banatI. vRtti banavA lAge tyAre ApaNe kahIe chIe ke, bALaka have najara mAMDatuM thayuM che; te samaje che; vagere. samApatti ane vRttimAM A phera che. cittanA samApatti-dhama hovAthI vRtti nIpaje che. eTale vRttinI nirodhadazA ANavA mATe zuM karavuM, tenuM prakaraNa zarU karatAM prathama sUtrakAra 'samApatti' samajAve che. ane kahe che ke, tadAkAra thavuM e zuddha cittanuM lakSaNa ja che. ApaNe * A ja vastu zarUmAM sUtra 4mAM khInna anubaMdhamAM kahI che--eka nidhakALa sivAya badhe vakhate draSTA (A sUtramAM " grahItA * zabda vAparyo che ) vruttirUpa ja ane che. eTale, cittamAM je padArthanuM grahaNa thAya te grAhya, je iMdriya-prakriyAthI tema bane te grahaNa, ane e grahaNavyApAra karanAra asmitAvALA je jIvAtmA ke grahItA--A badhAM ekarUpa sadhana hoya ema bhegAM thaine cittamAM tadrupatAne pAme che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zuM? AgaLa joyuM ke, nirodha paNa cittanuM lakSaNa che. tema ja dAkAratA ke ekAgra samAdhi paNa tenuM lakSaNa che. ahIM AgaLa vAcakane vinaMti che ke, te saMprajJAta nirodhanI carcA prakaraNa 33thI zarU thaI che, te pharI joI jAya, kema ke tene ane samApatti-prakaraNane nikaTa saMbaMdha che. saMprajJAna e jema cittano dharma che, tema ja samApatti che. samApati mULa prakriyA che, te vaDe saMprajJAna zakaya bane che. bALaka-cittamAM samApatti che; saMprajJAna dhIme dhIme jAge che. kahe ke, samApattinA garbhamAM saMpra- jJAna ke vRtti rahe che. saMprajJAna vaDe ke vRtti vaDe, samApatti zI che, te pakaDAya che. tethI samApattinA prakAre saMprajJAnanA prakAranI peThe paDe che. te prakAre cittanA vitaka ane vicAra e bene AdhAre pADavAmAM AvyA che. A prakAre viSe have pachI joIzuM. samApatti- 2 e prAjyAne pariNAme cittamAM bhAna jAge che - te bhAva ke ghaTanA viSe ApaNane pratIti thAya che. TUMkamAM, e prakriyAmAMthI vRtti bane che. ane tenI sAthe te ApaNA jIvanano bhAga bane che. Ama samApatti ane vRtti eka ja prakriyAnAM be aMga hoI eTalAM badhAM nikaTa che ke, jANe te be pAsAM ja hoya evAM lAge che. paraMtu amuka cittamAM te judAM jovA maLe che, jema ke dhAvaNA bALakanuM citta. samApatti tyAM che, paNa vRtti banIne dekhAtAM vakhata lAge che. yogI dhAraNA vaDe cittanI samApatti-dazA ane pachI temAMthI vRtti dazA kame vikasatI joI zake. ane e kaI camatkArI zakita nathI, sAdhanAnuM phaLa e che. gAMdhIjI ghaNI vAra kahetA ke, ApaNe kaI paNa vicAra buddhithI pahele karIe chIe evuM lAge che; paraMtu kharuM ema hoya che ke, pahelAM to te, ApaNA samagra svabhAva pramANe, pitAnuM rUpa pakaDe che ane pachI buddhi vagere tenAM kAraNo dalIla vagere pUrAM pADe che. (A huM mArA zabdamAM kahuM chuM, ane emaNe kahelAnA sAra rUpe.) je barobara joIzuM to ApaNane paNa ema lAgaze. e kahevAno artha e ja che ke, mAnava cittane samApatti pahelI thAya che ane tene barAbara samajIne zada tathAartha baddha karavAnuM kAma pachI thAya che. paNa temAM samayano krama che eTaluM ja. bAkI baMne kAma evAM otaprota che ke, ghaNI vAra te zuM, moTe bhAge, ApaNane te judAM samApatti-2 kaI paNa bhAva ke ghaTanA citta para barobara AbehUba pratibiMba rUpe paDe che. te kSaNe citta tadrupa banI jAya che. ema banavuM e kudaratI prakriyA che. A prakriyAne samAvatti kahe che, e ApaNe gayA prakaraNamAM vicAratA hatA. For Private & Personale Only www.eliye Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 yuga eTale zuM? dekhAtA nathI. ApaNe temane judAM jevA ke pADavA takalIpha letA nathI. tenI jarUra che e paNa sAdhaka thavAthI samajAya che. kAraNa ke cittanI zuddhinuM kAma ahIM zarU thAya che. eka bIjo dAkhalo laIe. kemerA eka pheTe le che. e kAca para e ja pheTe AvI zake, bIjo nahi. je e ne e kAca para bIje laIe te ? samApatti cittanA kaeNmerAe lIdhelA negeTiva kAca jevI vastu che. eka dazya tenA para levAyuM, pachI kAca badalavo joIe. tethI ja samApattinI vyAkhyAmAM kahyuM che ke, citta kSINa vRttivALuM hovuM joIe. samApattinA A negeTiva kAcane devAnuM kAma cittamAM thaI rahe, tene " Taca-apa' paNa karI levAya, tyAra pachI te sApha pheTA rUpe rajU thAya che. ane emAM hoziyArI karI zakAya che. tethI aMgrejImAM raeNzanalAijhezana' zabda che, temAM e bhAva paNa paDe che ke, pAchaLathI khAlI dalIlabAjI karAya che, bAkI kharI vAta to judI hoya che. paraMtu e eno zuddha artha nathI. ene zuddha artha to samApattine saMdhavI ane buddhike vicAra- pUta karIne tene rajU karavI e che. sAdI bhASAmAM kahIe te, ApaNane je samApatti thAya te vastu jevI je-rUpa hoya tevI sAcesAcI thavI joIe. matalaba ke, ApaNA cittamAM dareka vAtanuM sAcuM jJAna thavuM joIe. te thatuM nathI. eTale ke, samApatti sahaja-zuddha rahI temAMthI takUpa vRtti nathI thatI ApaNe prayatna karIe to te tevI thAya. jevI ApaNA cittanI dazA, tevI te thAya che. tethI samApattinA prakAra gakAra enA prakAra pADIne tenI azuddhinuM kAraNa batAve che; ane e dUra thAya to samApatti kevI rIte sahaja-zuddha bane e kahe che. ane tevI sahaja-zuddha dazAmAM prayatna karIne ANelI samApatti mATe te bIjo zabdaprayoga kare che ne tene RtaMbharA prajJA" kahe che. eTale ke, te dazAe samApati, pratIti, vRtti, tarka, buddhi, ne prajJA - e badhI cittanI vibhUtio ekarasa ekarUpa bane che. Ane varNavavAne cittalaya, cittanAza, cittazuddhi, I. vividha zabdaprayogo paNa zAstromAM thatA jovA maLe che. samApattinAM prakAro have pachI joIzuM. 11-8-'50 samApattinA prakAra gayA prakaraNamAM ApaNe samApatti eTale zuM, tene vicAra pUro karIne, tenA prakAro viSe javAnuM kahIne aTakyA hatA, te have joIe. sUtra 40thI 45 sudhImAM A prakAre gaNAvyA che, ane temanI vyAkhyA kahI che. A prakAre cAra che - 1. savitarka, 2. nirvitaka, 3. savicAra, 4. nirvicAra. rAvata samApatti eTale vitarkonI sAthe bhaLelI samApatti. ApaNe AgaLa jaI AvyA ke, samapatti For Private & Personal use only www.m onary Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zu? 166 eTale cittane keI paNa dRzya ke khAkhata AvI maLavI te. TUMkamAM kahIe te, kaI paNa vAta, vastu, vicAra ke khAbatane viSaya citta para paheAMcaveA te. Ama thAya tyAre citta te viSayarUpa banI jAya che. Ama thavu' te samApatti che, e AgaLa joI gayA. / A dazA eka prakAranI samAdhi ja che ema kaheA, kema ke te vakhate citta ekAkAra hAya che. AthI ja karIne cittamAM bhAna ke saMprajJAna sabhave che. mana sahita adhI iMdriyA vATe grahaNu thatuM jJAna citta upara 'samApatti' rUpe jAya che. ane temAMthI te te viSayanuM sa'prajJAna ke bhAna ApaNane thaI zake che ane maLI paNa zake che. e bhAna ke sa'prajJAna jevuM thAya tevI vRtti cittamAM UThe che. ane jevI vRtti tevA saMskAra cittamAM cATe che, ane te tyAM cittanA bhAga tarIke--kahA ke tenA deha rUpe banIne--rahe che. A prakAre saMskArarUpe saMprajJAne ke vRttie cittamAM rahevuM, e peAte paNa eka vRtti rUpe pAchuM kAma kare che; e vRtti-prakArane smRti kahyo che, e ahI' yAda karAvavAnI jarUra che. aneka samApattione pariNAme cittamAM paDelAM sa'prajJAne saMskArarUpe - tenI smRti tarIke - rahe che; ane jyAre paNa citta navI vRtti UThatI vakhate kAma kare che, tyAre e badhA smRti-bhaMDAra athavA anubhavarAzi navI manatI vRttine banAvavAmAM bhAga le che. sAdI bhASAmAM kahIe teA, nave| anubhava pUnA anubhavane AdhAre ane e anubhavA jevA hoya tevA -- tene dheAraNe thAya che. ema thatA navA samApattinA prakAra 167 anubhava grahaNa karatI vakhate ApaNe tenuM kharuM rUpa ke tathya samajavA sAru, cittanI vitaka ane vicAra zaktie vAparIe chIe. ene pariNAme jUnA anubhaveAmAM sudhArA vadhArA ke dharamULathI palaTA paNa thAya, ema ane che. samApattinA prakAranuM nidAna A prakriyAne lakSamAM laIne karavAmAM AvyuM che. koI paNa samAtta thAya te vakhate te vitamAMthI khUba mizrita hoya che. A vitarko kAMthI thAya che? yogasUtra kahe che-- candra-artha-jJAna-vi vaM:' (42) (zabda, artha, ane jJAna e traNa bAbate mAM vikalpe sabhavI zake che; tethI karIne manamAM tarkavitarka thayA kare che; AvI dazAnI samApatti 'savitarkA' che.) yAgasUtrakAra ema kahe che ke, A vikalpA traNa vastune laIne saMbhave che. mAnacittanI sthiti kudarate jevI ghaDI che, temAMthI ja te che. bhASyakAre Apele dAkhalA laI e -- 'gAya' eka zabda che, eka pada che. te uparAMta te eka vastu ke padA paNa che. ane te uparAMta amuka jJAna ke bhAna rUpe te ApaNA cittamAM che. Ama harakeAI samApattimAM A traNa judAM judAM aMga rahelAM che. kharuM jotAM e traNe maLIne yathAtatha ke sAcuM sa'prajJAna 'gAya' evuM thAya che. paraMtu temAM uparanA traNa aMzeA rahelA hAIne, sa'prajJAna ke vastunI samApatti citravicitra anI zake che. zabda ApaNane bhASAsiSTanA savAlAmAM kheMcI jAya. atha ApaNane pratyakSa Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 A vega eTale zuM? sRSTinA vijJAnanA savAlomAM laI jAya. A baMne bAbate - zabda ane artha - pitApitAnI rIte ApaNane samajAya: eTale ApaNuM jJAna cittanI jJAna-prakriyAnA savAlomAM ApaNane laI jAya che. A traNenA rAha judA; temanA kAyadA judA; temanAM lakSaNo judAM. AthI karIne ke gUMcavADe Ubhe thAya, e kalpI zakAya ema che. ahIMyAM vega-philasUphInI eka bAbata tarapha nirdeza kahevo joIe. yoga mAne che ke, zabda ane teno artha bane cittathI nirapekSapaNe hayAta che. vedAMta peThe te ema nathI kaheto ke, "yA Tufre: taDhA vRSTi: ' badhuM cittane khela haI mAyA che, ema yogamAM nathI svIkAryuM. te cittane svataMtra padArtha tarIke mAne che; na mAne to yoga vAta zAnI kare? cittane sudhArIne kevaLajJAna meLavavA yogya banAvavuM kaI rIte, e yogazAstrano viSaya che; eTale citta padArthane te te svIkAre ja ne? saramA sUtramAM jJAna" kahe che te cittane thatA saMprajJAnane anulakSIne che. " AvuM saMprajJAna ke vizeSa jJAna (gabhAgyakAra ane mATe 'vijJAna" zabda vApare che.) thavAmAM kAraNarUpa be moTI bAbata che- 1. padArtha piote, 2. zawda. A be judAM mAnavAmAM yoganI sUkSma dRSTi rahelI che. kevaLa zabdathI paNa cittamAM kharuM khoTuM jJAna thaI zake