Book Title: Visheshavashyak Bhashya Part 02
Author(s): Parshwaratnasagar
Publisher: Chandraprabhu Jain Naya Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023132/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAgizeSagzyaka bhASyama (gujarAtI praznottara) bhAga-2 prazna-1 168 2 tb-kh uttara-1168 uttara-1168 ' vivecana : muni pAzvaratnasAgarA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthAMka kramAMka : 6 | moma namo nANassa | namo vitAve che zrI vizeSAvazyaka bhASyam (gujarAtI praznottara) (bhAga-2) : vivecaka : muni pArtharatnasAgara : prakAzaka : zrI caMdraprabhu jaina nayA maMdira 351, minTa sTrITa, sAhukAra peTha, cennaI-79 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthanuM nAma : vizeSa Avazyaka bhASyam (gujarAtI praznottara) (bhAga-2) vivecaka : muni pArtharatnasAgara OM : vi.saM. 2071 mUlya : 1200-00 (saMpUrNa seTa) prAptisthAna : (1) zrI caMdraprabhu jaina nayA maMdira 351, minTa sTrITa, sAhukAra peTha, cennaI-79 (2) OMkArasUri ArAdhanA bhavana kAjI medAna, gopIpurA, surata E-mail : sagarpr26@gmail.com Cont. No. : 09752265111/ 09007839399 AgAmI prakAzana zrI jaMbuddIpaprajJapti sUtra u.puNyasAgara vRtti sahita Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthanA saMpUrNa lAbhArthI zrI candraprabhusvAmI jena nayAmaMdira TrasTa potAnA jJAnadravyamAMthI saMpUrNa lAbha lIdhela che. dhanyavAda.. dhanyavAda... zrI candraprabhuravAmI jena nayAmaMdira TrasTa mInTasTrITa, zAhukAra peTha, cennAI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya kiJcit..... // sajjhAyo samo tavo gatthi // prabhuvIra ke zAsana meM zramaNa paraMparA meM aneka vidvAna zramaNa bhagavaMta hue haiM / aura isI paraMparAse Ae pU. jinabhadragaNi kSamAzramaNane Avazyaka sUtra ke Upara eka bhASya kI racanA kI jo jainazAsana meM "vizeSa Avazyaka bhASya" nAma se jAnA jAtA hai, prAcIna kAla meM isa graMtha ke Upara lagabhaga 80,000 zloka pramANa TIkA racI gaIthI / jo abhI mAtra 28,000 zloka pramANa apane pAsa upalabdha hai / isa varSa 2070-71 meM hamAre zrI caMdraprabha jaina nayA maMdira TrasTa ke tatvAvadhAna meM sAgara samudAyake pU. gaNivarya zrI vairAgyaratnasAgarajI ma.sA. Adi ThANA-3 kA cAturmAsa sAnaMda saMpanna huA / isa cAturmAsa ke daramyAna pU. gaNivarya zrI ke ziSya nitya svAdhyAya meM lIna ese pU. munizrI pArzvaratnasAgarajI ma.sA. dvArA isa viziSTa graMtha ke upara gujarAtI bhASA meM praznottara ke rupa meM savistara vivecana kA kArya calA / isa kaThina graMtha ke Upara abhI taka esA praznottara ke rupa meM koi bhI kArya huA nahi hai / jo kI pU. munirAja zrI ke athAga parizrama se pUrNa hokara Aja jaina zAsana ke samakSa rakhate hue hameM atyaMta AnaMda kI anubhUti hotI haiM 1 pU. zrI ke dvArA hamAre zrI saMgha ko isa graMtha ke prakAzana karane kI preraNA mili / jo kI hamane saharSa svIkAra lI aura saMgha ke jJAna dravyase saMpUrNa graMtha ke prakAzana kA pUjya zrI dvArA hameM lAbha mIlA / jJAnasevA ke isa bhagIratha kArya ke lie hama pU. gurudevazrI kI bhUrI bhUrI anumodanA karate hai / aura zAsana devase prArthanA karate hai kI pU. zrI isa kArya meM uttarottara pragati karake zAsana sevA kA anupama lAbha lete raheM / prakAzaka Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu kRpA prabhu kRpA evaM evaM gurukRpA hI kevalam gurukRpA hI kevalam zrI zaidrAbhasvAmI mAthAlInI rax | Aland heaza vadhu thI "zAdha kAyara " ! sAgarasamrATa AgamoddhArake pU.AcAryadeveza pa. pU. mAlavabhUSaNa A.bha.zrI zrI AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAja navaratnasAgarasUrIzvarajI mahArAja pa.pU.gaNivaryazrI vairAgyaratnasAgarajI ma.sA. svAdhyAyapremi munizrI pArtharatnasAgarajI ma.sA. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upakAra smRti pUjya gurubhagavaMtanA saMsArI mAtuzrI... sva. nirmaLAbena maphatalAla zeTha janma : tA. 30-8-1949 arihaMta zaraNa : tA. 8-10-2009 C Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A samarpaNa nazAsananA zaNagAra tamAma agaNAra bhagavaMtonA karakamalomAM sAdara samarpaNa... efficiary) goops mAtA ll))))), NA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA vizeSAvazyakabhASya ane te uparanI zrI maladhArI hemacandrasUri ma.nI TIkAno muni pArzvaratnasAgarajIe karela bhAvAnuvAda 1168 praznottararUpe (bhAga 1-2) pragaTa thaI rahyo che. te AnaMdano viSaya che. graMtha-graMthakAra ane TIkA-TIkAkAra viSe ghaNA vidvAnoe ghaNuM lakhyuM che. paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAe (gaNadharavAdanI prastAvanAmAM), DaoN. mohanalAle (jaina sAhityakA bRhad ItihAsamAM), DaoN. sAdhvI muditayazAzrIe (vizeSAvazyakabhASya khaMDa-1nI bhUmikAmAM) lakhyuM che. e badhAnA AdhAre ahIM keTalIka vigato rajU karIe chIe. grantha : * AvazyakaniyuktinA sAmAyika adhyayana uparanuM vizeSa prakAranuM bhASya che vizeSAvazyakabhASya. A bhASya sarvAnuyogamUlaka che. Ane jANIne je parikarmitabuddhivALo bane che te bAkInA badhA anuyoga mATe paNa yogya bane che. (vi.bhA.gA. 4329) * saiddhAMtika ane dArzanika bAbatonI tarkapUrNa vivecana karanAra apUrva graMtha. jaina mAnyatAo sAthe anyadarzanIya maMtavyonI tulanA karato adbhuta graMtha. * cUrNikArI jinadAsagaNi, A.haribhadrasUri, A.abhayadevasUri, zrI zIlAMkAcArya, zrImalayagirisUri Adi TIkAkAro upara vizeSA.no vizeSa prabhAva jaNAya che. maho. yazovijayajIe anekAMtavyavasthA, jainatarkabhASA, jJAnabiMdu Adi graMthomAM vizeSA.mAM batAvela yuktio prayojI che. A graMthamAM anya darzano joDe sAmaMjasya sthApanapUrvaka Agamika avadhAraNAone surakSita rAkhI che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnA-nAnA aneka daSTAMto dvArA graMthanA padArtho sarasa rIte samajAvyA che. bhASyaracanA dvArA jainavAyanI mahAna sevA karI che. * jaina paribhASAne sthira karanAra graMtha. vizeSAvazyakabhASyanuM vyAkhyA sAhitya : svopajJaTIkA graMthakAra zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajIe graMthanA padArtho samajAvavA saMkSipta nAnI paNa sarasa TIkA racI che. kamabhAgye teozrI TIkA pUrNa karI zakyA nathI. 2318 gAthA sudhI emanI TIkA maLe che. bAkInA graMtha upara zrI koTyAcAryajIe TIkAracanA dvArA pUrti karI che. TIkAmAM jarUrI mahattvanI vAto ja carcA hovAthI e saMkSeparUci jIvone game tevI che. koTyAcAryakRta TIkA pUrtiH zrI jinabhadragaNijInI TIkA (chaThThAgaNadharanI vaktavyatA pachI) jyAMthI adhurI che tyAMthI koTyAcAryazrIe evI ja saMkSepazailithI AgaLa vadhArI che. prAraMbhamAM teozrI jaNAve che ke - "nirmApya SaSThagaNadharavaktavyaM kila divaMgatAH pUjyAH / anuyogamArgadezikajinabhadragaNikSamAzramaNAH // tAneva praNipatyAtaH paramaviziSTavivaraNaM kriyate / volyAvAryavAtiLinA madhiyA zakTrimanasya " (pR. 413) A TIkAnA aMte - "sUtrakAraparamapUjyajinabhadragaNikSamAzramaNaprArabdhA samarthitA zrIkoTyAcAryavAdigaNamahattareNa zrIvizeSAvastha7yuvRtti: " Ama ahIM zotsavArya nAma apAyuM che. ane TIkAne "laghuvRtti" nAma apAyuM che. uparokta TIkA ane pUrti sAthe vizeSAvazyakabhASyanuM prakAzana ela.DI.InsTI. taraphathI 3 bhAgamAM thayuM che. saMpAdaka zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA che. AnuM punaHmudraNa paNa thayuM che. A svopajJaTIkA - 4329 gAthA upara che. AmAM keTalIka niyukti gAthAono paNa samAveza thAya che. (jo ke - maladhArI hemacandrasUrijInI vyAkhyA mAtra 3603 gAthA upara che.) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koTyAcAryakRtavRtti : prAyaH vikramanA AThamA saikAmAM thayelA koTyAcAryajIe paNa vizeSAvazyakabhASya upara 13700 zloka pramANa TIkA racI che. koTyAcAryajIno vizeSa paricaya maLato nathI. keTalAka vidvAno AcArAMga-sUyagaDAMganA TIkAkAra zIlAMkAcArya ane koTyAcAryane abhinna mAne che. jayAre bIjA vidvAnonA mate koTyAcArya AThamA saikAmAM ane zIlAMkAcAryajI navamA-dasamA saikAmAM thayelA bhinna-bhinna vyaktio che. pUrvokta pUrtikAra koTyAcAryathI A koTyAcArya bhinna che. koTyAcAryajIe TIkAmAM kathAnako prAkRtamAM ApyA che. kyAMka prAraMbha prAkRtamAM ane pachI saMskRtamAM kathA lakhI che. (juo kunnA kathAnaka pR. 343) koI kathAo prAkRta padyamAM paNa che. (juo grAmINakathA pra. 344-6). graMthakAra zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa: vizeSAvazyakabhASya kSamAzramaNajIno anUTho graMtha che. graMtha ane graMthakArazrI viSe ghaNAM vidvAnoe ghaNuM lakhyuM che. ahIM emAMthI keTaluMka joIe. 0 jeo anuyogadhara, yugapradhAna, sarvazruta ane zAstramAM nipuNa, darzanopayoga jJAnopayoganA viziSTajJAtA, jemano yazapaTaha dase dizAomAM gAje che. vizeSAvazyakabhASyamAM jeoe Agamano sAra guMthyo che. prAyazcittavidhiyukta jItakalpasUtranI jemaNe racanA karI che evA jinabhadragaNi kSamAzramaNane namaskAra. (jItakalpacUrNi (gA. 5-17)mAM siddhasenagaNi) * vidvAna maniSIoe prayojelA vizeSaNo - bhASya sudhAbhodhi, bhASyapIyUSapAthodhi, dalitakuvAdipratApa, duSyamAMdhakAnimagnajinavacanapradIpapratIma vagere (juo jaina sAhityakA bRhad ItihAsa bhAga-3, pR. 133). AvazyakasUtra upara be bhAgyo racAyA che. 1) AvazyakamUlabhASya (A. haribhadrasUrijI ane A. malayagirisUrie A nAmathI keTalI gAthA ApI che.) 2) vizeSAvazyakabhASya. DaoN. mohanalAla mahetAnA mate 3 bhASyo racAyA che. (jaina sAhityakA bRhad ItihAsa bhAga-3, pR. 329) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 jainajJAnamahodadhi : - vividhatIrthakalpa (A. jinaprabhasUri racita) pramANe jinabhadragaNi kSamAzramaNe mathurAmAM paMdara divasanI sAdhanA dvArA devatAnI ArAdhanA karI udhaI-bhakSita mahAnizIthasUtrano jIrNoddhAra karyo. * paMdaramI sadImAM racAyela paTTAvalImAM A.jinabhadrajIno ullekha maLe che. jesalameranA jJAnabhaMDAramAM rahelI vizeSAvazyakabhASyanI prAcIna pratamAM aMte A pramANe be gAthAo maLe che. paMcasatA igatIsA sagaNivakAlassa vaTTamANassa / to cettapuNNimAe budhadiNa sAtiMmi Nakkhatte // rajjeNu pAlaNapure sI(lAi )ccammi NaravariMdammi / valabhINagarIe imaM mahavi... mi jiNabhavaNe // ItihAsavid paM. jinavijayajInA mate - A gAthAomAMthI AvuM tAraNa nikaLe che. vizeSAvazyakabhASyanI racanA zaka saMvata 531 (vi.saM. 666)mAM zai.su.-15, budhavAre svAtinakSatramAM pUrNa thaI che. paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAnA mate 531 lekhana saMvata che. racanA to ethI prAcIna samayamAM thaI che. * janazruti pramANe jinabhadragaNinuM AyuSya vi.saM. 545 thI 650 sudhI 104 varSanuM hatuM. (gaNadharavAda prastAvanA pR. 33) zaka saMvata 198 (vi.saM. 733)mAM racita zrInaMdicUrNimAM vizeSAvazyakabhASyanA anekavAra ullekha Ave che. * aMkoTTaka (akoTA-vaDodarA)thI prApta thayela be jinamUrti upara A pramANe lekha che. "OM devadharmo'yaM nivRttikule jinabhadravAcanAcAryasya " "OM nivRttikule jinabhadravAcanAcAryasya " DaoN. umAkAMta premAnaMda zAhanA maMtavya pramANe A mUrtio I.sa. 550 thI 700 vaccenI che. * jinabhadragaNi nivRttikulamAM thayA. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 10 zrI jinabhadragaNinI graMtharacanA : 1. vizeSAvazyakabhASya ane svopajJaTIkA (apUrNa), 2. bRhatsaMgrahaNI, 3. bRhatsetrasamAsa, 4. vizeSaNavatI, 5. jItakalpasUtra ane bhASya, 6. anuyogadvAracUrNi, 7. dhyAnazataka (Avazyaka hAribhadrImAM AvatI A racanA paNa jinabhadragaNizrInI manAya che.) jItakalpabhASya (gA.60)mAM vizeSAvazyakabhASyanA maMtavyano ullekha che mATe vizeSA.nI racanA jItakalpabhASya pUrve thaI jaNAya che. (vizeSAvazyakabhASya pra. jaina vizvabhAratI bhAga-1, bhUmikA rR. 32 sAdhvI muditayazA) ziSyahitA TIkA ane TIkAkAra hemacandrasUri : maladhArI hemacandrAcAryakRta TIkA - 28000 zloka pramANanI ziSyahitA nAmanI A bRhatkAyavRttinI racanA vi.saM. 1175nA kA.su.-5 (jJAna pAMcama)nA divase siddharAja jayasiMhanA rAjyamAM pUrNa thaI che. TIkAkArazrInuM gRhasthapaNAnuM nAma pradyumna hatuM. teozrI siddharAja jayasiMhanA rAjyamAM moTA hoddA u52 birAjamAna hatA. emanA gurunuM nAma A. abhayadevasUri hatuM. maladhArIjInI A TIkA eTalI vizada-saraLa ane sugama che ke Aje moTAbhAganA abhyAsIo A ja TIkAnuM vAMcana kare che. aneka prakAranI dArzanika ane Amika carcAone praznottara zailithI TIkAkArazrIe hRdayaMgama rIte carcA che ke abhyAsIne zuSkatA ke kaThinAIno anubhava thayA vinA ja samajAI jAya. zrIcandrasUriSkRta munisuvratasvAmicaritanI prazastimAM maladhArI hemacandrasUrijIe kula dasa graMtho racyAnI vigata ApI che. te dasa graMtho A pramANe che. 1. Avazyaka TippaNa, 2. zatakavivaraNa, 3. anuyogadvAravRtti, 4. upadezamAlAsUtra, 5. upadezamAlAvRtti, 6. jIvasamAsavivaraNa, 7. bhavabhAvanAsUtra, 8. bhavabhAvanAvivaraNa, 9. maMdiTippaNa, 10. vizeSAvazyakabhASyavRtti. svopajJaTIkA ane koTyAcAryanI TIkA hovA chatAM pote vRtti zA mATe race che e jaNAvatAM maladhArIjI jaNAve che ke e banne vRttio atimbhIravAyAtmatttAt Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 kiJcitsaMkSeparUpatvAcca vistArarucInAM ziSyANAM nA'sau tathAvidhopakAraM sAMpratamAdhAtuM kSamAH iti vicintya muktalavAkyaprabandharUpA kimapi vistaravatI... vRttiriyamArabhyate // | vizeSAvazyakabhASya Agamika vyAkhyA sAhityano anUTho graMtha che. bhASya sAhityamAM enuM anokhuM sthAna che. jinabhadragaNijI mahAna dArzanika ane tArkika hovA chatAM pahelAM Agamika che. Agamika vAtone tarkasiddha karavAnI vAta barAbara che. paNa pahelAM koI bAbatane tarkathI siddha karI pachI tarkasiddha vAtonA samarthana mATe Agamano Teko levo e barAbara mAnatA nathI. vizeSaNavati vageremAM A bAbata spaSTa karI che. A ati gaMbhIra prAkRta gAthAmAM nibaddha bhASyagraMthane samajavA mATe maladhArI hemacandrasUrijInI ziSyahitAvRtti vizeSa upayogI che. prazno ubhA karI ane pachI enuM samAdhAna ApavAnI paddhatino Azraya TIkAkArazrIe lIdho che. prastuta gujarAtI bhASAmAM pragaTa thatAM anuvAda graMthamAM paNa 1168 praznottaranA mAdhyame vizeSAvazyakabhASya ane ziSyahitAvRttimAM carcAyelA padArtho gujarAtI bhASAmAM ja vAcakane sulabha karavAno prayAsa vidvAna munizrI pArzvaratnasAgarajIe karyo che. jo ke vizeSAvazyakabhASyanA ghaNAM saMskaraNo pragaTa thayA che gujarAtI anuvAda paNa pragaTa thayela che chatAM praznottara zailI e prastuta bhAvAnuvAdanI vizeSatA che. munizrI pArzvaratnasAgarajIe A pUrve paumacariyama, AkhyAnakamaNikoza jevA bRhattama graMthonI saMskRta chAyA, jyotiSakaraMDaka saTIkano anuvAda vagere kAryo karyA che. prastuta anuvAda paNa emanI svAdhyAya rasikatAno paripAka che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anamola graMtharatnanA bhASAMtara + praznottara prasaMge... ( aMtaranA ugAra) mAnava mAtranI tamAma pravRrtinuM lakSyabiMdu eka ja hoya che sukha. sRSTinA saghaLAye jIvonI e abhipsA | abhilASA hoya che ke mane sukha maLe mArU duHkha TaLe. ane tethI sukhane meLavavA ane duHkhane TALavA te je mArga maLe te mArge tanatoDa mahenata kare che, sakhata parizrama kare che. paraMtu pariNAma anukULa ja Ave tevuM banatuM nathI jyAM sukhanI AzA rAkhI hoya tyAM duHkhanI savArI AvI pahoMce che, AvA samaye jIva vicAre che ke Ama kema banyuM? pAcho te sukhaprApti arthe navA raste phAMphA mAravA paDe che, pharI pachaDATa khAya che tene yogya rasto maLato nathI, tene ucita samAdhAna potAnI buddhithI sAMpaDatuM nathI. jIvamAtranI AvI viSama, vilakSaNa, citra-vicitra, dayApAtra dazA karUNAsAgara, paramatAraka tIrthaMkara paramAtmAoe potAnA anaMtajJAnamAM joI ane bhAvadayAthI prerAIne te parArtha-vyasanI, parama Apta purUSoe mahAsukhadAyI dharmatIrthanI sthApanAnA mAdhyamathI jIvane sAcA arthamAM Atmika dRSTie sukhI banAvavAno rasto batAvyo, tethI ja to te prakRSTa puNyanA svAmIo mArgadarzaka rUpe prasiddha che. atyAra sudhI A rAgamaya, dveSamaya, pApamaya, svArthamaya, mohamaya, ajJAnamaya asAra saMsAramAM anaMta anaMta AtmAo vizvavatsala, trilokapUjya tIrthakaroe prarUpelA vizvakalyANaka mArga upara cAlIne, svasvarUpane pragaTa karIne sAcA arthamAM sukhI banyA, muktinA adhikArI banyA. karmasaMhAraka, bhavanitAraka jinazAsanamAM tAraka tIrthapationI gerahAjarImAM, teonA abhAvamAM temanA pratinidhi svarUpa AcAryo, upAdhyAyo temaja sAdhuoe tIrthakaroe prarUpela tattvajJAnano, jJAnavArasAno samyapha AdhAra, Azraya laIne tenA upara ciMtanamanana-nididhyAsana karI te samyaphajJAnano sva temaja paranA AtmakalyANa mATe upayoga karyo. jinazAsanarUpI nabho maMDalamAM dedIpyamAna anekavidha viziSTa mahApurUSonIpaMktiomAM prastuta graMtharatna "zrI vizeSAvazyaka bhASya"nA mUlakartA pUrvadhara maharSi pUjyapAda jinabhadragaNi kSamAzramaNa paNa jinazAsananA vidvataMgaNamAM potAnuM AgavuM ane Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anerU sthAna dharAve che, pUjayazrIno prastuta, mahAmUlo A graMtharatna paNa vidvAno mATe eka amUlya najarANuM che jenA upara vidvAdaziromaNI aneka graMtha TIkAkartA, viziSTa pratibhAzAlI, TIkAniSNAta pa.pU.malladhArI hemacandrasUrijI ma.sA.e TIkA banAvela che. jemAM te AgamapurUSe athAga mahenata laI pAMca jJAnanuM svarUpa, gaNadharavAda, nittavavAda, cAra nikSepA, 7 nayo AdinI virATa vicAraNA, jinazAsananA mUlAdhAra svarUpa paMcaparameSThinuM temaja sAmAyika dharmanuM svarUpa khUba ja adbhuta rIte vistArapUrvaka, chaNAvaTapUrvaka, sUkSmatAthI Alekhela che jene vAMcatA, avagAhanA karatAM, ciMtana-manana Adi karatA pUjyazrInI jJAnapratibhA, zAstraparikarmita prajJA ane saraLatAthI tatvamastutikaraNanI kalA upara ovArI javAya, oLaghoLa thaI javAya. aMtamAM mArI lekhInIne virAma ApatA, A lekhano upasaMhAra karatA eTaluM ja kahIza ke graMthonI paMktimAM potAnuM viziSTa ane anokhuM mahattva dharAvanAra A advitIya ane ajoDa graMtharatna "zrI vizeSAvazyaka bhASya"nuM praznottara sahita gauravavaMtI gurjara bhASAmAM bhASAMtara svAdhyAya rata, athAga parizramI, vardhamAna AyaMbila tapArAdhaka, vidvAna munipravarazrI pArzvaratnasAgarajI ma.sA.e khUba ja mahenata ane jahematathI karela che. agAu paNa teo dvArA cArathI pAMca daLadAra graMtharatnonuM kArya bhASAMtara-vivecana AdinA mAdhyamathI saMpanna thayela che. teono A abhinava jJAnaprayAsa vivecana AdinA mAdhyamathI saMpanna thayela che. teono A abhinava jJAnaprayAsa vAstavamAM stutya che, kAraNa ke jinazAsanamAM sAdhusaMsthAmAM pUrvAcAryonA graMthono AdhAra laI cIvaTapUrvaka, khaMta ane tanmayatAthI AvuM bhagIratha kArya karanArA sAdhuo gaNyA-gAMThyA che, munirAjazrI potAnI tIvameghA ane prakhara pratibhA dvArA AgaLanA samayamAM paNa aneka graMtharatnonA bhASAMtarasaMpAdana-praznottara Adi karIne potAnI jJAna-yAtrAne AgaLa dhapAvatA rahe, jethI aneka tatvapipAsu-jijJAsu-alpakSayopakSamavALA jIvo te graMtharatnonA mAdhyamathI kAMIka bodha pAmI sva-para AtmakalyANanA vizuddha mArga upara AgaLa vadhI durlabha mAnavajIvana temaja anupama jinazAsanane sArthaka ane saphaLa karI parama sukhanA sahabhAgI bane tevI manokAmanA. aMtaranI zubhAbhilASA. tIrapura mAlavabhUSaNa pa.pU.A.devazrI navaratnasAgarasUri caraNareNu gaNizrI vairAgyaratnasAgara tA. 15-5-2015 zukravAra Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya je svAdhyAyamAM nitya rata rahetA... dhana te munivarA... pU. jinabhadra gaNikSamAzramaNajI dvArA mULa prAkRta bhASAmAM zlobaddha racAyela Avazyaka sUtra uparanA saMkSipta vivecanarUpa 'vizeSa Avazyaka bhASya' upara racAyelI namaskAra temaja sAmAyika sUtranI bRhad TIkA je Azare hAlamAM 28,000 zloka pramANa prApta thAya che. kahevAya che ke A graMtha upara cha Avazyaka upara 80,000 zloka pramANa TIkA racAI hatI, paraMtu kALanA pravAhamAM keTalAka zAstrono nAza thaI gayo emAM e vistRta vRtti paNa naSTa prAyaH thaI gaI tema chatAM jeTaluM maLyuM te paNa atyAranA samaya mATe gAgaramAM sAgara samAna che. 28,000 zloka pramANa graMthamAM atyAre lagabhaga 25,000 zloka pramANa to zAstranA AraMbha rUpa bhUmikA che. enA parathI ja TIkAkAranI apratima vidvatAno raNakAra upasI Ave che. ane natamastaka thaI javAya che. hRdayamAMthI sahasA udgAro sarI paDe che. je svAdhyAyamAM nitya rata rahetA... dhana te munivarA re... saMyama svIkAra karyA pachI aneka graMthonA dohana karyA pachI lagabhaga chaThThA varSe baralUTa jaina saMghanA jJAna bhaMDAramAMthI zrI vizeSa Avazyaka bhASyanI prAcIna prata prApta thaI ane vAMcavAno AraMbha karyo. thoDuM vAMcana thayA pachI manamAM vicAra sphUryo. A graMtha upara praznottararUpe noTa taiyAra thAya to bhavaSyamAM emAM paDelA jJAnanA amUlya padArthonuM bhaviSyamAM paNa pAna karavAno avasara maLaze. ema vicA2I vistRta noTa banAvavAnuM zU karyuM. jItamAM mAtra vivecana lakhavAno bhAva hato paraMtu vAMcana zarU karatAM ja Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAneka praznonI hAramALA aMdara AvatI gaI ane evA praznonA pU. TIkAkArazrI dvArA uttaro paNa apAtA gayA. tyAre lAgyuM graMthanuM vivecana to agAu paNa saraLa gujarAtI bhASAmAM chapAyeluM che. to praznottara rUpe A graMthanI noTa taiyAra thAya to kevuM ? basa, tyAra bAda praznottara rUpe noTa lakhavAnI ane sAthe sAthe vAMcana karavAnI zarUAta thaI. lagabhaga ATha mahinAmAM saMpUrNa graMthanuM vAMcana temaja lekhana pUrNa thayuM. ane noTo taiyAra thaI gaI ane paDI rahI saM. 2069-70nA kalakattAnA cAturmAsa daramyAna e noTo pAchI hAthamAM AvI tyAre pAcho navo vicAra Avyo. meM mArA mATe to A noTo taiyAra karI paNa jo ene vyavasthita rIte chapAvIe to zAsananA mATe upakArI thaI paDaze. ane pU. gurubhagavaMto, sAdhvIjI bhagavaMto, mumukSuo temaja svAdhyAyapremI zrAvaka-zrAvikAo paNa enA rahasyano bodha pAmI zakaze. ane vicArane turaMtamAM amalamAM mUkI traNe noTo sIdhI presamAM compose mATe mokalI ApI. prathama prupha taiyAra thaIne AvyuM tyAre lAgyuM ke potAnA mATe banAvelI noTa atyaMta saMkSepamAM taiyAra karI che je vAcaka varga mATe eTalI asarakAraka ane upakAraka kadAca nahi bane eTale pAchA e muphamAM aneka prakAranA vivecanano umero karavAnuM zarU karyuM je paNa suMdara rIte thaI gayo ane graMtha saLaMga vivecana ane praznottara rUpe taiyAra thaI gayo. pAMca jJAnarUpa naMdi, mati-zruta jJAnanI suvistRta carcA, aneka prakAranA daSTAMto, gaNadharavAda, nintavavAda, namaskAra niyukti, sAmAyika niryukti vagere jaTIla padArtho para pU. TIkAkArazrInA vivecanane vAMcIne e padArthonA rahasyonA sArane pAmIne TIkAkArazrInI athAga purUSArtha ane buddhikauzalyanI sAme natamastaka thaI javAya che. padArthonA rasathALa evA A mahAmUlyavAna mahAgraMthanuM dohana karavuM e sva AtmA mATe atyaMta lAbhadAyI thaI jAya ja emAM atizayokti nathI. aMtamAM sarve jJAnapipAsu AtmAone eTalI vinaMtI che ke Apa A graMthanuM adhyayana-adhyApana karI paramAtmAnA zAsananA sAmrAjyamAM samyagdarzana-sarvaviratisarvajJatA ane aMte siddhi sukhane pAmo evI abhyarthanA. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 chadmasthatA doSathI ke presadoSathI graMthamAM kyAMya paNa koIka sthaLe paNa koI paNa sthAne kSati rahI javA pAmI hoya to trividha-trividha micchAmi dukkaDam. graMthanA prakAzanano jJAnadravyamAMthI udAratApUrvaka saMpUrNa lAbha laI zAsanane A graMtha samarpita karavA mATe zrI caMdraprabha jena nayA maMdira TrasTa, cennaInI bhUri bhUri anumodanA. suMdara-sughaDa-sucArU A amUlya graMthanuM chApakAma karavA badala temaja suMdara bAIDiMga, seTiMga Adi kArya hasatA-hasatA karI ApanAra jyAre jyAre mupho maMgAvyA - jeTalIvAra maMgAvyA - sudhArA-vadhArA karAvyA paNa kyAreya jemaNe aNagamo vyakta nathI karyo ane atyaMta hRdayanA ullAsapUrvaka zubha bhAvapUrvaka zAsananA A bhagIratha kAryamAM sahakAra karanAra kirITa grAphiksanI bhUri bhUri anumodanA. - muni pArtharatnasAgara vai.su.-10 prabhuvIra kevalajJAna kalyANaka kukura, tamilanADu Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya khaMDa (1) udezadvAra prazna-715 - prathama uddeza pachI nirdeza zA mATe? uttara-715 - pahelAM sAmAnyathI vastuno uddeza karIne pachI vizeSathI nirdeza karAya che. evI zAstra ane lokamAM sthiti che. temaja jJAna paNa prAyaH prathama vastunA sAmAnyAkAra grAhaka utpanna thAya che. pachI vizeSa AhAra grAhaka thAya che. te kAraNathI vastuno sAmAnyabhidhAna rUpa prathama uddeza ane pachI teno ja vizeSAbhidhAna rUpa nirdeza karAya che. udezanA bhedo :- (1) nAmodeza (2) sthApanoddeza (3) dravyoddeza (4) kSetrodeza (5) kALodeza (6) samAsodeza (7) udezodeza (8) bhAvodeza. (1) nAmoddeza - je jIvAdi vastunuM "udeza" evuM nAma karAya te nAmodeza. je ghaTapaTAdi padArtha je ghaTa-paTAdi nAmathI uddeza karAya te paNa nAmoddeza. athavA nAmavastusAmAnyabhidhAnanuM uddezana-uccAraNa. vastunuM sAmAnya je kathana karavuM te nAmodeza. jemake AgrAdinuM vRkSAdi nAma. prazna-716 - je vastunuM sAmAnyakathana mAtra uddeza kahevAya to sarva sthApanA-dravya-kSetrakALAdi uddeza nAmoddeza ja thAya. kemake, hema-ratnAdi dravyonuM paNa hemAdi sAmAnya abhidhAna che athavA kusuMbhaharidrAdi kAraNabhUta dravyo dvArA vastronuM lAla-pILuM vagere sAmAnyabhidhAna che. athavA daMDAdi dravya hotA daMDI vagere sAmAnyabhidhAna pravartanuM jaNAya che. ema sthApanAkSetrAdimAM paNa samajavuM. tethI je dravyAdi uddeza abhimata che te ja badho nAmoddeza thAya che. eTale ekavidha hovAthI uddezanI aSTavidhatA to na ja rahI ne ? uttara-716 - tame sAcuM kahyuM che. kAraNa ke sAmAnya nAmodeza che te kharekhara sarvAnugata ja che, to paNa sthApanA dravyAdi udezonuM nAnAtva paramArthavedione saMmata ja che te paNa matikriyA-vastu bhedathI che. jemake jevI nAmendramAM mati che tevI ja sthApanA IndrAdimAM utpanna thatI nathI. ane je kriyA nAmendra kare che te sthApanA Indra ke dravyendrAdi karatA nathI. eTale ja nAmendrAdi vastuono paraspara vastubheda jANavo. ema prastuta nAma-sthApanA-dravyAdi uddezoono paNa matyAdi bheda joDavo. bhAga-2/2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam (2) sthApanA uddeza - sthApanAnuM sAmAnyathI kathana-uccAraNa karavuM te sthApanodeza athavA te uddezanI akSa-akSarAdimAM sthApanA karavI te sthApanAno uddeza. (3) dravyoddeza :- dravyAdino uddeza dravyoddeza vyutpatti :- dravya ema sAmAnyathI kahevAya te dravyoddeza. dravya ra taduddeze - karmadhArayasamAsa, A pakSamAM dravyane ja udeza zabda kahevo. athavA hetu bhUta te dravyathI je kahevAya te dravyoddeza. jemake dravyapati, dravyAt uddeza - dravyoddeza jemake "dravyavAnuM" vagere kahevAya che te tasmin dravya sati sadeza dravyoddezaH jemake sadravya vagere, siMhAsane rInA DUte zotiH vane mayUra: ItyAdi kahevAya te paNa dravyodeza. (4) kSetroddeza - dravyanI jema sarva kSetrodeza samajavo kSetra, kSetrI, kSetrapati, kSetre nAd kSetranam vagere (5) kAloddeza - kALa ja udizyamAna hovAthI uddeza kAloddeza, tenoddeza: JthA tAtIta vastu sAudeza yathA zAnopeta vAnaprAsaMmiti, tasmina jhAnne nAta jAtanAta vAtoddeza: arthAt kALa, kALAtIta vastu - kALopeta vastu ane te kALe thayela vastu vagere kahevuM te kALoddeza kahevAya che. (6) samINodeza - saMkSepathI vistAravALAnuM saMkocana karavuM te samAsa. te ahIM aMgazrutaskaMdha-adhyayanano vivakSita che. A aMgAdi samAsanuM uddezana abhidhAna samAsoddeza. jemake aMga, aMgI, maMgetA ema zrutaskaMdha, zrutaskaMdhathI-zrutaskaMdhIno adhyetA, zrutaskaMdha, zrutaskaMdhanA arthano jANakAra adhyayanAtmaka samAsa-adhyayana-adhyayana-adhyayana bhaNanAra ane adhyayanano artha jANanAra. vagere kahevuM te samAsoddeza kahevAya che. (7) uddezoddeza:- uddeza, udezI-udeza jANanAra - uddezanA arthane jANanAra vagere kahevuM te uddezodeza kahevAya. (8) bhAvoddeza - dAyikAdi bhAva - te bhAvathI bhAvI tathA te bhAvone vize je kahevAya te bhAvoddeza che. (2) nirdeza dvAra : (1) nAma-jinadattAdi kahevuM te. (2) sthApanA-viziSTavastuno nikSepa karavo te, (3) dravya-gAya, daMDI, ratha, tena-gomAnuM, daMDI, rathI vagere kahevuM te sacittAdi traNa prakAre dravyanirdeza jANavo. (4) kSetra-bharata, magadha, tasmin, bhArata, mAgadha, 5) kALa-zarada, zArada, saMvatsara, sAMvatsarika, (6) samAsa-aMgAdi traNenuM vizeSAbhidhAna-AcAra, AcAravAnuM, AcAraghara e AcAra samAsa nirdeza, zrutaskaMdha-Avazyaka, AvazyakI, Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara Avazyaka sUtrArthadhara e Avazyaka samAsa nirdeza, adhyayana-zastraparijJA, zastraparijJA adhyetA e adhyayana samAsa nirdeza, (7) uddeza-adhyayano pradeza-jemake-bhagavatImAM pudgalodezaka te uddeza nirdeza kahevAya che. (8) bhAva-audAyika, kSAyika bhAva athavA jJAna, darzana, cAritra, jJAnAdino kSAyika-kSAyopathamika bhAvavRtti hovAthI bhAvanirdeza che. prastutamAM pratyeka 8 prakAranA uddeza-nirdezamAM samAsodeza-nirdeza vizeSathI adhikRta che jemake prastutamAM "adhyayana" A samAsodeza che ane "sAmAyika" vizeSAbhidhAnarUpa hovAthI samAsa nirdeza che. ema svamatithI yathA saMbhava zeSa zrutaskaMdha caturvizatistavAdi. jemake zrutaskaMdha e samAsodeza tathA Avazyaka e samAsa nirdeza adhyayanomAM joDavuM. "sAmAyika" e zabda napuMsaka tarIke rUDha che, enA uccAraNa karanArA strI-pu napuM traNa bhede che ene nayothI vicArAya che. prazna-717 - kayo naya kyA nirdezane icche che? vaLI te nirdezane nirdezakavaza ke nirdezyavazathI icche che? uttara-717 - naigama :- aneka prakAre vastune aMgIkAra karavAmAM tatpara hoya te naigamanaya kahevAya. e nirdezya ane nirdezaka ema baMne prakAre nirdeza icche che. kAraNa ke A naya lokavyavahAra para ane aneka Agama rUpa che. nirdezyavaza :- dA.ta. vAsavadatA, taraMgavatI, priyadarzanA kathA vagere laukika graMthomAM nirdezyavaza vyavahAra thAya che. ane lokamAM nirdezaka vaza-manadvArA praNIta graMtha manu, akSapAde kahelo akSapAda vagere laukikamAM nirdezaka vaza paNa vyavahAra thAya che. ane lokottaramAM-nirdezya-pUDajIvanikAyapratipAdaka adhyayanaDajIvanikA, sAdhvAcAra pratipAdaka graMtha-AcAra vagere vyavahAra thAya che, tathA nirdezakakapiladvArA praNIta kapilIyam adhyayana, harikezI praNIta hArikezIyam, kezI-gautame kaheluM kezI-gautamIya naMdi saMhitA, jinapravacana vagere vyavahAra thAya che. ema sAvadya viramaNa rUpa sAmAyika rUDhithI napuMsaka che. ema mAnI nirdezyavazAt naigama eno napuMsaka nirdeza ja mAne che. jemake-sAmAyika napuMsaka che temaja sAmAyikane nirdeza karanAra traNe liMgavALA hovAthI sAmAyikanI triliMgatA paNa tene mAnya che. jemake, sAmAyikano nirdeza karanAra strI, puruSa, napuMsaka vagere hoya to te te liMgamAM teno vyapadeza thAya che. athavA devadattAdie ghaTAdi zabda uccAratAM te ghaTAdizabda uccAraka devadattAdi pariNAma hovAthI devadattAdinA zabdathI vyapadezAya che. tathA tenA abhidheya pahoLA peTAdi AkAravALA evA ghaTAdi padArthathI pariNAma hovAthI ghaTAdizabdathI paNa lokamAM kahevAya che. jema sAmAyika strI vagere baMne prakAranA nirdezane naigamanaya mAne che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-718 - vihaM pi ne mana II150pA mAtra eTaluM kahevAthI nirdezavazAtu nirdezyavazAt dvividha nirlemicchati evuM kaI rIte prApta thAya che? uttara-718 - "nidiTuM saMpAdo va vavahAro" e vacanathI arthAta nirdiSTa-abhidheya vastu AzrayIne saMgraha-vyavahAra nirdeza ne icche che. kemake vacana te nirdezyano paryAya che. e badhuM bhASyamAM kahIzuM A rIte niti vakvAzrItya e vacanathI pahelA paNa vie ema ahIM nirdiSTa nirdezavazAt nirdeza jaNAya che. RjusUtra :- nirdezaka vaktAne AzrayIne RjusUtra nirdeza icche che jemake "sAmAyika strI" vagere hoya to nirdeza paNa strI ja kahevAya kemake, vacana e vaktAno paryAya che e paNa yukti bhASyamAM kahIzuM. zabda - nirdezya ane nirdezakanA samAna liMgane AzrayIne ja zabdanayathI nirdeza pravRtti jaNAya che. jo nirdezya napuMsakaliMga to nirdezya paNa strI-pu-naya rUpa napuMsaka ja che. vaktAnA vAkya upayogo ananya hovAthI tadrupa hoya che. zabdano upayoga pradhAna ja che. tethI je jyAM upayukta te tadrupa ja che jemake, agni upayukta mANavaka paNa agni kahevAya che. tethI strI-puruSa paNa jayAre rUDhithI napuMsaka sAmAyikamAM upayukta hoya che. tyAre nirdezya napuMsaka upayukta hovAthI napuMsaka ja che. "tadupayogatvena tadrupatA" ema strI-puruSa-ke napuMsaka A arthane bole che. A arthano zabdanaya mate asaMbhava ja che. athavA te vacana vastunI pratItinuM kAraNa hovAthI nirdiSTArtha vAcyavastuno paryAya ja che. vAcya pratyaya jema te ja nirdezya ghaTAdinA anya saMsthAnAdi dharmo ghaTanI pratItinAM kAraNo che. je jenA pratyayanuM kAraNa te teno svaparyAya. jema ghaTanA rUpAdi ane vacana vAcyArthanuM pratyaya kAraNa che. eTale teno paryAya che, ane paryAya e paryAyIne AdhIna ja hoya che. eTale nirdezyavasathI nirdeza kahyuM te uktayuktithI ghaTe ja che. prazna-719 - bhale ema thAya, to paNa hetu ahiM asiddha che patiwtyaRUtriI vacanasya? uttara-719 - arthavijJAna phaLavALuM vacana che, jo vacana bolatAM chatAM te evuM tadarthavijJAna na hoya to kaMTha-tAlune zoSamAtra karanArA te bolavAthI zuM? niSphaLa ja che. prazna-720- ema hoya, vAcya arthathI anya bIjA arthamAM zrotArUpa arthamAM vijJAnane utpanna karaze. te pachI te vacana zrotAne vijJAna phaLa thaze, ane vAcyArthamAM vijJAna utpanna nahI kare eTale vAcyArtha paryAya vacana nahi thAya? Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara uttara-720 - jo vAcya arthane choDIne vajhulakSaNa arthAntaramAM vacana pratyaya utpanna kare to sAmAnyathI sarvatra arthamAM pratyaya prApta thAya. athavA koIpaNa arthamAM na thAya. kemake vacana e arthano paryAya na mAnyo ane sarva arthamAM pratyAyano hetu che. athavA pratyayano hetu ja nathI ema mAnyuM che. prazna-721 - haze, paNa vacanathI vaktAmAM pratyaya thAya ja che. jemake, eNe A kahyuM, ema kahevAya che to pachI gata maNi vi ema zA mATe kaho cho ? uttara-721 - jo vaktAe na bolelA vacanathI paNa tyAM pratyaya mAnIe to vaktAnA mukhathI bolAyelA gadheDA-UMTa-gheTA-bakarAM vagere ghaNI vastuo che. tethI vaktAnI jema te badhI paNa zrotAnA pratyaya chate sarva abhidheyonAM eka abhidheya ghaTAdi sAthe vaktAAdinI sAthe saMkara thAya che. eka zrotRnI pratItimAM sAMThya eka sAthe tadAkAra saMkramaNa prApta kare che, evuM to che nahi kAraNa ke eka vacanathI eka ja pratiniyata ghaTAdi AkAranuM ja saMvedana thAya che. tethI vacana e tenI vastunI pratItinuM kAraNa hovAthI abhidheya paryAya ja che A rIte saMgrahavyavahAra nayanA mate (1) sAmAyika zabdanA artha rUpa ahIM sAmAyika rUDhithI napuMsaka rUpa batAvyuM tethI sAmAyika zabda napusaMkavRtti che (2) sAmAyikavALo strI-puruSa-napuMsaka hovAthI, ane tatpariNAmAnanya hovAthI sAmAyika zabdanI triliMgatA paNa che. eTale nirdaSTanI jema nirdezya vaza paNa sAmAyikanI triliMgatA thAya che. jemake sAmAyika strI vagere. RjusUtra naya nirdezavazathI abhighAnanI parataMtratAthI sAmAyika nirdeza che. je nirdezakanuM liMga teja sAmAyikanuM liMga ema e mAne che. vanasya vavatrathI navAjU tatparyAyatvIva vijJAnavat yukti - veta parva saMbdhi vava: ratva, manovata, svaparyAyatrI, ghaTanTe pArivata, vAdhInatvat svadhanavat ! vacana e mananI jema karaNa che. ghaTAdinA rUpanI jema svaparyAya che, ane svadhananI jema svAdhIna che. athavA tavaiva va@ddava: vevanI sUjItva-gurujItvamyAM vajuvAnu ho yAtavarNanAta, ahIM -yastha yannimitAvanugrahopaghAtau tasya tadAtmIyam / yathA devadattAderindriyam / dRzyate ca vcnsuukttvkurutvAgyAM vajuranugraho-pAtI, tasmAt tat tAtmiIyam ! vaLI, vaktAne kharAba ke sArA vacanathI tenI IndriyonI jema anugraha-upaghAta thAya che. (jene jenA nimitte anugrahaupaghAta thAya, te tenuM potAnuM kahevAya tethI e vacana vaktAnuM kahevAya.) viparyayamAM bAdhaka - nahito vacananA bolanAranA asaMbaMdhe vacanano anugrahaupaghAtano akRtAbhyAgama ja thAya. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-722 - phakta nirdezaka nahi paraMtu koI nirdezya corAdino paNa vacanathI upaghAtAdi dekhAya che dA.ta. A cora bAMdho, mAro ane choDo, vagere kahetAM viSAdAdinI utpattithI upAghAtAdi pratyakSa ja jaNAya che. eTale te dekhAvAthI nirdaSTa saMbaMdhi te vacana kahevuM ghaTe che ne? uttara-722 - nA, ema na kahevAya. kAraNa ke, je IcchAniSTa vacananA zravaNathI nirdiSTa corAdine anugrahAdi jaNAya che te tenI potAnI zravaNendriya-mana-puNya-pApAdinA lIdhe ja mAnavI. mAtra IcchAnikha vacana sAMbhaLavAthI nahi, nahi to zrotrAdiIndriya vagaranA thANu vagerene paNa te yukti mAtrathI anugrahAdi thavA mAMDe. paNa tema thatuM nathI. have, anya hetuthI vacananI vakatRdharmatA batAve che. pratijJA - vaparyAyaH vavanam svarUpanAmaviyana tvati vyANi - vat vat nAmavayanacaM tattata tacaiva vaheMvattAveH paryAya dRSTAMta - yathA tathaiva re. upanaya - nAmAvayanacaM vavanam nigamana - tAt caiva va: paryAyaH | vacana svara nAma karmanA udayathI janya hovAthI te vaktAno paryAya che. je jenA nAmakarmathI janya hoya te teno paryAya hoya che, jemake, zarIra nAmakarmanA udayathI janya zarIra vaktAno paryAya che tema vacana paNa vaktAnA svara nAmakarmanA udayathI janya che mATe teno paryAya che. A rIte vacana e abhidheyano dharma ghaTato nathI paraMtu abhidhAtAno ja ghaTe che kAraNa ke abhAva paNa vacanathI kahevAya che te vacana teno dharma che ema kahI na zakAya. kAraNa ke, abhAva asat che jo vacana teno dharma hota to te paNa bhAva hota. kAraNa ke te vacanano Azraya devadattAdivanI jema che. prazna-723 - je ghaTa zabdathI abhidheya ghaTAdinA bhAva kahevAya che zuM te vacana te bhAvamAM saMbaddha chatuM bhAvane prakAze che ke asaMbaddha chatuM prakAze che? jo saMbaddha mAno to hiM samardio mAsANa niraMtaratu horDa muko (gA.376) "cAra samaye bhASAthI sarvaloka pUrNa thaI jAya che e anusAra vacana tribhuvanavyApI hovAthI targata samasta padArthajAtane prakAza kAraNa ke teno saMbaMdha sarvatra samAna che. eTale ame bhAvamAM asaMbaddha prakAze che ema mAnazuM? Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara uttara-723 - nA, te asaMbaddha padArthone prakAzatuM nathI kemake te vacananA vijJAna rahita ane bhAvamAM asaMbaddha hovAthI vastune jaNAvI zake nahi. e niyamathI (hetu) pradIpavat (daSTAMta) vijJAna asaMbaddha rahIne paNa vastu prakAze che, paraMtu vacana vijJAnarUpa nathI, eTale asaMbaddha arthane prakAzatuM nathI. pradIpavatu, jo asaMbaddha chatuM vastune prakAze to asaMbaddhavAvizeSAt sarva vastu prakAze. tethI vacana e vAcyapratyayakAraNa hovAthI vAcyano dharma che. prazna-724 - tame kahyuM ke pradIpa pragaTa karavA yogya vastune pragaTa kare che tethI te pradIpa kahevAya che. tevI rIte, vacana arthathI AtmAlAbha prApta kare che to e vacana vaktAnuM ja kema mAno cho? uttara-724 - jo ke vacanIya ane vaktA yathAkrama vacananuM bAhya ane atyaMtara kAraNa che. to paNa vaktA pradhAna che. kemake, e pratyAsanna ane najIkanuM kAraNa che tethI vacana vaktA adhIna hovAthI je vaktAnu liMga che te ja RjusUtra naya mate sAmAyikanuM liMga che. zabdanaya:- nirdezya ane nirdezakanuM tulya liMga ja mAne che. asamAna liMga ghaTatuM na hovAthI e avastu tarIke ja mAne che. nirdezya arthamAM upayukta nirdeTA nirdezyathI abhinna che. arthAt strIliMgI vaktA paNa puruSane kaheto kuMnirdeza ja che. ane strIne kaheto strInirdeza che, napuMsakane kaheto napuMsaka nirdeza ja che. vAcyamAM upayukta vaktA vAcyathI abhinna hovAthI. jo puruSa kartA karmarUpa strIne nirdeza kare che. jemake- vAsavadatte ! rUsthamidaM vidi to paNa te nirdeA puruSa strI ja che. kAraNa ke strImAM upayukta strIvijJAna vAsavadattAnA adhyavasAyathI abhinna chato nirdiSTa strIno samAnaliMga puruSa thAya che. tethI jyAre puruSa napuMsakane kahe che tyAre paNa nirdiSTa samAnaliMga hovAthI e napuMsaka ja che. ema strI ane napuMsaka nirdiSTAmAM nirdiSTa samAnaliMgatA ghaTAvavI. prazna-725 - strIvijJAnathI ananya te puruSa strIja kema thAya? puruSa paNa thAya ne? uttara-725- jo te nirdeSTA puruSa che. tethI nasrI. e strI upayogavAna nathI. have jo e strI upayoga yukta hovAthI strI manAya to napumAna puruSatvena mAnavo nahi. paNa, strI upayoga yukta hovAthI strI ja mAnavo. jo ema na mAno to e kharekhara strI upayukta nathI. jo hoya to sarvathA putvano virodha Ave, have zuM kahevuM? je strIvijJAnamaya chatAM strI nathI paraMtu puruSa ke napuMsaka che evo padArtha gadheDAnA ziMgaDAnI jema sarvathA nathI, asat che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-726 - jo anupayukta puruSa strIno nirdeza kare to te puruSa strIrUpatA prApta nahi kare ema thAya ne? uttara-726 - khoTI vAta, jo ema hoya to e anupayuktabhASaka ghaDA vagerenI jema upayoga rahita hovAthI ajJAnI che. tethI tenuM vacana nirdeza nathI. tethI unmattAdi manuSyanA vacananI jema tenuM vacana upayoga rahita hovAthI nirdeza na kahevAya. A mata buddhimAnone mAnya che ke upayoga pUrvakatAthI nizcaya karIne dezanA bhASaNa hoya te nirdeza, athavA nizcita deza-bhASaNa che jyAM te nirdeza kahevAya che. te nirUpayogabhASakane na saMbhave. kAraNa ke nizcita deza-nirdeza mAno to tadvAna devadattAdi anupayukta ghaTI na zake. jo anupayukta hoya to teno nirdeza nathI. tethI A zabdanayanuM tAtparya che ke-je puruSAdi vaktA je je strIAdi arthane tadupayukta nirdeza kare che. te tanmaya-vAcyArthAtmaka thAya che. kemake, vAcyamAM upayukta vacanIyathI ananya ja hoya che. tethI vakta ane vAcya artha samAnaliMga che. A eno nirdeza che ema siddha thayuM. have prastutamAM yojanA....nirdezya upayukta nirdeSTA jIva sAmAyika ja thAya che. tethI e sAmAyikane nirdeza karato potAne ja batAve che. kAraNa ke strI-puruSa-napuMsaka rUpa e nirdiSTA temAM upayukta hovAthI te nirdezya sAmAyikanA samAnaliMgavALo thAya che. sAmAyikArya rUDhithI napuMsaka che. strI-puruSa ke napuMsakane (sAmAyika kahenAra) napuMsaka nirdeza ja thAya che. e pramANe sarvanayanA abhiprAyo ekeka aMzagrAhI che ane e sarve samudita hoya to bAhya ane atyaMtara nimittano saMgraha karanAra saMpUrNa vastujhAhI jainamata thAya che. prazna-727- jo bhAva be prakArano che to nirdezya-nirdezaka baMne rIte paNa nirdeza thAya to zuM doSa? jemake, be prakArano bhAva-arthanuM vijJAna ane pariNati ane bhAvane kahenArA zuddhanayo che. tyAM jyAre upayukta puruSa sAmAyikane napuMsaka kahe tyAre vaktA napuMsaka vijJAnAnanya hovAthI napuMsaka nirdeza thAya ane nirdiSTA mukharomAdi puruSapariNatimaya hovAthI puruSa nirdeza paNa thAya zuM vAMdho che? uttara-727 - bhAva bhale 2 prakAranA hoya paNa ahIM vastuvijJAna ja upayogarUpa adhikRta che tenI pariNati nahi, tethI ahIM vijJAnarUpa nirdeSya ja mAnya che. prazna-728- je nirdezAya te nirdeza, to pachI zabda paNa pudgaladravyarUpa nirdizyate e rIte nirdeza ja kahevAya che to tadupayogarUpa ja nirdeza zA mATe AgaLa karAya che? Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara uttara-728 - evuM nathI, zabda dravyamAtra che ane zabdanaya jJAnalakSaNa bhAva grAhI che. eTale ja puruSa pariNati hovA chatAM tenuM ahIM bhAva tarIke grahaNa nathI. paraMtu vijJAnarUpa nirdeza ja ahI lIdho che. - * zabdanaya zabda pradhAna ja che to ahIM zabdarUpa nirdeza kema mAnatA nathI ? prazna-729 uttara-729 - barAbara nathI. eTale ke, tame bhAvArtha samajyA nathI, kAraNa ke zabdanaya zabdathI ja arthajJAna mAne che. te tenA bhAvathI bhAvita che, eTale zabda te jJAnanuM kAraNa che, kAraNadravya che. ane dravya e bhAvathI zUnya che. ane zabdanaya bhAvagrAhI che eTale zabdamAtranI pradhAnatA ghaTatI nathI. e prazna-730 - upayukta vaktA je artha kahe che tenAthI nirdeza manAya che to nirdezyathI nirdeza ema phalita thayuM. eTale saMgrahavyavahAranayo ane zabdanayamAM taphAvata zuM rahyo ? uttara-730 - saMgraha-vyavahAra upayukta ke anupayukta vaktAnI apekSA vinA kevala abhidheya mAtravazathI zabda mAtrane ja nirdeza mAne che. ane zabdanaya to bAhya vastu pratyaya mAtra mAnIne je upayoga che tenAthI abhinna hovAthI kahenArA jIvanA upayogarUpa svarUpane ja nirdeza mAne che. prazna-731 * to pachI teno RjusUtrathI zuM vizeSa che ? kAraNa te paNa nirdezakavazathI nirdeza mAne che te ja ahIM paNa che ? uttara-731 - RjusUtranA mate prAyaH anupayukta evA paNa vaktAno zabdamAtra nirdeza che ane ahIM vAcya vastunA jJAnano upayoga nirdeza che eTalo vizeSa che. samyag-mithyAtva vibhAga : ukta naigamAdi sarva mato anyonya nirapekSa hovAthI eka-eka aMza grAhI che, eTale mithyAtvarUpa hovAthI apramANa che. te badhAne anyonya sApekSa jo vastu grahaNa kare to te saMpUrNavastugrAhI jaina mata che. te bAhya-atyaMtara nirdeza-vacananA nimittone saMgraha karanAro che. bAhya-abhidheya ghaTa-paTAdi, atyaMtara-svaranAmakarmodaya-tAluAdi-karaNa-prayatnAdi nirdezanA nimitto che. A rIte samasta grAhI hovAthI jainamata pramANa che. - - prazna-732 * bAhya ghaTAdi artha saMbaMdhanA abhAve zabdanuM nimitta kaI rIte thAya ? uttara-732 barAbara nathI, kAraNa ke zabda-arthano vAcya-vAcaka saMbaMdha che. tethI te tenuM kAraNa thaI zake che. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam - prazna-733 * jo zabda e arthano vAcaka hoya to agRhIta saMketavALA mlecchAdinA arthane paNa e pratipAdana kare ? 10 uttara-733 - nA, karmakSayopazama sApekSa ja te teno pratipAdaka bane. arthAt, tevA prakAranA jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama hoya to te mlecchAdi e uccArelA zabdonA arthane samajI zake ane pratipAdana paNa karI zake. ane kSayopazama paNa saMketAdine sApekSa che, jemake pradIpa prakAzaka che. eTaluM kahevA mAtrathI ja aMdha vagerene artha paNa prakAzato nathI. kAraNa ke te sAthe jonArane cakSu nathI eTale te artha jaNAvI zakato nathI, tevI ja rIte zabda vAcaka che, chatAM, paNa kSayopazamanI apekSA vinA te artha jaNAvI zakato nathI. - prazna-734 - jo kSayopazamanI apekSAe zabda arthane prakAze che to saMketa karavAmAM paNa tenA prakAzana na karavAnI Apatti Avaze, paNa evuM che nahi. kAraNa ke gRhIta saMketavALAne paNa avigAnathI arthanI pratipati jaNAya che to aMtargaDu jevA kSayopazamanI kalpanA karavAthI zuM vaLe ? uttara-734 vAta ayogya che, kemake keTalAMka jaDamativALAne zAstra vyAkhyAnAdimAM viSamapada vAkyomAM viziSTa kSayopazamanA abhAve saMketapaNa karavo zakya nathI. keTalAMka to karavA chatAM artha samajI zakatA nathI. joke keTalAkane apUrvamlecchabhASAdinA zravaNamAM bhale saMketa na karyo hoya chatAM jaldIthI koIpaNa artha samajAya che. tyAM paNa kSayopazamanI ja atyaMta kuzaLatA kAraNa che. tethI karma kSayopazamamAdi sAmagrI saMnidhAnavALo zabda ja vAcaka ane artha vAcya che. A rIte baMnemAM vAcya-vAcaka saMbaMdha che. (3) nirgama :- AgaLa uddeza ane nirdezathI kahela sAmAyika adhyayananI have utpatti kahevAze, te utpatti dravya-kSetra-kALa ane bhAvathI che. jemake, kayA jIva dravyathI A sAmAyika adhyayana utpanna thayuM ? tathA kayA kSetramAM ane kayA kALamAM bhagavAne pahelI vakhata sAmAyikanI prarUpaNA karI ? ane bhAvathI kayA puruSa vizeSe A sAmAyika kahyuM che ? A sarve nirgamanA ja bhedo che, te cha prakAre che. (1) nAma, (2) sthApanA, (3) dravya, (4) kSetra, (5) kALa, (6) bhAva, cha prakArano nirgamano nikSepa thAya che, emAM nAma ane sthApanA nirgama AvazyakanI jema jANavA. dravyanirgama :- dravyAt nirgama, dravyasya nirgama. sacittAdi traNe dravyathI sacittAdi traNeno nirgama. 1. sacita bhUmidravyathI - sacita-aMkura, mizra-pataMgIyuM, acitta-bASpadravya Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 2. mizra-strI dravyathI - sacitta-kRmI, mizra-garbhadravya, acitta-zoNita 3. acitta-kASTa dravyathI - sacitta kRmI, mizra-dhRNA, acitta-vRNAnuM cUrNa. athavA vikalpanA vazathI sarbhAvathI athavA upacArathI je dravyano je dravyathI nirgama thAya, te paNa dravya nirgama kahevAya che. (1) yathAsabhAva - dudhamAMthI ghI vagere ahIM, bhUmimAMthI saMmUcchima tADanI utpattinI jema dUdhamAMthI ghI nIkaLatuM dekhAtuM nathI, paNa ghI AdinA pariNAma kAraNarUpe dudha jaNAya che. tethI vikalpa vazAt sabhAvathI dravyanirgama kahevAya che. (2) upacAra - rUpiyAthI bhojanAdi. kSetranirgama :- kSetrano nirgama paNa svarUpathI nathI. kAraNa ke, te akriya che. paraMtu kSetrathI dravya nirgama thAya che. jemake, kSetrA-AyuSayAdi samaye urdhva-adholokAdikSetrathI deva-nAraka dravyano nirgama. kSetre-dhAnyAdino nirgama. upacArathI kSetrasya-jemake lokakSetrathI niSkaTo nIkaLyA, te bhale svarUpathI avasthita che chatAM nirgamakriyAnA abhAve paNa nIkaLelA jema samajAya che. nirgata kSetra - rAjakulAta jemake rAjakuLathI kSetra prApta thayuM, bharatAdikSetraduSamAdikAlAt dukALanA upadravathI bharatAdi kSetra nIkaLyuM, ityAdi. kALaH- svarUpathI niSkriya che, dravyadvArathI ja tenI kriyA pravRtti che, jemake hariyALI je varSAdi kALamAM utpanna thAya che. te kALanirgama athavA upacArathI-zabda samaye e pragaTyo, dukALathI pAra utaryA, bALakALathI nIkaLyo vagere. bhAva:- bhAvanirgama paNa kALanI jema dravyadharma ja che. A rIte cha prakAranA nirgama kahIne have prakRtimAM jenuM prayojana che te prazastabhAva nirgamamuM svarUpa batAve che. mithyAtva-ajJAna-avirati rUpa aprazastabhAvomAMthI muktipadanI prAptimAM kAraNabhUta samyaktAdi guNa rUpa prazastabhAvamAM nirgama, te prazastabhAva nirgama. prastutamAM sAmAyika adhyayana che te kSAyopathamika bhAvamAM varte che. eTale ahIM te ja prazasta kSAyopazamika bhAvathI je mahAvIrathI nirgamarUpa prasUti che teno ja vizeSAdhikAra che tathA aprazastamithyAtvAdi viSaya-audAyikabhAvano je nAza che teno paNa adhikAra che. A sivAyanA bIjA nirgamanA dravyAdi bhedo prastuta prazastabhAva nirgamanA kAraNabhUta che. jemake - Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam (1) je dravyathI sAmAyika nIkaLyuM te-zrImanmamahAvIra svAmI-gaNadharalakSaNa dravya. (2) je kSetramAM sAmAyika nIkaLyuM te - mahasenavana. (3) je kALamAM sAmAyika nIkaLyuM te - prathama pauruSIrUpa pramANakALa. (4) bhAvathI -bhAvapuruSa-zrImahAvIrajIva lakSaNa bhAvapuruSathI ja sarva nIkaLyuM che. dravyanirgamamAM gA.1549 thI 2024 sudhI gaNadharavAdanuM vistRta varNana che. gaNAvaravAda (1) indrabhUti-AtmA che ke nahi? jIva-AtmA pratyakSAdi koIpaNa pramANothI siddha nathI evI IndrabhUti gautamanI dalIlo prabhu vIra jaNAve che - he gautama ! tane jIva saMbaMdhI saMdeha che kAraNa ke, te ghaTAdinI jema pratyakSathI dekhAto nathI ane lokamAM je atyaMta apratyakSa che te AkAza kusumanI jema vidyamAna paNa nathI. AtmA anumAnathI paNa tArA mate pratyakSa nathI. kemake, pratyakSathI upalabdha liMgAdinA saMbaMdhathI sarvaanumAno thAya che. ane jIvanI sAthe pUrve tevA prakAranA liMganA saMbaMdhanuM koIpaNa darzana thatuM nathI. ke jethI karI te liMga jovAthI ke saMbaMdhanA smaraNathI jIvanI pratIti thAya. vaLI AtmA AgamathI paNa koIne pratyakSa jaNAyo nathI, ke jethI tenuM vacana AgamarUpa manAya. ane je Agamo che te paNa paraspara virUddha che, Ama AtmA sarvapramANothI jaNAto nathI. eTale tane saMzaya paDyo che ke AtmA che ke nahi ? AtmAnA abhAvanA hetuo :- AtmA pratyakSathI atyaMta dekhAto nathI eTale nathI, kAraNa ke lokamAM je vastuno atyaMta abhAva hoya te AkAza kusumanI jema nathI ja, ane je padArtha hoya che te ghaTa-paTanI jema pratyakSa jaNAya che. jo ke aNuo apratyakSa che chatAM ghaTapaTAdi kAryapaNe pariNata thayelA pratyakSathI dekhAya che. tethI aNuo che ema manAya che. tema AtmA kyAreya pratyakSa thato nathI. mATe AtmAno atyaMta abhAva che. AtmA anumAna pramANathI paNa jaNAto nathI. kemake anumAna pratyakSapUrvaka varte che. jenAthI atIndriya artha jaNAya ane je adazya arthane jaNAve te liMga-dhUma vagere ane e liMgathI je jaNAya te liMgI-agni vagere. A liMga ane liMgIno rasoDA AdimAM anvayavyatirekathI vyAptibhAva pratyakSathI jANyA pachI, kyAreka parvata upara dhUma lekhA joIne Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara pUrvagRhIta saMbaMdhanA smaraNa dvArA khyAla Ave. jemake, jyAM dhUma tyAM agni hoya. ahIM, pUrve rasoDAdimAM joyA pramANe parvata para joyelA dhUmADAnA liMgathI pramAtA agnirUpa liMgInuM bhAna kare che. ahIM AtmArUpa liMgI sAthe tevA koIpaNa liMgano pratyakSathI saMbaMdha siddha nathI ke jethI tenA smaraNathI tenA liMgadarzanathI AtmA saMbaMdhI pratIti thAya. devadattanI jema sUryanI dezAMtara prAptithI tenI gatimAnatA che. AvA sAmAnyato daSTa nAmanA anumAnathI sUryAdinI jema AtmAnI siddhi thaze. evuM mAnavuM paNa yogya nathI. kemake, dAMtanA dharmI devadattamAM sAmAnyathI gatipUrvaka dezAMtara prApti pratyakSathI nakkI karIne pramAtA sUryamAM paNa gati siddha kare che. tethI te yogya che. paNa jIvanI vidyamAnatA vinA nahi rahenAro koI paNa hetu ahIM pratyakSa jaNAto nathI. eTale A anumAnathI paNa AtmA siddha thato nathI. AgamathI paNa AtmA siddha thato nathI. kemake, te paNa anumAnarUpa ja che, kAraNa ke zabdapramANane ja Agama kahevAya che. zabda be prakAre che. (1) daSTa artha viSaya ane (2) adaSTa artha viSaya. temAM, zabdathI daSTa artha viSayaka je pratIti thAya te vAstavamAM anumAnathI ja thAya che. jemake kyAreka pahoLA peTavALA, UMcA kAMThA goLa grIvAdi AkAravALA ghaTa padArthamAM "ghaTa' zabdano prayoga thato joI pachI koI vakhata "ghaTa lAva' evo zabda sAMbhaLatA pahoLA peTavALAdi AkAravALo padArtha ghaTa kahevAya che, evA padArthamAM ja ghaTa zabdano prayoga thAya che, pahelAM paNa AvA padArthamAM e ja zabdano prayoga thayo hato ane atyAre paNa e ja saMbhaLAya che mATe tevA AkAravALo padArtha mATe lAvavo e pramANe anumAna karIne pramAtA ghaTa lAve che, eTale dArtha saMbaMdhi zabda pramANa vastutaH anumAnathI bhinna nathI. ema ahIM zarIra vinA anyatra AtmA zabdano prayoga jaNAto nathI ke jyAM "AtmA" evo zabda sAMbhaLIne "AtmA che" evo pratyaya thAya. vaLI, svarga-narakAdi adaSTa arthaviSayaka jJAna paNa anumAnathI juduM nathI, jemake Aptavacana avisaMvAdI hovAthI caMdra-sUryanA grahaNAdi vacanonI jema svarga-narakAdi aSTArtha viSayaka vacana pramANa che. tevuM jJAna thatuM paNa anumAnarUpa ja che. ahIM, evA koI AptapuruSane jotA nathI ke jene AtmA pratyakSa hoya tethI tenuM vacana AgamarUpa mAnIe. vaLI, judA-judA darzanavALAnA Agamo paNa paraspara virUddha che jemake - nAstiko AtmAno abhAva ja mAne che. teo kahe che - "bhadra ! jeTalI A Indriyagocara che teTalI ja duniyA che, te sivAya puNya-pApa-paraloka jevuM kAMI nathI, kemake potAnI bahenane phasAvavA teNe varunAM pagalAM banAvI savAre paMDito ahIM varu Avyo haze ema kahevA lAgyA tyAre teNe kahyuM ke) chUpI rIte ApaNe hAthathI pADelAM pagalAo ke je paMDito varunA pagalAM kahe che te tuM jo. nAstiko A rIte AtmAno abhAva batAve che. bhaTTa paNa evuM ja kahe che Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 zrI vizeSAvazyaka bhASyam "vijJAna na teo bhUtezya: samutthAya tAjovAnubhavanati, 7 pretyasaMjJAti" eTale ke vijJAnadhana AtmA paMcamahAbhUtomAMthI utpanna thaIne te bhUtono nAza thatAM AtmAno paNa nAza thAya che, tethI mRtyu pachI paraloka nathI, tathA bauddho kahe che - "ra rUi fpakSava: ! punaH" he bhikSuo! pudgala (jIva)ne rUpa nathI. vagere Agamavacano AtmAno abhAva batAvanArA che, vaLI keTalAMka AgamomAM AtmAnuM astitva paNa jaNAya che. vedamAM kahyuM che - "na hi vai sazarIrasya priyApriyayorapatirasti azarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzataH" sazarIrIne priya-apriyano viyoga nathI. ane azarIrIne priya-apriya sparzatA nathI. tathA "nahotra duyAt svAma:" svarganI IcchAvALAe agnihotra karavo. vaLI kapilamuninA AgamamAM - "ti puruSotta ni moja fkUpa:" vagere Agamo AtmAno bhAva jaNAve che. Ama, paraspara virodha pratipAdaka Agamo hovAthI Agama pramANathI paNa AtmA asiddha che. upamAna pramANathI paNa AtmAnI siddhi thatI nathI. " sado gava:" vagere dUra rahelA padArthamAM samAnatAnI buddhi upamAna pramANathI thAya che. paraMtu, AkhA lokamAM AtmA jevI bIjI koI vastu nathI ke jene jovAthI tenA samAna AtmA che evI pratIti thAya, kALaAkAza-dizA vagere AtmAnI samAna che ema kahevuM paNa yogya nathI, kemake e padArthonI mAnyatA paNa vivAdavALI che to tenA jevo AtmA kema kahI zakAya ? vaLI AtmA vinA na ghaTI zake evo koI padArtha jovA-sAMbhaLavAmAM Avyo nathI ke jethI AtmAnI siddhi thAya. mATe AtmA sarvapramANanA viSayathI bahAra che evuM tuM mAne che, kAraNa ke padArthanuM astitva siddha karanAra pAMce pramANanA viSaya rahita AtmA hoI padArthano abhAva siddha karanAra abhAva pramANano e viSaya che, eTale ke AtmA nathI. have, gautamanA A saMzayanuM varNana karIne paramAtmA tenuM nivAraNa kare che. gautama ! AtmA tane paNa pratyakSa che to anya pramANanI zuM jarUra che? kAraNa ke tArA hRdayamAM je A svasaMvedana siddha saMzayAdi jJAna oNre che te ja AtmA che, e jJAna AtmA sivAya hoI na zake, mATe AtmA pratyakSa che eTale anya pramANathI siddha karavuM jarUrI nathI. pratyakSa siddha chatAM sadhAya che ema kahevuM yogya nathI. kemake sarvapratyayo pratyaya hovAthI svapnanA pratyayanI jema AlaMbana rahita che. vagere bAdhaka pramANanuM tyAM nirAkaraNa kareluM che. paNa ahIM pratyakSamAM koI bAdhaka pramANa nathI mATe AtmA pratyakSa che. athavA meM karyuM - karuM chuM - ke karIza vagere trikALa viSayI kArya vyapadezamAM je "huM" pratyaya thAya che enAthI AtmA pratyakSa che, "aha" pratyaya liMgarahita hovAthI anumAnathI thato Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 gujarAtI praznottara nathI, AgamAdithI paNa thato nathI, kemake pramANa na jANanArA bALa-gopALa Adine paNa hRdayamAM svasaMvedya "ahaM" pratyayanI pratIti thAya che. je ghaTa-ghaTAdimAM nathI. tethI AtmA pratyakSa che. jIvano abhAva hoya to huM ema tame kaI rIte mAno cho? kemake, viSayanA abhAve viSayano abhAva hoya che, jo zarIrane viSaya mAne to jIvarahita zarIramAM paNa bahuM pratyaya thavo joIe. vaLI, jIvasaMbaMdhI "huM" pratyaya thatAM "huM chuM ke nathI' evo saMzaya tane kaI rIte thAya? "huM evA pratyayathI grAhya AtmA sadbhAve "huM chuMno nizcaya thAya che. jo saMzaya hoya to "huM" pratyaya kone thAya ? AtmAnA abhAve to te pratyaya na ja thAya. vaLI, AtmAnA abhAve 'huM chuM ke nathI?' evo saMzaya kone thAya? kemake, saMzaya e vijJAna nAmano guNa che, ane guNa sivAya guNI hoI ja na zake, jo zarIrane guNI mAno to yogya nathI kemake zarIra mUrta ane jaDa che tathA jJAna mUrti ane bodharUpa che, tethI virUpa padArthomAM guNa-guNIbhAva na saMbhave ema mAnavAmAM to AkAza ane rUpamAM paNa guNaguNIbhAva mAnavo paDe. vaLI, jene AtmAstitvamAM zaMkA hoya tene karmanA baMdha-mokSa-ghaTa-paTa Adi badhI vastumAM zaMkA hoya. kemake AtmAnA astitvanA nizcayamAM ja sarvavastuno nizcaya thAya. vaLI, (1) "huM" evA pratyayathI pratyakSa evA AtmAne chupAvanArane "zabda azrAvaNa che vagere vacananI jema pratyakSa virUddha nAmano pakSAbhAva nAmano doSa che. (2) "zabda nitya che" evA vacananI jema temanuM vacana anumAna virUddha paNa che. (3) "huM saMzayI chuM' ema mAnIne pachI "huM nathI" ema kahenArane "kartA anitya che, AtmA acetana che" vagere sAMkhya darzananA vacananI jema abhyapagama virodha nAmano doSa prApta thAya che. (4) bALa-gopALastrI Adine prasiddha evA AtmAnA apalApa karanAranuM vacana "caMdra nathI" jevA vacananI jema lokavirUddha che. (5) "huM chuM, ke nathI ?' ema bolanAranuM vacana "mArI mAtA vAMjhaNI che" vagere vacananI jema svavacana vyAghAtavALuM che. A rIte pratyakSAdi bAdhita pakSamAM pakSadharmatAthI tAro hetu hovAthI te asiddha che. pizAcAdimAM pAMcamAMthI eke pramANa pravartatuM nathI. tethI pAMca pramANano viSaya jemAM na hoya e asat che e tAro hetu paNa anekAMtika che. tathA AtmA anumAna pramANathI siddha thato hovAthI tAro hetu vipakSamAM rahI jato hovAthI te hetu virUddha paNa che. smRti-jijJAsA-saMzaya vagere jJAna e AtmAnA guNo che te svasaMvedya pratyakSa siddha che eTale te guNovALo AtmA paNa pratyakSa che. jenA guNo pratyakSa te guNI paNa pratyakSa. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-735 - guNa pratyakSa thavAthI guNI pratyakSa thAya che e hetu anekAMtika che. jemake, AkAzano guNa zabda pratyakSa che paNa te guNavAnuM AkAza pratyakSa nathI thatuM e kaI rIte tame nahi mAno? uttara-735 - zabda e AkAzano guNa nathI paNa rUpa AdinI jema Indriya grAhya hovAthI pudgalano guNa che. eTale te guNa pratyakSa thavAthI AkAza kyAMthI pratyakSa thAya? na ja thAya. prazna-736 - guNa pratyakSa thavAthI guNIne zuM? uttara-736 - tuM guNothI guNIne bhinna mAne che? ke abhinna mAne che? jo abhinna mAnato hoya to jJAnAdi guNane grahaNa karavA mAtrathI ja te guNavAna AtmA pratyakSathI grahaNa karAya ema siddha thayuM. kemake je jenAthI abhinna hoya, tenuM tene grahaNa karavAthI grahaNa thAya che. jema vastramAM rahelo raMga vastrathI abhinna hovAthI vastranA prahaNathI raMga paNa grahaNa karAya che. tema jJAnAdi guNothI abhinna te AtmA che. tethI tenA guNo rahaNa thavAthI te guNavAnuM AtmA paNa pratyakSathI grahaNa thAya che. jo guNathI guNIne bhinna mAne to ghaTAdi guNI tenA rUpAdi guNothI je pratyakSa grahaNa thAya che te na thavuM joIe. jema ghaTa grahaNa karavAthI tenAthI bhinna evA paTanuM grahaNa thatuM nathI. tema ahIM paNa guNathI bhinna evA guNonA grahaNathI guNInuM grahaNa na thavuM joIe. jo ema kahe ke dravyavinA guNo hoya nahi, tethI rUpAdi guNo pratyakSa thatAM ghaTAdi pratyakSa thAya che, to AtmAmAM paNa ema ja che. prazna-737 - bhale, jJAnAdi guNovALo guNI hoya, paraMtu zarIrathI bhinna hoya evo guNI koI AtmA padArtha nathI ke jemAM e jJAnAdi guNo hoya, jema rUpAdi guNovALo ghaTa che. tema jJAnAdi guNovALuM zarIra ja che. kemake gorApaNuM-pAtaLApaNuM-jADApaNuM vagerenI jema te paNa zarIramAM ja jaNAtA hovAthI tene zarIranA guNo mAnavAmAM zo vAMdho che? uttara-737 - ema mAnavuM yogya nathI, kemake ghaTanI jema zarIra mUrtimAnuM ane cakSugrAhya hovAthI amUrta evA jJAnAdi guNo te zarIra saMbaMdhI nathI hotA, ane dravya vinA guNo na rahe eTale je te guNonA jevo amUrta ane acAkSuSa che te zarIrathI bhinna evo guNI AtmA che. prazna-738- tame kaho cho ke jJAnAdi guNo zarIranA nathI e to pratyakSathI virUddha vacana che kAraNa ke te guNo to zarIramAM pratyakSathI jaNAya ja che ne? Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 gujarAtI praznottara uttara-738 - e barAbara nathI. A tArUM vacana anumAnathI bAdhita che, kAraNa ke IndriyothI bhinna jJAtA, Indriyono upazama thayA chatAM Indriyo vaDe jANelA padArthanuM smaraNa kare che, "je jeno upazama thayAM chatAM paNa tethI jANela arthanuM smaraNa kare che. te tenAthI bhinna hoya che. e rIte tene paNa svazarIramAM dezathI AtmA pratyakSa che, chadmasthane sarva vastu dezathI ja jaNAya che. sarvaprakAre te kevaLIne ja sarvavastu pratyakSa che, eTale mane apratihata jJAna hovAthI AtmA sarva prakAre pratyakSa che. jema tArUM saMzayajJAna atindriya chatAM mane pratyakSa che ema AtmA paNa jaNAya che, mATe AtmA che e svIkAra kara. e pramANe jema svazarIramAM AtmA che, tema parazarIramAM paNa che ema anumAnathI mAna. jema tArA zarIramAM AtmA hovAthI ISTAniSTamAM pravRtti-nivRtti che tema paramAM paNa che mATe te AtmAvALuM che, ghaTamAM tema dekhAtuM nathI. A anumAnathI parazarIramAM paNa Atmasiddhi mAna. prazna-739- liMganA darzanathI paNa koI liMgI AtmA anumaya nathI. kemake, sasalAnA zIMgaDAnI jema koIe paNa pUrvamAM koIpaNa liMgathI AtmA jANelo nathI. eTale liMgaliMgIno pUrva saMbaMdha grahaNa na thavAthI liMga vaDe paNa AtmAnuM anumAna kaI rIte karazo? uttara-739 - tArI mAnyatAmAM hetu anekAMtika che, kemake jene bhUtano vaLagADa thayelo hoya tevA liMganI sAthe liMgI bhUtAdi pUrve nahi jovA chatAM paNa akAraNa hAsya-gAnAdi vikArarUpa liMgadarzanathI zarIramAM bhUtAdinuM anumAna thAya che te AbAla-gopAla pratIta che, vaLI zarIra AdimAna ane pratiniyata AkAravALuM hovAthI ghaTanI jema teno koI kartA che. jeno koI kartA na hoya te AkAzanI jema AdimAna ane pratiniyata AkAravALuM na hoya. ahIM zarIrano je kartA che te AtmA che. prazna-740- to pachI pratiniyata AkAravALA to merU Adi paNa che ane eno koI kartA paNa nathI to tamArA ApelA hetumAM vyAbhicAra kema nahi thAya? uttara-740 - samajyA vagara tuM bole che, e vyAbhicAra na Ave te mATe to ame AdimAnuM vizeSaNa joDyuM che. eTale have, tAro mAnelo doSa nahi rahe. tathA jema cakra-cIvara-mATI-sUtra-daMDa vagere karaNono adhiSThAtA-svAmI kuMbhAra che tema Indriyo paNa karaNabhUta hovAthI teno koI svAmI che, jeno koI svAmI na hoya te AkAzanI jema karaNa paNa na hoya. ahIM karaNabhUta Indriyono svAmI AtmA che. jema lokamAM sANaso ane lokhaMDane grahaNa karanAra luhAra che, tema jyAM-jyAM AdAnaAdeya bhAva che, tyAM-tyAM teno grAhaka avazya hoya. ahIM Indriyo ane viSayano AdAnabhAga-2/3 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zrI vizeSAvazyaka bhASyam AdeyabhAva che, tethI teno grAhaka paNa koI che, te ja AtmA che. enAthI viparita jyAM jyAM AdAna-Adeya bhAva nathI dekhAto tyAM-tyAM AdAtAno paNa AkAzanI jema abhAva hoya che. jema bhojana-strI-vastra vagere bhogya hovAthI teno bhoktA puruSa che. tema zarIra paNa bhogya hovAthI teno paNa koI bhoktA che. ane jeno koI bhoktA nathI te gadheDAnA ziMgaDAnI jema bhogya paNa nathI. ahIM zarIrano bhoktA je che te AtmA sivAya koNa saMbhave ? tathA zarIra vagere saMghAtarUpa-mUrtimAnuM IndriyavALuM ane cakSugrAhya hovAthI, jema saMghAtarUpAdivALA ghara vagereno svAmI che. je svAmI vagaranuM che, te AkAzakusamanI jema saMghAtAdi svarUpa paNa na hoya. ahIM zarIrAdi paNa saMghAtAdi svarUpa che mATe teno svAmI paNa che. te AtmA che. prazna-741 - "zarIrAdino koI kartA che" ema kahevA dvArA zarIrAdinA kartA to siddha thayA paNa emAM AtmAnI siddhi kyAM? uttara-741 - zarIra-Indriya vagereno kartA-adhiSThAtA AdAtA-bhoktApaNe kahela che te sarva AtmA che. te sivAya bIjA IzvarAdine tenA kartA vagere mAnavA yogya nathI. prazna-742 - tame ApelA hetu amUrta AtmAne sAdhanArA nathI paNa tenI viruddhatA sAdhanArA hovAthI viruddha hetuo che, jemake - ghaTAdi padArthanA kartA kuMbhArAdi mUrtimAnasaMghAtarUpa ane anityAdi svabhAvavALA che. eTale jIva paNa evo ja siddha thaze, AthI tamArA hetuo sAthe viruddha sAdhanArA kema na kahevAya? uttara-742- tamArI vAta ayogya che, kemake saMsArI jIvane siddha karatAM A doSa nahi Ave, kemake te AtmA ATha karmapudgalanA samUhavALo ane sazarIrI hovAthI kAMIka mUrta dharmavALo che ja. eTale amAre sAdhya virUddha kAMI sAdhavAnuM nahi thAya ane hetu virUddha paNa nahi thAya. bIjI rIte anumAnathI AtmAnI siddhi : gautama! tane jIva saMbaMdhI saMzaya thayo che. mATe jIva avazya che. kemake je saMbaMdhI saMzaya thAya te vastu avazya hoya ja che. jema sthANu ane puruSamAM UMcAI-pahoLAI vagere samAna dharmonA pratyakSapaNAthI ane gati-mastaka khaMjavALavuM - pakSI uDavuM - latA caDavuM vagere puruSa tathA sthANunA bhinna (2) dharmo pratyakSa na thavAthI baMnemAM rahelA dharmonA smaraNa mAtrathI sthANu Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 19 ke puruSano nizcaya karavA IcchanArane 'A zuM che ?' evo vimarzarUpa saMzaya thAya che emAM puruSa ke sthANu Adi vastuno abhAva nathI. kemake je vastu ja na hoya teno saMzaya paNa kyAMthI thAya ? A rIte AtmA ane zarIranA sAmAnya-vizeSa dharma jANanAra pramAtA baMnenA sAmAnyadharmo pratyakSa thavAthI ane vizeSadharmo pratyakSa na thavAthI bemAMthI ekano nizcaya karavA saMzaya kare 'A AtmA che ? ke kevala zarIra che ?' Avo saMzaya AtmA ke zarIra baMne svataMtra hoya to ja thAya che ekanA paNa abhAvamAM na thAya. prazna-743 araNyamAM sthANu-puruSano saMzaya thatAM tyAM athavA anya sthaLe bemAMthI eka vastu hoya che, paNa baMne vastu nathI hotI to pachI vidyamAna vastumAM ja saMzaya thAya, ema kema kaho cho ? uttara-743 - tuM samajyA vagara bole che, kAraNa ke ame evuM kAMI nathI kahetA ke te ja sthaLe baMne vastu hovI joIe, ame to ema kahIe chIe ke je saMbaMdhI saMdeha thAya te vastu tyAM athavA anya sthaLe avazya hoya ja che, jIva vize paNa saMzaya thAya che. mATe jIva paNa ja. prazna-744 - jo e pramANe jenA saMbaMdhI saMzaya thAya te vastu avazya hovI ja joIe ema tame kaho cho to koIne gadheDAnA ziMgaDA vize saMzaya thAya, jemake 'A gadheDAnA ziMgaDA che ke koI baLada vagerenAM che ?' evA saMzayanA phaLabhUta tyAM gadheDA paNa hovA joIe ne ? uttara-744 - are ! hamaNAM ja to kahyuM che tyAM athavA bIje ThekANe vidyamAna vastu hoya, to temAM saMzaya thAya che. avidyamAna vastumAM nahi, gadheDAne ziMgaDAno abhAva che, paNa anyatra baLada vagerene to che ja, mATe kAMI paNa doSa nathI. anya prakAre AtmAnI siddhi kare che. jIvarUpa vyutpattivALA zuddha padano pratiSedha karanAro ajIva che. ethI teno pratipakSavAn che. kemake jyAM vyutpattivALA zuddha padano niSedha hoya che tyAM teno pratipakSa hoya che. jema aghaTa te ghaTarUpano pratipakSa che. kemake aghaTa ema kahevAmAM vyutpattivALA zuddha padano niSedha karyo che tethI tenA pratipakSI ghaTano sadbhAva avazya hovo joIe. ane je pratipakSavAn nathI tyAM vyutpattivALA zuddha padano niSedha paNa nathI. jemake, akhaviSANa-Ditya vagere, ahIM akhaviSANa eTale khaviSANarUpa samAsavALA azuddha padano niSedha karyo che. eTale kharaviSANano pratipakSI koI padArtha nathI. A rIte 'aDitya'no pratipakSa koI 'Ditya' padArtha nathI. ane 'ahIM ghaTa nathI' evo zabdaprayoga anya ghaTanA sadbhAva vinA thato nathI. te Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zrI vizeSAvazyaka bhASyam pramANe ahIM paNa "AtmA nathI' evo AtmAno niSedhaka zabda koIpaNa jagyAe AtmAnA sadbhAva vinA na thaI zake, ATalA uparathI je te AtmAno niSedha kare che, te niSedha ja AtmAno sadbhAva siddha kare che mATe AtmA che. prazna-745 - gadheDAnA ziMgaDA jevA avidyamAna padArthano paNa niSedha to jaNAya che to tame kahelo niSedhano hetu anekAMtika doSavALo kema nahi thAya? uttara-745 - nA, doSavALo nathI, kemake - je koI padArthano niSedha karAya che te anya sthaLe to vidyamAna hoya che ja, paraMtu tenA amuka sthaLe saMyoga-samavAya-sAmAnya-vizeSa e cArano niSedha karAya che. sarvathA abhAva nathI kahevAto. jemake - "devadatta gharamAM nathI A vacanamAM ghara ane devadatta vidyamAna che, tenA saMyoga mAtrano niSedha che. sarvathA abhAva nahi. "gadheDAnA ziMgaDA nathI" e vAkyamAM gadheDuM ane ziMgaDA baMne hovA chatAM tenA samavAyano niSedha che. "bIjo caMdra nathI' eka caMdra che paNa bIjo nathI. eTale caMdranA sAmAnyano niSedha karyo che teno sarvathA abhAva nathI kahyo, "ghaTa jeTalAM motI nathI. ahIM motInA ghaTa pramANatArUpa vizeSano niSedha che. sarvathA motIno abhAva nathI, A ja pramANe "AtmA nathI' emAM vidyamAna AtmAno koI sthaLe koInI sAthe saMyogamAtra nathI ema tAre mAnavuM, jemakeH zarIra AtmA nathI paraMtu, AtmAno sarvathA abhAva na mAnavo joIe. prazna-746 - jo e pramANe jeno niSedha karAya, te vastu hoya che ja - ema kahetA ho, to "mArAmAM paNa traNa lokanuM svAmIpaNuM che" ane "samavAyAdi cAra pratiSedhano pAMcamo pratiSedha paNa cheA baMneno tame ja niSedha karelo che mATe e che - ema mAnavuM joIe. kemake, tame ja kaho cho ne ke jeno niSedha karAya, te vastu hoya ja che. uttara-746 - gautama ! tArI A mAnyatA ayogya che, kemake jema motIonA ghaTa pramANarUpa vizeSano niSedha karAya che, tema trilokanI IzvaratArUpa vizeSa mAtrano ja tArAmAM niSedha karAya che, sarvathA Izvaratvano niSedha nathI, kemake svaziSyAdinuM Izvaratva to tArAmAM che. vaLI pratiSedhanI saMkhyAmAM paNa pAMcamI saMkhyAno niSedha che sarvathA pratiSedhano abhAva nathI. prazna-747 - tamArI vAta saMbaMdha vinAnI che kemake mArAmAM triloka svAmitvano ane avidyamAna evA pAMca saMkhyA viziSTa saMbaMdhano niSedha karAya che. vaLI, saMyoga-samavAyasAmAnya ane vizeSa te gRha, devadatta ane kharaviSANamAM avidyamAna che teno ja niSedha karAya che. AthI, "jeno niSedha karAya te vastu che ja" ema kahevuM saMbaMdha vinAnuM nahi to zuM che? Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 21 uttara-747 - evuM nathI, gRhAdimAM ja devadattAdinA saMyogAdino niSedha che. anyatra nathI eTale ke gharanI sAthe devadattano saMyoga nathI anyatra kSetrAdi sAthe che, evI ja rIte gharano saMyoga paNa devadattanI sAthe nathI, bIjA khATalA vagere sAmagrI sAthe che. e ja rIte ziMgaDAno samavAya gadheDAmAM nathI, baLAdimAM to che. bIjA caMdranA abhAve caMdramAM sAmAnya nathI, paNa bIjA ghaTa-paTAdimAM to che, ghaTa jeTaluM pramANa motIomAM nathI, paNa koLA vageremAM to che ja, trilokanuM svAmitva tArAmAM nathI paNa anyatra tIrthaMkarAdimAM to che ja, pAMca saMkhyA pratiSedhamAM nathI paNa anyatra anuttara vimAnAdimAM to che ja. e apekSAe ja kahevAya che ke jeno niSedha karAya te vastu sAmAnyathI che ja paNa ame ema kahetA nathI ke jeno jyAM niSedha karAya te vastu tyAM ja hovI joIe ke jethI teM kahelo doSa Ave. prazna-748 - huM paNa zarIramAM ja AtmAno niSedha karUM chuM anyatra kyAM karUM chuM?" uttara-748- tArI vAta yogya che. kemake atyAra sudhI je meM jIvanI siddhi mATe yatna karyo te tArI A vAtathI siddha thayo, eTale e siddhi mATe have bIjI yukti nakAmI che. kemake, AtmA zarIranA AzrayathI ja siddha thAya che. e zarIra sivAya anya sthaLe hoto nathI. zarIramAM ja AtmA che ema lakSaNathI jaNAya che. prazna-749 - to ema mAnavAmAM zuM vAMdho che ke zarIra e ja AtmA che?" uttara-749 - ema mAnavAthI "jIve che, marI gayo, mUccha pAmyo' vagere vyavahAranI vyavasthA nahi rahe. A bAbate ame AgaLa jaNAvazuM. pharIthI anya prakAre paNa AtmAnI siddhi batAve che : jIva e nAma ghaTa nAmanI jema vyutpattivALuM ane zuddha padavALuM hovAthI sArthaka che, je nAma kharaviSANanI jema vyutpattivALuM ane zuddhapadavALuM nathI te sArthaka nathI. je nAma'DityAdinI jema zuddha padavALuM hoya ane vyutpattivALuM na hoya te paNa sArthaka nathI thatuM. temaja, je nAma samAsa yukta vyutpattivALuM hoya paNa zuddhapadavALuM na hoya te paNa sArthaka na hoya. eTale, vyutpattivALuM ane zuddhapadavALuM nAma ja sArthaka samajavuM. prazna-750 - to pachI jIvane ja zarIra samajo ne kema ke jIva padano zarIra sivAya anya koI artha thato nathI. kemake, zarIra ja sarvavyApAra karatuM jaNAya che. jemake, zarIrathI koI koIne mAre che tyAre kahevAya che ke A jIvane mAre che. A kAraNathI jIva eTale zarIra ema kahevuM ja yogya che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-750 - nA, kAraNa ke zarIra ane jIvano paryAya vacanathI bheda che, jyAM-jyAM paryAya-vacanathI bheda che tyAM-tyAM ghaTa ane AkAzanI jema bhinnatA che, jemake ghaTa-kuTa-kuMbhakaLazAdi ghaTanA paryAya che, AkAza-vyoma-aMtarIkSAdi AkAzanA paryAya che, ahIM paNa jIvajaMtu-asamAn-prANI-sattva-bhUta-AtmA vagere jIvanA paryAya che. ane zarIra-tanu-vapu-kAya vagere zarIranA paryAya che. Ama, paryAya-vacanamAM bhedavALI vastune paNa eka mAno to sarvatra aikyano prasaMga Ave. vaLI tuM kahe che zarIra ja vyApAra karatuM jaNAya che tyAM zarIranA sAhacaryathI UbhA rahevuM vagere kArya thatA hovAthI zarIramAM jIvano upacAra karAya che. ane evuM paNa kahevAya che "temAMthI jIva gayo, have zarIrane bALI nAMkho", AtmA to jJAnAdi guNovALo che ane zarIra jaDa che to zarIra e ja AtmA kaI rIte kahI zakAya ? 22 tathA, saMzayAdi tArA vacanonI jema 'jIva che' e mArUM vacana hovAthI satya che. athavA 'jIva che' e kathana sarvajJanuM vacana hovAthI, tane ISTa evA sarvajJanA vacananI jema satya che. vaLI, huM rAga-dveSa-bhaya ane mohathI rahita hovAthI mArUM vacana doSa rahita ane satya che. prazna-751 - tame sarvajJa cho ane bhayAdi rahita cho evuM kaI rIte mAnavuM ? uttara-751 - tArI zaMkA ayogya che. kemake huM sarva saMzayono chedanAra chuM ane sarvasaMzayono chedanAra ja sarvajJa kahevAya, te bAbatamAM je tuM traNa lokamAM rahelI vastu na jANato hoya te mane pUcha ke jethI tArA sarvasaMzayo huM chelluM ane tane mArA sarvajJapaNAno pratyaya thAya. vedAntavAdI mata prazna-752 - * AtmAnA ghaNA prakAra na hoI zake kemake te sarvatra eka ja che - eka ja bhUtAtmA dareka bhUtamAM rahelo che, te eka chatAM paNa pANImAM caMdranI jema aneka prakAre jaNAya che. timiranA doSavALo manuSya vizuddha AkAzane bhinna bhinna mAtrAo vaDe jema saMkIrNa mAne che tema A nirmaLa-nirvikalpa brahma meluM thayelAnI jema avidyAthI bhedarUpe jaNAya che. jenAM mULa upara che, zAkhA nIce che, ane chaMdo jenAM pAMdaDA che evA AtmAne vedajJa avyaya azvattha kahe che. tathA puruSa vet ni sarva, cat mUrta, yadhva bhAvyuM, tAmRtatvasthezAna:, yannenAtiohati, valenati, yautti, yar re, yavRtti, yavantarasya sarvasva, yat sarvasvAsya vAdyata: ' eTale A cetana acetana je kAMI dekhAya che te sarva puruSa-AtmA ja che, je thaI gayuM, je thaze, je mokSano svAmI che, je AhAra vaDe vadhe che, je kaMpe che, je cAle che evA azvAdi, je sthira che te parvata vagere, megha vagere je dUra che, je najIkamAM che, je sarva cetana-acetananI aMdara-bAhara che te sarve puruSa-AtmA ja che e sivAya bIjuM zuM che ? Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 23 uttara-7para - e barAbara nathI, jo e pramANe sarva zarIromAM AkAzanI jema eka ja AtmA hoya to te AkAzanI jema sarvapiMDomAM ekaliMgavALo jaNAvo joIe. ema to che nahi, vaLI dareka jIvo ghaTAdinI jema lakSaNAdinA bhedathI bhinna-bhinna che. ane jo AtmA sarvatra eka mAno to sukha-duHkha-baMdha-mokSano abhAva thaI jAya. mATe upayoga lakSaNavALo AtmA che ane te dareka zarIramAM bhinna bhinna che. kemake dareka zarIramAM upayoganI nyUnAdhikatAthI anaMtA bheda thAya che tethI jIvo paNa anaMtA che. vaLI, AtmAne eka ane sarvagata mAnavAthI AkAzanI jema AtmAnA mokSAdi paNa na saMbhave. kemake jyAM duHkhAdi hoya tyAM devadattAdi jema sarvagatapaNuM hotuM nathI. ane AtmAne eka mAnatAthI kartA-bhoktA-maMtA vagere vizeSaNo paNa nahi rahe, kemake te eka hovAthI AkAzanI jema kartA-bhoktAdi nathI. AtmAne eka ja mAnavAthI AkhA zarIre rogI ane alpabhAgamAM nIrogI manuSyanI jema sukhI nahI gaNAya, tema ghaNo-kharo baMdhAyelo ane thoDo chUTo evo koI mukta nahi kahevAya. ema mAnavAthI to sukhAdi ja asiddha thaI jAya mATe jIva eka nathI paNa aneka che te siddha thAya che. vaLI AtmA zarIra pramANa ja che kemake AtmAnA guNo tyAM ja jaNAya che jemake ghaDo ghaDAnA AkAramAM jaNAya che paNa tuTelA ghaDAmAM nathI jaNAto tema zarIranI bahAra AtmA nathI jaNAto mATe ene asarvagata mAnIe to ja tene kartA-bhoktA-sukhAdi dharmo ghaTe nahi to na ghaTe. ema, siddha thayelA jIvane tuM svIkAra. gautama! "vijJAna vai? " ityAdi vedapadono artha tuM yathArtha jANato nathI. kemake tuM mAne che pRthvI Adi bhUtonA vijJAna aMzono je samudAya, te vijJAnaghana. ahIM je parva kAra che te bhUta samudAyathI alaga ane jJAnadarzanAdiguNonA AzrayabhUta evA AtmAno niSedha karavA mATe che. eTale ke pRthvI Adi bhUtonAM vijJAna aMzono samudAya te ja AtmA che paNa te sivAya jJAnAdi guNavALo AtmA nathI, jema ghAtakI vageremAM mada bhAva che tema pRthvI Adi bhUtomAM vijJAnabhAva che, e AtmA pRthvI Adi bhinna-bhinna bhUtothI thato nathI. paNa bhUta samudAyathI ja utpanna thayela che. narakAdi parabhavamAMthI paNa Avelo nathI tethI evo vijJAna mAtra AtmA pRthvI Adi bhUtono nAza thatAM tarata ja naSTa thAya che, paNa AtmavAdiyonA kahevA anusAra koI anya bhavamAM jato nathI. kemake pretya saMjJA ja nathI. gautama ! zrutino e pramANe artha tuM mAne che te ayogya che, kemake - ema mAnavAthI tene jIva vize saMzaya thayo che. ane vaLI, "nahi vai sazarIrasya" evA bIjA vedavAkyomAM "jIva che" ema kahyuM che. tathA "nahotra kuhuyAt svAma:" vagere padathI agni-homa Adi Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI vizeSAvazyaka bhASyam kriyAnA phalasvarUpa parabhava che ema ja jaNAya che. A rIte paraspara virodhi vedavAkyonA arthathI tane saMzaya che ke "AtmA che ke nahi ?' have A vedapadono samyagartha tuM sAMbhaLa. vijJAnaghana eTale jIva kahevAthI viziSTa jJAna te vijJAna athavA jJAna-darzana upayoga te vijJAna. e vijJAna abhinna hovAthI tenI sAthe ekarUpatAthI nibiDapaNuM pAmela AtmA te vijJAnaghana kahevAya che. athavA AtmAnA dareka pradezo anaMtAnaMta vijJAna paryAyanA samUhathI vyApta hovAthI vijJAnaghana kahevAya. parva zabda nizcayavAcI hovAthI AtmA vijJAnaghana ja che, paNa taiyAyikAdinA mate AtmA svarUpe vijJAna rahita che. ane temAM buddhi samavAya saMbaMdhathI thAya che - evo nathI. tethI e matanA nirAsa mATe evakAra che. e vijJAnaghana AtmA ghaTa-paTAdi Seya vasturUpa bhUtomAMthI utpanna thaIne, jJAnanA avalaMbanabhUta ghaTAdibhUto, anukrame koI AvaraNa AvavAthI athavA anyamanaskAdi kAraNathI AtmAne arthAntaramAM upayoga thavAthI vizeyabhAve eTale jJAnanA viSayapaNAthI jyAre vinAza pAme, tyAre te bodharUpa paryAya vaDe vijJAnaghana AtmA paNa nAza pAme che, ahIM eTaluM yAda rAkhavuM ke AtmA sarvathA nAza nathI pAmato. kemake, eka ja AtmA traNe svabhAvavALo che. jyAre anya arthamAM upayoga thAya, tyAre te AtmA pUrvanA jJAnopayoganI apekSAe vinAzarUpa che, bIjA jJAnopayoganI apekSAe utpAdarUpa che ane anAdikAlina sAmAnya vijJAnamAtranI paraMparAthI avinAzI svabhAvavALo che. " pratyaaAti' padano yogya artha: vartamAna upayogane lIdhe pUrva saMjJA rahetI nathI, jyAre ghaTano upayoga nivRtta thAya ane paTano upayoga utpanna thAya tyAre pUrvanA ghaTopayoganI saMjJA nathI hotI paNa paTa jJAnopayogI saMjJA hoya che mATe vijJAnanA nAmathI veda padomAM AtmA ja kahela che, mATe AtmA che evuM mAna. prazna-753 - tamArA kahevA mujaba to jJAna e bhUtano dharma thayo eTale ke jJAna bhUtasvabhAvarUpa thayuM kemake, bhUtathI utpanna thayeluM jJAna bhUtanA nANe nAza pAme che ema tame kahyuM to vAta ema ja thaIne ke bhUtanA sabhAve jJAnano abhAva ane bhUtanA abhAve jJAnano paNa abhAva thAya che. ane jenA abhAve je na hoya jemake caMdranA abhAve cAMdanI te teno dharma hoya che. e rIte jJAna paNa bhUtanI sAthe anvaya-vyatirekathI che. mATe A jJAna e bhUtano ja dharma thayo ne? uttara-753 - nA, kemake nIlapItAdi bhUtagrAhaka viziSTa jJAna ja bhUtanI sAthe anvaya-vyatirekathI rahe che. paNa sAmAnyajJAna e rIte rahetuM nathI. kemake vedamAM paNa bhUtanA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara abhAve jJAnano sadbhAva mAnelo che. yAjJavakya ane samrATAcArya zrutimAM kahe che - "astamite Aditye, candramasyastamite, zAnte'gnau zAntAyAM vAci kiM jyotirevAyaM puruSaH ? mAtmaLyotiH" arthAta sUryAdi asta thaye kaI jyoti hoya che? Atmajayoti. jayoti eTale jJAna. A pramANe vedajJoe jJAnadharmavALo AtmA kahelo che. mATe jJAna e bhUtano dharma nathI paNa AtmAno dharma che. kemake, muktAvasthAmAM bhUtanA abhAve paNa jJAna hoya che, ane mRta zarIramAM bhUta hovA chatAM jJAna nathI. jemake ghaTano bhAva ane abhAva hoya tyAre paTano enAthI viparita abhAva ane bhAva hoya che. tethI paTa e ghaTano dharma thato nathI. tema ahIM paNa bhUtanA bhAvAbhAve paNa jJAnano abhAva ke bhAva hoya che tethI te teno dharma nathI paNa AtmAno dharma che. sarva vedapadono saMkSepa artha : prazna-754- jema bherI vagere vAjiMtronA avAjano zabda thAya che te zabda-avAja artha haze? ke je ghaTa paTa Adi zabda bolavAthI te padArtha saMbaMdhI vijJAna thatuM jaNAya che, te temano artha haze? athavA ghaTa zabda koIe bolyo hoya te sAMbhaLIne "pahoLA peTAdi AkAravALuM pANI bharavAnuM sAdhana ghaTa padArtha kahyo, paNa paTAdi nathI kahyo. e rIte je vastuno bheda jaNAya che te temano artha che? athavA jema "gAya" zabda bolatAM gAya jAtinuM bhAna thAya che tema te jAtirUpa e padono artha haze? athavA daMDI vagere kahevAthI daMDayukta puruSarUpa dravya samajAya che, tema teno artha dravya haze? ke "doDe che ItyAdi zabdonI jema doDavuM vagere kriyA temano artha haze? sapheda-rakta vagere zabdonI jema sapheda-raktAdi guNa teono artha haze? uttara-754 - gautama ! tArA A prakAranAM saMzayo ayogya che. kemake "A rIte ja che paNa A rIte nathI ja" ema koI paNa vastunA dharmano ekAMta nizcaya karavo ayogya che. zabda paNa vastu vizeSa ja che. tethI "A zabda AvA arthane ja jaNAvanAra che ane Avo artha jaNAvato nathI ja e rIte paNa enA dharmano nizcaya karavo barAbara nathI, kemake sarva vAcyavAcakAdi vastuno nizcaya sva-para paryAyothI sAmAnya vivakSAthI sarvAtmaka che. phakta svaparyAyanI apekSAe sarvathI bhinna che. eTale vivakSA vaDe ja sarva vastu asarvamaya paNa che, tethI sarvapadono artha vivakSAvaza sAmAnyamaya athavA vizeSamaya kahevo yogya che, paNa ekAMte Ama ja che ke Ama nathI ja' kahevuM ayogya che. kAraNa ke sarva padArtho vAcya-vAcakapaNe vastunA svabhAva paryAyanI apekSAe vividha prakAre che. eTale sAmAnya vivekSAthI ghaTa zabda sarvAtmaka hovAthI dravya-guNa-kriyA vagere sarva arthano vAcaka che. ane vizeSa vivakSAe te Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam pratiniyatarUpa hovAthI pahoLA peTAdi AkAravALA padArthano vAcaka che. kemake vAcya paNa tene ja jaNAve che. 26 A rIte prabhuvIra dvArA IndrabhUtino saMzaya cheda thavAthI pAMcaso ziSyo sahita paramAtmA pAse dIkSA aMgIkAra karI prathama gaNadhara thayA. (2) agnibhUti - karma che ke nahi ? prazna-755 - mithyAtvAdi hetu yukta jJAnAvaraNAdi je karma jIva vaDe karAya che te karma kahevAya che tevuM karma che ke nathI ? uttara-755 - agnibhUti ! Avo saMzaya karavo yogya nathI. tane Avo saMzaya thayo che te mATe kAraNabhUta paraspara virUddha artha batAvanArA vedanAM pado che. teno artha tuM barAbara jANato nathI. tethI tane Avo saMzaya thAya che. huM vedanA padono kharo artha kahuM chuM te sAMbhaLa. jJAnAvaraNAdipaNe rahela paramANunA samUharUpa karmamAM tane saMzaya che. tuM ema mAne che ke jJAnAvaraNIyAdi karma atIndriya hovAthI gadheDAnA ziMgaDAnI jema pratyakSa nathI. eTale tuM karmane paNa jIvanI jema sarva pramANAtmaka jJAnagocara rahita mAne che. paNa evuM tuM nahi mAna. kemake e karma mane pratyakSa che ane tane paNa anumAna gamya che. eTale sarvapramANa jJAnanA viSaya rahita che evuM na kahevAya. kemake sukha-duHkhano anubhava tenuM phaLa che. prazna-756 uttara-756 - he bhadra ! tArI vAta yogya nathI. koIne koI vastu bIjAne paNa pratyakSa hoya ja evo koI niyama nathI. kemake- siMha, haMsa vagere sarvajanone pratyakSa nathI, to te nathI ema thoDuM kahevAya ? kemake te to bALako paNa jANe che. karma mane pratyakSa che kemake huM sarvajJa chuM. -- to mane karma pratyakSa kema nathI ? - prazna-757 uttara-757 - tane je saMzaya hoya te mane pUcha huM tenuM samAdhAna karuM eTale tane mArA sarvajJapaNAnI khAtarI thaI jaze. tame sarvajJa cho enI sAbitI zuM ? prazna-758 - puSpamALA-caMdana-strI vagere sukhanA hetuo ane sarpa-viSa-kAMTA vagere duHkhanA hetuo A baMne pratyakSa che, to sukha ane duHkhanA dekhItA hetuo choDIne karmarUpa adRSTa hetu kalpavAthI zuM vaLavAnuM che ? Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 gujarAtI praznottara uttara-758 - tArI mAnyatAmAM vyAbhicAra doSa che. ISTaniSTa zabdAdi viSayarUpa sukha-duHkhanA sAdhano sarakhA hovA chatAM tenA sukha-duHkha anubhava rUpa phaLamAM taratamatA dekhAya che te koI adaSTa hetu vinA saMbhave nahi. kemake, ghaTanI jema kArya che. temAM vizeSatA karanAra adaSTa kAraNa che te che karma. karmanI siddhi mATenAM bIjA keTalAMka anumAno : yuvAnanuM zarIra jema bALa zarIrapUrvaka che tema bALa zarIra paNa IndriyavALuM-sukhI-duHkhIzvAsocchavAsa-nimeSonmeSa-jIvanAdivALuM hoI koI bIjA zarIrapUrvaka che. prazna-759 - pUrvajanmamAM thaI gayelA zarIrapUrvaka e prathama bALa zarIra che ema mAnone? uttara-759-na manAya. kemake, pUrvajanmanuM zarIra apAMtarAla gatimAM hotuM nathI eTale tenA pUrvakanuM bALazarIra na kahI zakAya. ane zarIra vinAnA AtmAne niyatagarbha-niyamadeza ane niyatasthAnanI prAptipUrvaka zarIranI prApti ghaTe nahi. kemake ema thavAmAM tyAM koI niyAmaka kAraNa nathI. prazna-760 - te zarIra prAptimAM svabhAva e ja kAraNa che ema kahIe to? uttara-760- nA kahevAya,kemake ame AgaLa te svabhAvavAda saMbaMdhI nirAkaraNa karazuM. mATe te bALazarIranI pUrve je bIjuM zarIra ame kahIe chIe te kArmaNa zarIra che. ane kArpaNa zarIra te karmamaya ja che. kRSi kriyA jema dhAnyAdi phaLavALI che tema cetane AraMbhela dAnAdi kriyAo paNa phaLavALI che temanuM phaLa che karma. vaLI je kriyAo niSphaLa hoya che te paramANu AdinI kriyAnI jema cetane AraMbhelI paNa nathI hotI. dAnAdi kriyAo cetane AraMbhelI hovAthI phaLavALI ja hoya che. prazna-761 - kRSi vagere keTalIka kriyAo cetane karelI hoya te chatAM paNa koIka vakhata niSphaLa jAya che. to pachI cetane karelI kriyAo phaLavALI ja hoya ema kaI rIte kahI zakAya ? uttara-76 1 - phaLanA abhiprAyathI te kriyAno AraMbha karelo hoya che. tema chatAM te saMbaMdhI kriyAnuM barAbara jJAna na hoya, te saMbaMdhI tevI sAmagrI na hoya to niSphaLa paNa jaNAya. te ja rIte dAnAdi kriyA paNa manazuddhi vagere sAmagrI vagaranI hoya to te paNa niSphaLa Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zrI vizeSAvazyaka bhASyam ja jAya. emAM kaMI doSa nathI. paNa jo tenAthI kAMI phaLa na maLatuM hoya to te kriyA karavA koI taiyAra na thAya. prazna-764- bhale, tame kahyuM tema dAnAdi kriyAnuM phaLa ho paraMtu kaSi vagere kriyAnuM dhAnya prApti vagere daSTaphaLa che ane dAnAdi kriyAnuM mananI prasannatA vagere daSTaphaLa che to pachI karmarUpa adaSTaphaLa mAnavAthI zo lAbha? uttara-762 - mananI prasannatA paNa kriyArUpa ja che. eTale dAnAdi tathA kRSi vagere kriyA jema phaLavALI che tema mananI prasannatA paNa phaLavALI che. e phaLa eTale karma ja che. kemake karmanA pariNAmathI dareka samaye prANIone vAraMvAra je sukha-duHkharUpa phaLa utpanna thAya che. ane mananI prasannatArUpa dAnAdi kriyAnuM phaLa, te paNa karmathI ja thAya che. prazna-763- hamaNAM to tame kahyuM ke "dAnAdi kriyAnuM phaLa karma che" ethI dAnAdi kriyA ja dharmanuM kAraNa che, ema kahyuM ane ahIM have mananI prasannatA vagerene karmanuM kAraNa kaho cho to pachI tamArI vAtamAM virodha kema nahi Ave? uttara-763- nA nahi Ave, kemake mananI prasannatA vagere kriyA karmanuM anaMtara kAraNa che, ane tenuM kAraNa dAnAdi kriyA che. eTale kAraNanA kAraNamAM kAraNapaNAnA upacArathI koI doSa nahi rahe. prazna-764 - dAnAdi kriyAthI mananI prasannatAdi thavAthI ApavAnI IcchAnA pariNAmanI vRddhi thavAthI dAtA vAraMvAra dAna Ape che. eTale mananI prasannatArUpa phaLane dAnAdi kriyA ja che paNa adRSTa evuM karma nathI, kAraNa ke jyAM daSTaphaLathI hetu siddha thaI jato hoya tyAM adaSTa phaLa mAnavAnuM zuM prayojana hoya? uttara-764 - evuM nathI, jema mATIno piDa te ghaTanuM nimitta che. tema dAnAdi kriyA paNa mananI prasannatAnuM nimitta che. kemake koI supAtrane dAnAdi karavAthI cittane prasannatA vagere thatA dekhAya che. mATe je jenuM nimitta hoya te tenuM phaLa na kahI zakAya, paraspara virodha AvI jAya. prazna-765- sarva kriyAo (kRSi Adi) daSTa phaLavALI ja che ema mAnavuM ja ucita che. nahi ke adRSTa phaLavALI, jemake, pazu vinAzarUpa kriyA mAMsa prAptirUpa dekhaphaLavALI ja che, kemake evo koI manuSya na hoya ke te pazuhiMsA adharmarUpa adaSTaphaLa mATe AraMbhe. paraMtu mAMsaprAptirUpa daSTaphaLa mATe ja AraMbhe che. mATe sarvakriyA daSTaphaLavALI ja che. arthAt jema Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 gujarAtI praznottara hiMsAdi azubhakriyAmAM adRSTaphaLano abhAva che tema dAnAdi zubhakriyAmAM paNa adekhaphaLano abhAva kema na mAnavo? uttara-765 - he agnibhUti ! je kAraNe jIvo moTA bhAge kRSi vANijya vagere daSTaphaLavALI azubhakriyAmAM pravarte che, ane adaSTa phaLavALI dAnAdi kriyAmAM ghaNA ochA jIvo pravarte che, te ja kAraNe te azubha kriyAo daSTaphaLavALI ane adaSTa phaLavALI baMne prakAre che ema mAna. jo ke kRSiAdi kriyA karanArAo dRSTaphaLa mATe ja te kriyAo AraMbhe che. adharma mATe AraMbhatA na hovA chatAM teo tenuM pAparUpa adRSTa phaLa bhogave ja che. ema na hoya to jIvo anaMta saMsArI thAya ja nahi, Ama teo hiMsAdi kriyAnA adaSTaphaLa rUpa pApanA kAraNe anaMta saMsAramAM bhaTake che ane dAnAdi zubhakriyA karanArA tenuM dharmarUpa adaSTa phaLa pAmIne anukrame saMsArathI mUkAya che. prazna-766 - bhale dAnAdi zubhakriyA karanArane temanA Icchita dharmarUpa adRSTa phaLanI prApti thAya paNa azubha kriyA karanArA to adharmarUpa adaSTaphaLa IcchatA nathI to te temane kaI rIte thAya? uttara-766 - avikala-saMpUrNa kAraNa potAnA kAryane utpanna karavA koInI paNa IcchAnI apekSA rAkhatuM nathI. te to potAnuM kArya kare ja che. koI kheDuta jema dhAnya vAvato hoya chatAM ajANatAM tenAM kodarAnuM bIja paDI jAya to te bIjA jalAdi sAmagrI sadbhAve kheDUtanI IcchA vinA paNa UgI nIkaLe che. tema kRSi-hiMsAdi paNa avikala kAraNane pAmIne kartAnI IcchA vinA paNa adharmarUpa kAryane utpanna kare ja che, A rIte dAnAdi zubhakriyAnA kartAne paNa IcchAvinA dharmarUpa adaSTaphaLa thAya che. Ama sarvakriyAonuM zubha athavA azubha adaSTaphaLa to hoya ja che. nahi to te kriyA karanArA mRtyu pachI tarata ja prayatna vinA ja saMsArathI mukta thaI jAya ane prAyaH saMsAra zUnya thaI jAya. athavA adaSTa phaLavALI dAnAdi kriyAono AraMbha ja saMsAra paribhramaNanuM kAraNa thavAthI atiklezavALo thAya, kemake dAnAdi kriyA karanArAo adaphaLano baMdha karavAthI bhavAMtaramAM paNa teno vipAka bhogave pAcho dAnAdi kriyA kare ema vAraMvAra thavAthI temane anaMta saMsAra thAya. ane kRSi-hiMsAdi azubha kriyA karanAro adaSTano saMcaya na karato hovAthI mokSamAM jato rahe ane evI kriyA karavAvALA koI jIva saMsAramAM na rahe ane mAtra dAnAdinA zubha phaLa vipAkane bhogavanArA ja rahe. paNa evuM to kyAMya dekhAtuM nathI. tathA A jagatamAM duHkhI jIvo ghaNA che jyAre sukhI jIvo bahu alpa che, enAthI jaNAya che ke kRSi-hiMsAdithI thatuM azubha karmarUpa adaSTaphaLa du:khI jIvone hoya che. ane dAnAdi kriyAthI thatuM zubhakarmarUpa adRSTaphaLa sukhI jIvone hoya che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-767 azubha kriyA karanArane paNa jo ardaSTa phaLa hoya to dAnAdi kriyA karanArAonI jema teo azubha ardaSTa phaLanI IcchA kema koI karatA nathI ? 30 - uttara-767 - adRSTa phaLavALI azubhakriyA koI buddhipUrvaka karatuM nathI. tethI koI paNa tenI IcchA karatuM nathI. kemake sarvakriyAo ekAMte ardaSTa phaLavALI che. emAMnI je kriyAo daSTaphaLavALI jaNAya che te anekAMtika che, arthAt koI daSTaphaLavALI thAya che koI nathI thatI. e dRSTaphaLa je anekAMtika che te paNa adRSTanA prabhAve ja che. kemake samAna sAdhathI AraMbhelI kriyAomAM paNa keTalAMkane phaLavighAta jaNAya che keTalAkane nathI jaNAto. e badhu adRSTa hetu vinA ghaTe nahi, e adRSTa hetu te karma che ane te phaLanI viSamatAnA kAraNarUpe pUrve siddha thayeluM ja che. kemake, tulya sAdhana chatAM phaLamAM jaNAto vizeSa te kAryarUpa che, ane je kArya che tenuM kAraNa avazya hoya che ja. te karma che. kemake ghaTanuM kAraNa paramANuo. e karma sarvakriyAonuM adaSTa phaLa che ane te kriyAthI bhinna che. karma e kArya che ane kriyAo kAraNa che. kArya ane kAraNa paraspara bhinna hoya che. prazna-768 1 jo zarIrAdi kAryo joIne tenA kAraNabhUta karmanI siddhi karo to te zarIrAdikArya mUrtimAna-rUpI hovAthI, tenA kAraNabhUta karma paNa rUpI ja siddha thaze ne ? uttara-768 - e to amane iSTa ja che. kemake jenuM kArya mUrtimAnlR hoya tenuM kAraNa paNa ghaTanA kAraNabhUta paramANunI jema mUrtimAnlR hoya che. ane jenuM kArya mUrtimAna nathI tenuM kAraNa paNa jJAnanA kAraNabhUta AtmAnI jema mUrtimAna hotuM nathI, mATe karma mUrtimAnlR che. prazna-769 A rIte kAraNa-kArya saMbaMdhathI karmane rUpI siddha karatAM to sukha-duHkhAdi paNa karmanuM kArya che e sukha-duHkhAdi kArya amUrta hovAthI tenuM kAraNa karma paNa amUrta siddha thaze. ane mUrtakAraNathI amUrtanA kAraNa banatA evA amUrta kAryanI utpatti vaLI kevI ? vaLI eka ja vastumAM mUrta ane amUrta baMne dharmo kyAMthI AvyA ? A baMne to paraspara atyaMta virUddha che. uttara-769 - sukha-duHkha vagere AtmAnA dharmo hovAthI AtmA tenuM samavAya kAraNa che ane karma to temAM anna-pANI AdinI jema nimitta kAraNa che mATe koI doSa nathI. vaLI karmarUpI che tene siddha karavAnA cAra hetunAM cAra dRSTAMto che - (1) jeno saMbaMdha thavAthI sukhAdino anubhava thAya te azanAdi AhAranI jema mUrta hoya che ane sukhAdino anubhava na thAya te AkAzanI jema amUrta hoya che. mATe te mUrtimAnlR che. (2) vaLI jenA saMbaMdhathI vedanA thAya te agninI jema rUpI che, ahIM karmanA saMbaMdhathI paNa vedanA thAya che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 gujarAtI praznottara (3) AtmAnA jJAnAdi dharmothI bhinna phUlanI mALA-caMdana-strI vagere bAhya nimittothI, cikAzathI majabUta thatA ghaTanI jema baLavAna thAya che tethI te mUrta hoya che tema mithyAtvAdi hetuthI karmane paNa upacayarUpa baLa prApta thAya che. (4) AtmAthI bhinna chatAM dUdhanI jema pariNAmI hovAthI rUpI che. prazna-770- karmanI rUpIpaNAnI siddhimAM tamAro pariNAmI hovAthI hetu asiddha che. uttara-770 - tArI vAta barAbara nathI. kemake karmanA kArya tarIke zarIrAdirUpa pariNAma jaNAya che. te zarIrarUpa pariNAmI kArya hovAthI karma paNa avazya pariNAmI siddha che. kemake jenuM kArya pariNAmI hoya te pote paNa pariNAmI hoya. jema dahIMno chAsa rUpe pariNAma thAya che. tethI te dahIMnuM kAraNa dUdha paNa pariNAmI jaNAya che. te rIte karmamAM paNa jANavuM. prazna-771 - jema AkAzAdinA vikAronuM vicitrapaNuM karma vinA paNa jaNAya che, tema saMsArI jIvonuM paNa sukha-duHkhAdibhAve vicitrapaNuM mAnIe to zuM doSa che? uttara-771 - agnibhUti ! gandharvanagara-IndradhanuSAdi abhravikAronI-ghara-maMdiravRkSa-lIlo pILo varNa vagere bhAvomAM vicitratA tuM mAne che to karmamAM vicitratA mAnavAmAM tane zuM vAMdho che? sarjanapratita evA IndradhanuSAdimAM jema bAhya pudgala skaMdhonI vicitratA to tuM mAne che. tema AMtarIka karmaskaMdhomAM paNa pudgalamayatA samAna hovAthI ane te jIva sahita hovAthI sukha-duHkhAdi utpanna karavA dvArA vizeSapaNe vicitratAnuM kAraNa bane che. to pachI tenI vicitratA kema nathI mAnato? vAdaLA vagere bAhya pudgalo vividharUpa pariNAmita thAya che. to pachI jIve grahaNa karelAM karmapudgalo vividharUpa pariNAma pAme emAM Azcarya zuM che ? citrakArAdi e grahaNa karela citrAdi karmAnugata pudgalonI pariNAmanI vicitratA vizrasAdi pariNAmathI pariNata thayelI IndradhanuSAdinA pugala pariNAmanI vicitratAthI viziSTa prakAranI che ema jaNAya che. tevI rIte jIve grahaNa karela karmapudgalonI sukha-duHkhAdi janamarUpa vicitratA paNa viziSTa prakAranI che. prazna-772 - jo abhravikAranI jema karmapudgalonI vicitra pariNati mAnIe to pachI jema vicitratA svAbhAvika thAya che, tema A zarIra paNa surUpa-kurUpa-sukha-duHkhAdi bhAve svabhAvathI ja pariNAma pAme che ema ja mAno ne? phogaTamAM vicitratAnA hetubhUtakarmanI kalpanA karavAnI zI jarUra che? uttara-77ra - ame abhravikAranI jema zarIranI vicitratA mAnIe ja chIe. karma paNa sUkSma zarIra ja che. e atyaMta sukSma-atIndriya ane atyaMtara mAtra hovAthI jIvanI sAthe Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 zrI vizeSAvazyaka bhASyam ekameka thayeluM che eTale abhravikAranI jema bAhya zarIranI vicitratAnI jema kAmaNa zarIranI vicitratA paNa mAna. prazna-773- bAhya zarIranI vicitratA to sAkSAt jaNAya che eTale mAnI laIe paNa atyaMtara karma zarIranI vicitratA kaI rIte mAnavI? te sUkSma zarIra to apratyakSa che eTale tene na mAnavAmAM zuM doSa Ave? uttara-773 - jo te sUkSma zarIra na mAnIe to maratA samaye choDelA sthULa zarIravALA jIvane bhavAMtaramAM pharI sthULa zarIranI prAptimAM kAraNabhUta je sUkSma zarIra che. tenA vinA te sthaLa zarIranI prApti na thAya. kemake kAraNa vagara anya zarIra grahaNa thaI zakatuM nathI eTale bIjA zarIranI prApti vinA maryA pachI zarIra rahita thavAthI sarva jIvone prayatna vagara ja saMsArano cheda thAya, eTale mokSa maLI jAya athavA zarIra vagaranA jIvone paNa niSkAraNa saMsAramAM bhaTakavAnuM thAya. e rIte saMsArathI mukta evA siddhanA jIvone paNa niSkAraNa saMsArabhramaNa thAya. ane e ja rIte pAchuM mokSagamana thAya. eTale vicitratAnA kAraNabhUta karmane mAnI le to A badhA doSo nahi Ave. prazna-774 - tame AgaLa kahyuM che ke karma mUrta che to mUrta karmano amUrta AtmA sAthe saMyoga saMbaMdha ke samavAya saMbaMdha kaI rIte ghaTe? uttara-774- jema mUrti evA ghaTano amUrta evA AkAza sAthe saMyoga saMbaMdha che, tathA AMgaLI Adi dravyano saMkocana-prasAraNAdi kriyAnI sAthe samavAya saMbaMdha che, tema ahIM paNa AtmA ane karmano saMbaMdha che. athavA jema A bAhyasthULa zarIra jIva sAthe saMbaMdhavALuM pratyakSa ceSTA karatuM dekhAya che tema bhavAMtaramAM jatA jIvanI sAthe saMbaMdhavALuM kArmaNa zarIra paNa che evuM mAnI le. prazna-775 - to dharmAstikAya - adharmAstikAyanA nimitte jIvanI sAthe saMbaMdhavALuM bAhya zarIra ceSTA kare che ema mAno ne? uttara-77pa - are bhalA mANasa! A dharma-adharma mUrti che ke amUrti? jo mUrta mAnato hoya to temano amUrta AtmA sAthe saMbaMdha kevI rIte che? ane game te prakAre e saMbaMdha che ema mAne to tevI rIte karmano paNa tenI sAthe saMbaMdha kema nathI mAnato? ane tuM jo dharmaadharmane amUrta mAnato hoya to bAhya-mUrta-sthUla zarIra sAthe te amUrtano saMbaMdha kaI rIte thAya? kemake tuM to mUrtinI sAthe amUrtanA saMbaMdhane mAnato nathI. ane kadAca tuM e saMbaMdha vinA bAhya zarIranI ceSTAomAM teo nimittarUpa na thAya. ane kadAca tuM e saMbaMdhane mAnato Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 gujarAtI praznottara hoya to jIva ane karmano saMbaMdha paNa tevI rIte thato mAnavAmAM tane vaLI kaI Apatti AvI javAnI ? prazna-776 - mUrta karma vaDe amUrta AtmAne harSa-kheda vagere anugraha-upaghAta kaI rIte thaI zake? jema amUrti AkAzane mUrti caMdana-agnijvAlA AdithI anugraha-upaghAta thato nathI tema amUrta AtmAne paNa te na thavo joIe ne? uttara-776 - vijJAna-vivAda-dhIraja-smRti vagere AtmAnA amUrta dharmo che. temane madIrApAna-dhaturo-viSa-kIDI vagerenA bhakSaNathI upaghAta thAya che. ane dUdha-sAkara-ghI thI bharela auSadhi vagere khAvAthI anugraha thAya che tema ahIM paNa samajavuM. athavA A saMsArI AtmA ekAMte sarvathA amUrta nathI. kemake, anAdi karma saMtithI anya pariNAmane pAmelo che. te agni ane lokapiMDa saMbaMdha nyAye karma sAthe maLelo che. karma mUrta hovAthI AtmA paNa tenAthI kAMIka abhinna hovAthI amUrta chatAM kAMIka mUrti che. tethI mUrta karma vaDe cetanAmaya AtmAne anugraha-upaghAta thAya che. ane AkAza amUrta tathA acetana hovAthI tene tenAthI anugraha-upaghAta thatA nathI. tathA bIja ane aMkuranI jema zarIra ane karmano paraspara hetu-hetumadbhAva hovAthI karmasaMtAna anAdi che. jema bIjathI aMkuro thAya che ane aMkurAthI pharI bIja thAya che. tema, zarIrathI karma thAya che, karma vaDe pAchuM zarIra thAya che. Ama, anAdikALathI vAraMvAra paraspara kArya ane kAraNabhAva hoya che, Ama paraspara hetu-hetumad bhAvavALI vastuo pitA-putra ke bIjAMkuranI jema anAdi saMtAnavALI hoya che. ahIM zarIra ane karmano paNa tevo ja bhAva hovAthI karmasaMtAna anAdi che. karmano sarvathA abhAva mAnavAmAM to svarganI IcchAvALo agnihotra yajJa kare vagere devavAkyo ane lokamAM dAnAdi kriyAonuM phaLa svagadi kahyuM che te sarve naSTa thaI jAya. mATe karma e anAdi saMtAna che. prazna-777 - to pachI zarIrAdinA kartA tarIke karmane na mAnIne zuddha jIva athavA IzvarAdine mAnavAmAM Ave to zuM doSa che? uttara-777 - ema mAnavuM yogya nathI, kAraNa ke daMDAdi upakaraNa vinAnA kuMbhAranI jema karma vagarano AtmA ke IzvarAdi paNa zarIra vagere kAryane upakaraNanA abhAve karatA nathI. jIva vagerene zarIrAdino AraMbha karavA karma vinA bIjuM koI upakaraNa ghaTatuM nathI. kemake, gabhadi avasthAmAM e sivAya anya upakaraNano saMbhava nathI, temaja karma vinAno jIva zukra-zoNita paNa grahaNa na kare. vaLI, AkAzanI jema niSkriya-amUrta-azarIrI ane bhAga-2/4 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam sarvagata hovAthI ane paramANunI jema eka ja hovAthI karma vinA koIpaNa jIva zarIrano AraMbha karI zakato nathI. prazna-778 to zarIradhArI Izvara dehAdi sarva kAryo AraMbhe che ema mAnone ? uttara-778 - nahi mAnI zakAya. kAraNa ke temAM paNa uparavALo doSa Avaze kemake te paNa daMDAdi upakaraNa vinAnA kuMbhAranI jema karma vinAno Izvara hovAthI potAnuM zarIra karI zakato nathI. 34 - to koI bIjo e IzvaranuM zarIra karato haze evuM samajavuM ? prazna-779 uttara-779 - to pachI e Izvara zarIra vinAno che ke zarIravALo ? jo zarIra vinAno hoya to pAcho e ja doSa Ave che ane jo zarIravALo anya Izvara e IzvaranuM zarIra karato hoya to tenAM zarIrano karanAra paNa anya zarIravALo Izvara hovo joIe. tenA paNa zarIrane karanAra anya koI Izvara hovo joIe. ema thatAM anavasthA sivAya bIjuM zuM thaze ? e mAnavuM to sarvathA aniSTa che, mATe zarIra vagereno kartA Izvara che ema mAnavuM ekadama ayogya che paraMtu karma sahita jIva ja te zarIrAdino kartA che e mAnavuM zANapaNabharyuM che. vaLI jo te Izvara prayojana vinA zarIrAdi kare to te gAMDA jevo ja gaNAya. ane jo emAM kAMI paNa prayojana mAnIe to te Izvara Izvara ja na rahe. kAraNa ke anAdi zuddha AtmAne dehAdi ka2vAnI IcchA na hoI zake. kemake IcchA to rAgavikalparUpa che. A ja yuktiothI viSNubrahmA vagere paNa kartA tarIke ghaTatA nathI. prazna-780 - zarIrAdinA kartA tarIke svabhAvane mAnIe to zuM vAMdho che ? kAraNa ke laghu svabhAvathI ja thAya che jemake kamaLamAM kAMTAdinI vicitratA koNa kare che ? moranAM pIMchA vagere vicitra koNe karyA ? koIe nahi, eTale A duniyAmAM je kAMI paNa che te badhuM hetu vinAnuM ja che. jema kAMTAomAM tIkSNatA svAbhAvika che tema A sukha vagere paNa svAbhAvika che. emAM tame kayo hetu karavAnA ? uttara-780 A mAnyatAmAM paNa doSono DuMgara Ubho thaI javAno, kemake Ama, zarIrAdinA kartA tarIke svabhAvane mAnIe to te svabhAva koI vastuvizeSa che, akAraNatA che ke vastuno dharma che ? (1) ene vastuvizeSa to nahi ja kahI zakAya kemake te vastu che ema jaNAvanArUM koI pramANa nathI ane apramANika vastune paNa vasturUpe mAnato hoya to tArA hisAbe karma paNa apramANika che tene paNa tuM vastu rUpe mAna. vaLI, e vastu vizeSarUpa jo svabhAva che to te mUrta che, ke amUrta ? jo mUrta hoya to 'svabhAva' evA bIjA nAmathI karma Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 35 ja mAnyuM gaNAya ane amUrta hoya to upakaraNa vinAno hovAthI AkAzanI jema akartA che, vaLI zarIrAdi mUrta kAryanuM amUrta evo svabhAva kAraNa thAya te barAbara nathI. mATe svabhAva e kAMI vastuvizeSa nathI. (2) svabhAvane akAraNatA mAnIe to evo artha nIkaLyo ke dehAdi badhuM kAraNa vinA ja utpanna thAya che. eTale kAraNano abhAva sarvatra samAna thavAthI eka sAthe sarva zarIrAdi utpanna thavA joIe. A rIte to zarIrAdi kAraNa vinA akasmAt utpanna thAya che ema mAnavuM paDe. te to atyaMta anucita che. kemake je akasmAt-hetu vinA utpanna thAya te vAdaLa vagerenA vikAsanI jema AdimAn pratiniyata AkAravALuM nathI hotuM ane zarIrAdi to AdimAna pratiniyata AkAravALA hoya che. mATe te akasmAt na gaNAya. paNa karmarUpa hetu sahita gaNAya. kemake te ghaTanI jema pratiniyata AkAravALA hovAthI upakaraNavALA tenA kartAe te karelA jaNAya che. (3) have, svabhAvane vastuno dharma kahIe to temAM vijJAnAdinI jema jo AtmAno dharma hoya to te AkAzanI jema amUrta hovAthI zarIrAdinuM kAraNa thaI na zake. paNa tene koI mUrta vastuno dharma mAnavAmAM koI vAMdho nathI kemake karma e pudgalAstikAyano paryAya ja che ane teno tevo svabhAva che. mATe mUrta vastuno dharma mAnavAmAM koI doSa nathI. vaLI, tane "puruSa vevaM sarva' ityAdi vedapada sAMbhaLIne karma viSayaka saMzaya thayo che kemake te padono artha tuM Avo kare che. A pratyakSa jaNAtuM sarva cetana-acetanarUpa, je thaI gayuM che, je thavAnuM che, je mokSano svAmI che, je AhAra vaDe vRddhi pAme che, je cAle che, je cAlatA nathI, je merU Adi dUra che, je najIkamAM che te sarva atyaMtara che, je sarvanI bahAra che, te sarve puruSa ja che ethI adhika karma nAmanI koI vastu sattA nathI. tathA 'vijJAnadhanAvi' veda pado paNa karmano abhAva batAvanArAM che, kAraNa ke baMne padomAM rahelo 'va' kAra karmanI sattAnA abhAvane siddha karanAra che ema tArI mAnyatA che. e barAbara nathI e vedapadono satyArtha sAMbhaLa - 'puruSa vev' vagere veda pado AtmAnI stuti karanArA temaja jAtyAdi madano tyAga karavA mATe advaitabhAva jaNAvanArA che. karmano abhAva jaNAvanArA nathI. keTalAMka vAkyo vidhi batAvanArA, keTalAka artha batAvanArA tathA keTalAMka anuvAda pratipAdaka veda vAkyo che. 'agnihotraM nuyAt' vagere vidhivAda batAvanArA che, arthavAda be prakA2no che stuti arthavAda ane niMdA arthavAda. temAM 'puruSa va' ane 'sa sarvavid yathaiva' vagere tathA 'jyA pUrvIyADaDaduA sarvAn namAnavAnoti' vagere stuti arthavAda batAvanArA vAkyo che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-781 - "ya pUIyA' Adi vAkyo vidhivAda batAvanArA kema na kahevAya? uttara-781 - ema kahevAthI to zeSa agnihotrAdi anuSThAna nirarthaka thAya. "Si va: prathamo yo yonima: yonidvaDancana yAte ja gatimayapata" A vAkyamAM pazu-megha vagere prathama karavAnI niMdA karI che. tethI te nindArtha pratipAdaka gaNAya. 'dAza mAsA: saMvatsara:', 'niruwn' 'hiMsya meSas" A vAkyo anuvAda batAvanArA che. kemake temAM lokaprasiddha arthanuM ja kathana karyuM che. tathA "vijJAnana" ityAdi padano artha A rIte jANavo - jemake vijJAnaghana yAne AtmA te bhUtothI bhinna che. ane te zarIrAdi kAryono kartA che. eTale kArya karavAmAM koI karaNa hovuM joIe evuM anumAna karAya che. te AtmAne zarIrAdi kArya karavAmAM je karaNabhUta che te karma che. ema svIkArI le. tathA karmane jaNAvanArAM sAkSAt veda pado paNa che jemake, "puSyaH puna pharmaLA, papa: pAna khA" A pramANe AgamathI paNa karma siddha che, eTale karma che e vAtano svIkAra kara. (3) vAyubhUti - je jIva che te ja zarIra che ke anya kaI che? pRthvI-apa-teja ane vAyu e bhUtonA samudAyathI pUrve asat evI cetanA utpanna thAya che. jema ghAtakI puSpa-goLa vagere madyanA judA judA aMgomAM mada jaNAto nathI. paNa temanA samudAyamAM te jaNAya che. tema pRthvI Adi pratyekamAM te cetanA nathI. paNa temanA samudAyamAM to pratyakSapaNe cetanA jaNAya che, eTale cetanA e bhUta samudAyano dharma che. vaLI jema madyanA pratyeka aMgomAM nahi jaNAto madabhAva tenA samudAyamAM utpanna thaIne pharI pAcho kAlAMtare tevA prakAranI vinAzaka sAmagrI maLavAthI nAza thAya che. tema cetanA paNa bhUta samudAyamAM utpanna thaIne tathAvidha prakAre keTaloka samaya rahIne naSTa thAya che. eTale anvaya vyatirekathI caitanya e bhUtano dharma nizcita thAya che. dharma ane dharmIno paraspara abheda hoya che. bheda mAnIe to ghaTa ane paTanI jema te baMneno paraspara dharma-dharmIbhAva ghaTe nahi. mATe je caitanyarUpa jIva che, te zarIra ja che, kemake cetanA e bhUtono dharma che ane zarIra e bhUtono samudAya che. te baMne abheda hovAthI eka ja che. vaLI, bIjA veda padothI jIva zarIrathI bhinna che evuM paNa saMbhaLAya che. jemake - "ha vai sazarIrasya priyapriyayorapatirahita, mArI vA vasataM priyapriye na gRti:" eTale zarIravALA AtmAne priyApriyano abhAva nathI, ane zarIra vinAnA zuddha AtmAne Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara priyApriya sparzatA nathI, tethI tene upara mujaba saMzaya thayo che ke je jIva che te zarIra che ke anya kAMI che ? paNa tArI A zaMkA ayogya che, kAraNa ke - jema pratyeka retInA kaNamAM tela sarvathA na hovAthI tenA samudAyamAM paNa tela nathI thatuM tema bhUtomAM pratyekamAM paNa cetanAno sarvathA aMza mAtra paNa na hovAthI tenA samudAyamAM paNa cetanA na thAya. arthAt je jenI alaga-alaga avasthAmAM sarvathA na hoya te tenA samudAyamAM paNa na hoya, ane je jenA samudAyamAM hoya te tenI pRthapha avasthAmAM paNa hoya che. jema talamAM tela pRthapha avasthAmAM hoya che to samudAyamAM paNa hoya che. ahIM bhUtonI pratyeka avasthAmAM cetanA bilakula dekhAtI nathI eTale te bhUtanA samudAyathI thayela che ema kaI rIte kahevAya? paNa te bhUtathI bhinna koI anya kAraNathI thayela che. te kAraNa cetanAnI amUrtatA che. mATe amUrta evo jIva che ema mAnavuM joIe. prazna-782 - je pratyeka avasthAmAM na hoya te samudAyamAM paNa na hoya tevo tamAro niyama barAbara nathI. kAraNa ke madhanA kAraNo je ghAtaka puSpAdi che temAM pratyeka avasthAmAM mada jaNAto na hovA chatAM tenA samudAyamAM jaNAya ja che ne? uttara-382- nA, ghAtaki AdimAM pratyekamAM madyano sarvathA abhAva nathI hoto, paraMtu darekamAM ochA-vatto madano aMza hoya che ja, jemake ghAtakinA puSpamAM cittabhrama karavAnI zakti che, goLa-drAkSa-zeraDI AdinAM rasomAM tRpti karavAnI zakti che, pANImAM tarasa miTAvavAnI zakti che. Ama, darekamAM yathAsaMbhava judI-judI zakti hoya che. e rIte judA judA pRthvI Adi bhUtomAM paNa koIka aMze caitanya zakti hoya to temanA samudAyamAM saMpUrNa cetanA pragaTa thAya, paNa evuM thatuM nathI. vaLI, jo e ghAtaka puSpAdimAM sarvathA madano abhAva hoya to te madyanA kAraNo ja kema kahevAya ? athavA madyano artha ghAtakI puSpAdi zodhIne teno samudAya karIne zA mATe madya banAve che? bIjA bhammAdi padArthomAMthI kema na banAve ? prazna-783 - judA judA madyanA aMgomAM paNa kAMIka madya sAmarthya che tethI tenA samudAyamAM te saMpUrNa jaNAya che e ja rIte judA judA bhUtomAM paNa kAMIka cetanA che tethI te samudAyamAM saMpUrNapaNe pragaTa thatI jaNAya che, judI-judI avasthAmAM cetanA alpa hovAthI pragaTa jaNAtI nathI paNa samudAyamAM saMpUrNa thavAthI pragaTarUpe jaNAya che ema mAnavAmAM zuM vAMdho che? uttara-783- are AvI pAyA vagaranI vAto kema kare che? kemake cetanA e AtmAno dharma che ane AtmA bhUta samudAya aMtargata che. AtmAnA abhAve bhUta samudAyamAM cetanA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 zrI vizeSAvazyaka bhASyam hotI nathI tethI "cetanA bhUtanA samudAyamAM jaNAya che. evo tAro hetu asiddha che. ane jo cetanA bhUta-samudAya mAtrano ja dharma hoya to te mRtazarIramAM paNa hovI joIe. prazna-784 - mRta zarIramAM te vakhate vAyu nAmanuM bhUta tattva na hovAthI temAM tyAre cetanA jaNAtI nathI ema mAno? uttara-784 - nA nahi manAya, kAraNa ke naLI Adi dvArA emAM vAyu dAkhala karIe to paNa te jaNAtI nathI. prazna-785- te vakhate temAM tejano abhAva che ema mAnavAthI temAM cetanA jaNAtI nathI evuM siddha thaze? uttara-785 - nA, koI evA prayogathI emAM tejane dAkhala karavAthI paNa mRta zarIramAM cetanA jaNAtI ja nathI. prazna-786 - to viziSTa prakAranA teja ane vAyunA abhAve mRta zarIramAM cetanA jaNAtI nathI ema mAnI lo ? uttara-786 - to to tyAM AtmasattA vinAnI tane bIjI kaI viziSTatA maLaze? koI nahi. mATe te paNa tyAM AtmasattA mAnI lIdhI e siddha thaI gayuM. prazna-787- ghaTamAM jaNAtA rUpAdi dharmo jema ghaTanA nathI ema na kahI zakAya tema bhUta samudAyamAM jaNAtI cetanA bhUta samudAyanI nathI ema kaI rIte kahevAya? uttara-387 - vAyubhUti ! tArI vAta ayogya che. kAraNa ke pRthvI ane pANInA samudAyamAM jaNAtI vanaspati vagere pRthvIjIvanA samudAya mAtrathI ja thayela che ema kahI zakAya nahi, kemake te to bIjathI thayela che, tema ahIM paNa pRthvI Adi bhUtAtmaka zarIramAM jaNAtI cetanA bhUta samudAya mAtrathI thayela kahI zakAya nahi kemake te bhUta samudAyathI bhinna evA AtmAthI thayela che. mATe mArA kathanamAM virodha nathI. paraMtu pratyeka bhUtamAM cetanA che' evA tArA kathanamAM ja pratyakSa virodha che. dRSTAMta - je eka vyakti aneka sAdhanothI jANela arthanuM smaraNa kare che. te vyakti te sAdhanothI, mahelanI pAMca bArIothI jANela arthanuM smaraNa karanAra devadatta jema mahela ane bArIothI bhinna che, tema zarIra ane tenI pAMca IndriyothI artha jANanAra smaraNa karanAra hovAthI bhinna che. ane je bhUtendriyAtmaka samudAyathI bhinna nathI te arthanuM smaraNa karanAra Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 39 paNa nathI. kAraNa ke aneka sAdhanothI arthane jANIne tenuM smaraNa karavA chatAM smaraNa karanAra te sAdhanothI abhinna hoya to bArIthI arthane jANanAra devadatta paNa bArI rUpa thAya. prazna-788 - to temAM Indriyo ja arthagrahaNa kare che te sivAya anya koI artha grahaNa karatuM nathI evuM mAno? uttara-788 - te yogya nathI. kemake Indriyono te vyApAra pUrNa thayA pachI paNa IndriyothI jANela arthanuM smaraNa thAya che ane koI vakhata Indriyono vyApAra cAlu hovA chatAM artha bodha thato nathI. AtmAnI siddhi karanAranuM anya anumAna : ghaTAdi jJAnarUpa mati, IndriyothI bhinna koI vyaktinI che, kAraNa ke Indriyo vyApAra rahita thavA chatAM - AMdhaLA-baherApaNuM vagere avasthAmAM Indriyano vyApAra naSTa thavA chatAM paNa Indriya dvArA jANelA arthanuM smaraNa to thAya che. athavA Indriyano vyApAra hoya to paNa kyAreka anupayoga avasthAmAM vastunuM jJAna nathI thatuM. Indriyo jo padArthanI jANanAra hoya to AMkha khullI chatAM zrotrAdi Indriyo paTu chatAM yogya dezamAM sthita zabdAdi viSaya chatAM upayoga zUnya cittavALAne vastuno bodha thato nathI tenuM zuM kAraNa ? AthI evuM jaNAya che ke IndriyanA samUhathI bhinna evI vyaktine e vastuno bodha thAya che. jema pAMca bArIthI strIAdi vastune jonAra vyakti pAMceya bArIthI bhinna che eTale evo niyama phalita thaze ke jeno uparama thayA chatAM te vaDe jANela arthanuM je vyakti smaraNa kare che. te vyakti bArI vaDe jANela arthanuM bArI baMdha thayA pachI paNa smaraNa karanAra devadattanI jema bhinna ahIM AtmA paNa Indriyano vyApAra aTakyA pachI Indriya rahita avasthAmAM pUrve grahaNa karela arthanuM smaraNa kare che tethI AtmA IndriyothI bhinna che. vaLI AtmA IndriyothI bhinna hovAnuM bIjuM udAharaNa Ape che. anya Indriya vaDe grahaNa karIne te anya Indriya vaDe vikAra pAme che, je anya vaDe jANIne anya vaDe vikAra pAme te te bannethI bhinna hoya che. jema agAsI para pharato devadatta pUrva taraphathI bArIethI strIne joIne pazcima taraphanI bArImAMthI AvelI strIne hAtha vaDe spazadino vikAra batAvato te baMne bArIthI judo che. tema AtmA paNa cakSu vaDe koIne AMbalI khAto joIne jIbhamAM lALa paDavA rUpa vikAra pAme che mATe AtmA te baMnethI bhinna che. athavA anya vaDe jANIne grahaNa kare che, mATe AtmA IndriyathI bhinna che. | sarva IndriyothI jANela arthanA smaraNathI AtmA IndriyothI bhinna che. jema IcchAvazAta spardhAdi pAMca bhinna-bhinna jJAnavALA pAMca purUSothI e pAMca jJAnavALo chaThTho purUSa judo che Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zrI vizeSAvazyaka bhASyam tema pAMce jJAnavALo AtmA paNa pAMce IndriyothI judo che, arthAta IndriyarUpa sAdhana e AtmA nathI paNa tenAthI alaga AtmA che. prazna-789 - zabdAdi bhinna-bhinna jJAnavALA pAMca purUSonI jema pAMca Indriyone paNa jJAna hovuM joIe ne ema na thAya to tamAro Apelo hetu siddha kaI rIte gaNAya? uttara-789 - e mATe ja to ame IcchAvazAt evuM vizeSaNa ApyuM che. jethI koI doSa na rahe. kAraNa ke Indriyone IcchA hotI nathI. athavA sahakArI kAraNapaNe upalabdhinuM kAraNa mAtra IndriyomAM che. eTale upacArathI Indriyone paNa jJAna mAnavAmAM kAMI vAMdho nathI. tathA, vAyubhUti ! AtmA zarIrathI bhinna che tenI siddhinAM bIjA keTalAMka anumAno sAMbhaLa. je bALavijJAna che te anya vijJAnapUrvaka che, je vijJAna hoya che te anya vijJAnapUrvaka hoya che. jema yuvakanuM vijJAna bALa vijJAnapUrvaka hoya che. tema ahIM je bALavijJAna che te vijJAna A zarIrathI bhinna che, kemake pUrva zarIrano tyAga thavA chatAM A zarIranA vijJAnanuM te kAraNa che. vijJAna e guNa che te tenA guNI AtmA sivAya hoI zake nahi. mATe AtmA zarIrathI bhinna che. nahi ke zarIra ja AtmA che. prazna-790 - bALavijJAna vijJAnasvarUpa hovAthI anya vijJAnapUrvaka che, temAM kahelo hetu pratijJAta arthano ja eka vibhAga che eTale e hetu asiddha ja thayo ne? uttara-790 - nA, emAM vizeSano pakSa karyo che eTale sAmAnya hetu thAya. hetu asiddha na thAya. jemake - "varNAtmaka zabda meghanA zabdanI jema anitya che. A prayogamAM hetu asiddha nathI paNa sAmAnya che. tevI ja rIte ahIM paNa "bALavijJAna anya vijJAnapUrvaka che." ema vizeSano pakSa karyo che. bALazabda ahIM vizeSa che. eTale ame kahela hetu "zabda zabda hovAthI anitya che' evA prayoganI jema pratijJAta arthano eka bhAga thaIne asiddha nahi thAya. vaLI, bALakano prathama stanAbhilASa, abhilASarUpa hovAthI anya abhilASapUrvaka hoya che. bALakano A prathama stanAbhilASa te abhilASa zarIrathI judo che, kemake pUrva zarIrano tyAga thavA chatAM ahIMnA abhilASanuM tekAraNa che. abhilASa e guNa che, guNa e guNI sivAya na hoI zake. mATe te guNano AzrayabhUta guNI e zarIra nahi paNa tenAthI judo evo AtmA ja che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 41 prazna-791 - e anumAnamAM kahelA hetumAM vyAbhicAra che. kemake badhA abhilASa, abhilASapUrvaka nathI hotA. jema mokSano abhilASa mokSanA abhilASapUrvaka nathI hoto tema A abhilASa paNa kema na hoya? uttara-791 - jo ame ahIM "stanAbhilASa anya stanAbhilASapUrvaka che' ema vizeSathI kahyuM hota to vyAbhicAra thAta. paNa ame to "stanAbhilASa anya sAmAnyAbhilASapUrvaka hoya che' ema kahyuM che eTale tAro upajAvelo doSa nahi rahe. e rIte mokSano abhilASa paNa anya sAmAnya abhilASapUrvaka ja hoya che. tathA bAlya zarIra-duHkha-zoka-rAga-dveSa vagere hetuo paNa e ja pramANe yojavA. prazna-792 - AtmA jo zarIrathI bhinna che to ghaTa vageremAM koI pakSI vagere pesatuMnIkaLatuM dekhAya che tema te AtmA paNa zarIramAM pesato-nIkaLato kema dekhAto nathI? uttara-792 - gautama vAyubhUti ! padArtha nahI jaNAvavAmAM anupalabdhi kAraNa che, te paNa be prakAre che. (1) avidyamAna padArthanI anupalabdhi (2) vidyamAna padArthanI anupalabdhi. temAM azvazRMga - kharajhaMga - vaMdhyAputra vagere nathI dekhAtA te avidyamAna padArthanI anupalabdhi kahevAya che. tathA, svarga-narka vagere je bhAvo dUra hovAthI dekhAtA nathI te vidyamAna padArthanI anupalabdhi kahevAya. A anupalabdhi (21) prakAranI che. (1) ati dUra hovAthI - svarga-narakAdi, (2) atyaMta najIka hovAthI - potAnI AMkhanI kIkI-pAMpaNamela vagere, (3) ati sukSmapaNAthI - paramANu vagere, (4) mananI anavasthAthI - zabda vagere hoya chatAM na jaNAya, (5) IndriyanI apaTutA-baherA vagere manuSyane na saMbhaLAya, (6) matimaMdatAthI - zAstranA sUkSma arthano bodha na thAya, (7) azakyapaNAthI - kAna, mastakapITha vagerenI jema, (8) AvaraNathI - AMkho para hAtha mukavAthI athavA caTAI-bhIMta vagerenA AvaraNathI hAtha vagere paNa na dekhAya, (9) parAbhavathI - sUryanA tejamAM parAbhUta tArA vagere, (10) samAnatAthI - maga, aDada vagere potAnI samAna jAtinA DhagalAmAM paDavAthI, (11) anupayogathI - UMdhelA manuSyane pathArInA sparzanI jema, (12) upAyanA abhAve - gAya-bheMsAdinA dUdhanuM pramANa jema ziMgaDAdithI na jANI zake, athavA AkAzanuM mApa upAya vinA na jANI zake, (13) vismaraNathI - bhUlI javAthI, (14) khoTA upadezathI - ThagAI vagerethI, (15) moha-ajJAnathI - jIvAdi padArtha na jANI zakAya, (16) vidarzanathI - sarvathA aMdhanI jema, (17) vikArathI - vRddhAvasthAdinA vikArathI, (18) kriyAnA abhAvathI - pRthvI khodavI vagere kriyAnA abhAve vRkSanA mULa vagere na jANI zakAya, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (19) zAstra nahi sAMbhaLavAthI - teno artha na samajAya, (20) kALanI dIrghatAthI - bhUtabhaviSyakALanI dIrghatAthI RSabhadeva-padmanAbha vagere na jaNAya, (21) svabhAva viprakarSathI - AkAza ane pizAca vagereno svabhAva vipakarSa hovAthI na jaNAya. Ama, padArtha vidyamAna chatAM A 21 prakAranI anupalabdhithI nathI jaNAto. ahIM karmAnugata saMsArI jIva vastutaH AkAzanI jema amUrta che, ane kArpaNa zarIra paNa paramANunI jema sUkSma che, tethI vidyamAna chatAM dekhAtAM nathI. have, vedokta vacanathI AtmA zarIrathI bhinna che e siddha kare che. vaLI he gautama ! AtmA zarIrathI abhinna hoya to svarganI IcchAvALAe agnihotrAdi anuSThAna karavuM - e vedapadano vighAta thAya. kemake zarIra to agnivaDe bALIne ahIM ja bhasma karAya che. eTale pachI jIvanA abhAve svarganI prApti kone thAya? temaja te zarIra vaDe karela dAnAdinuM phaLa paNa kone thAya? vaLI "satyena nakhya tapaNA doSa vratyeLa nityaM jyotirmayo vizuddho caMpatti dhIra yataya: saMyatAtmAna:" eTale satya-tapa ane brahmacaryathI jyotirmaya A AtmA zAzvata labhya che. tene dhIra ane saMyamI yogIo joI zake che. Ama, aneka veda vAkyo bhUtathI atirikta AtmA che ema pratipAdana kare che. mATe AtmA zarIrathI judo che, ane cetanA e AtmAno dharma che, bhUtono dharma nathI. (4) vyakta-pAMca bhUto che ke nahi? prazna-793 - pRthvI-a-ja-vAyu-AkAza A pAMca bhUto che ke nathI? uttara-793 - he vyakta ! tane paraspara viruddha vedapado sAMbhaLavAthI A prakArano saMzaya thayo che te vedapado "vanopadaM vai sa manveSa brahmavidhirangasa vize:" eTale A sarva jagat svapna samAna che. mAtra A brahmavidhi-paramArtha prakAra teja jANavA yogya che. A pado bhUtono apalApa kare che, ane "dhAvA pRthivI pRthivI devatA mApo tevatA" A pado bhUtonI sattA jaNAve che. Ama, paraspara viruddha artha pratipAdaka vedavAkyo sAMbhaLIne tane Avo saMzaya thayo che. paraMtu, kharekhara to tuM A vedapadono vAstavika artha jANato nathI. prazna-794 - evuM tame kaI rIte kahI zako kemake jema koI garIba mANasa svapnamAM potAnA gharanA AMgaNAmAM hAthI-ghoDA-sonAno Dhagalo vagere nahi hovA chatAM dekhe che IndrajALanA vilAsa jevI mAyAmAM paNa avidyamAna evA suvarNa-maNi-ratna-cAMdInAM vAsaNobAga-bagIcA-puSpa-phaLa vagere avidyamAna chatAM jaNAya che. tevI rIte A pRthivI vagere bhUto Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 gujarAtI praznottara paNa avidyamAna chatAM jaNAya che. eTale te paNa vAstavika rIte svapna ane IndrajALamAM joyela vastu jevA mAnavAmAM zo vAMdho che? uttara-794 - ema mAnavuM jarAya yogya nathI, kemake jyAre bhUtomAM saMzaya hoya tyAre jIvAdimAM paNa saMzaya hovo ja joIe kAraNa ke e jIvAdi padArtho bhUtanA vikArarUpa zarIramAM adhiSThita che. ethI pRthvI Adi bhUto ane jIvAdi padArtho tArA hisAbe avidyamAna che eTale sarvazUnyatAnI zaMkAvALo tuM AkhA vizvane mAyA ane svapna-IndrajALa jevuM mAne che. vyaktanA abhiprAye sarvazUnyatAnI yuktio : (1) kArya kAraNabhAva paraspara sApekSa che, potAthI, parathI, ubhayathI ke e sivAya anyathI paNa padArthanI siddhi thatI nathI. kAraNa ke je koI padArthono samudAya che te sarva kAryarUpa ke kAraNarUpa hovo joIe. tethI je kArya hoya che kAraNa vaDe karAya che. eTale kAryatvano vyavahAra kAraNane AdhIna hoya che paraMtu kAryanuM kAryatva svabhAvathI siddhatva nathI, e ja rIte kAraNa kArya kare che. eTale teno kAraNatvano vyavahAra kAryane AdhIna che, paNa tenuM kAraNatva svataH siddha nathI. A rIte je svataH siddha nathI te kharaviSANanI jema parataH paNa siddha nathI. sva-para ubhayathI kAryAdinI siddhi mAnIe to te paNa ayogya che. kemake je alaga-alaga rIte siddha nathI to ubhayathI siddhi to kyAMthI thAya? jema retInA judA-judA kaNamAMthI tela utpanna thatuM nathI, to tenA samudAyamAM paNa thatuM nathI. tema tyAM paNa samajavuM. jo ubhayathI kAryAdibhAvanI siddhi mAno to Itaretara Azraya doSa Ave che. kAraNa ke jyAM sudhI kAryanI siddhi na thAya tyAM sudhI kAraNanI siddhi na thAya. ane jyAM sudhI kAraNanI siddhi na thAya tyAM sudhI kAryanI siddhi na thAya. mATe ubhayathI paNa kAryAdi bhAva siddha nathI. tathA sva-para-ubhaya sivAya anya vastuno abhAva hovAthI anyathI paNa bhAvonI siddhi na thAya. dA.ta. pradezanI AMgaLI aMguThA karatAM lAMbI che ane madhyamAnI apekSAe TUMkI che. vAstavamAM e AMgaLI svataH lAMbI-TUMkI nathI ane ema na hovAthI parataH ubhayataH ke anyataH paNa tenA lAMbA-TUMkApaNAnI siddhi thatI nathI eTale sarvazUnyatA mAnavI ja barAbara che, kAraNa ke padArthanI vidyamAnatA ja saMbhavita nathI. (2) astitva ane ghaTa, ubhaya eka che ke aneka che? jo eka hoya to sarva padArtha eka thaI javAno prasaMga Avaze, kemake je je che te te ghaTa che ema astitvamAM ghaTa pravezavAthI sarvane ghaTatvanI prApti thaze. paNa paTAdi judA padArtha nahi kahevAya. athavA ghaTa sarvanA astitvathI abhinna hovAthI sarvAtmaka thaze. athavA ghaTa te ja astitva che ema phakta ghaTamAtramAM ja Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam astitva samAviSTa hovAthI anyatra astitvanA abhAve, ghaTa sivAyanA sarva padArthano abhAva thavAthI mAtra eka ghaTa ja raheze. athavA e ghaTano abhAva thaze, kemake ghaTa sivAyanA padArthathI bhinna te ja ghaTa kahevAya che, jyAre ghaTanA pratipakSa bhUta aghaTano ja abhAva hoya tyAre 'ghaTa' che ema kaI rIte kahI zakAya ? eTale ja sarva zUnyatA mAnavI ja yogya che. 44 have, bIjA vikalpathI ghaTa-astitvane aneka mAnIe to paNa ghaTa e astitva rahita hovAthI kharazRMganI jema avidyamAna che, kAraNa ke je vidyamAnabhAva hoya te ja astitvarUpa kahevAya. ane e astitvanA AdhArabhUta ghaTa-paTAdi padArtha che. te astitvathI bhinna mAnIe to astitvano paNa abhAva ja thAya. kemake AdhArathI Adheya anya hovAthI AdhAra vinA Adheya hoI zake nahi. Ama A baMne vikalpo doSayukta che, kemake pahelA vikalpamAM sarvanI ekatA prApta thAya che ane bIjAmAM sarvano abhAva prApta thAya che. athavA sarvathA zUnya thAya che. (3) je gadheDAnA ziMgaDAnI jema utpanna nathI thatuM. te avazya avidyamAna ja hoya che. ane lokamAM je utpanana hoya che tenI paNa yuktipUrvaka vicAratAM utpatti ghaTatI nathI. jemake utpanna thayela hoya te pharI utpanna thatuM nathI. jo te pharI utpanna thAya che ema mAno to pharIpharI utpanna thavAthI anavasthA doSa Avaze. jo nahi utpanna thayeluM utpanna thAya che ema kaho to kyAreya utpanna nahi thayelAM gadheDAnA ziMgaDA paNa utpanna thavA joIe, kAraNa ke anutpannatA to emAM paNa sarakhI ja che. trIjA vikalpathI utpanna-anutpannarUpa hoya te utpanna thAya che, ema kahetA ho to paNa nahI ghaTe kAraNa ke pratyekamAM rahelA doSo ubhayamAM paNa Ave che. vaLI e utpanna anutpanna vastu vidyamAna che ke avidyamAna ? jo vidyamAna hoya to utpanna thayelI ja kahevAya. paNa ubhayarUpa na kahevAya. have jo ene ubhayarUpa vastu na mAno to te ubhayarUpa na kahevAya paNa anutpanna ja kahevAya eTale pharI upara kahela doSa Ave. Ama, anavasthA vagere doSonA saMbhavathI padArthonI utpatti zakya nathI eTale jagatanI zUnyatA mAnavI ja ucita che. (4) vaLI upAdAna kAraNa ane nimitta kAraNarUpa sAmagrI alaga-alaga hoya to te kArya jaNAtuM nathI paNa saMpUrNa sAmagrI hoya to jaNAya che, eTale kAryano sarvathA abhAva ja yogya che. ane sarva abhAvamAM sAmagrIno sadbhAva paNa kyAMthI hoya ? eTale temAM sarvazUnyatA ja che. matalaba ke hetu-upAdAna kAraNa ane pratyaya-nimitta kAraNa svajanya arthane kramathI kare che ? ke eka sAthe kare che ? kramathI to karatA nathI eTale ekekathI kAryano abhAva hovAthI sAmagrImAM paNa kAryAbhAva ja hoya che. A rIte sarva kAryanI utpattino abhAva Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 45 hovAthI sAmagrIno abhAva raheto nathI. temaja anutpanna sAmagrIno paNa saddabhAva raheto nathI eTale jagat zUnya ja prApta thAya che. (pa) je vastu adazya hoya che te kharaziMganI jema jaNAtI na hovAthI avidyamAna ja hoya che. ane ghaTa-paTa-staMbha-bhIta vagere je dazya vastu che teno pAchaLano, vacceno bhAga AgaLanA bhAgathI Avarita hovAthI jaNAtA nathI, eTale te paNa avidyamAna che. vaLI AgaLano bhAga avayavavALo hovAthI bIjA bhAgathI Avarita che te bhAga paNa bIjA AgaLanA bhAgathI DhaMkAyelo che Ama, cheka AgaLano bhAga paramANu pratararUpa atisUkSma hovAthI dekhAto nathI eTale eka paNa bhAga jaNAto na hovAthI sarva vastu samUhanI upalabdhi thatI nathI mATe sarvajagat zUnya che. vyaktinA saMzayono paramAtmA dvArA javAba - (1) kArya-kAraNabhAvanI sApekSatA - he vyakta ! bhUtono abhAva mAnIne saMzaya na kara. kemake teno jo abhAva hoya to AkAza-kusumanI jema saMzaya na thAya. mAtra tenA abhAvano ja nizcaya thAya. jenI vidyamAnatA hoya teno ja sthANu ke puruSanI jema saMzaya thAya. athavA sarvazUnyatAmAM paNa sthANu AdimAM saMzaya thAya che. ane AkAza kusumAdimAM nathI thato. emAM kayo vizeSa hetu che? kAraNa ke vizeSa hetunA abhAve to sarvatra saMzaya thavo joIe. athavA niyAmakanA abhAve viparyaya thavo joIe. vaLI pratyakSa-anumAna-Agama pramANothI jayAre padArthonI prasiddhi thAya. tyAre koI vakhata vastumAM saMzaya thAya paNa jyAre sarvapramANa ane tenA viSayono abhAva hoya tyAre saMzaya kyAMthI thAya ? kemake saMzaya-viparyayaanadhyavasAya-nirNaya e jJAnanA paryAyo che te zeyanI sAthe saMbaMdhavALA hoya che. sarvazUnyatAmAM to zeyano paNa abhAva thAya eTale tAro saMzaya barAbara nathI. te saumya ! te bhAvo vidyamAna che kemake tenA saMbaMdhI tane saMzaya thAya che. jeno saMzaya thAya te vastu sthANupuruSanI jema vidyamAna hoya che ane je vastu AkAza kusumanI jema avidyamAna che teno saMzaya na thAya. jo tu sthANu-puruSanuM dRSTAMta asiddha mAnato hoya to te ayogya che. kemake te sthANu-puruSAdi bhAvone to tuM avidyamAna mAne che. eTale sarva bhAvonA abhAvamAM saMzayano paNa abhAva ja thAya. prazna-795- "svapnamAM vastuno sarvathA abhAva chatAM saMzaya thAya che. jemake koI manuSya svapnamAM potAnA gharanA AMgaNAmAM A hAthI che ke parvata? evo saMzaya kare che tyAM kAMI na hovA chatAM evo saMzaya thAya che to anyatra paNa vastunA abhAvamAM saMzaya kema na thAya? Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-795 - svapnamAM je saMdeha thAya che, te pUrve joyela athavA anubhavela athavA anubhavanuM smaraNa vagerenA nimittathI thAya che. paNa vastunA sarvathA abhAvathI thato nathI, jo sarvathA vastunA abhAvathI saMdeha thAya to chaThThA bhUta vageremAM paNa saMzaya thavo joIe. ema to thatuM nathI. vaLI svapna paNa nimitta vinA na thAya. te nimitto - (1) anubhUta = snAna-vilepanabhojana vagere pUrve anubhavela vastu svapnamAM jaNAya che. (2) ciMtitArtha = strInI prApti vagere. (3) daSTArtha = hAthI, ghoDA vagere pUrve joyela vastu svapnamAM dekhAya che. (4) zrutArtha = svarga-naraka vagere sAMbhaLelI vastu jaNAya che. (5) prakRti = vAyu-pitta vagerethI thayela prakRtinA vikArathI Avela svapna. (6) deva-vikAranA nimitte pratikULa ke anukULa devatAnA nimittathI svapna Ave te. (7) pradeza-pANIvALA pradezamAM je svapna vizeSa jaNAya te jalapradeza nimitta svapna. (8-9) puNya-pApa-nimitta-ISTa athavA aniSTa svapna Ave te. A rIte vastu svabhAthI svapna paNa bhAvarUpa hovAthI "svapnanI jema jagata zUnya che' ema na kahI zakAya. kAraNa ke ghaTa vijJAnanI jema svapna paNa vijJAnamaya hovAthI bhAvasvarUpa che. vastuno sarvathA abhAva mAnIne sarvazUnyatA mAnIe to vyavahAra paNa na TakI zake. kemake, "A svapna che, A svapna nathI, A satya che, A asatya che, A gaMdharvapura che, A pATalIputra che, A upacAra rahita satyasiMha che ane A aupacArika manuSya vageremAM upacAra karAyelo siMha che. arthAt mANasa siMha jevo che ema kahevAya che." tathA A ghaTa-paTAdi kArya che, A mATIno piMDa vagere kAraNa che, A anityatA vagere sAdhya che, kRtakapaNuM vagere sAdhana che. kuMbhArAdi ghaTanA kartA che, A vaktA che, A triavayavI ke paMcAvayavI vacana che. tathA A vAcya che, A svapakSa che, A parapakSa che, vagere vyavahAranI vizeSatA zUnyatAmAM kaI rIte niyata thAya? vaLI pRthvI AdinuM sthirapaNuM, pANImAM pravAhitA, agninI uSNatA, vAyunI capaLatA, AkAzanI amUrtatA vagere niyata svabhAvo, tathA zabdAdi grAhya che. ane zrotrendriyAdi grAhaka che vagere niyamanI siddhi sarva zUnyatAmAM kyAMthI thaze? athavA sarvazUnyatAmAM svapna-asvapna, satya-asatya vagere badhuM samAna ja thaI jAya athavA svapna hoya te asvapna ane asvapna-svapna vagere viparyaya paNa thaI jAya. ane svapna-asvapna sarvenuM agrahaNa paNa thAya. prazna-796 - e grahaNa to bhramathI thAya che ema mAno ne? Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara uttara-796 - nA, kAraNa ke deza-kALa-svabhAva vagere niyata hovAthI te padArtha grahaNa karanAra jJAna utpanna thAya che. ane svapnAdinA grahaNamAM kAraNa tarIke jene tuM bhrama-bhrAnti mAne che te vidyamAna che ke avidyamAna che ? jo vidyamAna mAne to sarvazUnyatA kyAM rahI ? ane avidyamAna mAne to padArtha grahaNa karanAra jJAna bhrAMti-rahita hovAthI sarvabhAvo vidyamAna che. sarvazUnyatA nathI. 