________________
Jain Education International
૧
હિંદુ ધર્મ
હિંદુ ધર્મની વ્યાખ્યા કરવી કઠણ છે. છતાં એ ધમે ખીલવેલા એ શબ્દો જો ધ્યાનમાં લઈએ, તેા કદાચ તે ધર્મના વ્યાપક સ્વરૂપ પ્રમાણે જ તેની એક વ્યાપક વ્યાખ્યા પણ આપણને મળી રહે. આ બે શબ્દો તે ‘મોક્ષ ’અને ‘યોગ'. આ બે શબ્દોની વ્યાપકતાની સરસાઈ કરી શકે એવા ખીજો એકે શબ્દ હાય તેા તે ‘ધર્મ શબ્દ છે. ‘મેાક્ષ' એ હિંદુધર્મે જીવનમાત્રના અંતિમ અને ઊંડામાં ઊંડા સાફલ્ય માટે ચેાજેલા વાચક છે. અનેક રૂપે અને એ ધ'માં વવવામાં આવ્યા છે. અમરત્વ, અમૃતત્વ, બ્રહ્મજ્ઞાન, નિર્વાણુ, કૈવલ્ય, જન્મમરણમાંથી મુક્તિ, આત્મસાક્ષાત્કાર, ઈશ્વરદર્શન, એવા એવા અનેક પર્યાય। આપણા ધમ સાહિત્યમાં આ એકમાત્ર જીવનસાધ્ય માટે ચેાજાયા છે. પરંતુ એ બધાના રહસ્ય રૂપે એક જ વસ્તુ કહેવાની રહેલી છે, અને તે એ કે, મનુષ્યની ઊંડામાં ઊંડી ને સાચી અભિલાષા મુમુક્ષા છે, સનાતન આત્યંતિક સુખની શેાધ છે. હિંદુ ધર્મ' ગગા જેવા તેના વિશાળ વિકાસપ્રવાહ દરમ્યાન આ અભિલાષાનાં ભૌતિક, અધિભૌતિક, વગેરે રૂપા બતાવ્યાં છે અને અંશતઃ માન્યાં
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