che. zada arthanA pratIka ke saMjJA rUpe kAma de che. paNa tethI to te arthathI judA paDe che. kahIe kAMIne samajAya kAMI vAMcIe koIne samajIe kAMI ema bane ja che. zabdanI arthavAhakatA samApattinA prakAra che, paNa tenuM grahaNa karavAmAM gUMcavADo thaI zake. tethI gakAra samApattinI aMdara traNa kAraNe kahe che -1. zabda, 2. artha piote, 3. cittane thatuM jJAna ke saMprajJAna. A traNa bAbatomAM aspaSTatA ke acekasAI hoya, te dazAmAM samApatti thAya, tene savitaka kahI che. keI vastu kevaLa zabda jANIe, athavA te viSe vAMcIe ke koI anubhavIe kaheluM te jANIe; Ama jANIne te viSe anumAnathI ApaNe ghaNI vAtonuM jJAna meLavIe chIe. jJAnane AdhAre vaLI vizeSa jJAna meLavatA rahIe chIe. AthI karIne sArI peThe gUMcavADo thaI zake che. te dara karavo joIe. tyAra pachI ja samApatti cevkhI banI zake. evI samApattine nirvitaka kahI che. te sUtra Ama che - smRtiparizuddhau svarUpazUnyA iva arthamAtra nirbhAsA nivRta || 43 !! - smRti parizuddha thAya - eTale ke zakhada ane artha viSe manamAM UThatA takaliMke ke vika9pe zamI jAya, eTale samApatti cekasa thaIne kevaLa grAhya vastunA svarUpanI joDe tadAkAra bane ane ema thavAthI mAtra te artha ke padArthane ja batAve, tyAre te nirvitaka samApatti kahevAya che. temAMthI sAMpaDatuM saMprajJAna padArthane barAbara cokasa batAvanAruM hoya che. Ama, grAhya padArthanuM bAhya grahaNa karavAmAM, smRtivRtti je kAma kare che, tethI prathama savitarkatA UbhI thAya For Prve & Personale Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 vega eTale zuM? che. ApaNe enI cokhavaTa karI levI joI e. eTale ke, zabda ane arthane viSe je be alaga sRSTi rUpe cittamAM saMskAra paDelA che, temane cesa tapAsIne zabdano tenA sAcA artha joDe ega meLave joI e. ema thAya eTale zabdArtha-jJAnane laIne UThatI vika95 vRtti zame, eTale samApattinI savitarkatA maTe ne tenI nirvitarkatA Ave. A dazAnI samapattithI padArthanuM jJAna yathAtatha ane cekasa thAya che. paNa padArthanA jJAna aMge kevaLa sthUla bAdhatA uparAMta vAsanA, lAgaNI, ItyAdi bhAvane laIne tenI sUkSamatA paNa rahelI hoya che. A sUphamatA batAvavA mATe yogaparibhASA "vicAra" zabda vApare che. ane te kahe che ke, samApati vitakane kAraNe ja nahi, vicArane kAraNe paNa saMkIrNa ke saMmizra rahe che. A vicAra paNa pUrvanI smRtirUpa saMskAromAMthI jAge che. temanuM paNa saMzodhana thavuM joIe, nahi to samApatti temanI saMkIrNatAthI kaluSita rahe che, ane tethI paNa ApaNane sAcuM jJAna thatuM nathI -prajJAnuM kAma sadeSa rahe che. vicAronA vikalpathI saMkIrNa evI A samApatti (savitarka peThe) "savicArA" kahevAya. ane emAM saMzodhana thaIne vicAronI zuddhi thaye te "nirvicAra' bane che. tyAre te samApatti-svarUpazUnya jevI ne kharekhara arthane darzAve che. samApattinA vadhArenA A be prakAre savitarka ane nitika jevA ja che; phera mAtra eTale ke, vitaka e bhUla ke khAdya viSaya samA5ttinA prakAra aMgenI vAta che, vicAra e sUkama ke aMdara UThatA viSaya aMgenI vAta che. ethI karIne sUtra 44 kahe che etayA eva savicArA nirvicArA ca sUkSmaviSayA raMthAta ||44 -e dvArA ja savicAra ane nirvicAra samApattinI paNa vyAkhyA thaI jAya chete sUphama viSaya paratve bheda che eTaluM ja. Ama samApattinA cAra prakAre che. cittane thatA jJAnanI prakriyA paratve te bhede che. A prakriyAmAM bhUle thavAnuM kAraNa smRtinI ke saMskAronI azuddhi ke aspaSTatA che. te dUra karavAmAM Ave to ja jJAna prakriyA traRta- ke satya- vAhaka banI zake. ane AvuM dareka vAte banavuM joIe. amuka bAbatamAM barAbara hoya ane amukamAM na hoya, ema bane che. tethI koI sarvajJa nathI ema kahIe chIe. paraMtu kharuM jotAM eno artha eTale ja che ke, je jANavAnuM ke anubhavavAnuM Ave che, te jANavA ke anubhavavA mATe je cittarUpI ekamAtra sAdhana che, te sarva jagAe sarakhuM sAcuM kAma karatuM nathI. tethI ja kAMIka barobara jANIe chIe ne kAMIka barAbara nathI jANatA. paNa cittanuM sAdhana je parizuddha karIe, to je je ApaNane jANavAnuM Ave ke jANavA mAgIe, te * cittalaya, cittavRttinirodha, cittanAza, cittazuddhi, nirvANa ItyAdi paribhASA cittanI A parama zuddha grahaNazaktinI dazA batAvavA jude jude sthaLe vaparAya che. min Education interna For Private & Personal use only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ga eTale zuM? barAbara jANI zakIe. ane je mANasa evuM citta prayatnathI meLave, te ATalA arthamAM "sarvasa" kahevAya; eTale ke, te have pachI badhuM pAmI jaI zakaze; tenI prajJA ke buddhirUpI sAdhana pUrepUruM sAbUta banyuM che; te thitaprajJa thayo che. gakAra A vastu batAvavA mATe prAraMbhamAM samApattinA A rIte cAra prakAre pADe che, ane e rIte yogano je kAryakrama che tenuM prayojana tathA tenuM kAryakSetra spaSTa kare che. che A bAbatamAM sUtrakAra AgaLa prakaraNa calAve che, te have pachI joIzuM. (15-11-50 samapattinA viSayanI avadhi 277 gaNAvavA jarUra nahi. paNa cittanA sUkSama bhAva aMgenI hada kyAM sudhInI? teno uttara A sUtramAM kahyuM che. aliMga" eTale jene pArthivatAnuM jaDa ke idriyagamya evuM liMga ke cilDrana paNa nathI, evuM je sRSTimAtranuM ekarasa sUkSama mULa dravya te. sAMkhyadarzanamAM tene prakRti ke pradhAna tatva kahe che. ane enuM lakSaNa e che ke, tenI pAra ane bhautikatAmAtrathI para evuM je Atmatattva te sivAya bIjuM kAMI nathI. cittanI samApatti mATe tyAMthI AgaLa koI viSaya nathI. AtmA te tarkagamya che nahi. eTale vijJAna dvArA padArthonI khoja karatAM karatAM mAnava taka chevaTe je eka sUkSmatama bhAva upara pahoMce che, tenuM nAma aliMga che. Aje bhautika vijJAna jaDa padArthanI khojamAM azubhedana sudhI AvyuM che. temAM keTalI badhI rasika bInAo jaNAvA lAgI che! e ja AvA keI mULa "aliMga'nI kheja jevI gaNAya. paNa A vastu vaLI bIjI vAta thaI. A sUtrane kahevuM che te e ke, samApattino viSaya skUla uparAMta sUkramamAM sukSma dravyAnA chevaTanA dravya sudhIno che. eTale ke, tene viSaya sacarAcara vizvanA dareka sthala padArtho uparAMta samasta sUkSama bhAvo paNa che. TUMkamAM, jJAna meLavavA mATe samApattinA viSayomAM kaI maryAdA nathI. mAnava citte A samasta vyApane AvarI levAnuM che. e karavAnuM sAdhana mAnavacittanI samApattizakti ke dharma che. e sAbUta karavAthI A anaMta lAgato vyApa paNa vAmana-Daga peThe oLaMgI zakAya samApattinA viSayanI avadhi 40mAM prakaraNamAM ApaNe samApattinA cAra prakAre viSe joyuM. sUtrakAra te prakaraNa AgaLa calAvatAM kahe che - sUkSmaviSayatvaM ca aliMgaparyavasAnam / / 4 / / samApattinA prakAromAM ApaNe joyuM ke, savitaka ane nirvitaka prakAra uparAMta sUkSma viSayavALI bIjI be samApatti che - savicAra ne nirvicAra, A sUtramAM sUkSama viSayanI hada kahI che ke, te "aliMga" sudhInI che. vitarkanA skUla viSayo to dazyamAtra che, e kahevA ke For Private & Personal use only www.diary Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zuM? 174 che. ane tethI ja sUtrakAra pachInA sUtramAM kahe che ke, A samApattione ja sabIja samAdhi kahevAmAM Ave che. e vicAra AvatA prakaraNamAM. samApattinA viSayanI A sUtramAM batAvelI hadanA vicArane maLatI eka vAta sUtra 40mAM che te tarapha dhyAna kheMcavA jevuM che. tyAM ceAgI aMtaranA vikSepone dUra karavA upAya! le te ate temAM keTalI zakti Ave te kahe cheH paramANu-parama-mahevAnta: asya zIvAra: || e rIte ekAgratAnA abhyAsa karatA jAya te paramANu ane parama mahat tattva sudhI tenA manane kApyuM keLavAya che. paramANu te sUkSmatama iMdriyagamya sthUla padArtha; parama mahat te padArtha mAtramAM ekarasa ekarUpa raheluM padArtha mAtranuM parama sUkSma tarka gamya AdikAraNa. A ja vastu 4pamA sUtramAM ' ali'ga'dvArA kahI che; samApatti teTale sudhI gati kare e tenI avadhane abhyAsa che. 16-1-'5 ApI che : * sabIja samAdhi samApattinA svarUpanI eALakhANa 46mA sUtramAM tA eva sabIjaH samAdhiH // je cAra prakAranI samApatti ApaNe agAunAM sUtromAM joI AvyA, te ja sakhI samAdhi kahevAya che. atyAra agAunAM sUtreA jotAM jaNAya che ke, 'samAdhi' zabda pahelA 20mA sUtramAM vaparAyA che. tyAM samAdhine vRttinirodha ke yeLa sAdhavAnA sAdhana tarIke kahI che. te sAdhana kayuM, te ahIM samajAvyuM che: samAdhi e samApatti che, ema ahI' spaSTa kare che. agAunI carcAmAM (prakaraNa 38) ApaNe 'vRtti' ane samApatti vacce zeNa pharaka che, te joyuM hatuM. vRtti aMge tenA nirodhane savAla Ave che; samAtta eTale ke cittanI tadrupatA aMge tenI samAdhine savAla Ave che. tethI nirodha viSe carcA agAu thaI; ane samAtti aMge have yAgakAra kahe che ke e ja samAdhi che ane 'nirodha'ne prakAra kahetAM sa'prajJAta' prakAra kahyo, tema samAdhinA prakAra 'sakhIja' zabdathI kahe che. 15 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 . yoga eTale zuM ? samApatti kaI paNa bIja ke dazya padArthanA AlaMbana para thAya che, tethI tene "sabIja' kahI che. vaLI, vRtti-saMcAranI aMdara ja sahaja nirodhanuM tattva raheluM che. te tattvane vitaka, vicAra AnaMda ane amitAe cAra pagathiyAMnA krame jevA mATe puruSArtha kare, e saMprajJAta nirodha (jue sUtra 17) che. tevI ja rIte samApattimAM sahaja rUpe samAdhinuM tatva raheluM che. te tattvane savitakanirvitarka savicAra-nirvicAra e krame samApattimAMthI pakaDavuM, e cArane bIjarUpe levAM, e samAdhi mATe prayatna che. Ama yoga-paribhASAmAM nirodha ane samAdhi vacce paNa pharaka rahe che te spaSTa thAya che. A rIte samApattinI parizuddhi dvArA samAdhinI sAdhanA karatAM karatAM AgaLa vadhavAmAM Ave, te gI kaI pAyarIe AgaLa vadhe, te have pachInAM sUtro carce che. samAdhino viSaya sUkama viSayo paratve aliMga athavA parama mahat evA Aditattva sudhI jAya che, e sUtra 45mAM joyuM. tyAM nirvicAra samApattinA viSayanI hada Ave che. abhyAsa tethI AgaLa jAya eTale zuM thAya, tenI rUparekhA have pachInAM sUtramAM che. te AvatA prakaraNamAM. 