47 athavA sarvazUnyatA mAnavAmAM vidyamAna padArthonI zUnyatA mAnavI e zuM samyag graha che ? ane vidyamAna padArthonI vidyamAnatA mAnavuM e zuM mithyAgraha che ? ema mAnavAmAM evo kayo vizeSa hetu tArI pAse che ke tuM sarvazUnyatA mAne che ? tathA "padArthonI svataH siddhi nathI" ema mAnavAmAM lAMbuM-TUMkuM ane tevA padArthamAM A hrasva che A dIrgha che ane A hrasvadIrgha che evI buddhino tuM eka sAthe Azraya kare che to pachI evA padArthonI paraspara asiddhi kaI rIte kahe che ? sarvapadArthanI zUnyatA mAnanAro tuM A hrasva che A dIrgha che ema pUrvApara viruddha bole che te ayukta che. tAtparya e che ke padArthonI sattAmAM mAtra apekSA kAraNa che evuM nathI paNa sAthe-sAthe svaviSayaka jJAna utpanna karavAdirUpa arthakriyAkArIpaNuM paNa kAraNa che. tethI je hrasva-dIrgha ubhaya svasaMbaMdhI jJAna utpanna kare che te hoya ja che to pachI temano abhAva kaI rIte ? vaLI madhyama AMgaLInI apekSAe pradezInI AMgaLImAM hrasvapaNuM nahi chatAM paNa che evuM kahevAya che. evuM tuM je mAne che te paNa ayogya che. kAraNa ke jo madhyamAM AMgaLInI apekSAe pradezInI sarvathA svataH avidhamAna chatAM temAM hrasvatA che. ema hoya to sarvathA avidyamAna evA gadheDAnA ziMgaDA ane atidIrgha evA Indradhvaja AdimAM paNa te hovuM joIe. kemake avidyamAnatva ubhayatra samAna che. vAstavamAM to svataH vidyamAna evI pradezInI AMgaLI anaMtadharmAtmaka hovAthI te te sahakArI kAraNo pAse te te rUpe jaNAtI hovAthI te te prakAranuM jJAna utpanna kare che, paNa sarvathA avidyamAna AMgaLImAM apekSAmAtrathI ja hrasva-dIrghAdi jJAna utpanna thAya che evuM nathI. e rIte dIrghaubhayAdimAM paNa A dIrgha, A ubhaya vagere sva-para-ubhayanI buddhi bIjAnI mAnyatA pramANe che. amArA mate to svataH siddha evA svaviSayaka jJAna utpanna karanAra hrasva-dIrgha Adi kAMI ja nathI eTale amArA mate pUrvApara koI virodha nathI Avato. ema jo tuM kaheto hoya to sarvazUnyatAmAM A svamata che A paramata che evo taphAvata paNa kyAMthI thAya ? jo sva-52 bhAva tuM mAne to zUnyatAno abhAva thaze. tathA vyakta ! hrasva-dIrgha padArthamAM te te AkAre jaNAtuM je jJAna thAya che. te eka kALe ja thAya che ke anukrame thAya che ? jo eka kALe thatuM hoya to baMne samakALe svapratibhAsita Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zrI vizeSAvazyaka bhASyam jJAnamAM jaNAtA hovAthI konI apekSA koNa kare? ane jo anukrame jJAna thatuM hoya to prathama svapratibhAsi jJAna vaDe hRsvAdi padArthanuM grahaNa karavAthI uttarakALamAM dIrdhAdi padArthanA grahaNamAM kaI apekSA che? koI nahi. A uparathI siddha thAya che ke cakSu Adi sAmagrInA sadbhAvamAM anyanI apekSA vinA sarva padArtho potapotAnA judA judArUpe svapratibhAsi jJAnamAM jaNAya che eTale sarva padArtho svabhAvataH siddha che. athavA taratanA janmelA bALakane janma pachI tarata je prathama vijJAna thAya che te kaI apekSAe thAya che ? vaLI hrasvamAM nahi tema dIrghamAM paNa nahi, paraMtu cakSuyugalanI jema paraspara tulyavastumAM ekakALe te baMnene tulyarUpe grahaNa karanAra svapratibhAsi jJAna karavAmAM paraspara kaI apekSA che? mATe AMgaLI vagere padArthonuM svarUpa anyanI apekSAe nathI paraMtu, svapratibhAsa jJAnathI anyanI apekSA sivAya teo svarUpathI ja grahaNa thAya che. eTale padArthamAtra svarUpathI ja siddha che. vaLI jo sarvazUnyatA mAnIe to hrasva padArthathI dIrghapadArthamAM dIrghatvanA jJAnano vyavahAra kaI rIte thAya ? ane dIrghanI apekSAe ja dIrghajJAnano vyavahAra kema na thAya? vaLI e rIte dIrghathI dIrghamAM ane hrasvathI hrasvamAM paNa tevo jJAna ane vyavahAra kema na thAya? tathA AkAza kusumathI paNa dIrgha-dhrusvamAM dIrgha-hattvajJAna ane vyavahAra ane AkAza kusumathI ja AkAza kusumamAM hrasva-dIrgha jJAnano vyavahAra kema na thAya? kAraNa ke zUnyatA to tyAM paNa samAna ja che. paNa ema vyavahAra thato nathI. mATe ja bhAvo-padArtho vidyamAna che, paNa jagata zUnya nathI. jo vastuno sarvathA abhAva hoya to hUvAdine dIghadinI apekSAno koI lAbha nathI kemake, te to zUnyatAthI pratikULa che. prazna-797- to ame ema kahIzuM ke svabhAvathI ja apekSA vaDe dIrghanahUsvAdi vyavahAra thAya che? uttara-797- e barAbara nathI kAraNa ke, "agni baLe che, AkAza baLatuM nathI AmAM jema svabhAva hetu che ema tArA kahevAmAM nathI, kemake vaMdhyAputra jevA avidyamAna padArthamAM svabhAva mAnavo e sarvathA ayogya che. A rIte svabhAva-parabhAva mAnavAthI to zUnyatAnI hAni thaze eTale tArI mAnelI zUnyatA siddha nahi thAya. athavA svataH siddha vastumAM anya apekSAthI "hrasva-dIrgha evuM nAma mAtrathI vijJAna siddha thaze. paraMtu anya apekSAthI vastunI sattA siddha nahi thAya, temaja hrasva-dIrvAdi dharma sivAya rUpa-rasAdi dharmo paNa siddha nahi thAya. kemake vastunI sattA ane rUpAdi dharmagrahaNa Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 49 karanAra jJAna-svataH utpanna thAya che. eTale anya apekSAe teno abhAva kaI rIte thAya ? ane sattAdinA abhAvanI siddhi vinA jagat zUnyatA paNa siddha nahi thAya. vaLI jo padArthanA sattAdi dharmo anyanI apekSAvALA hoya to hrasva vastunA nAzamAM dIrgha vastuno paNa sarvanAza prApta thAya. kemake dIrgha vastunA dharmo tenI apekSAvALA che. paNa ema nAza thato nathI. eTale e nizcita thAya che ke ghaTAdi vagerenA sattArUpAdi dharmo anya apekSAvALA ja nathI. ethI zUnyatAno abhAva thAya che. (2) astitva-ghaTanI ekatA-anekatA : ghaDo che ema mAnyA pachI astitva ane ghaTanI ekatA-anekatAno je vicAra che te mAtra tenA paryAyano vicAra che, paraMtu enAthI ghaTano abhAva nathI. nahi to kharaziMga ke vaMdhyAputramAM paNa evo vikalpa kema thato nathI? vaLI ghaTa ane zUnyatA e baMne anya che ke ananya che? jo anya hoya to ghaTa sivAya enAthI adhika koI zUnyatA nathI ane jo ananya hoya to te ghaTa ja che kemake pratyakSathI te ghaTa ja jaNAya che zUnyatArUpa ghaTano dharma koIpaNa pramANathI jaNAto nathI. sarva zUnya che evA prakAranuM tAruM vijJAna ane vacana e baMnenuM paNa astitva eka che ke aneka? jo eka hoya to vastunuM astitva siddha thayuM. jo aneka hoya to ajJAnI ane vacana zUnyavAdI zUnyatA kaI rIte sAdhaze ? ghaTanI astitArUpa ghaTanI sattA te ghaTano dharma che te ghaTathI abhinna che. paTAdithI bhinna che eTale "A ghaTa che" ema kahevAthI "A ghaTa ja che' evo niyama kyAMthI thAya? vaLI "je je che, te te sarva ghaTa che ema kahevAmAM sarva padArthamAM ghaTatvano prasaMga kaI rIte thAya? pAcho ghaTa che' ema kahevAthI sarva padArthanA astitvano avarodha kaI rIte thAya ? tathA ghaTa sarvAtmarUpe kaI rIte thAya ? na ja thAya ethI evuM siddha thayuM ke jema "vRkSa' ema kahevAthI AMbo athavA lImaDo vagere samajAya che. paraMtu AMbo' kahevAthI to vRkSatva ja samajAya che. tema ahIM paNa ghaTanI sattA te ghaTano dharma hovAthI ghaTamAM ja hoya che anyatra na hoya ane sAmAnya sattA badhAmAM che tethI "asti' kahevAthI ghaTa athavA bIjA paTAdi samajAya che, paNa ghaTa' kahevAthI to ghaTanI astitA ja samajAya kemake ghaTanI potAnI sattA ghaTamAM hoya ja che. (3) utpanna-anutpanna saMzaya: he vyakta ! evI kaI vastu che ke jenI utpanna, anutpanna ane utpanna-anutpannAdi prakAre utpattino tuM niSedha kare che? koI paNa rIte utpanna thayela vastu tu mAnato hoya to te vastu bhAga-2/5 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 zrI vizeSAvazyaka bhASyam vidyamAna hovAthI zUnyatAno abhAva thayo. eTale zUnyatAnI siddhi mATe te je pUrve vikalpo karelA te nirarthaka thAya che. ane jo tuM vastune anutpannarUpa ja mAnato hoya to "utpanna chatAM anutpanna" evA tArA vacanamAM virodha Ave che. vaLI utpanna vastunI sattA na mAnavAthI A utpanna-anutpannAdi vikalpo pokaLa thAya che. ane jo e vikalponA AzrayabhUta vastu siddha na hovA chatAM pUrvokta vikalpo thaI zakatA hoya to AkAza kusumamAM paNa thAya? kemake tyAM paNa avidyamAnatA samAna ja che. tathA bIjAoe utpannarUpe mAnela vastu tarIke paNa vikalpa karavAthI zUnyatA nahi rahe. vaLI sarvaprakAre ghaTa-paTAdi kArya utpanna thatuM nathI evI tArI mAnyatAnA saMbaMdhamAM ame pUchIe chIe ke mRtapiMDAdi avasthAmAM nahi jaNAto ghaTa kuMbhArAdi sAmagrI vaDe utpanna thayA pachI zAthI jaNAya che? ane utpatti pahelAM kema nathI jaNAto? tathA kALAMtare bhAMgI nAkhyA pachI kema nathI jaNAto? vaLI jo e ghaTAdi vastu anutpanna hoya to AkAza kusumanI jema kyAreya na dekhAya. paNa kyAreka jaNAya ane kyAreka na jaNAya e to utpanna vastumAM ja ghaTI zake. vaLI, "sarva zUnyatAnuM vacana ane vijJAna paNa utpanna-anutpannAdi prakAre utpanna thayeluM ke na thayeluM hovA chatAM koI paNa rIte utpanna thayela che, tema ghaTa-paTAdi padArtho paNa utpanna thayelA mAnavA. ane jo zUnyatAdi vijJAna-vacana anutpanna mAne to tenA vinA zUnyatA koNe batAvI? eTale zUnyatAno abhAva ja siddha thAya che. he vyakta ! tuM je mAne che ke utpanna thayela utpanna nathI thatuM ane anutpanna paNa utpanna nathI thatuM teno uttara sAMbhaLa - A vizvamAM ghaTa-paTAdi je kAryo che temAnAM keTalAka utpanna thayelA utpanna thAya che. jema ke, rUpIpaNAthI ghaTa utpanna thayelo utpanna thAya che. kemake ghaTarUpanI pahelAM mATIrUpa hoya che. eTale rUpItvanI apekSAe utpanna thayela ghaTa ja utpanna thAya che. ane saMsthAna-AkAzAdithI anutpanna utpanna thAya che. rUpIpaNA mATI ane ghaTAkAra e ubhaya prakAre utpanna-anutpanna evo ghaTa utpanna thAya che. kAraNa ke e ubhaya prakArathI ghaTa bhinna nathI. tathA bhUtakALa nAza pAmela che ane bhaviSyakALa utpanna nathI thayo. eTale ubhayakALamAM kriyA hotI nathI. mAtra vartamAnamAM ja hoya che, ethI vartamAnamAM ja utpanna thato ghaTa utpanna thAya che e rIte judI-judI apekSAe ghaTa-paTAdi kAryo utpanna thAya che. tathA keTalAMka kAryo ekeya vikalpathI thatAM nathI jemake pUrve karAyelo ghaTa A ekeya prakAre thato nathI. kemake te to pahelethI thayelo ja che. temaja paTAdinA paraparyAyothI paNa ghaTa thato nathI. kemake tenA svaparyAyo to prathama ja thayelA che. ane paraparyAyonI apekSAe to koIne ya koInA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 51 525ryAyo hotA nathI. e rIte utpanna paTa ane anutpanna evA kharavaSANanI jema pUrve karAyelo ghaTa paraparyAya vaDe utpanna thato nathI. vaLI vartamAna samaye utpanna thato ghaTa paTatve utpanna thato nathI. kAraNake ghaTAdi svarUpe thatuM kArya paTAdi pararUpe thatuM nathI. AkAza vagere paNa sadA avasthita hovAthI utpanna thatAM nathI. arthAt pUrvotpanna evA ghaTAdi kArya rUpAdi svaparyAya vaDe utpanna thatA nathI. paNa anutpanna svaparyAya vaDe thAya che. paraMtu paraparyAya vaDe to koI paNa rIte utpanna thatA nathI. (4) sarvakArya sAmagrImaya che. paNa sarvanA abhAve sAmagrI ja nathI. tArI A mAnyatA sarvathA virUddha che. kAraNa ke vacana utpanna karanAra kaMTha, okha, tAlu vagere sAmagrI pratyakSathI jaNAya che. eTale sAmagrIno abhAva na kahI zakAya. prazna-798 - ema to kAma-svapna-bhaya-unmAda ane avidyAthI manuSyane avidyamAna artha paNa jaNAya che eTale vAstavika rIte e kAMI che ema thoDuM manAya ? uttara-798 to pachI kAcabAnA romane utpanna karanAra sAmagrI kema pratyakSa nathI dekhAtI ? avidyamAnatA to baMnemAM sarakhI ja che. arthAt jema vacanotpAdaka sAmagrI jaNAya che tema te paNa jaNAvI joIe. athavA baMne na jaNAya. athavA kAcabAnA romane utpanna karanAra sAmagrI jaNAya ane vacana utpanna karanAra sAmagrI na jaNAya evo viparyaya paNa thAya ne ? avidyamAnatA to baMnemAM samAna mAnela che. tathA hRdaya-mastaka-kaMTha-oSTa-tAlu-jIbha vage2e samudAyarUpa sAmagrImaya vaktA ane tenuM vacana e ubhaya vastu che ke nahi ? jo che to zUnyatA kyAM rahI ? kemake vaktAne vacananA sadbhAve temAM vyAbhicAra Ave che. jo nathI ema mAne to ubhayanA abhAve jagat zUnya che ema koNa bolyuM ane evA vacanonA abhAve te zUnyavacana koNe sAMbhaLyuM ? kemake A badhI mAnyatAomAM abhAva mAnya ja nathI. prazna-799 je kAraNathI vaktA ane vacanano abhAva che te ja kAraNathI vacanIya bhAvono paNa abhAva che eTale A jagat zUnya na thAya to bIjuM zuM thAya ? uttara-799 to e vaktA-vacana ane vacanIya padArthono abhAva jaNAvanAra vacana satya che ke asatya ? jo e vacana satya hoya to pUrve kahelA padArthano abhAva thAya, ema ubhaya rIte zUnyatAno abhAva ja thaze. prazna-800 game te rIte zUnyatA pratipAdaka vacana ame svIkAryuM che eTale amAruM vacana pramANa hovAthI zUnyatA amArA mate siddha ja che tame na mAno to zuM ? - Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-800 - barAbara nathI, kemake te je svIkAryuM che te satya che ke asatya che ? e vikalponA uttaramAM pharI pAchA te ja doSo Avaze. vaLI svIkAranAra, svIkAra ane svIkArya vastu e traNeno sadbhAva hoya to ja svIkAra karavApaNuM ghaTe nahi to na ghaTe. mahAnubhAva ! jo sarva padArthano abhAva ja hoya to lokamAM je sarvapratiniyata vyavahAra cAle che te nAza thaI jAya, kemake retInA kaNarUpa sAmagrImAMthI tela nIkaLatuM nathI ne talAdi sAmagrImAMthI nIkaLe che tenuM zuM kAraNa? athavA AkAza puSparUpa sAmagrIthI ja sarva kAryasamUha kema nathI thato? ema na thavAmAM bAdhaka pratiniyata kArya-kAraNabhAva che. mATe sAmagrInI sattA hovAthI koIpaNa prakAre sarvathA abhAva ghaTe nahi. paNa svabhAvAnusAra sAmagrIthI padArthanI utpatti thatI ghaTe che. eTale jagat zUnyatA siddha thatI nathI. vaLI sarvavastu sAmagrIjanya hoya evo koI ekAMta nathI. kayaNuMka-caNuMka vagere skaMdha sapradezathI hovAthI aNaAdi sAmagrIjanya che paNa, je paramANu che te apradezI hovAthI koIthI paNa utpanna thatA nathI. eTale te sAmagrI janya nathI. paramANu mUrta-apradezIaMtyakAraNa-nitya-ekavarNa-gaMdha-rasa ane be sparzavALo che. ane kAryarUpa liMgathI ja jaNAya che. ane sAmagrIjanya nathI eTale paramANu nathI ema mAnavAmAM tArA potAnA ja pUrvokta sarva sAmagrImaya jaNAya che' e vacanamAM virodha Avaze. A vizvamAM je kAMI sAmagrIjanya jaNAya che te sarva paramANunA samudAyarUpa che. pote ja paramANu jaNAvanAro tuM paramANuno abhAva kaI rIte kahI zake ? ane paramANunA abhAvamAM to ghaTa-paTAdi kAryasamUha tathA ghaTAdi utpanna karanAra sAmagrI paNa na hoya. ethI sarvasAmagrI paNa na hoya. mATe sarvasAmagrImaya jaNAya che ema je tuM kahe che, te sAmagrI paramANuo ja che. (5) pAchaLano bhAga jaNAto nathI tathA AgaLano bhAga atisUkSma hovAthI dekhAto nathI mATe sarva zUnya che. A tArI vAta to atyaMta virUddha che ke je jaNAya che paNa nathI. A to mArI mA vAMjhaNI che" ema kahevA jevuM che. kharekhara to sarvano abhAva che paNa bhramathI te jaNAya che evuM paNa tuM kaheto hoya to barAbara nathI. kAraNa ke sarvano abhAva chatAM jo AgaLano bhAga jaNAya che to kharaviSANano AgaLano bhAga kema dekhAto nathI? athavA to kharaviSANa je abhAvarUpa che ane sarvatra abhAva hovAthI kharaviSANano AgaLano bhAga dekhAya ane ghaTano te bhAga na dekhAya evo viparyaya paNa kema thato nathI ? Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 53 vaLI, "pAchaLano bhAga jaNAto nathI mATe AgaLano bhAga paNa nathI' ema kahevAmAM tuM kevuM anumAna kare che? kemake je AgaLano bhAga agninI uSNatAnI jema sarvajane prasiddha che tene anumAna vaDe tuM kaI rIte bAdha kare che? pAchaLano bhAga hoya to AgaLano bhAga hoI zake nahi to na hoya eTale AgaLano bhAga apekSAvALo hovAthI tenAthI pAchaLanA bhAganuM jJAna anumAnathI ghaTe paNa pAchaLano bhAga na dekhAvAthI AgaLano bhAga nathI ema apalApa karavo e asaMbaddha che. vaLI, AgaLanA bhAgano paNa AgaLano bhAga che ema judA judA AgaLanA bhAganI je kalpanA karI che te paNa tArA anumAnathI ghaTI nahi zake kAraNa ke tyAM paNa pAchaLano bhAga avidyamAna hovAthI sarvanI AgaLanA bhAganI kalpanA yogya nathI, vAstavika to AgaLano bhAga che eTale pAchaLano bhAga paNa che e anumAna ja yogya che. sarvano abhAva mAno to AgaLano-pAchaLano ane madhya bhAga evo taphAvata kyAMthI thAya ? jo bIjA matanI apekSAe kahe to svamata-paramatano taphAvata kaI rIte thAya ? AgaLa-pAchaLa-madhyano bhAga mAne to zUnyatA kaI rIte thAya? jo na mAne to kharaziMga jevA padArthanA vikalpo zA mATe kare che? athavA sarvavastunA abhAve AgaLano bhAga jaNAya ane pAchaLano kema na jaNAya ? athavA baMne kema na jaNAya ? ke viparita kema na dekhAya ? pAchaLano bhAga na dekhAvAthI tuM je padArtho avidyamAna che ema kahe che te yogya nathI kAraNa ke, sphaTIka-abarakha vagere pAradarzaka padArthono bhAga dekhAya che. eTale Avo avyApaka hetu "sarva na jaNAvAthI koI paNa bhAvo nathI." choDIne vyApaka hetuthI zUnyatA siddha karavA jaIza to pUrve "pAchaLano bhAga na dekhAvAthI" ema je te mAneluM che tenI hAnI thaze. tathA gAma-nagara-taLAvAdi pratyakSa jaNAya che. eTale hetu pratyakSa viruddha thaze. prazna-801 - je hetu sarva sapakSamAM vyApaka bhale na hoya paNa vipakSathI sarvathA nivRtta hoya to te hetu kahI zakAya che. jemake, zabda prayatna vinA thato nathI mATe anitya che, eTale kAMI badhA anitya artha prayatna vinA thatA nathI evuM nathI. vijaLI-vAdaLa vagere prayatna vinA thanArA paNa anitya che. ema ahIM paNa badhA nahi paNa ghaNA kharA padArthomAM pAchaLano bhAga dekhAto nathI ethI te hetu zUnyatAne siddha kare ja ahetu kaI rIte thAya? uttara-801 - barAbara nathI, kemake tyAM hetunI vyatireka vyApti ghaTe che. jemake "je anitya nathI te AkAzanI jema prayatna vinA banelA che. ahIM jo vyatireka vyApti laIe Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam to jyAM zunyatA nathI tyAM zuM che ? vastu ke anya kAMI ? vaLI pAchaLano bhAga paNa jaNAya che. eTale vyatireka vyApti paNa siddha na thavAthI hetu ahetu thAya che. 54 prazna-802 to gadheDAnA ziMgaDAnI jema parabhAga ane madhyabhAga apratyakSa hovAthI nathI eTale tenI apekSAe AgaLano bhAga paNa nathI mATe sarvazUnyatA che ema mAno ne ? - uttara-802 - nA, kemake prati-akSa eTale Indriya tarapha je hoya te pratyakSa, na hoya te apratyakSa. A apratyakSa hetu kahevAthI Indriya ane arthanI sattA prApta thAya che eTale sattAnI siddhimAM zUnyatA mAno to apratyakSatva kyAM Takaze ? athavA Indriya ane arthanA abhAve pratyakSa-apratyakSano vyavahAra nahi thaI zake. tathA, jema tAruM saMzayavijJAna bIjAne apratyakSa chatAM che tema koIka vastu apratyakSa chatAM che, eTale apratyakSa hetu vyAbhicAra doSavALo che. ane jo tAruM saMzayavijJAna na hoya to zUnyatA kaI ? athavA konI ? ane kone jANI ? Ama, yuktiothI zUnyatAnuM nirAkaraNa karI bhagavAna bhUtanI siddhi jaNAve che - vyakta ! tuM tArA svasvarUpanI jema pratyakSa evA pRthvI-jala-agnimAM saMzaya kare che te yogya nathI ane apratyakSa evA vAyu ane AkAzamAM saMzaya thAya te paNa yogya nathI. kemake anumAnathI tenI paNa siddhi thAya che. jema rUpa vagere guNo dekhAvAthI ghaTa teno guNI che tema sparza vagere guNo hovAthI vAyu teno guNI che, vaLI jaLano AdhAra jema ghaTa che. pRthvIpANI-agni ane vAyuno koI AdhAra che. te ja AkAza che. e rIte jIva ane zarIrane AdhArAdi upayoga dharmavALA e bhUto pratyakSAdi pramANathI siddha che. vaLI zasropahata sivAya pRthvI-ap-teja-vAyu e cAre bhUta sacetana che. prazna-803 - te sacetana kaI rIte ? uttara-803 - temAM jIvanuM lakSaNa jaNAya che mATe, tathA AkAza amUrta hovAthI phakta AdhArabhUta ja che, tethI te sajIva nathI. pRthvI Adi sajIvanuM liMga : -- janma-jarA-jIvana-maraNa-ghArujhAvo-AhAra-dohada-roga ane cikitsA jema strIne thAya che tema vanaspatine paNa thAya che tethI te sacetana che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 55 prazna-804 - "dahI utpanna thayuM, viSa jIvyuM, kasuMbo nAza pAmyo' ema acetana padArthomAM paNa jIvana-maraNAdino vyavahAra karAya che, to upara kahela hetuthI vanaspati sacetana che ema kema kahevAya? uttara-804 - upara kahelA ligo vanaspatimAM dekhAya che. tethI manuSyanI jema temAM sAco vyavahAra thAya che, ane dahIM vigere padArthamAM to pratiniyata koIka ja utpatti Adi vyavahAra thAya che. ane te paNa upacArathI nahi ke vAstavika evo vyavahAra thAya che. vaLI, spaSTa prarohikA vagere vanaspati kIDA vagerenI jema sparza mAtrathI saMkocAI jAya che. latAvela vagere svarakSaNa mATe vADa-vRkSa vagere upara caDe che, zamI vagere manuSyanI jema nidrAprabodha-saMkocAdi pAme che. bakula-azoka-kurUbaka-virahaka-caMpaka-tilaka vagere vRkSo yogyakALa zabda-rUpa-galpa-rasa-sparzarUpa viSayono upabhoga kare che. kuSmAMDI, bIjoruM vagere vanaspatine dohada thAya che. vagere lakSaNathI vanaspati sajIva che. vaLI, dareka vRkSa-paravALA-siMdhava-patthara vagere svotpatti sthAnamAM sacetana che. jema harasa-masAnA mAMsanA aMkurA pharI utpanna thAya che tema paravALAdi padArtho paNa chedayA pachI pAchA utpanna thAya che. prazna-805 - pRthvI AdimAM sacetanatA siddha karavAnA badale pahelAM vanaspatimAM te siddha karIne pachI pRthvImAM siddha karavAnuM zuM prayojana che? uttara-805 - vanaspati e pRthvInA vikArabhUta hovAthI te pRthvIbhUtamAM ja aMtarbhata che, vaLI vanaspatimAM caitanya lakSaNa spaSTa jaNAya che. evuM paththarAdimAM jaNAtuM nathI, eTale prathama vanaspatimAM caitanya siddha karyuM pachI pRthvImAM caitanya siddha karyuM. jala-agni-vAyumAM caitanya siddhi bhUmi khananathI svAbhAvikapaNe nIkaLeluM pANI deDakAnI jema sacetana che. athavA AkAzamAMthI varasAdAdirUpe svAbhAvika rIte paDatuM pANI malyanI jema sacitta che, anya dvArA preryA vinA aniyamitapaNe Aju-bAju vaheto vAyu gAyanI jema sacetana che. tathA kASTa AhArathI vRddhi ane vikAra jaNAtA hovAthI agni paNa manuSyanI jema sacetana che. Ama, abrAdinA vikArathI alaga hovA chatAM mUrta ane jAtivALA hovAthI pRthvI Adi cAre bhUtonAM zarIra zastrathI haNAyelA na hoya to sajIva ane hoya to ajIva-nirjIva che. prazna-806 - A rIte jo pRthvI Adi anaMtA jIvothI loka vyApta hoya, saMyamIone khorAka vagere levA paDe tethI ahiMsAvrata kaI rIte pALI zakAya? Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-806 - hamaNAM to jaNAvyuM ke zastro pahata pRthyAdi jIva acetana che, eTale akRta-akAritAdi AhArAdino paribhoga karatA hovAthI saMyamIone vrata pAlanamAM kAMI harakata nathI. vaLI "loka jIvothI vyApta che. eTalA mAtrathI hiMsA saMbhavatI nathI, vaLI ghAtaka che' eTalA uparathI ja hiMsaka na kahevAya, temaja aghAtaka hovA chatAM paNa nizcayanayanA mate ahiMsaka nathI tathA "alpa jIva che' eTalA uparathI paNa ahiMsaka nathI. temaja "jIvothI vyApta cheeTalA uparathI hiMsaka che, ema paNa na kahevAya. rAjAdinA ghAtanI ceSTA karanAranI jema duSTa adhyavasAyathI koIne mAryA vinA paNa hiMsaka che. ane zuddha adhyavasAyathI vaidyanI jema bIjAne pIDA karavA chatAM ahiMsaka che. kAraNa ke paMcasamiti ane traNa guptivALA jJAnI puruSathI kadAca hiMsA thaI jAya, to paNa ahiMsaka che, ane je tevA adhyavasAyathI viparita pariNAmavALo hoya to te hiMsaka ja che. kAraNa ke rAga-dveSarahita vItarAga devane jema zabdAdi iSTa viSayo prItijanaka thatA nathI. athavA jema zuddhAtmAne mAtA svarUpa vatI chatAM tenA para viSayAbhilASa thato nathI. tema zuddha pariNAmI jayaNAyukta munine jIvaghAta thayA chatAM te hiMsAnuM kAraNa thato nathI. mATe bAhya nimitta azubha pariNAma utpanna karavAmAM anekAntika che. eTale vyakta ! pRthyAdi pAMca bhUto che, ema mAna. vaLI "svano, vai sanam" A svapna jevuM badhuM che. vagere vedapadothI je kahyuM che bhavabhayathI udvigna bhavyajIvone strI AdinI asAratA jaNAvIne tevA AtmAone Asakti tyAga karI mokSa mATe prayatna kare, Ama tuM tArA manano saMzaya dUra karI pAMca bhUtono svIkAra kara. 5) sudharma gaNadhara - je A bhavamAM jevo che te parabhavamAM tevo ja thAya ke kema? "puruSo vai puruSatvamaLyute, ziva: pazuvaieTale puruSa marIne puruSa thAya che ane pazuo marIne pazu thAya che, tathA "zuIIno vai |Sa nAte yaH purISo rAte" jene viSTA sahita bALavAmAM Ave che. te ziyALa thAya che. AvA viruddha vedapadonA bhaNavAthI tane saMzaya thayo che ke je A bhavamAM jevo che tevo ja thAya ke nahi? tAro A saMzaya ayogya che. kemake tuM vedapadono artha barAbara samajyo nathI. jevuM kAraNa hoya tevuM kArya hoya che, kemake jevuM bIja hoya tevo aMkura thAya che, te ja rIte pUrvajanma AgaLanA bhavanuM kAraNa che eTale jevo A janma che tevo ja puruSAdi sarva janma parabhavamAM thato hovo joIe. tArI A mAnyatA che te barAbara nathI. kAraNa ke ziMgaDAthI paNa zaragaTa nAmanI vanaspati thAya che, sarasavanA anulepathI bhUtRNa nAmanuM ghAsa thAya che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara vaLI goloma ane anulomathI paNa durvA thAya che. vRkSAyurvedamAM, yoniprAmRtamAM aneka visamAnadravyanA saMyogathI sarpa-siMha vagere prANiyo ane maNi-suvarNAdi vividha padArthono janma batAvyo che mATe he sudharma ! 'kAraNAnurUpa kArya hoya' evo koI niyama ekAMte nathI. 57 tathA lokamAM jema kRSi-vANijyAdi vicitra karmonuM phaLa vicitra jaNAya che, temaja vicitra karmanA phaLarUpa saMsArI jIvonuM narakAdirUpa saMsArIpaNuM paNa vicitra che. jema vAdaLa pRthvI Adi bAhya pudgalono pariNAma vicitra che. tema karmapariNati paNa pudgala pariNAmarUpa hovAthI vicitra che. karmanI je vicitratA che, te tenA mithyAtvAdi hetunI vicitratAthI che. athavA jo A bhavanA jevo ja parabhava tuM mAne che to karmanuM phaLa paNa A bhavanI kriyAnA jevuM ja paralokamAM mAna. to paralokamAM paNa teo te kriyAne anurUpa phaLa bhogavanAra thaze ja. prazna-807 - A bhavamAM thatuM khetI Adi kriyArUpa karma ja saphaLa che, parabhava saMbaMdhi je dAnAdi kriyArUpa karma che te niSphaLa che. eTale paralokamAM jIva visadeza paNa nathI ema na manAya ? uttara-807 - jo ema hoya to jIvonuM sadaMzapaNuM sarvathA nahi ghaTe, kAraNa ke te karmathI ja thAya che. ane parabhava saMbaMdhi kriyArUpa karma to tuM niSphaLa mAne che eTale tenI niSphaLatAmAM sadazapaNAno ja abhAva thAya che. prazna-808 - karmanA abhAve paNa jIva sadeza thAya, jema mATImAMthI ekasarakhA ghaDA thAya ja che ne ? uttara-808 - jo ema thAya to te sAdRzyatA nirhetuka thAya ane dAnahiMsAdi kriyAnA phaLarUpa karmano nAza thAya. athavA dAnahiMsAdika kriyA niSphaLa mAno to mULathI ja karmabandha na thAya. to karmanA abhAve kAraNano abhAva thavAthI bhavAMtara kyAMthI thAya ? ema thavAthI sAdazyatA kyAM rahe ? prazna-809 je rIte jaDa padArthonAM kAryo ne kAraNo sarakhAM ja thAya che tema karmanA abhAve paNa bhavAMtara sadeza thAya ema mAnavAmAM zuM vAMdho che ? uttara-809 - jo ema hoya to bhavAMtara tathA bhavano nAza paNa kAraNa vinA ja mAnavo joIe. eTale tapa-niyamAdi anuSThAno karavAnI jarUra nahi. vaLI jema tuM niSkAraNa bhavAMtara mAne che tema jIvonuM visardezapaNuM paNa niSkAraNa kema nathI mAnato ? kAraNano abhAva to baMnemAM samAna che. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-810 jema mATInA piMDAdi kAraNane anurUpa ghaTAdi kArya karma vinA paNa svasvabhAvataH ja utpanna thAya che, tema sadeza prANIonA janmanI paraMparArUpa bhava paNa svabhAvathI ja kema na thAya ? 58 uttara-810 - are bhAI, ghaTarUpa kArya kAMI svabhAvathI ja thatuM nathI. tene paNa kartAkaraNAdinI apekSA che. tema, ahIM paNa zarIrarUpa kAryanA kartA ane karaNa hoya che, jema kuMbhAra ane ghaTathI cakrAdi sAdhana bhinna jaNAya che tema zarIrAdirUpa kAryathI te kAryano karanAra AtmA kartA che ane temAM karaNa tarIke zarIra ane AtmAthI bhinna evuM karma che. prazna-811 bhale ghaTAdi kArya pratyakSa siddha hovAthI kuMbhAra vagere tenA kartA-karaNa Adi hoya, paNa parabhavanAM zarIrAdi kArya to vAdaLAdinA vikAranI jema svabhAvathI ja thAya che, emAM to karmAdirUpa karaNa kyAM jaNAya che ? F uttara-811 - tArI vAta yogya nathI. kAraNa ke ghaTanI jema zarIrAdi je kArya che te AdimAna ane pratiniyata AkAravALuM hovAthI svAbhAvika nathI. vaLI "kAraNanA jevuM ja kArya thAya" ema mAnIne parabhavamAM tuM je sAdazyatA mAne che te paNa vAdaLAdi vikAranA dRSTAMtamAM ghaTatuM nathI. kemake e vikAra svakAraNabhUta pudgaladravyanA AkArAdithI atyaMta alagarUpa thAya che. vaLI, svabhAva e vastu che ? niSkAraNatA che ke vastudharma che ? (1) jo vastu hoya to te jaNAto na hovAthI AkAza puSpanI jema vastu ja nathI. ane atyaMtAbhAve paNa jo te che. to karma nathI ema kema kahevAya ? athavA tenA astitvamAM je hetu che te ja karmanI astitAmAM paNa che. eTale svabhAvane karmanuM bIjuM nAma kahIe to ya zuM vAMdho che ? vaLI svabhAvane nitya sadaMza mAnavAmAM paNa koI hetu nathI. svabhAva mUrta che amUrta ? mUrta mAno to te dUdhanI jema athavA vAdaLAdinA vikAranI jema pariNAmI hovAthI tenI sAdazyatA sarvathA ghaTI na zake. jo amUrta hoya to te AkAzanI jema upakaraNarUpa na hovAthI zarIrano hetu na thAya. (2) koI paNa kAraNa vinA svabhAvathI ja bhavotpatti thAya che ema tuM mAne che to paNa parabhavamAM sadezatA kaI rIte ghaTe ? kemake, kAraNa vinA jema sadazatA thAya che tema visardazatA paNa kema na thAya ? athavA akasmAt bhavano viccheda paNa kema na thAya ? jo akasmAt ja thatuM hoya to kAraNa vinA gadheDAnAM ziMgaDA paNa thavA joIe. tathA zarIrAdinA pratiniyata ane AdimAnlR AkAra paNa vAdaLAnA vikArAdinI jema na thavA joIe mATe svabhAva e niSkAraNa nathI. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 59 (3) svabhAvane vastuno dharma mAnavAthI paNa te haMmezA sadezarUpe nahi ghaTe. kAraNa ke utpatti-sthiti ane nAzarUpa vividha prakAranA vastu paryAyo hoya che te haMmeza sadazarUpe hotA nathI. kemake nIlAdi vastunA dharmonI anya-anyarUpe pariNati pratyakSa jaNAya che. vaLI, jo e vastudharma hoya to te AtmAno dharma che ke pudgalano? jo AtmAno dharma hoya to amUrta hovAthI zarIra vagerenuM kAraNa na bane. jo te pugalano dharma hoya to te karma ja che. kemake karma e pudgalAstikAyano ja dharma che. e vastu dharmarUpa svabhAva pudgalamaya karmanA pariNAmarUpa dharma che ane e dharma hetunI vicitratAthI jagata vaicitramAM kAraNa che. eTale tenAthI parabhavamAM vicitratA paNa thAya che mAtra sAdazyatA ja thAya evuM nathI. jagatamAM rahela sarva ghaTa-paTAdi vastu keTalIka samAnaasamAna paryAyo vaDe pratisamaya utpanna thAya che. keTalIka nAza pAme che to keTalIka avasthita rahe che. AthI eka ja bhavavatu pUrva pUrva dharmo vaDe uttarottara dharmanI sAthe sarakhI nathI. sAmAnya dharmothI to sarvavastu samAna che. athavA koI padArtha bIjA padArtha sAthe ke potAnI sAthe A bhavamAM paNa samAna-asamAna hoya che, to parabhavamAM paNa tema kema na hoya eTale parabhavamAM samAna ja hoya evuM kaI rIte kahevAya? vaLI, sarva vastu nityAnityAdi anaMtadharmAtmaka che. jema koI yuvAna puruSa A bhavamAM potAnA bhUta-bhAvi bALavRddhAdi paryAyo vaDe sarvathA potAnA samAna nathI. ane sattA vagere sAmAnya paryAyathI sarva vastu sAthe samAna che. tema jIva paNa paralokamAM sarvanI sAthe samAna-asamAnarUpe che. jemake - maraNa pAmIne deva thayela manuSya ane AkhuM jagata sattA vagere paryAyothI samAna che paNa devatva-manuSyatvAdi paryAyothI samAna nathI. Ama, koI paNa rIte ekAMte sadazatA ghaTatI nathI. vaLI padArtha mAtra dravyapaNe nitya ane paryAyapaNe anitya che. prazna-812 - huM kAMI ekAMte parabhavamAM samAnatA kaheto nathI. paNa samAna jAtinA anvaye mAtrathI ja tema kahuM chuM eTale ke puruSAdi marIne puruSAdi ja thAya, pazu Adi marIne pazu Adi ja thAya zuM vAMdho che? uttara-812 - tArI vAta barAbara nathI. kemake punarjanma athavA parabhava karelA karmone anusAre ja thAya che, te karma mithyAtvAdi vicitra hetuthI thAya che. tethI karma vaDe thayela parabhava paNa vicitra ja thavo saMbhave che, samAna jAtino anvaya tyAM ghaTato nathI. vaLI sadazatAnA prahaNathI samAna jAtimAM utkarSa-apakarSa ghaTaze nahi. kemake je A bhavamAM dhanavAna hoya te parabhavamAM paNa dhanavAna thAya ane je garIba hoya te garIba thAya. eTale A bhavathI parabhavamAM koIpaNa rIte utkarSa-apakarSa nahi thAya. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-813 - paraMtu ekAMte sadezatA thaze bhalene utkarSa-apakarSa na thAya emAM zuM hAni thAya che? uttara-813 - to AvA utkarSa-apakarSanA abhAve dAnAdi kriyAo nirarthaka thaze. kemake loko potAnA utkarSa mATe parabhavamAM devapaNA vagerenI samRddhi meLavavA dAnAdi kriyAo kare che, jo utkarSApakarSa na hoya to garIba mANasa A bhavamAM dAna-tapatIrthasthAnAdi dharmakriyAo karIne marIne parabhavamAM paNa daridra ja thAya to karelI dAnAdi kriyAnuM phaLa kyAM rahyuM? mATe sadazatA mAnavI barAbara nathI. vaLI, jo tuM sadezatA mAnIza to vedanA pado paNa apramANa thaze. jemake "zUno vai puSa nAyate : saMpurISo DhAte" eTale je puruSane viSTAsahita baLAya te parabhavamAM ziyALa thAya che. vagere je vedamAM kahyuM che te asaMbaddha thaze. kemake tu mAne che puruSa marIne puruSa ja thAya to pachI marIne parabhavamAM ziyALa kaI rIte thAya? tathA "gnihotra kudayAt vAma:' "niSTona yamarInamafmanati" vagere svargIya phaLa sUcavanAra veda pado paNa asaMbaddha thaze kemake tArA mate to manuSya marIne deva thAya nahi. "puruSo vai puruSatvamaLyute, pAva: pazuvaM" A veda padono artha Ama che, ke je puruSa A bhavamAM svabhAvathI ja bhadra-vinIta-irSyA vagarano hoya te manuSya nAma-gotra-karma bAMdhI maraNa pachI manuSyatva pAme che, paNa sarvamanuSyomAM niyamA ema ja thAya che evuM nathI. anya karmavaza anyagatimAM koI judA rUpe paNa utpanna thAya che, e pramANe koI pazuo paNa mAyA vagere karIne pazunAma ane gotra karma bAMdhIne parabhavamAM pazu thAya che. paNa badhA pazuo e pramANe pazu thAya ema nathI. kemake jIvanI gati karmane AdhIna che. (6) maMDika gaNadhara - baMdha-mokSa che ke nahi? he maMDika! virUddha arthavALA veda pado sAMbhaLavAthI tene baMdha ane mokSa vize saMzaya thayo che. jemake vedamAM kahyuM che " papa vize vimune vaMdhyate saMsati vI, mukhyatve movati vA vA paNa vImagaMtAM vA ve" eno artha tuM evo kare che ke sattva-rajo-tamo guNa rahita vibhu sarvagata evo AtmA puNya-pApa vaDe baMdhAto nathI, tenA anusAra judI-judI gatimAM jato paNa nathI, temaja karmathI mUkAto paNa nathI, bIjAne mUkAvato paNa nathI kemake baMdhano ja abhAva che. mahadahaMkAra vagere bAhya vastu temaja AtyaMtara svasvarUpa paNa te jANato nathI, kAraNa ke jJAna e prakRtino dharma che ane prakRti te cetana che. A pado baMdha ane mokSano abhAva jaNAve che tathA " vai zarIrasya...." (chAMdopaniSada 8-12-1) arthAt zarIravALA koIne paNa priyApriyano abhAva nathI. ane azarIrIne priyApriya kadI sparzatA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 61 nathI. kemake tenA kAraNabhUta karmano ja tene abhAva che. A pado baMdha-mokSa pratipAdana karanArA che. Ama paraspara virUddha artha batAvanArA vedapado sAMbhaLIne tane saMzaya thayo che te ayogya che. te padono satya artha tuM sAMbhaLa. prazna-814- jIvano jo karmanI sAthe saMbaMdha hoya to te AdivALo che ke anAdi che? jo AdivALo hoya to pahelAM jIva pachI karma utpanna thAya? pahelA karma pachI jIva utpanna thAya? ke baMne sAthe ja utpanna thAya? jo paheluM mAno to barAbara nathI. kemake karmanI sattA ja pahelAM na hovAthI kharaziMganI jema hetu vinA saMsArIpaNe AtmAnI utpatti saMbhave nahi, je kAraNa vinA utpanna thAya che teno nAza paNa kAraNa vinA thAya che. karmanI pahelAM AtmA anAdikALathI siddha che. emAM sahetuka-nihetukanI ciMtA zA mATe karavI? ema tame mAno to AtmAno kAraNa vinA AkAzanI jema karmano baMdha nahi ghaTe, evo baMdha mAno to muktAtmAne paNa pharIthI baMdha thaze eTale karma baMdha thavAthI mokSano ja abhAva thaze athavA karma baMdhanA abhAve AtmA nitya mukta kahevAze athavA karmabaMdhanA abhAve abaddha AkAzanI jema abaddha AtmAne paNa mokSano vyavahAra nahi karAya. bIjI rIte jIvanI pahelAM paNa karmanI utpatti nahi ghaTe. kAraNa ke karma banyuM tyAre tenA kirtA AtmAno abhAva hoya che. kartA sivAya karma na hoI zake. trIjI ukti - jo karma ane jIva baMne sAthe utpanna thAya che ema kaho to eka sAthe utpanna thatA gAyanA ziMgaDAnI jema jIva ane karmanI eka sAthe utpattimAM kartA ane karmano vyavahAra paNa nahi ghaTe. jo jIva ane karmano saMyoga anAdi mAno to mokSa paNa nahi ghaTe. kemake, jIva ane AkAzanA saMbaMdhanI jema je vastu anAdi hoya che teno aMta nathI thato. ema karma paNa jIvathI kadI dUra nahi thAya. eTale mokSano abhAva thaze. eTale yuktiopUrvaka paNa baMdha-mokSa che evuM kyAM siddha thAya che? uttara-814 - maMDika ! bIja ane aMkuranI jema zarIra ane karmano paraspara hetuhetumadbhAva hovAthI teo anAdi saMtAna che. kemake zarIra AgAmI bhavanA karmanuM kAraNa che ane atIta bhavanA karmanuM kArya che. te rIte anAdi saMsAramAM je je AgAmI zarIranuM kAraNa ane atIta zarIranuM kArya che te zarIra ane karmano anAdi saMtAno che. jema daMDAdikaraNayukta kuMbhAra ghaTano karyA che tema karmarUpa karaNayukta ja jIva karmano karyA che e rIte zarIrano kartA paNa AtmA che. prazna-815 - karma to atIndriya che tene karaNa kaI rIte kahevAya? uttara-815 - ghaTAdinI jema zarIrAdi kRtaka che eTale tenuM koI karaNa che, e karaNa e karma ja che. athavA kuMbhAra ane ghaTanI jema AtmA ane zarIranuM je je karaNa che te karma Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 zrI vizeSAvazyaka bhASyam ja che. Ama, zarIrAdi kAryathI te karmanI siddhi che vaLI, dAna-kRSi Adi kriyAo cetana dvArA AraMbhelI hovAthI phaLavALI che tenuM phaLa karma che. Ama, kriyAnA phaLathI paNa karmanI siddhi che. vaLI, je anAdi saMtAna hoya te anaMta ja hoya ema ekAMte na kahI zakAya kAraNa ke bIja ane aMkurano anAdi saMtAna chatAM paNa teno aMta jaNAya che. vaLI bIja ane aMkuramAMthI koI paNa eka vastu kArya utpanna karyA vinA nAza pAme to temAM saMtAna paraMparA paNa nAza pAme che. e rIte kukaDI ane iMDAmAM, pitA ane putramAM paNa samajavuM. athavA suvarNa ane upalano anAdikALathI cAlyo Avato saMyoga agni AdinA tApathI dUra karAya che tema, jIva ane karmano saMyoga dUra karAya che tethI mokSa thAya che. prazna-816 - jIva ane karmano paraspara saMbaMdha jIva ane AkAzanI jema anAdianaMta che? ke suvarNa-upalanI jema anAdi sAMta che? uttara-816 - baMne prakAranA saMbaMdhamAM koI virodha nathI. pahelo saMbaMdha abhavyone che jyAre bIjo anAdi-sAMta saMbaMdha bhavya jIvone che. prazna-817- jIvatva sarvamAM samAna chatAM bhavya ane abhivyamAM taphAvata kevo? jIvatva samAna chatAM naraka ane tiryaMcamAM jema taphAvata che tema bhavya-abhavyapaNArUpa taphAvata paNa che. ema tame kahI nahi zako kemake narakAritvano taphAvata karmajanita che. svAbhAvika nathI te rIte bhavyAbhavyatvano taphAvata paNa karmabhanita hoya to kAMI virodha nathI paNa tame e taphAvata svAbhAvika che ema kaho cho eTale saMdeha thavAno ja ne ? uttara-817 - jema jIva ane AkAzamAM dravyatva-sattva-prameyatva-jJeyatva vagere dharmo samAna hovA chatAM temAM jIvatva ane ajIvavAdi bheda svAbhAvika che. tema jIvomAM paNa jIvatva samAna hovA chatAM e bhavya-abhavyatvano bheda che. prazna-818- jo e rIte bhavyabhAva jIvatanI jema svAbhAvika hoya to te bhavyabhAva nitya-avinAzI thaze ane tevA bhavyabhAvamAM mokSa nahi thAya. kemake siddhanA jIvo bhavya nathI ane abhavya paNa nathI. mATe te avinAzI bhavyo mokSa mATe ayogya ja thaze ne? uttara-818- ema na kahevAya, kemake jema ghaTano pUrva abhAva anAdi svabhAvavALo che chatAM ghaTanI utpatti samaye teno nAza jaNAya che, tema jJAna-kriyA vaDe anAdi svabhAvavALA bhavyabhAvano nAza thAya che. prazna-819 - ghaTanA pUrvAbhAvane udAharaNa tarIke kaI rIte levAya kema ke te abhAva svarUpa hovAthI gadheDAnA zIMgaDAnI jema avasturUpa che? Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara uttara-819- tArI vAta yogya nathI, kAraNa ke ghaTano pUrvAbhAva bhAvarUpa ja che, mAtra tenA kAraNabhUta anAdikALathI pravartela mATInA pudgalonA samUhamAMthI ghaTanI utpatti thaI ja nathI. prazna-820 - jema koThAramAMthI roja thoDuM thoDuM anAja kADhavAmAM Ave to samaya jatAM sarvathA khAlI thaI jAya che, tema kALa anaMtAnaMta hovAthI cha mAsanA aMte paNa eka bhavya jIva avazya mokSe jAya to anukrame ghaTatAM-ghaTatAM kALAMtare sarva saMsAra bhavyajIvothI zUnya ja thaI jaze ne? uttara-820 - nA, kAraNa ke bhavyajIvono samUha bhaviSyakALa ane AkAzanI jema anaMta che, eTale teno viccheda kadI paNa thAya nahi. kAraNa ke atIta-anAgatakALa samAna che ane atIta kALamAM ekanigodanA anaMtamA bhAga jeTalA bhavyajIvo mokSe gayA che. bhaviSyakALamAM paNa teTalAM ja jaze, mATe sarvabhavya jIvono uccheda mAnavo yogya nathI. prazna-821 - bhavya jIvo anaMtA che ane teno anaMtamo bhAga mokSe jaze, ema kaI rIte mAnI zakAya? uttara-821 - kALa ane AkAzAdinI jema bhavyo anaMtA che tethI temano kALa ane AkAzanI jema sarvathA viccheda thato nathI. evA mArA vacanathI tuM aMgIkAra kara. prazna-822 - tamAruM vacana satya che ema kaI rIte manAya ? uttara-822- huM sarvajJa-vItarAga chuM tethI jJAyaka madhyastha puruSanI jema mAruM vacana tArA saMzayAdi sarva vacananI jema satya che. prazna-823 - to pachI je bhavya hoya ane mokSe na jAya tene abhavya kema na kahevAya? uttara-823- bhavya eTale siddhi gamanane yogya. paNa siddhi gatimAM jAya ja evo artha na samajavo. paraMtu siddhigati yogya sAmagrI maLe to ja jAya. jema suvarNa-pASANa-kASTa vageremAM pratimA thavAnI yogyatA che. paNa te badhAmAMthI pratimA nathI karAtI. paNa jene yogya sAmagrI maLe che, tenI ja pratimA karAya che. athavA jema suvarNa ane pASANano yoga judo pADI zakAya ema hovA chatAM sarvano viyoga thato nathI, paNa jene sAmagrI maLe che - teno ja viyoga thAya che. arthAt yogya sAmagrI yogyatAvALAne maLe to ja kArya thAya che. na maLe to na thAya. tathA ayogyatAvALAne sAmagrI maLe to paNa kAryanI siddhi thatI nathI, te ja rIte je mokSa thAya che te avazya bhavyane ja thAya che, paNa abhavyane thato nathI. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-824 - to pachI mokSa nitya-avinAzI nahi thAya paNa ghaTanI jema kRtaka hovAthIprayatna pachI thato hovAthI ane AdimAna hovAthI anitya vinAzI thaze ? 64 uttara-824 - nahi thAya. kemake tAro hetu vipakSamAM rahe che tethI anekAMtika che. jemake ghaTa vagereno pradhvaMsAbhAva kRtakAdi svabhAvavALo che to paNa nitya che. e jo anitya mAnIe to ghaTAdi pharI tevA rUpe utpanna thavA joIe. prazna-825 - pradhvaMsAbhAva to abhAvarUpa che eTale vasturUpa nathI e mATe te udAharaNa zI rIte thaze ? uttara-825 - pradhvaMsAbhAva avasturUpa nathI paNa vasturUpa che. kAraNa ke nizcita kuMbhavinAzarUpa je viziSTa pudgalAtmakabhAva che (kapALa-ThIkarAdi thavA rUpa) te praUsAbhAva che. eTale ame kahela udAharaNa yogya che. tethI mokSane kRtakAdi svabhAvavALo mAno to paNa anitya nahi kahI zakAya. athavA mokSa kRtaka che ja nahi kemake, AtmA ane karma pudgalono viyoga e ja mokSa kahevAya che. jyAre tapa-saMyamAdinA prabhAve AtmAthI karmo judA paDe che tyAre AtmAnuM zuM karavuM ke jethI mokSane kRtakAdi svabhAvavALo mAnIne temAM anityatA kahe che ? te vakhate AtmA svasvarUpamAM ja sthita thAya che, eTale emAM kAMI vizeSatA nathI karAtI ke jethI te kRtaka kahevAya. prazna-826 - * tamArA hisAbe AtmA ane karmano viyoga karAya che eTale te kRtaka ja thAya ne ane mRtaka hovAthI mokSane nitya kaI rIte kahI zakAya ? uttara-826 - mudgarAdi vaDe ghaTa mAtrano ja vinAza thavAthI jema AkAzamAM kAMI vizeSatA thatI nathI tevI rIte ahIM paNa karma mAtrano vinAza thavAthI AtmAmAM kAMI vizeSa thatuM nathI mATe mokSane kRtaka mAnIne anitya na kahevAya. prazna-827 - jema ghaTano vinAza karAya che tema karmano paNa vinAza karAya che tethI te mRtaka che eTale sarva karmanA kSayarUpa mokSa paNa anitya ja thAya zuM vAMdho che ? uttara-827 jema ghaTano vinAza thatAM chatAM AkAzano sadbhAva hoya che. tethI te AkAzathI ghaTivanAza kAMI bhinna nathI ane AkAzanuM kAMI vizeSa karAtuM nathI. kAraNa ke te haMmezA avasthita hovAthI nitya che. ema ahIM karmano vinAza thatAM je phakta AtmAno sadbhAva che, tenAthI kavinAza kAMI judo nathI ane AtmAmAM kAMI vizeSa Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 gujarAtI praznottara paNa karato nathI. kemake te paNa AkAzanI jema nitya che. mATe mokSakRtaka nathI eTale anitya paNa nathI. jo ke kathaMcit e anitya paNa che kemake dravya ane paryAyarUpe sarva vastu nityAnitya che. prazna-828- jIve je karmapudgalo kSaya karIne choDI dIdhAM che te lokamAM ja rahe che. tethI jema ghaTarUpathI chUTA paDelA AkAzane ghaTa vinAzathI tenA kapAlAdi pudgalono saMyoga rahelo che ema AtmAne paNa kSaya pAmelA karmapudgalono saMyoga che tethI to pharI baMdha thaze ne? uttara-828 - nahi thAya. niraparAdhI puruSanI jema muktAtmA baMdha kAraNanA abhAve pharI karmathI baMdhAto nathI. kemake mana-vacana-kAyArUpa yoga vagere baMdhanA hetuo zarIranA abhAve muktAtmAne nathI hotA. vaLI jema bIjanA abhAve aMkura nathI thato tema muktAtmAne punarjanma thato nathI. ahIM bIja eTale karma ane te karmarUpa bIja muktAtmAne na hovAthI bhavotpattirUpa aMkura thato nathI. mATe te muktAtmA nitya che. prazna-829 - te muktAtmA dravya svarUpa ane amUrta hovAthI AkAzanI jema dravyapaNe nitya thayo eTale AtmA sarvagata che ema ja mAnavuM ne? uttara-829 - nA, e pakSa anumAnathI bAdhita thAya che. (jemake dravya svarUpa amUrta AkAza dravyapaNe nitya che, tema sarvagata paNa che, evI ja rIte AtmA paNa sarvagata siddha thaze ema kahevAthI e hetu viparita dharmanI siddhi kare che tethI te virUddha che. jemake kuMbhAra kartA hovAthI asarvagata che tema AtmA paNa karyA hovAthI asarvagata che. ahIM AtmAnuM kartutva barAbara che jo te na mAno to temAM bhoitva vagere dharmo na ghaTe. prazna-830 - to muktAtmA ekAMta nitya che evo Agraha zA mATe rAkhavo? uttara-830-ekAMtAnityavAdIne bolatA baMdha karavA ja ame AtmAne nitya kahyo che. vastutaH jaina darzananA mate sarva padArtha utpatti-sthiti ane vinAzarUpa che. phakta anya-anya paryAya mAtranI apekSAe ja anityAdino vyavahAra thAya che. jemake ghaTarUpa padArtha pUrva mATInA piMDanA paryAyarUpe nAza pAme che. ghaTarUpa paryAyapaNe utpanna thAya che. mATIrUpa dravyapaNe avasthita rahe che, e pramANe muktAtmA paNa saMsArIrUpe nAza pAme che. siddhapaNe utpanna thAya che ane upayogAdirUpa jIvapaNe avasthita rahe che. ema phakta paryAyAntaranI mukhyatAe ja anityAdino vyavahAra karAya che. prazna-831 - e muktAtmAo kyAM rahe che? uttara-831 - lokanA agrabhAge siddhazilA upara rahe che. bhAga-2/6 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-83ra - karma rahita jIvanI ATalI dUra A kSetramAMthI tyAM sudhI gati kaI rIte thAya? kemake jIvanI sarva ceSTAo karmAdhIna hoya che, karma rahita jIvane vihAyogati vagere karmanA abhAve evI gaticeSTA kaI rIte thaI zake ? uttara-83ra - miDika ! karmano kSaya thavAthI jema AtmA apUrva siddhatvamAM pariNAma pAme che tema karmanA abhAve laghutA prApta thavAthI AtmA eka ja samayamAM evI gati kare che, vaLI jema tuMbaDuM-eraMDaphaLa-agni-dhUma tathA dhanuSyamAMthI chUTeluM tIra, pUrva prayogAdithI gati kare che tema mukta AtmA paNa pUrvaprayogAdithI gati kare che. prazna-833 - bhagavan! AkAza-kALa vagere amUrta padArtho niSkriya che ema prasiddha chatAM tame kayo padArtha arUpI chatAM sakriya joyo che, ke jethI tame arUpI AtmAne sakriya kaho cho? uttara-833 - tArI mAnyatA barAbara nathI. tuM batAva ke jagatamAM amUrta hoya ane sacetana hoya evI bIjI kaI vastu te joI che ke jethI tuM amUrta AtmAne sacetana mAne che? jema AkAza amUrta hovAthI acetana che tema AtmA paNa amUrta hovAthI acetana hovo joIe paNa evuM nathI. bhale amUrtatvana AtmA AkAzAdi samAna che paNa tene caitanyarUpa vizeSa dharma che to tevI ja rIte kriyA paNa vizeSa dharma hoya to zo vAMdho che? athavA kuMbhAra jema kartA-bhoktAdi svarUpa hovAthI sakriya che tema AtmA paNa mAnavo. athavA yaMtra purUSanI jema dehamAM pratyakSa rIte halana-calana jaNAtuM hovAthI AtmA sakriya che. prazna-834 - dehaparispaMdamAM AtmAno pratyaya hetu che, paNa koI kriyA hetubhUta nathI mATe AtmAne sakriya kaI rIte kahI zakAya? uttara-834 - jo AtmA akriya hoya to AkAzanI jema temAM paNa te prayatna na hoI zake mATe AtmA sakriya ja che, vaLI amUrta prayatna dehaparispaMdamAM hetubhUta che ema mAnavAmAM anya kayo hetu che? ane anya hetunI apekSA sivAya svataH A prayatna ja dehaparispaMdamAM hetu che ema kahe to e pramANe AtmA paNa deha parispaMdamAM hetu thaI zakaze to vacamAM phogaTa prayatnane mAnavAthI zuM phAyado? prazna-835 - dehaparispaMdamAM bIjo koI adaSTa hetu mAnazuM paNa AtmA niSkriya hovAthI tene hetu tarIke kaI rIte mAnavo? uttara-835- huM tane pUchuM chuM ke e adaSTa mUrta che ke amUrta? jo amUrta hoya to AtmA paNa amUrta hovAthI tene paNa dehaparispaMdamAM hetubhUta mAna, ane jo e adaSTa mUrta hoya to Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E9 gujarAtI praznottara te kAmaNa zarIra sivAya anya kAMI saMbhavatuM nathI, jo e rIte kArmaNa zarIra, bAhya zarIranA hetupaNe vaparAtuM hoya tenA parispaMdano paNa koI anya hetu hovo joIe, teno paNa bIjo hetu hovo joIe Ama, chevaTe anavasthA ja thaze. prazna-836 - e adRSTa kArmaNa zarIrano parispada anya hetu sivAya svabhAvathI ja pravarte che tethI anavasthA doSa kyAM raheze? uttara-836 - to e rIte bAhya dazya zarIrano paNa parispada svabhAvathI ja pravartaze. mATe adaSTa kArmaNa zarIranI kalpanA karavAnI zI jarUra che? prazna-837- to bhalene e rIte svabhAvathI parispada thAya zuM vAMdho che huM to e mAnuM ja chuM? uttara-837- ema na thAya, kAraNa ke acetana padArthane e pramANe pratiniyata viziSTa prakArano parispada svabhAvathI na thaI zake. kemake, "je anya hetunI apekSA sivAyano hoya te nitya vidyamAna hoya athavA nitya avidyamAna hoya che." mATe karma viziSTa AtmA ja pratiniyata dehaparispaMdamAM hetu che. tethI te sakriya che ema mAnavuM ja yogya che. prazna-838 - bhale, tamArA kahevA pramANe saMsArI jIvane tevI kriyA hovAthI sakriya ho, paraMtu karma rahita muktAtmAne te kriyA kaI rIte hoI zake? uttara-838 - jema muktAtmAne siddhagatinA pariNAmathI siddhapaNuM prApta thAya che tema te sakriya paNa che. prazna-839 - siddha kSetranI AgaLa paNa muktAtmAnI gatikriyA kema nathI thatI? uttara-839 - siddha kSetranI AgaLa dharmAstikAyano abhAva che. mATe te dharmAstikAya jIvo ane pudgalone gatikriyAmAM upakAra karanAra che, ane te lokamAM ja che, paNa alokamAM nathI. vaLI jema ghaTano pratipakSI aghaTa che tema zuddhapada hovAthI lokano pratipakSI aloka che. prazna-840 - to e aloka ghaTapaTAdi che ema mAno ne? uttara-840 - nA, kAraNa ke niSedhathI tenA anurUpa padArthanI ja kalpanA thAya che. dharmAstikAya ane adharmAstikAya e be dravyo lokanA niyAmaka che nahi to sarvatra AkAza dravyanI hAjarI samAna hovAthI "A loka che ane A aloka che' evo bheda kyAMthI thAya? lokavibhAganA abhAve pratighAtanA abhAvathI gati ane avasthAna na thAya ethI saMbaMdhano Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam ja abhAva thavAthI baMdha-mokSAdi vyavahArano sarvathA abhAva thAya. tethI jema pANI sivAya mAchalAnI gati nathI thatI tema jIva pugalone upagraha karanAra dharmAstikAyAdinA abhAve lokabahAra gati thatI nathI. prazna-841 - jemAM rahevAya te sthAna kahevAya e vyutpattithI sthAna zabda adhikaraNa vAcI che ane tethI siddhanuM sthAna te siddhasthAna. ema artha mAnIe to parvata athavA vRkSanI TocathI jema devadattanuM ke phaLanuM patana thAya che tema siddhanuM paNa tenA sthAnathI patana thavuM joIe kAraNa ke jema darekanuM potAnA sthAnathI patana thAya che tema siddhanuM paNa patana thavuM joIe ne? uttara-841 - ema na manAya, kemake ahIM siddhanuM sthAna e vAkyamAM kartAnA arthamAM chaThThI vibhakti che tethI siddha jyAM avasthita rahe che te sthAna paraMtu te siddhathI juduM sthAna na samajavuM athavA te judu mAnIe to paNa siddhanuM patana thavuM yogya nathI kAraNa ke te sthAna AkAzanI jema nitya hovAthI teno vinAza na thAya eTale muktanuM patana paNa na thAya, kemake AtmAne patanAdi kriyAmAM karma ja mukhya kAraNa che ane te muktAtmAne nathI. eTale patana na ja thAya. vaLI "svasthAnathI patana" ema je kahyuM che te svavacanavirUddha che. kAraNa ke asthAnathI patana thAya, paNa sthAnathI patana na thAya. jo sthAnathI paNa patana mAnIe to AkAza vagerene paNa potAnA nitya sthAnathI patana prApta thAya. paNa evuM thatuM nathI. prazna-84ra - jo saMsAramAMthI ja sarva jIvo mukta thayelA che to pachI sarva siddhAtmAomAMthI avazya koI paNa eka siddha sarvathI prathama siddha thayela hovo joIe ne? uttara-842- evI zaMkA na karavI, kAraNa ke jema sarva zarIro ane sarva rAtri-divaso AdimAnuM che paraMtu kALa anAdi hovAthI amuka AghazarIra che ane amuka Adya ahorAtri che e jANI zakAtuM nathI tema kALa anAdi hovAthI Adya siddha koNa ? e paNa jANI zakAtuM nathI. prazna-843 - siddhakSetra to parimita che emAM anaMtA siddhono samAveza kaI rIte thaI zake? uttara-843 - siddho amUrta hovAthI anaMtA hovA chatAM temAM samAya che. jema dareka dravya upara anaMtA siddhonA anaMta jJAna-darzanano prakAza paDe che, athavA eka ja nartakI upara hajAronI dRSTi paDe che tathA eka oraDAmAM jema ghaNA divAonI prabhA samAI jAya Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara che, tema amUrta muktAtmAono samAveza parimita kSetramAM thaI jAya emAM Azcarya jevuM zuM che ? nahi sazIrasya priyapriyathorapatipti..." eTale sazarIrIne sukha-duHkhano abhAva nathI ane azarIrIne sukhaduHkha sparzatA nathI. vagere vedapadono kharo artha tuM jANato nathI tethI ja tene baMdha-mokSamAM zaMkA thAya che paNa evI zaMkA na karavI kemake sazarIrIbhAva ane azarIrIbhAva teja pragaTa rIte baMdha-mokSa che. vaLI " g vALo vimune vadhyate" ItyAdi padone tuM saMsArI jIvane banma-mokSanA abhAvane batAvanArA mAne che paNa tema nathI, e pado muktAtmA saMbaMdhI che. muktAtmA kadI paNa baMdhAto nathI vagere badhuM muktAtmAne uddezIne kahela che. (7) maurya gaNadhara - devo che ke nahi? he maurya ! tuM mAne che ke nArakIo atyaMta duHkhI ane parAdhIna hovAthI ahIM AvI zakatA nathI eTale pratyakSa thavAno upAya na hovAthI temanuM varNana sAMbhaLIne ja zraddhA karavA lAyaka che. A kAraNathI teo "zAstrAnusAre vidyamAna che" ema mAnavuM joIe. paraMtu devo to svacchaMdacArI ane divya prabhAvavALA hovA chatAM pratyakSa thatA nathI. ane zruti-smRti Adi graMthomAM 'teo che' ema saMbhaLAya che AthI tane temanA vize saMzaya che. paNa tuM saMzaya na kara. ahIM samavasaraNamAM ja manuSyAdithI bhinna jAtivALA tathA divya AbhUSaNAdivALA vaimAnikAdi cAre nikAyanA devo ahIM vaMdana mATe AvelA che temane pratyakSa jo. ane ahIM emane joyA pahelAM paNa temanI vidyamAnatAno saMzaya karavo yogya nathI. kemake caMdra-sUrya vagere A jyotiSI devo to badhAne pratyakSa jaNAya ja che. vaLI lokone devakRta anugraha ane upaghAta paNa pratyakSa jaNAya che. AthI devo vidyamAna che ema nizcaya thAya che. prazna-844- je caMdra-sUryAdi tame kaho cho te to AlayamAtra-vimAno che paNa devo nathI eTale jyotiSI devo pratyakSa che ema kema kahevAya? uttara-844- te vimAnarUpa nivAsathI ja temAM nivAsa karanArA devo che, ema yuktithI ja siddha thAya che. kAraNa ke je je nivAsasthAna hoya che te te nivAsa karanAra vaDe adhiSThita hoya che, jema devadattAdi vyaktio vaDe adhiSThita nagaranAM nivAsasthAno che. tema vimAno paNa nivAsasthAna hovAthI te sarve temAM nivAsa karanArA devo vaDe adhiSThita che. eTale emAM devo che ema siddha thAya che. prazna-845- to nagaramAM nivAsasthAnamAM rahenAra devadatta vagere pratyakSa jaNAya che, tema te vimAnamAM rahenArA devo kema pratyakSa dekhAtA nathI? Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-845 * kAraNa ke nagaranAM nivAsasthAna karatAM te vimAnarUpa nivAsasthAno viziSTa prakAranAM che eTale temAM rahenArA devo paNa loko karatAM vilakSaNa prakAranA hovAthI pratyakSa nathI dekhAtA chatAM teo vidyamAna che ema siddha thAya che. 70 vaLI, je nivAsasthAna hoya te rahenArA sahita ja hoya ema ekAMta na kahevAya. kAraNa ke zUnya nivAsasthAnamAM koI rahenAruM hotuM nathI vaLI je nivAsasthAna hoya che te haMmezA zUnya hotuM nathI. paNa bhUta-bhAvi ke vartamAnakALamAM paNa te sthAna rahenArA vaDe avazya adhiSThita hoya che, eTale game tyAre paNa te vimAnomAM te caMdrAdi devo rahenArA hoya ja che. prazna-846 - A caMdra-sUryanA vimAno koNa jANe zuM haze ? je sUrya dekhAya che te koI Agano goLo haze ane caMdra svabhAvathI ja svaccha evo koI pANIno goLo haze, athavA evA ja prakAranA koI prakAzavALA ratnanA goLArUpa e jyotiSI vimAno haze, eTale e vimAno jyotiSI devonAM nivAsasthAno che, ema kevI rIte mAnI zakAya ? uttara-846 - vidyAdharone tapathI siddha thayela vimAnonI jema te AkAzamAM gati kare che tethI niHsaMzaya e ratnamaya evAM vimAno ja che, ane te ja jyotiSI devonAM nivAsasthAna che. prazna-847 - e vimAno jyotiSIonA nivAsasthAna nathI paNa koI mAyAvIe e pramANe banAvelA haze evuM nathI lAgatuM ? uttara-847 - - nA, kAraNa ke vacanamAtrathI ja te mAyika che ema siddha karI zakAya nahi. chatAM vivAdanI khAtara te mAyika che, ema mAnI laIe, to paNa tathA vidhi mAyA karanAra koI manuSyAdi nahi paNa devo ja che ema siddha thAya che. jo ke te vimAno mAyAno vikAra nathI. kemake prasiddha nagarAdinI jema haMmezA upalabdha thAya che ane je mAyika vikAra hoya che. te haMmezA upalabdha thatA nathI. mATe te devonA nivAsasthAnarUpa vimAna che ema mAna. vaLI, jema pote karelA ati pApanuM phaLa bhogavanAra nArakIo che tema prakRSTa puNyanuM phaLa bhogavanAra devo paNa che ema mAnavAmAM tane kyAM takalIpha che ? prazna-848 - atizaya duHkhI manuSyo ane tiryaMca utkRSTa pApanuM phaLa bhogavanArA che ane atyaMta sukhI manuSyo utkRSTa puNyanuM phaLa bhogavanArA che to deva-nArakanI kalpanA zA mATe ? uttara-848 Ama hovAthI nArakIno abhAva nahIM kahI zakAya, kAraNa ke utkRSTa puNya-pApanuM phaLa bhogavanAra atyaMta sukhI-duHkhI hoya che, te rIte atyaMta sukhI-ke du:khI - Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara manuSya ke tiryaMca nathI hotA. kemake je atizaya sukhI manuSyo hoya che, temane paNa roga-jarA vagere du:kho prApta thAya che. ane je atizaya duHkhI hoya che temane zItalavAyu-prakAza vagere sukho prApta thAya che. eTale manuSya-tiryaMcane ja atyaMta sukhI-duHkhI na kahI zakAya. paraMtu utkRSTa pApanuM phaLa bhogavanA2 nArakI ane puNyaphaLa bhogavanAra devone ja atyaMta duHkhI ke sukhI kahevAya. te devo utkRSTa rUpAdi guNayukta ane paMcavidha viSayamAM Asakta tathA divya premavALA che. temaja asamApta kAryavALA ane manuSyone AdhIna kAryavALA na hovAthI teo azubha naralokamAM niHsaMga yatinI jema AvatA nathI. na 71 tathA, jinezvara devonAM cyavanAdi kalyANa samaye svakartavyatayA keTalAka devo ahIM Ave che, keTalAka devo bhaktithI tathA keTalAka saMzaya cheda mATe Ave che, keTalAka pUrvanA anurAgathI, pUrvasaMketathI, tapanA prabhAvathI, pUrvanA vairathI manuSyone pIDA karavA athavA maitrIbhAvathI anugraha karavA, tathA kAmAnurAgathI Ave che. keTalAka jAtismaraNavALA manuSyanA kathanathI, keTalAka manuSyone pratyakSa dekhAyAthI, keTalAka vidyA-maMtranI upayAcanAthI, grahanA vikArathI tathA utkRSTa puNyanA saMcayanA baLathI ahIM Ave che. Ama, 'deva' evA sArthaka nAmathI tathA sarva Agama zAstronA pramANathI devo che ema siddha thAya che. tethI mAnavuM joIe ke 'deva' e nAma 'ghaTa' nA nAmanI jema zuddha pada hovAthI sArthaka che. manuSya ja devanA guNa ane RddhithI saMpanna hovAthI deva haze ema na mAnavuM, kemake mukhya arthanI siddhi thAya to ja anyatra upacArathI siddhi karI zakAya. jemake mANavakamAM upacArathI yathArtha siMhanI siddhi karAya che. veda vacanathI devonI siddhi : jo devono abhAva hoya to '"agnihotraM guhuyAt svanAma:' (maiyupaniSad 6-6) vagere je veda padomAM svargaphaLa batAvAyuM che te tathA yajJo ane dAnadharmanuM je svargIya phaLa kahyuM che te sarva ayogya thAya. kAraNa ke svargavAsI devo ja na hoya to pachI te svarga meLavavAnuM nidhAna kyAMthI hoya ? "sa N yAyudhI" (zatapatha brAhmaNa 12, 5, 2, 8) ItyAdi veda vAkyo paNa devonI sattA batAve che. vaLI "jo nAnati mAyopamAn cIrvALAnindra-yama-vaLalerAvI' vagerethI devono abhAva siddha thato nathI paraMtu A vAkyathI devanI Rddhi paNa IndrajALanI jema anitya che, to pachI manuSyAdinI Rddhi to anitya ja che ema siddha thAya che. tathA zrutimAM kahyuM che ke - "thoDazipravRttitumircama-soma-sUrya-suguru-svArAgyAni vita'' arthAt uSoDiza vagere yajJo vaDe yama-sUrya-bRhaspati tathA svarganA rAjyane prApta kare che. A vedavAkyo devonI sattA batAvanArAM ja che. tathA "JA meSAtithe medhavRSaLa' Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 72 vagere (taittarIya AraNyaka - 1, 12, 3) maMtra pado vaDe indrAdi devonuM je AhvAna karyuM che. te paNa devanuM astitva batAve che. nahi to e paNa niSphaLa jAya. mATe pUrvokta yuktiothI ane veda vAkyothI 'devo' che ema siddha thAya che. (8) akaMpita gaNadhara - nAraka che ke nahi ? prazna-849 - caMdrAdi devo pratyakSa che, tathA vidyA-maMtranI sAdhanA dvArA Icchita phaLanI siddhi dekhAya che, tethI te sivAyanA bIjA devo paNa anumAnathI jaNAya che, paNa je mAtra sAMbhaLavAmAM ja Ave che paNa pratyakSa ke anumAnathI dekhAtA nathI evA deva-manuSya-tiryaMcathI bhinna jAtivALA nArako kema mAnI zakAya ? uttara-849 - akaMpita ! jIvAdi padArthonI jema te nArakIo mane pratyakSa che. eTale tuM mAnIle. kAraNa ke - je svapratyakSa hoya te ja eka pratyakSa kahevAya evuM nathI, paNa je koI Apta puruSane pratyakSa hoya tene paNa lokamAM pratyakSa siddha kahevAya che. jema siMdha Adi sarvane pratyakSa nathI paNa koIne ja pratyakSa hoya che. vaLI deza-kALa-gAma-nagara-samudrAdi padArtho tane pratyakSa nathI paNa bIjAone pratyakSa thAya che. mATe nArakIo mane pratyakSa che evuM kema mAnato nathI ? athavA mArA pratyakSane atIndriya hovAthI tuM na mAnato hoya to zuM Indriya pratyakSa che tene ja tuM pratyakSa mAne che ? jo ema mAnato hoya to te ayogya che. kAraNa ke Indriya pratyakSane to upacAra mAtrathI ja pratyakSa kahevAya che. jema anumAnamAM bAhya dhUmAdi liMgathI agni vagere jaNAya che tevuM AmAM nathI. tethI upacArathI pratyakSa jevuM lAgatuM hovAthI pratyakSano vyapadeza karAya che paNa vAstavamAM te parokSa ja che. akSa eTale jIva, te jIva anumAnanI jema ahIM paNa vastune sAkSAt nathI joto paraMtu Indriya dvArA jove che. eTale atIndriya pratyakSa te ja sAcuM pratyakSa che. prazna-850 - * jo ke Indriya pratyakSamAM jIva sAkSAt vastune jANato nathI paNa Indriyo to sAkSAt jANe che, mATe Indriya pratyakSa e pratyakSa mAnavAmAM zuM vAMdho che ? uttara-850 - ghaTanI jema Indriyo pudgalarUpe mUrta ane acetana hovAthI vastune jANI zakatI nathI. paNa te bArInI jema zrotrAdi Indriyo jJAnanAM dvAro che. vastuno jANanAra to AtmA ja che. te IndriyothI bhinna che. kAraNa ke IndriyonA upara paNa Indriya dvArA vastunuM smaraNa AtmAne thAya che. tathA kyAreka jIva anya manaska hoya tyAre Indriya vyApAra hoya to paNa vastuno bodha thato nathI. mATe pAMca bArIothI vastu jonAra jema bArIothI bhinna che. tema Indriya dvArA vastune jANanAra AtmA paNa IndriyothI bhinna che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 gujarAtI praznottara prazna-851 - evuM na bane ke Indriya pratyakSa jJAnathI atIndriya pratyakSa karatAM vadhAre joI zakAya? uttara-851 - nA, kAraNa ke pAMca bArIvALA gharamAM rahIne vastu jonAra vyakti karatAM khullA medAnamAM rahIne vastu jonAra vyakti jema te gharavALA manuSya karatAM vadhu sArI rIte joI zake che. tema Indriyajanya jJAnavALA jIva karatAM atIndriya-kevalajJAnavALA jIva ja atizaya sAruM joI zake che. narakonI siddhi anya liMgathI sAdhyanI siddhi karavAmAM samartha anumAna jema pratyakSa jJAna nathI tema, Indriyajanya jJAna paNa pratyakSa nathI. dA.ta. kRtapaNAthI ghaTanI anityatA mAtra siddha karanAra anumAna jema pratyakSa nathI tema Indriyajanya jJAna paNa cakSu Adi IndriyanA rUpAdine ja jANavAnI zaktirUpa dharmAntara vaDe anaMta dharmAtmaka vastunA phakta rUpAdi dharmanuM ja jJAna thAya che tethI te pratyakSa nathI. athavA ghUmathI jema agninuM jJAna thAya che, tema Indriyajanya jJAna paNa pUrvopalabdha saMbaMdhanA smaraNathI thAya che mATe pratyakSa nathI. jemake pUrvamAM koI pAsethI meLavela ghaTa viSayaka jJAnanA saMbaMdhanA smaraNathI ghaTAdi padArthanuM te ghaTAdi svarUpe sarvane Indriyajanya jJAna thAya che. ema na hoya to nALiyera dvIpamAMthI Avela manuSya ke jeNe kyAreya ghaTAdino zabda sAMbhaLyo nathI ke ghaTAdi padArtha joyo nathI. tene paNa "A ghaTa che' evuM jJAna jovA mAtrathI ja thaI jAya. paNa ema thatuM nathI. abhyAsanI paTutAdinA kAraNe zIghratAthI Indriyajanya jJAna pravarte che eTale sarvatra e pramANe smaraNAdirUpa jJAna thatuM haze ema chabasthane jaNAtuM nathI. vaLI jema koI vyaktine svavyatirikta dhUmathI agninuM jJAna thAya che, te tene pratyakSa nathI. tema Indriyajanya jJAna paNa AtmAne svavyatirikta IndriyothI thatuM hovAthI pratyakSa nathI. jIvane je pratyakSa jJAna thAya che te anya nimittathI thatuM nathI. paNa avadhi-mana:paryAya ane kevaLajJAnanI jema sAkSAta thAya che, A traNe jJAnarahita pramAtAnuM sarva jJAna parokSa arthano viSaya karanAra hovAthI anumAna mAtra che. ane avadhi Adi traNa jJAna padArthane sAkSAt grahaNa karanAra hovAthI pratyakSa che. Ama, nArakInI sattAsiddhimAM pratyakSa ane parokSanI siddhi karI temAM mane kevaLajJAna rUpa mArA pratyakSa jJAnathI nArakIo jaNAya che mATe tuM mAna. tathA jema jaghanya-madhyama-pApanuM phaLa bhogavanAra manuSya-tiryaMco che tema utkRSTa pAponuM phaLa bhogavanAra nArakI paNa tuM mAnI le. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-85ra - to je atyaMta duHkhI manuSya-tiryo che te ja utkRSTa pApanuM phaLa hovAthI temane ja nArakI kaho to zuM vAMdho che? uttara-85ra - na kahevAya, kAraNa ke je evA utkRSTa pApanuM phaLa bhogavanArA hoya te sarva prakAre duHkhI ja hovA joIe. AvuM du:kha tiryaMca vagerene hotuM nathI. kemake prakAza-chAyAzItalatA-nadI-draha vagere sukhanA sAdhano temane hoya che paNa bhayaMkara chedana-bhedananA duHkho temane hotA nathI. mAtra nArakIone ja hoya che. AgamamAM ema paNa kahyuM che ke nArakonuM haMmezAM tIvra pariNAmavALuM duHkha ja hoya che. mATe nArakIo che ema mAnI le. bIjA anumAnathI nArakInI siddhi : akaMpita ! mArA bIjA vacana jema satya che. tenI jema "nArakIo che e kathana paNa mAruM vacana hovAthI satya che. huM tane ISTa evA jaiminIya Adi sarvajJanA vacananI jema huM paNa sarvajJa hovAthI mAruM vacana satya che; vaLI bhaya-rAga ane dveSa rahita hovAthI ane sarvajJanA lakSaNathI huM sarvajJa chuM ema jANa. nada vai pratye nArA: santi' vagere padothI nArakInA abhAvanI tane thayelI zaMkA yogya nathI. kemake e padono artha A pramANe che - paralokamAM koIpaNa nArakIo merU AdinI jema zAzvatA nathI. paNa je A lokamAM utkRSTa pApa kare che te ahIMthI marIne paralokamAM nArakI thAya che. mATe koIe paNa evuM pApa na karavuM ke jethI parabhavamAM nArakI thavuM paDe. (9) acala bhrAtA - puNya-pApa che ke nathI? puNya-pApanA viSayamAM pAMca prakAranI mAnyatAo che - (1) ekaluM puNya ja che pApa to che ja nahi. (2) ekaluM pApa ja che puNya nathI. (3) puNya-pApa baMne mecaka-maNinI jema mizra che. (4) baMne svataMtra che. (5) mULathI karmano ja abhAva hovAthI jagatano sarva vyApAra svAbhAvika che. (1) phakta puNya ja che - e pramANe mAnanArAo kahe che ke puNyano kramazaH utkarSa thavAthI uccatA prApta thAya che. tethI anukrame sukhanI paNa vRddhi thAya che. eTale chevaTe svarga sukha maLe che. tathA te ja puNyanI anukrame hAni thatAM sukhanI paNa hAni thAya che ane narakanuM duHkha maLe che. tathA sarvathA puNyano kSaya thavAthI mokSa maLe che. (2) phakta pApa ja che - teo upara kahyAthI viparita bhAvanA kare che. jema apathya AhAranI vRddhithI roga vadhe che tema, pApanI vRddhithI duHkha vRddhirUpa adhamatA prApta thAya che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara chevaTe narakanuM du:kha maLe che. tathA apathya AhAranA tyAgathI jema anukrame Arogya maLe che tema, pApano apakarSa thavAthI sukha vadhe che ane svarga maLe che. tathA apathya AhAranA sarvathA tyAgathI parama Arogya maLe che tema pApanA sarvathA kSayathI mokSa maLe che. 75 (3) baMne eka ja vastu che :- jema haratAla athavA gaLI vagere varNomAMthI koI paNa be varNathI mizra jema eka ja vastu che. athavA mecakamaNimAM aneka varNa chatAM jema eka ja vastu che. athavA 'narasiMha'mAM judI-judI AkRti chatAM te eka ja vyakti che tema puNya-pApa paNa ubhayamizra eka ja vastu che. (4) baMne svataMtra che tathA (5) jagat svabhAvI vicitratA che :- evA matione kahIe chIe ke svabhAva e koI vastu che ? niSkAraNatA che ke vastuno dharma che ? jo te vastu hoya to khapuSpanI jema anupalabdha hovAthI teno abhAva ja che. ane svabhAvathI vicitratA mAnavAmAM to AgaLa kahevAnArA doSo Avaze. atyaMta anupalabdha chatAM e svabhAva che ane karma nathI, ema zA mATe ? svabhAvanA sattvamAM je hetu che te ja karmanA sattvamAM paNa che to svabhAvane karma kahevAmAM zuM doSa che ? vaLI te svabhAva pratiniyata AkAravALo hovAthI kartA na thaI zake. svabhAva mUrta che ke amUrta che ? jo mUrta hoya to karma ane svabhAva mAtra nAmathI ja alaga che. ane amUrta mAno to te kartA na thaI zake. jema AkAza amUrta hovAthI zarIrane karanAra nathI, te rIte svabhAva paNa amUrta che mATe kartA na thaI zake. have jo svabhAva te niSkAraNatA che ema kahIe to gadheDAnA zIMgaDA niSkAraNa ja che, mATe te paNa hovA joIe, svabhAva e vastuno dharma che ema kahIe to yogya che, kemake te jIva ane karmano pariNAma thAya che. ane puNya-pApanA nAmathI kAraNakAryathI anumeya che. vaLI e ja karma zarIrAdi ane kriyAonAM zubhAzubha rUpe hetu che, mATe svabhAvathI ja bhinna jAtivALA te puNya-pApa che ema svIkAra. puNya-pApanA kAryabhUta sukha-duHkha eka sAthe anubhavAtA nathI. e rIte baMnenA kAryo judA-judA jaNAya che. mATe tenA kAraNabhUta puNya-pApa judA judA - svataMtra che ema keTalAka mAne che te anumAnathI siddha thAya che. Ama, puNya-pApa saMbaMdhI pAMca prakAranA bhinna-bhinna abhiprAyomAMno cotho svataMtratAvALo abhiprAya ja grAhya che. bAkI ayogya hovAthI tyAjya che. anya rIte puNya-pApanI siddhi : jema ghaTarUpa kAryanA anurUpa paramANuo tenuM kAraNa che. tema sukha-du:kha kArya hovAthI avazya tene anurUpa kAraNa hovuM joIe te kAraNa ja puNya-pApa che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-853 - jo e pramANe sukha-duHkhanuM kAraNa karma hoya ane tenA anurUpa kArya thatuM hoya to sukha duHkha AtmapariNAma hovAthI amUrta che ane puNya-pApAtmaka karma rUpI (mUta) hoya che to te sukha-duHkhAtmaka kArya kAraNAnurUpa kaI rIte thAya? uttara-853 - ame kyAM kahIe chIe ke sarva kArya kAraNAnurUpa ja thAya ke jethI sukhaduHkhanI jema karma paNa arUpI gaNAya, vaLI ekAMte sarvadharmo vaDe kAraNane kAryathI atyaMta bhinna paNa ame mAnatA nathI. tuM to ekAMte anurUpa ke ananurUpa mAne che tethI AvI zaMkA kare che. paNa ema na mAnavuM. kAraNa ke sarva prakAre ekaluM anurUpa kAraNa mAnavAmAM to te bIjAnuM paNa kAraNa ja thAya. tathA ekanuM anurUpa kArya mAnavAmAM ta te bIjAnuM paNa kArya ja thAya eTale ubhayamAM kArya-kAraNatA na rahe. kemake banne kAraNe thAya athavA baMne kArya thAya. vaLI kAryakAraNano ekaMte bheda mAnavAmAM kAryanI vastutva ane kAraNanI vastutvamAM zuM taphAvata che? kAMI ja nahi. jo ubhayanA vastRtvamAM bheda nathI to pachI eno ekAMta bheda paNa na kahevAya. mATe sarvathA ekAMte kAryakAraNanI anurUpatA ke ananurUpatA na kahI zakAya. paNa kAMIka samAna-asamAnatA kahI zakAya. prazna-854 - jo ema hoya to pachI kAryanA anurUpa kArya hoya ema zAthI kaho cho? kadAca koI vastu ekAMte anurUpa hoya to ema kahI zakAya, paNa koI paNa vastu ekAMte anurUpa ke ananurUpa nathI ne sarva vastu tulyAtulyarUpa ja che to tene kAryAnurUpa kAraNa hoya ema kahI zakAya? uttara-854 - sarva vastumAM tulyAtulyatva samAna chatAM kArya e kAraNano svaparyAya hovAthI kAryanA anurUpa kAraNa kahevAya che ane zeSa akAryarUpa sarva padArtha kAraNanA paraparyAya hovAthI te kAraNane ananurUpa kahevAya che. ahIM sukha-duHkha e karmarUpa kAraNanA svaparyAya che. jemake jIva ane puNyano saMyoga te sukhanuM kAraNa che, tathA jIva ane pApano saMyoga te duHkhanuM kAraNa che. A kAraNathI ja pApa-puNyane sukha-du:khanAM anurUpa kAraNa tarIke kahevAya che. jema anna-puSpamALA-caMdana-strI-sarpa-viSa-kAMTA vagere mUrta chatAM amUrta evA sukhaduHkhanAM kAraNa che. tema, puNya-pAparUpa karma mUrta chatAM amUrta evA sukha-duHkhanuM kAraNa che. prazna-855 - pratyakSa dekhAtA anna-puSpamALA vagere ja sukhAdinA kAraNe bhale ho, paNa tyAM adRSTa evA karmanI kalpanA karavAthI zuM phAyado che? uttara-855 - tuM samajyA vagara bole che. kAraNa ke keTalAka sthaLe annAdi sAdhano samAna hovA chatAM tyAM sukhAdi kAryomAM moTo phaLano bheda jaNAya che. jemake keTalAMke annAdi Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara vastuono samAna upabhoga karavAM chatAM keTalAMkane AnaMda thAya che. ane keTalAkane rogAdi thAya che. Ama, annAdi sAdhano sarvane samAna chatAM phaLano bheda jaNAya che, te avazya sakAraNa hovo joIe jo e bheda niSkAraNa hoya to haMmezA sattAsattvano prasaMga Ave. e phaLabhedamAM je kAraNa che te adaSTa evuM karma che tethI karmanI kalpanA vyartha nathI ane eja kAraNathI karma mUrtimAnuM che. kemake kuMbhanI jema mUrtimAnuM zarIra vagere tethI majabUta thAya che. athavA jema mUrta evA telAdithI ghaDo majabUta thAya che, tethI te telAdi mUrta che, tema puSpamALA-caMdanAdi vaDe vRddhi pAmatuM karma paNa mUrtimAna che athavA jema ghaTAdi kArya mUrta hovAthI tenA kAraNabhUta paramANuo paNa mUrti che. tema zarIrAdi kArya paNa mUrta hovAthI tenA kAraNabhUta karma paNa mUrta che. (1) kevala puNya che e praznanuM samAdhAnaH kevala puNyanA apacaya mAtrathI ja jIvone duHkhI pracuratA nathI. paraMtu te sAthe aniSTa AhArAdi bAhya sAdhanonA prakarSano paNa sadbhAva che. jo ema na hoya ane ekalA puNyanA apacayamAtrathI ja duHkha thatuM hoya to puNyathI prApta thatA ISTa AhAranA apacaya mAtrathI ja te thavuM joIe. paNa pApanA upacayathI prApta thatA aniSTa AhArAdirUpa viparita bAhyasAdhanonA sAmarthyanA prakarSanI apekSA rahevI na joIe. paNa tema thatuM nathI, tyAM to aniSTa AhArAdi sAdhananA sAmarthyathI ja duHkha thAya che. vaLI jema puNyanA utkarSamAM tenAthI thatuM anuttaravAsIdeva ane cakravartInuM zarIra mUrta hovAthI puNyanA apacayamAtrathI ja nathI karAyuM, tema koI duHkhI hAthI vagerenuM zarIra paNa mUrta hovAthI kevaLa puNyanA apacayamAtrathI ja nathI karAyuM. kemake jo kevaLa puNyanA apacaya mAtrathI karAyeluM hoya, te mUrta nathI hotuM ane kevaLa puNyanA apacayamAtrathI ja jo zarIra thatuM hoya to te atihIna ane zubha ja thavuM joIe, ghaNuM moTuM ane ati azubha kaI rIte thAya ? kAraNa ke moTuM ane zubha zarIra puNyanA upacayathI thAya che ane azubha pApanA upacayathI thAya, vaLI thoDA puNya vaDe paNa zarIra zubha ja thavuM joIe duHkhI nahi, kemake jema thoDA suvarNathI paNa nAno suvarNano ja ghaDo thAya che paNa mATI ke tAMbAno thato nathI, tema thoDA puNyathI paNa zarIra nAnuM hoya to paNa zubha ja thavuM joIe. (2) kevala pApano pakSa - emAM paNa e ja pramANe viparitapaNe yojanA karavI. jemake pApanA apacayamAtrathI ja sukha nathI thatuM, kemake thoDuM paNa pApa duHkha utpanna kare che. jema thoDuM paNa viSasvAthyano hetu thatuM nathI tema pApanA apacayathI thoDuM paNa pApa sukhano hetu thatuM nathI, paNa je thoDuM paNa sukha thAya che, te puNyathI ja thAya che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam A rIte sukha-du:khanA kAraNabhUta puNya-pApa svataMtra che, eTale ja sAdhAraNa eka puNyapApAtmaka karma paNa tathI, kemake vaMdhyAputranI jema evA karmanA baMdhanuM koI kAraNa ja nathI, mithyAtva-avirati-kaSAya-pramAda ane yoga e karmabaMdhanA hetuo che. emAM yogavinA to kyAreya karmano baMdha thato nathI, eTale mukhyatve yoga ja karmabaMdhano mukhya hetu che. te traNa prakAre mana-vacana-kAyArUpa che, te eka samaye zubha athavA azubha hoya, paNa zubhAzubha na hoya tethI puNya-pApAtmaka ubhaya svabhAvavALuM saMkIrNa karma paNa na hoya. kemake kAraNAnurUpa kArya hoya che, tethI jyAre zubha yoga vartato hoya tyAre tadanurUpa puNyAtmaka zubha karma baMdhAya ane azubhamAM tenAthI viparita baMdhAya. mizrarUpe yoga na hovAthI karmabaMdha mizrarUpe thAya ja nahi. te udAharaNathI samajIe. na 78 prazna-856 - kAMIka avidhithI dAna ApavAno vicAra karatAM zubhAzubha manoyoga thAya che, taviSayaka upadeza ApatAM zubhAzubha vacanayoga thAya che, ane kAMIka avidhithI jinavaMdanAdi ceSTA karatAM zubhAzubha kAyayoga thAya che, Ama eka samayamAM mana-vacanakAyAnA yogo zubhAzubharUpe mizra jaNAya che, ne tame kaho cho eka samayamAM zubha ke azubha bemAMthI eka ja yoga hoya te kaI rIte bane ? uttara-856 - tArI mAnyatAmAM bhUla che. kAraNa ke yoga dravyathI ane bhAvathI ema be prakAre che. temAM mana-vacana-kAyAnA yogarUpe pravartanArAM dravya ane mana-vacana-kAyAno parispaMdAtmaka vyApAra te dravyayoga che, ane e ubhayarUpa evo yogahetuka je adhyavasAya te bhAvayoga che. uparokta zubhAzubha ciMtavana-upadeza ane kAyaceSTAnA pravartanarUpa yogamAM vyavahAranayanI apekSAe zubhAzubhabhAva hoI zake. paNa yogahetuka adhyavasAyarUpa bhAvayogamAM te na ja hoya. arthAt vyavahAranayathI dravyayogane zubhAzubharUpe manAya che. paNa nizcayanayanI apekSAe to phakta zubha athavA azubha ja che. kemake tenA mate to yathokta dravyayoganA paNa zubhAzubharUpa mizrabhAvano abhAva che. bhAvayogamAM to e mizrabhAva vyavahAra ke nizcaya ekeyane mAnya nathI. ane AgamamAM paNa zubha ane azubha adhyavasAyasthAno sivAya zubhAzubha adhyavasAyarUpa trIjo bheda kyAMya paNa kahyo nathI ke jethI bhAvayogamAM zubhAzubhapaNuM hoI zake. mATe eka samaye zubha ke azubha bhAvayoga hoI zake paNa mizrayoga na hoI zake. eTale ja karma paNa zubha ke azubha rUpa juduM ja baMdhAya. mizrarUpa na baMdhAya. vaLI zAsramAM dharma-zukla dhyAnAtmaka eka zubha dhyAna athavA Arta-raudradhyAnarUpa eka azubha dhyAna eka vakhate hoya che. paNa zubhAzubharUpa dhyAna na hoya-ema kahyuM che. dhyAnapUrNa Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 79 thayA pachI kAM to taijasAdi zubhalezyA athavA kApota vagere azubhalezyA ja eka vakhate hoya che mizra na hoya. bhAvayoga dhyAna ane lezyArUpa che mATe eka samaye te zubha