14-2-51 RtaMbharA prajJA -1 samApatti ane samAdhi vacce je nikaTa saMbaMdha, kaho ke eka rIte jotAM samarUpatA rahelAM che, te ApaNe joI gayA. samApatti dvArA citta upara je chabI paDe che, teno bhAva zuddha rUpe samajavA mATe samAdhi ke ekAgra ciMtana-manana sAdhanarUpa che. kaI paNa dazya ke anubhava sAme AvatAM te viSe taka-vitarka thAya che, ane tenI ja sAthe saMkalpa-vika9pa paNa thayA kare che. dazya vastunA bAhya . svarUpane samajavA aMge je duvidhA ke nakakI-nA-nakkInA khyAla jAge, tene tarkavitaka kahe che. A uparAMta te vastu viSe manamAM rAgadveSa, sukhaduHkha, grAhyAgrAdha, I0 manebhAvo paNa jAge che. A uparathI mana te levA ke choDavA mATe saMkalpa-vikalpa kare che. ga-paribhASAmAM tene mATe vicAra-nirvicAra zada vAparyo che. Ama vastunA satya AkalananI cAra dazA ke pAyarI thaI: savitarka-nirvitaka, savicAra-nirvicAra. dareka jaNa je kAMI jANe-vicAre che ke IrachanA-irache che, tenI pUrve uparanI pAyarImAM mane vyApAra cAle che. samApattinI A prakriyA keInI kayAMka aTake ane keInI kayAMka aTake ema bane; AthI karIne darekanI jJAnadazA ke samaja sAcI-khetI, kAcI-pAkI rahe e paNa ughADuM che. ane jagatamAM ApaNe je joIe chIe, te 177. ke-12 in de bonne For Private & Personal use only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 vega eTale zuM? A ja mAnava dazAnuM mahA-nATaka (ke hADamArI kahe te tema) che. vikAsa, zikSaNa, ke unnati-je kaho te badhAne udeza A kAcI-pAkI ke sAcI-kheTI dazAmAMthI AgaLa javAne che te enuM prayojana che. tethI ja yoga e AnuM keLavaNI-dazana paNa che, ema kahevAmAM Ave che. sAmAnyapaNe ApaNe jyAre kaI vastu bhaNAvIe ke bhaNIe chIe, tyAre tene aMge nirvitaka samAdhine abhyAsa karavA-karAvavA mathIe chIe, ke jethI te vastu zI che tene sApha khyAla maLe. sAmAnya zikSaNamAM A kAma vagane hisAbe sAmudAyika Dhabe karavAmAM Ave che. paNa tenuM phaLa vivAthI keTale aMze pite temAM nirvita samApatti sAdhI zakyo che, tenA upara AdhAra rAkhe che. ema karI zakanAranI grahaNazakti sArI che, te dhyAna daIne bhaNe che, ema sAmAnya bhASAmAM kahevAya che. astu. - vastune aMge nirvicAra Akalana sudhI pahoMcatAM, ApaNane tene zuddha bhAva samajAya che. ema zuddha rUpe Akalana karatuM thayeluM citta yogasAdhanAmAM AgaLa kevI rIte vadhe che, te have sUtra jaNAve che nirvicAravaizAradye adhyAtmaprasAdaH / / 47 / / tra taMmata ratra prajJA | | nirvicAra samAdhi ke samApattinuM vaizAragha Ave tyAre cittamAM adhyAtma-prasAda jame che, ane te kALe manuSyanI prajJA RtaMbharA eTale ke satyazIla ke tane saheje pakaDanArI evI bane che. taMbharA prajJA -1 179 tarkavitarka tathA rAgadveSathI svataMtra thayelI cittazaktinI dazAnuM A varNana che. tevuM citta je kAMI jue anubhave, tenuM satya te tarata pArakhI laI zake che, kema ke te tene aMge UThatA tarka-vitaka ke saMkalpa-vikane vaTAvI jAya che. AvA cittamAM "adhyAtma prasAda' hoya che, eTale ke AtmAnI je prasanna nirmaLatA ke taTasthatA, te tyAM AgaLa kAma de che. A 'adhyAtmaprasAda" eTale keI jAduI prasAda ke kRpA nathI. AtmaparAyaNa banelA manuSyanI cittadazAnuM varNana A zabdamAM karyuM che. te AtmAnI peThe samAna nizcala hoya che. tethI te dazAmAM je prajJA kAma kare che, te bhUlathI para hoya che -"trataMbharA' bane che. A cittadazA "prajJAka" paNa kahevAya che. paNa e koI dura AbhalAmAM kyAMka rahelo Aloka nathI. paraMtu iMdriya, mana ane buddhithI zuddha ane nirmaLa kAma karatAM karatAM, te badhAthI para evuM je Atmatattva, tenI nikaTa jaIne citta jyAre kAma kare che, tyAre je samaja ke saMprajJAna thAya che, te bhUmi A prajJAka ke RtaMbharA prajJA ke sthita prajJA che. chevaTe jaIne jotAM, manuSya tenA abhyAsathI, tenI keLavaNIthI, tenA jIvana-puruSArthathI A vastu sAdhavA cAhe che. e vastu sAdhavAnI rIta e zikSaNazAstra che, e yogavidyA che. e vastu te sthira ke RtaMbharA eTale ke satyAnveSI satyazIla prajJA ke buddhizakti che. manuSyanuM e sAcuM sAdhana che. tenI kuhADI vaDe te ajJAnanuM jaMgala kApI kADhe che. te dIvo thatAM ajJAnanuM aMdhAruM jatuM rahe che. min Education Intematon For Private & Personal use only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAga eTale zuM? 180 zAstromAM ane satAnI vANImAM A vastune bhAta bhAtanI alaMkAra vANImAM gAI che. e cIja hAtha karyAM pachI paramajJAna tarapha kevI rIte vadhAya, tenA nakaze| AgaLanAM sUtrAmAM derI matAnyeA che, te have pachI. 21-351 44 RtaMbharA prajJA - 2 RtaMbharA prajJA eTale zuM, te vicAra AgaLa ApaNe aTakayA hatA. samAdhi dvArA nivicAra samApatti sudhI abhyAsa paheAMce, tyAre te citta dRzya padArthAMnA grahaNamAM evI keTie pahoMce che, ke jyAM rAgadveSa i. vacce AvatAM nathI, paNa citta sIdhuM je padArtha jevA hAya tevA tene joI zake evI taTasthatA Ave che. A ja vastune gItAkAre khIjI paribhASAmAM samajAvI che, te jovAthI A khInA vadhAre spaSTa thaze. a. 3mAM (zlA. 36-43) arjuna zrIkRSNane pUche che, " avaza thaIne, anicchA chatAM, mANasane pApamAM kANu nAkhe che?" zrIkRSNe javAma Ape che, " rajoguNamAMthI pedA thatA kAma-krodha e che. tenAthI mANasanI jJAnazakti DhaMkAya che. te ene zatru che ane iMdriyA, mana ane buddhine peAtAnuM sthAnaka banAvIne tene kabajo Rta'bharI prajJA-2 18 meLave che." teA pachI AnA upAya ze! ? -- e saheje savAla thAya che. zrIkRSNa ene kriyAyeAga kahe che temAM zarUmAM kahe che ke, " zarIramAM iMdriyA mATI vastu che; iMdriyAthI moTuM mana che; manathI meATI vAta buddhi che. e buddhithI pazu upara ane meTuM evuM Atmatattva che. e tattvane jANA teA A kAma-kreAdharUpI mahAzatru haNAze." ceAgasUtrakAra A ja vastune peAtAnI judI pirabhASA mAraphata kahe che. te kahe che ke, iMdriya, mana, buddhine samApatti ke samAdhi dvArA zuddha kare; tema karatAM aMte adhyAtmaprasAda ' maLaze -- eTale ke buddhithI para evuM je Atmatattva tenI pratIti thavAthI buddhimAM je sthiratA ane nirmaLatA Ave che te maLaze. Ane ja gItAkAra ' sthitA prajJA' kahe che, ceAgasUtrakAra 'RRtaMmarA prajJA ' kahe che. A prakAranI prajJA manuSyacittane uttamAttama AviSkAra che; tenA niLa ane udAtta vikAsanI uttameAttama sImA che. (gItAkAra A dazAne 'zama' 'naSkarmI' i paNa kahe che.) pachIthI tenA AgaLanA AdhyAtmika vikAsanuM sAdhana te prajJA ane che. (jue gItA, a0 6-3.) A prajJAnuM svarUpa vadhAre spaSTa karavA mATe sU, 49 kahe che-- zruta-anumAnaprajJAbhyAm anyaviSayA vizeSArthatvAt / / 46 / / - A (RtaMbharA prajJA) zruta tathA anumAna dvArA kAma karatI e prakAranI prajJAo karatAM judA viSayavALI che, kema ke tenA je artha che te khAsa vizeSa padAtha hAya che. www.jain litary ag Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ coga eTale zu? zruta eTale zAztra, Agama. tenA abhyAsa vaDe amuka prajJA khIle che. teneA pAye zabdajJAna che. zabda dvArA vivaraNa ane vivecana karIne te peAtAnuM kAma kare che. traNa pramANA --pratyakSa, anumAna, Agama (jue sUtra 7)mAMnA Agama -pramANathI je sAmAnya jJAna maLI zake, te e vaDe prApta karI zakAya. A prajJA vaDe sAmAnya jJAnanA badhA viSaye jANI zakAya. zALAnuM zikSaNa ApaNI A prajJA dvArA kAma o che. 181 khIjuM sAdhana ApaNA cittanI takazakti che, je mukhyatve anumAna-pramANathI kAma le che. e kAI navuM jJAna nathI ApatI, paNa je jJAna haiAya temanA parathI vadhu kalpIne AgaLa cAle che. A viSayAne ja laIne cAle che. prajJA paNa sAmAnya anumAna samAdhi dvArA citta je prajJA pragaTa kare che te A be karatAM judI che, kema ke te prajJA zabda ke vaDe kAma letI nathI. je kAI dRzya parathI samAtti janme, tene sarvita, nitika, sarvicAra ane nivicAra e cAra krame zuddha karIne, je vizeSa artha te samApattinuM kAraNu banyA hAya, te vizeSa ane A prajJA pratyakSa karI zake che. vastunuM pratyakSa jJAna karavA mATenI e khAsa prajJA che. te dvArA pragaTatuM jJAna, zruta ke anumAna vaDe jema ke saune thAya, tevA prakAranuM nathI; te kevaLa te prajJAvALAne thatuM vizeSa arthAMvALuM jJAna che. RtaMbharA prajJA A rIte khAsa prajJA che. zruta ane anumAnathI buddhimAM je parAvala'bIpaNuM Rta bharA prajJA - 2 183 ane pratyakSa anubhavane abhAva hoya che, te A RtaMbharA prajJAmAM nathI hAtAM. zrIkRSNe arjunane A ja vastu a. 2-53mAM kahI che. te kahe che ke, 'zruti eTale ke zAstromAMthI maLelI vAtA sAbhaLIne tArI buddhi taiyAra thayelI che; te jyAre samAdhithI nizcaLa thaze tyAre tane ceAga maLaze.' eTale ke, arjuna je lIlA kare che, vicAra kare che, temAM zrutaprajJA ane anumAnaprajJA vadhu rahelI che. te ene sa`zaya ke zakAthI mukta nathI karI zakatI. te prajJA jyAre samAdhi vaDe sthita thAya,-- zakA, meAha ityAdithI DaheALAyA kare che te Thare, tyAre sAcI zuddha prajJA lAdhe. A prajJA yAganuM sAdhana che; A prajJA sukSma che, game te vastune pratyakSa karI zake che. e prajJAne uddezIne upaniSade pelA maMtra kahyA che ke, eSa sarveSu bhUteSU gUDhetmA na prakAzate / yute dhyayA yuddhathA sUkSmacA sabaMAimi: / (jova1. rU. 22) (sarva bhUtAmAM gUDha rahelA A AtmA dekhAtAnathI; paraMtu sUkSmadazI puruSA peAtAnI ekAgra ane sUkSma buddhi vaDe tene joI zake che. ) A prakAranI prajJAthI kevI rIte sAdhanA AgaLa vadhe che te yeAgasUtranA pahelA pAdanAM chellAM be sUtreA (50-51)mAM kahyuM che. te AvatA prakaraNamAM. 10-3-51 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 pAmavA che, ane che, ane RtaMbharA prajJA - 3 samApattiono abhyAsa karatAM karatAM mANasa RtaMbharA prajJA meLave che. A prajJAne ja gItAkAre bIjA adhyAyamAM "sthita prajJA" kahI che. e prajJA ke samaja-buddhi khAsa prakAranI che. sAmAnya prajJA kRta ane anumAna pramANe mAraphate cAle che. keIe kahyuM te jAyuM, keIe lakhyuM te parathI jANyuM,- Ama sAmAnya rIte ApaNe jJAna meLavIne cAlIe chIe. A badhuM jJAna mukhyatve zabda jJAna kahevAya. te rIte maLelA jJAna parathI anumAna karIne keTaluMka vizeSa ApaNe tarkazakti vaDe kalpI zakIe chIe. A paNa jJAnanuM eka sAdhana ApaNI pAse hoya che. A uparAMta jAta-anubhavathI ApaNe kAMIke jANIe chIe. te jJAna paNa pratyakSa maLatuM hovA chatAM anumAna ane taka tathA rAgadveSathI saMmizra hoya che. tethI karIne te kaI bAbatane ekasAthe anubhava letAM chatAM, ghaNI vAra ApaNe judA judA kayAsa para ne samAja para pahoMcIe chIe. RtaMbharA prajJAnuM jJAna e rItathI judI rIte maLe che. upara jaNAvelI traNe rItathI thayelA jJAna para ciMtana manana karIne jyAre mANasa tenI mULa vastune jAte jevAjANavA mAge che, te viSe rAgadveSa ke pakSapAta rahita banI samajavA cAhe che, tyAre e navI jAtanI prajJA jAgrata 184 RtaMbharA prajJA-3 . 185 thAya che. e prajJA tane pAmavA mATe tAkAtavALI hoya che, tethI tene trartamAM prajJA kahI che, ane tethI ja te vaDe je jJAna-saMskAro maLe che e khAsa hoya che, ane pelA sAmAnya saMskArothI judA paDe che. emAMthI manuSya pitAnA satvane pAmI jAya che ane kyAMya mohamAM paDIne bhUla nathI khAte. A kevI rIte bane che te kahevA mATe (gasUtranA pahelA pAdanAM) bAkInAM be chelalAM sUtro Ave che - tana: saMra: sava saMdaratavaMdhI | 6 0 || tasyApi nirodhe sarvanirodhAt nirbIjaH samAdhiH / / 5 / / -te RtaMbharA prajJAthI pedA thato saMskAra anya saMskArane. pratibaMdha kare che- bIjA saMskArone rokI pADe che. -ane AgaLa jaIne, ema rokI pADanAra saMskAra pote paNa jyAre nirodhAya che, tyAre badhA ja saMskArane nirodha thayo hovAthI, temAMthI je samAdhi ke cittadazA. jame che, tene nibIja samAdhi kahe che. tyAM jaIne vega eTale ke cittavRttino niSedha saMpUrNa rIte thAya che. e nirodhanuM bIjuM nAma ApyuM che nirvAga safi. Ama yoga eTale zuM, te samajAvatuM gasUtranuM paheluM samAdhipAda pUruM thAya che. jyAM sudhI kaI paNa bAbatamAM ApaNe kharekhara te zuM che te na jANIe, tyAM sudhI te viSe jAta jAtanA khyAle ke saMskAro ApaNane thayA kare che. zrata ane anumAna pramANuthI e saMskAro cittamAM jAgyA ja kare che. eka For Private & Personal use only www.meliyor Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 cega eTale zuM? vakhata amuka kharuM lAge; pachI vaLI kAMIka sAMbhaLIe te te parathI tarka karIne pAchA nave! khyAla jAya che; te paNu vaLI pharyA vagara nathI rahetA. ema ApaNe vastuonuM satya jANavA mathyA ja karIe chIe. A prakriyA saunA dilamAM cAlyA ja kare che. keTalAka kharekhara tenI pAchaLa zrama kheDIne paDe che. keTalAka amuka vastu aMge mathe che, keTalAka amuka khIjIne aMge mathe che. ema jagatamAM badhA mANasA, aMte jaIne jo tapAsIe teA, vastuenuM satya pAmI te mujaba vartavA ja mathatA haiAya che. ema karatAM jene je khabatanuM satya khAtarIthI jaNAyuM, te mANasa te pachI te khAkhata viSe sAyavALA rahetA nathI. pUrva e viSe tene je jAtanA khyAle ke saMskArA AvyA hAya, te badhA jhAkaLanI peThe UDI jAya che. e badhA pUrvanA bhalatA saMskAra Ape|Apa dasAI jAya che; pelA satyasa'skAra temanA prati dha karI de che. 50mA sUtramAM je vAta kahI che te A prakriyA viSe ja kahI che. mAtra temAM vizeSa e che ke, A prakAranI kheAjamAM je mANasa AtyaMtika rUpe paDe, te dhIme dhIme AgaLa vadhatAM vadhatAM A jagatamAM carAcaramAtrane bheda pAmavA jAya che ne te mATe mathe che.tene chevaTe tenI RtaMbharA prajJAmAMthI je eka saMskAra jAge che, tenI vAta tyAM kahI che. 45 mA sUtramAM agAu ApaNe joI AvyA ke, sthUlathI mAMDIne 'ali'ga' sudhInI sUkSmatama cIjo sudhIne AkhA vistAra DaheALIne tenI prajJA kAma kare che. eTale ke, ApaNI sAme A AkhuM dRzya jagata che, te badhAne viSe RtaMbharA prajJA-3 187 je anubhavyuM ke sAMbhaLyuM, te khadhAne te rAgadveSathI na caLe evI sthita ke zrRta bharA prajJAthI tapAse che. tema karatAM je saMskAra janme--je khyAla maMdhAya te khyAla, te pUrve e badhA viSe je anya khyAle karyAM hAya ke AvyA hAya, te badhAne dAkhI de che. A prakriyA sAmAnya che. emAM kAMI gUDha vilakSaNatA nathI. kharuM samajAya tenI sAthe pUrve kharuM khATuM je kAMI manamAM thayA karyu. hoya te Ape!Apa zamI ja jAya ane buddhi te kharA viSe sApha ane aDaga ane, e ughADuM che. eka vAra sAcI vAta jANyA pachI cittanI mathAmaNa enI meLe zamI ja jAya che. ane pachI te pUratI cittamAM amuka zAMti ke sthiratA rahe che ane temAMthI pachI navA navA tukkA phUTI zakatA nathI. cittanuM A lakSaNa che. Ane ja anulakSIne gItAkAre peluM sUtra kahyuM che ke, sarva karmAkhilaM pArtha, jJAne parisamApyate / 4-33 / (he pArtha, kama mAtranI badhI paMcAta chevaTe, te viSe ke te adhAne pariNAme je samaja cittamAM janmavI ke jAgavI joIe te jAge, tenI sAthe pUrI thAya che. te karmAnI satAmaNI pachI pUrI thAya che, karmAnA kleza maTI jAya che.) A ja vastune gItAkAre kameryAM bhasmasAt thAya che, e bhASAmAM paNa kahI che. jue nIcenA zleAkeA -- yathaidhAMsi samiddho'gniH bhasmasAt kurute'rjuna / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TA kahyuM che cega eTale zu' jJAnAgniH sarvakarmANi 5-9-51 bhasmasAt kurute tathA // 4-37 // pavitramiha vidyate // / 4-38 // kame+nA dariyAne jJAna-nAvaDI vaDe tarI jaIza emeya na hi jJAnena sadRzaM sarvaM jJAnaplavenaiva yunima saMtarisi // 4-36 // yeAgasUtrakAra e ja rahasya A sUtramAM kahe che. prajJA sthira thaye tenA vaDe satya jANIe, eTale asatyane adhAra-dariyA UDI jAya che. ane AgaLa paNa cittanI dazA varNavatAM te kahe che ke, evA satya saMskAra paNa nidhi pAme, tyAre niIja samAdhine anubhava thAya che; e dazAne nikhI ja samAdhi kahe che. A viSe vicAra have pachI karIzuM. 46 niIja samAdhi ke yAga-1 RtaMbharA prajJA evI che ke, te satyavAhaka hovAthI, koI paNa khAkhatamAM te satya pragaTa kare che. pariNAme, te ' AkhatamAM agAu je satyAsatya khyAleA manamAM hoya, te adhA Ape|Apa UDI jAya che; pachI te bhalatA khyAlA pharI UThatA nathI, kema ke cittamAM e vAta esI gaI ke te kharAkhara nathI. aMtima dAkhalo laIne kahIe teA, agni khALe che, dajhADe che, e jJAna thayA pachI svapna paNa ApaNane evuM nathI thatuM ke, agnine hAthamAM lIdhe| ke gajavAmAM mUko ke aDavA chatAM dAjhayA nahi. jJAna jyAre AvI rIte pAkuM ne sAkSAt sAcuM thAya che, tyAre te anya saskArIne Ape|Apa dAkhI de che. hi ke cittamAM e sa`skAre che ane UThatA nathI; e saMskAre RtaMbharA prajJAnA saMskAra AgaLa peAtAnI UThavAnI zakti ja khAI bese che; kaheA ke, te jJAnadagdha thaI javAthI bhasmasAt thaI jAya che. Ama ApaNe gayA prakaraNamAM joI AvyA. pachI savAla rahe che ke, pazu Rta'bharA prajJAthI je saMskAra jAme tenuM zuM thAya ? e sa MskAra teA rahyA ja ne ? samAdhipAdanu chelluM -- 51muM sUtra A praznaneA javAkha Ape che : 189 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 yoga eTale zuM? tasyApi nirAdhe sarvanirodhAt nirbIja: samAdhiH / / tene paNa nirodha thAya eTale badhA saMskArono nirodha thaI jaze ane temAMthI je samAdhi Upaje te samAdhi kaI paNa samApatti ke vRttine bIjarUpe lIdhA vagara thatI hovAthI, te nirvAga samAdhi che. sUtra 46mAM sacIna samAdhi kahI che. samApatti mAraphata te saMbhave che. samApatti tyAM bIja rUpe che. paraMtu upara je nirodha kahe che te ekamAtra evo je taMbharA prajJAno saMskAra che tene thAya che. e nirodha kevaLa nirodha che. tyAM AgaLa cittanI vRttimAtrano nirodha thayo gaNAya. eTale ke, prathama sUtramAM kahyuM hatuM tema, A dazAe jaIne je sthiti thAya che te yogasthiti che; gItAkAranI bhASAmAM te brAhmI sthiti che; bhagavAna buddhanI bhASAmAM te nirvANa che; mahAvIrasvAmInI bhASAmAM te kevalI sthiti ke kevaLajJAna che. ahIMyAM savAla e thaI zake ke, Avo nirodha banI zake khare? A vastu gUDha athavA pratyakSa anubhavanI vAta thaI. yogasUtrakAra kahe che ke, tema banI zake che, tema bane ene ja, chevaTe jatAM, yoga kahyo che. A sthitine nidrAnI jeDe sarakhAvavAthI kAMIka kalpanA Avaze. UMghamAM paDatA pahelAM eke eke cittanA khyAlo ke vRttio dabAtAM jAya che, ema dhIme dhIme eka ja khyAla rahe che ke, have UMgha Ave che. je bIjA khyAla nija samAdhi ke vega -1 191 UThe te UMgha jaMtI rahe.. paNa UMgha Ave che e paNa eka vRtti bane che; ApaNane lAge che ke, have UMgha Ave che; cittamAM evuM bhAna thAya che. e vRtti paNa keLu jANe kayAre ne kevI rIte, dabAI jaI teneya nirodha thaI jAya che ane UMgha AvI jAya che. gasUtrakAra UMghane paNa eka vRtti kahe che ane te che. paNa te evI che ke te vRttinA samaye tenuM bhAna nathI thatuM. UghamAMthI UThayA pachI khyAla jAge che ke, ApaNe UMghI gayA hatA. eTale ke, UMghanA anubhavano saMskAra UMgha pUrI thaye ApaNane jeNAya che. matalaba ke, jAgrata evA koI bIja vagara UMghane saMskAra saMbhaLe. ema ja jJAna mATe prayatna karatuM citta chevaTe RtaMbharA prajJA para pahoMce che ane tenuM anuzIlana karatAM karatAM eka vAra te pote ja Tapa thaI jAya che ane virame che. e prajJAmAMthI janmate saMskAra paNa laya pAmI jaIne, cittanI vRttimAtra thobhI jAya che, -jema UMghamAM. pachI jyAre jAgIe tyAre tenI khabara paDe che. paNa tyAre kAMIka juduM ja dekhAya che, ke jene mIrAMbAIe kahyuM che: mI me nayananI te vakhate citta potAnuM svarUpa khoI bese che ane cetana evA Atmatattvamaya banI rahe che. (juo sUtra--tA draSTa: svada avasthAnam ) sadAkALa vRttio UThaDyA karavI e jeno dharma che evuM citta te vakhate pitAne e dharma tyaje che. ane tyAre amuka je jJAna thAya che te RtajJAna che, satya jJAna che. ane ene saMskAra pachI kaI saMskArane - saMskAra mAtrane avarodhe che. te jJAna kevaLa For Private & Personale Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga eTale zuM? jJAna che, ke jene saMskAra nathI; athavA che te e ke, te jagatanA anubhavamAtranA hareka saMskArane, te dvArA UThatI hareka vRttine saheje dAbI de che. sUtra 40mAM kahyA pramANe, A jJAna vaDe chevaTa sudhInI badhI vAta upara vazIkAra AvI jAya che. evo parama vazIkAra AvyAthI paramapuruSanuM jJAna thAya che; tRSNArahitatA AvI jAya che, ane ema vRttimAtranuM je bIja tRSNA che te TaLI jAya che. * e ja parama vairAgya che. abhyAsa ane vairAgyathI vega sadhAya che ema je agAu kahyuM hatuM, temAM abhyAsanI ane vairAgyanI avadhi ahIM pahoMce Ave che. aMtarAya ke phleza TALavAthI cittaprasAda thAya che ema je sUtra 29-30mAM vAta karI che, te paNa A dazAe jatAM siddha thAya che: lezamAtranI nivRtti thAya che. je meLavavAnuM che, te ahIMyAM pahoMce maLe che. jeno yoga sAdhavAno che, te ahIM sadhe che. A dazAne bhakto tathA jJAnIoe bhAta bhAtanI rIta ane rUpakothI varNavI che. tRSNane nAza ke nivaNa, kamamAtrane nAza, cittane nAza, kevaLa jJAna, kaivalya - e zabdothI varNavatI dazA paNa A ja nibI ja samAdhi ke cittanirodha che. e parama jJAnanI sthiti che. tyAM pahoMcyA pachI pAchA paDavApaNuM nathI. te parama dhAma che, te parama dazA che. 15-11-'51 ahIMyAM sUtra 15, 16nA bhAvane ullekha che: dRSTa-Anuzravika-viSaya-vitRSNasya vazIkArasaMzA vairAgyam / tat paraM puruSakhyAteH guNavaitRSNayam / nibaja samAdhi ke yoga-2 ) nibaja samAdhino vicAra thoDo vizeSa karIe. te aMge eka vastu jotA javA jevI lAge che. A vastu nirvicAra samApatti ane niba ja samAdhi vacce saMbaMdha. e bemAM phera che te dhyAna para levA jevo che. ethI karIne niba ja samAdhinuM svarUpa banI zake teTaluM vadhAre spaSTa paNa thAya che. samApatti eTale zuM te ApaNe joI AvyA chIe. cittanI vRttinI pUrva dazA e che. jevI samApatti tevI vRtti bane che. je samApatti zuddha hoya to vRtti zuddha bane; je temAM vikAra hoya te vRtti te pramANe sadeSa bane che. ane te mujaba vRtti liSTa ke aliSTa thAya che; eTale ke te pramANe sukha-duHkha ke phleza-aleza ane aMtarAya tathA vikSapo anubhavamAM Ave che. samApattinAM vikAraka kAraNe be che-taka ane vicAra. taka karanArI indriya-zaktine mana ke aMtaHkaraNa kahyuM che ane vicAra karanArI cittazaktine buddhi kahI che. bahAranI vastuonA AkalanamAM taka madada kare che; buddhi te viSene sAce bhAva pAmavAmAM madada kare che. Ama, samApatti amuka saMskAra ke padArthane bIja tarIke laIne cAle che ane tenuM sAcuM svarUpa pAmavA mAge che. keI vastunuM kharuM svarUpa pAmavA mATenA citta -13 Forte Person Only Education in Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 yoga eTale zu? vyApArane ja yegazAstra, kharuM jotAM, samAdhi kahe che. harakeAI vastunuM svarUpa pAmavA mATenI cittaprakriyAnuM nAma samAdhi che. AthI karIne ja cAra samApattione savIna samAdhi kahI che. te dvArA manuSya vastumAtranuM parIkSaNa kare che ane tenuM satya pAmavA mathe che. chevaTanI nivicAra samApatti keAI khAkhatanuM satya pAmavAnI chellI cAvI che. te jagAe jaIne citta koI padArthane pramANabhUta rIte pArakhI zake che. eTale, nivi cAra samApatti kadI nikhI ja ke padArthanA pAyArahita na hAI zake. kAI ne kAI liMga ke cihnayukta vAta cA dRzya padAne laIne te cAle che. AvuM AlaMbana tene hAya ja. te AlaMbanane padAtha bhale sUkSma hoya, teApaNu te ta thI atIta na heAI zake. yAgasUtrakAra AvA padArtha nI hada AMke che ke, aliMga panta te jAya che. ahI' sudhI cittavRtti kAma kare che. paNa te ceAga nathI; cega te cittavRttinirAdha che; ema zarUmAM ja sUtrakAra kahe che. have e yAda rAkhavAnuM che ke, AtmA ke saccidAnaMda kahevAtuM tattva A hadamAM nathI AvatuM. te dRzyane aMza nathI; tene draSTA mAnyA che. tethI te samApattine viSaya banI na zake. paNa yAga te tene pAmavA mATe che. temAM nirvicAra samApatti ADakataruM sAdhana che. te vaDe ApaNe jagatanA sthUla sUkSma padArtha mAtraneA tAga kADhI laIe; te vaDe te bhAveAneA sAceA mama pAmI zakIe; ke je temanA pratye vairAgya athavA anAsakti che, athavA nija samAdhi ke cAga-2 195 jene bauddha tattvajJAna kSaNabhaMguratA ke kSaNikatA kahe che athavA gItA kSarabhAva kahe che (adhisUtakSaro bhAva: ), ane jemAMthI atenASTamsa-siddhi thAya che ema gItAkAra jaNAve che. A prakAranI buddhi ke prajJA jyAre janme, tyAre je saMskAra janme che, te vilakSaNa hoya che. te saMskAra koI padAnA AkalananA nathI hotA, paratuM tenA viSenA satya jJAnanA AkalananA che; ke je padArzvamAtramAM kSarabhAvanuM mithyAttva raheluM che tene tAve che. eTale ke, tyAM AgaLa navI vRtti banatI nathI, paNa je vRtti banavA pAme tene razake ke zamAve evA saMskAra UbhA thAya che. eTale ke, vRttinuM zamana karavAnI zakti te prajJAmAM jAge che. tethI e prajJA cittanI vRttie upara kAbU dharAve che; e prajJA pAse cittavRttinA nirAdha pedA karavAnI AvaData hoya che. tethI te vaDe vRttinuM nirvANa karI zakAya che. ema aMte vRttimAtranuM nirvANa karIe tyAre je dazA thAya, te ceAganI niIja samAdhi ke bauddha nirvANa dazA che. ahIMyAM kAI samApatti nathI, kema ke koI dRzya padArthanuM avalaMbana nathI. AthI karIne nivicAra samApatti ane nikhI ja samAdhi alaga paDe che. keTalAka kahe che ke, AvI samAdhi zarIradhArI meLavI zake ? zarIra chUTe te ja e dazA na saMbhave ? ene javAba A dazAnA anubhavIe ApI zake. paNa jo zarIra chUTathe dazA sAMpaDatI hAya, teA teo javAkha ApavA rahe nahI'. eTale anumAnathI ja javAba Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 yoga eTale zuM? maLI zake, ane te e che ke, A dazAno anubhava karanArA te pachI paNa jagatamAM rahI pitAne bodha jaNAvatA rahyA che; eTale nibIja samAdhi thatAM deha paDI jAya ema na mAnI zakAya. paNa A kevaLa tArkika savAla choDIe. eTalI vAta sAcI lAge che ke, pitAnA puruSArtha, abhyAsa ane vairAgyathI mANasa tyAM pahoMcI zake che. pachInI dazA je haze te bhale he, mubAraka ja haze eTaluM jANavuM basa thAya. te dazAe jIva ane zivano yoga thAya che; tethI jIva tarIke jIvapaNuM- teno ahaMbhAva marI jAya e kharuM, paNa tenI sAthe deha kharI ja jAya, e tenuM avicchinna pariNAma zuM kAma hoya ? ema sUtra ramAM je "cittavRttinirodha eTale yoga" evuM kahIne prakaraNa zarU karyuM hatuM, te chevaTe pUruM thAya che. e nirodha te niba ja samAdhi che; ane e samAdhinuM svarUpa kevuM che te vaccenAM 50 sUtro dvArA samajAvI, zarU kareluM yoganuzAsana pUruM thAya che. 19-12-'51 samAjane vyApaka ga" manuSyasamAjano itihAsa joIe te ema lAge che ke, gItAkAranuM nIcenuM vAkya mAtra adhyAtma-kSetramAM ja nahi paNa upayogI evI badhI vAtomAM sAcuM che? "hajAra manuSyamAM koka jJAnapUrvaka siddhi pAchaLa paDe che ane ema maMDanArAmAM keka phAve che; ane evA phAvanArAmAM paNa so TakA satyanI pAchaLa ja paDanAro te vaLI keka ja hoya che." sArAza ane saccAInI pAchaLa maMDavAnuM evuM agharuM kAma che. ema karavA jatAM rastAmAM evAM evAM ne eTaeTalAM pralobhana, AkarSaNe, vine, pramehano vagere Ave che ke, zaratamAM pAra janAra to karoDamAM keka bane che. paraMtu A uparathI evo artha nathI nIkaLatuM ke, mATe keIe te raste javAnI jarUra nathI. UlaTuM, emAM e vastu batAvI che ke, AvuM agharuM ne aTapaTuM kArya paNa asAdhya nathI; manuSya dhAre to temAM paNa phAvI zake che. ane ema phAvavA mATe eka jiMdagI zuM aneka jiMdagI paNa lAge, chatAM phAvI zakAya che. evI jiMdagIo jagatanI racanA karanAra Ape che, eTale ke, * zrI hemacaMdrAcArya kRta "gazAstra" (pra. gUjarAta vidyApITha) nI prastAvanA tarIke lakhela lekha (15-1-'18 ). A pastakanA pA. 13 upara khA gazAstrane ullekha che te paNa juo. 17 For Private & Personal use only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAga eTale zu? 198 punarjanma che ja, e paNa kadAca uparanI A eTala zraddhAmAMthI ja phalitavAda che, jene ApaNe satya siddhAMta mAnIe chIe. AthI karIne jagatanA nAyakAnuM kAya e hAya che ke, tee lAkakeLavaNI dvArA AkhA janasamAjanuM vaheNa A eka mukhya vastu upara kendrita kare che, ke jethI saccAI ane sArAzanuM jora vyaktizaH ane vyaSTitaH vadhatuM rahe. lAbha, moha, svArtha, saMkucitatA vagere sa asAmAjika vRttie para samAja, dharma, zikSaNa, sa Mgati sava thaIne samAjapeASaka ne prAgatika saMyameA ceAje che. AvI badhI saMyama ke dhAraNanI zakti ja dharmI' kahevAya che. ane ene ja 'cega' paNa kahevAmAM Ave che. je dvArA vyakti potAnI vRttie tathA vAsanA niyamita karI ekapravAha vahevaDAve ne ema karIne pragati ke vikAsa sAdhe, te sAdhananuM nAma caiAga che. 'cega'nA zabdArtha paNa 'sAdhana' thAya che. (jIe tilaka mahArAjanuM 'gItArahasya'-marAThI, pA. papa muM. ). A pramANe vyaktijIvananuM niyamana karavuM eTale yeAga, ema heAvAthI ja gItAkAre paNa 'yoga: dharmasu daurAn' evI vyAkhyA karI cheH karmAM karavAnuM evuM kauzalya ke jethI jIvanasiddhi maLe. ane evA kauzalyanI gurukillI samatA che je mANasa rAgadveSAdi vATapADuethI ThagAI jAya che, te kSemakuzaLa zI rIte jaI zake? tene koI paNa vastunuM anAsakta eTale ke sAcu, ceAgya, nyAya samAjanA vyApaka cAga 199 ane zuddha Akalana paNa zI rIte thavAnuM hatuM? jema khAdyendriya vikala ane te te iMdriyanuM kAya apramANita thAya, AMkha para paTala AvI jAya teA dazanazakti gherAya, temaja jo aMtarindriya--aMtaHkaraNa para rAgadveSAdi kaSAyAnA paTala hAya tA thAya. eTale tene zuddha kaye ja chUTako. te vinA mukhya jJAnendriya je citta te Avarita ane. mATe samatA teA joIe ja; kema ke cittanu' Arogya samatA che nIrogI cittanuM te lakSaNa che. AthI karIne ja, gItAkAre yAganI bIjI vyAkhyA je karI che te e che ke, 'samatva yoga kanyate / ' karmAnuM kauzala ceAga che; ane e kauzala eTale, TUMkamAM kahIe te, samatva, yAganI laukika vyAkhyA AvI nathI. te eka prakAranI gUDhatA manAya che; te AvaDe te camatkArI zakti Ave, vagere vagere vicitra khyAlA yAganI AsapAsa leAkamAnasamAM vIMTAyelA che. e vastu thavA pAmI che enAM kAraNeA, ApaNeA dhArmika itihAsa pheMdatAM, maLI Ave ema che. para`tu 'e khALavA besavuM e ahI' asthAne che. eTaluM ja jaNAvavu abhipreta che ke, ceAganA laukika khyAlathI jo keAI A hemAcAya kRta pustaka joze, te teNe nirAza thavAnI tatparatA rAkhavI. hemAcAya evA anA yAganI vAta ahI` nathI karatA. tethI te temaNe zAstrazuddha evI je pataMjalinI vyAkhyA (yAga eTale cittavRttine nirAdha) te na ApatAM, gItAkAranI peThe, sAdhakanA jIvanamAM tene je sAdo artha thAya te ja vicArIne tene ghaTatI vyAkhyA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ coga eTale zu? 200 "" ceAjI che. te te kahe che, "ceAga eTale jJAna, zraddhA ane cAritra e ratnatraya. ' AvI vyApaka vyAkhyA ApIne hemAcArye te traikanA je atha karyAM che, te jaina paraparA anusAra karyAM che. te ApaNe cheDI daI e. paNa eka sAde vicAra karI jotAM paNa e vyAkhyAnI yAgyatA teA tarata dekhAI Ave che. jo ApaNe, kei paNa pravRtti zA mATe karavI joIe, zuM samajIne karavI joI e, e na jANIe, te e barAbara na ja karI zakIe. kAya mAM prayANa karavAnI pahelI ja zarata e che ke, te viSenu jJAna ApaNane hAya. jIvana zuM che, jagata zuM che, ityAdi jIvanaviSayaka prazno na jANIe, te jIvanasiddhimAM ApaNI gati sukAna vagaranA vahANa jevI ja thaI rahe. AvuM jJAna anekavidha sa'kalpa-vikalpAthI vI TaLAyeluM hAya che. temAM pUrvApara pakSApakSI heAya che. te badhAmAMthI nizcayAtmaka buddhi thAya ne tenI satyatA viSe vizvAsa bese, enuM ja bIjuM nAma zraddhA. e jJAna ane tanurUpa zraddhA janmatAM teneA cAritra para prabhAva paDe ja. A traNamAMthI eke aMgamAM UNapa ke viA Ave, teA A ratnatrayI khaMDita thAya, cittazaktionA ceAga jAme nahi. ema na ane e jovAnI haiAziyArI keLavavI, tene akhaMDita calAvavAnuM kauzala prApta karavuM, e ja yAga kahevAya. hemAcAye A emanA yegazAstramAM AvI saraLa ne leAkagamya vyAkhyA karI che, e ja enI khAsiyata nathI; paraMtu e ceAganI siddhi arthe je kriyAyeAga temaNe samAjanA vyApaka yoga 20 batAvyA che, e paNa enI mahattAnuM ne dhyAna kheMce evuM lakSaNa che. jo cega uparanI ja vastu hAya, te te amuka jaleAkeAne mATe gamya nathI, te sAMpagamya thaI jAya che. ane hemAcAya tema ja kahe che. temaNe yeAgane adhikArI sAmAnya gRhastha paNa che ema jaNAvyuM che, ane peAtAnA graMthane mATe bhAga tenI sAdhanA kevI heya te nirUpavAmAM vAparyAM che. gItAkAre varmA tama-- siddhi vinvati mAnava:' evuM khiradavacana ApyuM che. ane tema karIne 'svakama yAga' athavA te varNAzramaceAga' batAvyA che ke, mANasa peAtAnA vaNunAM kame kare ane te karavAmAM yAga sAthe-- eTale ke samatArUpI kuzaLatA meLave, teA kALAMtare te paNa siddhine pAme ja. zramaNa-saMskRtimAM zraddhAvAna hemAcArya A ja vastu zrAvakane mATe kahI che, e bhAre mahattvanuM vidhAna gaNAya. (jIe 1/46,) chatAM eka maryAdA temaNe paNa mUkI che ane te 'mahAvrata ' nahI' paNa 'aNuvrata ' svIkAravAnI. ApaNe zarUAtamAM ja joyuM ke, siddhi mATe mathanArAomAM kakSAe te| hAya ja che. tene laIne sAdhakAmAM amuka pAyarIe kadAca batAvI zakAya. paraMtu, vikAsanuM tattva tethI karIne guNubhede nathI karatuM. kadAca sAdhanAneA kALabheda tathA tIvratAeda temAM haze kharA. eTale, jo uparanA amAM mANasa ceAgArUDha ane te, te sAdhu heAya ke gRhastha tepaNu, *"sAdhuone A cAritranuM sarjaro pAlana vihita che; paraMtu te cAritramAM proti hovA chatAM azaktine kAraNe tene sarvAMge AcarI na zakatA gRhasthA tene apa aMze paNa AcarI zake che, ane kalyANabhAgI thaI zake che.' d Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 vega eTale zuM? te 'sakvAsito fNa sa:' 'sAreya maMta5: '-te mANasa satyapatha para che, te satyAtmA puruSa che. vAta mukhya e che ke, game tema karIne mANase pitAnuM jIvana ghaDavAnuM che. te ghaDavAno upAya eTale ja yega. ega eTale jIvananuM keLavaNIzAstra. ( ahIM AgaLa vAcakane eTaluM yAda devaDAvuM ke, zrI. araviMda gheSa kRta A System of National Education 34991 zrI. kizoralAlabhAI mazarUvAlA kRta "keLavaNInA pAyA" e be suMdara ne talasparzI zikSaNagraMthamAM ApaNA gadarzananI chAyA sArI peThe jovA maLe che. sAthe sAthe eka bIjI vAta paNa ahIM kahevA jevI lAge che? ApaNuM eka jANItA bALakeLavaNIkAre maeNDama manTesarI sAthenI potAnI mulAkAta varNavatAM kahyuM ke, meMTesarIe hindanA yogazAstranuM sAhitya mekalavA temane jaNAveluM. A mAgaNImAM te bhAIne navAI lAgI hatI ke, A DosIne vaLI yugamAM ze rasa! mane lAge che ke, gharanA ApaNe je kadara na karI, te dUra dezanI A samartha keLavaNIkAra bAI e ApaNA advitIya keLavaNIzAnI karI. astu.) * sAmAnyataH keLavaNI amuka uMmare pUrI thAya e ApaNe khyAla che. e keLavaNI te amuka zikSaNa mAtra ja hoya che. zarUmAM ja ApaNe joyuM ema, jIvananA ghaDataranI keLavaNI ke AyuvizeSa vastu nathI. te te janmajanmAMtara cAlanArI vastu che. ane yoga evI keLavaNInuM vyApaka zAstra che. je AyumAM (eTale ke samAjane vyApaka ga 203 prathamAvasthAmAM) sAmAnyataH ApaNe keLavaNInuM sthAna samajIe chIe, te te A vyApaka jIvana-keLavaNIne prAraMbha mAtra che. tyAre mAnasanI sarva zaktio tathA valaNa - vRttio savaze khIlI nathI hotI. te uMmare amuka paravazatA paNa saheje hoya che. tethI paNa svabhAvanI khilavaNI saMpUrNataH nathI thayelI hatI. te badhI khIle che tyAre ja jIvananA ghaDatarane sAco ane kUTa prazna barAbara seLe kaLAe tape che. AcArya hemacaMdranuM A gazAstra te vakhatanA kALa mATenuM, jaina dRSTie ghaDAyeluM zikSaNazAstra che. temaNe je yuganuM A graMthamAM svarUpa batAvyuM che, te gRhasthane mATe che. ane te paNa mukhyatve tenuM skUla bahiraMga je, kahevAya che. e yoga-sAdhananA be zAstrIya bhAga pADavAmAM Ave cheH bahiraMga, jemAM yama, niyama, Asana ane prANAyAma AvI jAya. ane aMtaraMga jemAM pratyAhAra, dhAraNA ane dhyAna athavA e traNane eka nAme kahIe te, "saMyama" Ave. aMtima aMga samAdhi e to yogano paryAyavAcaka zabda ja che. (juo pAtaMjala yogasUtra 1 nA bhAgamAM 'yA: sanarfi: ' e ulekha.) hemAcArya A bahiraMga para moTo bhAra de che ane te A graMthanuM trIjuM AkarSaka lakSaNa gaNAya. AkhA samAjane eka pravAha karavAnI vyApaka kavAyata eTale ApaNA yama ane niyama. dhamamAtrane jhoka A be gAMgAne sudaDha karavA mukhyatve mathe che. yama eTale pAMca vrata - ahiMsA, satya, brahmacarya, Inin Education International For Private Personal use only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vega eTale zuM? asteya, ne aparigraha. niyama eTale, pataMjalinI gaNana pramANe, zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya ane IzvarapraNidhAna AcArya hemacaMdra pitAnA graMthamAM paMca mahAvratane vegana ratnatrayamAMnA cAritra tarIke batAve che. ane niyamama te uparokta pAMcatane pitAmAM gUMthI leto evo jaina AcAradharma vistArathI varNave che. A vAMcatAM vAcakane vallabhI tathA rAmAnujI vaiSNavonI dinacaryA ane prapatti yAda AvyA vagara nahi rahe. hemAcAyaeN jaina siddhAMta ane tIrthakara tathA sAdhuo pratye prapatti keLavavAno lAMbo kAryakrama yeja Apyo che. ekAgratA ane ananyatA sAdhavAnA sahelA ane skUla mAga tarIke e kAryakramathI yogazakti jarUra khIlavI zakAya. paNa tenI sahelAI ane skUlatA ja tene vulgar - gatAnugatika banAvI mUke che ane Aje jovAmAM AvatuM tenuM hAsyacitra karI mUke che. paNa e alaga vAta thaI. tene ahIM asthAne gaNI choDavI joIe. ganAM pustaka vAMcatAM eka vastu badhe eka yA bIje rUpe jovA maLe che, te A graMthamAM paNa joI gRhasthane yoga mATe adhikAra varNavatAM AcArya kahe che, "je pracalita dezAcAra Acarato hoya, bIjAnI ane khAsa karIne rAjAnI niMdA na karato hoya." gAMdhIjIe je svarAga Aja ApaNane batAvyo che temAM A ja vastuone sakriya virodha karavo e eka mahattvanI kriyA che. Izu khristanI "Render unto Caesar what samAjane vyApaka yaMga 205 is Caesar's...' ene maLatI ja A jUnA yogAcAryonI zIkha che. yogamAM eka prakArano vyaktivAda khUba ja cheH teNe yamaniyama yojyA che temAM samAjane eka prakAranuM abhayadAna che e kharuM. paraMtu e mAtra nAtmaka vRtti che. samAjanuM saMgaThana ane tenA samyavyApAra mATe jarUrI evI kriyAtmaka vRtti nathI. A nivRttiparAyaNatA AjanI ApaNI samAjadaSTine barobara nathI lAgatI. temAMya, pracalita dezAcAra je saMDelo hoya, rAjA je kurAjA hoya, tepaNu gRhastha samAdhAnapUrvaka enI ye Avazyaka kriyAo ja karate rahe, e mAnavuM te bahu vasamuM lAge che. zuM e saDA sAme thavAnI kriyAmAM yogazakti nathI? gAMdhIjInuM jIvana evI ja kriyAthI ghaDAyeluM ApaNI sAme nathI paDyuM? mane lAge che, ApaNA zAstrIoe ganI A aNakheDAyelI dizA paNa joI kADhavA jevI che. "IfmamatadhyAnA', tIvrasaMgheTTnAmAnaH " ityAdi yogasUtro AvI AvI aneka kriyAonAM ja varNAyaka che. e kriyAo yuge yuge vikase, khIle, zodhAyane saMdhAya ema yogazAstrakArone saMkalpa che, ema jarUra mAnI zakAya. hemAcAryanuM A yogazAstra vAMcatAM bIjuM eka je lAge che te e ke, gAdhikArI jene baMdha karyo karavo? je jhINuM jhINuM heyAyeyanuM varNana AcAryuM karyuM che temAMthI sAra e nIkaLe che ke, jaina amuka vepAramAM je paDI zake. ane e ja kArya karatA moTA bhAganA jaine Aja che 57. khetI tathA anekavidha kArIgarIno niSedha kare For Private & Personal Lite Only www. library.org Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 vega eTale zuM? e kevuM samAjaghAtaka vidhAna che! khera, vadhAre UNapa te A graMthamAM e vastunI mane lAgI che ke, AcAryazrIe je jhINavaTathI anekavidha aticAro varNavI ApaNane cetavaNI ApI che, tema ja jo gRhasthane tenA grAhya dhaMdhArojagAra bAbatanA aticAra gaNAvIne cetavyo hota te kevuM uttama thAta ! AjanA samAjavAda tathA saMhativAda (kaeNsijhama") vagere arthavAde A bAbatamAM ApaNane sArI peThe vicArasAmagrI pIrase che. AjanA ApaNA AcAryoe hemAcAryanuM A yogazAstra e dRSTithI khIlavavA jevuM che. evI jIvaMta ne jAgrata saMzodhanazakti e ja dharmanA ke yoganA prANa che. A graMtha tene prere. paraMtu, Ama kahIne huM AcAryanI vizALa ne vyApaka yogadRSTine doSa nathI batAvatA mAgate. mAtra, e dizAmAM A pustakane AdhAre ApaNuM tattvajJAnanuM kheDANa karavA jevuM che, e mAtra mAruM abhipreta che. bAkI, jyAM AgaLa AcArya pitAno zrAvakadharma batAvatAM dezAvakAzika" trata kahe che, tyAM AjanA vaizyadharmaprakopano aMkuza ja nathI jaNAvatA? "dhanAdi padArtho manuSyanA bAhya prANa jevA che, te dhanAdi laI le, eTale tenA prANa ja harI lIdhA ema kahevAya." "mAtra bAhya padArthane tyAga eTale aparigraha nahi. sarva padArthomAM Asaktino tyAga tenuM nAma aparigraha." AvA udAtta dharmanI kharekharI bhAvanA jo karavAmAM Ave, to Aja je duHkhamAM jagata sapaDAyuM che temAMthI te bacyA vagara rahe? ane meTI vAta je A samAjane vyApaka yoga 207 graMtha kahevA mAge che te to e che ke, upara kahelI bhAvanA karanAra veganuM phaLa pAmyA vagara nahi rahe. yamaniyamanuM ja jo jhINavaTathI ne satyanI bhAvanApUrvaka anuzIlana karavAmAM Ave, to paNa yoganuM saMpUrNa phaLa maLe ema che. te cittanI samatA hastAmalakavat bane; ane e ja yogano AtmA che. na sAmyena vinA dhyAnaM ' ja sthAna vinA ja tat' evI je anya-kAraNatvanI AMTI che, ene paNa ukela AvA sAdhakane ja maLI zake che. A graMthamAMthI e mArgane preraNA maLe. eka samartha gujarAtI yogInuM A pustaka temanI ja AjanI bhASAmAM ane saMkSepamAM tathA saLaMga pravAhabaddhatAthI .... maLavAne kAraNe A gUDha gopaniSada" pitAnI gUDhatA tyaje che. bAkInI gUDhatA te cAritryanI sAdhanAthI ja TaLe. kema ke aMte yoga sAdhanAgamya ja che, anubhave ja pitAnuM rUpa pragaTa kare cheH 'yogena yogo jJAtavyo yogo yogAt pravartate / yo'pramattastu yogena sa yoge ramate ciram / / rati zam For Private & Personal use only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 sUtrapATha samAdhipAda [dareka sUtrane arthane ati, tenuM vivaraNa puratamAM karo mAne che, te batAvatI saMkhyA kausamAM darzAvI che.] 1. atha yogAnuzAsanam / have (paraMparA anusAra) yoganuM zAstra AraMbhavAmAM Ave che. (pR. 15) 2. phonaH uttaravRttinirodhaH | yoga eTale cittanI vRttiono nirodha. (pR. 8) 3. tadA draSTuH svarUpe'vasthAnam / tyAre draSTA-jIvAtmA (pitAnA mULa zuddha) svarUpamAM sthiti pAme che. (pR. 26) , 4. vRttisAhanataratra bAkIne prasaMge (te judI judI) vRttionA svarUpane pAmelo hoya che (- temAM tadAkAra hoya che). (pR. 26) 5. vRttayaH paJcatayyaH kliSTAkliSTAH / A phlezakArI ke alezakArI evI vRttio pAMca prakAranI che. (pR. 31) sUtrapATha 209 6. pramANa-viparyaya-vikalpa-nidrA-smRtayaH / pramANa, viparyaya, vikala5, nidrA ane smRti -e pramANe. (pR. 31) 7. pratyakSAnumAnAgamAH pramANAni / pratyakSa, anumAna, ane Agama - e traNa pramANa (-vRttinA prakAro) che. (pR. 35) 8. viparyayo mithyAjJAnamatadrUpapratiSTham / viparyaya (vRtti) vastunA rUpamAM sthita nahIM evuM mithyAjJAna che. (pR. 37). 9. zabdajJAnAnupAtI vastuzUnyo vikalpaH / vikalpa (vRtti) vastunA pAyA vinA (mAtra) zabda jJAnathI UbhI thAya che. (pR. 38) 10. abhAvapratyayAlambanA vRttinidrA / | (vRttinA) abhAvanA jJAnane avalaMbatI vRtti nidrA che. (pR. 39) 11. anubhUtaviSayAsaMpramoSaH smRtiH / anubhavelA viSayanuM barAbara (kAMI paNa rahI gayA vinA) yAda thavuM te smRti. (pR. 40) 12. abhyAsavairAgyAbhyAM tannirodhaH / abhyAsa ane vairAgya vaDe te (vRttio)no nirodha thaI zake che. (pR. 55) 208 Jain Education Internation For Private & Personale Only www Bielinary Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 3 ceAga eTale zuM? rU. taMtra sthitauyatno'bhyAsa: / te (e)mAM (cittanI) sthiti - sthiratA mATe yatna karavA te abhyAsa che. (pR. 60) 14. sa tu dIrghakAlanairaMtarya satkArAsevito dRDhabhUmiH / dIkALa, nira Mtara ane AdarapUrvaka sevelA abhyAsa (ja) dRDha avasthA pAme che. (pR. 61) 15. draSTAnuvikaviSayavitRSNasya vazIkArasaMjJA vairAgyam / A leAka ane paraleAkanA viSayAmAM tRSNArahita thayelAne (viSayeA pratye) je vazIkArabhAva (kAbU) Ave che, te vairAgya kahevAya. (pR. 64) 16. tatparaM puruSakhyAterguNavaitRSNyam / puruSatattvanA vivekajJAnathI triguNAtmaka padArthAMmAM je tRSNArahitatA thAya, te para vairAgya che. (pR. 16) 17. vitarkavicArAnaM dAsmitAnugamAt saMprajJAtaH / (dareka sa'prajJAnamAM rahelAM cAra aMgA-) vitarka, vicAra, AnaMda ane asmitA - emanA anusaraNathI thatA nidhi saMprajJAta che. (pR. 140) 18. virAmapratyayAbhyAsapUrvaH saMskArazeSo'nyaH / (cittanA vyApAramAM rahelI) virAmadazAnA pratyayaneA abhyAsa karatAM thatA, ane jenuM sa'prajJAna tene saMskAra zeSa rahI javAthI pachI thAya che, te (nirAdhanA) khIjo nirALA prakAra che. (pR. 142) sUtrapAta 16. bhavapratyayo videhaprakRtilayAnAm / videha (eTale devAdi leAkanI) ceAnionAM, tathA prakRtidazAmAM lIna rahetI ( pazu-paMkhI jevI) cenienAM sattvAne cittanirodha bhavapratyaya eTale ke janmathI siddha che. (pR. 155) 11 20. zraddhA-vIrya-smRti-sanAdhi-prajJA-pUrvaja tareSAm / te sivAyanA (-manuSyayeAnivALA)ene zraddhA, vIya. smRti, samAdhi ane prajJA vaDe (nireza) sAdhavAnA hAya che. (pR. 155) 22. tIvrasaMveLAnAnasanna:| tIvra saMvegavALA (sAdhA)ne (nirodha) DhUMkaDA che. (pR.72) 22. mRdumadhyAdhimAtratvAttato'pi vizeSaH / emAM paNa haLavA, madhyama ke ati ghaNA e bhedathI pAche! kraka paDe che. (pR. 72) 23. phairavarALiyAnAdA / athavA IzvarapraNidhAnathI (vRttione nirAdha) thaI zake che. (pR. 55, 68) 24. klezakarma vipAkAzayairaparAmRSTaH puruSavizeSa IzvaraH / (avidyA vagere) klezeA, (kuzaLa-akuzaLa) karmA, temanAM (jAti-AyuSya-bhAga rUpI phaLa, ane www.janhitary arg Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceAga eTale zu? (temane anurUpa cittamAM paDatA saMskAro rUpI) vAsanAe, e badhAMthI (sadAya) aspRSTa rahetA puruSavizeSa te Izvara che. (pR. 76) 25. tatra niratizayaM sarvajJabIjam / sara te (puruSa vizeSa)mAM sajJatAnuM bIja parAkASThAe paheAMce che. (pR. 77) 26. pUrveSAmapi guruH kAlenAnavacchedAt / pUrve thaI gayelA guruonA paNa te guru che, kAraNa ke tene kAlanI maryAdA nathI. (pR. 82) 27. tasya vAcakaH praNavaH / tenA (eTale ke IzvaranA) vAcaka zabda praNava eTale 3 che. (pR. 88) 26. ta vastavayaMmAvanam / (IzvaranA) te (nAma)neA japa karave tathA/eTale tenA (vAcya ) artha - Izvara - nI bhAvanA karavI. (pR. 88) 26. tataH pratyakcetanAdhigamo'pyantarAyAbhAvazca / te (rItanA IzvarapraNidhAna ) thI paNa pratyak-cetananI prApti thAya che, ane antarAyA paNa maTe che. (pR.94) 30. vyAdhistyAnasaMzayapramAdAlasyAviratibhrAMtidarzanAlabdhabhUmikatvAnavasthitatvAni cittavikSepAste'ntarAyAH / vyAdhi, jaDatA, saMzaya, pramAda, Alasa, viSaye tarapha kheMcANu, bhramathI UMdhuM samajavuM, AgaLanI sUtrapATha 213 bhUmikA prApta na thavI, ane maLelI bhUmikAmAM TakI na zakavuM--A nava cittanA nirodhamAM vikSeparUpa aMtarAyA che. (pR.101) 31. duHkhadaurmanasyAGgamejayatvazvAsaprazvAsA vikSepasahabhuvaH / duHkha, viSAda, aMgAmAM kapa, ane zvAsocchvAsa - e cAra te vikSepAnI sAthe thanArA joDIdArA che. (pR.106) 32. tatpratiSedhArthamekatattvAbhyAsaH / te ( aMtarAyA ane temanA joDIdArAne ) dUra karavA mATe eka tattvanA abhyAsa karavA joIe. (pR.110) 33. maitrI karuNAmuditopekSANAm sukhaduHkha puNyApuNyaviSayANAm bhAvanAtazcittaprasAdanam / sukha, duHkha, puNya, ane apuNya - A cAra viSayeAnI khAkhatamAM maitrI, karuNA, muditA ane upekSA e vRttienI bhAvanA keLavavAthI cittanI prasannatA sAdhI zakAya. (pR. 114) 34. pracchardanavidhAraNAbhyAM vA prANasya / athavA prANanA recana tathA sta MbhanathI (vijJe pAne nivArI cittane sthira karI zakAya). (pR.120) 35. viSayavatI vA vRttirutpannA manasaH sthitinibandhanI / athavA (vividha) viSayeAnA jJAna aMgenI pravRtti www.jain litary ag Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 yoga eTale za'? janme, te te paNa mananI sthiratA meLavI Ape che. (pR. 123) 36. vizokA vA jyotiSmatI / athavA zAkarahita evI je jJAnajyAta ( "jenA vaDe ApaNane jJAna thAya che te cittataMtra a MgenI pravRtti janme, te te paNa mananI sthiratA meLavI Ape che). (pR.123) 37. vItarAgaviSayaM vA cittam / athavA vItarAga puruSane viSe (AdarabhAvathI) DhaLatuM citta (arthAt temanI bhakti ) paNa (cittanI sthiratA meLavI Ape che). (pR.130) 38. svapnanidrAjJAnAlaMbanaM vA / athavA svapna ke nidrAnI avasthAmAM thatA jJAnanA anubhavanuM avalaMbana ( laI ne abhyAsa karAya te te) paNa (mananI sthiratA meLavI Ape che). (pR.130) 36. yavAbhimatadhyAnAdvA / athavA ApaNane ) pasaMda hAya tevI vastunuM dhyAna karavAthI paNa (mananI sthiratA maLe che). (pR.130 136) 40. paramANu paramamahattvAnto'sya vazIkAraH / A (badhA abhyAseAthI aMtarAyarahita banelA citta )ne paramANuthI mAMDIne parama mahAna vastu sudhI vazIkAra -kAbu AvI jAya che. (pR.139) pADa 15 41. kSINavRtterabhijAtasyeva maNergrahItRgrahaNagrAhyeSu tatsthatadaJjanatA samApattiH / kSINavRttivALuM baneluM citta uttama maNinI peThe (tenI pAse AvelA) grahItA, grahaNa ane grAhya e traNe sAthe ekatA ane tanmayatA pAme che. tevA enA guNane samApatti kahe che. [pR.160] 42. tatra zabdArthajJAnavikalpaH saMkIrNA savitarkA samApattiH / (grAdya padArtha ke bhAva aMge) zabda, artha ane jJAna e traNa khAkhatAne lagatA vikalpAthI mizrita samApatti savitA~ kahevAya. (pR.165) 43. smRtiparizuddhau svarUpazUnyevArthamAtranirbhAsA nirvitarkA / smRti parizuddha thAya (arthAt zabda-ajJAnane laIne UThatA tarka-vitaryuM ke vikalpe| zamI jAya), ane samApatti ( grAhya vastunA ) svarUpa (sAthe tadAkAra anavAthI jAte) zUnya (jevI) banI jaI kevaLa grAhya vastune ja darzAve, tyAre te nitimAMM kahevAya. (pR.169) 44. etayaiva savicArA nirvicArA ca sUkSmaviSayA vyAkhyAtA / e vaDe ja vicAra ane nivicAra samApattinI vyAkhyA paNa thaI gaI; mAtra (A samApattionI khAbatamAM) viSaya sUkSma gaNavA. (arthAt grAhya padArtha ke bhAva a'ge vAsanA lAgaNI ityAdi sUkSma bhAve Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAga eTale zuM? vaDe mizrita samApatti te vicArA, ane e bhAve vinAnI - kevaLa grAhyane ja darzAvatI samApatti te nivicArA.) (pR.171) 45. sUkSmaviSayatvaM cAliGgaparyavasAnam / sUkSmabhAveAnI hada aliMga (arthAt sRSTimAtranuM ekarasa mULadravya prakRti ke pradhAnatattva) che. (pR.172) 46. tA ttva savInaH samAdhi / ka e (cAra samApatti) ja khIja samAdhi che. (kAraNa, te khIja rUpe keAI paNa grAhyane AlakhIne thatI hAya che.) (pR. 175) 47. nivicAravaMzAradye'dhyAtmaprasAdaH / nirvicAra samApattimAM kuzaLatA AvatAM (cittamAM) adhyAtmaprasAda janme che. (AtmAnI prasanna nima LatA pragaTe che.) (pR. 179) 46, taMmarA taMtra prajJA dha te sthitie (sAdhakanI) prajJA RtaMbharA (Rtu eTale ke satyane saheje pakaDanArI) ane che. (pR. 178) 46. zrutAnumAnaprajJAbhyAmanyaviSayA vizeSArthatvAt / A (RtaMbharA prajJA) zruta tathA anumAna dvArA kAma karatI be prakAranI prajJAo karatAM judA viSayavALI che; kema ke tene grAhya atha (vitarka-vicArathI amizrita) eveA vizeSa prakArane (zuddhasvarUpe) heAya che. (pR. 181) sUtrapATha 50. tajjaH saMskAro'nyasaMskArapratibaMdhI / te RtaMbharA prajJAthI peDhA thatA saMskAra anya saMskAronA pratibaMdha kare che. (pR. 185) 217 51. tasthApi nirodhe sarvanirodhAnnirbIjaH samAdhiH / ane te saMskAra pAte paNa nirAdhAya che tyAre badhA ja sa MskArane nirodha hAvAthI, nikhIja samAdhi thAya che. (tyAM kazI ja samApatti ke grAhyanuM Alakhana rahetuM nathI.) (pR. 185, 190) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUci akuzaLa kama 76 152, 176; -jJAna 123-4; akilagvRtti 193 -samAdhi 150 akSarapuruSa 76 aMtaraMga - ganAM 11 ajAmila 90 aMtarAya 95-6, 105, 109, 116, aNuvrata 13 192-3; ane temanuM svarUpa 100; adhyAtmaprasAda 178-9 -dUra thavAnuM phaLa 139 40; -nA anavasthitatva 101, 105 joDIdAra 106; -nuM nivAraNa 96, anumAna 35, 18, 184-5 99, 108 I0, 136, 242 anuzAsana 15, 31, 47 aMtaH karaNa 16, 17, 193 abhiniveza 76 noMdha ogama 35, 31, 182 abhyAsa 12, 58,61, 63, 66, 73, Atmatatva 150, 173, 181 147,192, 196;-ane aMtarAya Atmadarzana 54 nivAraNa 99, 117, 136; -ane AtmA 65, 183, 194 IzvarapraNidhAna 59, 69, 95 AnaMda 143-9, 152, 176; -nI -eTale 60, 141; -ne prakAra mImAMsA 8; -samAdhi 150 116 40; -nidhanuM sAdhana 55, Arya, tattvajJAna 108; -daSTi pa; 57, 60, 72, 100 -prajA 15 arthabhAvana 90 alabdhabhUmikava 101,105,30,138 AryonuM keLavaNIdarzana -ga 178 aliMga 172, 176, 186, 194 Alasya 101, 103 avidyA 76 noMdha : Asana 10, 58 noMdha avirati 101, 104, 130 ISTadeva 119, 136 avyakta 56, 58, 97, 100 ikiya 16, 17, 181 avyavasAyI buddhi 47 Izvara 56, 74, 75, 81-2, 97; aSTAMga yoga 121, 122 -dazana, sAkSAtkAra 68; -nuM nAma asaMprajJAta 43 noMdha, 143, 156 ane rU5 85, 89; -nuM pramANa asmitA 76 noMdha, 143-4, 14~; 77; -nuM rAjya 4 218 suci 219 IzvarapraNidhAna 55, 58-9, 1870, kSipta 9, 42, 47 73, , 81, 84, 100, 110, gAMdhIjI 163. 137, 142; -ane e tarAya- gItA 6, 38, 56, 57, 59 nAdha, nivAraNa 95-6, 99; -nuM phaLa 76-7, 100, 113, 152, 195 94 I. gItAkAra 10, 28 noMdha, 46-7, 51, uthAna 19, 20, 29, 33 53, 5-60,66, 96,98,112-3, upaniSadakAra 74 129, 139, 153, 1801, 184, upaniSada (kaTha) 183; -(na) 15 10. upAya pratyaya 158 gItArahasya 6 noMdha upekSA 124 guNavetRzya 65 ta 147, 171; -jJAna 19 gurU 36; -pUjA 82; -bhAva 82; -vAda 83, 86 RtaMbharA prajJA 165, 176-186, 189 gRhastha ane yogasAdhana 13 ekAgra (bhUmikA) 9 nedha, 42, 47 grahaNa 160, 161 nedha ekatavAbhyAsa 110 grahItA 160, 161 noMdha 23kAra 85,88,89,9t (juo praNava grAhya 160, 161 noMdha kabIra 4, 62, 151 cheSa -zrI araviMda 10 noMdha, 2002 karaNA 114 cAritra 14 kamamAga 56, 58, nedha citta 16, 18, 25, 161; ane kalA 51, 58, 75, 150 vRtti 19; nA dharma: kuzaLakAma 114, 13ra . akuzaLa 32; -nA sarvabhauma dhama kizoralAlabhAI 10 noMdha, 2002 8, 19, 24, 25, 28, 29, 43, kuzaLa -dhama 32-kama 76 161-2; -nirodha 192, 194, kevalajJAna 4, 190 196; --niSedhanA be prakAra 155; keLavaNI -dana 178-9; --zAstra 10 -nI tarkazakti 182; -nI traNa kevalya 3, 4, 192 - avasthA (vedAMta) 41; -nI pAMca kriyAga 69, 81, 154 bhUmikA 9 noMdha, 42; -nI viyukta phleza 76, 81, 192-3; -kama 97 dazA 44, 47, 48, 51 -vyApAranI kilaSTa vRtti 33, 193 cAra pAyarI 144; - laya, nAza, kSaNikatA 195 zuddhi 165, 171 nedha. kSara puruSa 76; -bhAva 15 cittaprasAda 111, 192 Jain Education Internation For Private & Personal use only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci rA 220 sUci 45 89-92 nidrA 33, 38,40, 46, 18, 30-1, namata 153 133; -ane nirodha 190 chavAmAM 26, 27 niyama 10 'kIla ane hAIDa' 46 niruddhadazA nA vikSepa 101 jena 4, 5, 109 nirodha 8, 20, 23-5, 29,34, 54, jJAna 14; taMtu taMtra 17, 18; * 128, 143, 162, 175, 190; - --mAga 100; mAgI" nichA 56 -ane turIyadazA 41;-ane nidrA tiSmatI pravRtti 125 39, 191; -ane samAdhi 176; TiLaka mahArAja 4, 6 noMdha -eTale 141; cittane sArvabhauma dhama 24, 25; -nA prakAra 9, hAvina para 175; nAmajapathI 95; -nAM be 'tatvazAradI' 15 sAdhana 54 80, 72; veganuM taka 193; --vitarka 33, 49, 177, projana 100; -vakhate draSTA 26, 179; -zakti 182, 184 28, 54; -vRttine, zA mATe ? tAMtrika 4 20, 24, 25 tiryoni 156 nibajasamAdhi 185, 188, 90, tarIyadazA 41, 135, 153 192-6 tRSNA 32, 19, 192 nirAkAra 71 nirIzvara 58 du:kha 106 niruddha (bhUmikA) 9 noMdha, 42 driSTA 26-8, 35, 54, 134, 147, nirvANa 3, 4, 190, 192, 195 194; -nirodhakALamAM 25, 28, nirvicAra 165,170,172,177,182; 54; -vRttikALamAM 26, 28, 54 -Akalana 178;samApatti 193-4 vaiSa 76 noMdha nitika 165, 169-170, 17re, 177, 182; -samAdhi 178 dhAraNa 10 niSkamya 181; -siddhi 15 cAna 10 pataMjali 6, 8, 14-5 narasiMha (juo mahetA) paramavairAgya 66, 192 nAma -IzvaranuM, juo Izvara; thI 5ramamahat 140, 174 cittavRttinirodha 93;-parastI 86, paramANu 140, 174 91, 94 paramezvara 76 pudgala 109 punarjanma 156 puruSa 66, 74, 75-7; -prakRtibheda 95; e prakAra: kSara akSara 76; -vizeSa 76, 77, 79, 81 puruSottama 76, 77, 97, 98 prakRti 65, 66, 75, 77; -tatva 140; -puruSa viveka 66-7, 96 prakRtilaya huM nedha, 43 noMdha, 155, 158-9 prajJA 73-5, 11815, 159, 182-3, 95 (jue taMbharA) prajJAloka 179 : praNava 8, 89, 9, 94; -japa I0 praNidhAna 56, 90, 94, 99 (juo Izvara praNidhAna) pratibodhavidita 15 pratyatana 5-8, 147, 151 pratyakSa 35 pratyAhAra 10 pramANu 33, 3pa-7, 40 pramAda 101, 103 prANAyAma 10,118, 119 60, 127, buddhi 47, 7, 18, 193;-ga69, 95-6; -zakti 18,158 bauddha 4, 25, 109;-tattvajJAna 195; gavijJAna 32 brahmakama samAdhi 15ra brAhmI sthiti 190 bhakti-bhAga 59,71,96,109, 110; vega 69, 7 bhatRhari 40-1 bhavapratyaya 9 noMdha, 43, 155, 158 bhastrikA 121 bhAvanAe 114, 118, 149 bhAga 8, 15; -kAra 8, 9 noMdha, 92, 96, 104 noMdha, 158, 168 bhUmikA, pAMca 9 noMdha, 42, 47 jadeva 97 nedha bhejavRtti 15 bhrAMtidarzana 101, 104, 130 magaja 17 mana 181 mahAvIra 13, 8, 190 mahAbata 13 mahetAjI (narasiMha) 94, 112 mAnasapRthakkaraNa 47 mAnasa vijJAna 43 mAnasazAstra 20, 44, 13, 148, 149, 150 mithyAjJAna 37 mIrAMbAI 153, 191 muditA 14 muMDaka upaniSada 74 nedha dhama 3 prArabdha 53 kroIDa 132 ahiraMga -cAganAM 11 bAdhitAnutti para noMdha butaparastI 70, 83, 86, 94 buddha 13, 32, 70, 78, 190. ( jue bauddha) in Education in For Private & Personal Line Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sUci sUci mUDha (bhUmikA) noMdha,42,43,46,47 mUrchA 33, 40, 43, 46; ane asaM prajJAta nirodha 43 noMdha maitrI 114 makSa 3, 4, 5, 7 menTarI, meDama ra0ra yajJayAga 7 yuma 10 yAjJavalkaya 85 yukilaDa 79 - vega 3, 5, 6, 9, 19, 21, 25, 54; -ane IzvarapraNidhAna 75; ane kalA 58, 75; -eTale 6, 8, 10, 14, 16, 28, 54, 141, 1940, 194, 196; -keLavaNInuM zAstra, 10, 54, 178, 179; -nAM aSTAMga 10; -nuM prayojana 100, 109; -nuM sAdhana, prajJA 183 ( juo gazAstra) gadarzana 14, 21, 58; ane bAhya suSTi 34, 168 gamala 105 gavAtika 15 gavijJAna, bauddha 32 yogazAstra 8, 9, 20-2, 30, 32, 38, - pa7, 79 yugAnuzAsana 15, 196 yegInI niSThA 56, 57 ratnatraya 14 rAga 76 nedha cAhuM 38 "nalAIjhezana' 15 134; -nA carama abhyAsanI libiDe' 132 pAcarIe 140 vedaprAmANya 4, 5 vazIkAra 12, 14, 65, 67, 192 vAcaspati mizra 15 vedAMta 34, 41, 48, 12, 168 vairAgya 12, 55, 57, 61, 63, 66, vikalpa 33, 38, 40, 167 68-9, 71-3, 96, 110, 118, vikAsavAdI 51 12%, 192, 194, 196; vikSipta (bhUmikA) 9 nedha, 42, 47 -ane aMtarAyanivAraNa 99; vikSepa 101, 105, 193 -ane IzvarapraNidhAna 5; ane vicAra 143-4, 146-9, 152, 170, saMnyAsa 115 176, 193; samAdhi 150 vyakta 56, , 100 vijJAna -saMprajJAna 168 vijJAnabhikSa 15 vyAdhi 101, 102 vitaka 33, 1439, 152, 167, zabda brahma 38 176-7; -ga, vijJAnIne 149; rAma 181 nsamAdhi 149 zaMkarAcArya 15ra videha 9 nedha, 43, 155-7, 159 zAkta 4, 5 vinodabhAvanA 115, 116 zivamAnasapUjAstotra 15ra viparyaya 33, 36-7, 40 zIkha 4 viyuktatA-cittabhUminI 44, 4bda, 5 zraddhA 14, 7, 73, 75, 155, 158 virAmadazA cittanI 146 zrAvaka dharma 13 virAmapratyaya 143, 154 zrIkRSNa 181, 182 viveka (prakRtipuruSane) 66, 67, 75, zrata 181, 185 96; -jJAna 96; vicAra 96 zvAsaprazvAsa 106, 107 viSaya 64 sadasaviveka 129 viSayavatI pravRtti 118, 123 I0 sabIjasamAdhi 174, 175, 190 vItarAga 127, 130 samatA -sArUpya 28 (juo samAdhAna). vIca 73, 155, 158 samAdhAna-sArUpya ra9, 30, 33 vRtti 19, 24, 26; -ane samApatti samAdhi 8, 9, 10, 28, 29, 73, 16, 175; -nA prakAra 32-3; 74, 90, 143, 155, 159, -ne nirodha zA mATe 20, 24 194; --ane nidrA 134; ane vRttinirodha 8, 16; -ane nidrA 39, nirodha 176; -ane nirvicAra For Private & Personal use only rara3 samApatti 80-ane prajJA 12-3; -sAdhana 90; -mArgo 70 samAdhipAda 154, 189 samApatti 159, 160, 162 I0, 178, 182, 184, 193-4; ane vRtti 161, 163, 175; ane samAdhi 175,177; -cAra 171nA prakAra 1650;nAM vikAraka kAraNo 193 samyagajJAna 147 sarvajJa 78, 82, 83, 97, 172 savicAra 165, 172, 177 182 savitaka* 165, 167, 170, 172, 177, 182 sahajavRtti 157 saheja samAdhi 151 saMnyAsa 57; ane gasAdhana 13 saMprajJAta 30, 33, 36, 38, 40, 144, 146, 162, 167; -parama 153; -nA pAMca prakAra 32; -nuM adhyAtma 148 I. saMprajJAna 143, 143, 156, 176 saMyama 10-11 saMvega 7ra saMrAya 101, 103 saMskAra 170, 171, 185, 186, 189,190,191,15; - zeSa 5ra sAkAra 71 sAdhaka 79 sAdhanapAda 122 sAdhanA 5, 6, 13 sArU 28, 29 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci rira4 sArvabhaumadhama -cittanA 8, 9, 19, 24, 25 sAMkhya 56-8, 73-5, 173 siddhi 7. suSupti 41, 153 (jue nidrA) sezvara 58, 73-5 sekreTisa 78 sthAna 101-2 sthitaprajJa 172, 181, 184 smRti 33, 39-40, 43, 45, 47, 49, 5ra noMdha, 57, 73-4, 143, 155, 158, 166, 169-17 svapna 40-1, 45, 28-9, 118 130-1, 153 svayaMgatizIla kriyA 49, 51, 53 svAdhyAya 92 haThAga 53, 107 hiTalara 150 hiraNyagarbha" 15 hiraNyakazipu 150 hiMdudhama 3, 4-5, 7, 13% hadayagraMthi para noMdha hemAcAya 13,97 nedha, 200, 201 zuddhi azuddha mAnasa-karaNa tItra prakRti Alasa mAnasapRthakkaraNa prakRti tIvra prakRti Alasya For Private & Personale Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Private & Personale Only