ke azubha ja hoya, paNa mizra na hoya eTale bhAvayoga nimittaka karma paNa jyAre zubhayoga hoya tyAre puNyarUpa zubha baMdhAya ane viparitamAM azubha baMdhAya paNa mizra na baMdhAya. athavA ema saMbhAvanA thaI zake ke pUrvabaddha karmane pariNAmavazathI zubha-azubha ke mizrabhAva pamADe, eTale pUrve baMdhelA mithyAtvanA karma pudgalone vizuddha pariNAmathI zuddha karIne samyaktvarUpe kare, avizuddha pariNAmavazathI samyak-mithyAtvarUpa kare ane azuddha pariNAmathI rasano utkarSa karIne samyaktvanA pudgalo mithyAtvamAM saMkramAvIne mithyAtvarUpe kare. Ama, pUrvabaddha sattAmAM rahela karmonAM traNa puMja karIne zubha-azubha ke mizra kare paNa navA karmanA grahaNa vakhate e rIte puNya-pApanI saMkIrNatAvALuM karma na bAMdhe. saMkramavidhi :- mULa prakRtiono anyonya saMkrama na thAya paNa tenI uttara prakRtiono paraspara saMkrama thAya. sajAtiya uttara prakRtiomAM paNa AyuSyanI cAra prakRtiono saMkrama na thAya. tathA darzana-cAritra-mohanIyano saMkrama na thAya. e sivAyanI zeSa uttara prakRtiomAM saMkramanI bhajanA che. eTale jJAnAvaraNa pAMca, darzanAvaraNa nava, kaSAya soLa, mithyAtva, bhaya, jugupsA, taijasa-kArpaNa, varNacatuSka-gurUlaghu-nirmANa ane pAMca aMtarAya e dhruvabaMdhInI suDatAlIza (47) uttara prakRtiono potapotAnI mULa prakRtimAM anyonya saMkrama sadaiva thAya che. jemake mULa jJAnAvaraNanAM matijJAnAvaraNamAM zrutajJAnAvaraNAdino tathA zrutajJAnAvaraNAdimAM matijJAnAvaraNano saMkrama thAya che. Ama sarvatra samajavuM. tathA zeSa je avabaMdhI prakRtio che, teno potAnI mULa prakRtithI abhinna evI sajAtIya prakRtimAM abadhyamAna prakRtino saMkrama thAya, paNa abadhyamAna prakRtimAM badhyamAna prakRtino saMkrama na thAya. jemake zAtAvedanIya baMdhAtI hoya tyAre temAM adhyamAna azAtAvedanIyano saMkrama thAya, paNa abadhyamAna prakRtimAM badhyamAnano saMkrama na thAya. A rIte prakRti saMkramano vidhi che. puNya-pApanuM lakSaNa ane grahaNa karavAnI rIta :- varNa-gaMdha-rasa-sparza lakSaNovALA guNo jenA zubha hoya tathA vipAka paNa zubha hoya te puNya kahevAya che, ethI viparita hoya te pApa. A baMne prakAranuM karma atyaMta sthaLapaNe hotuM nathI. temaja paramANu jema atyaMta sUkSma paNa hotuM nathI. AvA prakAranuM puNya-pApAtmaka dravya, karmayogya kArpaNa vargaNAnI aMtargata che, tene jIva grahaNa kare che. paNa paramANu Adi athavA audArika vargaNAdi gata, je karmane ayogya dravyo Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam che tene grahaNa karato nathI. te karma dravyomAMthI paNa eka kSetrAvagAhane ja grahaNa kare che. paNa bhinna pradezamAM avagADhane grahaNa karato nathI. je grahaNa kare che rAgadveSAdiyukta jIva potAnA sarva pradezo vaDe grahaNa kare che, paNa hetu sivAya ke keTalAMka pradezothI ja grahaNa karato nathI. emAM upazama zreNIthI paDelA jIvane mohanIyanA baMdhanI Adi hoya che, ane aprApya zreNi jIvane mohAdino anAdi baMdha hoya che. 80 prazna-857 - dareka AkAzapradezamAM zubhAzubha bheda rahita anaMtAnaMta pudgalothI vyApta A loka che, temAMthI karma pudgalonA grahaNa vakhate jIvane skUla-sUkSmano vibhAga ghaTI ke, paraMtu je zubhAzubhanuM tame vivecana karo cho te zubha ke azubhapaNuM eka samaya mAtra grahaNakALamAM karma pudgalone grahaNa karatA jIvane kaI rIte ghaTe ? prazna-857 - e karma vargaNAo zubhAzubhAdi vizeSaNa rahita che. to paNa tene grahaNa karatI vakhate jIvapariNAma ane AzrayanA svabhAvathI zubhAzubhamAM pherave che. matalaba ke jIvano zubha athavA azubha pariNAma che, te pariNAma ja grahaNa samaye karmane zubha athavA azubharUpe kare che. vaLI karmanA AzrayabhUta jIvano paNa koI evo svabhAva che, ke jethI zubhAzubhapaNe pariNAma pAmatA karmane grahaNa kare che, tema ja zubhAzubhabhAvAdi Azrita karmano paNa evo svabhAva vizeSa che, ke jethI zubha athavA azubha pariNAmayukta jIvavaDe grahaNa karAtAM e karma ja che e pramANe zubhAzubharUpe pariNAma pAme che jemake tulya AhAra chatAM paNa jema pariNAma ane AzrayavazathI te AhAra gAyamAM dUdha rUpe thAya che ane sarpamAM viSarUpe thAya che. tema zubhAzubha pariNAmavazathI puNya-pApano paNa pariNAma thAya che athavA eka ja prakArano AhAra eka ja zarIramAM mAMsa-rUdhira-rasAdi rUpe pariName che temaja laghunIti-vaDInIti Adi rUpe pariName che tema karma pariNAma paNa zubhAzubha rUpe pariName che. puNya-pApano svabhAvathI bheda tathA vedAnusAre siddhi : zAtA vedanIya, samyakmohanIya, hAsya, puMveda, rati, narakAyuvinA traNa Ayu, uccagotra, devadvika, manuSyadvika, paMcendriya jAti, pAMca zarIra, traNa aMgopAMga, prathama saMghayaNa-saMsthAna, zubhavarNa catuSka, agurU-laghunAma, pArAghAta nAma, ucchavAsa nAma, Atapa nAma, zubha vihAyogati, trasa, bAdara, paryApta pratyeka, sthira, zubha, saubhAgya, susvara, Ardraya, yaza, nirmANa ane tIrthaMkara - A sarve maLIne 46 (chettAlIsa) prakRtio zubha hovAthI puNya kahevAya che te sivAyanI zeSa 82 (byAsI) prakRtio azubha hovAthI pApa prakRti kahevAya che. A rIte puNya-pApa judA-judA svabhAvavALuM che tethI te baMne eka saMkIrNa svabhAvavALuM karma mAnavuM te ayogya che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara vaLI sukha-du:khanA hetubhUta karmane puNya-pApAtmaka mizra mAnavAmAM Ave to sarva jIvone sukha-duHkha rUpa kAryano prasaMga Ave paNa ema thatuM nathI. devone kevaLa sukhanI adhikatA jaNAya che jyAre nArakAdine phakta pApanI pracUratA jaNAya che. mATe sukha ane duHkhanA atizayano hetu alaga-alaga che, vaLI sarvathA ekarUpa puNya-pApa saMkIrNa che tethI puNyAMzanI je vRddhi te sukhAtizayanuM kAraNa che athavA duHkhAtizayanA kAraNabhUta pApAMzanI hAnithI paNa sukhAtizaya thAya che tuM e paNa nahi mAnI zake kemake ethI to puNya-pApAMzano bheda prApta thaze ja, kemake jenI vRddhi thatAM jenI vRddhi na thAya te tenAthI bhinna che. tema puNyazanI vRddhi thatAM pApAMzanI vRddhi thatI nathI mATe te tenAthI alaga che, eTale baMne ekarUpa nahi thAya. e mATe saMzaya choDI de. vaLI zrutimAM paNa svarganI IcchAvALAne je agnihotrAdi karavAnuM kahyuM che tathA dAna-hiMsA vagerenuM puNya-pApAtmaka phaLa je lokamAM prasiddha che te sarva kathana saMbaMdha vinAnuM thAya, mATe vedokta kathanathI paNa puNya-pApa che e siddha thAya che. (10) metArya gaNadhara - paraloka che ke nahi? vijJAnadhana teyo" ityAdi vedapado sAMbhaLavAthI metArya ! tane saMzaya thayo che ke paraloka che ke nahi ? paNa tuM te padono artha barAbara jANato nathI. tuM ema mAne che ke jo caitanya e maghAMganI jema pRthvI Adi bhUtono dharma hoya to te bhUtonA nAze caitanyano paNa nAza thAya. tethI bhavAMtaragamanarUpa paralokano paNa abhAva thAya. vaLI jo e caitanya bhUtothI bhinna hoya to paNa araNIthI bhinna evA vinAzadharmI agninI jema, utpanna thavAthI vinAza dharmavALo caitanya nitya siddha nahi thAya. eTale paNa bhavAMtara ghaTaze nahi. tathA sarvagataniSkriya evo eka ja AtmA mAno to paNa paralokanI siddhi nathI thatI. kemake AkAzanI jema AtmA sarva piMDomAM vyApta hovAthI tenI anyatra gati thatI nathI. athavA A lokanI apekSAe deva-nArakAdibhava paraloka kahevAya che. ane te pratyakSa jaNAto nathI ethI paNa paralokanI siddhi thatI nathI, paraMtu kRtiomAM paraloka che ema saMbhaLAya che. mATe tane e saMbaMdhI zaMkA thaI che. paNa te yogya nathI. kAraNa ke cetanA bhUta ane IndriyathI bhinna evA AtmAno dharma che te AtmA jAtismaraNAdinA hetubhUta che tevo AtmA dravyathI nitya che ema vAyubhUtinI jema tuM paNa mAna. vaLI AtmA eka nathI, sarvagata nathI ane niSkriya paNa nathI. ghaTapaTAdinI jema lakSaNAdinA bhedathI bheda che. mATe IndrabhUtinI jema anaMta jIvo che e svIkArI le. tathA A lokathI anya evo paraloka te deva-nArakIono bhava che tene maurya ane akaMpitanI jema pramANathI mAnI le. bhAga-2/7 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-858- tame AtmAne vijJAnamaya kaho cho, paNa vijJAna anitya hovAthI tenAthI abhinna evo AtmA paNa anitya thayo eTale bhavAMtaramAM gatirUpa je paraloka che teno abhAva siddha thayo, chatAM paNa AtmAne nitya kaho to paNa paralokanI siddhi nahi thAya kemake AkAzanI jema AtmA vijJAnathI bhinna hovAthI te anabhijJa thaze tethI anabhijJa evo nitya AtmA kartA ke bhoktA kaI rIte kahevAze? jo nitya AtmAne paNa karyAdi svabhAvavALo mAno to te paNa eka svarUpa hovAthI haMmezA kartAdi svabhAvavALo ja raheze tathA kadi judA-judA svabhAvavALo nahi mAno to paraloka asiddha thaze. tathA kadi svabhAvavALo na hovA chatAM paraloka mAno to siddhAtmAne paNa paralokanI prApti thaze. A ja rIte nitya ane abhoktA AtmAne paralokanA hetubhUta je karma-bhoga che tenA abhAve paraloka siddha thato nathI, nitya amUrta ane ajJAnI evA AtmAne AkAzanI jema bhavAMtara gatinA abhAve paraloka kyAMthI thavAno? uttara-858 - ghaTanI jema caitanyane utpattimAna ane paryAyasvarUpa mAnIne tuM tene anitya kahe che, kemake je paryAya che, te sarva khaMbhAdimAM navA-purANAdi paryAyanI jema anitya che. A rIte anitya caitanyathI abhinna evo AtmA paNa anitya hovAthI te AtmAne paralokano abhAva che ema huM mAne che te yogya nathI. kemake caitanyavijJAna ekAMte anitya nathI paNa kathaMcit nitya che, kAraNa ke utpAda-vyaya ne dhrauvya svarUpa vastu che. tethI utpattimAnapaNAthI jema vastu vinAzItva siddha thAya che tema prauvyapaNAthI vastunuM kathaMcita nityatva siddha thAya che mATe, AvA kathaMcit nitya vijJAnathI abhinna AtmA paNa kathaMcita nitya hovAthI tene paralokano abhAva nathI. prazna-859 - utpattimAna hetuthI ghaTAdi vastu nitya kaI rIte kahevAya? uttara-859 - ghaTa e rasa-rUpa-gaMdha-sparzarUpa guNano samudAya che. ekarUpa saMkhyA, pahoLA peTAdirUpa saMsthAna, mATIrUpa dravya ane pANI dhAraNa karavA rUpa zakti A sarvano samudAya te ghaTa kahevAya che. ane e rUpa-rasa-gaMdha-sparza-saMkhyA-saMsthAna-dravya ane zakti sarve utpAda-vyaya ane drauvya rUpa che. tethI ghaTa utpattimAnuM dharmavALo hovAthI avinAzI-nitya paNa che ema siddha thAya che. jemake mATInA piMDano potAno goLAkAra rUpa je piMDa ane potAnI koI zaktivizeSa e ubhaya je paryAyo hatA te paryAyapaNe naSTa thayA. ane te ja vakhate mATIno piMDa ghaTAkAra ane jaladhAraNa zaktirUpa ubhaya paryAyapaNe utpanna thayA che. rUparasa-gaMdha-sparzarUpe tathA mATI dravyapaNe to e mATIno piMDa utpanna paNa thato nathI ne nAza paNa thato nathI tevA rUpe to te haMmezA nitya-avasthita che. A pramANe eka mATIno piMDa ja Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 gujarAtI praznottara mRspiDanA AkAra ane zaktirUpe nAza pAme che. ghaTAkAra ane ghaTazaktirUpe utpanna thAya che ane rUpAdi bhAve tathA mATI dravyapaNe avasthita rahe che A rIte ghaTa paNa pUrvaparyAyarUpe nAza pAme che. ghaTAkAranA navA paryAyarUpe utpanna thAya che ane rUpAdi tathA mATI dravyapaNe avasthita rahe che mATe te utpAda-vyaya-dhrauvya svabhAvavALo che. Ama ghaTanI jema dareka vastu AvA traNa svabhAvavALI che mATe jema utpattimAna Adi hetuthI ghaTamAM vinAzItva siddha thAya che tema avinAzItva paNa siddha thAya che. Ama, caitanyamAM paNa samajavuM. utpAdAdi dharma ane vedavAkyathI paralokanI siddhi :- utpAda-vyaya ane dhruva svabhAvavALo AtmA hovAthI ja tene paraloka saMbhave che. jemake - ghaTa saMbaMdhI vijJAna te ghaTa cetanA ane paTa saMbaMdhI vijJAna te paTa cetanA kahevAya che. jyAre jIvane ghaTanuM jJAna thayA pachI tarata ja paTanuM jJAna thAya che te vakhate teno ghaTacetanArUpe vinAza, paTacetanArUpe utpAda ane anAdikALathI pravRtta cetanArUpa saMtAnapaNe avasthAna hoya che. e ja rIte A bhavamAM rahelA jIvanA paNa utpAda-vyaya ane dhruva evA traNa svabhAva samajavA. tathA paralokagata jIvonAM paNa e ja traNa svabhAva hoya che. jemake manuSya marIne devalokAdimAM utpanna thAya che tyAre manuSyarUpa lokano vinAza, devAdi paralokano utpAda ane jIvapaNe avasthAna hoya che. A pramANe jIvano utpAda-vyaya-dhruvasvarUpa svabhAva hovAthI tene paralokano abhAva nathI. vaLI ekAMta avidyamAna vastunI utpatti ja na thAya. jo utpatti mAno to kharaziMga paNa utpanna thavuM joIe. paNa thatuM nathI mATe koIpaNa rUpe vidyamAna vastu hoya, tenI ja utpatti thAya che. tathA vidyamAna vastuno sarvathA vinAza paNa nathI thato. jo sarvathA vinAza thAya to nArakI tiryaMca vagere sarvathA nAza thaI jAya. mATe avasthita jIvAdino manuSyAdi koI-koI dharmathI nAza ane devAdi anya dharma vaDe utpAda thAya che sarvathA vinAza thato nathI. sarva vinAzamAM to sarvavyavahAra ja nAza pAmI jAya. mATe AtmA kathaMcit avasthita hovAthI AtmAno paraloka che. (11) prabhAsa gaNadhara - mokSa che ke nahi? "garImartha vaitat sarva nahotram' tathA "auSA gudA duravAhI' ane 'ke brahma paramapara va, tatra paraM satya jJAnamantara drA' AvA pado sAMbhaLavAthI tane mokSa vize zaMkA thaI che. te mAne che ke jIvaparyata agnihotra karavo. agnihotranI kriyA prANIvadhanA hetubhUta hovAthI zubhAzubha prakAranI che te svarga phaLadAyI che. mokSa phaLa ApanArI nathI. to pachI jIvaparyaMta e kriyA karavAthI mokSanA hetubhUta bIjI koI kriyA karavAno samaya ja batAvyo nathI, ema Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam mokSa sAdhavAnA kALano abhAva hovAthI sAdhananA abhAve mokSarUpa sAdhyano paNa abhAva che. Ama A prathama padathI mokSano abhAva siddha thAya che ane bAkInA be padothI mokSanI sattA siddha thAya che. teno artha A rIte che. 'muktirUpa guphAmAM saMsArI jIvo du:khapUrvaka praveza karI zake che' tathA be brahma che, eka parabrahama ane bIjuM apara brahma. temAM parabrahma te mokSa. ane apara brahma te jJAna. A pramANe paraspara virUddha pado joIne tane mokSa saMbaMdhI saMzaya thayo che. tane teno satya artha khabara nathI te sAMbhaLa. 84 vaLI tuM mAne che ke jema bujhAI gayelo dIvo koI pRthvI para jato nathI, AkAzamAM jato nathI, dizAomAM jato nathI, koI vidizAomAM jato nathI, paNa telano kSaya thavAthI kevala zAMti pAme che tema nivRtti pAmelo jIva paNa kyAMya jato nathI paNa klezano kSaya thavAthI kevaLa zAMti pAme che. A rIte bauddho dipakanA nAzanI jema jIvano nAza mAne che. te mokSa haze ke rAga-dveSa-mada-moha-janma-jarA-rogAdi sarva duHkhono kSaya thavAthI kevaLajJAna-darzanarUpa paramAnaMdamaya jIvanI viziSTa vidyamAna avasthA te mokSa haze ? e sivAya tArA saMzayanuM bIjuM kAraNa e che ke tuM mAne che ke jeno anAdi saMyoga hoya, teno viyoga kadI paNa na thAya jema AkAza ane jIvano anAdi saMyoga hovAthI temano viyoga kadI thato nathI. tema jIva ane karmano saMyoga paNa anAdi hovAthI teno paNa viyoga kadI thAya nahi eTale saMsArano viyoga na thAya, eTale tenA abhAve mokSano paNa abhAva siddha thAya che. prabhAsa ! jema suvarNa ane mATIno anAdi saMyoga chatAM paNa ghamana vaDe te beno viyoga thAya che, tema jIva ane karmano anAdi saMyoga chatAM jJAna ane kriyA vaDe viyoga thAya che. tethI anAdi saMyogano viyoga thAya ja nahi ema ekAMta nathI. mATe jIva ane karmano viyoga thAya che ema mAnI le. prazna-860 bhale game te kaho paNa mAruM mAnavuM che ke A naraka-tiryaMcAdi paryAya te ja saMsAra che. ane enAthI bhinna bIjo koI jIva jaNAto nathI, eTale narakAdi paryAyarUpa saMsArano nAza thavAthI jIvano paNa nAza thAya che, kemake te paryAyathI judo nathI, ane jIvano nAza thatAM mokSa kono thAya ? uttara-860 - tArI e mAnyatA ayogya che, kAraNa ke narakAdirUpa je jIvano paryAya che. teno mAtra nAza thavAthI paryAyavALA jIvadravyano sarvathA nAza thato nathI. paNa kAMIka thAya che. jema mudrAdi paryAyamAtrano nAza thavAthI suvarNano sarvathA nAza thato nathI paNa kAMIka ja thAya che. tema narakAdirUpa saMsAranA paryAyo nAza thavAthI jIvano saMsArIpaNArUpe nAza thAya Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 gujarAtI praznottara che, paNa te saMsArIpaNAno paryAya nAza pAmatAM bIjA muktirUpa paryAyano utpAda thAya che. paNa jIvadravyano sarvathA nAza thato nathI. prazna-891 - paraMtu jema karmano nAza thavAthI saMsArano nAza thAya che. tema karmano nAza thavAthI jIvano paNa nAza thAya eTale mokSano paNa abhAva kema na thAya? uttara-861-nA, saMsAra karmajanya che eTale karmano nAza thatAM saMsArano nAza thaI zake, kemake kAraNanA abhAve kAryano abhAva hoya. paNa jIvatva to anAdikALathI pravRtta che. karmajanya nathI tethI karmano nAza thatAM jIvano nAza na thAya, kemake karma e jIvatvanuM kAraNa nathI ane jIvatva sAthe vyApaka paNa nathI. jIva ane mokSanI nityatA :- (1) vikAra na dekhAto hovAthI AtmA AkAzanI jema avinAzI dharmavALo che. je vinAza dharmavALA che, te ghaTanA avayavanI jema vikAravALA jaNAya che. muktAtmA avikArI hovAthI nitya che. ane AtmA nitya hovAthI mokSa paNa nitya che. prazna-862 - mokSa ghaTanI jema kRtaka hovAthI kALAMtare vinAzI mAno to? uttara-862 - e barAbara nathI, kemake pradhvasAbhAva jagatamAM kRtaka hovA chatAM nitya che eTale tAro hetu anekAMtika che. prazna-863 - kRtaka hoya ane nitya hoya evuM kayuM udAharaNa che tamArI pAse, kAraNa ke abhAva to gadheDAnA ziMgaDAnI jema avastu che? uttara-863- evuM nathI, kemake kuMbhanAza viziSTa pudgalamaya bhAva, te ja pradhvasAbhAva che. athavA ghaTamAtrano vinAza thatAM jema AkAzamAM kAMI vizeSatA thatI nathI, tema pugalarUpe thatA nArakAdi paryAyono vinAza thavAthI jIvane evI koI vizeSatA thatI nathI ke jethI mokSane ekAMte kRtaka kahI zakAya. (2) jema AkAza dravya amUrta hovAthI dravyapaNe nitya che. tema mukta jIvadravya paNa amUrta hovAthI nitya che. prazna-864 - tame AkAzanA daSTAMtathI jema jIvanI nityatA siddha karo cho tema tenI vyApakatA Adi paNa eka daSTAMtathI siddha thAya ne? jemake AkAza dravya amUrta hovAthI jema sarvavyApaka che, tema jIvadravya paNa amUrta hovAthI sarvavyApaka-vibhu che. tathA AkAzadravya amUrta hovAthI jema baMdhAtuM ke mukAtuM nathI, tema jIvadravya paNa amUrta e paNa baMdhAtuM ke mukAtuM nathI ema mAnavAmAM zuM takalIpha che? Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-864 - nA, e vAta yogya nathI kemake, e sAdhyamAM bAdhaka bIjA virUddha anumAno che. jemake - jIvanA guNo zarIramAM ja jaNAtA hovAthI sparzanI jema tvacA sudhI zarIravyApI ja AtmA che. A anumAnathI jIvanuM sarvavyApakatva bAdhita thAya che. tathA dAnahiMsA vagere kriyAo kRSi-Adi kriyAnI jema saphaLa hovAthI jIva puNya ane pApa karma vaDe baMdhAya che. tathA suvarNa ane mATInA saMyoganI jema jIva ane karmano saMbaMdha-saMyoga hovAthI samyaka upAya vaDe vinAza pAme che. A anumAnathI jIvano sadA abaMdhaka ane amukta bhAva bAdha pAme che. 'hiM vivarsa va nAto..'no uttara :- prabhAsa ! dIpakanA nAzanI jema jIvano nAza mAnIne tuM je mokSa kahe che te ayogya che, kemake dIpakano agni paNa sarvathA nAza pAmato nathI mAtra tenuM pariNAma badalAya che. jemake, dUdha pariNAma badalIne dahIM thAya che. athavA mudgarAdithI toDelo ghaDo ThIkarAdi rUpe thAya che te rIte pradipano agni paNa anya pariNAmavALo thaIne aMdhakArarUpa vikAra thAya che paNa sarvathA teno vinAza thato nathI. prazna-865 - jo teno sarvathA vinAza na thato hoya to olavAyA pachI sAkSAt kema dekhAto nathI? uttara-865- jema AkAzamAM ekaThA thayelAM kALA vAdaLAono vikAra jaNAya che paNa te vakharAI jAya tyAre tenA koI bhAgo dekhAtA nathI kemake, teno tevo sUkSma pariNAma thaI jAya che. athavA aMjanarAzi ekaTho hoya to jaNAya che paNa pavanathI vIkharAI gayA pachI jaNAto nathI. kemake teno paNa sUkSma pariNAma thaI jAya che eTale nathI dekhAto paNa te avidyamAna che mATe dekhAto nathI evuM nahi. A rIte dIvo olavAI gayA pachI dekhAto nathI, paNa teno aMdhakArarUpa pugala vikAra dekhAya che. dIpakanA agnipudgalono atisUkSmatara pariNAma thavAthI aMdhakArarUpa pariNAma thAya che. paNa sarvathA teno abhAva thato nathI. udAharaNa :- jema suvarNapatra-lavaNa-sUMTha-haraDe-citraka ane goLa vagerenA pudgala skaMdho prathama cakSuAdi IndriyothI grAhya thaIne pachI kSetra kALAdi bhinna sAmagrI pAmIne pudgala pariNAmanI vicitratAthI sparzana-rasanAdi IndriyothI grAhya thAya che, jemake sonAnuM pataruM prathama cakSugrAhya hoya che pachI tene zuddha karavA agnimAM nAMkhyuM hoya ane bhasma sAthe maLI gayuM hoya to te sparzanendriya grAhya thAya che pAchuM bhasmathI judu karatAM cakSugrAhya thAya che, e rIte lavaNAdinA pudagalo prathama cakSugrAhyaIne pachI rAkhoDImAM athavA ghaNAM auSadhanA samUhamAM ukALArUpe, cUrNarUpe ke leparUpe pariNAma pAmavAthI rasanendriya grAhya thAya che, kapUra Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 87 kastUrI vagerenA pudgalo cakSugrAhya chatAM vAyu vaDe dUra thaI javAyAthI prANendriya grAhya thAya che. A badhuM thavAmAM phakta pudgala pariNAmanI vicitratA ja mukhya kAraNa che. tathA vAyu, rasa, gaMdha, rUpa, zabda vagerenAM pulo potapotAnI pratiniyata spazadi Indriyone ja grAhya che. chatAM teo pariNAmAMtarane pAmIne pAchaLathI bhinna-bhinna IndriyothI paNa grAhya thAya che, e rIte pradIpagata agnimAM pudagalo cakSugrAhya che te chatAM dipaka olavAI javAthI te ja pudgalo aMdhakArarUpe pariName che ane prANendriyathI grAhya thAya che. eTale dIpaka sarvathA vinAza pAmato nathI, paNa teno pariNAmAMtara thavAthI aMdhakArarUpe vikAra pratyakSa jaNAya che. Ama pariNAmAMtara pAmelo dIpaka "nirvANa" pAmyo kahevAya che tema jIva paNa karma rahita amUrta svabhAvarUpa avyAbAdha pariNAma pAmyo hoya tyAre "nirvANa-mokSa" pAmyo kahevAya che. AthI duHkhAdinA kSayathI jIvanI zuddha zAzvata vidyamAna avasthA eTale mokSa siddha thAya che. prazna-866 - duHkhAdino kSaya thaI potAnA svarUpe jIvanI vidyamAna avasthA tene mokSa jo Apa kahetA ho to te avasthAmAM zabdAdi viSayanA upabhoganA abhAve, muktAtmAne sukhano abhAva hoya ne? uttara-896 - nA, kemake muktAtmAne sarva AvaraNano kSaya thayelo che tethI utkRSTa jJAnavALo che ane duHkhanA hetubhUta vedanIyAdi karmano sarvathA abhAva hovAthI koI paNa prakAranI bAdhAthI rahita che. eTale ke utkRSTa jJAnAnaMdamAM magna thayelA muni jema sukhI hoya che tema muktAtmA paNa utkRSTa jJAnI ane janma-jarA-vyAdhi-maraNa-ISTaviyoga-arati-zokabhukha-tarasa-ThaMDI-garamI-kAma-krodha-mada-zaThatA-rAgadveSa-ciMtA-utsukatA vagere samagra duHkhanA abhAve atyaMta sukhI che. prazna-867 - paraMtu muktAtmAne Indriyo na hovAthI te AkAzanI jema ajJAnI kema na thAya ? uttara-867- na thAya, kemake tAro hetu dharmInA svarUpane viparitapaNe siddha kare che, tethI virUddha che. vaLI e hetuthI te "muktAtmA IndriyonA abhAve AkAzanI jema ajIva che" ema paNa siddha thaze. prazna-868 - to bhale siddha thAya zuM takalIpha che? uttara-868 - jema dravyatva ane amUrtatva e jIvanI svAbhAvika jAti che te anyajAtipaNe eTale adravya ane amUrtapaNe koIpaNa avasthAmAM thatI nathI. ema jIvatva Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 zrI vizeSAvazyaka bhASyam paNa jIvanI svAbhAvika jAti che. tethI te acajAtipaNe eTale ke ajIvapaNe koIpaNa avasthAmAM thatI nathI. tethI muktAvasthAmAM paNa jIvanuM ajIvapaNuM na thAya. e rIte jema mukta jIva adravya ane mUrta nathI thato tema te ajIva paNa na thAya. nahi to e jo svabhAvano tyAga kare to AkAza ane paramANu Adi paNa potAnA svabhAvano tyAga karIne viparita banI jAya. prazna-869 - to bhalene thAya, paNa "muktAtmA IndriyonA abhAve AkAzanI jema ajJAnI che" mArA e pakSamAMno IndriyanA abhAvarUpa hetu, dharmanA svarUpane viparita siddha kare che, tethI virUddha che. evuM tame kaI rIte kaho cho? uttara-869- Indriyo ghaTanI jema mUryAdi svabhAvavALI hovAthI te jANI zakatI nathI. te jANavAnAM dvAro che, tyAM jANanAra to AtmA che, kemake Indriyano upazama thayA chatAM tenA dvArA jANelA arthanuM AtmA smaraNa kare che ane koI vakhata Indriyano vyApAra thavA chatAM AtmAne padArthanuM jJAna thatuM nathI. mATe pAMca bArIothI jonAra purUSanI jema AtmA IndriyothI bhinna che A rIte IndriyonA abhAvarUpa je tAro hetu che te dharmInA svarUpane viparita siddha kare che arthAta tenAthI virUddha che. mukta jIvamAM jJAnanI siddhi:- paramANu jema mUrtabhAva vinA na hoya tema jIva paNa jJAna vinA na hoya, kemake jJAna e jIvano svabhAva che. tethI "mukta jIva jJAna rahita che' e kathana sarvathA viruddha che. kAraNa ke svarUpa sivAya svarUpavAna kyAreya hoI zake nahi. prazna-870 - jIva jJAnasvarUpa che enuM pramANa zuM? uttara-870 - svazarIramAM jIva jJAnasvarUpa che e to pratyakSAnubhUta che. kemake Indriyano vyApAra baMdha paDyA pachI paNa, Indriya vyApArathI jANela arthanuM smaraNa thAya che. tathA kyAreka anyamanaskAvasthAmAM Indriyano vyApAra chatAM arthanuM jJAna thatuM nathI. temaja koI vakhata vyAkhyAna avasthAmAM nahi joyela ke nahi sAMbhaLela arthanuM sArA kSayopazamathI smaraNa thAya che. A badhuM darekane anubhavasiddha hoya che. e rIte muktAtmA paNa saMpUrNa jJAnavALo che. IndriyavALA jIvane thoDA AvaraNano kSaya thavAthI te taratamatAe jJAnavAnuM che. ane jene Indriyo nathI, evA muktAtmAne sarva AvaraNano kSaya thavAthI saMpUrNa jJAna che. prazna-871 - sukha-duHkha e puNya-pApakRta che e kAraNabhUta puNya-pApano nAza thatAM kAryabhUta sukha-duHkhano paNa nAza thAya che. mATe muktAtmA AkAzanI jema sukha-duHkha rahita che, athavA zarIra ane IndriyanA abhAve te AkAzanI jema sukha-duHkhathI rahita che. kemake zarIra Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 gujarAtI praznottara ja sukha-duHkhanI upalabdhino AdhAra che. puNyanuM phaLa karmodaya janya hovAthI duHkharUpa ja che, to pApanA viSayamAM paNa e ja rIte kahI zakAya ne ke pApanuM phaLa karmodayajanya hovAthI paramArthathI sukharUpa ja che ane ema kahevAmAM to pratyakSathI virodha ja Avaze ne? uttara-871 - he saumya ! je pratyakSa sukha jaNAya che te sukha nathI, duHkha ja che, mAtra du:khanA pratikArarUpe tenI vyAkhyA karI che. eTale puNyanuM phaLa paNa duHkharUpa ja che. jema roga zAMti mATe auSadha pIvuM du:kharUpa chatAM sukharUpa manAya che tema viSaya sukha paNa duHkhanA pratikArarUpa hovAthI duHkharUpa chatAM sukha kahevAya che, te upacArathI sukha kahevAya che. A upacAra satya sukha vinA thAya nahi. mATe je muktAtmAnuM sukha che te ja, avazya sarva duHkhano kSaya thavAthI satya sukharUpa hoya che. A saMsAramAM puSpamALA-caMdana-strI vagerenA bhogajanya je sukha che te sarva duHkha ja che. kemake strIsaMbhogAdi saMbaMdhi utsuktAthI thayela aratirUpa duHkhano strIsaMbhogAdi pratikAra che. eTale te duHkharUpa hovA chatAM tene mUDha loko sukharUpe mAne che. prazna-872 - strIsaMbhoga-cakravarti Adi padanI prApti vagere svasaMvedya sukhane duHkha kahevuM e to pratyakSathI ja virUddha na kahevAya? uttara-87ra - e mohamUDhane pratyakSa hovAthI satya nathI kAraNa ke teo vastu prAptinI utsuktAthI thayela aratirUpa duHkhanA pratikArane mithyApaNe sukha mAne che. duHkhamAM paNa tene sukhanI kalpanA thAya che. viSaya sukharUpa puNyanuM phaLa paNa vastutaH duHkha ja che. kAraNa ke jema koDhAdi rogopazAMti mATe ukALAnuM pAna, chaMdana-DAma vagere upAyo duHkhakArI chatAM paNa sukharUpa manAya che, tema te viSaya sukha paNa utsuktA janya aratirUpa duHkhanA pratikArarUpa hovAthI kharI rIte duHkha ja che lokamAM tene upacArathI sukha kahevAya che, e upacAra satya nathI, paNa jo satya vastu na hoya to anyatra upacAra karI zakAto nathI, kemake jema satyasiMha hoya to ja anyatra koI purUSamAM siMhapaNAno upacAra karAya che. tema ahIM paNa saMsAranA viSaya sukhamAM sukhano upacAra che, upacAra vinAnuM satya sukha to mokSamAM ja che. ane evuM sukha puNya-pApa janya sarva duHkhano kSaya thavAthI viziSTa jJAnavAnuM nirAbAdha muninI jema nirUpama ane svAbhAvikapaNe siddhAtmAne ja utpanna thAya che. prazna-873 - siddhanA jIvo sukhI che evuM kayA pramANathI kaho cho? jo anumAnathI kahetA ho to kayA anumAnathI kaho cho? uttara-873- prabhAsa! kema bhUlI jAya che? hamaNAM ja kahyuM ne ke "siddhanA jIvo jJAnI ane nirAbAdha muninI jema atyaMta sukhI che." Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9O zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-874- jo Apa ema kahetA ho to enAthI evuM siddha thAya ke muktAtmAnAM sukha ane jJAna cetanAno dharma hovAthI, rAganI jema anitya che athavA e sukha ane jJAna tapa vagere kaSTakArI anuSThAnathI utpanna thatA hovAthI ane ghaTanI jema utpanna karAtAM hovAthI anitya che, kharuM ne? uttara-874- nA e mAnyatA mAnya nathI, muktAtmAnA jJAna ane sukha jo nAza pAme, to te anitya kahevAya, paNa te nAza pAmatAM nathI. kemake jJAnAvaraNanA udayathI jJAnano nAza thAya che ane azAtA vedanIyanA udayathI sukhano nAza thAya, A baMne karma mithyAtvAdi baMdhahetu vaDe baMdhAya che, te hetu muktAtmAne nathI, tema ubhayanA abhAve muktAtmAnA jJAna ane sukhano nAza thato nathI, paNa sadA avasthita rahe che, eTale te anitya kaI rIte kahevAya? vaLI cetananA badhA dharmo anitya nathI. eTale "jJAna ane sukha cetanadharma hovAthI rAganI jema anitya che." e kathanamAM hetu anekAMtika siddha thAya che. temaja kRtakAdi hetu paNa anekAMtika che, kemake ghaTano praasAbhAva kRtaka che chatAM nitya che. tathA kRtakAdi hetu asiddha paNa che, kemake siddhanAM jJAna ane sukha svAbhAvika che. AvaraNa ane bAdhAnA kAraNano abhAva thavAthI je pracchannapaNe hatA te pragaTa thayA che. paNa ghaTAdinI jema karAyelA nathI. temaja vIjaLI AdinI jema utpanna paNa thayA nathI, kemake meghanA paDalathI DhaMkAyelI caMdrajayotsanA ke sUryanI prabhA e paTala dUra thatAM pragaTa thAya che tethI e kAMI karAyelI na kahevAya, paraMtu viziSTarUpe Avirbhata kahevAya. paryAyapaNe muktAtmAnA jJAnane anitya mAnI zakAya emAM kAMI doSa nathI. vedanA anusAre mokSa ane nirUpama sukhanI siddhi :"ra da vai sArIrasya priyA-sfprayayorapatipati | azarIraM vA vasaMtaM priyA-'priye na spRzataH // " A vedokti mokSano abhAva, mokSa avasthAmAM jIvano sarvathA nAza ane muktAtmAne sukhano abhAva ema mAnavAthI ayogya Thare che, e ja zrutithI jIva-karmanA viyogarUpa mokSa, mokSamAM zuddha jIvanI vidyamAnatA ane muktAtmAne nirUpama anaMta sukha e traNa bAbato siddha thAya che. prazna-875 - azarIrano sarvathA nAza thavAthI nAza pAmela jIva kharaganI jema abhAvarUpa thAya che, evAne sukha-duHkhano sparza na thAya. e spaSTa jANI zakAya evuM che. tethI olavAI gayelA pradIpanI jema mokSa pAmela jIvano sarvathA nAza mAnavAmAM zuM doSa che? Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 91 uttara-875 prabhAsa ! tuM vedano artha barAbara jANato nathI, tethI avaLo artha kare che. sAco artha A rIte che - e padamAM na avyaya che te niSedhArthe che. TM ane vai avyaya paMcamI arthe che ane sazarIrasya padano artha zarIravALA jIvane, priyApriyayorapadghatirasti eno artha sukha-duHkhano nAza. A sarvano samudAya artha-zarI2 rahita evI mokSa avasthAmAM vasatA jIvane sukha-du:kha sparzatA nathI. arthAt jIva jyAM sudhI zarIranI sAthe che tyAM sudhI sukha athavA duHkhathI kyAreya mukAto nathI. ane zarIra vinAnA muktAtmAne vedanIya karmAdino kSaya thavAthI sukha-duHkha sparzatA nathI. Ama, azarIra zabdathI muktAvasthAmAM rahela vidyamAna jIvanuM ja kathana che. nahi ke sarvathA abhAvarUpa naSTa jIvanuM. jema "dhanarahita devadatta'mAM dhanano vidyamAna devadattane niSedha che devadattano abhAva nahi. tema azarIra zabdathI jIvano nAza na samajavo. kAraNa ke jeno jyAM niSedha karAya te niSedha anyatra vidyamAna hoya eno ja karAya che. sarvathA avidhamAnano nathI karAto. prazna-876 zakAya ? - - jeno niSedha karAya te anyatra vidyamAna hoya. evuM kaI rIte mAnI uttara-876 - jema "nabrAhmaNa" eTale je brAhmaNa nahi te abrAhmaNa. Ama kahevAthI brAhmaNa sivAya anya kSatriyAdi samajAya che, paNa sarvathA abhAva nathI jaNAto. tema ahIM paNa 'jene zarIra nahi te azarIra' ema kahevAthI zarIrI jevo anya azarIrI mukta jIva ja samajAya che. paNa teno sarvathA abhAva nathI samajAto. kAraNa ke baMnemAM upayogadharma samAna che te apekSAe ubhayamAM samAnatA che. prazna-877 jo tame ubhayane samAna mAnazo to tyAM zarIra bAdhakarUpa nahi thAya ? uttara-807 nA, kemake zarIra to jIva sAthe kSIra-nIranI jema ekarUpa thaI gayeluM hovAthI eka ja che. - '"vA vasAM" padano artha : "vA vasanta' eTale lokAgre rahela. A vizeSaNathI azarIra zabda vaDe vAcya evA vidyamAna jIvanuM kathana che. avidyamAna arthanuM nahi. kemake vasavAno-2hevAno dharma e vidyamAna padArthano che mATe jIvanA nAzarUpa mokSa nahi, paNa jIvanI zuddha muktAvasthA te mokSa jANavo tathA vA zabdathI mAtra azarIrI jIva ja te vedanAthI mukta che evuM nahi paNa sadehIvItarAga - jeno moha upazAMta thayo hoya, athavA kSaya thayo hoya evA parama samAdhivALA yogI, te paNa mukta kahevAya. temane paNa sukha-duHkha sparzatA nathI. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam athavA 'vA vasanta' zabdano 'vAva sAM' evo artha karIe. vAva e avyayano artha athavA ane 'santa' zabdano artha vidyamAna karIe tyAre mokSamAM vidyamAna evA azarIrI jIvane sukha-duHkha sparzatAM nathI. 92 athavA 'vA-ava-saMtA' evo artha. temAM avadhAtu rakSaNa-gati-prIti vagere ogaNIza arthamAM vaparAya che. je dhAtu gativAcaka hoya te jJAnavAcaka paNa hoya che. tethI azarIrI hovA chatAM muktAvasthAmAM vidyamAna evo jIva. athavA jJAnAdiguNa viziSTa evo vidyamAna azarIrI jIva. prazna-878 - A rIte zabdonAM akSarono vizleSa karIne svAbhipreta arthanI siddhi mATe judI-judI vyAkhyA huM paNa karI zakuM chuM. ethI potAne anukuLa je Apa kaho cho tevA mokSanI siddhi thatI nathI, kemake 'azarIra vA vasanta" padamAnAM ''vA vasanta" zabdano ''vA avatAM" evo vizleSa karIne je koIpaNa sthaLe na hoya te, evo artha karIe to azarIrI evA jIvano muktAvasthAmAM abhAva hovAthI tene sukha-duHkha sparzatA nathI. evA arthathI mokSano ane jIvano abhAva paNa siddha thaI javAno ne ? uttara-878 - tAro A artha yogya nathI. kemake jene zarIra na hoya te azarIrI' e pramANe aza2I2no artha karatAM muktAvasthAmAM jIvanI sattA dekhAya che. mATe akArano prazleSa karIne vyAkhyA karavI ucita nathI. vaLI 'sukha-duHkha sparzatA nathI' emAM sparzanA vizeSaNa azarIrInuM che, mATe azarIrI = jIvano abhAva mAnIe to vizeSaNa nakAmuM thAya. jemake 'vaMdhyAputrane sukhadu:kha sparzatA nathI' emAM vaMdhyAputra abhAvarUpa che. mATe tyAM saparzanA vizeSaNa nakAmuM che tema ahIM paNa thaI jAya, mATe azarIrI eTale muktAtmA tene ja e vizeSaNa yogya che. eTale ame karelI vyAkhyA ja yogya che. AthI kArpaNa zarIranA viyogarUpa mokSa ane muktajIvanI sattA siddha thAya che. prazna-879 - bhale evo muktAtmA hoya ane ethI jIvakarmanA viyogarUpa mokSa thAya. tathA temAM AtmAnI sattA hoya paNa 'siddhanA jIvo sukha-duHkha rahita che' ema je meM pahelAM zrutithI kahyuM che. te mujaba 'azarIrIne priyA-priya sparzatA nathI' evA vacanathI muktAtmAne sukhano to abhAva siddha kema na thAya ? uttara-879 jIvone priya-apriya eTale sAMsArika sukha-du:kha che. te to puNyapAparUpI karma janma che ane puNya-pApa to muktAtmAne sarvathA kSaya pAmelA che. tethI temane sAMsArika priyA-priya na sparze e yogya ja che. paraMtu, ethI kaMI muktAtmAne sukhano abhAva - Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 93 na mAnI levo, athavA "azarIrIne priyA-priya sparzatA nathI' e kathanathI muktAtmAne sukhano abhAva siddha karavAno vivAda karavo ja nakAmo che. kemake puNya-pApajanita priyApriyano abhAva thavAthI muktAtmAne te sAMsArika sukha-du:khano sparza na thAya e spaSTa ja che, tathA ra ra vai sArIrasya' vagere vedanA padothI jIva ane karmaNa zarIranA viyogarUpa mokSa. mokSamAM jIvanI vidyamAnatA ane puNya-pApano kSaya thavAthI muktAtmAne utpanna thayela apratipAti sukha - A traNe bAbato siddha thAya che. vaLI, "garImathe vaita' eTale maraNakALa paryata agnihotra karavo e vedapadamAM mokSahetubhUta kriyAnA AraMbhano kALa batAvyo nathI tethI tane mokSanI zaMkA che te paNa ayogya che. kemake temAM vA zabdano vi artha hovAthI te padano artha e thAya che ke jIvanaparyatasarvakALa sudhI agnihotra karavo ane vA zabdathI mokSanI IcchAvALAe mokSa hetu anuSThAna paNa karavuM. A rIte agiyAra gaNadharonA mananI zaMkAo dUra karI paramAtmAe temane gaNadhara pade sthApyA. gaNadharonI utpattinA kAraNabhUta kSetra-kALAdi agiyAra dhAro: (1) kSetra (2) kALa (3) janma (4) gotra (5) gRhasthAvAsa (6) chadmasthaparyAya (7) kevaLI paryAya (8) savayuSya (9) Agama (10) nirvANa samaya (11) nirvANa samayano tapa. (1) kSetra :- prathama traNa IndrabhUti - agnibhUti - vAyubhUti - gautama gotrIya - magadha dezamAM gobara gAmamAM janmyA. vyakti tathA sudharma kollAga sannivezamAM janmyA. maMDika ane maurya mauryasaMnivezamAM janmyA, acala bhrAtA kozalamAM, akaMpita - mithilAmAM, metAryataMgika saMnivezamAM tathA prabhAsa gaNadhara rAjagRhamAM janmyA. (2) kALaH- (1) jayeSThA (2) kRtikA (3) svAti (4) zravaNa (5) hastottarA (6) maghA (7) rohiNI (8) uttarASADhA (9) mRgazira (10) azvinI tathA (11) puSya e nakSatramAM anukrame agiyAra gaNadharo janmyA hatA. (3) gaNadharonA mAtA-pitAnA nAma :- prathama traNa gaNadharonA pitA vasubhUti che bAkInAnA anukrame dhanamitra, dhamila, dhanadeva, maurya, deva, vasu, datta ane bala che. prathama traNanI mAtA pRthivI, bAkI nAnI anukrame vArUNI, bhadrilA, vijayadevA, jayaMtI, naMdA, varUNadevA ane atibhadrA che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam (4) gotra H- prathama traNa gautama gotrIya, vyakta-bhAradvAja gotra, sudharma-agnivaizyAyana gotra, maMDIka-vaziSTa gotra, maurya-kAzyapagotra, akaMpita-gautama gotra, acala-hArita gotrIya, metArya tathA prabhAsa - kauDanya gotrIya che. 94 (5) gRhastha paryAya :- 50, 46, 42, 50, 50, 53, 65, 48, 46, 36, 16 varSa anukrame jANavo. chadmastha paryAya :- 30, 12, 10, 12, 42, 14, 2, 9, 12, 10 ane 8 varSano anukramathI gautamAdino jANavo. kevaLI paryAya :- 12, 16, 18, 18, 8, 16, 16, 21, 14, 16, 16 varSano anukrame jANavo. sarvAyuSya :- 92, 74, 70, 80, 100, 83, 95, 78, 72, 62, 40 varSa anukrame darekanuM jANavuM. tenA pachI yathAvasara kSetra nirgama Ave che paNa atyAre kALa e dravyAntargata hovAthI kSetranirgamanA pahelAM kALanirgamanI vAta karIzuM. I2026 prazna-880 - kALa e dravyAntargata kaI rIte che ? uttara-880 - vartanApariNAma: yiAparADaparatve zvAnasyopagraha: (tattvArtha --22) (1) vivakSita navA-junA vagere te te rUpathI je padArthonuM vartana zazvata hovuM te vartanA pariNAma vAdaLa vagereno sAdi, caMdravimAnAdino anAdi, (2) kriyA-dezAMtaraprAptirUpa (3) devadattathI yajJadatta para, pUrve janmelo ane yajJadattathI devadatta apara pachI janmelo ane (4) kALano upagraha-upakAra A cAreya kALakRta hovAthI tenA liMgo che. A kALa te kAraNathI dravyathI abhinna che. kSetra to eno AdhAra mAtra hovAthI abhinna nathI. eTale kALa dravyAntaraMga che ane kSetra bahiraMga che. eTale dravyanirgama pachI tarata ja kALanirgama kahevAya che. navA-purANAdi athavA samayAdi paryAyonuM kathana karavuM te kALa, mAsika, vArSika, zaradaRtu saMbaMdhi che te vagere rUpe vastu jenAthI jaNAya te kALa. have dravyAdikALanA bhedo kahI bhAvakALa jaNAvI A adhikAramAM kayo kALa levo te jaNAve che. kALanA bhedo : (1) dravyakALa :- vartanAdirUpa dravyakALa (2) addhAkALa :- caMdra-sUryAdi kriyAthI abhivyaMgya aDhIdvIpa-samudra aMtargata samayAdi lakSaNa kALa te addhA. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara (3) yathAyuSka kALa :- devAdi AyuSkakALa. (4) upakrama kALa :- abhipreta arthane samIpa lAvavArUpa, sAmAcArI-yathAyuSThabhedathI bhinna. (5) deza kALaH- prastAva, avasara, vibhAga, paryAya vagere samAnArtha iSTa vastuprApti avasara kALa. () kALa kALa - zAstra paribhASAthI maraNakALa, maraNa kriyArUpa kALanuM kalana. (7) pramANa kALa - addhAkALano ja vizeSabhUta divasAdi lakSaNakALa. (8) varNakALa :- zyAmavarNa evo kALa (9) bhAva kALa - audAyikAdi bhAvano sAdisaparyavasanAdibhedathI bhinnakALa. dravya kALa :- cetana-aceta dravya kALa e dravyakALa che. kAraNa ke vartanA-pariNAmAdithI alaga koI dravya nathI. te mATe AgamamAM kahyuM che ke - "miyaM maMte ! patti pavuvrUM ? zothamAM ! nIvA veva yamanIvA veva" he bhagavaMta ! kALa kone kahevAya ? gautama jIvo ane ajIvo ja kALa che. Ama jIvAjIva dravyone ja kALa kahela che. paNa dravyarUpe to dravyArthapaNAthI ja temane sAmAnyapaNe dravya kahevAya che. mATe e dravya ja dravyakALa kahevAya che. te cetanaacetana dravyo cAra prakAranA che. (1) deva-nAraka-tiryaMca-manuSyo suratAdipayayane AzrayIne sAdisAMta sthitivALA. (2) siddho - pratyeka siddhatvAzrayIne sAdi-anaMta (3) bhavyajIvo-bhavyatvAzrayI keTalAka anAdi-sAMta siddha no maLe, no mamaLe e vacanathI siddhatvanI prApti thatAM bhavyatva rahe nahi (4) abhavyajIvo- abhavyAzrayI anAdi-anaMta sthiti. 1. kayaNakAdi skaMdho- sAdisAMta, eka dvayaMbhutvAdi pariNAmathI utkRSTathI paNa pudgala dravyanI sthiti asaMkhyAtakALa ja che. 2. anAgata addhA -bhaviSyakALarUpa-sAdi anaMta, 3. atItAddhA-anAdisAMta, 4. AkAza-dharmA-dharmAstikAya vagere anAdi anaMtasthiti. (2) addhA kALa - merUnI cAre dizAe sUrya-caMdra vagerenA bhramaNarUpa gati kriyA vaDe pragaTa karAto aDhI dvIpamAM je samayAdikALa pravarte che te addhA kALa kahevAya che. samayakSetra Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam aDhIdvIpa sivAya sUryAdinI gatikriyAno abhAva hovAthI tyAM ahvAkALa kahevAto nathI, A kALa gohodAghAtmaka kriyAnI apekSA rAkhato nathI. samayAdi addhAkALa bhedo - samaya, AvalikA, muhUrta, divasa, rAtri, ahorAtra, pakSa, mAsa, varSa, yuga, palyopama, sAgaropama, utsarpiNI, avasarpiNI, pudgalaparAvarta vagere. 96 (3) yathAyuSya kALa :- vartanAdimaya addhAkALa narakAdi AyuSya mAtra viziSTakALa - yathAyuSkakALa, tiryaMca, manuSyAdi je jIva dvArA Arta-raudra-dharmadhyAnAdithI upArjita AyuyathAyuSya, teno anubhavana kALa-yathAyuSka kALa. enI sthiti-je jIvo potAnA bAMdhelA AyuSyathI jeTaluM aMtarmuhUrtathI 33 sAgaropama sudhI kALa che te te jIvano tyAM sudhInI sthitivALA thAya che. arthAt pUrvabhavamAM bAMdheluM narakAyu nArakIpaNe vipAkathI anubhavAya te narakAyukALa. ema cAre gatinA thaI yathANukakALa cAra prakAranA che. (4) upakramakALa H- dUra rahelI vastune te te upAyabhUta evI kriyAvizeSa vaDe najIka lAvavI te upakrama kahevAya. athavA je sAmAcArI vagere vastune najIka lAvavI te teno upakrama. teno je kALa te upakramakALa kahevAya. te upakramakALa 2 prakAre (1) sAmAcArI upakramakALa (2) yathAyuSkopakramakALa. sAmAcArI pUrvI jevA upa2nA zrutamAMthI ahIM uttarAdhyayana ke AvazyakAdimAM lAvavuM te sAmAcArI upakrama, dIrghakALa bhogyanuM alpakALamAM ja kSapaNa yathAyuSka upakrama kahevAya che. (1) sAmAcArI traNa prakAre (1) odha sAmAcArI (2) dazavidhasamAcArI (3) pavibhAga sAmAcArI. prazna-881 - uparanA kayA zrutamAMthI A trividha sAmAcArI upakrAMta thaI che ? uttara-881 - odha sAmAcArI 9mA parvamAM rahelA AcAranAmanI trIjI vastunA 20mAM prAbhUtamAM rahelA odha prAbhUtamAMthI uddharIne oniryukti rUpa saMkSepa graMtha rUpa guMthine kAruNyadhana, paropakAra nirata sthaviroe tathAvidha AyubaLa-meghAdi vinAnA vartamAnayuganA sAdhuone upara kahelA zrutane bhaNAvavAnI yogyatAnA abhAva ane pAchaLathI tenA vicchedane apekSIne anugraha mATe sukhapUrvaka adhyApana-parAvartana-ciMtana-arthaparIjJAna anuSThAna mATe sAmIpTa karIne apAI che. davidhasAmAcArI - utarAdhyayananA 26mAM adhyayanamAMthI uddharelI che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 gujarAtI praznottara pavibhAga sAmAcArI - chedagraMtharUpa e padavibhAga sAmAcArI paNa 9mA pUrvamAMthI uddharelI che. dazavidha sAmAcArI (1) IcchAkAra (2) mithyAkAra (3) tathAkAra (4) AzyikI (5) naiSadhikI (6) ApRcchA (7) pratipRcchA (8) chaMdanA (9) nimaMtraNA (10) upasaMpadA. A daza prakAranI upakramakALa saMbaMdhI sAmAcArI che. (1) IcchAkAra H- jo koI sAdhu kAraNa paDate chate anya sAdhune kaMI karavA mATe abhyarthanA kare. to tyAM paNa IcchAkAra saMbhave che paNa balAbhiyoga kalpe nahi. ema kArya svIkAra kare chatAM jaNAya che ke bIjAe prArthanA na karavI joIe. kemake sAdhue bala-vIrya gopavavA na joIe. jo rogAdi kAraNe kArya karavA asamartha hoya athavA AvaDatuM na hoya to ratnAdhika sivAyanA bIjAone "A mAruM kArya tame tamArI IcchAthI karo" ema IcchAkAra kare. athavA bIjA abhyarthanA karanAra chatAM te kArya naSTa thatuM joIne paNa te kArya karavA samartha bIjA koI nirjarArthI sAdhu te sAdhune kahe ke - huM tamArUM A kArya mArI IcchAthI karUM chuM. AmAM paNa te kArya karAvanAra teno IcchAkAra kare che. kemake sAdhunI e maryAdA che. IcchAkAra sivAya koInI pAse kAMI karAvavuM nahi. athavA koIka sAdhune te kaMIka bIjAnuM kArya karatA joIne tene paNa "A mArUM kArya tame paNa tamArI IcchAthI karo' ema IcchAkAra kare. temAM te paNa teno IcchAkAra kare. athavA kAraNa jaNAve anyathA upakArane mATe sAdhue sAdhunuM kArya karavuM joIe. athavA jo jJAnAdinA arthe AcAryAdinuM koI vaiyAvRtyAdi kArya kare to temAM paNa temane IcchAkAra thAya che. AjJA ane baLAtkAra karavAnuM sAdhune kalpe nahi kArya hoya to IcchAkAranI ja yojanA zikSaka ke ratnAdhikamAM karavI. (2) mithyAkAra :- saMyama yogamAM pravartanAre je kAMI viparita AcaryuM hoya tene "A viparita che" ema jANIne mithyAduSkRta ApavuM, te mithyAkAra che. pApakarma karIne avazya mithyAduSkRta ApavuM joIe. eTale ke te pApakarma na karavuM joIe. AvuM utsarga padamAM pratikramaNa thAya che. je kAraNathI duSkRta thAya che. ema jANIne te kAraNane pharI na AcaravAthI trividhe pratikramaNamAM avazya tenuM duSkRta mithyA thAya che. mi varNa mArdava arthamAM che, cha varNa asaMyamayogane aTakAvAnA arthamAM che, mi varNa huM cAritra maryAdAmAM chuM e jaNAve che. Tu varNa niMdA arthamAM che. cha varNa pApa aMgIkAra karavAnA arthamAM che. OM varNa upazamabhAvathI pApakarmane ullaMghavAnA arthamAM che. Ama saMkSepathI 'micchAmi dudhaDaM' padano artha che. bhAga-2/8 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (3) tathAkAra :- kalpAkalpamAM nipuNa, pAMca mahAvratomAM sthira ane saMyama tathA tapathI je yukta hoya te vikalpavinA "tathAkAra" hoya che. sUtra pradAnarUpa vAcanA, pratizravaNA, upadeza, sUtrArtha kathanamAM ane pUchelA praznanA uttaramAM "Apa je kaho cho te satya che" ema je kahevuM te tathAkAra kahevAya che. (4) AvezyikI (5) naiSelikI - pote rahelA sthAnamAMthI nIkaLatAM AvazyakI ane pesatAM naiSadhikI kare che. e zabdarUpe be prakAre che ane arthathI to te eka ja che. ekAgra ane prazAMta cittavALAne IryA-gamanAdi thatAM nathI. svAdhyAyAdi guNo thAya che. paNa kAraNa hoya to avazya javuM joIe. tenA lIdhe AvazyakI thAya che. sarva AvazyakothI yukta yogavALA tathA mana-vacana-kAyA ane IndriyathI gupta evA munine AvazyakI thAya che. jayAM zavyAne sthAna kare tyAM naiSadhikI thAya che. kemake tyAre te niSiddha che. ane te naiSadhinI kriyA niSedhamaya ja che. nIkaLatAM AvazyakI ane pesatAM naiSadhikI kare che temAM zayA naiSelikImAM naiSedhikAbhimukha thAya che. je niSedhAtmA che tene bhAvathI naiSebikI thAya che. aniSiddhAtmAne te naidhikI phakta zabdarUpa ja thAya che. AvazyakathI yukta muni niyamathI niSiddhAtmA che ane niSiddhAtmA paNa niyama AvazyakamAM yukta che ema jANavuM. (6) ApRcchanAthI (10) upasaMpadAdi pAMca sAmAcArI - koI ISTa kAryamAM pravartatA ApRcchA, pUrve niSiddhakArya punaH karatAM pratipRcchA, pUrvagRhIta AhArAdi vaDe bIjA sAdhuone nimaMtraNa te chaMdanA, ane AhArAdi nahI lAvelA hoya tene vijJapti te nimaMtraNA. upasaMpadA jJAna-darzana ane cAritranI ema traNa prakAranI che. temAM darzana ane jJAnanI upasaMpadA traNatraNa prakAranI ane cAritranI be prakAranI che. sUtra-artha ane ubhaya saMbaMdhI vartanA-saMghanA ane grahaNa e traNa-traNa prakAre jJAna ane darzananI upasaMpadA che. te kALathI yAvatruthika ane IvarakAlika paNa che. cAritra upasaMpadA be prakAranI che, vaiyAvRtya saMbaMdhI ane kSapaNA saMbaMdhI svagacchathI anyagacchamAM kAraNathI javAnuM thAya che. vaiyAvRtyo.saMpadAmAM ItarakAlika-yAvaskathita vibhAsA jANavI. tathA posaMpadAmAM gacchane pUchIne AcArya avikRSTa-vikRSTa kSepakane upasaMpadA Ape. je kAraNa mATe upasaMpadA lIdhI hoya te kAraNa pUrNa karyA vinA varte athavA samApta kare, tyAre tene smAraNA kare athavA tyAga kare. trIjA vratanuM rakSaNa karavA mATe paraavagrahAdimAM AjJA lIdhA vinA thoDo samaya paNa UbhA rahevuM ke besavuM kahyuM nahIM. A pramANe saMyamI ane tapasvI nigraMtha maharSionI A daza prakAranI sAmAcArI saMkSepathI kahI. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 99 (2) yathAyuSkopakramakALa - bhedo. adhyavasAna-nimitta-AhAra-vedanA-parAghAta-sparzaAnapAna e sAta prakAre Ayu bhedAya che. (1) atyaMta harSa-zoka dvArA adhika avasAna-ciMtanathI Ayu tUTe che athavA rAga-snehabhayanA ciMtanathI Ayu tUTe che. (2) daMDa-kazA-zastra-doraDA-agni-pANImAM paDavuM-viSa-vyAla-zItoSNa-arati-bhayabhUkha-tarasa-roga-maLamUtrano nirodha-jIrNAjIrNamAM vAraMvAra bhojana, gharSaNa-gholana-pIDana Adi nimittothI AyuSyano upakrama thAya che. (3) vadhupaDato AhAra karavAthI (4) atizaya vedanAthI mAtha-AMkha-kukSI vagerethI thayelI (5) khADAmAM paDavA vagerethI thatA parAghAtathI (6) sApa vagerenA sparzathI (7) Ana-pAna rokavAthI AyuSyano upakrama thAya che. prazna-882 - A rIte upakrama phakta AyuSyano ja thAya che ke bIjI jJAnAvaraNAdi prakRtiono paNa thAya che? uttara-882 - zubhA-zubha pariNAma vaza apavartano karaNathI yathAyoga sthiti Adi khaMDana dvArathI apavartamAna badhI ja jJAnAvaraNAdi prakRtiono upakrama thAya che. te prAyaH nikAcanA karaNathI anikAcita spaSTa-baddha nidhattAvasthAvALI no ja thAya che. prAyanuM grahaNa karavAno hetu e che ke tIvra tapathI nikAcita karmono paNa upakrama thAya che. jo jema bAMdhyuM tema ja upakrAMta sarva karma vedAya to koIno ya mokSa na thAya kAraNa ke teja bhave mokSe janArAne paNa sattAmAM niyamo antaH koDAkoDI sAgaropama sthitivALA karmo hoya che. prazna-883 - to pachI mAtra AyuSyano ja upakrama kALa kema kahyo ane bIjA karmono na kahyo? uttara-883 - lokamAM AyuSyano upakrama ja prasiddha hovAthI te ja ahIM kahyo che prazna-884- jo aprAtakAla paNa bahukALe vedya karma A rIte upakramAya to akatAgamakRtanAza ane mokSa anAzvAsatA A be doSa Ave che. je atyAre ja upakramathI karela alpasthityAdi rUpa karma vedAya che te pUrve akRta ja Agama che eTale akRtAgama ane je pUrve Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 zrI vizeSAvazyaka bhASyam dIrghasthityAdi rUpe kareluM bAMdheluM tenA apavartana karaNa upakramathI nAza thayeluM hovAthI kRtanAza. tethI mokSamAM paNa ema anAzvAsa thAya kAraNa ke siddhono paNa ema akRtakarmanA AgamathI paDavAno prasaMga Ave che. uttara-884 - te AyuSkAdi dIrghakAlaka kamanI sevA paNa dIrghasthiti Adi rUpe bAMdhelAno paNa upakramathI nAza na karAya. kAraNa ke adhyavasAya vazathI te sarva jaldIthI vedAya che. jyAre te bahukALavedya karma vedayA vinA ja naSTa thAya che. ane je alpasthityAdi viziSTa vedAya che te to anya ja hoya tyAre kRtanAza-akRtAgama thAya. jyAre te ja dIrghakAlavedyane adhyavasAya vazathI upakramIne svalpa kALe ja vedAya tyAre kRtanAzAdi doSa kaI rIte thAya? jemake, bahukAlabhoga yogya AhAra agnirogI bhasmakarogavALo jaldIthI khAI jAya che tyAM kRtanAza nathI ke akRtAgamapaNa nathI ema ahIM paNa samajavuM. prazna-885- jo je baddha che te svalpakALe ja badhuM vedAya to prasannacaMdrAdio je sAtamI naraka pRthvI yogya asatAvedanIyAdika karma bAMdheluM saMbhaLAya che te jo teoe svakalpakALamAM ja badhuM vedayuM to sAtamI pRthvImAM saMbhava duHkhanA udayathI Apatti Ave. jo te badhuM ja vedayuM to kRtanAzAdi doSa kaI rIte na Ave? uttara-885 - sAcuM kahyuM, paraMtu pradezApekSAe ja te badhuM jaldI anubhavAya che. anubhAga-rasanuM vadana to na paNa thAya. AThe karma uttarabheda sahita pradezAnubhavadvArathI vadAya ja che evo niyama che. rasAnubhavAzrayIne bhajanA che te rasa koIka vede che ane koI adhyavasAya vizeSathI haNAI jato hovAthI nathI vedato. AgamamAM kahyuM che. tatthA . aNubhAgakammaM taM atthegaiyaM veei, atthegaiyaM no veei, tattha NaM jaM taM paesakammaM taM niyamA veei eTale prazannacaMdrAdie te naraka yogya karmanA pradezo ja nIrasA ahIM vedayA che, rasa nahi. te zubha adhyavasAyathI haNAyelo che. eTale temane narakasaMbhava duHkhano udaya nathI. karmonA vipAka anubhavamAM ja sukha-duHkhanuM vadana hoya che. AvuM jeNe karyuM tene bAMdhelA karmanA badhA pradezo avazya vedelA hovAthI te karmano upakrama karanArane kRtanAzAdi kayA doSo lAge? koI na lAge. prazna-886 - ema anubhAga paNa prasannacaMdrAdie vedayo nathI tethI temane narakajanya duHkhono udaya na thayo, jo ema hoya to paNa jevo rasa bAMdhyo, tevo anubhavyo nahi to kRtanAza kema na thAya? Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara uttara-886 e rIte bhale ne kRtanAza thAya amane koI vAMdho nathI. jo zubha adhyavasAya vizeSathI rasa nAza pAme to aniSTa jevuM zuM hoya ? kAraNa, sAdhuo badhAya AThe karmonA mULa cheda mATe yatna kare ja che eTale emano kRtanAza iSTa ja che. - 101 = prazna-887 - jyAre bahurasa ane sthitivALuM karma alparasa-sthitivALuM karIne vede che tyAre te alparasa-sthitika karmano pUrva amRtano Agama che tethI mokSamAM paNa anAzvAsa che ema mAnavAmAM to siddhonI paNa akRtakarmanA anugamathI punarAvRttinI Apatti Avaze ne ? uttara-887 - te yogya nathI, jo karmanuM alparasatva-sthititva nirhetuka thAya to ema thAya, te nathI, alparasa adhyavasAyavizeSathI thAya che tethI akRtAgamatva ghaTato nathI, AyuSyAdinuM alpasthitikatva paNa nirhetuka thatuM nathI. emAM adhyavasAya-nimittAdi hetuo batAvelA che eTale te paNa akRtAgama kaI rIte thAya ? ethI ja siddhono karma samAgama nathI thato tenA AgamanA hetuno temanAmAM abhAva che. karmono upakrama yukti yukta che te batAve che --- je kAraNathI karmanA udaya-kSaya-kSayopazama-upazama, dravya-kSetra-kALa-bhava-bhAvapaMcaka prati dravyAdine AzrayIne kahelA che e kAraNathI paNa zastrAdi dravyone prApta karIne AyuSyAdinuM upakrama ghaTe che. dA.ta. asAtAvedanIya - karmano dravya-ahiviSa, kAMTA kSetra-narakAvArasAdi, kALa-tIvra unALAno samaya vagere, bhava-nArakabhavAdi, bhAva-vRddhabhAvAdi, vagere prAptakarIne (1) udaya thAya che. (2) kSaya dravya-sadgurucaraNakamaLa prApta karIne, kSetra-puNyatIrthAdi, kALa-suSama-duHSamAdi, bhava-sumanuSyakuLa, bhAva-samyAna-cAritrAdi pAmIne thAya che, (3) kSayopazama, (4) upazama vedanIyanA nathI thatA. mohanIya-mithyAtvamohanIyano (1) udaya - dravya-kRtIrthAdika, kSetra-kurukSetrAdi, kALa-duHSamAdi bhava-teja-vAyu-ekendriyAdi athavA anArya manuSyakuLa, bhAva-kusamaya dezanAdi pAmIne thAya che. (2) kSaya, (3) kSayopazama, (4) upazama, dravya-tIrthaMkarAdi prApta karIne, kSetra-mahAvidehAdi, kALa-suSama duHSamAdi, bhava-sumanuSya bhAva-samyajJAna-caraNAdikane pAmIne thAya che. jJAna-darzanAvaraNAdimAM nidrArUpa darzanAvaraNIya karmano (1) udaya bheMsanuM dahI-rIMgaNA vagere dravyane prApta karIne kSetra-anUpAdi-sajala Adi, kALa-grISmAdi, bhava-ekendriyAdi, bhAva-vRddhatvAdi pAmIne thAya che, (2) kSaya-upara mujaba (3) kSayopazama (4) upazama nathI hotA ema bIjA karmomAM paNa yathAyogya bhAvanA karavI. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 karmane dravya-kSetrAdi sahakArI kAraNonI apekSA hoya che. je sAtA-sukha ane asAtA-duHkha puNya-pAparUpa karmajanita chatAM puSpamALA-caMdanaaMganA-ahi viSa-kAMTA vagere bAhya sahakArIthI je sAmarthyanuM AdhAna che, tenAthI ja udayAdi thAya che. ema ja mAtra puNya-pApanA udayathI nahi. eTale jema A sakalalokAnubhavasiddha sukha-duHkha nAmanuM kArya che te bAhya dravyAdinI apekSAe ja udaya-kSaya thAya che emane ema nahi ane tenuM kAraNa puNya pAparUpa karma paNa dravya-kSetrAdi apekSAe ja udaya-kSaya thAya che. ane kAraNa apekSA rAkhatuM nathI evuM na kahI zakAya. sarva karma jema bAMdhe tema ja vede upakrama na kare to zuM vAMdho Ave ? zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-888 uttara-888 - to tamArA matathI sarva jIvano mokSAbhAva thaI jAya te iSTa ja nathI. kAraNa ke tadbhavasiddhikane paNa sattAmAM asaMkhyabhava arjita karma paDeluM che. ane te karma vividha adhyavasAyathI bAMdheluM hovAthI narakAdi vividha gatinuM kAraNa che. tethI tenuM vipAkathI ja anubhavana eka ja carama bhavamAM vividha bhavonuM AvI paDe te barAbara nathI. kAraNa eka ja manuSyagativarti carama bhavamAM nAraka-tiryaMcAdi vividha bhavono paraspara viruddha karmono eka caramabhavamAM ja anubhavanAbhAva che. - prazna-889 - to te vividha gatinAM kAraNabhUta karmo paryAyathI paNa krame vividha bhavomAM anubhavIne pachI siddha thAya, emAM zuM bagaDI javAnuM ? -- uttara-889 barAbara nathI, paryAyathI ke kramathI te vividha bhavone vipAkathI anubhavatA pharIthI vividha gatikAraNa karmano baMdha, pharIthI krame vividha gatimAM bhramaNa, pharI baMdha ema mokSano abhAva thaI jAya te aniSTa che. eTale karmono upakrama mAnavo eja ucita che. prazna-890 - je upakramathI laghusthitika karIne jIva vede che te Ayu-karma nathI sovarSa bhogyalakSaNa je prakAre te jIve pUrva upacita karma bAMdhyuM che tevuM te nathI, kAraNa ke 100varSabhogya dIrghakAlika sthitika pUrvabhave bAMdhyuMche ane upakrama pachI je aMtarmuhUrta Adi laghusthitika anubhave che te AyuSya anya ja che. eTale te prakAre pUrvabaddhathI alaga Ayu anubhavatA jIvane pUrvokta akRtAgamAdi doSo UbhA thAya che tenuM zuM ? uttara-890 - te upakrama prAyogya ja AyuSya karmane te sopakrama AyuSyavALA jIve sAdhyaroganI jema pUrvajanmamAM bAMdhyuM che. tethI jema upakrama sAdhya roga koIe upArjana karyo eTale upakramIne tene toDe che. ema karatA tene akRtAgamAdi nathI thatA. ema Ayu paNa Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 103 upakramasAdhyatayA bAMdheluM hovAthI jo upakramIne ja vede tyAre tene kayA akRtAgamAdi thavAnA ? prazna-891 - roga sAdhya che ke asAdhya e kaI rIte jANavuM? uttara-891 - je sAdhya roga che te upakrama vinA kALe karIne potAnA bhoganA chedathI nAza pAme che ane upakrama karavAthI jaldIthI pahelAM paNa nAza pAme che. je asAdhya roga che te maraNa thatAM nAza pAme che upakrama na paNa thAya tema karma paNa je sAdhya baMdhakALe paNa upakrama savyapekSa ja baMdhAyuM che te upakrama vinA kALa-saMpUrNa sovarSa rUpa potAnA bhogachedathI nAza thAya che upakramathI jaldIthI aMtarmuhUrta AdimAM ja nAza pAme che. ane je asAdhya che te baMdhakALe nikAcita avasthAvALuM upakramavinA ja baMdhAyeluM hoya te aneka upakrama karavA chatAM bhogAvalI pUrI thayA pahelAM nAza thatuM nathI. (1) upakramalakSaNA kriyAyAH sAdhyamasAdhyaM ca karma bhavati, doSatvAt / yo yo doSaH sa sa upakramakriyayA sAdhyo'sAdhyazca bhavati, yathI vArida, tathApi mavati karma doSarUpa hovAthI upakrama rUpakriyA vaDe sAdhya athavA asAdhya hoya che. kemake je je doSarUpa che te te javarAdi roganI jema upakrama kriyAthI sAdhya athavA asAdhya hoya che. mATe je karma sAdhya hoya che, teno ja sAdhya roganI jema upakrama thAya che. athavA anya pramANa. (2) sopakramaNaM sAdhyaM karma, sAdhyAmayahetutvAt / yathA'yameva pratyakSo dehaH / athavA upakramavALuM karma, sAdhyaroganA hetubhUta hovAthI sAdhya che. jema gaMDacchedAdi dvArA e upakrama kriyAnA viSayabhUta thayeluM vikRta zarIra sAdhya che, tema karma paNa sAdhya che. (3) somavi sANaM varSa, sanatAnAzrayasvIt sAdhya karmajanaka-Ata nidAna e sAdhya che ane upakramAnyathAnupapatithI karmanuM paNa sAdhyatva che. prazna-892 - paNa ahIM sAdhya to upakrama che ane tenI asiddhimAM karmanuM sAdhyatvasiddha thatuM nathI. eTale tenI asiddhimAM karmajanaka nidAnanA paNa sAdhyatvanI asiddhi che. eTale tame Apelo sAniyAnacAt e sAdhyatva vizeSaNanI asiddhithI hetu asiddha che. uttara-892 - sAcIvAta che, paraMtu tuM ema mAne che ke huM tAjumanvaya raviMNa I (gA.2052) e gAthAthI karmanuM sopakarmatva siddha ja che. tethI tenI siddhimAM karmanuM Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrI vizeSAvazyaka bhASyam sAdhyatva siddha thAya che. tenI siddhimAM sAdhya karmajanaka tarIke tajanakanidAnanuM paNa sAdhyatva siddha thAya che. prazna-893 - jo Ama pUktiothI karmanuM sopakramatva siddha che to ahIM pharI tene sAdhavuM nakAmuM che? uttara-893- barAbara, paNa vistArapriya ziSyanA upakAra mATe karAtuM hovAthI doSarUpa nathI. athavA karmanuM nidAna adhyavasAyasthAno ja che ane te vicitra hovAthI asaMkhya lokAkAzapradeza rAzi pramANa che. eTale temanAmAM jema nirUpakrama janaka tema sopakramakarmajanaka adhyavasAyasthAno paNa che ja, nahito tenI vicitratA ja asaMgata Thare. AvI yuktithI sAdhyakarmajanakanidAnanuM sAdhyatva sAdhavuM. te siddha thatAM tenuM kArya evA karmanuM paNa sAdhyatva ane sopakramatva siddha thAya che. jema A deha e daSTAMta che. ane enuM gaMDachedAdidvArathI cheDAtuM hovAthI sopakramatva che eTale ja sAdhyanidAna janyatA che ane eTale sAdhya-sAdhanadharma dvArA enI avikalatA che. athavA te ja pratijJAmAM rehA mAvat evo bIjo hetu letAM AdizabdathI jIva, deha ane jIvamAM karma hoya che jIvamAM phakta vahni ane ayogolukanyAyathI tenI vRtti che, dehamAM AdhAra-Adheya bhAvathI jIva che te rIte karma paNa rahe che jema A pratyakSa deha, dRSTAMta. prazna-894 - to AdhAra-AdheyabhAvathI dehamAM jIvanI vRtti ghaTe che paNa zarIramAM zarIranI vRtti che e kaI rIte mAnI zakAya ? uttara-894 - kharIvAta che, sarvapAva: svani vartate, vakvanto vAdhAre e nyAyathI dehanI paNa dehavRtti ghaTe ja che athavA jema kArmaNarUpa dehamAM jIvanI vRtti pratIta ja che. e rIte audArikAdi dehanI paNa vRtti temAM che mATe hetumAM Apela dADhI bhAvAta evI daSTAntanI sAdhanadharma vikalatA nathI. karma upakramamAM phalapAkAdi daSTAMto: (1) phaLapAka - jema koI AMbo-rAjAdanAdi phaLa jeTalA kALe vRkSapara raheluM krame pAke che tenI apekSAe vaheluM paNa gartAprakSepa-palAla-(ghAsano puLo) DhAMkavA Adi upAyathI pakAvAya che ane anya vRkSa para ja upAyanA abhAve kramazaH sthapAkakALe pakAvAya che. tema AyuSyAdi karma paNa koIpaNa adhyavasAnAdi hetuo dvArA baMdhAkALe nivartita sovarSAdi rUpa sthitikALanI apekSAe akALe aMtarmuhUrnAdithI pakAvAya che vedAya che e tAtparya che ane anya baMdhakALanivartita sovarSAdirUpa sthiti kALe ja pAke che vedAya che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 105 (2) pathika dRSTAMta - traNa yojanAdika mArga samAna hovA chatAM jatA evA traNa puruSone 1-2-3 prahara rUpa gati vizeSathI bhinna gatikALa dekhAya che ema karma tulyasthitika chatAM tIvra-maMda-madhyamAdhyavasAya vizeSathI jaghanya-madhyama-utkRSTa rUpa traNa prakArano anubhava kALa hoya che. (3) zAstra :- zAstra tulya chatAM bhaNanAranI grahaNa buddhi-mati, ihAvadharANA rUpa-meghA nA bhedathI traNa prakArano grahaNano kALa bhinna-anekarUpa dekhAya che ema Ayu.no paNa pariNAma vizeSathI tulyasthitivALAno paNa anekarUpa anubhavana kALa che. diSTAMta - 2, 3, no prastutamAM yojanA-ririyAvisAra (2060) pariNAmaadhyavasAna Adi zabdathI bAhya daMDa-kazA-zastrAdi, kriyA-cAritrarUpI, pariNAmodikriyAnA vizeSathI ghaNAM tulyasthitika baddha karmomAM anubhavakALa bhinna-bhinna ja che. (4) raju:- jema lAMbI phelAvelI raju eka cheDAthI kramasara baLatI ghaNA samaye baLe che ane moTo karelI baLatI to jaldIthI bhasmasAt thAya che ema karma paNa dIrghakALasthitika pratisamaya kramathI vedAtuM lAMbA samaye vedAya che ane apavartana karIne vedAtuM thoDA kALamAM vedAya che. | (5) bhIno paTa - pANIthI bhIno DUco karelo paTa lAMbAkALe sukAya che ane phelAvelo thoDA samayamAM ja sukAI jAya che. tema karma paNa. (6) rAzi - jema lAkhAdino moTo rAzino apavartanA vagarano bhAga kramazaH cirakALe harAya che tyAre ghaNIvAra lAge che ane jayAre guNa lAkhano ane guNakAraka dazanI pAMcathI apartanA karAya to jaldIthI bhAga ocho thAya che. pAMcathI bhAgatAM 20 hajAra ane dazane pAMcathI bhAgatA 2 AnAthI 20 hajAra bhAgatAM 10 hajAra jaldIthI Ave che. ane anAvartita daza dvArA pavartita lAkhano moTo bhAga apArakALa thAya che ema Ayuno paNa anAvartitano dIrgha anubhavanakALa ane apavartitano laghukALa thAya che. (7) roga - samAna kuSTAdi roga chatAM roganigraharUpa cikitsAthI kALabheda thAya che, ema AyuSyano paNa kALabheda thAya che. A rIte prasaMga yukta baMne prakAranA upakramakALanuM varNana puru thayuM. (5) deza kALaH- zubha ke azubha kAryano sopAya nizcita je avasara te dezakAla. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zrI vizeSAvazyaka bhASyam zubhakArya - sAdhu Adi bhikSA svarUpa kAryano nizcaya-rasoI pAkanI samapti thatAM nidhUmaka gAma, pANIhArImahilAtUpa kuvAnI pALa vagere khAlI joIne, athavA kAgaDA nIce AvatA joIne jANe ke "bhikSAnI haraharA-prastAva thayo." ema jANe te prazasta dezakALa jANavo. azubha kArya - mAkhI vagaranuM madha, pragaTa thayeluM dhana joIne tene grahaNa karavAno prastAva, tathA kaMdoInI dUkAna zUnya joIne temAM rahela khAdya vastuono grahaNa prastAva, jema AMgaNAmAM sutelI proSitapatikA ane madirAthI matta strIno paNa tyAre kAmAkuLa hovAthI je grahaNa prastAva jaNAya che te badhAya aprazasta kAryano dezakALa. () kALakALa - eka kALazabda kalana kAla ane bIjo kALa - maraNa, jema lokamAM marelAne kahevAya che kALa thayo eTale A ja lokarUDhithI bIjo kALa zabda maraNavAcaka che. tethI je prANIno je maraNakALa te tIrthakarone kALakALa mAnya che. dA.ta. kALA kutarAne amArA upAzraya pAse kALa karyo, tyAre tamAro svAdhyAya dezakALa hato eTale akALe maraNa karatA e kutarAdvArA kALa haNAyo-svAdhyAya karaNa kALa A rIte kALo kutaro ane svAdhyAyakALAdi kALa zabdavAo darzanathI kALazabda anekArthavALo che. (7) pramANa kALa :- prasthakanA mAnavI jema A pramANakALa che ane te addhAkALano vizeSarUpa che e ahorAtra saMjJAvALo che. ane jIva-ajIvAdi-sthitiAdi mAna vyavahAramATe enI prarUpaNA thAya che. te be prakAre che (1) divasapramANakALa (2) rAtripramANakALa. tyAM cAra pauruSIthI divasa thAya che ema rAtri paNa cAra pauruSIthI thAya che. prazna-895 - pauruSInuM mApa zuM che? uttara-85 - pauruSInuM niyata mApa nathI kemake divasa-rAtrinI vRddhinahAni thAya che, divasa ke rAtano cotho bhAga pauruSI kahevAya che. eTale e divasa-rAtrinI vRddhinahAni dvArA moTI-nAnI thAya che. tyAM divasa saMbaMdhi pauruSInA sarvahIna-jaghanyamApa ahIM traNa muhUrtachaghaDI makasaMkrAMtinA divase jANavuM. rAtri saMbaMdhi paNa jaghanya mApa paNa e rIte karkasaMkrAntinI rAtrimAM jANavuM. utkRSTamApa divasanI poriSInuM sADAcAra muhUrta-9ghaDI karkasaMkrAntimAM ane rAtrinuM teTaluM ja makarasaMkrAntimAM jANavuM. jaghanya pauriSIthI pratidina muhUrtano 120mo bhAga vadhe che ane utkRSTa pauriSInI pratidina eTalI ja hAni pAme che. A hAni-vRddhi dakSiNAyana-uttarAyaNa divasanA bhAgathI jANavI. dakSiNAyanA divasa bhAgathI 6 mAse uttarAyaNa ane uttarAyaNathI e pramANe dakSiNAyana. uttarAyaNe pratidina cAra pAnIyapalothI vadhatA divasonA utkRSTa divase 6 muhUrta Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 107 vadhe che. rAtrimAM Aja rIte ghaTatA sarva hIna rAtrimAM 6 muhUrto ghaTe che. ema dakSiNAyanamAM divase 6 muhUrta ghaTe che rAtrimAM Aja rIte vadhatA sarva hIna rAtrimAM 6 muhUrtA vadhe che A rIte 6-6 mAse divasa-rAtrinA yathAyogya 6 muhUrta vadha-ghaTa 1 mAse 1 muhUrtanI vRddhi hAni, sUryavarSa-366 divase thAya che tethI 1 ayana 183 divasa pasAra thAya che 1 mAsamAM sUrya saMbaMdhi 301/2 divaso hoya che. mAsamAM je muhUrta vadhe che teno A 301/2 divasa sAthe bhAga karatAM muhUrta=raghaDI eTale 1-1 ghaDInA 61 bhAgo kalpAya che eTale 2 ghaDI=122 bhAgo ane 301/2 divasanA mAsamAM rAtri-dina pariSI paNa pratyeka 122 thAya che eTale A 122/122=1 A rIte dareka poriSIe 1/61 ghaDI ochI-vadhatI rAtri-divasamAM yathAyogya thAya che. utkRSTa bIjI rIte 9 ghaDI pramANa poriSI, jaghanya 6 ghaDI, A jaghanyautkRSTa pariSI vacce je 3 ghaDInuM AMtarU che. te ayanamAM rahelA 183thI bhAMgatAM pratidina poriSInI vRddhi ane hAni jANavI. jayAre 183 divase 3 ghaDI poriSInI vadhe ke ghaTe to pratidina zuM vadha-ghaTa thAya? A jijJAsAmAM 3 ghaDInA 183thI bhAga karatAM eka ghaDI 61 bhAga karAya che tethI 6143=183 teno 183 divasathI bhAga karatAM roja 1/61 ghaDI vRddhi-hAnimAM prApta thAya che A 61mo bhAga muhUrtanA 122 bhAga rUpa hoya che. (8) varNakALaH- je kALo varNa te varNakALa kahevAya che. athavA je koI jIvAdi padArthanuM je kALe varNana karAya te varNakALa kahevAya. athavA je kALe zvetAdi varNanI prarUpaNA karAya te paNa varNakALa kahevAya. jema dravyanuM kalana kALa dravyakALa pahelA kahyo tema paryAyonuM kalana kALa paNa jANavuM. eTale A varNakALa paryAyakALabheda paNa kahevAya che. tethI kRSNavarNa dravyano paryAya hovAthI e varNakALa paryAyakALano bheda ja mAnavo. prazna-896 - jo paryAyakALa paNa koI che to rAtre saddha mahIDA (gA. 2030) mAM kema na jaNAvyuM? uttara-896 - sAcuM, paNa dravyathI paryAyo kathaMcita abhinna hoI dravyakALa kahevAnA dvArathI ja kaheluM hovAthI alaga kahyuM nathI, athavA tenA bhedarUpa varNakALa kahevAthI te kahelo ja jANavo. prazna-897 - kRSNavarNa nAmathI ja kALo kahevAya che to ene nAmakALa tarIke kema na kahevo? uttara-897 - eno koI niyama nathI te kALanAma saMketavaza gorAmAM paNa vidyamAna hovAthI aniyata che. eTale bIjAthI bheda jaNAvavA mATe varSa va vAtaH varNakALa te ahIM kahevAya che eTale ja nAma kALathI eno bheda che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (9) bhAvakALa - audayika-pathamika-sAyika-kSAyopathamika-pAriNAmika bhAvonI je sthiti e bhAvakALa. A audAyikAdi bhAvono caturbhAga vibhAgabhAvanA viSaya-Adi sAMtAdi te bhAva kALa, (1) sAdi-sAMta, (2) sAdi-anaMta, (3) anAdi-sAMta, (4) anAdi-anaMta. je bhAva narakAdigatine AzrayI jyAM saMbhave tyAM kahevo, bIjo niSedha karavo. audayika :- (1) sAdi-anaMta-kyAMya saMbhavato nathI eTale A bIjo bhAMgo emAM na hoya. (2) sAdi-sAMta-naraka-tiryaMca-manuSya-devagatilakSaNa audAyikabhAva. narakAdi pratyeka sarve sAdi ane sAMta hovAthI, (3) anAdisAMta,-bhavyone mithyAtva, kaSAyo, vedatraya, ajJAna, asaMyatatva, asiddhatva lezyA A sattaraprakArano audAyikabhAva che te ja abhavyone (4) anAdi-anaMta che. aupazAmika - prathama bhAMgo ja saMbhave - samyakta ane cAritra AzrayIne sAdi, sAMta, prathama samyaktalAbha kALe ane upazamazreNImAM pathamika samyakta ane upazamazreNImAM aupathamika cAritranA lAbhathI, te baMne avazya sAdi-sAMta che. zeSa traNa bhAMgA ahIM ghaTatA ja nathI. kSAyika :- kSaNamoha-bhavastha kevali avasthAmAM dAna-lAbha-bhoga-upabhogavIryalabdhipaMcaka ane cAritrane AzrayIne (1) sAdi saparyavasita prathama bhAMgo hoya che. prazna-898 - cAritra to siddhane paNa che to tene AzrayIne e anaMta kema na thAya? uttara-898- samajyA vagara na bolo siddha no varittI no maratI e sUtrathI siddhamAM sAdi anaMta bhAMgo na ghaTe. kSAyika samyakta-kevalajJAna-kevaladarzana-siddhatva siddhAvasthAmAM paNa hoya che eTale temane AzrayI kSAyika bhAva (2) sAdi-anaMta paNa che. zeSa trIjo ane cotho e be bhAMgA ahIM zUnya che. keTalAka dAnAdilabdhipaMcaka ane cAritra siddhane paNa mAne che, tenA AvaraNano tyAM abhAva hovAthI. jo te AvaraNAbhAve paNa tyAM na hoya to kSINa mohAdimAM paNa tenA asattvanI Apatti Avaze. tethI temanA mate cAritrAdi siddhayavasthAmAM paNa hovAthI anaMta hoI eka bIjA bhAMgAmAM ja kSAyikabhAva che zeSa traNemAM nathI. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 109 lAyopathamika - kevala vinA zeSa cAra jJAnAzrayI zAyopathamika bhAva prathama bhAMge che bIjo nathI. mati-zrutAzrayIne bhavyone anAdi-sAMta trIjo, ane abhavyone te baMne AzrayIne anAdi-anaMta cotho bhAMgo che. pAriNAmika - sarva pudgaladharma dvayaNukAdi pariNAma (1) sAdi-sAMta, (2) bIjo bhAMgo nathI bhavyatvAzrayIne trIjo (3) anAdi-sAMta, siddha no maLe to siddhAvasthAmAM bhavyA-bhavyatva nathI hotuM paraMtu, jIvatva-abhavyatvanI apekSAe pariNAmika bhAva (4) anAdi-anaMta che. vartamAnamAM jeno ahIM adhikAra che te pramANakALa no che. prazna-899 - tame gAthA 2030 mAM kahyuM hatuM paNaM tu mAve ane ahIM pramANa kALa no adhikAra che ema kaho cho to tamAre pUrvApara virodha kema nahi? uttara-899 - kSAyikabhAva kALamAM rahelA bhagavAne sAmAyikAdhyayana kahyuM hatuM e abhiprAyathI pAye tu jAveda ema pahelAM kahyuM hatuM tathA pUrvANa lakSaNa pramANakALe bhagavAne sAmAyika kahyuM e adhyavasAyathI ahIM pramANakALathI adhikAra che ema ubhaya saMgrahapara hovAthI doSa nathI. athavA addhAkALano paryAya hovAthI pramANakALa paNa bhAvakALa che eTale virodha nathI. prazna-900 - kyA kSetramAM ane kyA kALamAM sAmAyikano nirgama thayo? uttara-900 - vaizAkha suda-10 pUrvAddhAdezakALamAM-prathama pauruSImAM mahAsenavana udyAnarUpa kSetramAM sAmAyikAdhyayanano anaMtara nirgama ane anya guNazilakAdi udyAnomAM bhagavAne pAchaLathI sAmAyika prarUpyuM ja che paraMtu mahAsena vanathI zeSa kSetrane AzrayIne teno paraMpara nirgama che. kSetra-kAla-nirgama thayA. (4) bhAvanirgama :- kSAyikabhAvamAM rahetA jinendra bhagavAna mahAvIrathI sAmAyika nIkaLyuM ane kSAyopathamika bhAvamAM vartamAna gaNadharo e temanI pAsethI sAmAyika ane anyazruta grahaNa karyuM. tyAM bhagavAnanA darzana-jJAna-cAritrAvaraNano sarvathA phINathI kSAvikabhAva ane gaNadharAdino to tyAre te AvaraNa kSayopazamAvasthAvALo hovAthI lAyopathamika bhAva hoya che. prazna-901 - prakRtimAM kaI rIte bhAvathI ane kaI rIte pramANakAlathI adhikAra che? Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-901 - kSAyikabhAvamAM vartatA bhagavAne pramANakALamAM sAmAyika adhyayana kahyuM che mATe athavA pramANakALa paNa bhAvakALa ja che ane te sivAyanA bIjA dravyakALa addhAkALa vagere upadhi mAtrathI kAMIka viziSTa hovA chatAM bhAvakALa ja che. kAraNa ke dravyathI je caturvikalpa sthiti te dravyakALa kahyo che, samaya-AvalikAdi-addhAkALa yathAyuSka-AyuSyakALa vagere A sthiti vagere badhAya jIva-ajIva paryAya hovAthI bhAvarUpa ja che, eTale kharI rIte bhAvakALathI judA nathI paraMtu pramANAtrenAtrAuthAra: ema ja kahyuM che te vizeSathI te pramANakALathI kArya che te kAraNathI jANavuM. anyathA zeSa dravya-addhAkAlAdi pAraMparyAdithI sAmAyika nirgamamAM yathAsaMbaMdha ghaTAvavA. dA.ta. kSAyika bhAvamAM vartamAna bhagavAnathI sAmAyika nIkaLyuM. ratnamayasiMhAsana lakSaNa dravya upara beThelA, jyAM dravya tyAM tenI sthiti rUpa kALa paNa che ja. tathA yathAyuSkakALa anubhavatA, karmone upakramatA prastAvane jANatA, AvI cImaraNalakSaNa maraNakALa anubhavatA, jIvAdi padArthavarNanA kALe pravRtta temanAthI te nIkaLyuM. phakta AdhikyathI ahIM pramANakALa-bhAvakALa ghaTAvAya che upayogI che eTale te baMnenuM vizeSathI adhikArapaNuM batAvyuM che. (2) kSetranirgama :- fkSa nivA-tyo: kSitti jIvo jemAM rahe che te kSetra te AkAza sarvArtha vedione mAnya che. badhA jIvAdidravyonI je avagAhanA-avasthAnarUpa che te ja liMgacihna che jenuM te sarvadravyAvagAhanAliMga, te aparApara paryAyomAM gamanathI dravya ja che. phakta nivAsamAtra paryAyane AzrayIne kSetra kahevAya che. te upAdhibhedathI bahubheTavALuM che. ethI ahIM mahasenavana ke jyAM prathama sAmAyika nIkaLyuM. anya guNazIlAdi udyAnomAM teno paraMpara nirgama thayo. A rIte due prakArano nirgama kahyo. ahIM trIjA anugama dvAramAM rahelI bIjI upoddAta niryuktimAM raheluM trIjuM nirgama dvAra puru thayuM. sAmAyika nirgamanA aMga tarIke nirgamamAM AvelA kSetra-kALa rUpa cothuM-pAMcamuM dvAra kSetra-kALanI vyAkhyAthI jaNAvyuM ja che. eTale upodyAta niryuktinA uddeza-nirdeza-nirgama-kSetra-kALa e pAMca dvAra pUrA thayAM (gA.973) have, () puruSadvAraH- (1) dravya, (2) abhilApa, (3) cihna, (4) veda, (5) dharma, (6) artha, (7) yoga, () bhAvapuruSa. ema ATha prakAre che. (1) dravya puruSa :- dravya puruSa 2 prakAre che - AgamathI-noAgamathI, AgamathIpuruSapadArthas-anupayukta-noAgamathI-jJa-bhavya-tavyatirikta, jJa-bhavya-dravyAvazyAkAdivata sucarya-vyati- ekabhavika baddhAyuSkAbhimukha nAma gotra bhedathI traNa prakAre, athavA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 gujarAtI praznottara mUlaguNanirmita-uttaraguNanirmita ema be prakAre che. mUlaguNanirmita puruSa prayogyadravyo, uttaraguNanimita-tenA AkAravALA dravyo. (2) abhilApa puruSa :- abhilApa-zabda tadrupapuruSa-yathA puruSa ema pulligavRtti abhidhAnamAtra ghaTa, paTa vagere. (3) cihna puruSa :- cihnaviSayamAM puruSa puruSAkRti napuMsakAtmA dADhI vagere puruSa cihnavALo athavA veda-puruSaveda-jenAthI puruSa jaNAya che, athavA puruSa saMbaMdhIveSavALI strI vagere paNa cihna mAtrathI puruSa-cihnapuruSa che. (4) veda puruSa strI-pu-napu. traNeliMgavALo paNa jIva jyAre tRNajavAlAnI upamAnA vipAkavALA puruSavedane anubhave che tyAre puruSavedanA anubhAvane AzrayIne puruSa strIAdipaNa vedapuruSa kahevAya che. (5) dharmapuruSa :- dharma arjananA vyApAramAM tatpara puruSa dharmapuruSa jemake sAdhu. (6) arthapuruSa :- atharjanamAM parAyaNa mammaNanI jema nipipAla puruSa te arthapuruSa. (7) bhogapuruSa - sArI rIte prApta karelA viSayasukhavALo cakravartI jevo puruSa te bhogapuruSa. (8) bhAvapuruSa - dravya-abhilASa-cihnAdiupAdhi rahita zuddha jIva pUzarIra tyAM zayananivasanathI puruSa, athavA svarga-mRtyu-pAtAlamAM rahelA sarve svargavimAna-bhavana-zayanaAsana-yAna-vAhana-dehavibhavAdi bhAvono nAnAbhavomAM 6-pAnana-pUrapayoH pUraNa-pAlana bhAvathI bhAvarUpa pAramArthika puruSa bhAvapuruSa te jinendranI jema zuddhajIva. prazna-902 - zuddha jIva bhAvapuruSa kaI rIte? uttara-902 - phakta ukta niruktithI bhAvapuruSa jIva kahevAto nathI. kAraNa ke dravyAbhilASAdi puruSabhedo paNa te zuddhajIvanA ja paryAyo che tethI AdyaprakRtinA lIdhe zuddha nirvizeSaNa jIva ja ahIM bhAvapuruSa che jinendranI jema. prazna-903 - ahIM kayA puruSathI adhikAra che? uttara-903- anekavidha puruSanI prarUpaNAmAM ahIM vizeSathI prastuta adhikAra bhAvarUpa jinendra zrImanmahAvIrathI adhikAra che. temanAthI ja arthathI sAmAyikanI prarUpaNA thaI che. sUtrathI to praNetA evA vedapuruSa gaNadharothI ahIM adhikAra che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-904 - jema jinendra bhAva puruSa che tema haMmezA dharmavyApAramAM nirata hovAthI dharma puruSa. puruSacitaMyukta hovAthI cihmapuruSa paNa che ema gaNadharo paNa che. tethI jema bhAvapuruSa ane vedapuruSothI adhikAra tema dharmAdipuruSothI paNa adhikAra kahevo ghaTe ja che uttara-904 - zeSa dharmapuruSAdi yathA saMbhava tIrthaMkara-gaNadharalakSaNa ubhayavargamAM paNa yojanA karavI tethI saMbhavatA dharmapuruSAdithI paNa ahIM adhikAra jANavo. (7) kAraNadvAraH- je kArya kare te kAraNa. te kAraNamAM nAma-sthApanA-dravya-bhAvae cAra nikSepa che. temAM nAma-sthApanA sugama che. dravyakAraNa :- dravyakAraNanA jJazarIra, bhavya zarIra ane vyatirikta evA bhedo che. temAM vyatirikta kAraNa 2 prakAre che. (1) taddavyakAraNa (2) anyadravyakAraNa janyapaTAdinuM sajAtiyatvena saMbaMdhi dravya-tatsuAdi te paTAdi kAryanuM taddavyakAraNa je viparita jagyApaTAdi vijAtiya vemAdi dravya te anyadravya kAraNa athavA bIjI rIte nimittakAraNa-naimittikakAraNa. kArya AtmAnuM AsannabhAvathI janaka-nimita kAraNa jema paTanA takhtao sAmIpyabhAve paTarUpa kAryane utpanna kare che. tenA vinA paTanI anutpati hoya. jema, taMtuo vinA paTa nathI thato tema taddagata AtAna-vitAnAdi ceSTA vinA paNa na ja thAya ane te ceSTAnuM vemAdi kAraNa che eTale e nimitanuM kAraNa : naimittikakAraNa kahevAya che. (3) samavAyikAraNa - asamavAyikAraNa ekIbhAvathI apRthaka gamana-samavAya. jemAM te te samavAyataMtuo kAraNa che temAM paTa samaveta che. ethI taMtuo samavAyikAraNa kahevAya. asamavAdhikAraNa :- taMtu saMyoga-kAraNa-taMtu rUpanodravyAntaradharma tarIke paTakArya dravyAMtaranI dUra che. eTale e saMyogo paTa mATe paraMpara kAraNa banatA hovAthI asamavAya che. tat kAraNa asamavAyikAraNa. jema ke kapAlayano saMyoga e ghaTanuM paraMpara kAraNa hovAthI asamavAya kAraNa bane che ane mATI anaMtara kAraNa hovAthI samavAya kAraNa bane che. (4) vyatirikta dravya kAraNa bIjA 6 prakAre : Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 113 (1) ghaTarUpa kAryano kartA-kuMbhAra e kArya ghaTAdinuM kAraNa che kemake kulAlano ghaTakAryamAM svataMtra vyApAra che. (2) karaNa- mRtpiDa-daMDa-sUtrAdi ghaTanA kAraNa che kAraNake e ghaTAkAryamAM sAdhakatama bane che. (3) tathA je karAya te karma ghaTarUpa te paNa kAraNa. prazna-905 - pote (kAryaghaTa) ja potAnuM kAraNa kaI rIte bane alabdha AtmalAbhavALAM evA tenuM kAraNatva saMgata thatuM nathI? uttara-905 - barAbara che kulAlAdi kAraNanI vyApAra kriyAno viSaya hovAthI kAraNamAM kAryanA upacArathI te kArya paNa kAraNa bane che nirvatya vA virya vI prApya vA yat ttim ! tad duSya-DaTa saMskA2 karma karturyavINitam II e rIte kriyAphaLa hovAthI kArya paNa kAraNa bane che nahi to kuMbhArAdinI kriyA vyarthatvanI Apatti Ave. athavA mukhyavRttithI e kArya guNathI karmanuM kAraNa che. (4) saMpradAna :- samyaka satkArya vA prayatnathI dAna che ke jene te saMpradAna ghaTagrAhaka devadattAdi te paNa ghaTanuM kAraNa che kemake tenA uddezathI ja ghaTanI niSpatti che. tenA abhAve ghaTanI utpatti na ghaTe. (5) apAdAna :- rovavAne dAna-khaMDana apanRtya A-maryAdAthI dAna mRtiMDAdinuM jenAthI thAya te mRtiMDApAyamAM paNa bhUmilakSaNa apAdAna dhruva che, te paNa kArya ghaTanuM bhUmi kAraNa che, tenA vinA paNa ghaTanI utpatti na thAya. (6) saMnidhAna-saMnidhIyate sthApyate kArya tatra te saMnidhAna-AdhAra, adhikaraNa te paNa kAryaghaTanuM kAraNa che te paNa AdhAra tarIke upayogI che te ghaTanuM cakra, cakranI bhUmi ane bhUminuM AkAza AdhAra che. e rIte AdhAra-saMnidhAna paNa kAryanuM kAraNa che tethI tene saMnidhAna kAraNa kahevAya che. prazna-906 - jo te paTa saMbaMdhi taMtudravya te ja paTanuM kAraNa mAno to kArya-kAraNa eka thaI jAya eTale taMtu-paTano kArya-kAraNabhAva nahi thAya. paTasvarUpavatuM? te kArya-kAraNanuM ekatva ghaTatuM nathI kAraNa ke te kArya ane kAraNa nAmAdithI bhinna che, jemake paTa-taMtu-nAmabheda, eka paTa-ghaNAtaMtuo-saMkhyAbheda, jenAthI jaNAya te lakSaNa te paTanuM anya ane taMtuonuM anya jevuM che eTale lakSaNabheda, zItatrANAdi kArya paTa ane baMdhanAdi kAryavALA taMtuo eTale kArya bhAga-2/9 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 114 bheda che tevI nAmAdi bhedathI bhinna hovAthI ghaTa ane paTanI jema, paTa ane taMturUpa kAryakAraNa bhinna jaNAya che je ApanA abhiprAyathI te baMnemAM ekatva Ave che te barAbara nathI. uttara-906 je tantu-paTanA abheda pakSamAM kArya-kAraNa bhAvAbhAvanI ApattirUpa je upAlaMbha tArA manamAM che te bheda pakSamAM paNa tulya ja che. jemake, tatttavaH 7 paTastha jALam minnAr SaTayeva / e baMne ekatva chatAM paNa vastuonA nAmAdi bhinna dekhAya ja che tethI virUddha nathI. jemake ghaTa-rUpAdinuM ekatva lokamAM pratIta che, abhidhAnAdi bhinna ja che jemake ghaTa-rUpAdi-abhidhAna bheda, eka ghaTa ghaNAM rUpAdi-saMkhyAbheda, pahoLuM peTa vagere AkAralakSaNa ghaTa che ane raktatvAdilakSaNa rUpAdi-lakSaNabheda, jalagrahaNAdi kriyAkAraNa ghaTa, raMgAdhAnAdi hetuo rUpAdi-kAryabheda, tethI abhidhAnAdibhedathI bheda eTale hetu anekAMtika che. joke enI virUddhamAM ema paNa kahI zakAya ke abhidhAnAdibhedAt ghaTa-rUpavat paTa-tatttaAdi lakSaNa kArya-kAraNa abhinna che. prazna-907 jo ekatvanI jema bhedamAM paNa kArya-kAraNano tulya upAlaMbha hoya to loka-prasiddha tattta-paTAdino kArya-kAraNa bhAva kaI rIte siddha thAya ? - uttara-907 je kAraNathI ghaTa-mATInA piMDAdi lakSaNa kArya-kAraNamAM pRthvIAdi vastunA paryAyo che ane te baMne ghaTa-piMDalakSaNa pRthvIparyAyo anya-ananya manAyA che. tyAM saMkhyA-saMjJA-lakSaNAdibhedathI anyatva, mATIrUpa ane sattva-prameyatvAdithI ananyatva che, tethI kArya-kAraNamAM A ananya-anyatvarUpa bhajanA jANavI. ane tethI kAMIka te baMnemAM paraspara bheda ane kAMIka abheda kArya-kAraNabhAva che. pRthvI-mATIthI viziSTa-bhinna ghaTa tanmaya je kAraNathI dekhAto nathI. te kAraNathI te ghaTa mATIthI ananya ghaTe che jo ke ghaTaniSpatti pUrve ghaTa ema pragaTa rUpathI pahelAM na hato. paNa pRthvI-mATI ja hatI. nahito sarvathA ekatve pRthvIkALe paNa ghaTa dekhAya. tethI jaNAya che ke pRthvIthI anya ghaTa che. ema mATI-ghaTanuM paNa anya-ananyatva che. ema sarvatra kArya-kAraNamAM te bhAvanA karavI. - jema tantuo paTanuM nimitta kAraNa che. tema te taMtuonuM AtAna-vitAnAdi ceSTAnuM nimitta vemAdi che tethI e vaimAdika paTanuM naimittikakAraNa che. tathA taMtuo paTanuM samavAyikAraNa che, kemake te paTamAM saMzliSTa che evuM ahIM tAtparya che. tantuSu paTa evuM vaizeSiko mAne che. ane paTAkhya kAryamAM vemAdi samaveta nathI eTale te asamavAyikAraNa che. vaizeSika siddhAMtamAM matabheda : keTalAka vaizoSikavizeSInA mate vemAdi-AdizabdathI sajAtIya-atajAtIyaturIdizA-kALa-vemAdika vagere paTanuM nimitta kAraNa che, asamavAyikAraNa nathI. te mAtra Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 115 taMtusaMyogamAM nimitta che. taMtulakSaNa kAraNa dravyanA Azrita nathI. paraMtu taMtusaMyogo-guNodharmo asamavAyikAraNa che. kAraNa teo ja taMtulakSaNakAraNadravyane Azrita che. te taMtusaMyogo je kAraNathI taMtudharmo che eTale nimitta kAraNa banatA nathI kAraNa ke teo nimittakAraNathI vilakSaNarUpa che. prazna-908 - to samavAdhikAraNa bhale thAya, taMtu jema teonuM paNa paTamAM samaveta to uttara-908 - nA, kAraNa ke tantudravyathI paTa e dravyAMtara che, ane tenAthI dravyAMtara taMtuo che. dravya dravyAntaramaramatte, guNAntaram e siddhAMtathI, eTale dravyAMtara dharmano dravyAMtaramAM samavAya na thAya, jemake zItAdino vahnimAM, jethI tandudharmo-taMtusaMyogono dravyAMtara paTamAM samavAya mAnatAM paTataMtulakSaNa kArya-kAraNanI ekatA thAya che, itaretara guNanA samavAyathI, tethI jema paTadharmo zuklAdi paTamAM samaveta hovAthI tenAthI atirikta chatAM paTanuM kAraNa nathI. ema taMtusaMyogo paNa tenuM kAraNa na thAya, kAraNa ke, ekatva hoya to kAryakAraNa bhAva na ghaTe. A rIte vaizeSiko koIpaNa rIte kArya-kAraNabhAvanuM ekatva mAnatA nathI. jainamate bhinnabhinnatA jema taMtusaMyogo taMtunA dharmo che tema paTa paNa taMtuno dharma ja che, jema teja taMtuonA svaguNo zuklAdi tenA dharma che. samavAyAdithI-je jayAM samaveta te teno dharma ja che, jema takhtaonAM svaguNo zuklAdi temanA dharma, paTa taMtuomAM samaveta che. tethI taMtudharma che. jema taMtuno dharma paTa che, tema dravyanA guNa-kArya-sAmAnya-vizeSa-samavAya paNa dharma che. prazna-909 - jo ke taMtuono dharma paTa ke dravyanA guNAdi dharma che to paNa prastutamAM kAraNathI kAryanA bhedabhedanA vicAramAM zuM maLyuM? uttara-909 - ahIM prastutamAM tenuM prayojana che. tethI ja upara mujaba kahyuM che. jema dizA-kALa-AtmAdi vizeSa abhidhAna-buddhi-lakSaNAdithI bhinna chatAM sadartha-sattA sAmAnyathI sattva-jJeyatva-prameyatvAdithI abhinna che. te ja rIte dravyathI guNa-karma-sAmAnya samavAyAdi abheda che. jemake-dizAkAlAdinuM anya abhidhAna che ane sAmAnyanuM anya che dizAdimAM anya buddhi thAya che ane sattA sAmAnyamAM anya buddhi thAya che dizAdinuM anya lakSaNa che ane sattA sAmAnyanuM anya lakSaNa che. Ama, abhidhAnAdi vilakSaNatAthI jema dizA kAlAdi sattA sAmAnyathI bhinna chatAM jJatA-zeyatvAdithI abhinna che. tema dravya takhtaAdithI zuklAdiguNo abhidhAnAdithI bhinna chatAM sattvatva-jJeyavAdithI abhinna che. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-910 - jo abhinna hoya to bheda kaI rIte? uttara-910 - te dizAdio upacAramAtrathI sattA samAnyathI bhinna che tema guNAdi paNa dravyathI bhinna che. jema sattA sAmAnyathI bhinna evA dizAdi chatAM abhidhAnAdi bhedathI bheda upacarita karAya che. ema, dravyathI guNAdino paNa bheda upacAra karAya che. jemakeprabhAtasamayamAM maMdamaMda prakAzamAM nibiDa patrathI nicita vRkSanI DALImAM chUpelI vAdaLInuM patranA chidramAMthI koIka kAMIka sapheda dekhAya che. ema zuklatva nizcita kare che. nahi ke "vAdaLI che" evuM bhAna thAya che. A vastu guNa-guNInA kathaMcita bheda vinA na thAya. ekAntabhedamAM jo guNagrahaNa karo to guNI avazya grahaNa thavAnI Apatti Ave. tethI dravyathI guNAdino kAMIka bheda, kAMIka abheda che. tema te ja prakAre kAraNathI kArya abhidhAna Adi bhedathI bhinna che ane sattva-jJeyavAdithI abhinna jo thAya to zuM doSa ? ke jethI vaizeSikAdio bhedamAM ja kAryakAraNabhAva icche che? cha prakAranuM vyatirikta kAraNa - kartA dvArA je karAya te karma kriyA te kuMbha tarapha kartAnA vyApAra rUpa ane kuMbhalakSaNa kAryanuM kAraNa che. prazna-911 - kuMbhAra ja kuMbha karato dekhAya che kuMbha karavAmAM to kyAMya koI kriyA vaparAtI jaNAtI nathI eTale te kaI rIte ghaTanuM kAraNa mAnI zakAya? uttara-911 - ceSTAvagarano kuMbhAra paNa ghaTa banAvI zakato nathI. eTale je tenI ceSTA te kriyA to pachI te kriyA ghaTa prati kAraNa kema na thAya? athavA kartAne atyaMta iSTa hovAthI karAto kuMbha ja karma che. ane te karma kAraNa che. prazna-912 - to pachI e kArya ja che kAraNa kaI rIte thAya? kAraNa ke sutIkSNa paNa soyano tINAgra potAne vadhato nathI, tethI kArya e potAnuM ja kAraNa che e asaMgata ja che ne? uttara-912 - vicAryA vagara sahasA "A AvuM che" e kahevuM e buddhino durupayoga karavA jevuM che. barAbara sAMbhaLa. ghaTa e ghaTarUpa buddhino hetu hovAthI ghaTanuM kAraNa che. kemake badhAya buddhimAM saMkalpa karIne kuMbhAdi kArya kare che evo vyavahAra che. tethI buddhithI adhyavasita kuMbhane karavAnI icchAvALo mATImaya kuMbha tenI kartAnI buddhinA AlaMbanathI kAraNa thAya ja che. prazna-913 - aniSpanna hovAthI e tenI buddhinuM paNa AlaMbana kaI rIte thAya? uttara-913 - dravyarUpe te ghaTa sarvadA vidyamAna che. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 117 prazna-914 - ahIM je mATImaya kAryarUpa ghaTa che tenuM ja kAraNa vicArAya che te prastuta ane buddhi adhyavasita to tenAthI anya ja che. eTale tenuM kAraNAbhidhAna aprastutata ja che? uttara-914 - sAcI vAta che bhAvina bhUtavadupacAra nyAyathI te baMnenAM ekatvanA adhyavasAnathI doSa nathI. sthAsa-kolakAdi karavAnA samaye paNa zuM kare che ema pUchatAM kuMbhAra ghaTa karuM chuM ema ja bole che. kAraNa temAM buddhi adhyavasitathI utpanna thanAranA ekatvano adhyavasAya che. tethI buddhimAM nizcita ghaTane ghaTanuM kAraNa kahevAmAM kAMI doSa nathI. athavA bhavyasvarUpalAbhane yogya kriyA, te kriyA svarUpane prApta karAvatI hoI kAryane paNa potAnuM kAraNa manAya che. karma avazya kAraNa mAnavuM joIe kAraNa ke samasta kAraNa sAmagrI saMnidhAne paNa game tema AkAza mATe prAraMbha nathI. paraMtu vivakSita kArya mATe che, eTale tadavinAbhAvitthAt te kriyAnuM kArya paNa AtmAnuM potAnuM kAraNa che. bahAranA kuMbhAra-cakra-cIvarAdi je nimitto che tenI apekSAe kArya karatA samaye aMtaraMga buddhithI Alocita-vicAreluM je kArya thAya che te potAnuM kAraNa thAya che. nahito jo buddhithI pUrve vicAryA vagara ja karAya to vicAryA vagara zUnya manathI karelA AraMbhamAM to kAryano viparyaya thAya. ghaTakAryanA saMnidhAne paNa koI zarAvAdi kArya thAya ke na thAya. tethI buddhi adhyavasita kArya paNa potAnuM kAraNa mAnavuM. nahito karmanI kArakatve kroti kRti vAram ema chaenI kArakatvanI anupAti ja thAya. bhAvakAraNa - audayikAdi bhAvarUpa kAraNa te bhAvakAraNa che. te 2 prakAre (1) aprazasta (2) prazasta. (1) aprazasta - saMsAra saMbaMdhI 1-2-3 prakAranuM che. 1 vidhi - asaMyama, e pradhAnatayA vivalita thato ekavidha saMsAra kAraNa ajJAnAdi tenA AdhAra che. 2 vidhi - ajJAna-aviratitayA vivakSita thato dvividha saMsAra kAraNa ajJAna-mithyAtva timirathI vyApta dRSTivALA jIvano viparita bodha, avirata-sAvadyayogathI anivRtti. 3 vidhi - mithyAtva-ajJAna-avirati trividha saMsAra kAraNa tattvArthAzraddhAna rUpa mithyAtva kaSAyAdi yogathI anya paNa caturvidhAdi saMsArakAraNa bheda jANavA. (2) prazasta - mokSanuM kAraNa te paNa aprazastasaMyamAdi bhAvakAraNathI viparita eka vidha-dvividha-trividha prazasta bhAvakAraNa che. 1 vidha-saMyama, 2 vidha-jJAna-saMyama, 3 vidha Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam samyagdarzana-jJAna-saMyama. ahIM sAmAyika vicArAtAM prazasta bhAva kAraNathI adhikAra che. sAmAyikAdhyayana kSAyopaAmikabhAvarUpa che, te prazasta hovAthI mokSanuM kAraNa che. 118 prazna-915 - tIrthaMkara zA kAraNe sAmAyika ane anya adhyayano kare che ? kelavajJAnanI utpattithI te kRtakRtya hovAthI temane bolavAnI zuM jarUra ? uttara-915 - meM pahelAM tIrthaMkara nAma karma bAMdhyuM che te atyAre A rIte vedavuM joIe e kAraNe te bole che. prazna-916 * paNa te baMdhAyeluM tIrthaMkaranAmakarma kaI rIte vede che ? uttara-916 glAni rahita dharmadezanAdithI vede che. te tIrthaMkara nAmakarma tIrthaMkara bananArane ja baMdhAya che. ane te siddha thavAnA bhavathI pUrvanA trIjA bhave bAMdhe che e baMdhAtA saMsAranA traNa bhava ja bAkI rahe che. ane te mAtra niyamA manuSyagatimAM ja prAraMbhane AzrayIne samyagdaSTi manuSya bAMdhe che ane te paNa pAcho strI-pu.navuM vedI, samyagdarzanAdi zubha guNavALo hoI zubha lezyAvALo mahaMta-siddha-patrayaLa (A.ni.pu.28)mAM kahelA bahutara 20 ke temAMthI 1-2-3 athavA sarva vagere sthAnokane sevavA dvArA tIrthaMkara nAma karma bAMdhe che. tIrthaMkaranuM sAmAyika adhyayana kahevAnuM kAraNa kahIne have gaNadharonuM AzaMkA dvA2thI tenA zravaNanuM kAraNa jaNAve che. gautamAdi gaNadharo zA nimitte sAmAyika sAMbhaLe che ? prazna-917 uttara-917 jJAna mATe, te prabhunA mukhamAMthI nIkaLela sAmAyika sAMbhaLI tadartha viSaya jJAna utpanna thAya che. te jJAna zubha-azubha padArthonI prApti mATe nimitta bane che. te padArthothI upalabdhithI zubhamAM pravRtti ane azubhathI nivRtti thAya che. te nivRtti-pravRtti saMyama-tapanuM kAraNa thAya che. te baMnethI pApakarmanuM agrahaNa ane karmaviveka-nirjarArUpa yathAsaMkhya kAraNa bane che. ane te kavivekanA kAraNe azarIratA-mokSa che. azarIratA anAbAdhatAnuM kAraNa che tenAthI vedanA vagarano jIva thAya che, avedanAthI avyAkuLa, tenAthI nirogI, tenAthI acala, acalatAthI te ja mukti kSetramAM zAzvata-nitya thAya che. tenAthI avyAbAdha sukha prApta kare che. Ama sAmAyikanuM zravaNa paraMparAe avyAbAdha mukti sukhanuM nimitta siddha thAya che eTale sAMbhaLe che. - Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 119 (8) pratyayadvAra :- jenAthI pratIti thAya te athavA pratIti ja pratyaya kahevAya che. tenA paNa cAra prakAranA nikSepa che. nAma-sthApanA-dravya ane bhAvapratyaya. nAma-sthApanA sugama che. dravya pratyayamAM paNa jJazarIra ane bhavyazarIramAM kAMI vizeSa nathI eTale teno trIjo bheda vyatirikta pratyaya jaNAve che. koIpaNa viziSTa kasoTI dvArA nirdoSapaNuM siddha karavuM te dravya pratyaya kahevAya che. tathA bhAva pratyaya traNa prakAre (1) avadhi (2) mana:paryava (3) kevalajJAna bhedathI. prazna-918- kema avadhi Adi traNa prakArano ja bhAvapratyaya kahevAya che. mati-zrutamAM paNa pratyAyana phaLa hoI bhAva pratyaya kema nahi? uttara-818 - kAraNa ke bhAvapratyaya sAmAyika e jIvano paryAya che. ane jIva amUrta hovAthI atIndriya sAmAyika indriyano viSaya thatuM nathI. evuM tattvajJone ISTa che. ethI te avadhi Adi jJAno no ja viSaya che. te mati-zruta pratyakSa nathI. kAraNa mati-zruta parokSArthanA viSayo che, e indriyathI ja utpanna thAya che. prazna-919 - jo ema hoya to jIvaparyAya hovAthI amUrta che eTale sAmAyika kevalajJAnano ja viSaya che eTale phakta te eka ja bhAva pratyaya barAbara che avadhi mana:paryavajJAna pudgalamAtra-rUpidravyanA ja viSaya che jo kyAreka sAmAyika paulika hoya to te baMne jJAna teno viSaya Thare ane pratyaya kahevAya. paNa evuM nathI sAmAyika to jIvano paryAya hoI amUrta che eTale e teno viSaya kevI rIte banI zake ? eTale te baMneno bhAvapratyaya yukta nathI. uttara-919 - kAraNa ke bhavastha jIva saMbaMdhi prAyadravyalezyA janita ja pariNAma sAmAyika che. siddhano alezyA pariNAma paNa samyakta sAmAyika thAya che. eTale tenA nirAsa mATe bhavastha kahyuM che. bhavastha paNa ayogi kevalIne alezyA pariNAmarUpa paNa samyaktacAritra-sAmAyiko hoya che. tenA nirAsa mATe prAya: grahaNa che. kAraNa prAyadravyalezyA janita ja pariNAma bhavasthane sAmAyika hoya che. tethI te sAmAyika paNa avadhi-mana:paryavajJAnine pratyakSa che. kAraNa temane sAmAyikanA pariNAma utpanna karanAra dravyalezyAonuM pratyakSatva che. avadhi-mana:paryAyajJAnI paNa sAmAyika pariNAma janaka vezyA dravyone sAkSAt jove che. eTale tajjanita sAmAyika paNa temane pratyakSa kahevAya che. mati-zruta jJAnavALAo e rIte sAkSAt kAMI jotA nathI eTalA bhedathI te baMne bhAvapratyakSa kahyA nathI. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-920 - ukatanyAyanI avadhi Adi jJAnatraya pratyaya ja sAmAyika che to zrutajJAna paNa pratyaya nahi thAya ? to tame kahezo ke bhale na thAya amAruM zuM jAya che ? to pratyakSajJAnione choDIne koInuM vacana zraddheya nahi thAya evuM nathI kAraNa ke 14 pUrvIonuM vacana pramANa manAyeluM che? uttara-920 - tuM je gaNadharAdi saMbaddha zrutajJAnane pratyayatarIke mAne che te sAmAyikanuM kAraNa hovAthI zrutasAmAyika ja che. te pratyayika che. pratIyaDaLe yamatinI pratyayovRdhati jJAnatrayatnakSaNa: te jenA pratyAyaka tarIke che te pratyayika savabhilApya arthaviSayasarvadravyAsarvaparyAyaviSaya zrutajJAna che. A rIte kevalAdi jJAnatrayanuM e pratyAdhya-pratyaya karAvanAruM che nahi ke jJAnatraya jevuM svayaM pratyayarUpa. teno pratyaya eTale ene bhAvapratyaya tarIke kaI rIte levAya? have jo vacana rUpa dravyazruta tuM pratyaya kahe to paNa yogya nathI kAraNa ke, te vyAkhyAvidhimAM pravRtta pratyakSajJAnI vacana pratyakSajJAnInAM ja parAvabodhanamAtrapratyAyana mAtra vyApAra che. eTale kevalIe kahela hovAthI zraddheya hovAthI te paNa upacArathI pratyaya che paNa kevaLajJAnAdinI jema svayaM pratyaya nathI. prazna-921 - to zuM kRtane pratyaya tarIke sarvathA nahi mAnavAnuM? uttara-921 - sAmarthyathI zrata paNa pratyaya tarIke adhikRta che. avadhi Adi traNa prakArano pratyaya ahIM adhikRta che ema kahetAM athapattithI zrutapaNa pratyaya manAya che. dravyazrutathI ja anyane pratyaya karAvAya che. tenA abhAve avadhi Adi mUka hovAthI potAno pratyaya anyane jaNAvI zakatA nathI. ane pratipAdana vinAno teno pratyayatva siddha thato nathI. dravyazrutapaNa upacArathI zrutajJAnamAM aMtaHbhUta che. eTale avadhiAdinA pratyayatvanA sAdhaka tarIke zrutane paNa ahIM pratyaya mAnavo suyanA 3 nitta vatte tayAMtaruM gappo ya pafuM 2 naphA paribAvA ne A rIte avadhi Adi pratyayo sAkSAt ane zrutajJAna pratyaya sAmarthyathI kahyo che. anya rIte traNa pratyayoH- (1) AtmA (2) guru (3) zAstra (1) prathama pratyaya AtmA :- jinane kevalI-na svapratyakSa che. AtmAnA AdhArathI ja jina sAmAyika kahe che. gaNadhara-temanA ziSya-praziSyAdine AtmA-guru-zAstra e traNe prakArano pratyaya jANavo. (2) guru - gaNadharonA guru tIrthakara eTale teo temanA pratyayatvena sAmAyika sAMbhaLe che. ema jaMbu-prabhavAdi ziSya-praziSyono paNa nija-nijagurunAviSayamAM saMbhavatA guNonA ulkAvana pUrvakano samAyikazravaNa pratyaya vicAravo. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 1 21 (3) zAstra :- A zAstra sarvasattvopakAri, pUrvAparAvirodhi, sarvaguNonA grahaNa rUpI phaLavALuM saMpUrNa sAmAyikAdhyayana che. eTale amane pramANa che. ema zAstra pratyaya avadhArIne tenA zravaNamAM ziSyo pravRtta thAya che. prazna-922 - zruta zAstranA sarvajIvopakArakatAdi guNone ziSya pahelethI ja kaI rIte jANe AkhuM zAstra bhaNyA pachI ja jANe che evuM tame mAno to te vAta barAbara nathI. zruta zAstramAM tenA pratyayano adhyavasAya niSphaLa che. kAraNa ke prathama pratyayanA vinA paNa zAstranuM zravaNa thAya che evuM tamAre mAnavuM paDaze? uttara-922 - evuM nathI. kAraNa, varNikAmAtra hetuthI keTaluMka paNa zAstra sAMbhaLIne ziSyo tenA guNone jANe che te pachI zeSa sAMbhaLe che. athavA prathama vAkyathI ke samudAyArthathI guruAdi pAsethI sAMbhaLIne pachI vizeSa jANavAnI IcchAthI azruta zAstramAM paNa tenA guNone jANIne tene sAMbhaLe che, eTale doSa nathI. ziSyonuM Atmapratyayatva : potAnA ghaTAdi vijJAnanI jema saMvijJAnarUpe sAmAyika adhyayana jANIe chIe. evo Atma pratyaya te ziSyone thAya che. te saMzaya-viparyaya-anadhyavasAyanA abhAve A adhyayano pratyaya emane siddha che. karmanA kSayopazamathI ke kyAMkathI Avo svapratyaya temane thAya che. (9) lakSaNa dvAraH- (1) nAma (2) sthApanA (3) dravya (4) sAdeza (5) sAmAnya (6) AkAra (7) gatyAgati (8) nAnA- (9) nimitta (10) utpAda (11) vIrya ane (12) bhAva. ema saMkSepathI 12 prakAre lakSaNa kahyuM che. athavA bhAva lakSaNa paNa zraddhAna, jANanA, virati ane mizra ema cAra prakAre che. tethI te cAra lakSaNayukta samyakatva, zruta, sarvavirati ane dezavirati A cAra padArthothI sAMbhaLe che. (1) nAma lakSaNa - lakAra Adi traNa varNanI AvalimAtra athavA je koI jIvAdinuM lakSaNa evuM nAma karAya te nAma lakSaNa. athavA nAma ane nAmavAnunA abhedapaNAthI nAma ane tenuM lakSaNa che. athavA staMbha-kuMbhAdi padArthanI svanAmathI vivakSA karAya te nAma lakSaNa. (2) sthApanA - lakSaNarUpa traNavargano AkAra vizeSa athavA svastika zaMkha Adi lakSaNono maMgalapaTTa AdimAM racanA karavI te sthApanA lakSaNa | (3) dravyalakSaNa - jenAthI dharmAstikAyAdi jaNAya te lakSaNa te gati upakArakAdi dharmAstikAyAdi saMbaMdhi ghaNA bhedavALuM jANavuM. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 22. zrI vizeSAvazyaka bhASyam (4) sAdRzya - be vagere vastuonuM tulya AkAra darzana-sAdazya. e paNa sAmAnyathI dravyalakSaNa ja che. vizeSathI sAdazyalakSaNa kahevAya che. udAharaNa - jema koI dekhAtA ghaTanA samAna AkAravALA bIjA paNa badhA ghaTa, e rIte sarva mUrtavastuomAM jenuM jenAthI sAdazya ghaTe te badhuM sAdazyalakSaNa. (5) sAmAnya lakSaNa - 2 prakAre (1) arpita (viziSTa) (2) anarpita, (aviziSTa) anarmita-aviziSTa-sAmAnya jema siddha badhA anya sarvasiddhanA sattva-dravyatva-prameyatvaamUrtatva-kSINakarma7-anAbAdhatva-siddhatvAdi samAnadharmothI tulya hoya che. arpita-vizeSita eka-be-traNa vagere samaye siddha tarIke arpita siddha te ja eka-be-traNa vagere samAna samaya siddha evA siddhanA tulya zeSa asamAna samayasiddhanA atulya asamAna. prazna-923 - eka ja siddha siddhAMtothI tulya-atulya kaI rIte thAya? uttara-923 - sAmAnyarUpa-vizeSarUpa dharmanA lIdhe. e je dharmothI tulya che e ja dharmothI atulya nathI ke jethI virodha thAya. paraMtu samAna dharmothI tulya ane vizeSadharmothI atulya che. eka siddhanuM je bIjA siddha sAthe samAnatva che te sAmAnya lakSaNa. (6) AkAra lakSaNa :- Akriyata-jaNAya che icchita vastu jenAthI te AkAra. bAhya ceSTArUpa. jemake rAjAdinI AhArAdi icchA hAtha-mukha-netrAdi saMjJAthI dekhAya che. kahyuM che. AkArairiGgitairgatyA ceSTayA bhASitena ca / netra-vaktravikAraizcalakSyate'ntargataM manaH // (7) gati-Agati lakSaNa - paraspara be be padanI vizeSaNa-vizeSya tarIke anukULatAe gati, jema nIvo ! masta ! Teva ema jIvane anulakSIne devatva pUchAya che. ahIM jIvapadathI devapadamAM anukULatAthI yathAsthitithI gati che, tema pratikULatAthI Agamana Agati tevo nava: ? ahIM devane anulakSIne jIvatva pUchAya che. ema ahIM pratyAvRttithI (Reverse) devapadamAMthI jIvapadamAM Agati che. gati-Agati dvArA athavA tarUpa je lakSaNa te gatyAgati lakSaNa kahevAya che te 4 prakAre che (1) pUrvapadavyAhata (2) uttarapadavyAhata (3). ubhayapadavyAhata (4) ubhayapada avyAhata. (1) pUrvapadavyAhata - tyAM nIve mane ! seve, te nIve !AjayamAM ! nIve siya re, siya no , relve puI niyama nIve' ema bhagavAnanA vacanathI jIva deva ema vizeSaNa vizeSyabhUta be padamAM jIva pada devatvamAM vyabhicarita paNa thAya che, kemake jIva deva ane adeva-nArakAdi dekhAya che. ane deva zuM jIva che ? e pratyAvRttimAM deva jIvatvamAM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara vyabhicarita thato nathI. te niyamA jIva che. tethI pUrvapadavyAhata A bhaMga vikalpa niyama che. vikalpa-vyAhati-bhajanA-vyabhicAra, niyama-nizcaya-avyabhicAra tethI pUrvapada vikalpa upalakSita jyAM uttarapada niyama che e vikalpa niyama prathama bhAMgo che. 123 (2) uttarapadavyAhata :- 'nIvar maMte ! nIve ? nIce nIvaD ? / goyamA nIvaD tAva niyamA nIve, nIce puLa siya nIvaD, siya no nIvaD' mAvatIsUtra- jIvaI eTale dazavidhaprANalakSaNa jIvana-jIvitavya tyAM jIvana niyamA jIva, ajIvamAM te sarvathA asaMbhava che. jIva jIve ne na paNa jIve. siddha jIvamAM jIvana asaMbhava che. A uttarapadavyAhata che emAM vyAbhicAra AvavAthI. pUrvapada avyAhata jIvana jIva vinA na hoya emAM pUrvapada avyabhicAra hovAthI niyama ane uttarapadamAM vikalpa-bhajanA eTale e niyama vikalpanAmano uttarapadavyAhata bIjo bhAMgo kahevAya che. (3) ubhayapadavyAhata :- tevo maLyo maLyo tevo- enA dvArA paNa tRtIya bhaMga jaNAvanAruM prajJapti sUtra sUcita che. veveLa aMte masiddhi, masiddhit veve ? goyamA ! deve siya bhavasiddhie siya abhavvasiddhie, bhavasiddhie vi siya deve, siya no devetti pUrvapadano deva zabda bhavyatvane vyAbhicarita che. kA2Na abhavyano paNa te saMbhave utta25dano bhavyazabda devatvane vyabhicarita che. adeva evA nakAdimAM paNa te saMbhave che. A rIte uttarapadavyAhata A rIte baMne padamAM vikalpa-vyabhicAra che. eTale vikalpa vikalpa nAmano trIjo bhAMgo che. (4) ubhayapadAvyAhata H- nIve bhaMte ! nIve ? nIce nIce ? goyamA ! nIce tAva niyamA nIve, nIve vi niyamA nIve tti ahIM eka jIva zabdano upayoga kahevo. te upayoga niyamA jIvasvarUpa che. jIva paNa niyamA upayogamaya che. eTale ubhayapadAvyAhata ahIM baMne padamAM niyama che eTale e niyamaniyama nAmano cotho bhAMgo thayo. lokamAM prasiddha gatyAgati cAra prakAre che. (1) pUrvapadavyAhata :- rUpI ghaTa ahIM rUpa ghaTAdi-paTAda game temAM hovAthI pUrvapadavyAhata che paNa ghaTa niyamA rUpI hoya, eTale vikalpa niyama. (2) uttarapadavyAhata :- cUta druma ahIM AMbo vRkSa ja hoya eTale niyama ane vRkSa to AMbo ke anya paNa hoya eTale vikalpa arthAt niyama vikalpa. - (3) ubhayapada :- nIlotpala nIla-kamaLa-maraktAdi paNa hoya-vikalpa ane utpala nIla zukla paNa hoya vikalpa eTale viklapavikalpa bhAMgo thAya che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (4) ubhayapadaavyAhata :- jIva sacetana jIva niyamA sacetana ane sacetana niyamo jIva hoya eTale niyama niyama nAmano cotho bhAMgo thayo. (8) nAnA- lakSaNa - nAnAtva-vastuonI paraspara bhinnatA-vizeSa, te vizeSa dravyakSetra-kALa-bhAvothI asamAna saMkhyAono jANavo, ane dravyAdithI samAna saMkhyAono avizeSa che. udAharaNa :- jema dravya saMkhyAthI asamAna paramANu ane layaNuMkono, kayaNuka traNakono, caNaka-caturaNakono caturaNuka paMcANakono A rIte dravya saMkhyAthI asamAnono paraspara taphAvata jANavo. te ja rIte kSetra-kAla-bhAva saMkhyAthI asamAno temanA prabhedonuM paNa paraspara nAnAtva jANavuM. jemake eka pradezAvagADha-ddhiAdi pravezavagADha, eka samaya sthitika-yAdisamaya sthitika, eka guNa kAlAdi-dviguNa kAlAdino paraspara taphAvata jANavo. vaLI upalakSaNathI vizeSa jANavuM ke dravyathI samAna saMkhyAvALA paramANu Adino paNa kSetra-kALa ane bhAvanI sAthe taphAvata che. e ja rIte samAna saMkhyAvALA ekAdi pradezAvagAhIno anya kSetrAvagAhI pradezonI sAthe dravya-kALa-bhAvathI taphAvata che. samAna saMkhyAka chatAM ekasamayAdi sthitivALAno anya samaya sthitivALAnI sAthe dravya-kSetra-bhAva vaDe taphAvata che. samAna sthitivALA kRSNAdi eka guNavALAno varNagaMdhAdi guNonI sAthe dravya-kSetra ane kALa vaDe taphAvata che. (9) nimittalakSaNa - jenAthI zubhA-zubha jaNAya te nimitta te ATha prakAre -mosuminnN-tlikkhN divvaM-aMgasaralakkhaNaM taha ya / vaMjaNamaTTavihaM khalu nimittamevaM muLayaghaM . bhUmi saMbaMdhI, svapna, aMtarikSa, deva, aMga, svara, lakSaNa ane vyaMjana saMbaMdhI A AThe prakAranuM atIta-vartamAna ane anAgata ema traNe kALa saMbaMdhI nimitta che. (10) utpAda-vigama lakSaNa - utpanna thatI vastuono utpAda e te padArthanuM lakSaNa che. e rIte vigama eTale nAza te paNa nAza pAmatI vastuonuM lakSaNa che. prazna-924 - utpAda to vastunuM lakSaNa jaNAya che paraMtu, vigata-vinAza kaI rIte vastulakSaNa thAya ? uttara-924 - jema utpAdathI vastu jaNAya che tema vinAzathI paNa jaNAya ja che. jema utpAda vinA vastuno saMbhava nathI tema vinAza vinA paNa vastuno saMbhava nathI. mATInuM pUrva rUpa vinaSTa thayA vinA ghaTano saMbhava nathI, eTale vigama paNa tenA saMbhavano hetu hovAthI vastunuM lakSaNa che. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 125 jema svaprasUti-vakratAnAza dvArA AMgaLInI RjutA jaNAya che, arthAt AMgaLI dravyano RjutA paryAya niyamA svattA utpAda ane vakratAnA nAzathI ja jaNAya che. anyathA thato nathI. anutpanna kharaziMganI jema lakSaNanA ayogathI ane svavipakSa paryAya vinAza thayA vinA utpAdanA ayogathI na jaNAya. tethI jema utpAda che tema vinAza paNa vastulakSaNa che. prazna-925 - utpannavastu ananyatvathI vidyamAna hovAthI utpAdanI lakSaNatA yogya che, vinAza to avidyamAna che eTale tene lakSaNa mAnavuM kaI rIte ghaTe ? koI asat kharaziMga koInuM paNa lakSaNa banavA yogya nathI, jo nAza paNa vastunuM lakSaNa mAno to te abhAvarUpa hovAthI tenAthI jaNAtI vastu paNa khapuSpanI jema abhAva ja thAya. uttara-925 nAzo bhAvaH pUrvoktanyAyena vastunaH saMbhavahetutvAt dhruvatvavat / tArI mAnyatA khoTI che kAraNa ke vinAza paNa dhruvatvanI jema vastunI utpattino hetu hovAthI bhAvarUpa che. athavA vastupramavAvibhAvAt (prauDhatAparyAya) samutlAvavat / yo yo vastunaH prakRSTabhavanasyAdau bhavati sa sa bhAva: yathotpAdaH, bhavati ca vastuprabhavasyAdau purvoktayuktito nAzaH tasmA drAva: / vastunA prakRSTapaNAmAM eTale ke vastunA prauDhatAparyAyanI AdimAM prathama vinAza vidyamAna hoya che, tethI utpAdanI jema te paNa utpattimAM hetu hovAthI bhAvarUpa che. "je kAMI vastunI prakRSTatA thavAnI AdimAM hoya che, te utpAdanI jema bhAvarUpa che" tevI ja rIte vinAza paNa vastunI utpattinI AdimAM hoya che mATe bhAvarUpa che. - eTale nAzathI jaNAya ja che eTalA aMzathI te vastu abhAva ja che koI vivAda nathI. jainoe vastune kAMIka abhAvarUpa paNa mAnI che. anya rUpe utpAda-provyarUpe te vastu bhAva ja che. prazna-926 - A rIte bhAvA-bhAva ubhayasvabhAvavALI vastu prApta thAya, e barAbara nathI, bhAvA-bhAvanA paraspara parihArathI chAyA-taDakAnI jema eka sthAne sthiti ghaTatI nathI. uttara-926 A rIte bhAvAbhAva rUpa ja te vastu hoya che ekAnte bhAva ke abhAvasvarUpa hotI nathI. jo sarvathA abhAvarUpa mAno to khapuSpavat te vastu thAya, athavA sarvathA bhAvarUpa mAno to sarva saMkara-ekatva-nityatvAdi doSo ubhA thAya che. jemake-sarvathA ghaTano bhAva ema kahetAM jema ghaTa rUpe tema paTa-stambha-bhU-bhUdharAdi prelokyarUpe paNa vastune koIpaNa rIte abhAvarUpa na mAnavAthI teno bhAva thAya. ema stAdinA saMpUrNa bhAvathI sarvasaMkara-paraspara anupraveza thAya. koI eka ghaTAdi vastumAM sarvatribhuvananA pravezathI sarvekatA thaI jAya, tethI eka ja AkAza Adi vastu sarvadA rahevAthI zeSa ghaTAdivastujAtanI - Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrI vizeSAvazyaka bhASyam tenI sAthe ekatvanI ApattithI sarvadA avasthAna thavAthI sarvanityatvano prasaMga AvI jAya. Adi zabdathI eka ghaTAdi vastu nAza thatAM badhI vastu ekatvathI nAza thavAthI sarvazUnyatAnI Apatti Ave. ane sarvavastu sarvatra vidyamAna hovAthI sarvArthomAM A vizva nirAkAMkSa ja thAya. tethI kevala bhAva ke abhAva rUpa mAnavAmAM doSa dekhAvAthI vastu bhAvAbhAva ubhayarUpa che. e rIte bhAva-abhAva bhinnanimitta hovAthI koI virodha nathI. jo je rUpe bhAva che tenAthI ja abhAva thAya to virodha thAya, evuM nathI kAraNa ke svarUpathI ghaTAdino bhAva ane pararUpathI abhAva che. prazna-927 - jo ema hoya to utpanna paNa anupanna che abhAva rUpa hovAthI anutpanna abhAvarUpa che eTale A utpanna thayuM ke naSTa thayuM e lokavyavahAra paNa kyAMthI raheze? uttara-927- lokamAM je utpanna-naSTa vyapadezAya che te badhuM be prakAre arpita-anarpita che. tyAM svadharmothI avizeSavALA paryAyothI viziSTa sAmAnyarUpa vastu anarpita ane teja paryAyavizeSothI viziSTa arpita kahevAya che ema thatAM jyAre sAmAnyarUpanI apekSAvinA utpAda-vigamAdi koIpaNa paryAyathI vizeSita vastu kahevA mAMge tyAre utpanna-vigata Adi rUDhithI sarve lokavyavahAra pravarte che. (11) vIryalakSaNa - vIrya eTale jIvanuM baLa paNa je sacitta-acitta dravyanuM vicitrarUpa sAmarthya te vIrya kahevAya che. jema lokamAM paNa haraDe-gaDUcI Adi auSadhIonuM vIrya prasiddha che. vIryathI A baLavAna athavA sAmarthyavAnuM che evuM jaNAya che, mATe vIrya jIva-ajIvanuM lakSaNa che. (12) bhAvalakSaNa :- audAyikAdi bhAvonAM karma pudgala udayAdirUpa lakSaNa te bhAva lakSaNa athavA te bhAvo ja bhAva lakSaNa che. temAM udaya eTale pugalono vipAka jANavo. audayikAdi bhAvonI vyAkhyA AgaLa karelI ja che ahIM prakRtamAM bhAvalakSaNathI adhikAra che te batAve che. cAra sAmAyikano bhAvomAM avatAra sAmAyika 4 prakAre - (1) samyakta sAmAyika (2) zrata sAmAyika (3) dezavirati sAmAyika (4) sarvavirati sAmAyika. samyakta ane cAritra sAmAyika e baMne mizra-kSAyopathamika bhAva, aupathamikabhAva, kSAyikabhAva A traNe bhAvomAM varte che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara zruta-dezavirati sAmAyika-kSAyopazamikabhAvamAM ja varte che. A cAreya sAmAyiko yathokta bhAvarUpa hovAthI ane jIvanA sAmAyikavatva lakSaNathI bhAvalakSaNarUpa che. athavA A auyikAdibhAvo jIva-ajIva lakSaNatvathI bhAvalakSaNa kahyA che. jIvAdipadArthazraddhAna samyaktvasAmAyikanuM lakSaNa che. jIvAdivastunI jANaNA-zruta sAmAyikanuM lakSaNa che. sarva sAvaghayogathI nivRtti-cAritra sAmAyikanuM lakSaNa che. viratA virata e mizra dezavirati sAmAyikanuM lakSaNa che. 127 lakSaNadvAra puru thayuM have, naya dvAra jaNAve che. (10) nayadvAra :- anaMta dharmAtmaka vastune nitya athavA anitya Adi koIpaNa eka aMza vaDe prarUpavI te naya kahevAya che. prazna-928 - eka vastu eka sAthe anaMta dharmAtmaka kaI rIte hoI zake ? uttara-928 - dareka vastu paryAya sahita che. paryAya be prakAranA che. yugapad bhAvI ane kramabhAvI. temAM je rasa-rUpa vagere paryAyo che te yugapad bhAvI che. ane navA-jUnAdi paryAyo kramabhAvI che. e pAchA zabdaparyAya ane arthaparyAya ema be prakAre che, temAM 'indra hari' vagere eka arthavALA zabdo zabdaparyAya che. tathA je paryAyo zrutajJAnanA viSaya vinAnA hovAthI anabhilapya che ane mAtra kevalajJAnanA ja viSayabhUta che te arthaparyAyo che. te paNa be prakAranA che. svaparyAya-52paryAya. temAM keTalAMka svAbhAvika che to keTalAka apekSita che. te paNa traNa kALanA bhedathI traNa prakAranA che. Ama, zAstrAnusAre svamatithI vastu eka sAthe anaMtadharmavALI jANavI e nayo 7 che. - naigama-saMgraha-vyavahAra-RjusUtra-zabda-samabhirUDhaevaMbhUta. (1) naigama naya :- sattArUpa sAmAnya-vRkSatva-gotva-gajatvAdi, apAntarAla sAmAnyasAmAnya vizeSa ubhayarUpa tathA nityadravyamAM rahela antyarUpI vyAvRtti AkAra buddhinA heturUpa vizeSo - e sAmAnyAdine grahaNa karanArA aneka jJAno vaDe je vastune mAne che, te naigamanaya. arthAt vastu jANavAno jeno eka prakAra nathI paNa aneka prakAra che te naigama kahevAya. A naya anukrame vizuddha bhedavALo che. jemake - prathama bheda nirvikalpa mahAsattA. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrI vizeSAvazyaka bhASyam te mAtra sAmAnyavAdI hovAthI azuddha che. gotva-gajatvAdi sAmAnya vizeSavALo bIjo zuddhAzuddha bheda che ane vizeSavAdI trIjo bheda sarvathA vizuddha che. te nilayana ane prakAdinA udAharaNathI samajavo. sImA sudhI jenI jamIna hoya te grAma athavA prajAsahita-ghara-bagIcA-devAlayAdi rUpa je killA sudhIno bhAga te grAma. athavA mAtra prajAno samUha te grAma. athavA koI mukhya puruSa hoya te grAma. A sarva prakArone naigamanaya grAma mAne che. naigama naya sAmAnya-vizeSa baMnene paraspara bhinna mAne che tenI puSTimAM kahe che - "sa" eTale "vidyamAna che' evI sAmAnya buddhi ane sAmAnya vacanano hetu hovAthI sAmAnya je che te vizeSathI bhinna ja che. tathA nityadravyamAM rahela aMtyavizeSa paNa sAmAnyathI bhinna che kemake "vizeSa vizeSa' evI buddhi ane vacanano vizeSa e ja hetu che, Ama baMne bhinna-bhinna kAryavALA hovAthI atyaMta judA che. ahIM bIjo eka vizeSa paNa jANavo. te paraspara bhinna evA sAmAnya-vizeSa mAne che eTaluM ja nahi paraMtu svAzraya gAya-paramANu Adi-sAmAnyano Azraya gAya vizeSano Azraya, paramANuthI paNa sAmAnya-vizeSane bhinna ja e mAne che. (1) sAmAnya - dravya-TO maisu sA sA arthAt dravya-guNa-karmamAM sattA che. sattAsamavAyathI ja paraspara vilakSaNa evA dravya-guNa-kramamAM sat evI buddhi thAya che. eTale sat kahetAM dravyAdithI bhinna ja sAmAnya mAne che. jemake-jo sattA sAmAnya dravyAdithI abhinna hoya to dravyAdi jema te paNa bhinna hoI sarvatra satu evI abhinna buddhi na thAya, jo bhinnathI abhinna buddhi thAya to ghaTa-khaMbhAdithI paNa thavAthI Apatti Ave. tethI bhinnathI abhinnabuddhinI anyathAnupapatti hovAthI satabuddhi karAvanAra sAmAnya e dravyAdithI bhinna ja che. prazna-929 - to pachI govAdi sAmAnya kaI rIte? uttara-929 - gotva-gajatvAdi to go-gajAdi AzrayavRti sAmAnya-vizeSanAma samajavA. kAraNa ke nijaAdhAra evA go-gajAdimAM anugata buddhithI sAmAnyanAma ane parata-turaga-mahiSAdimAM nivRttithI vizeSanAma. te govAdi paNa bhinnamAM abhinnabuddhi hetu hovAthI svAzrayathI bhinna ja enA mate mAnavA. (2) vizeSa:- tulya AkRti-guNa-kriyAvALA eka dezathI atIta-Agata evA paramANuM dravyamAM A enAthI anya paramANuM evI yogIonI anyatvabuddhinuM ja kAraNa-hetu thAya che. te atya-vizeSa evo naigamamo abhiprAya che. kahevAya che. parimaDuta saMsthAnA: sarvepi Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 129 paramALava: vaizeSiko evuM mAne che. tethI tulyAkRti evA paNa sarva paramANuMomAM 'bhinna che abhinna nathI' evI je paraspara anyatvagrAhI yogIonI buddhi utpanna thAya che. tenA hetubhUta paramANudravyavartI anya vizeSa kahevAya che. kAraNa ke, prathama aNumAM jevA vizeSo che tevA ja bIjAmAM nathI ane bIjAmAM che evA pahelAmAM nathI. nahito ekatvanI Apatti Ave. badhA pArthiva aNuo paraspara tulyaguNavALA che, tathA agninuM urdhvajvalana, vAyunuM tiryaggamana ema sarva aNuo tulya kriyAvALA tathA eka AkAza pradezathI jyAre eka paramANu sthitikSayathI anyatra jAya che ane tyAMja anya paramANu sthiti udbhavathI te ja AkAza pradezamAM AvIne rahe che. te ekadezamAMthI atItAgatapaNuM thAya che. ethI vaizeSika prakriyAthI tulya-AkRti, guNa, kriyA ane eka pradeza atItAgata paramANu dravyomAM je anyatva buddhinuM kAraNa te antya-vizeSa che ane te ja AkRti AdithI samAna paramANuomAM asamAna buddhino hetu hovAthI aNuothI bhinna che. evo gamano mata che. prazna-930 te pachI je sAmAnya te dravya ane vizeSo te paryAyo tethI dravyaparyAyAstikanayamata avalaMbI hovAthI A naigamanaya samyagdaSTi ja che ne ? jaina sAdhu jema. kemake teo paNa dravya-paryAyobhayarUpa vastuthI anya kAMI icchatA nathI to e mithyAtvano bheda kaI rIte ? -- uttara-930 kAraNa ke naigamanaya to sAmAnya-vizeSane vastuthI paraspara ane svaAdhArathI bhinna mAne che. eTale e kaNAdavat mithyArdaSTi ja che. jemake-be dravyaparyAyAstikanayo dvArA sarve nija zAstra ulUke samarthita karyuM che. chatAM mithyAtva ja che kAraNa ke, svasvaviSayaprAdhAnyathI svIkArathI ulUkanA abhipreta dravya-paryAyAstikanayo paraspara nirapekSa che. ane jaina mAnya te baMne smAt padathI aMkti hovAthI. paraspara sApekSa che. bhAga-2/10 - jo gau-gau vagere sAmAnyabuddhi-vacana hetu che ema mAnIne tuM sAmAnya kahe che to paramANugata aMtyavizeSa paNa vizeSa vizeSa evI apara sAmAnya buddhi-vacana hetu hovAthI sAmAnya thAya che. vizeSamAM sAmAnya nathI. mAtra dravya-guNa-karmamAM ja tenI vRtti mAnelI che. athavA sAmAnya sAmAnya evI buddhivacananI pravRttithI gotva-gajatvAdi sAmAnyomAM paNa sAmAnya thAya che. "niHsAmAnyAni sAmAnyAni" e niyamathI sAmAnyomAM sAmAnya na hoya. e rIte vizeSa paNa sAmAnya thAya che. to e baMnemAM bheda zuM rahyo ? kAMI nahi ane sAmAnya paNa vizeSa banI zake che-jemake je vastuthI buddhi-vacana viziSTa thAya te vizeSa kahevAya. tethI joke 52 ane apara sattA-gotvAdi sAmAnya che te paNa vizeSa thAya che. kAraNa Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 130 ke sattAdi paNa vizeSaka che. jemake sattAsAmAnya chatAM gotvAdithI buddhi-vacana vizeSa thAya che. ane teo paNa sattAdithI vizeSa che. prayoga- sAmAnyapi vizeSa v buddhivavanavizeSAt, anyavizeSavat, ema vizeSa paNa sAmAnya ane sAmAnya paNa vizeSa thAya che. ane jo "tripavArthasarI sattA" e niyamathI sattAsamavAyathI sattva tuM mAne to paNa barAbara nathI kAraNa ke, je sattAyogathI tuM vastu san mAne che te svarUpathI zuM sat ke asat hoya che ? asat nathI, asat khapuSpanI sattA ghaTatI nathI jo svarUpathI ja vastu sat che to sattAnuM zuM kAma che ? kemake sattA vinA paNa svarUpathI ja vastu sat che ane jo te sAmAnya prativastumAM che to eka nathI. kAraNa prativastumAM vRtti hovAthI prativastusvAtma jevI che, have ghaNA dravyomAM raheluM paNa jo te eka hoya to paNa sAmAnya sadeza hoya, kAraNa adezanI paramANuM jema ghaNAmAM vRtti na ghaTe. ane sadeza hoya to sAmAnya nathI kAraNa ke dezanA bhede dezInA bheda hoya. have jo prativastumAM hoya ane eka mAno to paNa te nathI, khaviSANavat upalabdha na hovAthI, tenA svAzrayabhUta gavAdinuM upalakSaka te ghaTatuM nathI kAraNa ke AkAzanI jema sarvagata che. ane gavAdi vyaktiothI bhinna che. jyAre gau-gau vagere sAmAnyajJAna ane sAmAnya vacana sAmAnya hetuthI prarvate che. tathA paramANuomAM A anAthI viziSTa evuM vizeSajJAna ane vacana jo vizeSahetuka hoya to temAM gotva-azvatva Adi sAmAnyomAM 'sAmAnya sAmAnya evuM jJAna' ane vacana tathA vizeSa padArthomAM 'vizeSa vizeSa' evuM jJAna ane vacana pravarte che te sAmAnya vizeSathI pravarte che ema na kahI zakAya, kemake sAmAnyamAM sAmAnya nathI ane vizeSomAM vizeSa nathI. jethI teomAM te mATe te hoya. te gotvAdi sAmAnyothI apa2sAmAnya vinA paNa sAmAnyajJAnavacano manAya che ane anya vizeSa nirapekSa vizeSothI vizeSajJAna-vacana mAno to te sAmAnya-vizeSajJAna ane vacana parahetuka sAmAnya-vizeSa nimitta ja che ekAMta sAmAnyavizeSa nimittaka na gaNAya. sAmAnya vizeSa-vacanano sAmAnyavizeSa viSayo sAthe vyabhicAra Ave che mATe. naigama nayanA mate ATalA doSo Ave che teno sthitapakSa siddhAMtavAdI jaNAve che. -- sthitapakSa :- tethI gavAdi vastuono ja khura-kakuda-pUMchaDI-ziMgaDA-sAsnAdimattva lakSaNa je sadaza paryAya te ja sAmAnya. eka-nitya-niravayava-akriya-sarvagatatvAdi dharmayukta Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 131 parApagata nahi. je te gavAdino zyAmala-dhavalatvAdi visadeza-anyonya vilakSaNa paryAya te vizeSa je sAmAnyarUpa ane vizeSarUpa paryAya che te gAya Adi padArthathI abhinna che ane pararUpatAdithI kAMIka bhinna paNa che eTale ekAMte bhinna-ke-abhinna na jANavo. (2) saMgraha naya :- saMgRhIta sarvavizeSa sAmAnyano ja sarva prakAre saMgrahavacananA abhidheya tarIke mAne che. sAmAnyAbhimukhe grahaNa karela hoya te saMgRhIta kahevAya. eka jAtine pamADeluM hoya te piMDita kahevAya. AvuM saMgRhIta piMDita arthavALuM vacana saMgrahanayanuM che. athavA sarvavyaktiomAM anugata sAmAnyanuM pratipAdana karavuM te saMgRhIta ane parapaNAno nirAza karanAra vizeSanuM pratipAdana te piMDita kahevAya. athavA sattArUpa mahAsAmAnya te saMgRhIta ane gotvAdi avAMtara sAmAnya te piMDita kahevAya. prazna-931 * saMgrahanaya kevA sAmAnyane mAne che ? vizeSone kema mAnato nathI ? - uttara-931 - sAmAnya eka che eTale sAmAnya sarvatra che ja vizeSono abhAva che nityaM sAmAnyaM avinAzAt, niravayavam, adezatvAt akriyam dezAntaragamanAbhAvAt, sarvagataM akriyatvAt / vizeSA na santi, niHsAmAnyatvAt sAmAnyavyatirekANAM teSAmabhAvAt / iha yatsAmAnyAtiriktaM tasrApti yathA hanum / vaLI te avinAzI hovAthI nitya che, deza rahita hovAthI anavayavI che, dezAMtaramAM gatinA abhAve akriya che eTale sarvagata che. tathA sAmAnya rahita vizeSono abhAva che, kemake je sAmAnyathI atirikta che teno khapuSpanI jema abhAva che. kAraNa, sat kahetAM sarvatra tribhuvanAntargata vastumAM buddhi doDe che. evI koI vastu nathI ke jemAM sat kahetAM jaldI buddhimAM na jaNAya. tethI sarva sattAmAtra ja che e sivAya kAMI nathI, ke je vizeSatarIke vicArAya, ghaTa, sattAthI bhinna che ke abhinna che ? jo abhinna mAno to sattAmAtra ja che jo bhinna mAno to abhAva ja che, bhAvathI anya-abhAva hovAthI khaviSANavant, ema paTAdimAM paNa thaze. eTale sarva vastu sAmAnya mAtra ja che. sAmAnyamAtra vizeSe, prameyAt, sAmAnyavat athavA sanmatevyaminArAmAvAt / jo sAmAnyathI vizeSa ananya che to te tat ja che. ane anya che to nathI, khaviSANavat. (3) vyavahAra naya :- sat kahetAM e vicArIne vizeSone ja mAne che, sAmAnya nahi yathA nAsti sAmAnyam, upalambhavyavahArAbhAvAt tathA nirvizeSabhAvAt khapuSpavat / vizeSAstu i svapratyakSAt dhaTAvivat / sAmAnya mAtra kahevAnuM che, kyAMya alaga jaNAtuM nathI kemake tenI upalabdhi vyavahAra nathI tathA vizeSathI bhinna mAnela hovAthI khapuSpa jema te nathI. ane vizeSo to ghaTa-paTanI jema svapratyaya hovAthI vidyamAna che. kAraNa ke, pANI lAvavuM, ghAne pATo bAMdhavo vagere lokavyavahAra ghaTaniMbapatrAdi vizeSothI ja sAkSAt karAto dekhAya che, Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 zrI vizeSAvazyaka bhASyam sAmAnyathI nahi. tethI tenAthI bhinna sAmAnyano abhAva ja che, bhAva nathI. vizeSathI tame sAmAnyane bhinna mAno cho ke abhinna mAno cho ? jo vizeSathI te abhinna che to vizeSamAtra ja che. bhinna hoya to nathI ja. vipakSa-AMbAdithI virahita-AMbAvagere vizeSothI anya kaI vanaspati che ke je sAmAnya kahevAya che? ane jo enAthI vizeSa koI vanaspati hoya to ghaTAdinI jema cUtAdi abhAvarUpa hovAthI te avanaspati ja che. prazna-932 - AgaLa kahyuM ne ke vicArIne vizeSonAM nizcaya kare che to kaI rIte vicArIne nizcaya kare che? uttara-932 - vanaspati zuM che? e vicAramAM Amra bakulAdi e hoya, nahi ke tenAthI anya vRkSatva sAmAnya, tema sarve dravyabhedomAM vyavahAranaya nizcaya kare che. go-azva-rathAdi vizeSo ja che govAdi sAmAnya kAMI anya nathI. ema sarvatra kahevuM athavA adhika cayanizcaya. jema adhika dAgha-nidAgha. e nizcaya ahIM sAmAnya che. A sAmAnyane vyavahAra naya anusare che te vinizcayArthe anusare che athavA lokavyavahAra vinizcaya tenA arthe anusare che. athavA nizcayanaya mate vicAratAM bhramaranAM pAMcavarNa-begaMdha- Sasa-ATha sparzatva chatAM kRSNavarNAdi arthamAM janapadano nizcaya thAya che te vinizcayArtha. ghaNA varNa-gaMdhAdi hovA chatAM je jyAM janapadagrAhya che tene ja vyavahAra naya anusare che. kemake A naya saMvyavahAramAM tatpara hovAthI lokavyavahArane Icche che, tethI vidyamAna evA paNa bIjA varNAdikane choDI de che. (4) RjusUtra naya :- vartamAnakAlIna vastu ane AtmIya vastu grAhI-pratyutpannagrAhI che. atIta-anAgata ubhayarUpa vastu ane parakIya vastu nathI. yuktithI vyavahAranayane svapakSa pakaDAve che- he vyavahAranayavAdi ! jo tane vyavahAranA anupayoga ane anupalaMbhathI sAmAnya ISTa nathI. te ja rIte vyavahArAnuyogAnupalalmathI gata ane anAgata vastu paNa tuM svIkAra nahI. kemake baMne sthAne yukti to samAna ja che. pArakI vastu paNa svaprayojana sAdhaka na hovAthI paradhananI jema na mAna. te potAnI vastu liMga-vacana bhinna paNa svIkAre che. jemake eka vastu paNa triliMga taTataTI-taTas ekavacana-bahuvacanavAcya eka ja vastune paNa jema guruguruo Apo lam dArA kalatram vagere tathA nAmAdi cAra nikSepo paNa e mAne che. A rIte liMga-vacana ItyAdithI be mAnyatAnA upanyAsathI kahevAnArI zabdanayanI sAthe eno matabheda batAvyo. kAraNa ke zabdanaya liMgabheda ane vacanabhedathI vastuno bheda ja mAne che ane eka ja bhAvanikSepane ja. mAne che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 133 (5) zabda naya :- za-zanam sahitanam zapati-zate vA rUti radda ! te RjusUtranaya ne mAnya evA vartamAna vastune vizeSa rIte icche che kAraNa ke e pRthububbodarAdi AkArayukta mATInA pANI lAvavAdi kriyAsamartha prasiddha ghaTarUpavALA bhAvaghaTane ja icche che. A naya zabdapradhAna che ghaTazabdano artha ceSTA vaTa veSTAyAma, dhaTata rUti paTa: e vyutpattithI tethI ja pANI lAvavAdi kriyArthane prasiddha ghaTa jaNAve che te bhAvarUpa ghaTane mAne che. nAmAdi ghaTane nahi eTale nAmAdi cAre ghaTone mAnatA RjusUtrathI vizeSitatara vastune e mAne che. nAma-sthApanA dravyarupAH kumbhA na bhavanti, jalAharaNAditatkAryAkaraNAt paTAdivat, tathA pratyakSa virodhAtu, patidarzanAr 2aa aghaTarUpa te pratyakSathI ja dekhAya che eTale pratyakSavirodha che ane jyAharaNAdi ghaTaliMga temAM dekhAtuM nathI. eTale anumAnavirodha che. he RjusUtra ! jo vigata ane anutpanna ghaTa prayojana na havothI tane ISTa nathI to nAmAdi ghaTo kema ISTa che? prayojanAbhAva to ahIM paNa samAna ja che. teo dvArA paNa kAMI paNa kuMbha prayojana karAtuM nathI. A rIte zabdanaya RjusUtrathI vizeSitatara che. athavA RjusUtrane pratyutpanna, avizeSita ghaTa ja sAmAnyathI iSTa che. ane zabdane te ja saMdubhAvAdithI vizeSitatara iSTa che ATalo baMnemAM bheda che. jemake- svaparyAya-paraparyAya ane ubhayaparyAyo dvArA, sadbhAva-asadbhAva-ubhayathI vizeSita kuMbha, kuMbha-akuMbhavaktavya-ubhayarUpAdibhedavALo saptabhaMgI thAya che. (1) urdhvagrIvAkapAla-kukSi-buknAdi svaparyAyo dvArA sadUbhAvathI vizeSita ghaTane ghaTa kahevAya che. A vyAkhyAthI ghaTa che' evo prathama bhAMgo thAya che. (2) paTAdigata zarIrarakSaNAdi paraparyAyo te ghaTamAM nathI tethI tenA dvArA asadbhAvathI arpita aghaTa thAya che. (3) sarvaghaTa sva-para-ubhaya paryAyo dvArA, saddabhAva-asaddabhAvathI arpita yugapata kahevo Icchie to avaktavya thAya che. sva-paraparyAya sattva-asattvathI eka koI asAMketika zabdathI te badhA eka sAthe kahevA azakya che. A traNa bhAMgA sakalAdeza che. have, bAkInA cAra bhAMgA (4) vikalAdezo che - (4) tyAM ekadezamAM svaparyAya sattvathI ane anya dezamAM paraparyAya asattvathI vivakSita ghaTa sadasat thAya che ghaTaaghaTa thAya che (5) tathA eka dezamAM svaparyAya-sadUbhAvathI arpita ane anyatra svaparobhayaparyAya-sadasabhAvathI eka sAthe asAMketika eka zabdathI kahevo vivakSita ghaTasat ane avaktavya thAya che eTale ke ghaTa-avaktavya thAya che, dezamAM ghaTa ane dezamAM avaktavya. (6) eka dezamAM paraparyAya asadbhAvathI arpita anyatra sva-paraparyAya-sadasabhAvathI eka sAthe asAMketika eka zabdathI kahevo vivalita kuMbha, akuMbha-avaktavya thAya che. dezamAM te akuMbha ane dezamAM avaktavya che. (7) eka dezamAM svaparyAya sabhAvathI eka sAthe eka Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 134 zabdathI kahevo vivakSita kuMbha, ghaTa-aghaTa-avaktavya thAya che, dezamAM-ghaTa, dezamAM aghaTa ane dezamAM avaktavya, A sAtamAMthI koIpaNa eka bhAMgAthI zabdanaya vizeSitatara padArthane mAne che. syAdvAdavAdi to sAte bhAMgArUpa vastune mAne che. athavA RjusUtra naya bhinna-bhinna liMga-vacanavALI vastune paNa vizeSatA rahita mAne che. zabdanaya tema nathI mAnato paraMtu, liMga-vacanane AzrayIne zabdanaya vizeSitatara vastu icche che. je kAraNathI strI-pu-napu. liMgavAcya artho taTAdIno bheda ja che. ekatva nathI, taTI zabdano anya taTa no anya ane taTam no zabda bhedathI anya artha jANavo. tathA gururguravaH evA eka-bahuvacana vAcya arthono pakuMbhAdi arthonI jema. dhvanibhedathI ja bheda che. te kAraNathI te liMga ke vacana bhinna hoya to bhinna artha ja tene iSTa che. jevo dhvani tevo ja artha. anyaliMgavRtti zabdano anyaliMga vAcyaartha e icchato nathI. ane anyavacanavRtti zabdano anyazabdavacana vAcya artha mAnato nathI. paraMtu te nAmAdinikSepamAM bhAvaghaTAdi vastu mAne che te paNa uktarItathI yukta sadbhAvAdi vaDe vizeSita ane liMga tathA vacanathI abhinna arthavALI vastu mAne che, paNa eka ja arthane triliMgavRtti zabdathI vAcya mAnato nathI. tema ekavacana-bahuvacana vRtti zabdathI vAcya paNa mAnato nathI. e rIte RjusUtra ane zabdanayano bheda che. samabhirUDha sAthe teno matabheda :- indra, zakra, puraMdara vagere bahuparyAyavALo paNa eka indrAdi zabdanayanA mate thAya che, indrAdi zabdano indanAdi je artha che, tenA vazathI eka indriAdi vastumAM jeTalA indana-zakana-puIraNa vagere artho ghaTe tema indra-zakrAdi bahuparyAyavALI chatAM te vastu eka che evuM zabdanaya mAne che. samabhirUDha to evuM mAnato nathI te to paryAyanA bhede vastuno paNa bheda mAne che. ATalo bheda che. (6) samabhirUDha naya :- je je dhaTAdilakSaNa saMjJA che. tene ja saMjJAntarArthavimukha-kuTakuMbhAdi zabdanA vAcyArthathI nirapekSa samabhiroha-te te vAcyArtha viSayatarIke pramANa kare che. arthAt je ghaTazabdavAcya artha che tene kuTa-kuMbhAdi paryAya zabdavAcya icchato nathI. dravya-kuTAdi, paryAya-tadgatavarNAdi, tenuM lakSaNa prastutaghaTAdi vacanathI je kuTAdi vacanAMtara tenI abhidheya je vastu tenAthI anya vastubhAva-ghaTazabdAbhidheyamAM saMkrAmatI nathI. jo ema thAya to saMka2 doSa Ave. bhAvArtha-zabdAMtaravAcya vastu zabdAntara vAcyArtharUpatAne prApta thatI nathI. e rIte ghaTAdimAM paTAdi artha saMkrama thatAM A ghaTa ke paTAdi che evo saMzaya Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 135 thAya? ke viparyaya thAya? ghaTamAM paTAdi ke paTAdimAM ghaTanA nizcayathI baMnemAM ekatva prApta thatAM saMkara doSa thAya. ghaTa, kuTa, kuMbha vagere zabdone paTa-stasmAdizabdonI jema bhinna pravRttinimitta hovAthI bhinnArtha viSayone ja samabhirUDhanaya mAne che. jemake- paTanAna vaTa viziSTaceSTAvAnuM, kuTa-kauTilve kauTilya yogathI kuTa tathA 35 ma pUrane krUSNanAt kutsitapUraNathI kuMbha. ema ghaTa-kuTAdi badhA artho bhinna-bhinna arthavALA che. tethI jyAre ghaTAdi arthamAM kuTAdi zabda prayojAya che tyAre kuTAdi vastunI temAM saMkrAMti thAya che eTale saMzayAdi doSa. prayoga :- pada-sudAnizabdavAdhyArthInAM be putra para yu; AmadhAmelA, vaTapadAvidvAvyAnAmiva aa e abhiprAyathI ghaTAdinuM kuTa-kuMbhAdi paryAyavacana nathI ja. kAraNa ke eka ja arthamAM aneka zabdapravRtti asvIkAra che. zabdanayane zikhAmaNa jo liMgavacanabhinnano ghaTa-paTAdi zabdavAcyArthInI jema dhvanibhedathI bheda tAre mAnya che. to ghaTa-kuTa-kalazAdizabdAvAcyArthIno bheda kema mAnya nathI. dhvani bheda to ahIM paNa samAna che eTale tAre jabarajastIthI A mAro mArga pakaDavo ja rahyo. vasati vicAramAM nayabheda e sAdhu AdinI vasati kyAM che? ema pUchatAM loka-grAma-vasati AdimAM vasati che ema naigamanayavAdio kahe che. RjusUtranayavAdi-jyAM avagADha che te AkAzakhaMDamAM vasati vase che. RjusUtra ema bolatA amabhirUDha kahe che AtmasvabhAva mUkIne kaI rIte anya vastu ane vidharmaka AtmAthI vilakSaNa vastumAM rahe, to vasati kyAM che? sarva vastu svabhAvamAM vidyamAna hovAthI jIvamAM cetanAvatu, AtmasvabhAvamAM vase che, bhinna vastumAM anya na rahe, jemake chAyA-Atapa. A traNe zabdanayono abhiprAya che. prasthaka vicAra - A badhA naya mAnane ja pramANa mAne che. kemake te pramANa jJAnasvarUpa che. jenAthI vastuno pariccheda karAya te pramANe te jIvasvabhAva ja che eTale mUrta-acetanaprasthakAdi svabhAva kaI rIte thAya? ke jethI naigamAdi kASTamaya prakAdi pramANe bane che? zabdanayone kAjhaghaTita prasthAdika pramANa nathI paNa te prasthakanuM jJAna-upayoga pariccheda pramANa che. vAstavika tenAthI ja pramANa karAya che. prazna-933 - prAyori mAnam prasthAnA2UtviAn yathA navaraM pAro : prasthakAdi paNa prasthakajJAnanA kAraNabhUta che eTale to paNa pramANa ja che ne ? jema navvala pAdarogamAM kAraNa che eTale upacArathI navalane pAdaroga kahevAya che ne? Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-933- ema kahevuM barAbara nathI kAraNa ke te prasthakAdi hoya nahi tyAre paNa koI dhAnyano Dhagalo jovA mAtrathI kalana zakti saMpanna ke atizayajJAnIne prasthaka pariccheda buddhi utpanna thAya che. ane koI nALiyeradvIpAdIthI AvelAne prasthakAdi hovA chatAM temAM prasthaka pariccheda buddhi thatI nathI, eTale kASTamaya prasthakAdi prasthamajJAnotpattimAM anekAMtika ja che eTale tenA kAraNa tarIke temanI prasthakAdi mAnarUpatA mAnavAmAM ativyApti Ave che. jo prasthamajJAnakAraNatA mAtrathI paNa te kASTamaya prasthakAdi pramANa mAno to prameya paNa pramANa thAya kemake, te paNa pramANajJAnamAM kAraNa che. eTale dahIbhakSaNAdi paNa paraMparAthI tenA kAraNa tarIke pramANa che, apramANa kema thAya che? jo tenuM kAraNatva chatAM anya sarva daribhakSaNAdi pramANa nathI to kASTamaya prakAdi paNa pramANa nahI thAya to pramANa zuM bane ? eTale pramANa-apramANathI vyasthA kharI paDe. tethI prasthamajJAna ja prasthakapramANa rUpe traNe zabdanayone mAnya che. zabdanayamAM deza-dezamAM karmadhAraya dharmAstikAyAdi pAMcethI deza-pradeza kalpanAmAM ene SaSThIsamAsAdi ISTa nathI. paNa e dezI ca deza evo karmadhAraya ja mAne che. dharmAstikAyAdi dezI ja che te ja deza che. tethI ghaTathI araghaTTInI jema atyaMta bhinna che. tevI rIte deza, dezIthI atyaMta bhinna svataMtra vastu nathI. prazna-934 - ema deza svataMtravatuM nathI paraMtu tatsaMbaMdhi hovAthI asvataMtra chatAM deza, dezIthI bhinna hoya che ema kahIzuM to? uttara-934- te paNa ucita nathI, kAraNa ke dezIlakSaNavastuthI e deza bhinna nathI, have jo bhinna mAno to anyano anya sAthe viMdhyAcalano-himAcala sAthe sarvathA saMbaMdha ayoga hovAthI te dezIno e deza nathI. jo te dezI saMbaMdhI deza mAno to ghaTAdinA svasvarUpavatu te deza te dezIthI bhinna nathI paraMtu tasvarUpa ja che. ethI ja vizeSata-vizeSyabhUta sarva padonI samAnAdhikaraNatA-karmadhAraya samAsa ucita che. jemake nIlotpalAdino. upalakSaNathI dhavakhadira palAzAdino kaMTha paNa thAya. nahi ke rAjJapuruSa rAjapuruSa vagere SaTyAdi samAsa. kAraNake bhinna vastuono paraspara saMsarga-saMbaMdha ghaTato nathI. jemake saMbaddha evI be vastuthI saMbaMdha bhinna ke abhinna hoya ? jo bhinna mAno to saMbaddha be vastuthI bhinna svataMtra te trIjI vastu ja thAya saMbaMdha nahi. to tenA vaza SaSThiAdi vibhakti kema thAya? jema vindhahimavatAdithI bhinna ghaTAdi saMbaMdha kahevAto nathI. tenA lIdhe temanI SaSTi Adi vibhakti paNa thatI nathI. have be saMbaddhavastuthI abhinna saMbaMdha hoya to e SaSTiAdino hetu nathI. be saMbaddha vastuthI abhinna hovAthI tasvarUpa ja che. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 137 A nayano anya abhiprAya - 58 roti ghaTakAra e prarUpaNAmAM je kAraNathI ghaTakartAnI atirikta ghaTakaravAnI kriyA kartA ghaTakAramAM ja samavAya che. tethI te kartAthI vyatirikta kuMbhamAM teno samavAya mAnyo nathI. kAraNa ke jo kartA saMbaMdhI kriyAno saMbaMdha ghaTarUpa karmamAM paNa mAnavAmAM Ave, to vastuonA paryAyono paraspara saMkara ke ekatva thaI jAya. tethI je kuMbhArAdi je kriyAvizeSathI je kuMbhAdi kare che te kriyAvizeSathI te badhuM kartA-karmAdi abhinna thAya. tethI koMgatakriyAno karmamAM saMkrama nathI. paraMtu kurvanuM kAraka kuMbhanAdithI kuMbhAdi che evuM samabhirUDha mAne che. (7) evaMbhUta naya - ghaTa chAyAm vagere rUpe vyavasthita zabdArtha je ghaTAdika artha che te ja vidyamAna artha che ane zabdArthanA ullaMghanathI che. te avidyamAna ghaTAdi artha che. A mAnyatAthI zabda-samabhirUDhanayo karatAM evaMbhUtanaya vizeSathI zabdArthatatpara che. A naya strInA mAthe caDelo, pANI bharavAdi kriyAnAM nimitta ceSTA karato ja ghaTa mAne che. nahi ke gharanA khuNe paDelo niSpaSTa ghaTa. jenAthI artha vyaMjana-pragaTa thAya te vyaMjana, eTale padArthavAcaka ghaTAdi zabdane ceSTAvALo evA vAcyArthathI vizeSa kare che - te ja ghaTa zabda je ceSTAvALA arthane jaNAve. A rIte zabdano artha sAthe niyata kare che. tathA arthane paNa vyaMjanathI vizeSa kare che. ceSTA paNa te je ghaTazabdavAcyatvathI prasiddha strInA mAthe mUkela ghaTanI pANI lAvavAdi kriyA. A rIte arthane zabda sAthe niyata kare che. Ama ubhayane vizeSa kare che. bhAvArtha-jyAre strInA mAthe caDelo ane ceSTAvAna arthavALo ghaTa zabdathI bolAya tyAre te ghaTa. te ghaTazabda arthavAcaka che nahi to anya vastunI jema ceSTAbhAve te aghaTa che. ghaTa zabdathI avAcaka che. Ama ubhaya vizeSaka evaMbhUtanaya che. A ja vAtane daDha karavA pramANathI tenI siddhi kare che. prayoga :- yathApithAya: zaktizaivadheyaM pratipativyama, tawtyasvIt tathA mUta gvArthe tataH pratyayamavAta, gumavat va aa jevo abhidhAyaka zabda hoya, tevA ja abhidheya-padArthanI pratipatti thAya che. kemake tevA zabdathI tevA ja arthanI pratIti thAya che. jema pradIpa zabdathI prakAzamAna arthanI ane ghaTazabdathI ceSTAvAnuM arthanI pratIti thAya che. pradIpa zabdathI prakAzavAna artha ja kahevAya che nahito saMzayAdi thAya. jemake je dIpana kriyAvagarano paNa dIpa to dIpazabda bolatA zuM eNe dIpana-prakAzavAna zabda bolyo ke aprakAzaka evo aMdhaupalAdi ? evo saMzaya thAya te aMdhopalAdi ja bolyo che dIpa nahi evo viparyaya thAya tathA dIpa kahetAM aMdhopalAdi ane aMdhopalAdi kahetA dIpamAM pratyayathI padArtho eka athavA saMkara thAya tethI zabdathI abhidheya ane abhidheya mujaba zabda che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zrI vizeSAvazyaka bhASyam samabhirUDha nayane zikhAmaNa jo zabdapariNAmathI ghaTa-kuTa-kuMbhAdi paryAyazabdonA arthabhedane tuM mAne che to nizceSTa chatAM ghaTazabdathI abhidheya artha tene ghaTa tarIke kaI rIte mAnya che? emAM ghaTanAt ghaTa evA zabdArthano ja abhAva che. athavA tane vastuno saMkrama iSTa nathI to ceSTAvALA bhAvaghaTanI niSyaSTatAthI ceSTArahita dravyaghaTamAM ghaTazabdanI pravRttithI saMkramaNa thAya che te ucita ja nathI. jo ceSTAvALo paNa nizcaSTa arthamAM saMkrAMta thato mAne to tAre mAtra samaya bagADavA jevuM ja che. ane emAM vaghu saMkramaNa (gA.2185) e rIte karelI tArI pratijJAno bhaMga thAya che. matabheda - jIve che pandriyAna vividhRvatta rocchavAsa-ni:zvAsamAnyatA: prANA te mAvadviriSTa teSAM viyovara | hiMsA e prasiddhavacanathI dazaprakAranA prANone dhAraNa kare te jIva. e zabdArtha vazathI jIvato dazavidhaprANone dhAraNa karato ja A nayanA mate jIva kahevAya che, te sAmarthyathI dazavidhaprANAnubhavavALo jIva narakAdi saMsArI ja hoya che. A nayanA mate siddhano jIva-asumAna-prANI evA zabdothI vyapadeza thato nathI. kAraNa ke jIvanAdi pariNAma rahita che paNa sattAyogathI sattva, ati ti mAtmA chati jJAna-darzanasukha Adi paryAyone pAme che te AtmA. e rItanA zabdothI ja nirdeza karAya che. je paNa deza-dezInA ekatvane samarthana karatA evA samabhirUDhe dezadezIca kahyuM te barAbara nathI. jo dezI ja deza ane deza ja dezImAno to e baMne paryAyavacana ja thayA. jema vRkSa-pAipa vagerethI paryAya vacanatA tema dezI-dezanI paNa che tethI jema vRkSa-pAdapa ema e kArya zabdaprayogamAM punarUkti che tema ahIM paNa thaze. temaja ekathI ja bIjo zabdArtha pratipAdita hovAthI bIjA zabdano prayoga vyartha thAya. tathA dezano dezamAM ane dezIno dezamAM aMtarbhAva thavAthI vastusaMkrama paNa thAya. e tane ISTa nathI tethI, deza-dezInuM ekatva nathI, te baMneno bheda pakSa to te paNa nirAsa karyo che. have dezIthI deza bhinna che to pahelAnI tArI yuktithI ja te dezIno e deza thato nathI e yAda kara. vastusaMkramAdi doSanA bhayathI dezI ja deza na mAnavo e hamaNAM ja kahyuM, ema pradezI pradeza e paNa na mAnavuM kemake te mAnyatAmAM paNa uparanA ja doSo Ave che. tethI dezImAtra ane pradezamAtra akhaMDavastu mAnavI paNa paNa deza-pradezanI kalpanA na karavI. te baMnenA bheda ke abhedamAM kahelA doSo Ave che. eTale e mate dareka vastu pratyeka akhaMDa hovAthI. padono karmadhAraya paNa thato nathI. prazna-935 - dezane jaNAvavA mATe no dezI evo prayoga karAya che arthAtu no zabda ekadezavAcI che ane dezano ekadezabhUta deza ja che tenAthI bhinna nathI ema kahIzuM to? Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 gujarAtI praznottara uttara-935- e paNa ghaTatuM nathI. kAraNa ke no dezI kahetAM je no zabda che te zuM samasta dezIlakSaNa vastu kahe che ke te dezane ja kahe che? jo pahelo pakSa-to no zabdano prayoga anarthaka che. kemake phakta dezIzabdathI ja samastavastunI pratIti thaI jAya che. have deza nozabdathI kahevAya to e vastu nathI dezIthI bhinna ke abhinna e utpanna nathI thato. nIlotpalAdisamAsa be padanI ekAdhikaraNatAmAM thAya che paNa ekAdhikaraNa nathI hamaNAM ja niSedha karelo che. nIlotpalanuM ekAdhikaraNa samabhirUDha mAne che temAM punarukti-anarthatAsamaya hAni vagere doSo kahelo ja che eTale karmadhAraya nathI. jo e doSo ISTa nathI to nIlotpalAdizabdathI abhidheya arthano bheda na thAya e rIte paNa tulyAdhikaraNatA abhAve karmadhAraya nathI thato. tethI vastu sAryAdidoSa prasaMgathI dharmAstikAyAdi sarva saMpUrNa dezI-zikalpanA rahita akhaMDa vastu che, tenAthI viparitapaNe dezI-dezanI kalpanAvALI vastu to avastu che. emAM yukti nathI, jemake kharaviSANa. samasta nayonuM mULanIti bhedathI vistRta varNana pUruM thayuM. A naigamAdi dareka nayonA so-so uttara bheda gaNIe tyAre badhA maLIne sAtaso uttarabheda thAya ane zabdAdi traNa eTale zabdasamabhirUDha ane evaMbhUta e traNane eka ja zabdanaya kahIe to mULa pAMca bhedo thAya tenA darekanA so-so gaNatAM sarva maLI pAMcaso nayo thAya. tathA bIjI rIte A mULanAyo cha-cAra ane be paNa thAya che. jemake sAmAnyagrAhI naigamano saMgrahamAM ane vizeSano vyavahAramAM aMtarbhAva karatAM cha nayo, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra e traNa tathA traNa zabdanayono eka paryAyAstika kahetAM mULa cAra nayo. tathA naigamAdi cArano eka dravyAstika naya ane zabdAdi traNano eka paryAyAstika naya mAnatAM mULa be navo thAya che. temanA uttarabhedo anukrame 600, 400, 200 thAya che. prazna-936 - badhAM nayo samudAyabhAvane prApta thatA nathI ane samudAyamAM paNa te samyaktabhAvavALA banatA nathI. pratyekAvasthAmAM mithyAdRSTi hovAthI, tenA samudAyamAM mahAmithyAtvanA prasaMgathI, jema viSanA ghaNA TIpAno samUha hoya temAM viSanI pracUratA hoya. teo sameta vastunA gamaka nathI kAraNake pratyeka avasthAmAM te vastunA agamaka che. samudita thayelA teo paraspara vivAda karatA ulaTA vastunA vighAta mATe ja thAya che. tenA gamaka thatA nathI. A rIte teo samudita nathI, samudita thayelA samyakta nathI, ke vastugamaka nathI kAraNa virodhi che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-936 - paraspara viruddha nayo paNa sarve samudita thAya che ane samyakta thAya che kAraNa ke prastha nisAdhovarAvartitva, rAnavazaktinA nAbhiprAkRvavat athavA vyavahAramAM voddAlIna vazavartanaH | arthAt jema nayadarzI AjJAsAra eka rAjA dvArA virodhAdibhAvane anusarelA ghaNA sevako samyagU upAyathI virodhAdi kAraNo dUra karIne eka ThekANe meLavAya che. ane temanI pAse sArI pravRtti karAvAya che, athavA dhana-dhAnya-bhUmi Adi mATe paraspara laDatAM ghaNA arthI lokone pratyArthI rUpa koI udAsIna samyagunyAyadarzI dvArA yuktiothI vivAda kAraNone dUra karIne eka ThekANe bhegA karAya che ane sanmArga pakaDAvAya che. te rIte ahIM paNa paraspara viruddha ghaNA nayone samyajJAnI jaina sAdhu temanuM sAvadhAraNatA rUpa virodha kAraNa dUra karIne ekaThA kare che. ane sAvadhAraNatva mithyAtvanA kAraNane dUra karIne temane samyapha rUpatA grahaNa karAve che. pracura viSanA biMduo paNa prauDha mansavAdIe nirviSa karIne kuSTa Adi rogIne ApelA amRtarUpa thAya che ja. prazna-937 - pratyekAvasthAmAM eka-eka aMza grAhI teo samudita thayelA vastugamaka kaI rIte thAya? uttara-937- zrutAdinI jema ghaTAdinA rUpamAtrane ja cakSu grahaNa kare che. rasAdi dharmone nahi, ane parvatAdinA agradeza mAtrane ja grahaNa kare che parabhAgane nahi ema dezagrAhaka paNa sadRvastu jaNAya ja che ema nayo paNa vastuno eka deza jaNAvanArA hovAthI sAmAnyapaNe teo vastune jaNAvanArA che ema kahevAya che. ane A ja sarve nayo mithyAtvanAze samyakta chate krame vizuddha thatA sarvAvaraNa pratibaMdhanA abhAve samasta vastugamaka thAya che jemake kevalajJAna. prazna-938 - jo te pratyeka nayo paNa vastu gamaka hoya to mithyASTi kaI rIte? uttara-938 - kAraNa ke aneka dharmAtmaka vastuno aMza paNa grahaNa karatAM anityasvAdi eka dharma mAtra paNa pariccheda thate chate bauddhAdi nayavAdine "samastavastu meM grahaNa karI" evI pratipatti thAya che tethI alaga-(2) eka-eka navo viparyasta buddhivALA hovAthI mithyASTio che. jema aneka avayavALA hAthInA eka puMcha-pAda Adi avayavamAM Akho hAthI jonArA aMdha manuSyo jevA te dareka nayo che. prazna-939 - teo ekaThA thayelA paNa samyagdaSTi kaI rIte thAya? uttara-939 - kAraNa ke samudita nayo to samastaparyAyavALI vastunA gamaka hoya che eTale te samyavI kahevAya che. jema samasta gajAvayavanA grahaNamAM tatsamudAyAtmaka Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 141 gajavAdio AMkhavALA che, ekAnta nizcaya rahita apara nayathI sApekSa yAtmadathI lAMchita eka naya paNa samyagvAdI che. ane je ekAMta nizcayavALA anyonyathI anapekSa sAta padathI lAMchita nathI te ghaNA bhegA thayelA nayo paNa mithyASTi ja che. evuM tAtparya che ethI ja je nizcayavALA che te ghaNA paNa samudAyavyapadezane prApta karatA nathI, nizcaya vagaranA nayo to alaga rahelA paNa paraspara sApekSapaNAthI samudita thayelA kahevAya che. jema judA-judA maNio mALA kahevAya nahi tema judA-judA nayo paNa paraspara nirapekSa hovAthI samasta vastunA jJAyaka thatA nathI, paNa dorAmAM parovelA maNio ratnamALA kahevAya che tema samudita nayo paNa paraspara sApekSa hovAthI samasta vastunA jJApaka thAya che. A rIte paraspara laDatA nayone joI koI kahe "AmAM to paraspara kAMI meLa nathI" ema bolI jeo siddhAMtanI AzAtanA kare che teo mahA ajJAnI che. kemake je dravyAstikAdinayano potAno nityatvAdi viSaya che tanmAtra pratipAdanamAM sAco naya ane parano paryAyAstikAyAdinayano je anityatvAdi viSaya che temAM parAMmukha hovAthI tene nirAsa karato nathI. niravadhAraNatvathI samyagnaya hovAthI ane ekAMzagrAhI hovAthI mAtra svaviSayanuM ja pratipAdana kare che. AvA sarva nayone jANIne paraspara temanAM svaviSaya pratipAdanamAM paNa naya vidhi jANanAra sAdhu jJeyavastuomAM muMjhAto nathI, ke niMdAdithI zAstranI AzAtanA karIne mithyAtva pAmato nathI. paraMtu kAMIka Ama paNa che ne kAMIka Ama paNa ghaTe che e rIte nayone viSaya vibhAgathI sthApIne vastunA arthane jANe che. prazna-940 - to A saMmoha hetu naya vicArathI mULathI ja zuM prayojana che? uttara-940 - je manuSya nAma-sthApanAdi dvAre tathA naigamAdinayo ane pratyakSAdi pramANothI sUkSma dRSTithI vicArIne samIkSA karato nathI. tene avicArita-ramaNIyatAthI ayogya yogya ane ajJAnatAthI yogya paNa ayogya lAge che. eTale vastune yathArthapaNe jANavA mATe niyavicAra karavo. ane bauddhAdi parasamayano anityavAdi pratipAdaka je RjusUtrAdi nayano mata che, tenuM je nathavidhijJa sAdhu che te tenA pratipakSa nityasvAdi pratipAdaka je dravyAstikAya naya che, tenAthI nirAkRta kare athavA svasiddhAMtamAM ajJAna-dveSAdi doSathI kalusita paradvArA je koI paNa doSabuddhithI jIvAdika vastu mAnI hoya tene paNa nayavidhijJa nivAre, tethI na vicAra karavo saprayojana che. nayadvAra pUruM thayuM (11) samavatAra dvAra :- mUDha-avibhAga0-mUDhanayavALuM kAlika sUtra che. tyAM naya samavatAra nathI. paNa jyAM sudhI cAre anuyoga (1) caraNakaraNAnuyoga (2) dharmakathAnuyoga Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (3) gaNitAnuyoga (4) dravyAnuyoganI apRthakatva-pratisUtra avibhAgathI-kahevAtA vibhAganA abhAvathI prarUpaNA hatI. temAM nayono vistArathI samavatAra hato. paNa e cAre anuyogonA pRthakvamAM nayono samAvatAra nathI. eka ja sUtramAM caraNakaraNAdi cAre vistArapUrvaka kahevAya te pRthakta ane na kahevAya te apRthakta. prazna-941 - A apRthakva keTalA kALa sudhI hatuM? athavA kayA puruSathI mAMDIne pRthakva thayuM? uttara-941 - jayAM sudhI Arya vaira guru mahAmatI hatA tyAM sudhI kAlika zrutAnuyoganuM apRthakva hatuM. tyAre vaktA-zrotA tIkSNaprajJAvALA hatA. kAlikagrahaNa prAdhAnya jaNAvavA mATe anyathA utkAlikamAM paNa sarvatra pratisUtra cAre anuyogo tyAre hatA ja, tenA pachI AryarakSitasUrithI mAMDIne kAlikazruta ane dRSTivAdamAM anuyogo pRthapha hatA. Ayarvara sudhI atharva chate sUtravyAkhyArUpa eka paNa anuyoga karAto pratisUtra cAra dvArA pratipAdana kare che. pRthakvAnuyoga karaNamAM te caraNakaraNAdi artho tenAthI ja vyavacchinna thayA tyArathI eka ja (cAramAMthI) artha pratisUtra vyAkhyA karAya che tyAre nahi. prazna-942 - Ayarvara sudhI apRthakve kahyuM, to te zuM Aryavare ja karyuM che ke tenA pachI AryarakSitasUrie? ema baMne rIte yAvat zabdArthanI upapatti che. uttara-942 - AryarakSitasUrie anuyogo pRthapha karyA che ke jemaNe Ayarvare pratipAdana karelo sUtrArtha sAra grahaNa karyo che. devendravaMdita zrImAna AryarakSitasUrie potAnA ziSya durbalikApuSpamitrane kaThinAIthI zrutArNavane dhAraNa karatA jANIne vinayavargamAM anugrahasahita kahevAtA kAlikAdizruta vibhAgathI pRthapha caraNakaraNAdi anuyogo karyA hatA. ane bhaviSyanA mati-meghA-dhAraNAthI parihaNa evA puruSone kSetra-kAlAnurUpa jANIne naigamAdi nayo paNa alaga karyA. nayonA avibhAgamAM vizeSa kAraNa - ziSyo traNa prakAranA - (1) apariNAmI (2) atipariNAmI (3) pariNAmI. (1) avipulamati agItArtho apariNatajinavacana rahasyavALA apariNAmI kahevAya che. (2) ativyAptithI jinavacanamAM apavAdadaSTivALA hoya te atipariNAmI. (3) samyaSpariNata jinavacanavALA, madhyasthavRttivALA pariNAmI kahevAya che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 143 apariNAmavALA ziSyo nayono je sva-sva viSaya "jJAna ja zreya che ane kriyA azreya che.' ema azraddhAvALA mithyAtvane na pAmo, tathA je atipariNAmI che te je eka ja nayathI kriyAdika vastu kahI te ja mAtra pramANa tarIke grahaNa karatA ane ekAntanityAdi vastunA pratipAdaka nayono paraspara virodha mAnatA mithyAtvamAM na jAo. ane je pariNAmI ziSyo che te joke mithyAtvamAM jatA nathI, chatAM vyAkhyAna thatA nayo dvArA vistArathI je sUkSma ane sUkSmatara bhedo che tene grahaNa na karI zakanArA-asamartha thAya. ema mAnIne AryarakSitasUrie kAlikazrutamAM temaja bIjA sarvazrutamAM vistAra vyAkhyAnarUpa naya vibhAga karyo. caraNakaraNAdi anuyogono zrutavibhAga : - agyAra aMga rUpa sarvazruta kAlagrahaNAdi vidhithI bhaNAya che eTale kAlika kahevAya che. temAM prAyaH caraNa-karaNasittarInuM pratipAdana ja che, eTale AryarakSitasUrie tyAM caraNa karaNAnuyoga ja vyAkhyAnamAM kartavya tarIke anujJAta karyo che. tathA RSibhASitauttarAdhyayanomAM nami-kapilAdi maharSio saMbaMdhI prAya dharma kathAo ja kahevAya che. eTale temAM dharmakathAnuyoga karyo. sUryaprajJapti vageremAM caMdra-sUrya-graha-nakSatrAdi cAra gaNita ja prAya jaNAvAya che eTale tyAM gaNitAnuyoga ja karyo. ane samagra draSTivAdamAM cAlanApratyavasthAnAdithI jIvAdidravyo ja pratipAdita che, tathA sonuM-rUpuM-maNi-motI vagere dravyonI siddhio kahevAya che. eTale tyAM dravyAnuyoga ja nirUpelo che. A rIte zrutanA vibhAgathI cAra anuyoganI vyavasthA karI che. ane dareka sUtre cAre anuyoga karavAno niSedha karyo che. 7mAM nihnava goSTAmAhilanI utpatti AryarakSitasUrie AyuSyanA aMta samaye ghI-tela-vAla-ghaTAdinI prarUpaNA sakalagaccha samakSa karIne durbalikA puSpa mitra vagere munine sUtrArtha lenArA jaNAvI vAlaghaTanI jema badhA sUtrArtha lenAra zrI durbalikApuSpamitrane gaNi-AcAryapade sthApatAM je mathurAnagarImAM anyatIrthio sAthe vacasvI tarIke vAda karavA mATe sUrie potAnA mAmA goTAmAhilane mokalyA hatA. te prativAdIne jItIne AvatA chatAM mane AvA vacasvIne choDIne sUrIe AvA muMgA jevA RSine AcArya banAvyo. te temaNe kevuM ayogya karyuM che. evA matathI ane te dhRta-ghaTAdinI prarUpaNA sAMbhaLIne gADha AgrahathI mithyAtvanA udayathI te goSTAmAhila 7mo nihnava utpanna thayo. A prasaMge tenI tathA AgaLanA 6 (cha) nihnavonI utpatti vagere paNa kahIzuM. prazna-943 kahevAya ? - to pachI naya-anuyoganA nidbhavathI guru AryarakSita kema nihnava na Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-943 - kAraNa ke naya-anuyogo nathI evuM teo bolatA nathI ke mithyAtvanA abhinivezathI teo kAMI bolatA nathI. paraMtu zAsanahita mATe ja nayAnuyoganuM gopana temaNe karyuM che. je mithyAabhinivezathI eka paNa jinokta pada ne chUpAve te bahurata-jamAli Adi jema nidbhava ja che. paNa temane evuM kAMI karyuM nathI. nilavanA mato (1) bahurata - eka kriyAsamaye vastu utpanna thatI nathI paraMtu ghaNA kriyAsamaye utpanna thAya che e matathI ghaNA samayomAM rakta-dIrdhakALavakhabhavanA prarUpako. (gaM.20,) (2) pradeza :- pUrvapadalopathI jIvapradezo jANavA, jemake vIra mahAvIra, eka ja carama pradezajIva evA matathI jIva che pradeza jemano te jIvapradezo arthAt caramapradezajIvane prarUpaNAvALA ane bAkInA pradezonA jIvatvano apalApa karanArA "jIvapradeza" nidvavo. (3) avyakta - uttarapadalopathI avyaktamata, jamake bhImo bhImasena. ahIM koI paNa saMyata ke asaMyata jaNAto nathI ema avyakta ja che. sarvanA matathI avyakta matavALA saMyatAsaMyatanA paricchedamAM saMdigdha buddhivALA. "avyaktamati' nihnava kahevAya che. (4) sAmuccheda :- eka dezathI samudAya jaNAto hovAthI utpatti sAthe ja sAmasyathI cheda-samuccheda vastuno vinAza eTale samuccheda thAya che. tene jaNAvanArA sAmucchedokSaNAyibhAva prarUpako. (5) tikriyA - uttarapadalopathI eka ja samaye be kriyAnA anubhavanA matathI dvikriyA. tene jaNAvanArA laikriyA kAlabhedathI bekriyAnA anubhavanA prarUpakone "krikriya" nitaMva kahevAya che. (9) airAzika - jIva-ajIva-nojIvabhedathI traNa rAzione prarUpavAvALA bairAziko kahevAya che. (7) abaddhiko :- jIvadvArA karma spardhAyuM che skaMdhanI jema baMdhAyuM nathI. ema kahenArA abaddhiko-skRSTakarmavipAkanA prarUpako 'abaddhika' nihnava kahevAya che. nidvavonI utpatti-utpattisthAna tathA bhagavaMta pachI keTalA varSe thayA. (1) jamAlI-zrAvastI-14 varSa-bhagavAnanA kevalajJAna pachI (2) trityagupta-RSabhapura-16 varSa-bhagavAnanA kevalajJAna pachI Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 _ japa gujarAtI praznottara (3) aSADhAcAryanA ziSyo-jetavikA-214 varSa bhagavAnanA nirvANa pachI (4) amitra-mithilA-220 varSa-bhagavAnanA nirvANa pachI (5) gaMga-ullakAtIra-228 varSa-bhagavAnanA nirvANa pachI (6) SaDulaka-puramaMtaraMjikA-544 varSa-bhagavAnanA nirvANa pachI (7) goSTAmAhila-dayapura-584 varSa-bhagavAnanA nirvANa pachI (8) boTizivabhUti-rathavIrapura-609 varSa-bhagavAnanA nirvANa pachI bahurata nidvavanI utpatti kuDapuranagarano rAjakumAra bhagavAna mahAvIrano bhANeja tathA jamAI jamAlI hato. teNe pAMcaso puruSo sAthe bhagavAna pAse dIkSA lIdhI temaja bhagavAnanI putrI sudarzanAe paNa eka hajAra strIo sAthe tenI pAchaLa dIkSA lIdhI. agiyAra aMga bhaNyA. ekavAra paramAtmAnI AjJA vinA anyatra vihAra karyo tyAM keTalAMka divase AMtaprAMta AhArathI jamAlIne dAhajuvara thayo. besavAne paNa te azakta thayo. eTale munione zIdhra saMthAro karavA kahyuM. paNa atyaMta pIDA thavAnA kAraNe pharI pUchyuM "saMthAro karyo ?' sAdhuo bolyA "ryo. eTale UThIne tyAM gayo. saMthAro aDadho patharAyo hato ane keTalIka bAkI hato. te joIne krodhita thaI mithyAtvanA udayathI avibhAga samayanI apekSAe kahela "jyimAM kRta' e siddhAMtanuM vacana asatya che. bIjA munioe aneka yuktiothI samajAvavA chatAM bodha na pAmyo. muniomAMthI keTalAka tene choDIne bhagavAna pAse gayA. keTalAMka tyAM rahyA. sudarzanAe paNa jamAlI uparanA anurAgathI teno mata svIkAryo. tathA Dheka zrAvakane paNa te mata svIkAravA upadeza ApavA lAgI. Dhake jANyuM sAdhvI mithyAtva pAmI che. avasara AvyuM paramAtmAnA mArgamAM sthira karavI joIe eka vakhata Dhake nibhADAmAM mATInA vAsaNo pakavavA mUkelA. te UMcA-nIcA karatA temAMno eka aMgAro jANI joIne bAjumAM svAdhyAya karatI sAdhvInA vastra para nAMkhyo, cheDo saLagyo eTale bolI. "are zrAvaka!te mArI saMghATI kema bALI?' Dhaka bolyo - "kyAM bALI che' haju to baLe che baLatuM hoya te baLyuM kema kahevAya? tamArA siddhAMta mujaba to tamAruM vastra kyAM baLyuM che?' vagere yuktiothI sAdhvIne sanmArge lAvI. mithyAduSkata ApIne jamAlI pAse gaI. samajAvyo. paNa te samajyo nahi. eTale sAdhvI potAnA parivAra sAthe tene choDIne bhagavAna pAse gaI. jamAlIe ghaNA lokone potAno mata aMgIkAra karAvyo. bhAga-2/11 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 zrI vizeSAvazyaka bhASyam AlocanA karyA vinA marIne kilbiSika deva thayo. A rIte jamAlInI utpatti tathA bahurata matanI utpatti jaNAvI. (1) jamAlI kriyamANakRta mAnavAmAM doSo-pratividhAno-siddhi. (1) kRtaM kriyamANaM na bhavati, sadbhAvAt-kRtasya vidyamAnatvAt, cirantanaghaTavat / | viparyayamAM bAdhaka:- (1) jo karAyeluM paNa karAya che ema mAnIe to satata-nitya karato rahe kAraNa kRtatvato sAmAnya ja che eTale satata kArya thatuM ja raheze kyAreya pUru thaze nahi. (2) ema mAnavAmAM to ghaTAdi kAryamATe je mATInuM mardana-cakrabhamaNAdikriyA viphaLa thaI jAya kAraNa ke te kALe kArya karAyeluM mAneluM che. prayoga- yad, trijyA vinaiva, yathA viniSpannaghaTe, ane kriyAkALe kArya kareluM mAno to tyAM kriyA phogaTa che. ane kriyamANakRtavAdi karelA vidyamAnanI kriyA che ema pratipAdana karanAra thAya che. eTale ahI pratyakSa virodha ja che. kAraNa ke utpattikALa pahelAM na thayeluM ja kArya utpatti kALe thatuM jaNAya che. tethI kriyamANa akRta ja che. vaLI "karAtuM hoya te karyuM" ema mAnanArA tamAro "AraMbhakriyAnA samaye ja kArya utpanna thAya che" e mata che. e barAbara nathI. kAraNa ke utpanna thatAM ghaTAdi kAryono nivartanaphala lAMbo ja dekhAya che. prazna-944 - bhale dIrghakALa dekhAya paraMtu ghaTAdi kAryanA AraMbhanA kriyA samaye ja athavA zivakAdikALe dekhAya che ema mAno ne? uttara-944- e barAbara nathI. kAraNa ke AraMbha kriyAsamaye ja ghaTAdi kArya thatuM dekhAtu nathI ke zivakAdikALe paNa dekhAtuM nathI. paraMtu dIrghakriyAkALanA aMte ghaTAdikArya thatuM jaNAya che. tethI kriyAkALe kArya mAnavuM ThIka nathI. kAraNa ke, tyAre te dekhAtuM ja nathI, paNa je salajanane pratyakSasiddha che te dIrghakriyAnA aMte kArya thAya che te barAbara che. jamAlIno pUrvapakSI sthavirono uttarapakSa - nAvRtam pArtha vijya, satva, mAsumavat ! jo akRta-avidyamAna paNa karAya to kharaviSANa paNa kema na karAya? A paNa akRta che ane kharaviSANa paNa akRta che eTale akRtattva to baMnemAM samAna ja che ne. asat-avidyamAna vastumAM karaNakriyA mAnavAmAM nitya-kriyAaparisamApti-kriyA viphaLatA vagere doSo ApaNe baMne ne sarakhA ja che. jema kRtapakSamAM te ApyA e amRtapakSamAM paNa che. eya pAchA samAna hoya to ThIka paNa amArAthI vadhu kaSTatara che. kAraNa, vidyamAna Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 147 vastumAM paryAyavizeSAdhAna dvArathI kyAreka to karaNakriyA utpanna thAya ja che. jemake, AkAza karo, caraNo karo, pITha karo vagere, paNa avidyamAnamAM to A nyAya sarvathA kharaviSANanI jema saMbhavato nathI, kAraNa ke je pahelAM kAraNAvasthAmAM avidyamAna kArya utpanna thatuM hoya to mATInA piMDathI jema ghaTa bane che. tema paNa viSANa paNa thatuM kema dekhAtuM nathI ? baMnemAM avidyamAnatA to sarakhI ja che. prazna-945 - kharaviSANa thatuM dekhAtuM nathI to ghaTa paNa ema ja bhale thAya athavA viparita kema na thAya? athavA pratisamayautpanna thatAM paraspara vilakSaNa svarUpa ghaNAM zivaka sthAsaka-kosa-kuzUlAdikArya koTiono kriyAkALa-niSThAkALa eka hovAthI prati prAraMbha samaye niSThAne prApta thayelAno dIrgha kriyAkALa dekhAya che to ghaTanI to vAta ja zuM karavI? arthAta mATIlAvavI-mardana-piMDa banAvavuM vagere badho ya kALa ghaTa banavAnI kriyAkALe che ema mAno. uttara-945- nA, kAraNa ke tyAM pratisamaya anya-anya kAryo zarU thAya che ane niSpanna thAya che. kAryanA kAraNakALa-niSThAkALa eka hovAthI ghaTa to chellA samaye ja zarU karAya che ane tyAM ja bane che. eTale eno dIrghanirvatana kALa kayo? prazna-949 - to pachI pUrvanA kArya samaye paNa ghaTa kema dekhAto nathI? uttara-949 - anya-zivakAdinA AraMbhe anya-ghaTalakSaNa kArya kaI rIte dekhAya ? paTAraMbhe ghaTa kyAreya dekhAto nathI, to nAme sviMya liIsa ema zA mATe kaho cho? zivakAdi paNa ghaTarUpa nathI paNa tenAthI anya ja che eTale tenA samayamAM paNa e ghaTa kaI rIte dekhAya ? na ja dekhAya. eTale ja te paNa tame ajJAnatAthI kaho cho te sivAddhI ane je kahyuM ne ke "tIrU tatte' to sAMbhaLo aMtyakriyAkSaNe ja prAraMbha thayelo ghaTa jo tyAM dekhAya che to zuM doSa che? kAMI nahi ane to nadi kiriyAne ema kahyuM tyAM jo vartamAna kriyAkSaNe kRta kArya na mAno to bhUta ke bhaviSya kriyAkALe te kaI rIte karAya ? jemake -nAtItaviSyakyiAkSI kAryakAra, vinaSTanutratvenA svAti, raviNAbavat ! eTale kriyAnA aMte kArya kaI rIte thAya ? tethI kriyamANa ja kRta che. jo kriyamANakRta nathI to kRta kyAM kahevuM? prazna-947 - kriyAnA aMte karIzuM to? uttara-947 - nA, yogya nathI, tyAre kriyA nathI. kriyA vinA paNa kAryotpatti mAnatA kriyAnI zarUAta pahelAM paNa kAryotpatti thAya kriyAsattva to baMnemAM samAna ja che. have vartamAna samaya kriyamANakALa ane tenA sivAya kRtakALa mAno to kriyamANa kALe kArya nathI eTale kharekhara akRta karAya che nahi ke kRta. ame tamane pUchIe chIe ke tame kArya kriyAthI Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrI vizeSAvazyaka bhASyam karo cho ke tenA vinA? jo kriyAthI to te anyatra samaye kema ane kArya anya samaye kema? khadira chedananI kriyAmAM palAzano cheda thato nathI. ane bIjuM kriyAnA aMte kArya thAya che kriyAsamaye nahi ema bolatAM to ulaTo kAryotpattimAM kriyA viddha hetu che evuM pratipAdana thAya che. tethI kAraNa paNa akAraNa thaI jatAM pratyakSathI ja virodha che. have kriyA vinA kArya thAya che, ema mAno to ghaTAdi kAryArthIono sarva mATImardana-pIMDa-banAvavuM cacaDAvavuMbhamAvavuM vagere kriyAraMbha nirarthaka ja che. eTale mumukSue tapa-saMyamAdi anuSThAna na karavuM kema ke tenA vinA paNa mukti sukhanI siddhi thAya che. evuM to thatuM nathI tethI kriyAkALe ja kArya che tenA aMte nathI. prazna-948- paNa mATIlAvavI-coLavI vagere cakrathI ghaTavicchinnatAkaraNa kArya sudhIno dIrgha ghaTanivartanakALa huM anubhavuM chuM. nahi ke tamArA kahevA mujaba je samaye zarU thAya che te ja samaye bane che evuM anubhavAya che to e kaI rIte? uttara-948 - jo ke pratisamaya anya-anyarUpa kArya koTio tyAM utpanna thAya che to paNa tenAthI nirapekSa tuM niyojana tarIke avivakSita hovAthI utpanna thatI paNa kArya paraMparAne gaNato nathI. kAraNa ke tane ghaTamAM ja abhilASa che, prayojana paNa tenuM hovAthI pradhAnatayA tenI ja vivakSA che. ahIM ghaTa utpanna thaze, e rIte tyAM ja tAro abhilASa che. eTale pratyeka samaye kAryakoTInA adarzaka tarIke he jaDabuddhi ! pratisamaya kArya saMbaMdhi paNa sarva kALane ghaTamAM lagAve che. ke A badho ya ghaTotpatti kALa che eTale tAro A abhiprAya mithyAnubhava che tuM eka samayanA ja ghaTotpatikALamAM ghaNA samayapaNAne grahaNa kare che. prazna-949- prati samaya kAryakoTio utpanna thatI tyAM koI jaNAtI nathI. paraMtu vacamAM zivaka-sthAsa-kozAdi koIka kAryo ja jaNAya che e kaI rIte? uttara-949- sAcuM. paraMtu skUla-zivakAdi kAryo ja je pratisamaye thanArA sUkSmakAryo che tene chabastha pragaTa rIte avadhArI zakato nathI, paraMtu pratisamaya kAryonA grAhaka evA anaMta siddhakevalInAM jJAno dareka samaye utpanna thAya che, te paNa tyAM vacamAM kAryo ja che. eTale Ama, pratisamaya kAryakoTio utpanna thAya che te ghaTe ja che. prazna-950- jo kAryano dIrgha kriyAkALa na mAno, paraMtu eka sAmAyika ja mAno to A caramasamayano niyama kayo ke jethI tyAM ja ghaTAdi kArya utpanna thAya che? tethI A niyamAbhAve prathama samaye ja kema kArya na karAya? karAya ja che. evuM kAraNa jaNAya che? uttara-950 - akAraNa kArya thatuM nathI, te aMtya samaye ja ghaTanuM kAraNa che, prathama samaye hotuM nathI. eTale tyAM prathama samayAdimAMkArya paNa thatuM nathI. jyAM kArya hoya tyAM kAraNa hoya, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara jyAM kArya na hoya tyAM kAraNa paNa na hoya, to kaI rIte tyAM utpanna thAya ? A kArya-kAraNa bhAva anvaya-vyatirekathI samadhigamya che. tenA dvArA ja aMtya samaye ja ghaTAdinuM kAraNa jaNAya che. eTale te tyAMja utpanna thAya che. eTale carama samaya niyama ghaTe ja che. 149 tethI uktaprakAre kriyamANa vartamAna kriyAkSaNa bhAvi kArya niyamA kRta ja kahevAya che. je kRta hoya tenI bhajanA, ahIM koI kRta kriyApravRttakAlabhAvi kriyamANa kahe che, anya te vigamakriya cakra pAkAdi utIrNa kRta ghaTAdi kArya kriyAmANa nathI kahetA, uparatakriyA hovAthI. prazna-951 - je saMthAro je je AkAza pradezamAM je je samaye patharAya che. te saMthAro teTalA pramANamAM te AkAza pradezamAM te te samaye patharAyelo che, ane patharAya che paNa kharo, arthAt keTaloka patharAyelo che ane keTaloka patharAya che. paNa Akho saMthAro patharAyelo kaI rIte kahevAya ? tethI "je karAtuM hoya che te karyuM kahevAya" evuM mahAvIra devanuM vacana satya kaI rIte thAya ? uttara-951 tame bhagavAnanA vacanane samajyA nathI eTale AvuM bolo cho. bhagavAnanuM vacana sarva nayAtmaka hoya che. eTale 'kriyamANa kRta' evuM paNa kyAreka vyavahAranayathI mAnI zakAya che. paraMtu "vatamALe patip ratnamALe saphara'' ItyAdi nizcaya matanAM sUtro che tenA abhiprAye "karAtuM hoya te karyuM, patharAtuM hoya te pAtharyuM" vagere ghaTI zake che, kemake te nayanI mAnyatA che ke prathama samayathI ja ghaTa karavAno AraMbha karyo nathI. paraMtu mATI lAvavI, masaLavI vagere judAM judAM kAryo dareka samaye AraMbhAya che, emAMnuM je kArya je samaye AraMbhAya te te ja samaye utpanna thAya che. kemake kriyAkALa-niSThAkALa eka ja che nahI to pUrve kahelA doSo prApta thAya. mATe "kriyamANa kRta" ja che. e rIte saMthAro paNa prathama samayathI ja Akho pAtharavA mAMDyo nathI. paraMtu dareka samaye tenA judA-judA avayavo patharAya che. emAMno je avayava je samaye pAtharavA mAMDyo hoya te avayava te ja samaye patharAya che. paNa Akho saMthAro to chellA samaye ja patharAya che. ane tyAM ja saMpUrNa patharAI rahe che. eTale "patharAtuM hoya te patharAyeluM che." prazna-952 jo pahelAM judA-judA kAryo thatA hoya ane saMthAro to chellA samaye ja AraMbhAto hoya, ne tyAM ja pUro thato hoya ema kriyAkALa-niSThAkALa eka ja hoya to pachI mane saMthArAno ja dIrgha kriyAkALa kema anubhavAya che ? uttara-952 dareka samaye thatI kAryanI paraMparAthI tame vimukha cho. ane mAtra saMthArArUpa kAryamAM ja buddhivALA cho, tethI dareka samaye thatA kAryanI paraMparAno kALa saMthArAmAM yojo cho. eTale e badho kALa saMthArAno ja anubhavAya che. - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrI vizeSAvazyaka bhASyam sthaviro dvArA ATaluM samajAvavA chatAM jamAlI na mAnyo eTale sAdhuo tene choDI bhagavAna pAse cAlyA gayA. Dheka zrAvaka dvArA pratibaddha thayelI priyadarzanA paNa bhagavAna pAse gaI. (2) tiSyagupta-caramapradeza jIva rAjagRhanagara-vasuAcArya-ziSya-tiSyagupta-AtmapravAdanAmanA pUrvanuM adhyayana karatAM A sUtrAlApaka Avyo. "pa aMte ! nIvapaNa nItti vattatraM siyA? . no rUpakemake / evaM do, tinni, jAva dasa, saMkhejjA, asaMkhejjA bhaMte ! jIvapaesA jIva tti vattavvaM siyA ? / no iNaDhe samaDhe, evaM paesUNe vi NaM jIve no jIve tti vattavvaM siyA ? / se keNaM aTeNaM ? / jamhA NaM kasiNe paDipunne logAgAsapaesa tulle jIve jIve tti vattavvaM siyA, che tevi ga" A AlApo bhaNatAM koI nayane A paNa mAnya che. sarvanayone nahi ema ajANatA tiSyaguptane mithyAtvanA udayathI daSTi viparyAsa thayo. je kAraNathI ekAdi pradezavALA jIvo nathI ne aMte ! nIvapaNe ema AlApakamAM niSedha hovAthI ema eka pradezathI hIna paNa jIva hoto nathI. tethI je koI paNa caramapradezathI te jIva paripUrNa karAya che te ja pradeza jIva zeSapradezo nahi. emAM A AlApaka pramANa che. ema e viparitamati thayo. eka anya pradeza jIva che, kAraNa ke jIva tenA bhAvathI bhAvita che ema bolatA tiSyaguptane gurue kahyuM - tane jo prathama jIvapradeza saMmata nathI to aMtima pradeza kayA prakAre jIva mAne che ? te paNa jIva ghaTato nathI tAro abhimata caramapradeza paNa jIva nathI, anyapradezothI tulyapariNAmavAtuM prathamAdi anya pradezava athavA vyatyayaviparita prayoga te aMtima pradeza tuM jIva kaI rIte mAne che ane prathama pradezane tevA rUpe mAnato nathI? prathama pradeza paNa jIva ja mAna, zeSa pradeza tulya pariNAmavAta caramapradezavat, athavA tAro ahIM kyo vizeSa hetu che ke jethI pradezatva tulya chatAM carama pradezamAM-jIva ane prathama pradezamAM jIva nahi ? have jo, vivakSitAsaMkhyapradeza rAzino aMtyapradeza pUraNa che. eTale vizeSa saMbhAvathI te jIva kahevAya ane prathama nahi kahevAya evI tArI buddhi che te yogya nathI, kAraNa ke jema aMtya pradeza pUraNa che tema prathamAdi eka-eka pradeza te jIvarAzinA pUraNa ja che. ekeya pradeza vinA te pUrNa thato nathI ema, sarvajIvapradezo vivaNita pradezamAnapUraNamAM aMtyapradezanI jema pratyeka jIva hovAthI pratijIva jIvabahutva-asaMkhyaya jIvAtmaka AvI paDe che, athavA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 151 prathamAdi pradezanI jema aMtya pradeza paNa ajIva hoya to sarvathA jIvAbhAvano prasaMga Ave che. have jo pUraNatva samAna hovA chatAM aMtya pradeza ja jIva kahevAya ane bIjA badhA ajIva kahevAya evo Agraha tuM na choDe to rAjAdinI jema tArI marajI. je ThIka lAge e bole. ane ema chatAM viparyaya paNa kema na thAya ? prathama pradeza jIva ane carama pradeza ajIva athavA viSamatA paNa kema na thAya. keTalAka pradezo jIvo, keTalA ajIvo AvA aniyamathI sarvavikalponI siddhi kema na thAya ? svecchAe bolanArA sarvapakSo game tema bolI zake che. je pRthak eka-eka avayavamAM nathI te sarva samudita avayavomAM paNa na hoya, jema retInA pratyeka kaNomAM na raheluM tela tenA samudAyamAM nathI. prathamAdi eka-eka avayavamAM jIva nathI to zeSa pradezomAM na raheluM jIvatva pariNAmAdithI tulya evA carama pradezamAM akasmAt kyAMthI TapakI paDyuM ? prazna-953 - * prathamAdi aMtyasivAyanA pradezomAM dezathI jIva che ja, caramapradezamAM to e saMpUrNa paNa che, eTalo phera che. eTale naM savvA na vIsu (gA.2340) e vAta asiddha che. uttara-953 - to paNa ca2mapradezamAM saMpUrNapaNe jIva kaI rIte ghaTe ? tyAM paNa e dezathI ja ghaTe prathamAdi pradezathI jema te paNa pradeza che jo aMtyapradezamAM saMpUrNa jIva mAne to tyAM tenA bhAvamAM je hetu che te zeSapradezomAM paNa samAna ja che. eTale temanAmAM paNa aMtyapradezanI jema pratipradeza saMpUrNa jIvatva kema nathI mAnato ? jo prathamAdi pradezomAM jIvatva na mAne to caramamAM paNa na mAnavuM joIe. kemake, anyapravezopa no nIvaH pravezatvAta, yathA prathamAhi pravezaH / jema prathamAdi pradezo pradezarUpa hovAthI jIva nathI tema aMtyapradeza paNa pradezarUpa hovAthI jIva nathI. - prazna-954 - tamArI A pratijJA Agama bAdhita che kAraNa ke, AlApakamAM prathamAdi zeSa pradezo jIvatvathI niSedha karAyelA che. aMtyapradeza nahi, tyAM te jIva tarIke anujJAta che. eTale kaI rIte prathamAdi pradezanI jema eno jIvatvaniSedha mAnuM? uttara-954 - te aMtyapradeza paNa zrutamAM jIvatarIke niSedha karAyo che te eka che. eTale "o mane ! nIva pahne nIve tti vattatraM siyA ? / no phaLake samaTTe' tethI jo zruta tane pramANa hoya to caramapradeza paNa jIva na mAnavo. eka hovAthI, prathamAdi anyatara pradezavat, ane jo tuM zrutane pramANa kare che to badhAya jIva pradezo jIvatvathI paripUrNa zrutamAM kahelA che mAtra caramapradeza nahi. tyAM kahyuM che- "nanhA nuM siLe pahiputre to sapasatuphphe nIve nIve tti Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1para zrI vizeSAvazyaka bhASyam vattatraM siyA" eTale zrutapramANa IcchatA tAre eka caramapradeza ja jIva tarIke na mAnavo. daSTAMta :- jema eka taMtu AkhA paTano upakArI thAya che. kemake tenA vinA paTano asaMbhava che. paraMtu te eka taMtu Akho paTa banatuM nathI, paNa te taMtuo badhA ekaThA thayelA samasta paTa thAya che tema eka jIvapradeza jIva thato nathI paraMtu sarve jIva pradezo samudita thayelA jIva che. prazna-955 - tame AgaLa (gA.2335)mAM kahyuM ne ke nayanamatane na jANatA dRSTiviparyAsa thayo to A kyA nayane mAnya che? uttara-55 - evabhUtanayano A mata che ke- deza-pradezo vastuthI bhinna nathI. tethI te avasturUpa manAya che. eTale deza-pradeza kalpanA jIva che, carama pradezamAtra nahi. te svIkAra. have jo grAma baLyuM paTa baLyo e nyAyathI eka dezamAM paNa samastavastunA upacArathI caramapradeza rUpa dezamAM paNa samasta jIvabuddhi pravarte che to zeSa prathamAdi pradeza upacArathI jIva mAna. nyAya baMnemAM samAna che. athavA eka ja caramapradeza jIva thato nathI paraMtu dezona jIvamAM ja jIvopacAra ghaTe che. jema keTalAka takhtaothI nyUna paTamAM paTopacAra dekhAya che nahi ke mAtra eka taMtumAM ema ahIM paNa samajavuM. gurue yuktiothI samajAvavAM chatAM tiSyagupta na mAnyo eTale gaccha bahAra karyo. ekalo vicarato AmalakalpAnagarImAM Avyo. tyAM mitrazrIzrAvake nitava jANIne pratibodha karavA mATe jaIne nimaMtraNa ApyuM. mArA ghare prasaMga che tyAM padhArazo. gayo. tenA samakSa bhojana-anna-pAna-vyaMjana-vastrAdinA DhagalA khaDakyA. temAMthI sarva anya avayavo laIne vahorAvyA, bolyo te zrAvaka ! tuM Ama mAruM apamAna kare che. zrAvaka-jo A satya nathI to te boleluM badhuM juduM che. jo aMtyAvayavo samasta avayavInuM je sAdhya che te karatA nathI, eTale e tane mAnya nathI-kUra-pakavAna-vastrAdino sikya-sukumArikAdino sUkSmakhaMDa-taMtu Adi rUpa caramAvayava jo tane pariSotakara nathI to saMvyavahArathI atIta aMtyAvayavamAM samastAvayavIno graha tamane zA mATe ? aMtyataMtu mAtra paTa nathI, te paTanuM zItarakSaNAdi kArya karato nathI. jema ghaTa paTanuM kArya karato nathI, paTakAyaMbhAve paNa jo tuM taMtune paTa mAne to e paTa ghaTa ke khapuSpa kema na thAya. e badhAmAM paTakAryo kartavya to sarakhuM ja che ne ? vaLI, tAro abhimata avayavI caramAvayavamAM nathI. A rIte prApta karavAnI vastu saMpUrNa rIte anupalabdha-aprApta thaI jAya. arthAtu kAMI paNa na maLe, ane evo vyavahAra paNa nathI ke eka cheDAnA AdhAre AkhA paTanI jema, kAMI Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 gujarAtI praznottara prApta thAya. jo ema thAya to AkAza kusuma paNa prApta thaI jAya. ane bIjA lakSaNamAM to dRSTAMta paNa nathI maLI zakatuM. evo kayo avayavI maLe ke je mAtra aMtyAvayavarUpa hoya ? koI na maLe. eTale tenI sarakhAmaNI koIpaNa dravyAdi sAthe thaI zakatI na hovAthI daSTAMta paNa maLI zakatuM nathI. eTale sAdhya paNa kaI rIte siddha thAya? na ja thAya. rUpavyikSaUDIHsyAnupatabdhaH vyavahAramAvISya, puSpavat " athavA "satyavayavamatramavayavI, avayavI saMpUrNatAhetutvA" ahIM daSTAMtAbhAve paNa sAdhyasiddhi nathI. je upalabdha nathI, vyavahAra nathI ane dAMtAbhAve anumAna nathI karAtuM. tethI, pratyakSAdi pramANothI arthonI siddhi che. ane te artho tArA pakSanA sAdhaka tarIke pravartatA nathI. eTale sarvapramANa viSayAtIta hovAthI tArI mAnyatA mithyAtva ja che. A rIte mitrazrI e prerelA teNe bodha pAmI kSamApanA karI ane zrAvake saMpUrNa annapradAnAdi vidhithI pharIthI vahorAvyA. jaIne ziSyaparSadA yukta vidhi pUrvaka gurucaraNe pAcho pharyo ane samyagu mArga prApta karI guru sAthe vicaryo. ti tidhyAna: (3) aSADhAcAryanA ziSyo avyaktavAdIo. zvetavikAnagarI-paulASADha maitya-aSADhAcArya, ghaNA ziSyone agADhayogo cAle che. bIjA vAcanAcArya na hovAthI AcArya pote vAcanAcArya thayA. tevA karmavipAkathI te ja divase rAtrimAM hRdayazULathI kALa karIne saudharmadevalokamAM nalinI gulmavimAnamAM deva thayA. gacchamAM koIne khabara na paDI. avadhithI pUrvano vRttAMta jANIne sAdhu-anukaMpAthI AvI te ja zarIramAM dAkhala thaI ane sAdhuone jagADIne kahyuM. vairAtrikakAla grahaNa karo. sAdhuoe tema ja karyuM. zrutanA uddeza-samudeza-anujJA temanI AgaLa ja karyA, divyaprabhAvathI te deve te sAdhuonAM kAlabhaMgAdi vipnane rakSatA jaldI yogo pAra pADyA. pachI te zarIra choDIne svargamAM jatA teNe sAdhuone kahyuM kSamA karajo, asaMyata evA meM potAne sAdhuo evA tame vaMdAvyA, huM amuka divase kALa karIne svargamAM gayo tamArI anukaMpAthI AvIne tamArA agADha yogo pUrA karAvyA. ema kahI khamAvIne svasthAne gayo. te sAdhuo tenA zarIrane pAThavIne vicAre che aho ! ghaNA samaya sudhI asaMyata vAMdayo. tema anyatra paNa zaMkA-koNa jANe koNa saMyata, asaMyata deva koI che? eTale koIne vaMdana na karavA ja zreya che nahito asaMyata vaMdana ane mRSAvAda thAya. Ama tevA prakAranA bhAre karmanA udayathI te apariNata mativALA sAdhuo avyaktamatane svIkArelA paraspara vaMdana karatA nathI eTale sthaviroe kahyuM-dareka anyamAM tamane saMdeha che to jeNe kahyuM- huM deva chuM tyAM paNa tamane zaMkA na thaI ke e deva che ke adeva? jo teNe svayaM kahyuM - huM deva chuM ane devarUpa pratyakSa ja joyuM eTale tyAM saMdeha nathI. jo ema Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zrI vizeSAvazyaka bhASyam mAno to jeo kahe che ane sAdhuo chIe ane sAdhurUpa pratyakSa ja dekhAya che temAM sAdhutvano saMdeha kevo? jethI tame ApasamAM vaMdana karatA nathI ane sAdhunA vacananI devanuM vacana sAcuM che e kahI na zakAya. kAraNa ke deva vacana krIDA mATe anyathA saMbhave che nahi ke sAdhunuM vacana. kAraNa temane kriDAAdinI virati hoya che. ema kahevA chatAM na samajyA tyAre gaccha bahAra karyA. ane bhamatA-2 rAjagRhI gayA tyAM mauryavaMzI balabhadrarAja-zrAvake avyaktavAdi nitavo AvelA jANyA. mANaso mokalIne rAjakulamAM lAvyA. kaTakamardanI mAravAnI AjJA karI, hAthI-sainyo temane masaLavA lAvatAM teo bolyA rAjana ! ame jANIe chIe tuM zrAvaka che to kema amane zramaNone Ama mAre che ? rAjA-tamArA siddhAMtathI ja koNa jANe ke huM zrAvaka chuM ke nathI? tema paNa cora, cArika ke mArAo cho? e paNa koNa jANe? te o bolyA ame sAdhuo chIe jo ema hoya to avyaktavAditayA kema paraspara paNa jayeSTha mujaba vaMdanAdi karatA nathI ? AvA niSphara-komaLa vacanothI rAjAe temane kahyuM eTale saMbuddha ane lajjita evA zaMkA vagaranA sanmArge paDyA. rAjA-tamane saMbodhana karavA mATe meM AvuM badhuM karyuM che. kSamA karajo anya yuktio - jo pratyakSa yatiomAM zaMkA hoya to parokSa jIvAdimAM sutarAM zaMkA thAya to samyaktano paNa abhAva thAya. ane sUkSma-vyavaNita-vikRSTarUpavALA jIvAdi padArthomAM ane atyantaparokSa jinAdimAM tamane zaMkA kema nathI ? jinavacanathI jIvAdimAM zaMkA nathI ema kahezo to eto ahIM paNa samAna che susAdhuvRtanA hetuthI A zramaNa che e nizcayathI vaMdana karavA yogya che te susAdhutA Alaya-vihAra sthAnabhramaNathI ane bhASAvinayathI suvihita sAdhu che ema jANavuM. jema jinaguNa vagaranI paNa jinendrapratimA jANatA chatAM pariNAma vizuddhi mATe tame vaMdana karo cho to sAdhuone kema nahi ? sAdhumAM to sAdhutva hoya ke na paNa hoya, paraMtu pratimAmAM to jinatva nathI ja evo nizcaya che to te zA mATe vAMdavI ane sAdhuvaMdana kema pratiSedha karavA? prazna-56 - asaMyata devAdhiSThita yatirUpa vaMdAtA temAM rahelA asaMyamarUpapApanI anumodanA thAya, pratimAmAM to e nathI? uttara-56 - devatAdhiSThita pratimAmAM paNa anumodanArUpa doSa thAya ja che. prazna-957 - pratimAmAM vizuddha adhyayavasAyavALAne jinabuddhithI namaskAra karatAM anumodanArUpa doSa nathI? Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 155 uttara-957 - jo ema hoya to yatibuddhithI yatirUpane vizuddhAdhyavasAyavALAne namaskAra karatAM zuM doSa che ke tame paraspara vaMdana karatA nathI. prazna-958 - to liMgamAtradhAraka pArthasthAdine paNa yatibuddhithI vizuddhALyavasAyIne namatAM kAMI doSa nahi lAge ne? uttara-958 - yogya nathI. pArthasthAdimAM pratyakSathI ja samyagRtirUpano abhAva hoya che. te abhAva "AlayavihAra' vagere yatiliMganI anupalabdhithI dekhAya che, tethI pratyakSa doSavALA pArthasthAdione vaMdana karanArane tenI sAvadya anujJArUpa doSa che ja. banne (yathAvelaM) bagaliMga jANaMtassa namao havai doso / niddhaMdhasaM ya nAUNa vaMdamANe thavo hoto ane pratimAmAM to doSAcaraNa na hovAthI tenA vaMdanamAM sAvadyAnujJAnA abhAve doSa nathI. jo tame pratimA paNa na vAMdo to evA zaMkAcArI tamAre devakRta hoya, ema dhArI AhAraupadhi-zayAdi paNa na grahaNa karavI, Ama ati zaMkALutAmAM samasta vyavahAranA ucchedanI Apatti Ave kAraNa ke, koNa jANe A bhojana che ke kRmi ? evI AzaMkAmAM bhojanAdimAM paNa kRmyAdibhrAMti dUra nathI thaI eTale tamAre badhuM abhakSya ja thaI jAya che. temaja AlAbu (tuMbaDu), vastrAdimAM paNa maNi-mANeka-sarpAdinI bhrAMti paNa dUra karI nathI eTale e paNa abhogya thaI jAya che. tathA yati sAthe paNa saMvAsa kalyANakArI nathI kAraNa temAM paNa pramadA-kuzIlanI zaMkA che. ane gRhastha paNa kadAca yati hoya ema bhramathI tene AzIrvAda na ApavA. kemake bhavya ke abhavya che evuM koNa jANe, eTale dIkSA na ApavI. jinamata ane jinendro paralokasvarga-mokSa vagere badhuM zaMkAspada che to dIkSA zA mATe ApavI-levI ? have jinendro che ane temanA vacanathI ja samagra paraloka-svarga-mokSAdinI pratipatti thAya che to temanA vacananI ja yativaMdana paNa kema mAnatA nathI ? ane jo jinamata tamane pramANa che to "muni" e buddhithI Alaya-vihArAdi bAhyakaraNa parizuddha deva paNa vizuddhabhAvathI vaMdAto doSa rahita vizuddha ja thAya- 3 vAge-12-rahassamitIvi samApirAsariyasArA parimiya pamA nijIyamapattavamA II A athavA. jema ASADhadeva yatirUpadhara ahIM joyo tema bIjA keTalA devo tenA sivAya tame pahelA joyA che? ke eTalA mAtrathI ja tamane sarvatra avizvAsa che? kAraNa ke chadmastha samayanI sarva caryA vyavahAranayane AzrayIne hoya che. tethI vizuddha manavALo te rIte Acarato vizuddha Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 zrI vizeSAvazyaka bhASyam thAya che. saMvyavahAra baLavAna che. zrutavidhi vaDe grahaNa karela azuddha AhArano sarvajJa paNa niSedha karatA nathI. kyAreka te chabasthane paNa vaMdana kare che. jinezvaranuM zAsana nizcayavyavahAranaya yukta che. eTale kyAreka, kAMIka, kyAMka Azcarya jevuM kAMI te dekhAtA sarvatra tevA bhAvanI zaMkA ghaTatI nathI. tethI vyavahAranaya AzrayIne tamAre paraspara vaMdanAdi yogya che. (4) samuccheda daSTi-azvamitra mithilAnagarI-lakSmIgRha caitya-mahAgirisUriziSyakauDinya-temanA ziSya azvamitra anupravAdapUrvamAM rahela naipuNa vastubhaNatA azvamitrane - kunnisamayeraphathI sarve vachittisaMti, parva nAva mALiya tti, parva vIyA samaye, vi vattatraM che e ekasamayAdi vyavacchedasUtrathI nAzapratipatti utpanna thaI. arthAta utpatti sAthe ja sarva jIvo sarvathA vinazvararUpa che to pachI teone sukRta-duSkRta karmanA phaLanI anubhUti kyAMthI thAya? na ja thAya. evo bodha utpanna thayo ane evI prarUpaNA karavA mAMDyo. enA javAbamAM gurue tene AgaLa kahevAnArI yuktiothI samajAvyo. vastuonuM pratisamaya vinAzitva A eka kSaNakSayavAdi RjusUtranayano mata che sarvanayamata nathI tethI mithyAtva ja che. prazna-959 - e mithyAtva kaI rIte? uttara-959 - kALaparyAyamAtranA nAzamAM sva-para paryAyathI anaMtadharmAtmaka vastuno sarvathA vinAza ghaTato nathI kALa-nArakAdinI utpattino prathamAdi samaya te ja che paryAyamAtra teno nAza. vastu-anaMta sva-paraparyAya dharmaka arthAta je samaye te nArakavastu prathamasamayanAraka tarIke nAza pAme che te ja samaye dvitIyasamayanAraka tarIke utpanna thAya che. ane jIvadravya tarIke kAyama rahe che. eTale kALa-addhAparyAya mAnavo mAtranA vicchedathI sarvaviccheda atyaMta viruddha che. prazna-960 - pUrvokta AlApakathI sUtra prAmANyathI pratisamaya sarvathA vastuno uccheda jaNAvAya che tenuM zuM? uttara-960 - jo sUtra tAre pramANa hoya to sUtramAM dravyArthatayA zAzvata paNa vastu anyatra kahelI ja che ane paryAyatayA ja azAzvata paNa kahela che. te sUtra - nerA NaM bhaMte ! kiM sAsayA, asAsayA ? / goyamA ! siya sAsayA, siya asAsayA / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ? goyamA ! davvaTThayAe sAsayA, bhAvaTThayAe asAsaya tti / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 157 ahIM paNa prathama samayanArako naSTa thaze ema sUtramAM sarvanAza nathI jaNAto. kAraNa ke samayAdivizeSaNa kahyuM che. eTale ahIM sarvathA nAza nathI paNa, prathamasamayanArako nAza pAmaze arthAt prathamasamayanAraka tarIke naSTa thaze. ema bIjAdisamayanArako paNa dvitIyAdi samayanAraka tarIke nAza pAmaze. sarvathA nahi, dravyapaNe zAzvata hovAthI, nahi to sarvanAza mAnavAmAM prathamasamayAdi vizeSaNa na ghaTe. kemake prathamasamayotpanna nArakonA sarvathAnAzamAM bIjA-trIjAdi samaya nAraka vaLI kevo? avasthita ja koInuM 1-2-3 Adi samayAtpanna evuM vizeSaNa ghaTe che. jayAre sarvathA nAza mAno to prathamasamayotpanna nArakano niranvayanAzathI nAza thato hovAthI dvitIyasamayotpanna nAraka ema bolavuM kaI rIte ghaTe ? je nArakathI sarvathA vilakSaNa hovAthI e deva ghaTa ke abhAva na kahevAya? ane devAdinA vyayadezamAM dvitIyAdi samayanAraka nathI. tethI prathama-dvitIya-tRtIyAdi samayotpanna evuM vizeSaNa koIka avasthita nArakAdinuM ja ghaTe che, ema A sUtramAM paNa nArakAdino sarvoccheda jaNAvAto nathI. eTale potAnA azubhakarmavipAkajanita tAro A vyAmoha ja che. tethI te A pramANe viparita prarUpaNA kare che ane mAne che. prazna-961 - to mAnazuM ke nArakAdinI pratisamaya aparApara samAna kSaNotpatti thAya che, eTale te samAna kSaNa utpattithI je samAjakSaNa saMtatirUpa saMtAna che tenAthI saMtAnane AzrayIne nArakAdinuM kyAreka dhrauvya vinA paNa 1-2-3 Adi samayotpanna vizeSaNa ghaTe ja che ne? uttara-961- nA na ghaTe, sarvathA vinAza-samuccheda mAnatAM koNa konuM saMtAna? athavA koNa konA samAna? evuM niSkAraNa ja e kahevAya che, niranvaya nAze avasthita koI nArakAdi kSaNo nathI ke jene AzrayIne kahevAya ke A enuM saMtAna ane A enA samAna vagere jo saMtAnIthI saMtAna abhinna hoya to A saMtAna vaLI zuM ? tasvarUpa ja che. jo saMtAnIthI saMtAna bhinna hoya to e kSaNika nathI paNa avasthita mAnelo che. jo kSaNika mAno to saMtAna nathI saMtAnavatu, tethI saMtAnabhAvapakSamAM kahelA ja doSo che. Ama sarvathA uccheda mAnavAmAM saMtAna utpanna thato nathI evo phalitArtha thayo. have samAna pakSa-jo pUrvekSaNano uttarakSaNe koIpaNa rUpe anugama-anvaya thAya to te anugAmamAM pUrvottarakSaNathI samAnatA thAya. sarvathA pUrvekSaNano vinAza-niranvaya nAzamAM uttarakSaNanI samAnatA na ghaTe. jo te baMnenI samatA mAno to tadrupa koIka avasthita hovAthI pUrvekSaNano sarvathA vinAza nathI. have jo vinAzamAM ya samatA mAno to sarvathA abhAvI pUrvekSaNa sAthe samAna khapuSpa paNa ghaTe. baMne sarvathA abhAva rUpe tulya ja che. ane sarvathA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam niranvayavinAzamAM ghaTathI paTanI jema uttarakSaNathI sarvathA anya ja pUrvakSaNa che ane tenAthI anya uttarakSaNa che eTale sarvathA anya pUrvakSaNanA nAzamAM tenAthI sarvathA anya uttarakSaNa jo samAna mAno to trailokaya paNa tenA samAna thAo. ananvayitva hovAthI anyatva sarvatra samAna che. 158 prazna-962 - te trailokya prastuta pUrvakSaNanI sAthe dezAdithI vyavahita hovAthI asaMbaddha che eTale tenA samAna nathI, uttarakSaNa to tenA sAthe saMbaddha hovAthI tenA sadeza che ne eTale tenI samAnatA thAya to zuM harakata che ? uttara-962 - te pUrva-uttarakSaNono saMbaMdha pUrvakSaNanA sarvathA vinAzamAM kyAM rahyo ? te saMbaMdha mAnavAmAM anya saMbaMdha ayogathI anvaya mAnavAnI tamAre Apatti Avaze ane kAMIka dhruvapaNuM paNa thaze ? athavA tamane pUchIe chIe sarva vastukSaNika che evuM kyAMthI jANyuM e jaNAvo. jo kahezo ke zrutamAMthI to te zrutanI arthavijJAna-asaMkhyeya samayo sudhI cittanA avasthAnamAM ja "sarva kSaNikam" e vijJAno prayoga ghaTe nahi ke pratisamaya nAzamAM, kAraNa ke pada sAvayava che tenA saMbaMdhi eka eka akSara asaMkhyAta samaye racAya che te akSaro saMkhyAta bhegA thatAM pada bane che. saMkhyAta padothI vAkya bane che. ane tadartha-vAkyArtha grahaNa pariNAmathI sarvakSaNabhaMgajJAna thAya te utpattinA samaye ja naSTa thayelA mananuM ghaTatuM ja nathI. kSaNa bhaMgavAda mAnatAM tRpti mArgagamanAdipravRtane kheda-zrama, klama-glAni, sAdharmavaidharma, pratyayAdi-svanihita pratyanumArga-asmaraNAdi, adhyavasAya, dhyAna, bhAvanA A badhAM utpatti pachI tarata ja vastunA sarvanAzane mAnavAmAM kaI rIte ghaTe ? koLiye-koLiye khAnArAM devadatta kSaNika hovAthI anya-anya che. ane bhojanakriyAnA aMte te bhoktA paNa sarvathA nathI, bhUjikriyAvizeSaNanA abhAve tenAthI viziSTa devadattano paNa sarvathA uccheda thaI jaze. tethI eka aMtima koLiyo nAkhavAmAM tRpti kevI ? ane bhoktAnA abhAve e tRpti kone thaze ? A rIte janArAdi vagereno paNa zramAdi abhAva svabuddhithI vicAravo ema samasta loka vyavahAranA vinAzanI Apatti che. prazna-963 * je kAraNathI pratigrAsa anya-anya bhoktA ane apara-apara tRptimAtrA thAya che ethI ja tRpti ane tRptano pratikSaNa vinAza ame mAnIe chIe vizeSaNa bhede vizeSyano paNa avazya bheda che.'nahi to vizeSaNabheda paNa ayogya thaI jAya, na ghaTe. ane pratikSaNa vinAzItvamAM tRpti Adino ayoga ame kahelo ja che ne ? paNa te barAbara nathI kAraNa ke, A rIte pratikSaNa vinAzitvamAM sarva tRpti-zrama-klamAdi lokavyavahArathI siddha che. arthAt-tRptiAdi vAsanA vAsita pUrva-pUrva kSaNathI uttarottara kSaNa tyAM sudhI utpanna thAya che Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 159 jyAM sudhI aMte utkarSavALA tRpti Adi na thAya. A kSaNikatvamAM ja ghaTe che nityatvamAM nahi nitya aprazyuta-anutpanna-sthira eka svabhAva hovAthI sarvadA tRpti Adino kAMto sadbhAva hoya ane kAMto abhAva hoya che mATe ? uttara-963 - jo ema hoya to pUrvakSaNanA vinAzamAM uttarottara kSaNomAM tRpti AdinI kramathI je utkarSavALI paryante tRpti ane zramAdi saMbhave che ane chevaTe saMpUrNa tRpti Adi thAya che te kyA kAraNe ? kaho jo pUrvapUrvakSaNathI uttarottarakSaNanI je tRptiAdi vAsanA utpanna thAya che te kAraNe tRpti Adi thAya che ema kaho to, te yogya nathI, kAraNa ke te vAsanAno tenAthI abhinna evI pUrvapUrvakSaNanA nAzamAM nAza thAya che. have jo uttarottarakSaNamAM te anusare ja che evo tAro abhiprAya hoya to pUrvapUrvakSaNano sarvavinAza kaI rIte karI zakAya ? tenAthI abhinna thayelI tRptiAdi vAsanA to tyAre anuvarte ja che. athavA kSaNomAM sarvanAze dikSAnuM zuM prayojana che ? nirarthaka che. have, dIkSA mokSa mATe che ema tArI mati che to kahe te mokSa nAzarUpa mAne che ke anAzarUpa ? jo nAzarUpa to e mokSa kayo ? sarva vastuno svarasathI prayatna vinA paNa nAza tArA mate siddha ja che eTale dIkSA prayatnathI zuM ? jo mokSa anAzarUpa-nitya mAno to sarva vastu kSaNika na hoya. mokSamAM ja vyAbhicAra Ave che. prazna-964 to sva-AtmIya vijJAna-vedanA-saMskArarUpa AtmaskaMdhanI kSaNa paraMparA rUpa saMtAna-svasaMtAna haju paNa naSTa thayo nathI. ane mokSa niHsaMtAnane ja che eTale niHsaMtAna mATe dIkSA karAya che ema kahIzuM ? - uttara-964 - sarvanaSTa-vinAza prAptane chinna ke achinna saMtAnanuM zuM prayojana hoya ke jethI saMtAna haNavA mATe dIkSA le ? athavA kSaNabhaMgurapaNe sarvathA naSTane A cintAthI zuM ? ke A svataMtAna che, A pa2saMtAna che A saMtAna nAza pAmelo che ke A saMtAna nathI haNAyo ke jethI sasaMtAno ahaOM tti to vivavA ema kaho cho. prazna-965 - - sarvaM vastu kSaNikam paryante nAzadarzanAt payovat / - pUrvapakSa: uttara-965 - jo vastuno paryante nAza dekhAya to pratikSaNavinAzitva hovAthI zuM vaLyuM ? ke jethI sarva kSaNikaM kaho cho ? prazna-966 sAcuM che. paraMtu ahIM A teno abhiprAya che ke paryante paNa ghaTAdino vinAza nirdetuka ja hoya che. mugarAdi vinAzahetunA ayogathI, jemake tyAM mugarAdi hetu hoya to te mudgarAdithI vinAza karatAM zuM ghaTa ja karAya che, ke kapAlo ke tuccharUpa abhAva - Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 zrI vizeSAvazyaka bhASyam karAya che? vagere yuktithI vinAzanI nihetutA pUrve ahIM ja batAvI che tethI e nirdetaka thAya to zarUAtathI ja nAza thAya, tethI paryata paNa teno nAza jaNAya che. eTale paryate nAzadarzana hetuthI padArthanA kSaNikatvanI siddhi thAya che ne? uttara-966 - paryanta nAzadarzana hetuthI ja ame ema kahI zakIe ke "na kSaNika" prati kSaNa vastu vinAza thatI nathI. paryanta ja tenA nAzathI upalabdhi che. jemake ghaTAdi vastu kSaNa vinAzI nathI ane yukti bAdhita hovAthI A upalabdhi brAnta che evuM kahI na zakAya. kAraNa ke, sarvatra badhAne eka ja pratIta che ke chelle ja nAza thato jaNAya che. eTale A pratItithI tamArI yuktiomAM ja bAdha Ave che. jemake zUnyavAdinI yuktio e paNa pratyakSa pratItiothI bAdhita thAya che. prazna-967 - jo zarUthI ja vastuono vinAza thAya to zuM thAya? uttara-967 - jo pratikSaNa nAza thAya to jema paryanta darekane e nAza thato dekhAya che tema Adi-madhya sarvatra e nAza dekhAya. prazna-968- e to chelle dekhAya che Adi-madhyamAM nathI dekhAto emAM ame zuM karIe? uttara-968 - to tamane pUchIe ke e nAza zA mATe vastu abhAvarUpe sarvatra samAnanirvizeSa svarUpa paNa thato mugarAdithI karelA sarvanAzamAM paryate dekhAya che. ane Adi-madhya sarvatra tame mAnelo sarva pratikSaNa kSaLi thato jaNAto nathI enuM kAraNa kaho mAtra pagaphelAvavA sArA nathI. prazna-969 - paryanta nAzadarzanarUpa hetu siddha mAnIne duSaNa kahyuM tyAM sudhI A hetu jainono paNa asiddha che. kAraNa ke, paryanta paNa teo ghaTAdIno sarvathA nAza mAnatA nathI e batAvIe chIe. athavA he kSaNabhaMgavAdi! aMte paNa mugarAdinA saMnidhAnamAM ghaTAdivastuno sarvanAza kyA prativAdi jaine mAnyuM che ke je upalabdhi darzananA AdhAre tuM kSaNabhaMgarUpa ghaTAdinA pratikSaNavinAzanI kalpanA kare che? jo mugarAdi saMnidhAnamAM ghaTAdi vastuno sarvavinAza jaino mAnatA nathI to te avasthAmAM ghaTa dekhAto nathI, kapAlo ja dekhAya che evuM kema mAne che? uttara-969- evuM tuM kaheto hoya to aho ! mATIrUpe avasthita ghaTadravyanA ja bhUtabhAvi anaMta paryAyApekSAe te kapAlo paNa paryAya vizeSa che, tyAre ghaTano sarvathA vinAza Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 gujarAtI praznottara nathI. jo e mAno to mATI rUpe paNa teno abhAva mAnavAno prasaMga Ave. ane kapAlonI amATIrUpatAnI Apatti AvavAthI paryanta sarvanAza siddha nathI thato- A badhA kAraNoe sarvanAza asiddha che kadAca te siddha bhale thAya, to paNa enAthI sarvavyApinI kSaNikatvanI siddhi thatI nathI. paNa te paryAya nayano mata che. jemake.. ghaTAdino paryanta sarvanAza joIne prasaMge AdithI ja Apa pratikSaNanazvaratA sAdho cho to je AkAza-kALa-dizA Adino aMte vinAzadarzana kyAreya jaNAto nathI. teomAM A prasaMga sAdhanathI pratisamayanazvaratA siddha thatI nathI. tethI te nitya ja mAnavA, e mAnavAthI "sarva kSaNikam" evI vyApti para je Apano mata che tenI to hAni-aghaTamAnatA ja prApta thAya che. anya rIte - paryAyavAdi nayano ja A mata che ke tuM bole che ke sarva tribhuvanAntargata vastu vigamasaMbhava svabhAvavALI che. dravyanayane to te ja sarva vastu nitya manAI che. ema thatA je Apa eka paryAya nayanA pratikSaNavinazvaratva lakSaNa matane mAno cho te mithyAtva ja che e choDI che. kAraNa ke, ekAnta paryAyamata, ke ekAnta dravyamata nathI. paraMtu vastu anaMtaparyAyavALI ane sthitiutpAda-vinAzarUpa hovAthI bhU-bhavana-vimAna-dvIpa-samudrAdi rUpe tribhuvananI jema samasta vastu nityA-nityAdi rUpe vicitrapariNAmavALI aneka rUpavALI bhagavAnane iSTa che. eTale paNa ekAnta vinazvaralakSaNa ekarUpa mAnyatA mithyAtva che. prazna-970 - to zuM A rIte koI ekanA tyAgamAM sukhAdivyavahArono abhAva thaI jAya ? uttara-970 - eka payayanayamata mAno to jagatamAM sukhAdi na ghaTe, utpatti anantara ja sarvathA nAza thavAthI, jemake mRta vyaktinI jema dravyAstikanaya phakta mAnatAM sukhAdi ghaTe nahi, AkAzanI jema ekAnta nityatvathI avicalitarUpa hovAthI, tethI dravya-paryAya ubhaya pakSamAM ja e badhuM ghaTe che, e ja grAhya che. kevala eka naya pakSa to lAkho doSano bharelo hovAthI choDI ja devo. pUrvebatAvela sUtrolApakanA bhAvArthane na jANatA chatAM matibhramathI tenI pramANatAnI chaDI pokArato tuM kharekhara jinamataprAmANya avalaMbi potAne mAne che tane kharekhara ja jinamata pramANa hoya to kevala paryAyavAdi tarIke tuM jinamatane mAnya dravyAstikAyanayane nA choDa. kemake, bauddhanI jema tArA matamA dravyano sarvathA vinAza svIkAratA sarva tRpti-zrama-baMdhamokSAdi vyavahArano nAza thAya che. bhAga-2/12 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (5) gaMga-tikriyA upayogavAdI ulUka janapada-mahAgiri-ziSyadhanagupta-ziSya AryagaMga e nadInA pUrvataTe che AcArya pazcima taTe. zarada samayamAM sUrine vaMdana mATe jato gaMga nadI utare che te TAlIyo che upara garamIthI TAla baLe che. nIce nadInA zItala jalathI ThaMDaka thAya che. evAmAM vacce mithyAtvamohanA udayathI eNe vicAryuM-aho ! siddhAMtamAM eka sAthe be kriyAno anubhava niSedha karyo che ane huM to eka ja samaye garamI-ThaMDI anubhavuM chuM. e anubhavasiddha hovAthI Agamokta suMdara nathI ema vicArIne gurune kahyuM - gurue AgaLa kahevAtI yuktiothI samajAvyo. jyAre Agraha na choDyo tyAre gacchabahAra karyo. vihAra karato rAjagRhamAM Avyo tyAM mahAtapasvIra nAmanA upAzrayamAM maNinAganAmanA nAganuM caitya che. tenA sAme rahelo gaMga parSadA AgaLa eka sAthe be kriyAnuM vedana prarUpato hato. te sAMbhaLIne gusse thayelo maNinAga bolyo-aho ! duSTa zikSaka ! ema kema bole che kAraNa A ja sthAne samavasarelA zrImaddavardhamAna svAmi e eka samaye eka ja kriyAnuM vedana prarUpyuM che. te meM paNa sAMbhaLyuM che. tuM tenAthI ya zuM hoziyAra che ke A rIte be kriyAnuM eka sAthe vedana prarUpe che? A khoTI prarUpaNA choDa nahi to mArI nAMkhIza. AvA bhayavAkyo ane yuktivacanothI pratibodha pAmelA teNe mithyAmiduSkRta ApIne guru pAse jaIne prAyazcitta lIdhuM. yukti vacano:prazna-971 - yuvApamayiAsaMvenamati, anubhavasiddhavAta, sama pada-zirota zItoSNakriyA saMvedanavat / uttara-971 - je A yugapasjiyAyano anubhava tuM gAya che te taratamayogathI kramathI ja tane thAya che eka sAthe nahi, paraMtu e kramabhavana chatAM tuM jANato nathI. samayaAvalikAdi kALa sUkSma che tathA mana atyaMta cala ane sUkSma hovAthI AzusaMcArI che, eTale anubhava siddhattva hetu asiddha che. mana e sUkSma-atIndriya pudgalaskaMdhathI baneluM che. Azcara-zIdhrasaMcaravAnA svabhAvavALuM che mATe AvuM mana je je kAyAdi AkAra, sparzanAdi dravyendriya saMbaMdhi deza sAthe je kALe joDAya che te kALe tenuM sanmAtrajJAna hetu thAya che - je sparzanAdi dravyandriya dezathI joDAya che te spardhAdi Indriya janya ja zItAdiviSaya ke uSNAdiviSaya bemAMthI ekanA jJAnano hetu thAya che nahi ke indriya deza sAthe te kALe svayaM tenA sAthe saMbaMdha pAmeluM nathI te IndriyanA jJAnano paNa hetu thAya. tethI dUra-bhinna dezamAM be kriyA koIpaNa eka sAthe saMvedana karatuM nathI. jemake paga-mastake zIta-uSNavedanA rUpa be kriyA eka sAthe koIne paNa anubhavAtI nathI. prayoga- vAda-zirotato...vene yuvApat Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 gujarAtI praznottara na joDapa saMve, maherAvata, vi-himavarakriyAvit, eTale tAro Apelo anubhavasiddhatva hetu asiddha che. mAtra upayogamaya jIva-je koIpaNa sparzanAdi indriyadezathI karaNabhUtathI je zItoSNAdi anyatara viSayamAM nuM kAraM ta je kALe upayogamAM hoya che, sAvadhAna hoya te viSayanA upayogamaya ja thAya che-jayAM zItAdi anyatara arthamAM upayogavALo te vakhate tanmaya upayoga ja hoya che. anya upayogamAM hoto nathI. udAharaNa-jema indranA upayogamAM vartamAna mANavaka tanmaya upayoga ja hoya che. bhAvArtha-eka kALe eka ja arthe upayukta jIva saMbhave arthAntaramAM nahi. nahi to pUrvokta sAMkaryAdi doSa Ave tethI yugapat be kriyAno upayogAnubhava asiddha ja che. prazna-972 - eka arthamAM upayukta arthAntaramAM upayogavALo kema na hoya? uttara-972 - te jIva vivakSita upayoga mAtramAM niSThApAmelI-upayukta zaktivALo hovAthI tenA samakALe ja anya arthamAM upayogamAM kaI rIte jAya ? na jAya, sAMryAdi thAya. ane sarvasvapradezo vaDe eka arthamAM upayukta jIva kyA uddharita aMzathI anya arthamAM upayogamAM jAya? evo koI aMza ja nathI ke jenAthI tenA sAthe ja anya upoyagamAM e jAya. prazna-973 - jo samakALe bekriyAno upayoga na hoya to huM kaI rIte saMvedana karuM chuM? uttara-973 - samayAvalikAdikALa dvArA karelo vibhAga sUkSma hovAthI bhinnakALe pravRta paNa be kriyAnuM saMvedana kamaLa zata patranA vedhanI jema tuM eka sAthe pravRtta mAne che. uparAuparI mukelA kamaLanA 100 pAMdaDA sUtIkSNa soyathI cheka ane samartha evA vedha karanArA puruSa dvArA eka samaye ja viMdhAtA nathI, paNa kALabhedathI viMdhAya che. upara-uparanA na viMdhAya to nIce-nIcenA no vadha ghaTato nathI. vidhanAra eka sAthe karelo ja vedha mAne che. kAraNa ke te vedhana kAlabheda sUkSma hovAthI jovuM zakya banatuM nathI. athavA prasiddha alAtacakra (UMbADiyuM) judA judA samaye judI judI dizAomAM bhamatuM hovAthI bhramaNa kALabheda sUkSma hoI dUravagama hovAthI niraMtara bhramaNa ja jaNAya che. ema ahIM paNa zIta-uSNa kriyAnubhavana kAlabheda sUkSma hovAthI dUravaseya hovAthI eka sAthe tenuM tuM anubhavane mAne che. mana paNa zira-pAdAdi sparzanendriya dezo ane anya indriyo sAthe yugapatu joDAtuM nathI, paraMtu kramathI ja joDAya che. phakta AzucArI ane sUkSma hovAthI teno kramasaMbaMdha jaNAto nathI. jema-sukI sAMgarI khAvAmAM badhA-sAMgarImAM rahela rUpa-rasa-gaMdha-sparza-zabdanI upalabdhi Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 zrI vizeSAvazyaka bhASyam asamaka pravRtta chatA samaka jaNAya che tema ahIM paNa mana zira-pAdAdi sparzanendriya dezo ane anya indriyo sAthe kramathI joDAtuM paNa yugapat joDAtuM jaNAya che. bhAvArtha-ahIM koI lAMbI sAMgarI-sukI khAto tenuM rUpa AMkhathI jotAM rUpajJAna utpanna thAya che. tenI gaMdha AvavAthI prANendriya vaDe gaMdhanuM jJAna thAya che. tene khAvAthI rasanendriya vaDe rasanuM jJAna thAya che. teno sparza thavAthI sparzendriya vaDe tenA sparzanuM jJAna thAya che. tene cAvatAM zabda thavAthI sAMbhaLavAthI zabdajJAna thAya che. A pAMce jJAno kramathI ja thAya che. nahito sAMkaryAdidoSanI Apatti thAya. ane matijJAnanA upayoga kALe avadhijJAna AdinI upayoganI paNa prApti thaI jAya. ane eka ghaTAdi arthane vicAratA anaMtaghaTAdi artha vikalpono prasaMga thAya. evuM nathI tethI kramathI thatA paNa A jJAnone prApta karanAra yugapa utpanna thAya che evuM mAne che. kAraNa samaya-AvalikAdi kAlavibhAga sUkSma che. eTale jJAtA eka sAthe te utpanna thAya che ema mAne che. ema ahIM paNa zira-pAdAdi dezo ane anya IndriyonI sAthe kramasara joDAtuM mana paNa pratipattA yugapat joDAtuM mAne che. vAstavikatA e manano svabhAva ja evo che. evuM nyAya bhASya (1-1-16) "yugapajJAnAnutpattinI tim" mAM kaheluM che. prazna-974 - jo uktanyAyathI sakriyadvArathI utpanna thatAM upalaMbhamAM kramathI manano saMcAra durlakSa che to kema eka ja sparzendriya mAtranA zItavedana upayogamAMthI uSNavedana upayoga rUpa anya upoyaga janya chate teno saMcAra kaI rIte jANI zakAya? na jaNAtA tenA krama saMcAra chate zIta-uSNa be kriyAnA upayoga viSaya samakAle ekasAthe adhyavasAya thAya che enuM zuM? ane eka arthamAM upayukta chatAM mana arthAtare upayogamAM jAya to zuM doSa thAya? uttara-974 - anya zIta vedanAdi arthamAM viniyukta-anyaviniyukta mana anya uSNavedanAdi upayoga-anyaviniyogane prApta kare che to anyArthamAM upayogavALo devadattAdi hAthIne paNa AgaLa ubhelo jotA nathI ? tethI ekamAM upayogavALuM mana kyAreya anya upayogArthamAM jatuM nathI. jo eka upayogakALe upayogAntara mAno to to ahIM krikriyA upayogarUpa niyamanuM zuM prayojana ? ke jethI pratyeka vastumAM asaMkhyaya ke anaMta viniyogo eka sAthe nathI mAnatA? arthAta jo zItavedanA upayoga kALe uSNavedanA upayoga paNa mAno to ahIM bekriyA upayoganI niyatatAno zuM phAyado? prativastu asaMkhyaya ke anaMta upayogo na hoya? jema eka samaye bIjo upayoga tema ghaNA paNa thAya ane ahIM dravyAmo masaMnne baMnne yAvi pannave neharu (gA. 760) thI eka arthamAM samakALe avadhijJAnine utkRSTathI asaMkhya paryAyo prApta thAya che ane kevala jJAnIone to anaMtA paryAyo prApta thAya che evA abhiprAyavALo kahe che. "vaphavaghumasaMbbA" ta. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 165 prazna-975 - are ! bhalAmANasa! bahu bahuvidha-kSipra-anizcita-asaMdigdha-dhruva-setara vastu grahaNamAM pUrve ahIM ja avagrahAdi anujJAta chate eka zratamAM upayoga bahutA kahelI ja che eTale tamAre "pavaghumAMvejJA" vageremAM pUrve siddha kareluM pharI sAdhavA jatAM siddha sAdhana doSa ja Ave che ne? uttara-975 - te bahu-bahuvidhAdirUpa vastunA aneka paryAyone sAmAnyarUpe grahaNamAtra ja che. jJAnamAM upayoga yogyatA mAtranI vyavasthApanA ja che. paraMtu eka vastumAM eka kALe aneka upayogo kyAMya nathI, kramathI ja upayogI hoya che. prazna-976 - he AcArya! jo eka sAthe aneka arthonuM grahaNa tuM paNa mAne che to zItauSNa baMne grahaNa karatAM zuM doSa che? ke jethI gaMganA matane duSita karAya che? uttara-976 - evuM koNa kahe che ke eka sAthe anekanA grahaNamAM doSa che? eka sAthe paNa samAnyarUpe senA vana-gAma-nagarAdi jema aneka artho grahaNa karAya che e ame nivAratA nathI, ahIM phakta aneka upayogamAM A vicAra prastuta che, te upayoga ekavAramAM eka ja hoya che aneka nahi. prazna-977 - jo samaka eka sAthe aneka kArya grahaNa svIkArate chate vaLI pAcho A kevo eka-aneka upayoga bheda che ke jethI 33morArIyA nalthi ema kaho cho? uttara-977 - je sAmAnya upayoga che te eka upayoga kahevAya che. jemake lazkaranI chAvaNIno upayoga. arthAt eka sAthe A lazkaranI chAvaNI che ema samAnya mAtra grAhaka je upayoga che te eka upayoga kahevAya che. ane je prativastu AhAthIo, A ghoDA, A ratho, A padAtio, A khaga, bhAlAdi, evo vibhAga-bhedAdhyavasAya te aneka upayoga. prazna-978 - ema eka-aneka bhedamAM tame ekasAthe zuM niSedha karo cho? uttara-978 - aneka upayogo eka sAthe nathI hotA evo niSedha karIe chIe ane je sAmAnyathI aneka arthonuM eka sAthe grahaNa thAya che te viruddha nathI ja. prazna-979 - eka sAthe aneka upayoganA niSedha dvArA zuM kahevA mAMgo cho? uttara-979 - ke A rUMdhAvArAdinA upayogamAM eka sAthe anekArthagrahaNa ame anujJAta karIe chIe. te anekArthagrahaNa paNa vAstavamAM to ekAWgrahaNa ja che. je sAmAnya rUpathI che. tAtparyArtha-je anekArthagrahaNanI anujJA che te sAmAnyarUpane AzrayIne ja che. vizeSarUpathI to anekArthagrahaNa nathI ja kAraNa, eka kALe eka ja vizeSa upayoga hoya che. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam zItoSNa vizeSarUpathI eka sAthe grahaNa iSTa nathI. eTale ja tadviSaya-be upayoga eka sAthe iSTa nathI. 166 prazna-980 - zuM ekasAthe be vastunuM grahaNa sarvathA iSTa nathI ? - uttara-980 - ema nathI. ekasAthe be vastunuM grahaNa hoya paNa sAmAnya rUpe jemake mane vedanA che ema eka sAthe benuM grahaNa hoya, nahi ke zItoSNavedanA vizeSarUpe e mAno to eka sAthe be upayoganI Apatti Ave, tyAM pAchI AgaLa kahelA doSonI paraMparAnI hAramALA sarjAya. - prazna-981 * jyAre vedanAmAtragrAhaka samAnya jJAna che tyAre ja zItoSNavedanA vizeSagrAhaka paNa te kema mAnatA nathI ? -- uttara-981 te sAmAnyagrAhaka ane vizeSagrAhaka baMne jJAna eka samaye thatA nathI. kAraNa ke te baMne paraspara atyaMta vilakSaNa bhinna jAti che. eTale ekakALe ekajJAnamAM kaI rIte jaNAya. ema thAya to baMne eka thaI jAya, sAmAnyatatpuruSa athavA vizeSa tatpuruSa. calo te pratibhAsa na thAya to paNa te baMne jJAno ekasAthe thaze kAraNa ke tenA kAraNabhUta sAmAnya vizeSa hetuka badhuM jJAna che. te tenA pratibhAsa vinA kaI rIte utpanna thAya ? prazna-982 - sAmAnya-vizeSa jJAno eka hovAthI eka kALe te thaze ? ema mAno. uttara-982 - barAbara nathI. kAraNa ke atyaMta vibhinna evA sAmAnya-vizeSarUpa baMne jJAno avagraha-apAyarUpa che eTale baMne bhinna hovAthI eka kALe kaI rIte thAya. kAraNa ke vizeSagrAhaka jJAna avazya sAmAnyagrAhaka jJAnapUrvaka ja thAya che, nAnavagRhItamIdghate, nAnIhita nizciyate e vacanathI eTale te baMne jJAnano udbhava ekakALe kaI rIte saMbhave ? prazna-983 he AcArya ! to ema bhale thAya ke sAmAnyavedanA mAtra grAhaka sAmAnyajJAna ane zItoSNavedanA vizeSa grAhaka vizeSajJAnarUpa bhedajJAna A baMne ati vilakSaNa hovAthI eka sAthe nathI thatA. paNa zItoSNAdi ghaNA vizeSajJAno eka kALe thatA vizeSajJAnarUpe te ghaNA paNa samAna hovAthI vilakSaNatA abhAve zuM doSa ? ke jethI gaMganA eka sAthe zItoSNavedanA vizeSajJAnono niSedha karo cho ? uttara-983 zItoSNAvedanA vizeSanuM lakSaNa paraspara bhinna hovAthI tenA grAhaka jJAno ekasAthe thatA nathI eTale eka samaye bahu vizeSajJAno thatA nathI ane je kAraNathI sAmAnya anekaviSaya-anekAdhAra che tethI tene grahaNa karyA vinA vizeSajJAna saMbhavatuM nathI. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 167 e rIte paNa yugapatuM vizeSajJAno nathI. arthAt pahelA vedanA sAmAnya grahaNa karI, pachI IhAmAM pravezI "pagamAM zItavedanA thAya che." evo vedanA vizeSano nizcaya kare che, mastake paNa prathamavedanA sAmAnyane grahaNa karI, IhAmAM pravezI A vedanA ahIM uSNa che. evo nizcaya kare che. kAraNa ghaTavizeSanA jJAna pachI tarata ja paTAzraya sAmAnyarUpa grahaNa karyA vinA paTavizeSajJAna utpanna thatuM nathI. avagraha-IhA-apAya A krame ja ghaTAdi vizeSajJAnotpatti thAya che. e rIte vizeSajJAna pachI paNa vizeSajJAna utpanna thatuM nathI. ekasAthe thavuM te dUranI vAta che. kAraNa ke sAmAnya e aneka viSayono Azraya che, te pUrvagrahaNa karyA vinA vizeSajJAna nathI thatuM. A rIte sAmAnya grahaNa vinA vizeSajJAna nathI. tethI, sAmAnya grahaNa pachI sAmAnyano bheda-ghaTavAdi sAmAnyAzraya-ghaTAdivizeSa IhIta thAya che ane ghaTAdi ja che evo nizcaya thAya che. pachI uttarabhedanI apekSAe ghaTa ja samAnya che te grahaNa karatAM IhA karIne dhAtuno che mATIno nathI. evo nizciya pachI dhAtuno ghaTa paNa uttarabheda apekSAe sAmAnya te grahaNa karatAM IhA karIne e tAMbAno che rajatAdino nathI evo nizcaya thAya che. A rIte kyAMya paNa vizeSa jJAnonI eka sAthe pravRtti saMbhava nathI. sAmAnyarUpe to samayakALe paNa ghaNA vizeSonuM grahaNa thAya. jemake senA-vana vagere, nahi ke ekasAthe aneka upayoga, e kaheluM ja che. eTale zItoSNavizeSajJAno bhinna-bhinnakALe ja che. ethI tamArUM samakALe zItoSNarUpa be kriyAnuM vedana bhrama ja che. (6) rohagupta-airAzikadaSTi paramAtmA mahAvIradevanA nirvANa pachI pAMcaso cummAlIsa (544) varSe aMtaraMjIkA nagarImAM bairAzika nihnava utpanna thayo. e nagarIno rAjA balazrI. tyAM bhUtagRhacaityamAM zrIgupta AcArya AvyA hatA. temanA vaMdana mATe rohaguptamuni aMtaraMjikA nagaramAM Apyo. tyAM "poTTazAla parivrAjaka'vAdinI ghoSaNA thatI hatI ke "mArA jevo vAdI A pRthvImAM koI nathI." nagaramAM praveza karatAM ja rohagupta e ghoSaNA sAMbhaLI ne gurUne pUchyA vinA ja vAda svIkArI paTakane rokyo. pachI gurU pAse AvI sarva hakIkata kahI. guru-bhadra te yogya na karyuM. kemake tuM tArA jJAna vaDe ene jItIza to paNa te vidyA-maMtramAM ghaNo kuzaLa che eTale vidyAo vaDe tane herAna karaze. enI pAse A sAta vidyAo bahu TUrAyamAna che. vRzcika, sarpa, mUSaka, mRgI, varAhI, kAka ane potAkI. enA dvArA te zatruno ghAta kare che. rohagupta-paTaNano niSedha karyA pachI have kyAM bhAgavuM? je thavAnuM haze te thaze. gurUe tenuM dhairya jANIne vAdamAM parAbhava Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 zrI vizeSAvazyaka bhASyam karI tenI vidyAone parAbhava karanArI sAte vidyAnI sAta pratividyAo mora, nakula, mArjara, vyAghI, siMdhI, ulUkI ane ulAvakI vidyA ApI. te uparAMta eka rajoharaNa maMtrIne Apyo. te kSudra vidyAkRta upasarganuM nivAraNa karavA tenA mastaka upara bhamAvavAthI ajeya thavAya. Ama, gurU pAsethI zikSA grahaNa karI rAjasabhAmAM gayo. vAdIne lalakArI pUrvapakSa karavA kahyuM. parivrAjake vicAryuM. A loko ghaNA nipuNa hoya che. mATe temane mAnya pakSane laIne ja boluM tethI te tenuM khaMDana na karI zake. pachI pUrvapakSano AraMbha karatAM bolyo. A vizvamAM jema zubha ane azubha vagere be ja rAzio che, tema jIva ane ajIva be ja rAzi che. A pakSa jainone saMmata che. chatAM teno parAbhava karavA rohagupta tenuM khaMDana karatAM kahyuM. tArI vAta ayogya che. kAraNa ke jIva, ajIva ane nojIva evI traNa rAzi A vizvamAM che. temAM nArakI-tiryaMca vagere jIvo che. paramANuM-ghaTa-paTa vagere ajIvo che. tathA garoLI vagerenA cheDAyelA avayavo nojIva che. A rIte, uttama-madhyama ane adhamanI jema jIva-ajIva ne nojIva ema traNa rAzio che. Ama, yuktio vaDe pavriAjakane bolato baMdha karI harAvyo. eTale krodhAyamAna thayelA teNe rohaguptano nAza karavA vRzcikAdi vidyAno prayoga karyo. sAme rohagupta mayUrI vagere vidyAthI teno parAbhava karyo. aMte parivrAjaka gadarbha vidyA mUkI, eTale rohagupta tene AvatI joIne tenA mastaka upara rajoharaNa bhamAvyo. pachI te ja rajoharaNa vaDe gadarbhane mArI eTale te gadarbhe parivrAjaka upara laghunIti-vaDInIti karIne cAlI gaI. AthI rAjA vagere e parivrAjakanI niMdA karIne nagaranI bahAra kADhI mUkyo. parivrAjakane jItIne gurU pAse AvI badhuM kahyuM. gurUe kahyuM te tene jItyo te bahu sAruM karyuM. paNa jItyA pachI te kema na kahyuM ke trIjo no jIva rAzi te amAro apasiddhAMta che? bhale, je thayuM te kharuM, haju paNa tuM sabhAmAM jaIne kahe ke - "no jIva amAro siddhAMta nathI phakta tene harAvavA mATe ema kahyuM che." Ama gurUe kahyuM eTale te bolyo emAM apasiddhAMta zuM che ? jIvano eka deza te no jIva hoya emAM zo doSa che ? pUrvapakSanAM vidhAno ahIM, no zabda, no jIva mAM dezaniSedha para che sarvaniSedha karanAra nathI. nojIva-jIvano eka deza, nahi ke sarva jIvano abhAva. bhale dezaniSedhakano zabda che paraMtu garoLInI pUMchaDI jIvano deza nahi thAya evI AzaMkA karIne jaNAve che. jIvadravyano eka deza garoLI AdinI pUMchaDI, Adi zabdathI chedAyelA puruSAdinA hAtha vagere. te garoLIAdinI pUMchaDI jIvaajIvathI vilakSaNa jaNAya che. jemake garoLI AdinI pUMcha jIvatvathI vyapadeza na karI zakAya. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara te zarIrano eka deza hovAthI vilakSaNa che, ajIva paNa na kahI zakAya, sphUraNAdithI temanAthI vilakSaNa hovAthI, e kAraNe pArizeSathI no jIva ja kahevAya che. 169 zAstramAM paNa dharmAstikAyAdi deza vacanathI no jIva kahelo ja che. dharmAstikAyAdi dezIno apRthak thayelo-ekatvano prApta thayelo deza zAstramAM alaga vastu kahyo che. e rIte zuM chedAyeluM-potAnI alaga kareluM garoLInuM pUMcha alaga vastu na thAya ? thAya ja, te jIvathI chedAyeluM hovAthI ane sphUraNAdithI ajIvathI bhinna hovAthI sAmarthyathI no jIva ja che. dharmAstikAyAdi dazavidha AdezathI amUrtajIvo siddhAMtamAM kahyA che. ajIvanI prarUpaNA karatA paramamunio e kahyuM che.- anIvA yuviA paLattA, tuM nadA-rUvianIvA ya, aviganIvA ya / viganIvAravijJA paLatA, taM nahIM-dhaMdhA, temA, paptA, paramANupoggalA / aruvijIvA dasavihA paNNatA, taM jahA - dhammatthikAe, dhammatthikAyas dese, dhammatthikAyassa paese, evamadhammatthikAe vi, AgAsatthikAe vi, addhAsamae // rIte dharmAstikAyAdi dazaprakAranA kahevA dvArA teno deza pRthagvastu kahelo ja che, nahi to davidha na thAya ane jyAre dharmAstikAya Adino deza temanAthI alaga na hovA chatAM alaga kahevAya che. tyAre garoLI pUMchaDI vagere chedAyelI hovAthI jIvathI pRthak thayelI sutarAM vastu che. te jIva-ajIvathI vilakSaNa hovAthI nojIva ema kaheluM ja che. je kAraNe jIvapradeza nojIva samabhirUDhanaya paNa mAne che te kAraNathI e nojIva zAsramAM paNa che phakta huM ja nathI kaheto. tathA ca anuyogadAna-pramANadAra-nayapramALa sUtra-148 mAM kahyuM che. "samaziho sahanayaM bhaNai jai kammadhAraeNa bhaNasi to evaM bhaNAhi jIve ya se, paese ya se, se parase nonIve'' A rIte pradeza lakSaNa jIvano ekadeza nojIva kahyo che jema ghaTano ekadeza noghaTa che tethI, no jIva lakSaNa trIjI rAzi che yuktithI AgamathI siddha hovAthI, jIva-ajIvAdi tattvanI jema no jIva paNa che. AcAryano pratyuttara H - tuM kharekhara sUtrapAThonA upanyAsathI sUtra prAmANyavAdI jaNAya che tAre sUtrapramANa satya hoya to te-te sUtromAM jIva-ajIvarUpa be ja rAzi kahI che, sthAnAMgamAM - " uve rAsI paLattA, te nahA-nIvA ceva anIvA ceva / ' tathA anuyogadvAra sUtramAM "vihA khaM bhante ! davvA paNNatA / goyamA ! duvihA paNNatA, taM jahA jIvadavvA ya ajIvadavvAya tathA uttarAdhyayana sUtramAM nIvA ceva anIvA ya sa toghu vivAhid / '' nojIvarAzi to koI sUtramAM kahyo nathI, to tArI nojIvaprarUpaNA zrutAzAtanA kema na thAya ? thAya ja, dharmAstikAyAdino temanAthI koIpaNa deza nathI, tene mAtra vivakSAthI bhinnavastu kalpyo che. garoLI vagerenA pUMchAdi avayavo charI vagerethI chedatA chatAM garoLI ane pUMchAdivastuno Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 zrI vizeSAvazyaka bhASyam aMtarAla che tyAM jIvapradezono saMyoga sUtramAM kahelo ja che eTale e paNa jIva ja che no jIva nathI-bhagavatIsUtra-sada baMne ! ma-mmAniyA, moha nahAtmayA, moLe goNAvaliyA, maNuse maNusAvAliyA mahise mahisAvaliyA eesiM duhA vA, tihA vA, asaMkhejjahA vA chinnANaM je aMtarA te vi NaM tehiM jIvapaesehiM phuDA ? / haMtA phuDA / purise NaM bhaMte ! antare hattheNa vA pAeva vA, aMguliyAe vA, kaTeNa vA, kiliMceNa vA, AmusamANe vA, saMphusamANe vA, AlihamANe vA, vilihamANe vA, aNNayareNa vA tikkheNaM satthajAeNaM AchiMdamANe vA, vichiMdamANe vA agaNikAeNaM samAdahamANe tesiM jIvapaesANaM kiMci AbAhaM vA vibAhaM vA upAei viccheyaM vA karei ? / no iNadve samA no ghar tattva satyaM saMvamag jo A rIte sUtramAM jIvapradezono te aMtarAlasaMbaMdha kahyo che to te aMtarAlamAM te jIvapradezo kema na maLe ? kAzmaNa zarIra sUkSma che ane jIvapradezo amUrta che eTale te jIvapradezo hovA chatAM temanuM grahaNa thatuM nathI. prazna-984- jema zarIramAM ane pUMchaDI vageremAM phUraNAdi liMgothI jIvapradezo grahaNa karAya che tema hotA chatAM aMtarAlamAM kema grahaNa karatA nathI? uttara-984 - ahIM pRthvI-divAla-varaMDo-aMdhakArAdi vastuo ja mUrtiyogathI mUrti kahevAya che. AvI mUrta vastugata ja pradIpanA kiraNo grAhya thAya che. phakta AkAzamAM phelAyelA nahi tema ja jIva jaNAya che te bhASA-ucchavAsa-niHzvAsa-doDavuM-kUdavuM-phuraNa vagere lakSaNovALA dehamAM ja jIvapradezo grahaNa karAya che tenA aMtarAlamAM nahi. dehAbhAve jIvalakSaNono abhAva hovAthI deharahita mukta AtmAne ane chinnapuchaDAdinA aMtarAlamAM rahelA jIvane niratizaya jIva grahaNa karI zakato nathI. tathA atisUkSma dehavALA nigodAdi jIva ane kAzmaNakAyayogine e jIva grahaNa karato nathI ane te jIvanA aMtarAle rahelA pradezomAM AgaLa batAvelA siddhAMtasUtramAM kahelI yuktithI bhAlAtalavAra vagere astro ke agni-pANI vagerethI koI pIDA thatI nathI, bhavAMtarAlamAM kAmaNazarIra vartI jIva pradezanI jema. prazna-985 - garoLI vagere jIvanuM chedeluM hovAthI puMchaDAdinuM TukaDuM nAza thayuM tethI te tenAthI alaga hovAthI nojIva kema na kahevAya, jema ghaTathI chinna hovAthI alaga thayeluM mArgamAM paDeluM ThIkaruM ghaTano eka deza hovAthI noghaTa kahevAya che? uttara-985- te yogya nathI. kAraNa ke uSNazo gIvarya nA 7 mati, mUrtadravyatva, akRtakabhAvAt ghAhinakapAlAdivat vikAradarzanAbhAvAt, avinAzakAraNatvAt ca AkAza iva, dRSTAMta- jo jIvano khaMDaza nAza mAno to doSo Ave che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 171 (1) kadAca zastranA chedAdi vaDe teno sarvanAza paNa thAya, jemake-je khaMDazaH nAza pAme che tenA sarvanAza dekhAya che yathA ghaTAdi, tevI rIte tuM jIvana paNa TukaDA TukaDA thaI nAza thato mAne che eTale teno sarvanAza AvI paDe che. jIvanA sarvanAzanI Apatti prazna-986 - bhalene thAya zuM vAMdho che? uttara-986- nA, te jIvano sarvanAza ghaTato nathI kAraNa ke, e jinamatano tyAga che. jinamatamAM sat jIvano sarvathA nAza ane asat jIvano sarvathA utpAda sarvatra niSedha ja che. "jIvA NaM bhaMte ! kiM vaTuMti, hAyaMti, avaTThiyA ? goyamA ! no vaDaMti, no hAyaMti, navIyA " eTale jIvano sarvathA nAza mAnavAmAM jinamatano tyAga ja thAya. tathA tenA sarvanAzathI mokSAbhAva thAya. kAraNa mumukSuno sarvathA nAtha thaI jAya che. mokSAbhAve dIkSAdi kASTAnuSThAna viphaLa che. ane anukrame sarve jIvono sarvanAza thatAM saMsAra zUnya thaI jAya. kRta-zubhAzubha karmavALA jIvano sarvanAza thaI jAya eTale A rIte ja nAzathI kRtanAzanI ApattirUpa doSaprApta thAya; eTale jIvano khaMDazaH nAza na kahevo. prazna-987- garoLI AdinA pUcchAdinA khaMDano alaga thavAthI pratyakSathI nAza dekhAya ja che tenuM zuM? uttara-987 - te ayukta che je chUTo paDelo khaMDa nAza pAmato dekhAya che te pratyakSanI audArika zarIrano ja TUkaDo dekhAya che jIvano nahi. kAraNa ke te amUrta hoI koInAthI TUkaDA karavo zakya nathI. prazna-988 - pudgala skaMdhanI jema sAvayava hovAthI te jIva saMghAta-bheda dharmavALo manAya to zuM doSa che? jema ke koI vivakSita pudgala skaMdhamAM anya skaMdhagata TukaDo AvIne joDAya che ane temAM rahelo TukaDo tuTIne anyatra jAya che. ema jIvamAM paNa anya jIvakhaMDa joDAya che ane temAM rahelo bhedAya che, ema saMghAta-bheda dharmavALo jIva manAya che eTale khaMDazaH nAzamAM paNa anya aMzanA saMghAtano paNa saMbhava hovAthI teno sarva nAza thato nathI. uttara-988 - guNasAMkarya, ema chate AkhA lokamAM rahelA badhA jIvonA paraspara saMkarathI sukhAdiguNano saMkara thAya, arthAt jyAre eka jIvasaMbaMdhi zubhAzubha karmathI yukta khaMDa anya jIvane joDAya ane anya saMbaMdhi khaMDa tene joDAya tyAre tenA sukhAdi anyamAM prasaMjita thAya che ane anyanA tenAmAM prApta thAya, Ama sarva jIvono paraspara sukhAdiguNa saMkara thAya, tathA ekano kRtanAza ane anyano akRtAgama thAya. eTale jIvane saMghAta-bhedavALo mAnavo bilakula ayogya che. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-989- A doSanA bhayathI bhale jIvano cheda manAya nahi. paraMtu avicchinna paNa e jIvasaMbaddha jIvadeza nojIva vastu manAya, jema dharmAstikAyAdino ekadeza nodharmAstikAyAdi manAya ja che ne? nojIva-noajIvanI carcA. uttara-989 - to to pratipradeza tAre nojIvanA sarbhAvathI eka-eka AtmAmAM asaMkhyaya nojIva prApta thayA. tethI tAre kyAMya jIvasaMbhava nathI kAraNa ke sarve jIvonA pratyeka asaMkhya no jIva thaI gayA eTale. ema dharmAstikAyAdi, drayaNuMka-aMdhAdi ane ghaTAdi ajIvo paNa pratipradeza bhedathI ajIvanA eka deza hovAthI noajIvo ghaTadeza noghaTavat eTale ke ekeya ajIva nathI. paramANu paNa pudgalAstikAya lakSaNa ajIvanA eka deza tarIke noajIva hovAthI sarvatra noajIvo ja utpanna thAya. to pachI te rAjasabhAmAM kaI traNa rAzio sthApI. uktanyAyathI nojIva-noajIvarUpa be rAzi ja thAya che? tethI ghaNA doSo AvavAthI jIva chedato nathI e siddha thAya che. ane nojIvanI siddhi paNa thatI nathI. kadAca e chedAya to paNa nojIvanI siddhi thatI nathI. kAraNa ke saMpUrNa garoLI Adi jIvane skUraNAdi lakSaNothI ja jIva kahevAya che ane skUraNAdi lakSaNo chedAyelA tenA avayavamAM-pucchAdimAM paNa dekhAya che eTale te lakSaNa yukta paNa e jIva kema na kahevAya ke jethI nojIvanI kalpanA karAya che ? Ama, jIvalakSaNo hovA chatAM tuM pUcchAdi avayava nojIva ja mAne che ane potAno Agraha choDato nathI to jIva eka deza jema nojIva thAya che tema. ajIva-ghaTAdino dezapaNa noajIva thAya che. prazna-990 - bhalene thAya mAruM zuM ghasAya che? uttara-990- nA, ema mAnavAmAM to je te traNa rAzIo mAnI che te ghaTatI nathI paraMtu cAra rAzio thAya che jIva, ajIva, nojIva, noajIva. have jo pudgalaskaMdhAdi ajIvano eka deza skaMdhanI pRthaka thayelo paNa ajIva ja che, noajIva nathI kAraNa ke ajIvathI sAmAnya jAti-liMgavALo che. ema tuM mAne che tyAM ajIvatva jAti ane pulligalakSaNa liMga, A baMne ajIva ane dezanA sAmAnya ja che. tethI tadeza paNa ajIva ja che. jo ema hoya to jIva dezapaNa kema jIva mAnato nathI? te paNa jIvathI samAna jAti-liMgavALo che. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 173 phUraNAdi tallakSaNa yukta hovAthI jema sakala garoLI Adi jIvanI jema chedAyelA pUchavALo garoLI Adino jIvAvayava paNa jIva che. prazna-991 - garoLI Adi jIvano pUcchAdi teno avayava deza ja che eTale jIva na manAya, je saMpUrNa hoya tene ja jIva manAya. uttara-991 - jo ema hoya to ajIva ghaTAdino deza paNa ajIva nathI saMpUrNa hoya to ja ajIva kahevAya. tethI A ajIva deza paNa noajIva ja thAya. ajIva na thAya, eTale cAra rAzino prasaMga Ave. nIve che paNa te paNa na nIve (anu. nU 248) ema anuyogadvAramAM kahelA sUtrAlApakamAM samabhirUDhanaya paNa (gA.2462) no jIva icchato nathI. jIvathI anya dezane te nojIva icchato nathI paraMtu, tenAthI vyatirikta ja tene mAne che. prazna-992 - evuM tame kaI rIte kahI zako? uttara-992 - kAraNa ke deza-dezIno karmadhAraya samAsa-samAnAdhikaraNa samAsa samabhirUDha naya mAne che. naigama Adi jema tapuruSa samAsa nahi. ane samAnAdhikaraNa samAsa nIlotpalAdinI jema vizeSaNa-vizeSyanA abhedamAM ja thAya che. eTale jIvathI ananyaabhinna rUpa dezane ja te nojIva mAne che ema jaNAya che. A rIte tRtIya rAzi kaI rIte thAya? samabhirUDhanaya mate samAnAdhikaraNa samAsa-gIvAnI pradeza nIvapranTezaH te ja nojIva. jIvathI avyatirikta no jIva te mAne che nahi ke jIvathI alaga thayelA tenA TUkaDAne. jema tuM garoLI AdinI pUMchaDInA TUkaDAne nojIva mAne che. ane nojIvane icchato paNa samabhirUDha naya jema tuM mAne che tema jIva-ajIva be rAzithI bheda icchato nathI, paNa jIva-ajIva rUpa be rAzi ja mAne che. nojIva temAM ja aMtarbhata che. tathA anya nayo paNa jIva-ajIvathI adhika no jIva vastu mAnatA ja nathI eTale A tAro ja koI navo mArga che. are bhalene samabhirUDha naya tArI jema nojIva mAne to paNa eka nayano mata mithyAtva che zAkyamata vatuM. eTale e pramANa na karavo. samyaktato sarvanayamatanA saMgrahathI ja thAya che. tethI jo sarvanayamaya jinamatane tuM pramANa icche che to jIva-ajIva rUpa be rAzi mAna. payamakkharaM pi evaM pi jo na roei suttaniddiTuM / sesaM royanto'vi hu micchAddiTTI muNeyavvo AzA e pAThathI padanI paNa vipratipattithI mithyAtvI thAya to sakala rAziomAM vipratipatIthI te mithyAtvI kema nahi thAya ? Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 kutrikApaNamAM devone pRcchAo : : ku eTale pRthvI, trika eTale traNa ane ApaNa eTale dukAna. arthAt svarga-mRtyu ane pAtALagata sarva vidyamAna vastuo jyAM vecAtI maLe, tene kutrikApaNa kahevAya. athavA kutrijApaNa evuM enuM bIjuM nAma paNa che, eno artha-tribhuvananA ghAtu, jIva ane mULa e traNathI utpanna thayela vastu jyAM vecAtI maLe, te kutrijApaNa kahevAya. e kutrikApaNamAM vAdIprativAdI-rAjA ane sabhyo gayA. tyAM jaIne ekaso cummAlIsa udAharaNonA praznothI judI judI vastuo mAMgI temAM jIva ane ajIvathI bhinna nojIva mAMgatA te na maLyo. tethI rohagupta hAryo. zrI vizeSAvazyaka bhASyam dravyo H- 9 - * pRthvI-jala-agni-anila-AkAza-dizA-kALa-AtmA-mana. guNo :- 17 - * rupa-2sa-gaMdha-sparza-saMkhyA-pariNAma-mahattva-pRthaktva-saMyoga-vibhAgaparatva-aparatva-buddhi-sukha-duHkha-icchA-dveSa-prayatna. karma :- 5 - utprekSaka-avakSepaNa-prasAraNa-AkuMcana-gamana. sAmAnya H- 3 - sattA-sAmAnya-sAmAnya vizeSa. (1) sattA - dravya-guNa-karma traNapadArthomAM sabuddhi hetu sattA (2) sAmAnya - dravyatva, guNatvAdi (3) sAmAnya vizeSa - pRthvItva, jalatva, kRSNatva, nIlatvAdi avAntara sAmAnyarUpa. bIjI rIte - (1) avikalpa mahAsAmAnya, (2) dravyAdi traNa padArthamAM sadguddhihetubhUtasattA, sAmAnyavizeSa-dravyatvAdi, vizeSa ane samavAya Ama, nava dravyo, sattara guNo, pAMca karma, traNa sAmAnya, samavAya ane vizeSa ema kula-36 bhedo-prabhedo mULa cha padArthanA thAya che. te badhA prakRti-akAra-nokAra-ubhayaniSedha e cArathI guNatAM 36+4=144 pRcchAo kRtrikApaNanA devane pUchAI. have, A pRcchA kaI rIte karAI ? te jaNAve che. badhA kutrikApaNamAM jaIne prakRtithI eTale phakta mULa zabdathI "pRthvI" Apo ema mAMgatAM deve DhephuM ApyuM. pRthvItva ane strIliMga e ubhayajAti ane liMgathI DhephuM pRthvI samAna hovAthI DhephuM paNa pRthvI ja kahevAya. pachI "apRthvI" mAMgatA jaLa vagere ApyuM. kemake apRthvI eTale pRthvI sivAyanA sarvapadArtha apRthvI ja kahevAya. pachI "nopRthvI' mAMgatA no zabdano artha deza-niSedhArthamAM samajIne DhephAno eka deza Apyo. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 175 prazna-993 - deza niSedhArthamAM "nopRthvI" kahevAthI pRthvIno eka deza samajAya. paNa DhephAno ekadeza to pRthvInA dezano paNa deza che, eTale tene "nopRthvI" kema kahevAya? uttara-993- temAM dezano upacAra karyo che. kAraNa ke DhephAmAM pUrvamuktithI saMpUrNa pRthvI dravyano Aropa karyo che. eTale e apekSAe tenA dezane paNa pRthvIno deza samajavo, nahi to kharI rIte to DhephAno deza paNa DhephAnI jema jAti Adi samAna lakSaNovALo hovAthI pRthvI ja che. prazna-994 - DhephAno deza to DhephAnA TUkaDA mAtra che, eTale jAti Adi samAna lakSaNa hovA chatAM te pRthvI kaI rIte kahevAya? uttara-994 - e nyAye to pahelAM DhephAne pRthvIrUpe kahela che to e DhekuM paNa pRthvIno deza hovAthI pRthvI na kahevAya to "pRthvI Apo" ema kahevAthI AkhI pRthvI ApavI joIe, e to Indra paNa na lAvI zake. eTale jema "ghaDo lAvo" ema kahevAthI sAmAnyathI badhA ghaDA lAvavA saMbhava nathI paNa arthavazAt deza-kALAdi viziSTa amuka ja ghaTa lAvIne Ape che tema ahIM paNa samajavuM. ke DhephArUpa dravyanI apekSAe tenA eka dezamAM pRthvItva jAtithI nopRthvIpaNAno upacAra karAya che. (7) goSTAmAhila-abaddhika dRSTi dazapuranagara - AryarakSitasUri - mAmAgoSThAmAhila, mathurAnagarImAM nAstikavAdanI prarUpaNA karato vAdI - prativAdinA abhAve saMghe AryarakSitasUrine vinaMti - goSThAmAhilane mokalyo-vAdine jItyo-tyAM ja cAturmAsa - sUrie durbalikApuSya mitrane sthApavAnI bhAvanA karI - traNa ghaDA vAla-tela-ghIno, UMdho karatAM vAla badhA nIkaLI jAya, tela kAMIka ghaDAne coTe, ghI ghaNuM coTe durbalikAputra mATe vAlanA ghaDA jevA te thayA-sarva targata sUtrArthanA grahaNathI, phalyurakSita mATe telanA ghaDA jevA-ghaNuM grahaNa karyuM paNa sarva nahi, goSTAmAhila mATe ghInA ghaDA jevA thayA - haju ghaNA sUtrArtha sUripAse rahyA eTale azeSa prApta na karavAthI dubalikA puSyamitra sUri thayA-baMnene hitazikSA - devaloka. goSThAmAhila Avyo-pRcchAIrSyAthI alaga rahI vidhyapAsethI vyAkhyAna sAMbhaLe che. vyAkhyAnamAM kSIra-nIra nyAyathI ke vahni-golaka nyAyathI karma jIva pradezo sAthe saMbaddha che. tathAvidha karmanA udayathI ane durAgrahathI goSThAmAhila viparitamati thayo ane te abhinivezathI te nitava thayo. kahe che A vyAkhyAna sadoSa che jIvapradezo sAthe karmonuM tAdAmyathI avasthAna mAno to tamAre mokSano abhAva Ave che. ene pramANathI sAdhe che. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 zrI vizeSAvazyaka bhASyam pUrvapakSa karmavicAramAM viparitatA naiva karma jIvAdapaiti, avibhAgAt vahnayayogolakanyAyena jIvena saha tAdAtmyAt jIva prakrezaraziva, jIva ane karmano saMbaMdha agni ane lohagolakanI jema tAdAbhya saMbaMdha hovAthI jIvanA pradezonI jema karma jIvathI judA na thAya. je jenI sAthe avibhAgathI vyavasthita che. te tenAthI viyoga nathI, jema jIvathI teno pradeza samUha. tema jIva-karmano avibhAga mAno cho eTale e tenAthI alaga nathI, eTale jIvathI karmano aviyoga hovAthI jIva sarvadA sakarmaka hovAthI mokSAbhAva thAya che. jema pRSTa, sparzamAtrathI saMyukta, abaddha kSIranIranyAyathI ekameka na thayelo kuMcakasApanI kAMcaLI sApane anusare che. ema karma paNa spaSTa sApanI kAMcaLInI jema sparzanamAtrathI saMyukta thayeluM ane vadvi-lohapIMDAdi nyAyathI na bhaLeluM ja jIvane anusare che, e rIte ja mokSanI upapatti thAya che. paccaSmANa viparitatA te goThAmAhila karmavicAramAM viparita mativALo ekavAra navamApUrvamAM karemi bhaMte ! sAmAyiyaM savaeN sAvaje jogaM paccakjhAmi jAvajUjIvAe vagere mAvajajIvAvadhika sAdhune saMbaMdhi bhaNAtuM viMdhya pAse vicArAtuM sAMbhaLe che ane kahe che-sarva paccakhkhANa aparimANa avadhirahita ja karAtuM kalyANakArI hovAthI zobhana thAya che. ane jemanA vyAkhyAnamAM pratyAkhyAnano yAvajIvAdi avadhi karAya che, temanA mate te pratyAkhyAna AzaMsAdoSathI duSTa hovAthI duSTa thAya che. AzaMsA-pratyAkhyAna pUrNa thatAM devalokAdimAM "surAMganAsaMbhogAdi bhogone huM sevIza" evA pariNAmavALI AzaMsAthI pratyAkhyAna duSita thAya che. kAraNa ke AgamamAM paNa kahyuM che-duSTapariNAmanI azuddhithI pratyAkhyAna azuddha thAya che. Agama-tahI sadhaNA jANaNA ya viNae'nubhAsaNA ceva / anupAlaNA visohI bhAvavisohI bhave cho . pariNAmanI azuddhithI pratyAkhyAna paNa azuddha-dUSita thAya che. karmavicAra viparINatinuM nirAkaraNa AcAryano uttarapakSa :- (gA.2517)mAM kaMcuka jema jIvamAM karma spaSTa ja che baddha nathI evuM je tame kaho cho tyAM vicArAya che - zuM kaMcuka jema pRSTa karma jIvanA pratipradezamAM vRtta sat kahevAya ke tvacA sudhI raheluM spaSTa manAya che A be gati che. tyAM jo pratideza vRtta hovAthI pRSTa mAno to jIvanA madhyamAM rahelA pradezo paNa karmathI vyApta hovAthI jIvamAM sarvagata karma prApta thAya, jemake AkAza karmavyApta jIvanA aMtarAlanA anavasthAnathI karma Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 gujarAtI praznottara sarvagata che kAraNa ke pratipradeza kama hote chate koIpaNa madhyapradeza uddharato nathI ke jethI tyAM karma sarvagata na thAya. tethI AkAzanI jema karmathI jIvano pratideza vyApta hovAthI tenuM jIvamAM sarvagatatva siddha ja che. eTale sAdhyavikala hovAthI kaMcukadaSTAMta asaMbaddha ja thAya che. yathokatasparzana sAdhyano kaMcukamAM abhAva hovAthI. vikalpa-2, jo jIvanI bahAra tvacA sudhImAM sparzelo hovAthI kaMcukanI jema spaSTa karma mAno to ekabhavathI bIjA bhavamAM saMkramathI aMtarAlamAM tenI anuvRtti prApta thatI nathI. tvakaparyanta sparzelo hovAthI teno anugama nathI thato. jema bahArano zarIrano mela bhavAntarAlamAM jato nathI. prazna-995 - to bhale ne bhavAntarAlamAM karmanI anuvRtti na thAya zuM vAMdho che? uttara-995 - ema jo karmanI anuvRtti na thAya to badhAya jIvono mokSa thaI jAya, kAraNa ke saMsAranA kAraNa evA karmano abhAva thaI jAya che. have jo niSkAraNa paNa saMsAra mAno to jeo vrata-tapa-kaSTa-anuSThAnAdi kare che te badhAono paNa saMsAra ja thAya niSkAraNatA badhe ja samAna hovAthI, ane niSkAraNa thatuM siddhonuM pharIthI saMsaraNa thAya eTale muktimAM paNa avizvAsa thaI jAya A vikalpa mAnavAmAM bIjo paNa doSa Ave che jo kaMcukanI jema bahAra ja hoya to dehanI aMdara je zUla-nakhagulmAdi vedanA che te zA kAraNathI thAya? kAraNa aMdara to tenA kAraNabhUta karmano abhAva che? have jo niSkAraNa paNa dehanI aMdara vedanA mAno to siddhapaNa vedanA rahita na thAya. jo bAhyavedanA nimitta te aMtarvedanA mAno to bahAranI vedanA lAkaDI phaTakAravA AdithI pragaTathatI aMdara paNa vedanAne utpanna kare ja che ema huM mAne to bAhyavedanA abhAve te aMtarvedanA na thAya. prazna-996 - bhale ema thAya? uttara-996 - nA, kAraNa ke ghaNIvAra zUlAdithI thatI aMtarvedanA dekhAya che ane eya pAchI bahAranI vedanA vagaranAne, have jo evo niyama hoya ke-bahAra lAkaDInA ghA vagere vedanA nA sadbhAve ja aMtaranI vedanA pragaTa thAya che. to kadAca tArI marajI mUjaba thAya. paNa evuM nathI kAraNa ke bahAranI vedanA vinA paNa aMdaranI vedanA anubhavAya che. dekhAya che. eTale tenA kAraNabhUta aMdara koI karma hovuM joIe eTale amAro pakSa siddha che. prazna-997 - to pachI bahAranuM tvacAnA cheDe raheluM karma madhyamAM paNa zUlAdi vedanA utpanna kare che paNa madhyamAM karma nathI ema mAnazuM? bhAga-2/13 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-997 - e kathana ghaTatuM nathI. kAraNa ke jo bahAra raheluM vibhinna dezamAM raheluM karma anya madhyalakSaNa dezAntaramAM vedanA kare che ema mAnIe to yajJadattanA zarIramAM raheluM karma devadattane vedanA kema nathI karatuM? dezAMtarapaNuM to baMnemAM samAna che. prazna-998 - karma eka devadattanA zarIranI bahAra ane aMdara saMcare che tethI tyAM bahAraaMdara vedanA thAya che. anya zarIramAM nahi, kemake karma svAdhArazarIramAM bahAra-aMdara saMcare che. anyazarIramAM saMcaratuM nathI. ema ema mAnIe chIe. to doSa kyAM AvavAno? uttara-998- to kaMcuka jema sarpanA bahAra rahe che tema karma jIvanA bahAra ja nitya rahe che evo tamAro mata ghaTato nathI. paraMtu kyAreka bahAra, kyAreka aMdara karmanuM saMcaraNa mAnavAthI kAMcaLI jema bahAra rahe che e niyama ghaTato na hovAthI taNAI jAya che. ane karmanA saMcaraNamAM bahAra ane aMdara kramathI ja vedanA thAya, evuM nathI kAraNa ke koI lAkaDI phaTakAre tyAre aMdara-bahAra eka sAthe ja vedanA dekhAya che eTale karmanuM saMcaraNa ghaTatuM nathI ane bIjuM paNa duSaNa Ave che. karmanuM saMcaraNa mAno to marelAne te bhavAMtaramAM anusaratuM nathI kemake mAtra zarIramAMja saMcare che. jemake pavana. je zarIramAM aMdara-bahAra saMcare che te bhavAMtaramAM anusaratuM nathI, jemake zvAsozvAsano pavana, tema karma tethI bhavAMtaramAM anusaratuM nathI. prazna-999 - AgamamAM paNa ratnamane vani (mA.1-1) kaheluM hovAthI karmanuM calana kahyuM che calana eTale saMcaraNa to teno ahIM zA mATe niSedha karo cho? uttara-999 - te yogya nathI, tame matalaba samajatA nathI- "vaniyam kRtya ne gAva veNa nIvAra tni varma nittara " e vacanathI tathA "nirvIrthamA vinam" e vacanathI AgamamAM calita karma nirjIrNa kahyuM che ane je nirjIrNa te akarma ja kahyuM che. ane te vacce raheluM paNa vedanA karavA samartha nathI. jemake akarma AkAzanA paramANuM Adi tenA sAmarthyabhAvathI, tethI A rIte aneka doSathI duSTa hovAthI karmanuM saMcaraNa ayogya eTale kharI rIte aMtaravedanAnA sabhAvathI madhyamAM paNa karma che. madhyeDa masti karma, vedanAsadbhAvAt, tvacIva / yatra vedanAsadbhAvastatrAsti karma yathA tvakparyante, asti cAntarvedanA, tataH karmaNApi tatra bhavitavyameva / ane mithyAtvAdi pratyayothI karma baMdhAya che ane te jIvanA jema bAhya pradezomAM che tema madhyapradezomAM paNa che, jema madhya pradezamAM che tema bAhya pradezomAM paNa sarvatra che. te adhyavasAya vizeSarUpa che. ane adhyavasAya samastajIvagata che. tethI karmabaMdhanA kAraNa Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara mithyAtvAdi jIvamAM sarvatra che ane tethI tenA kAryabhUta karma paNa sarvatra ja tyAM che. khAlI bahAra ja nahi, tethI agni-ayaHpiMDa-kSIra-nIra nyAyathI jIvanI sAthe avibhAgathI ja karma raheluM che ema satyakSa svIkAra ane mithyAbhimAna choDa. prazna-1000 - jo jIva-karmano avibhAga che to temanA viyogAbhAve mokSAbhAva thAya che. e duSaNa tamane pahelA ApeluM ja che ne ? uttara-1000 - te karmano jIva sAthe avibhAgathI saMbaMdha rahela hovA chatAM kAMcanaupalanI jema jJAna-kriyAthI viyoga karAya che. tathA te ja karmano mithyAtvAdithI grahaNa ka2vAthI jIvanI sAthe saMyoga thAya che. bhAvArtha-ahIM jIvanuM avibhAgathI avasthAna be prakAre thAya che AkAza ane karma sAthe. tyAM AkAza sAthe avasthAna che teno viyoga thato ja nathI, sarvakALa avasthAna hovAthI. ane karma sAthe avibhAga avasthAna che te paNa abhavyonuM alaga thatuM nathI bhavyonuM karma saMyoga to tathA vidha jJAna-darzana-cAritra-tapa sAmagrInA sadbhAve viyoga thAya che. jema, AgamAM kahyuM che ke auSadhi Adi sAmagrI nAMkhatA suvarNa-upalano viyoga thAya che. tema tathAvidhajJAnAdi sAmagrI abhAve to bhavyone karmasaMyoga kyAreya tUTato nathI. "no ceva La mavasiddhiya vihipa tot mavi"pha / '' prazna-1001 to te bhavyo kaI rIte kahevAya ? - 179 uttara-1001 - mokSa prAptinI yogyatA mAtrathI ja te bhavya kahevAya che, paNa badhA yogya vikSitaparyAyathI joDAtA nathI, jemake, pratimAdi paryAyayogya chatAM tevA prakAranA lAkaDA-paththarAdi keTalAka tevI sAmagrInA abhAve pratimArUpa thatA nathI. tema ahIM bhavyonA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. AgaLa gaNadharavAdamAM e vAta vistArathI kahI che. tethI anyonya avibhAgathI avasthita hovAthI karma jIvathI vikhuTuM thatuM nathI, ema anaikAMtika che. upAyathI dazyamAna viyogavALA kSIra-nIra, svarNa-paththara Adi sAthe vyAbhicAra AvavAthI. 1 * te prastuta jIva-karma avibhAga kayA upAyathI vikhuTo paDe ? prazna-1002 uttara-1002 AgaLa kahyuM to che jJAna-kriyAnA upAyathI. mithyAtvAdithI jIvakarmano saMyoga thAya che. ane tenA vipakSa samyagnAnAdithI jIva-karmano viyoga yukti yukta ja che. jema anna bhojana AdinA vipakSa laMghanAdithI annAdithI janita ajIrNano viyoga thAya che. -- Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-1003 - to adevAdimAM devAdi buddhithI abhigamana-vaMdanAdi karavuM, ane hiMsAdi kriyAthI jIvano karmasAthe saMyoga thAya che ema mAno paraMtu dAna-dayA-zIlapAlanasamiti-guti Adi kriyAothI temano viyoga thAya che ema mAnavAnI zI jarUra che? uttara-1003- bhalA karmanA grahaNamAM hiMsAdi kriyAone tuM saphaLa kaI rIte mAne che? ane dAna-dayAdi kriyAone tenA vidhAnamAM saphaLa nathI mAnato to ahIM zuM rAjAnI AjJA che yukti nathI ? ane bIjuM tane pUchIe zuM pApasthAnamAM vyApAravALA puruSArthathI sAdhya ekane karmanuM AdAna mAne che, ane eka to je tenuM nirjaraNa che te saMyamAdisthAnamAM karelA puruSArthathI sAdhya mAnato nathI. svecchApravRttithI e paNa pragaTa IzvaranI ceSTAo ja thAya che. tethI jema tIvra-maMda-madhyabhedathI bhinna azubha pariNAma che. tenA grahaNamAM te karmanuM upAdAnagrahaNa kare che ke tyAM tamAro hetu mAnya che. te ja rIte tIvra-maMdAdi bheda bhinna zubhapariNAmaazubha pariNAmano vipakSa hovAthI kamarjanamAM vipakSa bhUta karmanA viyogamAM paNa hetu kema mAnato nathI? yukti yukta hovAthI mAnavo ja joIe te rIte jIvanI sAthe avibhAgathI rahelA karmano viyoga siddha che. pratyAkhyAna viSaya viparItatAnuM nirAkaraNa AgaLa te kahyuM ke pratyAkhyAna aparimANa karAtuM ja zreSTha che. to e aparimANa zuM che? zuM "jyAM sudhI zakti hoya tyAM sudhI huM amuka sevIza nahi" e aparimANa? ke sarve anAgata addhA ke apariccheda ? ema traNa gati che. (1) aparimANa - tyAM jo "zakti che tyAM sudhI huM A sevIza nahi," evuM aparimANa mAne to te zakti ja parimANa che. ethI jeno niSedha che te ja thayuM ema mAnavAnuM kAraNa ke jyAM sudhI zakti haze tyAM sudhI e nahi evuM, evI ja zaktirUpa kriyA che tenAthI pratyAkhyAnano avadhibhUta kALa ja anumAna karAya che. jeTalo samaya zakti che teTalo samaya sevIza nahi, daSTAMta - jema sUryAdi gati kriyAthI samaya-AvalikAdi kALa anumAna karAya che. tema ahIM paNa zaktikriyAthI pratyAkhyAna avadhikALa thAya che. prazna-1004 - to ema ja bhale hoya? uttara-1004- nA, kAraNa ke ema hovAthI te pratijJAta karela aparimANa pakSanI hAni thAya che. kemake zaktikriyA anumati kAlaparimANa atyAre jAte ja te mAnyo che. ane je kahyuM ne ke AzaMsA duSTa thAya che tyAM-zaktirUpa aparimANa paNa tuM mAne to AzaMsA doSa tadavastha ja che. kemake zaktinA uttarakALe A sevIza evI AzaMsA tadavasthA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 181 ja che. ane A zaktirUpa aparimANa mAnavAmAM tArA pakSanI hAni sivAya bIjA paNa doSo che. - jema marelAno devalokAdimAM surAMganAsaMbhogAdi bhogone bhogavanArano amArA pakSamAM doSa nathI. tathA zakti-aparimANa mAnatA tArA mate jIvatA paNa bhogopasevAmAM doSa nathI. eTalI ja mArI zakti che. eTale mAruM pratyAkhyAna pUru thavAthI bhoga bhogavuM evA abhiprAyavALAne tArA matathI jIvatAM chatAM yoga bhogavatA doSa nathI. A jinazAsanamAM dRSTa ke iSTa nathI. ane ema mAnavAmAM eTalI mArI zakti che evA AdhAravALo nirbhaya hovAthI pratyAkhyAnanI anavasthA ja thAya, bhoga sevo, pratyAkhyAna karo pAchA bhAga bhogavo, pAchA pratyAkhyAna karo ema vAraMvAra pratyAkhyAna cAlu ja rahe eTale anavasthA prApta thaze. ane vratono aticAra tene AcaravAmAM prAyazcita, ekavratabhaMgamAM sarvavratano bhaMga, niyamathI sarve vrato pALavA evuM je AgamarUDha che te badhuM tArA matathI thatuM nathI, jemake-eTalI ja mArI zakti che adhika nathI evA bhAvathI pratisevA karatA chatA sAdhuno zakti-aparimANavAdI tArA matathI aticAra nathI ke vratabhaMga paNa nathI ke prAyazcita paNa nathI, te rIte sarva vrata pAlanano niyama na thAya, zaktinA AdhArathI tArA mate to ekavratapAlanathI paNa saMyata che. (2) sarvAnAgatAddhA - aparimANa-to marelo paNa devalokAdimAM bhogo sevato sAdhu paNa pratijJA apUrNa hovAthI bhagnavratI ja che. ane siddha paNa sarva anAgatakALa paryaMta saMvaradhArI hovAthI saMyamI kahevAze. kAraNa ke A samaya paNa sarvaddhA gRhIta pratyAkhyAna kALanA aMtargata che. jemake, yAvajajIva gRhIta virati kALAsyaMtaravarti sAdhu-dRSTAMta. prazna-1005 uttara-1005 - ! - nA, siddhe no saMga", no asaMga, no saMnayAsaMgaC e vacanathI bIjo paNa doSa che-uttaraguNa-pauruSI-purimArka-ekAsaNuM-upavAsAdi taparUpa, saMvaraNa-ghaNA AgArothI gRhIta ekAsaNAdi pratyAkhyAnano bhojana pachI AkAra saMkSepaNa rUpa -A baMne uttaraguNa-saMvaraNano A rIte anAgatAA pratyAkhyAna pakSa mAnatAM sarvathA abhAva ja thaze. kAraNa ke pauruSI AdimAM anAgatAdvA pratyAkhyAna asaMgata che. ane ekAsaNAdimAM tArA matathI saMvaraNa kyAreya na ghaTe. na - to siddhane paNa saMyata mAno zuM doSa che ? (3) apariccheda-aparimANa - temAM paNa anAgatAdvA pratyAkhyAna doSa sarakho ja che. te A rIte kAlapariccheda vinA paNa pratyAkhyAna karate chate zuM ghaDImAtra koI kALa pratIkSA karIne pratisevA kare ke sarva anAgatAddhA pratyAkhyAna pALe ? jo prathama pakSamAno-to anavasthA thaze kAraNa ke jyAM sudhI ghaDI pratIkSA kare to be ghaDI kema na kare ? ema traNa ghaDI Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 zrI vizeSAvazyaka bhASyam cAra ghaDI vagere paNa kema na kare? ema karavA jatAM anavasthA thatI kaI rIte rokazo ? have bIjo pakSa-to marelAne paNa paralokamAM bhoga sevatA vratabhaMga ja thAya ane siddhapaNa saMyata thAya. ane uttaraguNa-saMvaraNAbhAva vagere te ja doSo Ave, upasaMhAra-tethI A aparimANa pratyAkhyAna doSone joIne vratabhaMganA bhayathI ja tripakSaparihArathI zrutamAM "sarba sAvaLyuM no vizvAmi nAvaMIvAI" ema ahIM sAdhupratyAkhyAnanuM parimANa batAvyuM che. eTale aparimANano Agraha choDa. ane Agama vacanano svIkAra kara. prazna-1006 - saparimANa pratyAkhyAnamAM to meM AzaMsAlakSaNa doSa kahelo ja che, evuM tame kaho cho te kaI rIte? uttara-1006 - yAvanyajIva parimANathI pratyAkhyAna karatA "maraNAMtaramAM huM bhogo sevIza ." evI koI AzaMsA kadI paNa hotI nathI. arthAt AvA pariNAmathI sAvadhika pratyAkhyAna karato nathI. paraMtu mAne mRta: devAmAM utpanna thatA chatAM bhogone sevatA vratabhaMga thaze evA bhAvathI mArA vratano tyAM bhaMga na thAya evA ja zubhapariNAmathI AvuM pratyAkhyAna kare che. eTale tyAM AzaMsA kevI? te ahIM virati AvAraka karmanA kSayopazama avasthAvALo hovAthI svAdhIna che. ane suralokamAM avazya tenA udayathI parAyata che. eTale zakya hovAthI vAvajajIvanA pratyAkhyAna kare che. paralokamAM to azakya hovAthI pratyAkhyAna nathI karato eTale e AzaMsA doSavALo kaI rIte thAya ? prazna-1007 - ema e vratabhaMgathI zA mATe kare che? e marelo muktimAM ja jaze ane tyAM kAmabhoganA abhAve vratabhaMgano saMbhava ja nathI eTale tene vratabhaMgano saMkSobha kayo? uttara-1007 - tArI A dalIla barAbara nathI. vartamAnamAM ahIM muktigamana asaMbhava che ane mahAvidehamAM paNa badhAnuM nizcayathI tyAM javuM ghaTatuM nathI. prazna-1008 - to game te koI muktimAM jAya che ane te vimuktane mArA abhiprAya mujaba aparimANa pratyAkhyAna letA koI doSa nahi Ave kemake muktimAM paNa mahAvratono anugamathI aparimANa pratyAkhyAna saphaLa thaze ne? uttara-1008 - je mokSamAM jaze tene paNa vratono avakAza kevo ? ane vratonI saphaLatA kaI ? temanuM kAryasiddha che. eTale evuM tyAM kAMI nathI. tethI muktigAmI prati aparimANa pratyAkhyAna asaMgata ja che. A rIte mugdha ke abhijJanI apekSAvinA sAmAnyathI ja aparimANa pratyAkhyAnamAM doSo kahyA. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 183 abhijJane AzrayIne duSaNo ane je AgaLa paNa kAMIka zAstra parikarmitamativALo vijJA vyakti devalokamAM aviratibhAva avazyabhAvi jANato aparimANa pratyAkhyAna uccare che, evuM bolanAra te sAkSAt mRSAvAdI che. kemake, bole che kAMI ne kare che kAMI manano bhAvavirati pariNAma pratyAkhyAna kahevAya che. te pratyAkhyAna ne yAvajajIva avadhi ja che ke maraNa pachI paNa che? bIjo pakSa-to tenuM pratyAkhyAna tuTe che. devalokamAM bhogasevana avazyabhAvi hovAthI teno bhaMga che. jo prathama pakSa-to vacanathI paNa mAvajajIva evA parimANanA praguNanyAyathI zuM pratyAkhyAna na karAya? ane manamAM kAMI ne vacanamAM kAMI evuM zA mATe kahevAya? AvuM jo kahe to phakta mAyA ja che-jo manamAM anyathA-cAvajajIvAvadhi ja bhAvapratyAkhyAna parimANa ane anyathA-vAvajajIvAvadhi parimANa rahita ja vacana che to te jANatA phakta mAyA ja nirNata thAya che. ane anyathA vicArIne anyathA bolavAthI anya kAMI phaLa na dekhAya. athavA tane puchuM chuM -zuM tathAvasthita bhAvamAM paNa vAvabbIvA kahetAM tane koI doSa jaNAya che ke jethI vacanathI paNa e saparimANa pratyAkhyAna na kahevAya ? athavA zuM tuM bhAva karatAM vacana moTuM jove che ke jethI bhAva anyathA chatAM vacana anyathA kare che? e ayogya che. kAraNa ke AgamamAM bhAva ja pramANa che ane vacana apramANa che ema kaheluM che. bhAva pratyAkhyAna ja pramANa che koIe trividhAhAra pratyAkhyAna karavA vicAryuM ane vadhu saMyamathI AkSita manathI "caturvidha AhAranuM pratyAkhyAna karuM chuM" evo zabda uccAryo ema mananA bhAvanI anuvRttithI vyaMjana zabda anyatra paDatA-anyaviSayamAM uccAratA chatAM je kharekhara pratyAkhyAna viSaya aneka sUkSmavivakSAthI AkrAMta pratyAkhAtAnA manamAM rahelo bhAva spaSTa che te ja pratyAkhyAna pramANa che. te ja pratyAkhAtAno vivakSita pratyAkhyAna saMbaMdhI manogata bhAva pramANa che vyaMjana-zabda nahi, vyaMjana chalamAtra hovAthI ane bhAvanA anurodha vinA pravRtta hovAthI apramANa che Ama, AgamamAM paNa vacana-apramANe kaheluM hovAthI jo yAvajajIva avadhivALo manano bhAva hoya to vacanathI paNa mAvajajIva uccAro. mithyAgrahathI zuM? Ama yuktiothI samajAvavA chatAM te na mAnyo tyAre saMghanI bahAra karyo. (8) boTika dRSTi-zivabhUti rathavIrapura-dIpaka udyAna-AryakRSNasUri AvyA. temAM sahagnamala zivabhUti nAmano rAjasevaka che te rAjAnI maherabAnIthI vilAsa karato nagaramAM bhame che aDadhIrAtre ghare Ave Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 184 che. eTale enI bhAryA enI mAtAne kahe che huM tArA putrathI vairAga pAmI chuM. e rAtre kyAreya samayasa2 Avato nathI. eTale huM ujAgarA ane bhUkhathI roja pIDAuM chuM. te bolI-putrI ! to Aje tuM suI jA huM jAgIza. rAtre Avyo, bolyo-daravAjo ughADa gusse thayelI mAtA bolI-durrayavidhi ! atyAre jenA daravAjA ughADA hoya tyAM jA, tArA pAchaLa lAgeluM koI maraze nahi. eTale kopa-ahaMkArathI prerAyelo nIkaLyo. ughADA dvAravALo sAdhuno upAzraya joyo. tyAM sAdhuo kAlagrahaNa kare che. vaMdana karIne dIkSA mAMgI. teoe rAjAno vallabha ane mAtAe kADhI mUkelo che eTale na ApI. eTale khelanA mallakamAMthI rAkha laIne svayaM loca karyo. sAdhuoe liMga ApyuM. vihAra karI gayA. kAlAMtare pAchA tyAM AvyA. eTale rAjAe zivabhUtine kiMmatI kAMbaLI ApI. AcArye zivabhUtine kahyuM-tAre ane sAdhuone mArgaAdimAM aneka anarthanuM kAraNa enA grahaNathI zuM ? eTale gurune batAvyA vagara paNa chUpAvIne mUrchAthI te rAkhI. gocarIthI AvIne roja ene saMbhALe che kyAreya vAparato nathI. gurue ene mucchita jANIne eka divasa tene pUchyA vinA ja te bahAra gayo eTale kAMbaLI phADIne sAdhuonA pagalUMchaNA vagere karyA. vAta jANIne kaSAyavALo thayo ekavAra sUri jinakalpInuM varNana kare che. jiNakappiyA yaduvihA pANipAyA paDiggahadharA ya / pAuraNamapAuraNA ikkikkA te bhave duhi // 1 // duga tiga cakka paNagaM nava dasa ekkAraseva bArasaga / ee aTTha vigappA jiNakappe hoMti uvahissa // 2 // e sAMbhaLIne zivabhUti bolyo-to atyAre kema audhika ane aupagrahika eTalI upadhi rakhAya che ? jinakalpa kema nathI karAto ? guru-jaMbusvAmithI e vyavacchinna thayo che, saMghayaNanA abhAve atyAre e karavo zakya nathI. zivabhUti-mArA jIvatA e kaI rIte viccheda thAya ? huM e jinakalpa karuM chuM. paralokArthie te ja niSparigraha jinakalpa karavo joIe, A kaSAya-bhaya-mUrchAdidoSavALA parigraha anarthathI zuM kAma che ? eTale ja zrutamAM niSparigrahatA batAvI che ane jinendro acelaka che eTale acelatA ja sArI che. guru-to dehamAM paNa kaSAya-bhaya-mUrchAdi doSo koInA paNa saMbhave che. eTale vratagrahaNa pachI te paNa choDavo. je zrutamAM niSparigrahatA karI che. te paNa dharmopakaraNomAM mUrchA na karavI evo mUrchAbhAva ja niSparigrahatva kahyo che. sarvathA dharmopakaraNono tyAga nahi. jinendro paNa sarvathA acelako nathI ja '"santhevi pAseLa niyA niLavA ghaDavIsa' ema e vacanathI sarve covIse jinavaro eka devadRSya sahita nIkaLelA che. evuM guru ane sthaviroe yuktiothI samajAvavA chatAM adhikakaSAya mohAdi karmodayathI potAnA AgrahathI pAcho na Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 185 pharyo. paraMtu vastro choDIne nIkaLyo. bahAranA udyAnAM rahelI tenI utarA nAmanI bahena vaMdana mATe gaI, teNe choDelA vastravALA bhAIne joIne svayaMpaNa vastro choDyA, pachI bhikSA mATe nagaramAM pravezI gaNikAe joI, Ama nagna bibhatsa ene joIne loka amArA upara virAga na pAme ema te na icchatI chatAM teNa vastro paherAvyA. nagaramAMthI pAchA pharIne teNe A sarva vRttAMta zivabhUtine jaNAvyo eTale nagna strI nitarAM bibhatsa ane ati lajjanIya thAya che ema vicArIne kahyuM-bhale ema thAya. tAre A vastra nahi kADhavuM. kAraNa ke devatAe tane ApyuM che. keTalAMka samaya pachI tenA be ziSyo kauDinya-kophTavIra nAme thayA. emanA ziSya-praziSyanI paraMparAmAM utpanna thayelo A boTika saMpradAya (digaMbara) vRddhi pAmyo. yukti-prayuktio vastraviSayamAM vastra dhAraNamAM traNa nimitto prazna-1009 - jita acelapariSaha muni AgamamAM kahyo che. jitAcalapariSahatva tyaktavastrane ja thAya che. te kAraNe lajjA, jugupsA tathA zIta-uSNAdi pariSahanA hetuthI traNa sthAno dvArA ja vastra dhAraNa AgamamAM anujJAta che. ekAMte nahi. tathA Agama vacana-tidi hArdi valtha rijJA, harivattiyaM, huAMchIvattayaM, parIdavattiyaM tyAM huM-lajjA ke saMyama nimitta, jugupsA-lokavihitaniMdA, pariSaho-zata-uSNa-daMzAdi pratyaya, tethI ukta yuktiothI acalatA ja kalyANakArI che. uttara-1009 - (1) kaSAyahetu parigrahanuM nivAraNa - je je kaSAyano hetu te te tAre parigraha tarIke mAnya hoya te mumukSue choDavo ja joIe. evo ekAMta che to tAro deha ja kaSAyotpattino hetu che eTale parigraha ane choDavA tArA mATe te yogya bane che. eTale aparigrahatva ane parigrahonI kathA-vArtA ja pUrI thaI gaI. mAtra deha ja nahi paNa jagatamAM evI kaI vastu che ke je jenA tenA kaSAyonuM kAraNa na thAya? A rIte zruta-cAritra-bhedathI bhinna dharmapaNa tAre na grahaNa karavo kAraNa ke te paNa koInA kaSAyanuM kAraNa che. temanAthI praNIta dharma rahevA do paNa te tribhuvana baMdhu niSkAraNa vatsala jinapaNa kilaSTa karmavALA gozALA-saMgamAdinA kaSAyanuM nimitta thayA. ema taNIta dharmamAM tatpara sAdhuo, dvAdazAMgIrUpa jinamata A badhuM bhArekarmI, duHkharUpadIrghabhava bhramaNavALA jinazAsananA pratyanikone kaSAyanimitta ja che eTale e paNa agrAhya bane paNa evuM nathI. tethI je kaSAya hetu bhUta che te choDavuM evo ekAnta nathI. prazna-1010 - te dehAdi-jinamata sudhInA padArtho kaSAyanA hetuo chatAM parigraha nathI, kemake te mokSasAdhananI buddhithI grahaNa karelA che eTale parigraha kaI rIte kahevAya? Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-1010 - to pachI vastra-pAtrAdika upakaraNa zuddha-eSaNIya mokSasAdhanabuddhithI grahaNa karAtuM kaI rIte parigraha thAya? na ja thAya. nyAya to baMnemAM sarakho ja che. A rIte vastrAdi kaSAya hetu hovAthI agrAhya che e vAtano nirAsa karyo. (2) mUccho , parigrahanuM nivAraNa - je mUcchatu te parigraha kahevAya ane parigraha hovAthI te tyAM hoya to deha-AhArAdikanI mUrchAvALA tAre te parigraha kema nahi? che ja. tethI te paNa parityAjya che athavA kaI rIte mamatva-mUccharahita hovAthI asaMga sAdhuno vastrAdika parigraha tuM gaNe che. tevA lokone te na ja hoya, mokSAsAdhanI buddhithI zarIraAhArAdimAM tArI mUrchA nathI. to mokSanA sAdhana tarIke samAna chatAM vastrAdimAM vaLI tane kaI mUrchA che? jo pUla evA bAhya hovAthI, kSaNamAtramAM ja agni-corAdi upadravagamya hovAthI ane keTalAka divase svayaM ja vinAzadharmaka hovAthI zarIrathI nitarAM niHsAra evA vastrAdimAM tuM mUrchA kare che to nizcaya zarIramAM paNa vizeSathI mUccha karIza. kAraNa e vecAtuM laI zakAtuM nathI, eTale ja vastrAdi apekSAe durlabha che tathA tenI apekSAe ja aMtaraMga che, ghaNA dina rahevAvALuM che, ane vizeSatara kArya sAdhaka hovAthI vizeSa karIne zarIramAM mUccha karIza. prazna-1011 - dehAdimAtramAM je mUcche che te svalpa ja che ane vastrAdigranthanI mUccha te ghaNI che. tethI dehAdi mAtranI mUcchanA saMbhave paNa nagnazramaNo siddha thaI jaze tame vastravALA munio nahi. kAraNa ke bahu parigrahavALA tamAro mokSa kyAMthI thavAno? uttara-1011- to tiryaMca-zabarAdi alpaparigrahavALA ane zarIra AhArAdi mAtramAM ja mUrchAvALA temaja zeSa manuSyo paNa mahAdAridrayathI pIDAyelA kilaSTa manavALA, tevA prakAranA parigraha vinAnA hovA chatAM avinigRhItAtmAvALA, lobhAdiSAyavargathI vaza karAyelA anya saMbaMdhi vaibhavomAM paNa mUccha kaSAyAdi doSothI anaMta karmamaLa arjana kare che. tethI ghaNA nAraka prApta kare che. mokSaprApaka thatA nathI. ane anya mahAmunio koIka dvArA upasarga AdinI buddhithI zarIre sajAvelA mahAmUlyavastra-AbharaNa-mAlA-vilepanAdi saMyukta chatAM sarvasaMgathI vinimukta, nigRhIta AtmA, jItelA lobhAdi kaSAya zatruvALA, prApta karela vimala kevalajJAnavALA mokSamAM jAya che. tethI kilaSTamanavALA AtmAonuM nAnyamAtra e akiMcitkara che. (3) bhaya hetu - jo je bhayahetu te grantha-parigraha kahevAya to jJAna-darzana-cAritrane paNa tenA upaghAtakothI bhaya ane dehane jaMgalI prANIothI bhaya che, to te paNa parigraha bane che. anya sarva vyAkhyAta prAya che. gA. (2555) mAM pucha-bhayAdi: kahyuM temAM AdizabdathI saMgRhIta vastrAdinuM raudradhyAna hetutva batAvIne parihAra kare che : Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 187 prazna-1012 - raudradhyAna 4 prakAranuM che - hiMsAnubaMdhAdi AgamamAM anyatra jaNAvela che temAM prathama prANivadhArirUpa hiMsAnuM jemAM niraMtara ciMtana thAya te hiMsAnubaMdhI, jemAM niraMtara asatyanuM ciMtana thAya te mRSAnubaMdhI, jemAM niraMtara corInuM ciMtana thAya te steyAnuMbaMdhI tathA jemAM maraNAdi aneka upAyothI potAnA dravyanuM rakSaNa karavAnuM ciMtana te saMrakSaNAnuMbaMdhI raudradhyAna kahevAya. A saMrakSaNAnubaMdhI rodradhyAna vastrAdigrahaNa karatAM avazyabhAvI che. e rIte raudradhyAnamAM hetu hovAthI vastrAdika durgati hetu che. tethI kaI rIte grahaNa karavuM? uttara-1012- je ukta yuktithI raudradhyAna che te mUrkha ! dehAdimAM paNa tulya che, temAM paNa jala-jvalana-cora-pazu-sarpa-viSa-kAMTAdithI saMrakSaNAnubaMdha tulya che. eTale te paNa tyAjya bane che. prazna-1013 - dehAdi mokSasAdhana aMga hovAthI tenAthI tenuM saMrakSaNAnubaMdha vidhAna prazasta che doSa rUpa nathI eTale tenA saMrakSaNamAM zuM vAMdho che? uttara-1013 - to, te Agama prasiddha yAtanA prakArathI ahIM vastrAdimAM paNa saMrakSaNAnubaMdha vidhAna kema prazasta nahi? tethI vastrAdi kema choDavA? prazna-1014 - vastrAdi parigraha ja mUcchadidoSa hetu hovAthI lokanA bhavabhramaNanuM kAraNa che e atipratIta che. jyAre e parigraha bhavabhramaNanuM kAraNa che to pachI te vastrAdiparigrahavALA sAdhune paNa kema na thAya? uttara-1014 - tArI A ekAMta mAnyatA ayogya che, kAraNa ke ahIM jeTalAM zayanapAna-bhojana-gamana-avasthAna-mana-vacana-kAyAnI ceSTAdi prakAraka avirata-asaMyataaprazastAdhyavasAyavALAne lokamAM bhayahetuo thAya che. teTalA ja prakAranA virata-saMyataprazastAdhyavasAyavALAne mokSa mATe thAya che. tethI vastrAdi svIkAramAM paNa itara lokanI jema mULamAMthI ukhaDelA lobhAdikaSAya-bhaya-mohanIyAdidoSavALA sAdhuone tAro ubhAvelo koI doSa lAgato nathI. ane jo vastrAvika graMtha, mUrchAvihetutvA, nahivat vaLI, vastrAdi mUccha vagerenA hetu hovAthI suvarNAdinI jema parigraha che. Ama, hetu-daSTAMtanA upabhyAsa mAtrathI ja vastrAdinuM parigraha- tame sAdho cho to ame paNa tamArA upanyAsamAtrathI kanakAdinuM paNa aparigrahatva sAdhIzuM-te A rIte. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 zrI vizeSAvazyaka bhASyam ___ kanakaM tathA yuvatizca dharmAntevAsinI mameti budhyA parigRhaNato na granthaH, dehArthatvAt AhIravat / yuvati mArI dharmAtevAsinI che, tathA suvarNa viSaghAtaka che. (viSadhAtAdi uparokta ATha guNo suvarNamAM che.) evI buddhithI grahaNa karatAM te baMne AhAranI jema zarIropakArI hovAthI parigraha nathI. prazna-1015 - jo ema hoya to, tamArA dvArA graMthatvathI prasiddha kanakAdinuM agraMthatva sAdhavAthI to graMtha-agraMtha vibhAganI vArtA pUrI. ane agraMthavena mArA abhimata dehanuM tho reH aSAyagivat nahivat e rIte graMthatva sAdhavAthI graMthAgraMthanI vArtA pUrI thAya. ekabAju tame kanakane agraMthatarIke sAdho che ane bIjI bAju tene ja graMthatvanA sAdhavAnA daSTAMta tarIke lagAvo cho to tame ja kaho - zuM graMtha ane zuM agraMtha? uttara-1015 - graMtha-agraMtha vibhAga - tethI evI kaI vastu lokamAM che ke je AtmasvarUpathI sarvathA graMtha hoya ke agraMtha hoya? koI nahi. tethI "mucha para vRtto 37 masi" (ravaijJAniva 0 6) nA vacanathI, je vastra-deha-AhAra-kanakAdimAM mUcchA thAya te nizcayathI graMtha jyAM mUccha na thAya te agraMtha. e kAraNathI rAgadveSa rahita vyaktine vastrAdi je je sAdhana saMyamamAM upakAraka thAya te badhA aparigraha che, ane je je saMyamano ghAta karanArA thAya te sarve parigraha che. vastrAdi upadhinuM prayojana prazna-1016 - vastrAdika zuM saMyamopakAra kare che ke jethI tene grahaNa karavuM joIe? uttara-1016 - sutarAu-unI vastrothI ThaMDIthI pIDAtA sAdhuonuM rakSaNa thAya che ane ArtadhyAna dUra karAya che. temaja agni tRNa-iMdhaNamAM rahelA jIvonuM rakSaNa karAya che. arthAtajo vastro na hoya to ThaMDIthI pIDAtA sAdhuo agni-tRNa-iMdhaNathI Aga kare, ane te karavAmAM temAM rahelA jIvono upaghAta avazyabhAvi che. vastro oDhatAM te nathI ja thato. kAraNa ke vastrothI agni-tRNAdi bALyA vinA paNa ThaMDI dUra thaI jAya che. samastarAtri jAgatA sAdhune cAra kAlagrahaNa levAnA hoya che. tethI hima varasatI zIta paDatAM chatAM cAra kALa letA te RSio vastro DhAMkelA hoya to nirvidana svAdhyAya dhyAna sAdhanA kare che. tathA mahAvAyuthI uDelI sacittapRthvI dhummasa, varasAda, osa, sacitaraja, pradIpa, teja vageremAM rahelA jIvonI rakSAmATe vastro thAya che. tathA mRta vyaktine DhAMkavA bahAralaI javA mATe zveta ujjavala DhAMkavAno paTAdivastra hovo joIe ane glAnane paNa te prANopakArI che. te paramagurune 1. suvarNanA ATha guNo - viSayAta-rasAyana-mana-chavi-nayA: pravakSiAvatA gurutA ca dagdha kRSTatA'STa guNA suvarNe bhavanti // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 189 abhimata che ema muhapatti, rajoharaNa Adi upakaraNa zAstranusAre saMyamopakArI tarIke joDavAM. tyAM kalpAdimAM kahyuM che - ghAsa laIneagninA sevananuM nivAraNa karavA, dharmadhyAna mATe ane rogI tathA maraNa pAmelAnA upakAra mATe vastra rAkhavuM joIe, te vastra AtmapramANa lAMbu tathA aDhI hAtha pahoLuM hovuM joIe. temAM be vastra sutaranA tathA mukha bAMdhavA mukhavastrikA rAkhavI. vasati pramArjavA, koI sthAnamAM kAMI letA-mUkatA, rAtrimAM pAthareluM vastra saMkocAI jatAM, prathama pramArjana karavA tathA cihna jaNAvavA mATe rajoharaNa rAkhavuM. prajanana-liMga vikRta hoya, anAvRta hoya, vAtika hoya, moTApramANavALuM hoya to lajjAthI DhAMkavA mATe ane strIdarzanamAM liMgodayanA rakSaNa mATe colapaTTo che. pAtraka tathA mAtraka :- saMsaktavastu-gorasa-drAkSAdipAnaka-pANImAM rahelA jIvonI prANarakSA mATe pAtra che. kAraNa ke pAtranA abhAve saMsakta gorasAdi hAthamAM ja anAbhogAdi kAraNathI grahaNa karelA hoya to zuM karavA ? temAM rahela jIvonI prANahAni ja thAya. pAtra hoya to zAstrokta vidhithI temane paraThavI zakAya. eTale pAtra hovAthI temAM rahela jIvonI rakSA siddha thAya che. tathA pAtrAbhAve pANipuTamAM ja grahaNa karela ghI-gorasAdi raso jamIna para TapakatAM kuMthukIDI vagereno prANaghAta thAya. paNa jo pAtra hoya to tema na thAya ane je bhAjana dhovA vagerethI pazcAtkarmAdi doSo che temanA parivAra mATe jagadguru pAtra mAne che. vaLI pAtra vaDe rogI Adi muni upara upakAra karI zakAya, jemake gRhastha pAsethI pathya vastu lAvI temane ApI zakAya. tathA tenA vaDe AhAra-pANI lAvI anya sAdhuone ApatAM te pAtra dAnadharmanuM sAdhana bane che. Ama aneka rIte pAtraka-mAtraka saMyamopakArI che. A rIte sarvaupadhi vize jANavuM. ane je sAmo ripo veramAM gA.2556 suI yamari hiraM vagerethI sUtramAM aparigrahatA kahI che evuM tuM mAne che tyAM paNa mUccha ja parigraha tIrthakarone mAnya che, anya nahi. ane te mUccha jema vastramAM na karavI tema sarve zarIra-AhAradi dravyomAM na karavI, e sUtrano paramArtha che. nahi ke tAro mAnya sarvathAvastraparityAga eTale aparigrahatA. e sUtrano abhiprAya che. tethI ajJAtasUtra bhAvArthavALo tuM phogaTa duHkhI thAya che. tamannA 2 nitI (ra6) sarve tIrthakaro nirUpaNa dhRti-saMghayaNavALA, chadmasthAvasthAmAM cAra jJAnavALA, atizayasattvathI yukta, achidrapANipAtra, jItelA samastapariSahavALA che tethI vastrAbhAve je saMyamavirAdhanAdi doSo lAge che te doSone te vastrapAtra vinAnA paNa prApta karatA nathI. eTale vastrAdika te tIrthakaronuM saMyamanuM sAdhana nathI. eTale, teo vastrAdi grahaNa karatA nathI. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-1017 jo teo vastrAdinuM grahaNa karatA nathI ema kaho to "savvuvi ghUmeLa niLayA" eno virodha nahi Ave ? 190 uttara-1017 - jo ke te vastra saMyamane upakArI nathI to paNa savastra ja tIrtha hoya che. ane savastra sAdhuo ja tIrthamAM cirakALa thaze. e arthanA upadeza mATe grahaNa karelA ekavastravALA sarve tIrthaMkaro saMyama le che. ane te vastra kyAMka paDI jAya tyAre acelaka thAya che. haMmezA nahi. tethI jinendro acelakA e ekAMtika je kahe che te tamArA ajJAnanuM sUcaka che. arthAt tIrthaMkaranA dRSTAMtanA AdhAre ane jinakalpikanA udAharaNanA AdhAre tuM acelakatva mAne che. A badhuM tArA durbodhano vilAsa ja che. kAraNa ke tIrthaMkaro paNa pUrvokta nyAyathI ekAnte acelaka nathI, ane jinakalpika-svayaMbuddhAdi sarve kALa ekAnte upadhivALA ja che. eTale ja "duga tiga cakka" vagere pUrve temanA upakaraNonuM pramANa puruSApekSAe bahubhedavALuM kahyuM che, sarvathA nirUpakaraNatA nahi. tethI je tArA dvArA sarvathA upakaraNa tyAga karAyo che te dRSTAMta karelA tIrthaMkarAdimAM ya nathI dekhAto. A phakta tAro ja koI navo mArga che. ya prazna-1018 vAMdho zuM che ? uttara-1018 2e| } jArisayaM guruliMgaM sIseNa vi tArasayaM hoyavvaM / nahi hoi buddhasIso seyavaDo nAhavaLo vA / ema kaheluM che. to te vacanathI ja tAre paNa arihaMtonA jevuM ja thavuM joIe. paraMtu tIrthaMkaranA upadezathI ja nirUpamadhRti-saMhananAdi atizayarahita tuM acelaka-nagna na thA. jo tIrthaMkarono veza temanA ziSya hovAnA nAte tane pramANa che, to temano upadeza paNa tane pramANa ja hoya. gurunA upadezane oLaMgIne vartato ziSya iSTArthasAdhaka thAya nahi ane paramaguruno upadeza che ke ukta atizaya vagaranAe acelaka na ja thavuM. to tuM zA mATe A rIte guruupadezathI bAhya nagnatAthI potAne chetare che. jema guruno upadeza karavo tema temanA veza-caritra paNa avazya prazna-1019 AcaravA joIe ? -- - arihaMto je kAraNathI acelaka che te kAraNathI acelatva mAnavAmAM - uttara-1019 - te yogya nathI, temanA upadezanuM anuSThAna ja kAryasAdhaka che. jema rogI vaidyanA upadeza pramANe vartana kare che te karavAmAtrathI ja roga dUra thAya che. e eno veza karato nathI. ke tenuM caritrapaNa Acarato nathI. kadAca e kare to paNa e sAjo thato nathI ulaTAno Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 191 upavAsAdi vaide batAvavA chatAM nAnyAdika teno veza karato ane svecchAthI sarvarasone tenI jema khAto tenA caritrane AcaranAro saMnipAtathI ja mare che. tethI vaidopadezanuM anuSThAna ja rogInA roganAzanuM kAraNa che. prastutamAM te rIte ja jina vaidyano Adeza karanAra tenA vezacaritrane na Acarato chato karmarogathI viyoga pAme che. paraMtu temanA Adezane na karato temanA veza-caritrane dhAraNa karatA chatA te mukta thato nathI. ane jo tuM tIrthakaranA vezacaritrano anuvartI che to sarvathA temanI sAthe tAruM sAdharyu che ke dezathI ? prathamapakSa-to je teo kare che te sarva Ape karavuM joIe, eTale jema teo svayaMbuddha hovAthI para upadezathI rahetA nathI ane chadmasthAvasthAmAM pratibodha mATe parane upadeza ApatA nathI ane ziSya vargane dIkSA ApatA nathI, tema zeSa temanA ziSya-praziSyoe e badhuM tArA matathI karavuM joIe. prazna-1020 - to bhale ema thAya zuM doSa che? uttara-1020- jo ema hoya to koIne paNa pratibodha abhAve ane dIkSAdi abhAve tIrtha kyAMthI? eTale temanI sAthe sarva sAdharma kahevAya che to "acelo chuM thAu" evo tAro kevo Agraha che ? jema jinendro sAthe sarvAtizayothI sarvasAdharma tane abhimata nathI. paraMtu kAMIka sAdhamya ja mAnya che. te rIte liMga ane caritrathI kAMIka sAdhamma ja temanI sAthe amane mAnya che. sarvasAdharme nahi, te kAMIka liMgathI-loca karavAmAtrathI che acelatvathI nahi. caritathI to eSaNIyAhAraparibhoga-aniyata vAsAdithI che nahi ke pANIbhojItvena. tethI kAMIka sAdharmsanI uktanyAyathI anyarIte paNa siddhi thavAthI tAro acalatAno Agraha kevo che? tadino naM 4 lAkho" evuM koNa nathI mAnatuM? phakta jevA puruSono ja vidhithI temaNe kahyo che te sAMbhaLa-uttamakRti saMhananavALA, pUrvadhara-jaghanyathI kAMIka nyUna navapUrvadhara, sarvadA nirUpaNa zaktiAdi atizayathI saMpanna jinakalpio paNa have surena satte pUrvoktavidhithI kRtaparikarmavALA ja jinakalpa svIkAre che. tethI jo jinavacanathI tuM jinakalpa svIkAre che to te jinakalpa vyavacchinna thayelo paNa mAna. jo nahi mAne to jikalpa che evuM jinavacana tane kaI rIte pramANa thaze? ane eno viccheda kema apramANa thAya? (caM.22,000) nIyatnaparisada muLa" e to ema paNa mAnIe chIe. phakta eTaluM ja tane pUchIe chIe ke zuM cela bhogamAtrathI ja acelaka pariSahano jaya nathI thato ke jethI sarvathA tuM vastra Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam parityAga kare che ke aneSaNIyAdi doSa duSTa vastranA paribhogathI ? prathamapakSa jo eSaNIyAdiguNayukta vasra-pAtra paribhogathI muni dvArA acela pariSahano jaya na mAno to eSaNAdiguNa saMpanna bhakta-pAnAdiparibhogathI kSudhAdipariSaha jItavAvALo paNa jagatamAM koI sAdhu na thAya. 192 prazna-1021 bhale na hoya amAruM zuM jAya che ? uttara-1021 A rIte tArA mate nirUpama kRti saMhananavALA satvazALI jinendra bhagavaMto paNa pariSaha jItanArA nahI thAya. udgamAdi doSa rahita vizuddha eSaNIya bhaktapAnAdikane rAgAdi rahita sevato muni kSu-pipAsAdi pariSaha jItanAro hoya to A vidhi vastramAM kema iSTa nathI mAnato ? te paNa eSaNIya rAgAdidoSa rahita bhogavatAM jitAyela pariSahavALo muni thAya ja. tethI aneSaNIyAdidoSa duSTa vastra paribhogathI ja ajitAyela pariSaha thAya che nahi ke sUtravidhithI tene bhogavanAra. - - prazna-1022 sAdhu vasrano upabhoga kare to te acelakapariSaha sahiSNu kaI rIte kahevAya ? vastrano abhAva hoya to ja acelaka pariSaha sahana karyo kahevAya ne ? - uttara-1022 vastra hoya ke na hoya to ya AgamamAM ane lokamAM acelakatva rUDha che tethI ahIM munio cela hovA chatAM upacArathI acelA kahevAya che jino to vasra na hovAthI mukhyatayA acelA kahevAya che acelakatva 2 prakAranuM che mukhya vRttithI ane aupacarika vRttithI che. mukhya vRttithI acelatva saMyamopakAra nathI thatuM te mAtra jinone ja hoya che. mUrchArahita munino parizuddha, eSaNIya, ghaNAdivasanA jIrNa, kutsita, asAra, thoDA athavA gaNanA pramANathI ochA, tuccha vastrone mUrchA rahita bhogavatA hovA chatAM upacArathI munio acelaka kahevAya che. tathA anya bhoga je lokamAM prasiddha che. jemake, kamaranuM vastra mAthe lapeTIne pANImAM paDelo puruSa vastra rahita kahevAya che tema sAdhu paNa kakSAbaMdha nathI karatA mAtra koNIo dvArA ja DhIMcaNathI u52 colapaTTo dhAraNa kare che, ane mastaka upara koIpaNa prakAranA vastranA abhAve tathA lokarUDhaprakArathI anyathA prakAre celabhoga che. eTale vastro chatAM paNa acelaka kahevAya che. -- . prazna-1023 - vajranA anyathA paribhogathI zuM acelakano vyavahAra kyAMya joyo che ? uttara-1023 jema pANImAM paDato bahuvasravALo paNa mastake vIMTelA kamaranA vastravALo puruSa acelaka kahevAya che tema munio sacelA paNa acelaka kahevAya che tathA 1 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 193 jIrNAdi vastro dvArA paNa acalatA lokamAM rUDha ja che jemake, koI vastra kamarevITelI jIrNa ghaNA chidrovALI eka sADIvALI strI koI vaNakarane kahe che. vaNakara jaldI kara mArI potI ane sADI jaldI banAvIne Apa, huM nAgI UbhI chuM, tema ahIM strI savastrA hovA chatAM nagnatAvAcaka zabdanI pravRttithI "narUdda kI nAmAvo muMDamAvo nA mahaMtava" vagere paNa viruddha thatuM nathI. je traNa sthAnothI vastra dhAraNa kare - ema Agamokta batAvatA te amAro pakSa ja samarthita karyo che. paNa zUnyahRdaya hovAthI joto nathI. jemake atyAre ame paNa kahI zakIetraNa kAraNe vastra dhAraNa kare che ema sUtramAM paNa batAvyuM che. tethI te vastra niratizayAdivALA sAdhue avazya dhAraNa karavuM. kemake, niratizaya hovAthI jinakalpAyogya evA sAdhuonuM lajA-kutsA-pariSaharUpa vastradhAraNa pUrve batAvelA kAraNa mUjaba avazya karavuM saMbhave che. jo kutsA-pariSaha mATe dhAraNa na karAya, to paNa lajjA-saMyama mATe vizeSathI dhAraNa karavuM joIe. nahi to agnijvalanAdithI moTo asaMyama thAya. have A rIte jo tane jinamata pramANa hoya to tuM vastra-pAtra choDa nahi kemake enAthI pUrvokta doSanI paraMparAne prApta thaIza. ane samitino ghAta thaze. pAtra vinA saMpUrNa eSaNA samiti tuM pALI nahi zake, ane vastra vinA nipAdAna tathA utsarga samiti tathA bhASA samitivALo nahi thAya. ahIM AThamA nitavano vAda samApta thayo, have badhA nitavo ekabIjAne baLe doSo Ape che te jaNAve che. goSThAmAhila sivAyanA bIjA nikUvo yAvasajIva sudhInuM saparimANa pratyAkhyAna ane AtmA sAthe karmano saMbaMdha kSIra-nIranI jema mAne che. jamAlI sivAyanA nihnavo "jyimAna ta" mAne che jyAre jamAlI "vRtta vRta" mAne che. tiSyagupta sivAyanA nikUvo saMpUrNa jIvapradezone jIva mAne che ane tiSyagupta eka aMtima pradezane ja jIva mAne che. Ama, dareka bhinna mAnyatAvALA hovAthI teo ekaThA thAya tyAre ekabIjAne babbe doSo Ape che. (1) bahurata - tiSyaguptane kahe che "kareluM hoya te ja karyuM" Avo mAro mata nirdoSa chatAM tuM mAnato nathI ane "aMtima pradeza jIva che" tAro A mata sadoSa chatAM mAne che. (2) tiSyagupta - jamAlIne e ja be doSo viparitapaNe Ape che tathA avyaktavAdIne paNa sadoSa potAnA matane mAnavAno ane nirdoSa paranA matane nahi mAnavAno e be doSa Ape che. Ama badhA ja ekabIjAne upara kahyAnusAra doSo Ape che. bhAga-2/14 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 zrI vizeSAvazyaka bhASya prazna-1024 - A nidvavonI dRSTi saMsArano hetu che ke mokSano hetu che? uttara-1024- A sAte nitavadarzano mokSano hetuM nathI. paNa janma-jarA-maraNa ane garbhanA sthAnarUpa kevaLa saMsArano ja hetu che. prazna-1025 - A nikUvo sAdhu kahevAya, anya darzanI gaNAya ke gRhastha gaNAya? uttara-1025 - teo kevaLa nigraMthano veza dharanArA che, yathArtha nigraMtha sAdhu nathI. kemake eka sAdhu mATe karela AhArAdi zeSa sAdhuone kahyuM nahi. paraMtu nitavA mATe karela AhArAdimAM ema nathI. kAraNa ke je kSetramAM je kALe nihnavo mATe karelAM AhArAdi hoya te vikalpa kalpe. koIvAra eno tyAga karAya to koIvAra na paNa karAya. "nihnavo sAdhuothI alaga che" evuM jyAre loko na jANatA hoya tyAre tyAjya ane jANatA hoya to laI zakAya. A rIte naya dvAra kahyA pachI kayA nayane kayuM sAmAyika mokSa mArgapaNe iSTa che, te anumatidvArathI jaNAve che. (12) anumiti dvAra :- naigama-saMgraha-vyavahAranayo cAritra sAmAyika, RtusAmAyika ane samyakta sAmAyika traNeya ne mokSamArga tarIke mAne che. RjusUtra ane zabdanayo-cAritra sAmAyikane ja mokSamArga mAne che sarvasaMvararUpa cAritra pachI ja mokSaprApti che eTale. prazna-1026 - prathama traNe nayo traNe sAmAyikane mokSamArga mAne che to te mithyASTi kaI rIte? te nayamata kema gaNAya che? saMpUrNa jinamata ja kema nathI gaNAtuM? jaino paNa jJAnadarzana-cAritrathI anya ochuM ke adhika koI paNa mokSamArga tarIke mAnatA nathI. uttara-1026 - kAraNa ke naigamAdinayo e traNe samudita na hoya to paNa mokSamArga mAne che nahi ke jJAnAditraNethI ja mokSa evo niyama kare che. ema mAne to nayatvanI hAni thavAno vAro Ave che eTale teo mithyASTi che. RjusUtra ane traNe zabdanayone mAtra eka cAritra sAmAyika ja nirvANamArga tarIke mAnya che, nahi zruta ke samyaka sAmAyika. kAraNa ke te baMne jJAna-darzana sAmAyika hoya to paNa cAritra vinA mokSa nathI. tethI anvaya-vyatirekathI eka cAritra sAmAyika ja temanA mate mokSamArga che. kAraNa ke, kSAyikajJAna-kevalajJAna ane sarvadarzana-kSAyikasabhyatva hovA chatAM tatkSaNa ja mokSano sadbhAva nathI, te to sarvasaMvararUpa cAritra sAmAyika hoya to ja thAya che eTale anvaya vyatirekathI sarvasaMvararUpa cAritralAbha ja mokSamArga che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 195 te sarva saMvararUpa cAritra lAbha paNa jJAna-darzana vagaranAne akasmAta ja utpanna thato koIno dekhyo nathI, paraMtu te baMne sAthe hoya tene ja yathokta cAritralAbha thAya che tethI e traNeya mokSa mArga che. eTale nivyAnuM saMgamo veva ema kaheluM ayogya che. jJAna-darzana vinA cAritra nathI evuM Apa kaho cho to te baMne ne ahIM sarva saMvararUpa cAritranuM kAraNa kahevuM yogya che, nahi ke sarvasaMvararUpa cAritrathI sAdhya mokSanuM kAraNa, kAraNa ke sarva saMvara cAritra pachI tarata ja mokSa thAya che. jJAna-darzana pachI tarata thatuM nathI. naigamAdi nayonI A mAnyatA barAbara nathI. kAraNa ke jo jJAna-darzanavinA sarvasaMvararUpa cAritrano lAbha thato na hoya, to te tenA kAraNa kahevA yogya che, paNa sarvasaMvararUpa cAritrathI sAdhya evA mokSanuM kAraNa che, e kahevuM yogya nathI. kAraNa ke evA sarvasaMvaracAritranA upakAraka jJAna-darzana che eTale teo tenuM kAraNa che to hajo ! sarva bhuvana paNa yatinA jJAnadarzana-cAritranuM kAraNa thAya che, kAraNa ke zeya-zraddheyapravRtti-nivRttabhAvathI AkhuM bhuvana temanuM upakArI che. phakta joyAdi bhAvathI nahi sAdhakattama tarIke paNa deha-mAtA-pitA-vastraAhAra-auSadhAdika paraMparAthI ghaNA prakAre nirvANanuM kAraNa bane che. tethI tAro jJAnAditrikamAM kayo niyama ? jJAna-na-vAritrALa mokSamaH ? dehAdi anya paNa ghaNA prakAre tenA kAraNa che. have jo bahuprakAre kAraNo saMbhave paNa je atyaMta najIkanuM kAraNa te ja mokSanuM kAraNa mAno ane paraMparAthI upakAraka evA dehAdikane tenA hetu tarIke na kaho to, jJAnAditraNa ja mokSano hetu che evuM nizcaya thAya che to je prayAsanna tarIke te upakAraka che sarvasaMvararUpa cAritra ja mokSamArga thAya. prazna-1027- tame AgaLa kahyuM ke naigamAdinayamatanA kathano yogya nathI to sthitapakSa kayo? uttara-1027 - sthita pakSamAM traNe sAmAyiko samudita ja ISTArtha sAdhaka che, eka nahi ke alaga-alaga nahi. jema rogInI vaidya-bheSaja-Atura-praticAraka rUpa samudita caturaMgasamyakakriyA-samyaktathI samyaktane zraddhA kare, jJAnathI jANe ane cAritrathI sarvasAvadyathI virAma pAme, eTale zraddhAnAdi guNayukta hovAthI samudita ja jJAnAdithI ISTArthanI siddhi che. anyathA nahi. prayoga: iheSTArthasya sAmagryeva sAdhikA na tvekamekaM kiJcit, tathaivopalambhAt, yathA''turasya caturaGgasamyakkriyAsAmagrI tadiSTArthasya sAdhikA / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (13) dvAra : prazna-1028- zuM sAmAyika jIva che ke ajIva? jIvAjIvatvamAM paNa zuM dravya che ke guNa che? athavA jIvAjIva ubhaya athavA jIvAjIvobhayathI bhinna kharazRMga-vaMdhyAputra jevuM koIpaNa te hoya che? uttara-1028- sAmAyika AtmA-jIva ja che, ajIvAdi nahi. te AtmA sAvadyayoganuM paccakhkhANa karato pratyAkhyAna kriyA kALe sAmAyika thAya che, nizcayanaya mate kriyamANa kRta ema kriyAkALa-niSThAkAlano abheda hovAthI phakta pratyAkhyAna karato e atyAre sAmAyika thato nathI paraMtu, upalakSaNathI karelA pratyAkhyAnavALo paNa sAmAyika thAya che. prazna-1029- "vavaEArtha to havapha mAyA" (gA.2634) emAM bIjA AtmAnuM grahaNa zA mATe ? uttara-1029- te ja sAvadyayoga pratyAkhyAna yukta paramArthathI AtmA che, zraddhAnajJAna-sAvadyanivRtti rUpa svasvabhAvamAM avasthita hovAthI, zeSa saMsArI pracura ghAti karmodvArA tenA svAbhAvika guNono tiraskAra hovAthI AtmA ja nathI. e jaNAvavA mATe pharIthI AtmAnuM grahaNa karyuM che. te halu ti khalu zabda sAmAyikanuM jIvapariNatitva jaNAvavA mATe che. tethI te pratyAkhyAna jIvapariNAti rUpa hovAthI viSayane AzrayIne sarvajIvadravyonA ApAtamAM niSpanna thAya che, kAraNa, sarva jIvadravyo sAmAyika pratyAkhyAnanA zraddheyazeya-pravRtti-nivRtti bhAvathI upayukta che. eTale tenA samavAyamAM te utpanna thAya che ema kahevAya che. prazna-1030 - sAmAyika jIva ja kema hoya ajIva kema nahi? uttara-1030 - kAraNa ke samyakta-zruta sAmAyika dvArA zraddhA kare ane jANe che te jIva ja hoya ajIvAdi tema karatA nathI. eTale pratyAkhyAnana karanAra cAritrI jIva ja hoya ajIva ke abhAva nahi. zraddhA jJAna-pratyAkhyAna prekSAvALAmAM ja saMbhave ajIva ke abhAvamAM prekSA nathI. tethI jIva ja samAyika che achavAdi nahi. te vastu pavaeNvavAdf (3634) sAmAyika-jIvapariNati sAmAyikapariNAmathI ananya hovAthI jIva ja sAmAyika che ane sarvadravyo teno viSaya che. kAraNa ke yathAsaMkhya samyaktazruta-cAritra sAmAyikono zraddheyatva, zeyatva ane pravRtti-nivRtti kriyAthI sarva dravyono u5yogya che. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 197 mahAvratomAM sarva dravya viSayatva prathama prANAtipAta vimaraNavratamAM viSayadvArathI vicAratAM sarvajIvo-trasa-sthAvara-sUkSmabAdarabhedavALA viSaya tarIke jANavA. bIjA mRSAvAdaviramaNamAM ane chellA parigraha nivRttirUpa mahAvratamAM sarvadravyo, viSaya tarIke jANavA. jemake-loka paMcAstikAya Atmaka nathI. e pramANe mRSAvAdamAM sarvadravyono viSaya hovAthI ane bIjuMvrata tenI nivRttirUpa hovAthI tathA mUrchAdvArathI parigraha paNa sarvadravyono viSaya che tethI tenI nivRttirUpa hovAthI chelluM vrata azeSadravya viSayaka che. zeSa mahAvrato dravyonA ekadezathI ja hoya che. trIjuM mahAvrata-grahaNIya-dhAraNIya dravyathI adattAdAna viratirUpa che. cothuM rUpa-rUpasahagata dravya saMbaMdhI abrahma viratirUpa che. enuM chaThThuM rAtribhojana viramaNasvarUpa che. eTale e badhA sarvadravyonA ekadeza viSayaka che. A rIte A cAritrasAmAyika sAmAnyathI sarvadravya viSaya ane vratavibhAga vizeSathI yathoktaviSayavALuM jANavuM. tathA zrutasAmAyika paNa "sarvadravyasarvaparyAyeSu zrutam"thI sarvadravyaviSaya jANavuM. dezavirati sAmAyika sarvadravyanA ekadeza viSayavALuM mAnavuM. samyaktva sAmAyika yathAvasthita samasta vastu samUhanI zraddhArUpa hovAthI sarvadravya viSaya ja jANavuM. eTale traNe sAmAyiko samudita ane pratyeka sarvadravyaviSayavALA che te siddha che, te siddha thatAM "taM vatu 50' siddha che. prazna-1031 - te sAmAyika zuM che ? ema jJeyatvethI prastuta chatAM ahIM viSayacintAnuM zuM prayojana che ? uttara-1031 - te viSaya paNa sAmAyikano aMgabhAva thAya che eTale te viSayanI ahIM prarUpaNA karI che eTale te aprastuta nathI. dravya-paryAyAstikanaya matathI sAmAyikanI vicAraNA AtmA guNothI pratipakSa dravya ja artha che jeno, paryAyo nahi. te, dravyAstikanayanA mate sAmAyika che. arthAt guNo aupacArika hovAthI asat ja che kAraNa ke dravya vinA te prApta thatA nathI. tethI halako karelo guNa samUhavALo jIva ja mukhyavRttithI sAmAyika che. paryAyo nahi ema dravyAstikanaya mAne che. prazna-1032 - jo rUpAdi guNo nathI to lokanI dravyamAM tenI pratipati zA mATe? uttara-1032 - e pratipatti bhrAMta ja che. citramAM jema UMcA-nIcA bhAganI pratipatti thAya che paNa vAstavika hotI nathI. vAstavika rIte dravyamAM guNonI pratipatti thatI nathI, e Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 198 A dravyAstika nayano mata che. (paryAyAstika) te sAmAyikAdi guNa vAstavamAM paryAyArthikanayano che. jIvadravya nathI. kAraNa jIvano guNa=jIvaguNa-tatpuruSa samAsa che. te uttarapadapradhAna che. jemake, telanI dhArA-teladhArA. ahIM dhArAthI atirakta koIpaNa tela nathI. ema jJAnAdiguNathI atirikta jIvadravya paNa nathI. pUrvAparabhAvathI sadaiva pravRta paryAyomAM ja bhrAntithI dravyopacAra karAya che. paryAyothI bhinna dravya nathI. nAsti paraparikalpitaM dravyaM, paryAyebhyo'rthAntaratvAt, kharaviSANavat / athavA detvantaraprpriklpitN dravyaM, paryAyebhyo bhedenAnupalakSyamAnatvAt, vyavahAre'nupayujyamAnatvAt kvA, viSALavat, athavA jema rUpa-2sa-gaMdha-sparzothI bhinna ghaTa nathI sarvapramANothI agrahaNa hovAthI. jemake, khaviSANa. tema Agyeya paryAyavinA sarvaupAkhyArahita jJAnAdithI bhinna kayo jIva hoya ? koI nahi. mATe paryAya ja satya vastu che, ane te paryAya athavA guNa sAmAyika che paNa dravya nathI. paryAyAstika nayanuM vizeSa svarUpa :- guNo utpAda-vyaya rUpe pariName che paNa dravyo nahi. prayoga :- muLA DvotpA-vyaya pena pariAmanti, na tu kavyALi, atasta va santi, utpAdvyyprinnaamktvaat, patranIlaraktAdivat / tadvayatiriktaH guNI nAstyeva, utpaadvyayarAmarahitatvAt, vandhyAsutAvivat / dravyaprabhavA guNo hotA nathI ke guNaprabhavA dravyo hotA nathI, patranA nIlatvAdi guNonI jema utpAda-vyayanA pariNAmathI guNo ja vasturUpe che, paraMtu utpAda-vyayanA pariNAmanA abhAve khapuSpanI jema dravya nathI. eTale dravyo kAraNa nathI ne kArya paNa nathI tethI dravyAbhAva che. kAraNa ke sat kAryakAraNarUpa hoya che. athavA dravyaprabhavA guNo nathI hotA. paraMtu guNaprabhavA dravyo hoya che. pUrvaparabhAvathI pratIti karIne samutpAdathI samutpanna samudAyamAM dravyanA upacAranI pravRtti hovAthI. tethI guNa ja sAmAyika che. prazna-1033 paryAyArthikanayamate jo sarvathA dravyAbhAvanuM vyAkhyAna tame karo to barAbara nathI, kAraNa ke paryAyanaya paNa dravyane icche ja che. paraMtu paraspara atyaMtabhinna dravya ane paryAya e mAne che. kAMIka bhinna nahi. eTalo siddhAMtathI eno bheda che. dravya paryAyano atyaMta bheda kaI rIte ? - uttara-1033 kAraNa ke paryAyo utpAda-vyayapariNAma svabhAvavALA che ane dravya nitya zAzvat che ane te guNo dravyaprabhavA che nahi ke dravya guNaprabhava. tethI e nyAye paraspara bhinna svabhAvavALA te dravya-paryAyo anyonya bhinna che. kAraNa ke jIva zAzvata che, tenAthI vyatirikta sAmAyika paryAya-dharma che. eTale tene paryAyanaya jIvathI bhinna icche che. eTale mArUM vyAkhyAna - Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 199 yathArtha che- ta vivAda: jo paryAya naya ja dravya-paryAya baMne ne mAne che to dravyArthika ! zA mATe tuM dravyaparikalpanA mAne che? kAraNa paryAyanaya mAnatAM ja dravya paNa siddha ja che. prazna-1034 - je dravya-paryAya baMnene paraspara abhinna mAne che te dravyArthika naya. tethI dravya-paryAyArthika naya baMne no grahaNa thatAM pratyeka dravya-paryAya mAnate chate dravyArthikathI paryAyArthika bhinna che tethI te dravyArthika bhedavAnuM che. e baMne eka nathI. kAraNa ke ekano dravyaparyAyano atyaMta abheda mAnyo che ane anyano te baMneno bheda mAnelo che. pratyeka dravya-paryAya mAnatA e baMnenI samagrarUpatA nathI paraMtu mithyAtva che eTale ema kahevAthI baMne mithyASTi kaI rIte thAya? uttara-1034 - ahIM ekAnta ekatvanA ane anyatvanA grahaNathI mithyAtva kahyuM che. bhAvArtha-dravyArthika nayadravya-paryAya baMnene paraspara abhinna icche che. dravyathI avyatirikta ja paryAya mAne che. A vizeSanI prApti chate paryAyArthikathI dravyArthika bhinna mAne che ane paryAyAstika dravya-paryAya e baMnene bhinna ja mAne che. ethI e dravyArthikathI bhinna manAya che. e baMne pratyeka mithyAdaSTi che kAraNa ke dravyArthika dravya-paryAyane eka mAne che ane paryAyAstika baMnene bhinna mAne che. prazna-1035 - jo tArA abhiprAyathI dravya-paryAya dvavyArthika dvArA eka manAte chate dravya guNa ema A be zabda ekArthaka vAcaka hovAthI indra-puraMdarAdinI jema paryAyavacana mAtra ja thAya. tethI te sAmAyika dravyarUpa ke guNarUpa che evo dravyArthika naya grahaNa thAya. paNa te dravya ja che ema manAya nahi. kAraNa ke dravyArthikanayamate te dravya rUpe ja prasiddha che. tathA jo paraspara atyaMta bhinna evA dravya-paryAya ubhayano grAhaka tuM paryAya na mAne to eka dravyapakSamAM te sAmAyika dravyatarIke aviruddha ja che. "dravya sAmAyika ema dravyapakSamAM paryAyanayamane paNa avirodhathI siddha ja che. to dravyArthikanayanA upanyAsano zuM phAyado? uttara-1035 - "sAmAyika dravya che ke guNa che?" e vicAraNA ahIM prastuta che. temAM dravyArthikanaya mate dravya ane paryAyArthikanAM mate te guNa che. nahi to, dravyArthikane sAmAyika jIvathI abhinna che ane paryAyAstikane jIvathI te bhinna che. eTale eka-eka naya mAnatA chatAM navuM paLAyAnviya (gA.2654) vagere pUrvokta yuktiothI ghaTatuM nathI. paNa ubhayanayathI maLelA dravya-guNa rUpa ubhayalakSaNa sAmAyikano svIkAra karavAmAM badhuM ghaTe che. arthAta-jo dravyanaya dravyarUpa ane paryAyanaya paryAyarUpa sAmAyika mAne che to Ama baMne nayo samudita chate yathokta ubhayagrahamAM sarva sAruM thAya che. eka-eka nayanA ubhayagrahamAM nahi. kAraNa ke emAM pUrve kahelA doSo Ave che. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 zrI vizeSAvazyaka bhASyama prazna-1036 - so veva pablava (gA.2643)mAM niyuktikAre paryAyAstika nayamate jIvano sAmAyikalakSaNa guNa che evuM kaheluM che. tethI "jIvano ja guNa che." ema SaSThithI jaNAya che. te jIva dravya che ane te sAmAyika guNa che, sAmAyikaguNa jIvadravyathI bhinna che. nahi to SaSThinuM nirdeza asaMgata kare, tethI paryAyanayamate bhinna dravya-paryAya ubhayasadbhAve mArUM ja vyAkhyAna yogya che ne? - uttara-1036 - ame tamane pUchIe tame paryAyArthika mate pAramArthika dravya mAno cho ke kalpanAzilpathI nirmita mAno cho ? prathama pakSa-barAbara nathI " klAyanvaya" (2654)mAM pratihita hovAthI, bIjo pakSa-pratikSaNa utpAdabhaMgura guNonI je sabhAgasaMtatimAM anavarata pravRtti che temAM jo samAna buddhi ane abhidhAna kAraNathI dravyopacAramAtra SaSThivAdi tame karo cho to ame mAnIe chIe. kAraNa ke kalpita dravyanA sadbhAvanA grahaNamAM amane kAMI vAMdho nathI. tethI te kalpitadravya sAthenA bhedanI kalpanAthI te sAmAyika te kalpita jIvadravyano guNa thAya tene koNa roke che? jemake guNasamudAya vyatirikta kalpita dravyano nIlatA guNa. e nIlatA te ja patra saMtAnamAM samutpanna ane vinaSTa hoya che. tethI jema-kalpitapatrAdidravyanA nIlAdi guNo bhinna kahevAya che tema ahIM paNa je parikalpita jIva dravyano sAmAyika guNa kahevAya che te jIvadravyathI bhinna che tyAre siddha sAdhyatA ja che. prazna-1037 - vAstavika be vastuomAM ja SaSThI dekhAya che jema devadattanI gAyo ema ahIM paNa vAstavika rIte ja dravya-guNanA saMbaMdhamAM SaSThI ghaTe che dravyanI kalpanAmAM kyAM ghaTe che? uttara-1037 - jo ema mAnazo to tamAre rAhunuM mastaka, pUtaLInuM zarIra vagere avAstavika saMbaMdhomAM je SaSTi nirdeza thAya che tyAM vyabhicAra Avaze. prazna-1078- guNa-saMtAnano abheda ja tabhedanibaMdhana dharmanA bhedanA abhAvathI ghaTe che. dA.ta. guNa saMtAnano abheda-bhedabhAva, guNasaMtAnanA bhedamAM kAraNabhUta dharmano bhedabhAva. e baMne tasvarUpa che. tethI kalpita evA guNathI vyatireka dravyano sadbhAva kaI rIte ghaTe? uttara-1038 - tame Apelo dharmabhedAbhAva hetu ja asiddha che. kAraNa ke guNo kSaNabhaMgura che. temano utpAda-vyaya thAya che ane saMtAna kSaNabhaMgura nathI teno pravAha nitya che. eTale sthita che. A guNasaMtAnano 1lo dharmabheda. temaja te sAmAyikAdi, nIlatAdi Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 201 guNo saMtAnamAM ja utpanna thayelA hovAthI saMtAna prabhavA che. paNa e saMtAna guNaprabhava nathI. te guNa sAdagdhanuM kAraNa che. tethI saMtAna e kAraNa che kArya nathI ane guNo kArya ja che kAraNa nathI. A rIte paNa guNa-saMtAnanA dharmabhedathI jIvAdidravya ghaTe che. kAraNa ke guNa saMtAnamAM samAnabuddhi abhidhAnakAraNa tarIke dravyakalpanAno upacAra che. bhAva:- sAmAyika dravya ke guNa che? e vicAraNAmAM "vyadiyasa baeN" (2658) athavA dravyaguNaciMtAmAM e kahyuM nathI paraMtu vuiM sAmayim ? e dvArA prastuta chate A udAsInamata che. dravya-paryAyAstikamAMthI koI ekanA mate udAsavRttithI AcArya ziSyone kahyuM ne yuktiothI samarthana karyuM che. dravyanayamate jIvathI sAmAyika bhinna nathI paraMtu jIva ja sAmAyika che. paryAyAstika nayanA mate sAmAyika jIvadravyathI bhinna che. eTale pUrvokta yuktiothI sAmAyikAdi guNothI bhinna jIva nathI, tenA mate jIvAdidravya kalpanAmAtrathI ja che. paryAyArthikanaya mata batAvyo. (dravyAstika) tene sarva suvarNarajatAdi dravya mAtra ja che. guNa to raktatva-zvetatvAdi tenAthI bhinna nathI. tenuM sAmAnyarUpe avasthAnAbhAva hovAthI kuMDalAdarUpe AvirbhAva, mudrikAdirUpe tirobhAva thAya che. te baMne bhAvamAtrathI pariNAmI e suvarNAdika dravya ja che. tenAthI atirikta guNo nathI. te dravya-nitya-avicalita svabhAvavALuM ane bahurUpa-kuMDalakaMkaNa-mudrikAdi bahupariNAmavALuM che. jemake koI naTa rAjA-rAvaNa-arjunAdi saMbaMdhI vezo palaTe che. jema ghaNA vezo karato paNa naTa potAnA devadattAdi svabhAvane choDato nathI kAraNa ke, sarvaavasthAomAM te ekasvarUpa che. ema suvarNAdi dravya paNa kaMkaNAdi bahurUpone prApta chatAM survaNAdi rUpatA choDatuM nathI. eTale tenAthI bhinna koI guNo nathI. (prayoga-vignasA dvArA dravya ja pariName che). niryuktikAra dvArA samarthana : yoga :- tanAvato vyApAraDa, vistA-svabhAvaH A baMnethI niSpannadravya prayoga vizrasAdravya kahevAya che. prayoganiSpanna-ghaTa-paTAdi, visasAniSpanna-vAdaLa, indra dhanuSAdi. je je prayoga-vizrasAdravya kartA je je kRSNa-rakta-pIta-zuklatvAdi bhAvomAM pariName che te (2) dravya te (2) rUpathI pariNamatuM kevaLa dravya ja che paraMtu koI bhinna paryAyo nathI. tenAthI atirikta paryAyo nathI teo upekSAmAtrathI ja che. evuM jina-kevalI jaNAve che. utkaNaviphaNa ke kuMDalAdi avasthAmAM paNa sapadidravyanA svasvarUpathI bhinna koIpaNa paryAyo dekhAtA nathI kAraNa ke, sarvaavasthAmAM avicalita svarUpa saMpadidravya ja dekhAya che. mATe paryAyo tenAthI bhinna nathI. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-1039 - jo paryAyo na hoya to je ne mAre parama evuM kema kahevAya che? uttara-1039 - paryAya rahita vastumAM kevalI AdinI parijJA nathI ema ame mAnIe chIe. phakta unmelA mAtrathI ja te paryAyo che paNa vAstavika te dravyathI bhinna koI hotA nathI. eTale dravya ja vAstavika sat che. prazna-1040- jo paryAyo vastusatu nathI to sAmAnya paNa suvarNAdidravyamAM kuMDala-vIMTInUpuraAdino vyavahAra karAya che. e kAMI niSkAraNa nathI. vyapadeza sat vastuno ja thaI zake. jo A paryAyo asatu mAnazuM to temAM paNa vyapadeza thaI zakato hovAthI emAM ativyApti Avaze? uttara-1040 - suvarNathI anya kaMDalAdi artha nathI ke jethI tenAthI vyatireka evA kuMDalAdiparyAyo thAya. paraMtu te ja suvarNAdi dravya te te kuMDala-kaMkaNAdi AkArane prApta thatuM chatuM te te kuMDalAdi AkAranA vyapadezane prApta kare che. te pUrvAvasthAsvarUpathI uttarAvasthAmAM abhinna che tethI A suvarNaAdi dravyanA kuMDalAdi vyapadezo niSkAraNa nathI. te te viziSTAkAranuM kAraNa to che te AkAra dravyathI bhinna nathI bhinna mAno to dravyamAM nirAkAratAnI Apatti Ave. tethI guNo dravyathI ananya che. guNonI sapradezatAnI Apatti jo dravyathI rUpAdi guNo anya mAno to tamAre guNo niyamA sapradeza mAnavA paDe. arthAt guNAdi dravyanA pradezo che te jo tenAthI bhinna mAno to ananyazaraNavALA potAnA ja pradezo thAya. e kyAMya joyuM nathI, kAraNa ke guNo haMmezA parataMtratAthI parapradeza tarIke ja pracalita che. kAraNa vastu potAnAmAM ja avayava thAya evuM dekhAtuM nathI ke ghaTatuM nathI. jo guNo dravyathI bhinna mAno to dravyathI bhinna dezamAM paNa upalabdha thAya. jemake je jenAthI bhinna te tenAthI bhinna deze prApta thAya che. jemake ghaTathI paTa. rUpAdi A rIte thatA nathI te ghaTAdi dravyathI abhinna ja che. eTale dravya ja che, paryAyo nathI, upacArathI paNa te mAno to siddhasAdhyatA Ave che laya-tirobhAva, prakAza-AvirbhAva. tenA dvArA pariNAma mAtrano te te vizeSabuddhi abhidhAna kAraNa tarIke paryAyopacAra karAya to mAnIe chIe. phakta e paryAya vAstavika koI paNa dravyathI bhinna nathI hoto eTaluM hAtha UMco karIne ema kahIe chIe. prazna-1041 - jo vAstava paryAya nathI paraMtu kalpita che to kharaviSaNano paNa e kema na hoya, kalpanA mAtrato tyAMya sukara ja che ne? Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara uttara-1041 ja viziSTa dravyapariNAma ja paryAya che. te dravyathI bhinna nathI. e kharazRMgano paNa nathI. paryAya dravyanuM pariNAma che ane kharazRMga e dravya nathI. eTale ja te kharazRMga adravya hovAthI aparyAya che. eTale kevalI jANI zakatA nathI. kAraNa ke jJeyaviSaya jJAna jJeyagrAhityena pravarte che. ahIM jJeya nathI, kAraNa ke abhAvarUpa che evapnane bALanA nalthi / 203 (14) tiviyaM dvAra :- * sAmAyika traNa prakAranuM che. samyaktva-zruta-cAritranA bhedathI. | samyaktva sAmAyika | nisargathI-adhigamathI | aupamika zruta sAmAyika | sUtra-artha-tadrubhaya | kSAyika cAritra sAmAyika | dezavirati-savirati | kSAyopazamika (1) samyaktva sAmAyika :- (1) nisarga (2) adhigama be prakAre nisarga :- svabhAvathI samyaktva thAya che jema, nArakAdine svabhAvathI ja koInA paNa upadeza vinA je samyaktva thAya te. adhigama H- tIrthaMkarAdi samIpe dharmazravaNa karanArane tenAthI samyaktva thAya che, jemake skaMdakAdi. prabhedo H- aupazamika, sAsvAdana, bhAyopazamika, vedaka, kSAyika A pAMce prakArane ukta be prakAre guNatAM 5x2 = kula 10 prakAre samyaktva thAya che. athavA bIjI rIte - (1) kAraka (2) rocaka (3) dipaka athavA kSAyika-kSAyopazamikaaupazamika 3 prakAre paNa samyaktva thAya che. kAraka samyaktva H- je samyaktva hote chate sadanuSThAnanI zraddhA kare ane samyak kare, te sadanuSThAna karAve te kAraka samyaktva kahevAya che e sAdhuonuM jANavuM. rocaka samyaktva H- jene phakta sadanuSThAna game-rUce paNa karAve nahi te rocaka, zreNikAdi. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 zrI vizeSAvazyaka bhASyam dipaka samyaktaH- je svayaM tattvazraddhAna rahita ja mithyASTi anyane dharmakathAdithI tattva zraddhAna dipAve-utpanna karAve te saMbaMdhi samyakta dIpaka kahevAya che. jema aMgAramadakAdi, e samyaktano hetu hovAthI samyakta kahevAya che. paramArthathI to mithyAtva ja che. (2) zrata sAmAyika :- sUtrArtha tadubhaya bhedathI zrutasAmAyika traNa prakAranuM hoya che. athavA - "akkara satrI samma sArUa va7 sapaSyavasiyaM , miyaM pravid" ItyAdithI pratipAdita akSara-akSaraznatAdi bhedathI ghaNA prakAre paNa hoya che. (3) cAritra sAmAyika - kSAyika-kSAyopathamika-aupazamika ema traNa prakAre cAritra sAmAyika che athavA sAmAyika-chedopasthApanIya-parihAravizuddhi-sUkSmasaMparAya-yathAkhyAta pAMca prakAre te hoya che. dezavirati sAmAyika ghaNA prakAre hoya che paryAyone AzrayIne tenA anaMta bheda hoya che. upara jaNAvyA anusAra sarva sAmAyikanA judA judA bhedonI vicAraNA karatAM badhA samudita bhedo paryAyanI apekSAe anaMta che. kAraNa ke saMyamazreNimAM asaMkhyAta lokAkAza pradeza pramANa adhyavasAya sthAno che ane te dareka anaMta paryAyavALA che. Ama, AgaLa bAkI rahelA sarva adhyayanomAM paNa anuyoga karatAM A rIte ja upadezAdithI mAMDIne niyukti sudhInA dvArA rUpa upoddAta niyukti jANavI. (15) kasya dvAra :- je sama-madhyastha potAnI jema parane jue che te sAmAyika je sarvaprANIo-trasa beIndriyAdi ane sthAvara pRthvI AdimAM samabhAvavALo che tenuM sAmAyika hoya che evuM kevalIo e kahyuM che. paripUrNa sAmAyika karavAnI zaktinA abhAve gRhastha paNa sAmAyika-be ghaDI kALanuM sarva varjIne dvividha trividhathI sAmAyika karavuM. prazna-1042 - sarva zabda uccAravAmAM zuM doSa che ke jethI vizeSa karIne sarvavarja kaho cho? uttara-1042- sarvazabda uccAraNa karatA tene sAvaghayoganI anumati rUpa vratabhaMgano doSa che, te kAraNathI gRhasthoe gRhAdimAM pUrve aneka AraMbho karelA che. ane tenI anumiti sAmAyikamAM rahelA paNa tene anuvarte che. tethI sarva sAvadyayogano niSedha karatA gRhasthane vratabhaMga ja thAya, sarva savido pratyAraNyama" ema bolIne jene sAvadyayogathI sarva virati nathI tenI pratijJA karavAthI sarvavirativAdi dezavirati ane sarvavirati baMneno nAza kare che. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 205 prazna-1043- jema sAvaghayoganA karaNa-karAvaNanuM pratyAkhyAna kare che tema anumitinuM pratyAkhyAna e kema karato nathI? uttara-1043 - e gRhI pUrve gRhAdimAM pravRtta evA sAvadyayogano rAga-pratibaMdha choDavA mATe samartha nathI, zakya hoya e anuSThAna ja karAya azakya hoya e nahi ane gRhastha e rAga choDI zakato nathI. eTale e sAvadyayoganI anumitine pratyAkhyAna nathI karato, kare to vratabhaMga thavAnI Apatti Ave. prazna-1044 - gRhasthane sAvadyayogAnumitinA pratyAkhyAnano niSedha karatA tAre zruta virodha che kAraNa ke trividhathI pratyAkhyAna zrutamAM gRhasthane paNa kahyuM che. bhagavatIsUtramAM kahyuM cha. samaNovAsagassa NaM bhaMte ! puvvameva thUle pANAivAe apaccakkhANa bhavai, se NaM bhaMte / pacchA paccAikkhamANe kiM karei ? / goyamA ! tIyaM paDikkamai, paDuppannaM saMvarei, aNAgayaM paccakkhAi / tItaM paDikkamamANe kiM tivihaM tiviheNa paDikkamai, tivihaM duviheNa paDikkamai, tivihaM ekkaviheNa paDikkamai, jAva ekkavihaM ekkaviheNa paDikkamai ? / yamI ! tivi tiviSe vAhizna megAva vividha vA paDamaDDAA rIte trividha trividhathI paNa gRhasthane pratyAkhyAna kahyuM che, to tame eno niSedha kema karo cho? uttara-1044 - sAcI vAta che, paraMtu tyAM trividha trividhathI zratokta pratyAkhyAna bhUlavadha-mRSAvAdAdinuM ja jANavuM, jema koIka siMha-sarabha-gajAdinA vadhAdine atibAhara trividha trividhathI pratyAkhyAna kare che paNa te sAmAnyathI sAvadyayoga viSayaka nahi jANavuM. vizeSita koIka vivakSita sAvadyayogamAM trividha trividhathI paNa pratyAkhyAna doSa rUpa nathI jemake-aprayojana kAkamAMsAdi vizeSa vastu AzrayIne athavA aprApya manuSyakSetrathI bahAranA hAthInA dAMta-cittAnA carma Adi koIpaNa viziSTavastu AzrayIne trividha trividhathI paccakhANa kare to kaMI doSa nathI. jema koI svayaMbhUramaNa samudranA matsyane AzrayIne trividha trividhathI tenA vadhanuM pratyAkhyAna kare athavA je vrata grahaNanI icchAvAlo putrasannati Adi mATe vilaMba karato agyAra pratimA svIkAre che. tyAre te trividha trividhathI paNa sAvadyayoga pratyAkhyAna kare to doSa nathI. ane je pUrvAlabdha-na choDelA sAvadyakarmasaMtAnanI anumativALo hoya ane tene sahasA nivArI zakato nathI. eTale trividhatrividhathI pratyAkhyAna karato nathI. (16) &i a tAra :- kSetra-dizA-kALa-gati-bhavya-saMksi-ucchavAsa-daSTi-AhArakaparyApta-suta-janma-sthiti-veda-saMjJA-kaSAya-AyuSya-jJAna-yoga-upayoga-zarIra-saMsthAnasaMhanana-mAna-lezyApariNAma-vedanA-samuddhAtakarma-nirveSTana-udvartana-AzravakaraNa-alaMkAra Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam zayana-Asana-sthAnathI sthAna caMkramaNa AzrayIne kyAM kyuM sAmAyika hoya che ? ema vicAravuM. kSetra H- samyaktva-zruta sAmAyikano lAbha urdhva-adho-tiryaMglokamAM thAya che. urdhvalokamAM merU-devalokAdimAM nisarga-adhigamathI samyaktva sAmAyika tathA zrutajJAnano tenA samakALe ja zrutajJAna tarIke pariNamatA zrutasAmAyikano lAbha thAya che. ema, adholokamAM adholaukika grAma ane narakomAM ema tirthaglokamAM paNa e be sAmAyikano lAbha thAya che. tathA tiryaMgloka vizeSa bhUta aDhIdvIpa samudrarUpa manuSyalokamAM virati-sarvaviratisAmAyika paNa maLe che e ahIM ja prApta thAya che. ane manuSyone ja prApta thAya che. dezavirati tiokSetromAM ane manuSyonA viSayamAM keTalAka kSetromAM hoya che. 206 traNe sAmAyikanAM pUrvapratipatrako niyamA traNe lokamAM hoya che. cothA cAritra sAmAyikanA adholoka-tiryaMglokamAM pUrvapratipannA niyamA che, urdhvalokamAM bhajanA hoyakyAreya hoya kyAreya na hoya. dizA H- nAma-sthApanA-dravya-kSetra tApakSetra-prajJApakaviSayA-bhAvadizA ema sAta prakAranI dizAo che. dravyadizA H- jaghanya te2 pradezanI che . utkRSTathI anaMtapradezika dazadizAnI AkRti te dravya dizA. bhAvArtha-jadhanyathI 13 pradeza avagADhathI 13 pradezika ane utkRSTathI asaMkhyapradezAvagADha hovAthI anaMta pradezI dravyathI daza dizAo uThe che. A dravya dadizAnA utpAdanuM kAraNa hovAthI dravyadizA kahevAya che. jaghanyathI dravya dizAnI sthApanA ha lolo eka paramANu madhyamAM eka-eka pa2mANu cAre vidizAomAM, bIjI cAre dizAomAM 22 paramANu sthApavA. A rIte 13 pradezika skaMdharUpe aneka pariNAma prApta 13 AkAzapradezomAM avagADha dazAdizAnA utthAnanuM hetu hovAthI dadizA dravya jaghanyathI dravyadizA kahevAya che. ahI 1-1 52mANusthAne jo dRyaNukAdithI anaMtANuka paryanta skaMdhonI Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 207 avagAhanA karAya tyAre paNa te dravyadiga thAya che. eTale utkRSTa anaMta pradezika eno paNa jaghanyathI 13 pradezomAM ja avagAha che ane utkRSTathI asaMkhya pradezomAM paNa avagAha hoya che. prazna-1045 - je dravyathI daze dizAo pragaTa thAya che te dravyanI dizA tarIke vivakSA che tyAM pUchIe ke te jaghanya 13 pradezothI ja thAya che ane hInA-dhikathI nathI thatI evuM tame zAthI kaho cho? uttara-1045 - madhyamAM eka paramANu avadhimAM sthApavo tenA sivAya divyavasthA karavI zakya nathI. te cAre dizAomAM 1-1 sthApatAM 6 dizAo khullI thAya che vidizAo nahi 1 paramANuthI vidizAnuM utthAna na thAya, paramANu 6 dizA saMbaMdhi kaheluM che IToDha sattApakSa ya purU" jo paramANuno vidizA saMbaMdha thAya to 11 pradezanI ja sparzanA thAya 7nI nahi. ethI anya paNa 4 paramANu sthapAya che. tethI kula 9 thAya che A rIte paNa vidizA ughaDatI nathI, jo bIjA paNa dizAomAM 4 vyavasthApita karavAmAM Ave temanAthI paNa dizAo ja uThe che vidizAo nahi. khuNAo aMtarniviSTa hovAthI eTale | vidizA ughADavA bIjA 4 paramANuo khuNAomAM sthApavA Ama dazadiza prabhava kSetra jaghanyathI 13 aNuothI thAya che, hInAdhika nahi. kSetradizA :- te merUmadhyamAM aSTapradezika rUcakathI bhAvathI jemake-tiryazlokanA madhyabhAgamAM AyAma-vikhaMbhathI pratyeka raju pramANa sarvaprataromAM nAnI be AkAza prataro che te baMne merunA madhyabhAgamAM madhyabhAga prApta kare che. te madhyamAM uparanI prataranA cAra AkAza pradezo ane nIcenI prataranA 4 AkAza pradezo te ATha pradezonI zAstramAM "rUcaka" evI paribhASA che. A AThapradezika rUcaka tIrtholokamAM madhyavartI gostanAAkAra kSetrathI 6e dizAo ane 4 vidizAono prabhava mAnavo. makRpakSo yo tiriyatnoyalsa maMyArIma | mAM pamavo visA seva mave A rUcakathI dizAo ane vidizAo je rIta utpanna thAya che te batAve che. yathAktarUcakanI bahAra cAre dizAomAM pratyeka pahelA bebe AkAzapradezo hoya che. tenA AgaLa 4 tenA AgaLa 6 tenA AgaLa 8 AkAzapradezo ema be-be vagere uttara zreNIthI cAre dizAomAM pRthagu levuM. tethI e zakaToddhi saMsthAnavALI pUrvAdi cAra mahAdizAo thAya che. A cAre dizAonA cAra aMtarAlakhuNAomAM 1-1 AkAzapradezathI banelI yathottara vRddhirahita chinna muktAvalI saMsthAnavALI cAra ja vidizAo hoya che. upara cAra AkAzapradezone AgaLa karIne yathottara vRddhirahita hovAthI 4 pradezikA ane rUcaka samAna corasa daMDAkAre eka urdhvadizA thAya che nIce Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 zrI vizeSAvazyaka bhASyam paNa AvI ja bIjI adhodizA thAya che. supaphatara paNa majuttarA jevA ra3ro cauro ya disA cauro ya aNuttarA doNNi // 1 // sagaDuddhi saMThiyAo mahAdisAo havaMti vattA imuttAva7Iva ro ro veva 5 hati yonimAM rA daze dizAnA nAmo - aindri, AgneyI, yAmI, naiRtI, vArUNI, vAyavrayA, saumI, izAnI, vimalA, tamA. tApakSetradizA :- bharatAdi kSetranivAsI puruSonI je dizAmAM sUrya uge che te temanI pUrvadizA. sUryane AzrayIne A vyapadezanI pravRttithI e tApakSetradizA kahevAya che. AnI pradakSiNAthI bIjI paNa dakSiNAdi dizAo jANavI. prajJApanA dizA - sUtrArthanI prarUpaNA-prajJApanA kare te prajJApaka. tene AzrayIne dizA prajJApaka dizA kahevAya che. prajJApaka je dizA saMmukha sUtrArtha kahe che te pUrva dizA tathA zeSa dakSiNAdi pradakSiNAthI kahevI. bhAvadizA:- je pRthvI Adi sthAnomAM karma parataMtra jIvanA gamana-Agamana thAya che te bhAvadizA kahevAya che. te 18 prakAre che. pRthvI-jala-javalana-vAyu-mUlabIja-skaMdhabIjaajhabIja-parvabIja, be-traNa-cAra-paMcendriya-tiryaMca-nAraka-davasaghAto-karma-akarmabhUmi tathA aMtarlIpanA saMmuzlima manuSyo e 18 prakAranI bhAvathI, pRthvI Adi paryAyathI athavA paramArthathI bhAvadizA thAya che. ahIM kSetradizAthI prayojana che te batAve che. pUrvadi zakTioddhi saMsthita pUrvokta cAre mahAdizAomAM vivalita kALe cAre sAmAyikano pratipadyamAnaka hoya che, temano saMbhava temAM hoya che. paNa hoya ja evuM nathI kyAreka hoya ne na paNa hoya. pUrvapratipanna anyatara dizAmAM hoya ja che. prazna-1046 - urdhva-adho-ane vidizAnI zI vArtA che? uttara-1046 - eka pradezI hovAthI chinna muktAvalikalpa cAre vidizAomAM ane rUcanAkAravALI pratyeka catuSpadezA 8 urdhva-adho dizAomAM sarva sAmAyika saMpUrNa prApta thatuM nathI kAraNa ke te zuddhakevala 6 dizAomAM jIva saMpUrNa avagAha nathI kAraNa ke te jaghanyathI paNa asaMkhya pradezAvagAhI che. ane A badhI dizAo eka pradezI ane cAra pradezI hovAthI eTalA pramANanI avagAhanA saMbhavatI nathI. bhale, Ama tema pharavAthI sAmAyikavALo jIva te e dizAo dezathI sparze emAM virodha nathI. kALadvAra -samyakta ane zruta sAmAyikanI prApti e kALa suSamA-duSamAdimAM saMbhave che, e baMnenA pUrvapratipanna samakitI to hoya ja che. sarvavirati ane dezavirati koI utsarpiNInA duHSamasuSamA ane suSamaduHSamA e bekALamAM ane avasarpiNInA suSamaduSamA, Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 209 duSamasuSamA ane duSamA e traNe kALamAM svIkAre pUrvapratipanna ahIM hoya ja che ane saMharaNAzrayI pUrvapratipanna sarvakALa saMbhave che. traNe pratibhAga kALomAM samyakta-zrutanA pratipadyamAnaka saMbhave che, pUrvapratipanna to che ja cothA pratibhAgamAM cAre sAmAyikanA pratipadyamAnaka saMbhave che, pUrvapratipanna to che ja, bAhya dvIpa samudromAM-kAlarahita traNe sAmAyikanA pratipadyamAnaka saMbhave che pUrvapratipanna to che ja, cAritra paNa vidyAcAraNAdigamane pUrvapratipanna saMbhave che. pratibhAganI vyAkhyA :- (1) devaku uttarakurumAM suSama suSamA pratibhAga (2) harivarSampakamAM suSamA pratibhAga (3) haimavata-airaNyavatamAM suSama-duSamA pratibhAga (4) pAMce mahAvidehomAM duHSama suSamA pratibhAga. A cAreyamAM utparpiNI-avasarpiNInA abhAve noutsarpiNI-avasarpiNI kALa kahevAya che. ane yathAkrama suSama-suSamAdi kALavizeSo sAthe pratibhAva-sAdezya hovAthI cAra suSamAsuSamAdi pratibhAgo kahevAya che. gati - cAra gatiomAM sarva-zruta sAmAyikanI niyama pratipatti thAya che. nathI thatI evo niyama nathI ane haMmezA thAya ja evo ya niyama nathI. kyAreya pratipattimAM aMtara paNa paDe che te ahIM kahevAze. pUrvapratipanna haMmezA hoya. manuSyomAM pratipatti AzrayIne sarvavirati sAmAyika che anyagatiomAM nathI, tenA pUrvapratipanna haMmezA ahIM hoya che dezavirati-tiryaMcamAM ahIM paNa saMbhavataH tenI pratipatti jANavI. pUrvapattipanna temAM haMmezA hoya che. bhavya-saMjJI :- bhavyajIva A cAramAMthI koIpaNa sAmAyika prApta kare che. kyAreka samyakta-zruta kyAreka dezavirati kyAreka sarvavirati paNa svIkAre che. pUrva pratipannA aneka bhavyonI apekSAe cAre sAmAyikonAM sadaiva hoya che. ema saMjJI paNa cAre sAmAyikomAMthI kyAreya koI prApta kare che. pUrvapratipanna sadaiva hoya che. pUrvapattipanna ane pratipadyamAnane AzrayIne cAre sAmAyikono asaMzI mizraka ane abhavyomAM pratiSedha karavo "siddha no saLI je masaLI, no maLe, no amaLe" e vacanathI mizraka siddha kahevAya che. punaH zabdathI asaMjJI sAsvAdanane AzrayIne samyakta-zruta sAmAyikano pUrvapratipanna hoya, tathA mizra paNa bhavastha kevalI samyakta-cAritrano pUrvapratipanna hoya, A na saMjJI na asaMjJI ema mizratA jANavI. prazna-1047 - e pramANe to siddha paNa samyakta sAmAyikano pUrvapratipanna prApta thAya che ethI teno paNa sarvasAmAyikaniSedha zA mATe karAya che? bhAga-2/15 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-1047 - kharI vAta che. paraMtu samyakta varjIne traNa sAmAyika saMsArIne ja saMbhave che. tenA sahacaryathI samyakta sAmAyika paNa saMsArI saMbaMdhi vicArAya che. tevA prakAranuM to siddhamAM nathI. eTale temano niSedha karAya che. ucchavAsaniHzvAsaka-daSTi dvAra :- ucchavAsa-niHzvAsaka jIva cAreya sAmAyikono pratipadyamAnaka saMbhave che. pUrvapratipanna to hoya che ja. AnapAna patithI aparyApta mizrA kahevAya che. temAM pratipattine AzrayIne pratiSedha che. e cAreno pratipadyamAnaka saMbhavato nathI. te ja devAdijanma kALe baMne prakAranA samyakta-zruta sAmAyikano pUrvapratipanna hoya che. athavA mizra eTale siddha AtmA ke zailezI gata ayogI kevalI temAM siddhane cAreno pUrvokta yuktithI baMne rIte pratiSedha che. ahIM mizra zarIrarahita hovAthI nocchavAsa-nizvAsaka tarIke mizra eTale ke zailezIgata ayogI kevalI grahaNa karAya che, te be prakAranA samyapha-zruta sAmAyikano pUrvapratipanna hoya che. paNa pratipadyamAna hotA nathI. dRSTithI vicAraNAmAM ra no vicAraka che-vyavahAra ane nizcaya. tyAM prathama nayane - jema matijJAna vicAramAM ajJAnI jJAna prApta kare che tema ahIM paNa asAmAyikI sAmAyika prApta kare che. tathA asAmAyikI-dIrghakAlikI tenI pratipatti hoya che. tathA bIjA nayane to jema jJAnI jJAna prApta kare che tema ahIM paNa sAmAyikI sAmAyika prApta kare che. ane sAmAyikI tenI pratipatti hoya che. kemake kriyA-kALa-niSThA kALa abheda che. AhAraka-paryAptaka dvAra :- AhAraka jIva cAra sAmAyikamAMthI anyatara svIkAre, pUrvapratipanna che ja. 6 paryAptithI paryApta paNa e rIte ja cAra sAmAyikamAMthI anyatara svIkAre, pUrvapratipanna che ja. anAhAraka ane aparyAptaka, anAhArakane apAMtarAla gatimAM samyakta-zrutAzrayIne thAya, pUrvapratipanna, pratipadyamAna to nathI ja, kevalI to samudyAtazaileSI avasthAmAM anAhAraka darzana-cAritra sAmAyikano pUrvapratipanna prApta thAya che. paNa pratipadyamAna hotA nathI aparyApta paNa darzana-zrutAzrayIne pUrva pratipanna hoya pratipadyamAna na hoya. suta-janma dvAraH- supta 2 prakAre hoya che. dravyasuta-bhAvasuu. ema jAgRta paNa be prakAre hoya che-dravyasuta-nidrAthI, tathA bhAvasu-mithyAdaSTi. tathA dravyajAgRta-nidrArahita, bhAva jAgRta-samyagdaSTi. nidrAthI ane bhAvathI paNa jAgato cAramAMthI eka sAmAyikane prApta kare. pUrvapratipanna che ja. bhAvajAgRta samyagdaSTi prathama be sAmAyika AzrayIne pUrvapratipanna ja vyavahAranaya mate hoya. nizcayanaya mate to pratipattA paNa hoya. caraNa ane deza viratine AzrayIne pUrvapratipanna ane pratipadyamAnaka hoya che. nidrAsuma to cAreno pUrva pratipanna hoya Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 211 pratipadyamAnaka na hoya. nidrAsuptane tathA vidha vizuddhi Adi sAmagrI na hovAthI. bhAvasuta to mithyAdaSTi hovAthI beya vagarano. AgaLa gAthA (2721)mAM kahevAze. "miccho 3 mAvo na pavanga" athavA nizcaya-vyavahAranaya mate te bhAvasuta-darzana-zruta sAmAyika pratipatikALe samyagdaSTi ke mithyAdaSTi kahyo che. jemake (gA.2721) "sakhkho vA miththo vA' tti AgaLa kahevAze. arthAt nizcayanaya mate samyagdaSTi samyakta prApta kare che, vyavahAranaya mate mithyASTi samyakta prApta kare che. eTale vyavahAra nayamate bhAvasukha-mithyASTi darzanazruta sAmAyikano pratipattA thAya che. janma-cAra prakAre che. aMDaja , potaja , jarAyuja , aupapAtika. haMsAdi hastI Adi manuSyo deva-nArako. emane yathAsaMbhava 2,3, ke 4 sAmAyiko hoya che. tyAM haMsAdi 2,3 ke prathama sAmAyika kyAreka prApta kare che. pUrva pratipanna temanAmAM niyama che. tathA hastIAdimAM paNa e ja rIte samajavuM. jarAyuja manuSyo-cAre sAmAyika prApta kare che. pUrvapattipanna niyama che. deva-nArako prathama be sAmAyika prApta kare che. pratipannA to A be sAmAyikAnA niyamo che. mULa AvazyakaniyuktimAM evo pATha dekhAya che. maMDaya-poyana-nareya tilA-ti-vaDo ave kamaso tyo mA hepAya cha janma trividham-aNDaja-potaja-jarAyujabhedabhinnam / tatra yathAsaMghaM "tilA-ti-vaDo bhave mo" pachI aMDajAdi traNenI vyAkhyA karyA pachI kahyuM che. - "maupapatizAstu prathamathoyodeva" bhASyaTIkAkAre paNa e mULAvazyakaTIkAgata sarva prAyaH tevuM ja lakhyuM che. bhASyamAM to gAthAmAM paNa (2722) aupapAdika prahaNa kareluM dekhAya che. tethI A gaMbhIroktinuM samAdhAna bahuzruto ja jANe che. sthitikAra - Ayu sivAyanA jJAnAvaraNAdi karmonI 30 koDAkoDI sAgaropama utkRSTa sthitimAM vartamAna jIva cAre sAmAyikano pratipadyamAnaka ke pUrvapratipanna prApta thato nathI. atisaMkliSTa hovAthI AyunI 33 sAgaropama utkRSTa sthitimAM vartamAna anuttaradeva prathama be sAmAyikano pratipanna hoya che 7mI nArakano jIva "payaDI zAstra-zULyasvvukkusN kAlaM nArako tittIsaM sAgarovamAiM aMtomuhttuNAI sammattaM aNupAliyaM" (sarvotkRSTa kAla aMtarmuhUrta nyuna 33 sAgaropama samyakta pALIne narakAyu prAraMbhe paNa pratipadyamAnaka prApta thAya che. (saMkramaNa gAthA-91) chamAsa avazeSAya tevA prakAranI vizuddhi yukta hovAthI be sAmAyikano pratipadyamAnaka-pratipanna prApta thAya che. jaghanya Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 - zrI vizeSAvazyaka bhASyam kSullakabhavalakSaNa Ayu sthitimAM vartamAna nigodAdi cAreyano pratipadyamAnaka ke pratipanna na hoya. zeSa jJAnAvaraNAdi 7mAM jaghanya aMtarmuhUrta sthiti bAMdhato, darzanasaptaka atikrAMta thayelo, aMtakRta kevalI paNuM prApta karanAro, kSapaka dezavirati vinA traNe sAmAyikano pUrvapratipanna prApta thAya che, te ati vizuddha hoI ati jaghanyasthitino baMdhaka che, vaLI, te kSapakane dezavirati saMbhavatI nathI ane samyaktAdinI prApti pahelAM ja thayelI che. jaghanyasthiti karmabaMdhaka hoI ahIM jaghanyasthitikatva grahaNa karAya che. upAta karmasattAnI apekSAe nahi ane ajaghanyotkRSTa sthitika jIva cAreyano pratipadyamAnaka ane pratipanna hoya che. | veda-saMjJA-kaSAyadvAra :- cAre sAmAyika AzrayIne traNevedamAM vivakSita kALe pratipadyamAnakano saMbhava che. pratipanna to che ja. aveda-dezaviratinA traNeno pUrva pratipanna pratipadyamAnaka na hoya. cAre saMjJAomAM cAre sAmAyikanI pratipatti thAya che. pUrvapratipanna che ja. sAmAnyathI sakaSAyI cAreno pratipadyamAna pUrvapratipanna hoya che. akaSAyIchadmasthavItarAga dezavirati vinA traNano pUrvapratipanna hoya pratipadyamAna na hoya. Ayu-jJAnadvAra - saMkhyAta varSAyu jIva 4 sAmAyika svIkAre che. vivalita kALe asaMkhyAta varSAyuSyavALAmAM samyapha-zruta sAmAyikano pratipadyamAnaka saMbhave che, baMnemAM pUrvapratipanna to che ja. sAmAnyathI nizcayamate-jJAnI 4 sAmAyika prApta kare che vyavahAranaya mate to ajJAnIne ja darzana-zrutanI pratipatti che. pUrvapratipanna to jJAnI cAreno che ja, vibhAgathI jyAre jJAnIne vicArIe tyAre mati-zruta jJAnI to darzana-zruta sAmAyikane yugapatu prApta kare che tathA dezavirati sAmAyika bhajanAthI prApta kare che. cAremAM pUrvapratipanna che ja. avadhijJAnI prathama beno pUrva pratipanna ja che pratipadyamAna nahi, ane dezavirati sAmAyika paNa te prApta karato nathI. deva-nAraka-yati-zrAvaka cAre avadhinA svAmIo che. pahelA traNane dezaviratinI pratipatti ja asaMbhava che. zrAvaka paNa avadhijJAna prApta karIne dezavirati svIkAre che evuM nathI. paraMtu pUrve abhyasta dezavirati guNavALo pachIthI avadhi prApta kare che. kAraNa ke dezavirati Adi guNa prApti pUrvaka avidhajJAnanI pratipatti che. eTaluM ame guruo pAsethI jANyuM che. tattva tu vatIkAya. sarvavirati sAmAyika to prApta kare che. pUrvapratipanna to badhAyano che ja. mana:paryavajJAnI to dezavirativinA traNano pUrvapratipanna ja che. pratipadyamAnaka nathI. athavA tIrthaMkara tenI sAthe cAritra svIkAre che. pavitra ivaritte vaDanA nAva cha3ma" bhavastha kevalI prathama beno pUrvapratipanna che. pratipadyamAnaka nathI. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 213 yoga-upayoga-zarIra dvAraH- pratipattine AzrayIne vivakSita kALe mana-vacana-kAya traNe yogomAM cAre sAmAyiko sAmAnyathI saMbhave che. pUrva pratipanna to che ja vizeSathI audArikakAya yogavALA traNe yogamAM baMne rIte prApta thAya che. vaikriya sahita traNayogamAM 1-2 sAmAyika baMne rIte prApta thAya che. deza-sarvavirati pUrva pratipanna AhAra yukta traNa yogamAM dezaviratirahita traNe pUrvapratipanna hoya che. tejasa-kArpaNa yogamAM phakta apAMtarAlagatimAM prathama be sAmAyikone pUrvapratipannatAne AzrayIne prApta thAya che. kevali samuddAtamAM to samyakta-cAritra sAmAyiko pUrvapratipanna prApta thAya che. kevala manoyoga, vAyogamAM kAMI nahi. kAya-vAkayoga bemAM beIndriyAdimAM utpanna mAtra sAsvAdanane pUrva pratipanna prathama be prApta thAya che. sAkAra-anAkAra be upayogamAM cAre sAmAyika prApta thAya che. pUrvapratipanna to che ja prazna-1048- "satrAzo naSyio sarovavajhA mayaMti" evuM AgamamAM kahyuM che to A AgamathI sarvalabdhio sAkAropayogamAM ja hoya che, te baMne upayogamAM paNa cAre sAmAyika prApta thAya che evuM kaI rIte kaho cho? uttara-1048 - "vyAno." evo tuM je Agamokta niyama kahe che te phakta vadhatA pariNAmavALA jIvamAM jANavo. atre prastutamAM je avasthita pariNAmavALo jIva sAmAyiko prApta kare che, te bIjA anekAropayogamAM paNa prApta kare che. eTale virodha nathI. prazna-1049 - Ama anAkAropayoga prApta thavA chatAM "satrA naddhi sarovo." ema AgamamAM sAkAropayoganuM ja grahaNa zA mATe karyuM che? uttara-1049 - prAyaH pravardhamAnapariNAma jIva ja labdhio prApta kare che. tethI AgamamAM sAkaropayoganuM ja grahaNa karyuM che. bIjo to avasthita pariNAmavALo yadacchAthI ekavAra kyAreka ja aupathamika samyaktAdi lAbhakALe ja prApta thAya che. ema anAkAropayoga svalpa hote chate vivakSita na hovAthI sUtramAM grahaNa nathI karyuM. bhAvArtha-jema sarva labdhio sAkAropayoga vagere Agama che tema "upayo! dumi vakaro Divanne e paNa Agama ja che. eTale parasparapratispardhi saiddhAttika vyavasthA nyAyI che. te-je samyakta prApta karIne mithyAtvamAM gayelAne pharIthI kyAMka zubhodayathI pratikSaNa pravardhamAna adhyavasAyavALAne samyakta-cAritra labdhio hoya che. ane je avadhiAdi labdhio utpanna thAya che te badhI sAkAropayuktanI jANavI. je prathama samyakvakALe aMtarakaraNamAM pravezelA avasthitAdhyavasAyavALAne samyaktAdi labdhio thAya che te anAkAropayogamAM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 zrI vizeSAvazyaka bhASyam paNa thAya che koI doSa nathI. aMtarakaraNamAM vartamAna samyakta-zruta sAmAyika lAbha samakALe ja koI ativizuddha hovAthI dezavirati, koI ativizuddhatara hovAthI sarvavirati paNa prApta kare che. ema aupathamika samyakta lAbhakALe avasthitapariNAma-anAkAropayogavartine cAre sAmAyiko hoya che. prazna-1050 - paNa jIvanuM aupazamika samyakta kaI rIte mAnavuM? uttara-1050 - jema ujjaDa deza athavA pUrvevanadavathI baLelA pradezane prApta karIne vanarava zAMta thAya che ema aMtakaraNane prApta karIne mithyAtvanA anudaye-mithyAtvodaya rUpa Aga zAMta thatA pazamika samyakta jIvane jANavuM. e upazama samyakatva upazreNine prApta karelA jIvane athavA jeNe mithyAtvanA traNa puMja na karyA hoya ane teno kSaya paNa na karyo hoya tene prApta thAya che. prazna-1051 - parAmika samyaktanA lAbhamAM sthitapariNAma kaI rIte? uttara-1051 - kAraNa aMtarakaraNamAM mithyAtvano udaya na hovAthI tenuM pariNAma haNAtuM nathI ane sattAgata mithyAtva upazAMta, vikhaMbhita udayavALuM ane apanIta mithyAtva svabhAvavALuM che tethI enuM pariNAma vadhatuM nathI. jema vanadava dAhyabhAve vadhato nathI. paraMtu bujhAI jAya che. ema vedya mithyAtvanA abhAve tenA kSaya mATe anivRttikaraNanI jema aupathamikasamyagadaSTinuM pariNAma vadhatuM nathI paNa avasthita ja che eTale avasthita pariNAma kahevAya che. audArikazarIramAM sAmAyika catuSTaya ubhayathA paNa che samyakta-zrutamAM vaikriyazarIramAM bhajanA karavI-devAdi kadAca te baMne prApta kare che, kyAreka nahi. dezavirati-sarvavirati sAmAyika to vaikriya zarIravALA tiryaca-manuSyo paNa prApta karatA nathI. vikriyApratipanna hovAthI teo pramatta hoya che. pUrvapratipanna to vaikriyazarIramAM cArene prApta kare che ja. AhArakazarIramAM dezavirati vinA traNa pUrvapratipanna ja prApta kare che. caudapUrvIne dezaviratino abhAva hovAthI, ane zeSane to pUrvapratipanna hovAthI pratipattino asaMbhava hovAthI. taijasa-kAmarNamAM to kevali samudyAtamAM 4-5-3jA samayomAM samyakta-cAritra sAmAyika tathA vigrahagatimAM 1-2 sAmAyika pUrvapratipanna hoya che tathA prApta thAya che. saMsthAna-saMhanana-avagAhanA dvAra - sarvasaMsthAnomAM cAre sAmAyika prApta thAya che tathA pUrvapratipanna paNa hoya che, saMhananomAM paNa saMsthAna mujaba jANavuM. manuSyanuM utkRSTa mAna3gAu, jaghanya-aMgulAsaMkhyabhAga, utkRSTa ane jaghanyamAna varjIne madhyama zarIramAnamAM Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 215 vartamAna manuSyo cAre sAmAyiko prApta kare che. jaghanyAvagAhanAvALA garbhaja manuSyamAM 1rano pUrvapratipanna saMbhave che pratipadyamAnaka nahi. utkRSTAvagAhanA traNagAuvALAne 1-2 sAmAyika baMne prakAre che. nAraka-devo paNa jaghanyaavagAhanAvALA samyakta-zrutanA pUrvapratipanna saMbhave che pratipadyamAnako nahi. madhyamotkRSTa avagAhanAvALA e baMnenA pratipadyamAnako saMbhave che. pUrvapratipanna to che ja. jaghanya avagAhanAvALA te baMne be prakAre kare che, madhyama avagAhanAvALA sarvavirati vinA 2 ke 3 sAmAyikanA pratipadyamAna saMbhave che pUrvapratipanna to traNeyanAM che ja. lezyA dvAra :- chae vezyAomAM nArakAdi prathama be sAmAyikane prApta kare che. teja-padyazukla legyAmAM deza-sarvavirati cAritra pUrvapratipanna chamAMthI anyatara legyAmAM cAritrI ane samyagdaSTi prApta thAya che. prazna-10para - pahelAM jJAnapaMcakAdhikAramAM matidhRtAdijJAnalAbha zuddha evI tejas vagere traNa vezyAomAM kahyuM hatuM ane ahIM zuddha ane azuddha chae vezyAomAM samyakta ane zrutalAbha kahevAto kema na virodha thAya? uttara-105ra - deva-nArakomAM paNa prathama be sAmAyika prApta thAya che. te badhA devanArako avasthita lezyAvALA hoya che. yathAsaMbhava chae vezyAomAM avasthita zrutamAM batAvAya che. teomAM bhAvalezyA parAvRttithI koIne koIka hoya che. tiryaca-manuSyomAM avasthita dravya lezyA hotI nathI. paraMtu, badhAne dravyalezyA-bhAvalezyA parAvartana thAya che. deva-nArako paNa jyAre samyaktAdika prApta kare che tyAre bhAvalezyA tejo Adi anyatara zuddha ja hoya che. azuddha nitya avasthita hovAthI temanI dravyalezyA ja jANavI bhAvalezyA nahi. eTale mati Adi jJAnomAM pUrve lAbha ciMtAmAM bhAvalezyA ja adhikRta che. ahIM to 1-2 sAmAyikalAbha ciMtamAM deva-nAraka AzrayIne dravyalezyA adhikRta che. tethI zuddha-azuddha sarva lezyAomAM teno lAbha kahyo che. bhAvalezyA AzrIne ahIM paNa traNa zuddhamAM ja teno lAbha jANavo eTale koI virodha nathI. prazna-1053 - jo devanArakonI kRSNAdika azubhadravyalezyA sadAvasthita hoya to samyakatvAdilAbha kALe temane zubhalezyAone saMbhava kaI rIte? dravyalezyAo ja bhAvalezyA utpanna kare che. tethI kRSNAdilezyA dravyo azubha hovAthI kaI rIte zubhabhAvalezyA utpanna kare kAraNa azubha che tethI kArya paNa zubha thaI zake nahi? uttara-1053 - satya, paraMtu nArakAdIno paNa samyakta lAbha kALe koIpaNa rIte yathApravRttikaraNathI zubha tejo Adi dravyalezyAnAM zubha dravyo azubha lezyAnA dravyamAM kheMcAya Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 . zrI vizeSAvazyaka bhASya, che. tethI jema ArIso sapheda chatAM japAkusumAdi vastu pratibiMbanI saMkrAMtimAM raktAdirUpatA prApta kare che. tema kRSNAdi azubha dravyo paNa tejaAdi zubhadravyanA pratibiMba saMkramamAM nijarUpanI utkaTatAne choDIne tenI AbhAsatA prApta kare che. tethI nArakAdinA paNa kRSNAdi azubhadravyAnubhAvane maMda karIne zubha taijaAdi dravyo zubha bhAvalezyA utpanna kare che, eTale avasthita kRSNAdilezyA chate nAraka-devone samyaktAdi lAbha kALe zubha bhAvalezyAno saMbhava viruddha nathI. pariNAma dvAraH- vardhamAna pariNAmavALo jIva pariNAmanI vRddhimAM cAramAMthI koI ekane prApta kare che. emaja pUrvokta nyAyathI antarakaraNAdi avasthita chatAM zubha pariNAma chatAM te cAramAMthI anyatara prApta kare che. hIyamAna-kSIyamAna zubha pariNAmamAM jIva saMmpiSTa pariNAmavALo thato hovAthI koIpaNa sAmAyika pAmato nathI. pUrvapratipanna traNe pariNAmomAM hoya che. vedanA-samudyAta dvAra :- sAtA-asAtA baMne vedanAmAM cAramAMthI anyatara prApta kare che. ane pratipannaka che. samudyAta-kevali Adi samudyAtathI samavahatano vipakSa-asamavahata. vedanAvat, kevaliAdi sAta prakAranA samudyAtathI samavahata jIva koIpaNa sAmAyikane prApta karato nathI. pUrvapratipannakamAM bhajanA che samavahata jIvane be ke traNa sAmAyikanI pUrvapratipatti hoya che. kevali samuddhAtamAM samyakta-cAritra sAmAyika pUrvapratipatraka prApta kare che. zeSa samudyAtomAM dezavirati athavA cAritra vinA traNano pUrvapratipannaka prApta thAya che. - nirveSTana-udvartana dvarA - dravyathI sAmAnyathI sarva karmapradezone vizeSathI 4 prakAranA sAmAyikanA AvaraNa-jJAnAvaraNa mohanIyalakSaNanA karmapradezone nirjarato ane bhAvathI krodhAdi adhyavAsayone nirjarato cAramAMthI anyatA prApta kare che. pUrvapratipanna che ja. saMveSTa karato anaMtAnubaMdhI karmanA udaye koIpaNa sAmAyikane prApta karato nathI zeSa karmone AzrayI baMne ya che. narakomAM adhikaraNabhUta chate anuddhartana karato jIva prathama be sAmAyika prApta kare che pUrvapratipanna paNa hoya che. tyAMthI uddharelo kadAca tiryaMcamAM utpanna thayelo sarvavirati vinA traNa prApta kare. kyAreka manuSyamAM utpanna thayelo 4 paNa prApta kare pUrva pratipanna che ja. garbhaja tiryaMcamAM anuddharita prathama traNane AzrayIne pratipatA-pUrvapratipanna tiryaMcamAMthI udbharelo manuSyAdimAM Avelo kyAreka 4, kyAreka 3, kyAreka 2 AzrayI ubhayathA hoya che. manuSyamAMthI tatrastha na udbharelo 4. manuSyamAMthI uddharI devanArakamAM utpanna-prathama 2, tiryaMcamAM prathama-3, devomAM-tatra-prathama 2, tiryaMcamAM Avelo ubhayathA Aghatrika, Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 gujarAtI praznottara manuSyomAM Avelo 4. e ubhayathA paNa hoya, udvartamAna apAMtarAlagatimAM badhA kAMIpaNa prApta karatA nathI. pUrvapratipanna baMnenA hoya. Azravaka-nizrAvaka :- je samyaktAdi sAmAyika prApta kare che tenA AvAraka mithyAtva mohAdikarmane nizrAvato ane zeSakarma bAMdhato paNa jIva 4 mAMthI anyatara prApta kare che. je pUrvapratipannaka che te nizrAvaka-athavA AzrAvaka hoya. alaMkArAdi unmukta dvAra :- keza-keyUra-kaMkaNa-kaTaka-hAra-vastra-tAMbUlAdi alaMkAra e parityakta, aparityakta parityajate chate 4 mAMthI anyatara-prApta kare. udA0 bharatAdi, ema zayanAsana, sthAna, caMkramaNano parityakta, aparityakta, parityajyamAna chate 4 mAMthI anyatA prApta kare, pUrvapratipanna che. (17) dvAra :- samyakta sarva dravya-paryAyagata che. te sarvadravya-paryAyanI zraddhArUpa che. zruta sAmAyikamAM sarvadravyo viSaya thAya che. sarve paryAyo tenA viSaya nathI. kAraNa ke, zruta abhilApano viSaya che. ane paryAyo abhilApya ane anabhilApya paNa che. anabhilApya bhAvonA anaMtamAM bhAge abhilApya bhAvo hoya che. eTale zrutajJAna phakta abhilApya viSayavALuM ja che. cAritranI paNa padamami savyagIvA (gA.2637)thI sarvadravya-asarvadravya viSayatA pratipAdita thayelI che. dezavirati AzrayIne baMneno pratiSedha karAya che. dezavirati sAmAyika sarvadravya viSaya nathI ke sarvaparyAya viSaya paNa nathI. bIjA-chellAvratamAM cAritra sarvadravyomAM pravarte che, sarvaparyAyomAM nahi. mRSAvAda vacanarUpa che ane parigraha mUccha vikalpAtmaka che. eTale sarvadravyomAM ja pravRtti che. kAraNa dravyo ja abhilApya viSaya che. paryAyo to abhilApya-anabhilApya paNa che. eTale ja sarvaparyAyono cAritramAM anupayoga che. te anabhilApyAzrIne zeSa traNa mahAvrato to sarvadravyaviSayo paNa nathI to sarvaparyAyaviSayanI to vAta ja kyAM rahI? eTale bIjA-carama vratAzrayIne cAritra sarvadravya-asarvaparyAya viSaya che. prazna-1054 - saMyama zreNImAM sarvajaghanya tarIke je prathama saMyama sthAna che te paNa paryAyone AzrIne sarvAkAza pradezanA anaMtaguNa paryAya rAziyukta AgamamAM kahyuM che. jeTalA sarva lokAloka AkAzanA pradezo che tenA anaMtaguNa paryAya rAzi yukta prathama saMyamasthAna paNa AgamamAM kahyuM che. tenAthI anya vizuddhithI anaMtabhAga vRddha, te pachI asaMkhyabhAga vRddha, te pachI saMkhyabhAgavRddha, te pachI saMkhyAtaguNa vRddha, asaMkhyaguNavRddha, anaMtaguNavRddha ema vAraMvAra karAtI SaDrivadha parivRddhithI asaMkhyalokAkAzapramANa SasthAnakothI saMyamazreNI niSpanna thAya che. to tethI anya samadhika paryAyo kyA che ke je sarvAnumAvI e vacanathI cAritraviSaya Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 zrI vizeSAvazyaka bhASyam anupayukta pratipAdana karAya che? ane je na 3 satra pawAve (2754)nA abhiprAya mujaba thayo cAritrathI anaMtaguNA ane paryAyonA anaMtabhAge cAritra kema kaho cho? jo tame kahetAM hoke-abhilAkha paryAyono viSaya ja kharekhara cAritra che ane te anabhilASyanA anaMtamA bhAge che eNTale panavesu kahetAM anupayukta paryAyo cAritrathI anaMtaguNA ane cAritra temanA anaMtabhAge che. evuM sAmarthyathI jaNAya che e vAta mArA mAnyamAM AvatI nathI. kAraNa ke sarvajaghanya paNa saMyamasthAna sarvAkAza pradezanA anaMtaguNa paryAyavALuM che. ane paryAyo to tribhuvanamAM paNa eTalA ja che. tethI cAritrAnupayukta paryAyoyono saMbhava nathI. ane AcArya ! ahIM jo tArI evI mati hoya ke cAritra upayukta karatAM ya kevalajJAna gamya anya paNa anabhilApya anaMta guNA paryAyo che. je cAritrathI anaMta guNa che ane cAritra tenAthI anaMtabhAga che. to puchuM chuM ke te paNa kevalajJAnagaNya jJayAgata anabhilApya tenAthI adhika kyA paryAyo che ke je cAritropayuktathI adhika hoya ? koI na hoya. saMbhavasthAna paryAyo dvArA traNa jagatanI sarva paryAya rAzi kroDamAM karelI che eTale tenA anupayuktano saMbhava nathI ane Ama paNa cAritra paryAyo kevalajJAnagamya zeyagata paryAyonA samAna ja thAya, kevalajJAnagaNya paryAyo anaMta guNa kaho te barAbara nathI, kAraNa ke jeTalA zeyanA paryAyo che teTalA tadavabhAsaka tarIke jJAnanA mAnavA nahi to tenA avabhAsaka na thAya. tethI jJAna-darzanacAritrAdhyAvasAyAtmaka saMyamazreNInA aMtargata kevalajJAna hovAthI saMyamazreNIrUpa cAritra paryAyothI kevala jJAnagamya joyagata paryAyo samAna ja che hIna nathI. uttara-1054 - jJAna-darzana-cAritrAdhyAvasAyasthAnarUpa saMyama zreNImAM jJAna-darzana paryAyo vacce vivakSita karyA che, tethI teTalA pramANa savakAzapradezAnaMta guNa paryAyarAzi pramANa e kahelA che. ahIM to je cAritranA upayogI che, te ja vivakSita che. te keTalAka grahaNa-dhAraNAdiviSayabhUta ja che. tethI thoDA che. eTale doSa nathI. prazna-1055 - pahelAM kiMdhAramAM ja te rathanu paMDyavasthA (gA.2634)mAM sAmAyikono viSaya jaNAvyo hato ahIM pharIthI saMdhyAyaM sammatta (2751)thI tenuM nirUpaNa karatAM punaruktadoSa kema na thAya? ahI kayo vizeSa che jene AzrayIne pharIthI ema kaho cho? uttara-1055 - sAmAyika zuM che? ema jAtibhAvathI viSaya-viSayino abheda manamAM karIne sAmAyikanI jAti mAtra ja jANavAnI tyAM pUrve kiM dvAramAM apare jijJAsA karI hatI. tethI gAya vastu sAmayiM (2634)thI te ja mukhyatayA kahyuM hatuM. teno viSaya to para dvArA ajijJAsita chatAM viSaya puchAtAM tenAthI abhinna hovAthI gauravRttithI kahyo hato. ane ahIM "kevu" dvAramAM viSayanI ja mukhyatayA pare jIjJAsA karI che eTale te viSayanuM svarUpa Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 219 zeyabhAvathI kahyuM che. kenka dvAramAM viSaya-viSayino bheda vivakSita che eTale nirAkaraNa karIne viSaya ja zeyabhAvathI kahyo che. tyAM to kiM dvAramAM baMnenA abheda upacArathI viSayibhUta sAmAyikane ja joyabhAvathI mukhya tayA nirdeza karyuM che. (18) vira dvAra - samyakta ane zratanI labdhi AzrayIne 66 sAgaropama pUrvakroDapRthakatvAdhika sthiti hoya che. zeSa benI (dezavirati-sarvavirati) dezona pUrvakroDa varSanI che. A sAmAyika labdhinI utkRSTa sthiti che. jaghanya sthiti-labdhi AzrayIne prathama traNa sAmAyikanI aMtarmuhUrta tathA sarvaviratinI 1 samaya mAtra che. cAritra pariNAmanA AraMbha samaya pachI tarata ja Ayu-kSaya saMbhave che. dezavirati-aMtarmuhUrta-kAraNa ke te pratiniyata prANAtipAtAdinI nivRttirUpa hovAthI ane tenA AlocananI pariNati jaghanyathI paNa aMtarmuhUrta hovAthI ATalo sthitikALa che. upayogathI badhAnI aMtarmuhUrta sthiti sarvajIvAzrayI to badhAnI sthiti sarvakALanI che. (19) kRti dvAra - kSetrapalyopamanA asaMkhyaya bhAgamAM jeTalA pradezo hoya teTalA ja jIvo utkRSTathI samyakta-dezavirati sAmAyikanA pAmanArA hoya che. paraMtu emAM vizeSa-dezavirati karatAM samyakta prApta karanArA asaMkhyaguNA hoya che ane jaghanyathI eka ke be pAmanArA hoya che. saMvartita corasa karelA lokanI ekapradezI 7 rAja pramANa zreNInA asaMkhya bhAgamAM jeTalA AkAzapradezo hoya teTalA vivakSitakALe sAmAnyazrutanA utkRSTathI prAptakartA maLe. jaghanyathI eka-be hoya che. tathA kyAreka vivakSita kALe utkRSTathI sahagnaparigaNanAthI sahasrapRthakva viratinA pratipattA hoya che tathA jaghanyathI eka-be hoya che. pratipanna-samyakta-dezavirata vartamAna kALe jaghanya-utkRSTathI asaMkhya maLe, paraMtu jaghanyapadathI utkRSTapadamAM vizeSAdhika hoya che. A badhA pratipadyamAnakathI asaMkhyaguNA che. cAritramAM-saMkheyA svasthAne pratipadyamAnathI saMkhyaguNA hoya che. A traNeya karatAM je caraNAdiguNo prApta karIne paDelA che, te anaMtaguNA che. samyagdaSTi Adi pratipadyamAnakathI ane pUrvapratipannathI caraNathI pratipatita jIvo anaMtaguNA che. dezaviratithI patita-temanAthI asaMkhyaguNA che samyatvathI patita temanAthI asaMkhyaguNA che. samya-miththArUpa sAmAnyathI akSarAtmaka zrutanA je pUrvapratipanna che te sAMprata samaye corasa ghana karelI prataranA asaMkhyabhAga mAtra che. zrutapratipanna, pratipadyamAnakothI je zeSa saMsArI jIvo bhAvalabdhi rahita pRthyAdi che. te badhAya bhASAlabdhi prApta karIne paDelA hovAthI sAmAnya zrutathI paDelA mAnavA. kAraNa anAdi saMsAramAM bhamatA temaNe pUrve Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrI vizeSAvazyaka bhASyam bhASAlabdhi prApta nathI karI evuM nathI. teo samyakvAdithI paDelA karatAM anaMtaguNA jANavA. samyakta-dezavirati baMnenA pratipadyamAnaka kSetra palyopamanA asaMkhya bhAgamAM rahelA AkAza pradezo jeTalA hovAthI asaMkhyatva tulya chatAM e baMnemAM dezavirati pratipadyamAnaka alpa che, tenAthI asaMkhya guNA samyagdaSTi che, temanAthI sAmAnya zrutapratipadyamAna - asaMkhyaguNa che. A rIte samudita samyagdaSTi-dezavirati pUrvapratipannathI te sAmAnyazruta pratipadyamAnako asaMkhya guNA che. tenAthI zrutapratipanna asaMkhyaguNA che. svasthAne pratipadyamAnaka cAritri-sarvastoka che tenAthI pUrvapratipanna saMkheya guNa che. svasthAne pratipadyamAnaka zruta-sarvastoka, pUrvapratipanna asaMkhya guNa. svasthAne pratipadyamAnaka dezavirata-sarvastoka, pUrvapratipanna asaMkhya guNa. pratipatita - cAritra prApta karIne paDelA samyaktAdi pratipadyamAna-pratipanna e badhAya karatA anaMtaguNA-dezavirata temanAthI asaMkhyaguNA, samyakta-asaMkhyaguNA, zrataanaMtaguNA che. samyaktAdi pratipatitonuM je jaghanyapada che tenAthI svasthAne je utkRSTa pada che te sarvatra vizeSAdhika che. samyaktAdi pUrvapratipannanuM je jaghanyapada che tenAthI svasthAne je utkRSTa pada che te sarvatra vizeSAdhika che. samyaktAdi pratipadyamAna jaghanyathI 1 ke 2, utkRSTathI prathama traNa sAmAyika pratipadyamAna jIvo asaMkhyAtA hoya che. samyaktAdi pratipadyamAna jaghanyathI 1 ke 2, utkaSTathI cAritra-saMkhyAtA hoya. eTale ahIM jaghanyapadathI utkRSTapada asaMkhya guNa ke saMkhyaguNa jANavuM. (20) sAMtara dvAraH- jIva ekavAra samyaktAdi sAmAyika prApta karIne tenA parityAgamAM jeTalA kALe pharIthI te prApta kare che te apAntarAla-aMtara kahevAya che. sAmAnya zrutamAM jaghanya-aMtara aMtarmuhUrta tathA utkRSTa-anaMtakALa che. beIndriyAdi koI jIva zruta prApta karIne mRta ke pRthvI AdimAM janmI tyAM aMtarmuhUrta rahI pharI beIndriyAdimAM Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 2021 Avelo zruta prApta kare tene jaghanyathI aMtarmuhUrta aMtara hoya che. je hIndriyAdi marelo pRthvIapa AdimAM vAraMvAra utpanna thato anaMta kALa rahe che. te pachI pharIthI be indriyAdimAM Avelo zruta prApta kare che teno ekendriyAvasthiti kALa rUpa anaMtakALa utkRSTathI aMtara thAya che. A anaMtakALa asaMkhyAta pudgalaparAvarta jeTaluM jANavuM. samyakta-dezavirati sarvavirati-jaghanya-aMtarmuhUrta utkRSTa-dezona ardhapudgala parAvartakALa utkRSTa aMtaraAzAtanA bahulonuM jANavuM.- tiththara pavayaUT surtha mArji nahi paridgidya | kAlAvaMto bahuso aNaMtasaMsAriyo hoi // 1 // (21) avirahita dvAra :- avirahakALa-samyakta-zruta-dezavirati AkhA lokamAM utkRSTathI AvalikAnA asaMkhya bhAgavarti samayo avirahita-niraMtara eka-eka athavA be vagere prApta karanArA hoya che. tyArabAda pratipattinA uparamathI virahakALa thAya che. cAritramAM to 8 samaya sudhI eka-be vagerenI niraMtara pratipatti, tyArabAda sarvatra virahakALa jaghanyathIsarva sAmAyikomAM be samaya sudhI pratipatti thAya che. tyArabAda virahakALa. virahakALa-samyakta-zrutano AkhA lokamAM utkRSTathI virahakALa-7 ahorAtra che. ATalo kALa sudhI e baMneno utkRSTathI lokamAM koI pratipattA nathI maLato. tyAra pachI koIka avazya te baMne svIkAre che. dezaviratino 12 ahorAtra utkRSTa virahakALa. viratino 15 ahorAtra utkRSTathI pratipatti virahakALa hoya che. (22) bhavadvAra :- kSetra palyopamanA asaMkhyabhAgamAM jeTalA AkAza pradezo hoya che teTalA bhavo utkRSTathI samyakta ane dezavirati prApta kare che, jaghanyathI eka bhava tyAra pachI mokSe jAya. samyaktabhavanA asaMkhyathI dezaviratibhavanuM asaMkhya nAnuM jANavuM. cAritrautkRSTathI ATha bhava, jaghanyathI ekabhava. sAmAnya zruta sAmAyikamAM anaMtabhavarUpa anaMtakALa utkRSTathI pratipattA hoya che. jaghanyathI ekabhava sudhI marUdevI mAtAnI jema pAme che. (23) AkarSadvAra :- prathama traNa sAmAyiko mukelAnuM grahaNa karanArA eka bhavamAM sahasrapRthatva AkarSo hoya che, sarva viratinA ekabhavamAM zatapRtharva AkarSo hoya che ane, jaghanyathI badhAno eka ja AkarSa hoya che. nAnAbhavAzrayI-samyakta-dezaviratinA asaMkhya sahastrapRthakta AkarSo hoya che. viratinA sahasrapRthakva, sAmAnyazrutano anaMta AkarSo hoya che. (24) sparzanA dvAra :- samyakta-cAritrayukta jIvo niravazeSa pratipradeza vyAptithI asaMkhya pradezAtmaka AkhA lokane sparze che. A jIvo kevalIsamuddAta avasthAmAM kevalIo Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 zrI vizeSAvazyaka bhASyam jANavA. zruta-dezavirati zrutamAM 7/4 bhAgo sparzanIya. dezaviratimAM pa/14 arthAta-koI munI zrutajJAnI anuttaramAM ilikAgatithI utpanna thato lokanA 7/14 bhAga sparze che 1 rAja - lokano 14 mo bhAga tethI 7 rAja sparze che ema kahevAya che. koI samyagdaSTi zrutajJAnI pahelAM naraka baddhAyu hoya pachI virAdhita atyakta samyaktavALo thaIne 6ThThI nArakImAM IlikAgatithI utpanna thato lokanA pa/14 bhAgone sparze che. dezavirata azrutadevamAM ilikAgatithI utpanna thato pa/14 bhAga sparze che. zeSadevalokomAM utpanna thato lokanA 23-4/14 bhAgone sparze che. prazna-1056 - anyatra chanavu kahevAya che to ahIM azrutamAM utpanna thato 5 rAja ja sparze che ema zA mATe kahevAya che? uttara-1056 - sAcI vAta che. paraMtu azruta-caivayekanA apAMtarAlane apekSIne anyatra 6 rAja kahevAya che, ahIM to ayyata devalokanI apekSAe pa rAja che evo vRddha saMpradAya che. bhAvasparzanA:- jIvo 2 prakAre saMsArI ane siddha. saMsArI 2 prakAre-saMvyavahArarAzigata asaMvyavahAra rAzigata. saMvyavahAra rAzigata sarva jIvo sAmAnyazrutane sparzelA che. kIndriyAdi bhAvane AzrIne te sarve sparzelA che. samyakta-cAritrane sarva siddho pUrve sparzelA che, tenI sparzanA vinA siddhatva na ja ghaTe. dezavirati-sarvisiddho dvArA buddhi kalpita asaMkhya bhAgo dvArA sparzAvelI che. eka marUdevI dvArA tenA asaMkhya bhAgathI pUrve spazayelI nathI. samyaktAdi jIvaparyAya hovAthI bhAvo che eTale temanI sparzanA bhAvasparzanA kahevAya che. (25) nirukti dvAra :- samyakta sAmayika :- samyagdaSTi-aviparita arthonI dRSTi, amoha-avitathagrAha, zodhana-zuddhi mithyAtvamalanA apagamathI samyakta zuddhi kahevAya che. sadbhAva darzana-jina abhihita pravacananuM darzana. bodhana-bodhi-paramArthabodha, aviparyayatattvAdhyavasAya, sadaSTi-prazaMsanIya zobhana daSTi. zrata sAmAyika :- akSara-saMjJI-samyapha-Adi-saparyavasita gamika-aMgapraviSTa zruta e sAtanA pratipakSI sAta maLI cauda prakAranA zrutanA paryAya jANavA. dezavirati sAmAyika:- virati-avirati, saMvata-sthagita-parityakta sAvadyayogo jemAM te saMvRta-asaMvRta, Ama ubhaya vyavahAranugata hovAthI bAla-paMDita, deza-prANAtipAtAdi eka deza-vRkSa chedanAdi te baMnenuM viramaNa jemAM te deza-eka deza virati moTA sAdhudharmanI apekSA aNu-alpadharma-aNudharma, aga-vRkSa tenAthI kareluM agAra-gRha tenA yogathI gRhasthano dharma-agAra dharma e dezavirati sAmAyikanA paryAyo che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 23 gujarAtI praznottara sarvavirati :- sAmAyika-sama-rAgadveSarahita madhyastha arthAt ekAnta prazanagamana sAmAyika-samyagU-aya-samaya, samyagU dayApUrvaka jIvomAM viSayamAM gamana, samyagvAdasamya-rAga dveSaviraha, tatradhAnavAda samyagvAda rAgadveSavirahathI yathAvat bolavuM, samAsasaM-prazaMsA Asa-kSepaNamAM, zobhana asaNa saMsArathI bahAra jIva ke karmanuM paNa samAsa athavA samyagAsa athavA rAgadveSa rahita samano Asa, saMkSepa-mahArtha chatAM alpaakSaravALuM sAmAyika, anavadya-pApa nathI jemAM, parijJA-parita-samRtAt jJAna pApaparityAgathI parijJA, pratyAkhyAna-choDavAyogya vastu prati AkhyAna guru sAkSIe nivRttikathana. A ATha sAmAyikanA paryAyo che. (1) sAmAyika arthanA anuSThAna upara damadaMta maharSi, (2) sAmAyika anuSThAna metArya, (3) samyagvAda-kAlabhAcArya pRcchA, (4) samAsa-cilAtIputra (5) saMkSepa-Atreya tathA kapilamuni (6) anavadya-dharmarUci (7) parijJA-ilAputra (2) pratyAkhyAna-tetaliputranA udAharaNo jANavA. (vistRta daSTAMto mULa AvazyakamAM ni. (159-161) upoddAta dvAra (gA.1484-2800) samApta sUtrasparzika niyukti :prazna-1057 - sUtra sparzika niyuktithI sUtra sparzAya che te kevI rIte thAya che? uttara-1057 - "mi bhaMte ! sImADya" sUtra, sUtrAnugama enA vyAkhyAnarUpa prakrAMta thaye chate thAya che. te namaskAra pUrvaka ja kahevAya che. kAraNa ke, namaskAra sarvazrutaskaMdhAntargata pUrve ahIM ja batAvelo che. tethI, namaskAranI vyAkhyA karIne pachI sAmAyika sUtra kahevAze. ahIM sAmAyikanI AdimAM namaskAra kahyo che, tene upoddAta niyuktirUpa zAstranuM aMtima maMgaLa kahe che. paNa sUtranI AdimAM namaskAra che ema mAnatA nathI. kAraNa ke zAstranI AdimAM - madhyamAM ane aMtamAM ema traNa maMgaLa karavA joIe. temAM prathama upoddAtaniryuktinI AdimAM maMdirUpa maMgaLa che, madhyamAM jinezvara tathA gaNadharanI utpatti Adi guNakIrtanarUpa maMgaLa che. ane aMtamAM A namaskArarUpa maMgaLa che. evuM koI kaheto barAbara nathI, kemake zAstranuM je aMtyamaMgaLa che te maMgaLa to bhagavAna zrI bhadrabAhusvAmIe cha adhyayanarUpa samagra AvazyakanA aMte pratyAkhyAnarUpe kahela che, pratyAkhyAna te tapa che, tapa e dharma che ane "dharma te utkRSTa maMgaLa che." mATe A namaskArarUpa maMgaLa te sAmAyikanI AdimAM prastuta hovAthI kahI zakAya nahi. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 prazna-1058 mAnone zuM vAMdho che ? - - uttara-1058 - prathama naMdinuM svarUpa batAvavAthI Adi maMgaLa to thayeluM ja che. to pharIthI karavAnI zuM jarUra che ? ane karelA maMgaLane pharI karIe to tenuM avasthAna kyAM rahe ? vAraMvAra karavAthI mAtra anavasthA ja thAya. nathI ? zrI vizeSAvazyaka bhASyam namaskAra sAmAyikanI AdimAM kahela che to tene Adi maMgaLa ja prazna-1059 uttara-1059 - ''remi bhaMte sAmAyiyaM' vagere sUtrAvayayanI jema namaskAra sAmAyikanI AdimAM kahela hovAthI vastutaH sAmAyika sUtra ja che. maMgaLa nathI. eTale namaskAranuM prathama vyAkhyAna karIne pachI sAmAyikanA arthanuM vyAkhyAna karAze. - jo ema hoya to ahIM prathama namaskAra kahevAnuM zuM kAraNa che ? namaskAra niryuktinA dvAro H- (1) utpatti (2) nikSepa (3) pada (4) padArtha (5) prarUpaNA (6) vastu (7) AkSepa (8) prasiddha (9) krama (10) prayojana (11) phaLa. sAtanayothI namaskAranI utpatti :- namaskAra nayAnusAra utpanna-anutpanna mAnavo. sAtanayo (1) naigamanaya :- sarvasaMgrAhI-dezasaMgrAhI. sarvasaMgrAhInaigama sAmAnyamAtra avalaMbI che, tenA mate sarva vastu utpAda-vyaya rahita che. ane namaskAra paNa tenA aMtargata hovAthI anutpanna che. zeSa nayo vizeSagrAhI che ane utpAda-vyayavALA che. tenAthI zUnya vandhyAputrAdi vat avastu hoya. namaskAra to vastu che eTale utpanna che. te sattAmAtra grAhI hoya che. tenA mate sarvadA sat che. je sarvadA sat che te AkAzanI jema kadI paNa utpanna na thAya. jo utpanna thatuM mAnIe to teno paNa utpAda thato mAnavo paDe ane Ama, anavasthA thAya. tathA je nitya che te sadA avinAzI che. eTale A nayanA mate namaskAra vasturUpa hovAthI AkAzanI jema nAza-utpatti rahita hovAthI nitya vidyamAna che eTale anutpanna kahevAya che. prazna-1060 - jo namaskAra sarvadA vidyamAn che to mithyAtva dazAmAM kema jaNAto uttara-1060 - namaskAra sarva avasthAomAM vidyamAna chatAM atizaya jJAnI vinA bIjAo AvAraka karmanA sadbhAve AtmasvarUpanI jema tene jANI zakatA nathI. arthAt - jema AtmasvarUpa amUrta hovAthI vidyamAna chatAM kevalI sivAya koI joI zakatuM nathI tema Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 225 namaskAra dravyarUpe mithyAtvadazAmAM paNa vidyamAna che. jo sarvathA avidyamAna hoya to kharazRMganI jema pachIthI te utpanna na thAya. mAtra kevalajJAnAvaraNathI AvRtta hovAthI chadmastha jema te namaskArane te rUpe joI zakatA nathI. mATe AghanaigamanayanA mate sarva vastu sarvadA satu hovAthI namaskAra anutpanna che. vizeSavAdI nayo:- utpAda-vyaya rahita vastu AkAza kusumanI jema asat che. je vastu vidyamAna che, te sarva vastu ghaTanI jema utpAda-vyaya-dhruvasvabhAvavALI che tethI utpAda-vyaya rahita anutpanna namaskAra mAnavo barAbara nathI. eTale vastutaH evA namaskArano abhAva hovAthI badhA tene haMmezA jANI zakatA nathI. paNa AvaraNanA udayathI namaskAra jaNAto nathI evuM na kahevAya. prazna-1061 - tIrthaMkarAdi uttamottama AtmAonI bhakti karavI te namaskAra kahevAya che ane te bhaktirUpa namaskAra to sadA hoya ja che ne? uttara-1061 - e jarUrI nathI kAraNa ke mithyAtvadazAmAM te bhakti jaNAtI nathI. eTale ema kahevuM e paNa nitya vidyamAnatAmAM virodhI che. mATe utpanna namaskAra che paNa anutpanna nathI ema mAnavuM ja zreSTha che. AvaraNanI phogaTa kalpanA zA mATe karavI ? prazna-1062 - aneka jIvone AzrayIne namaskAra sarvakALa che, bhale ahIM jaNAto nathI paNa para saMtAnamAM to vidyamAna che ja ne? uttara-1062 - jo A rIte anya saMtAnagata vastu anyanI vidyamAna che ema mAnIe to dhanAdi evI kaI vastu che je koIne avidyamAna na hoya? matalaba ke sarvane abhAva prApta thAya, tathA sarva vastu sarvane vidyamAna thAya. eTale dhanavAnanA dhana vaDe nidhana paNa dhanavALo kahevAya. koIpaNa nirdhana na kahevAya. e rIte mAnavAthI tenuM phaLa paNa tyAM vidyamAna hoya che. ane Ama thavAthI eka dhanavAnanuM dhana, te sarva garIbone paNa sAmAnyathI prApta thAya, athavA eka namaskAravALAnuM ahaMdAdinI bhaktinuM phaLa, te namaskAra rahita mithyAtvIone paNa sAdhAraNapaNe prApta thAya, tathA dAna-dhyAna-hiMsA-mRSAvAda vagere kriyAnuM phaLa te sarvane sAdhAraNa prApta thAya, eTale sukha-duHkha, punya-pApa vagere nahi karelAnuM Agamana thAya ane karelA punya-pApAdino vinAza thAya. prazna-1063 - to ame ema kahIzuM ke bhaktivALA samyagdaSTi jIvono je saMtAna pravAha che, tenI apekSAe namaskAra nitya che. kAraNa ke samyagdaSTi jIvono saMtAna kadI paNa bhAga-2/16 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam viccheda thato nathI tethI te nitya che. je nitya che te AkAzanI jema utpanna thatuM nathI." mATe namaskAra anutpanna che pachI koI vAMdho kharo ? 226 uttara-1063 - nA, ema na thAya, kemake e rIte paNa namaskAra anutpanna thato nathI. jo ke samyagdaSTi jIvo to anitya ja che, manuSyAdi bhAvathI temano utpAda-vyaya thAya che tethI samyagdaSTiothI abhinna evo namaskAra paNa saMtAnI hovAthI utpanna thAya che. je saMtAnI che, te bIjAMkuranI jema utpanna thAya che. tethI ahIM paNa samyagdaSTi saMtAnIthI abhinna evo namaskAra paNa saMtAnI hovAthI utpanna thAya che, mATe te anutpanna nathI. athavA namaskAra e jJAnarUpa hoya, 'namo arihaMtALuM' vagere zabdarUpa na hoya, zironamana-hAtha joDavA - vagere kAyika kriyArUpa hoya ke e jJAnAdi saMyogarUpa hoya. to paNa te namaskAra anutpanna kahI zakAya, kAraNa ke jJAnAdi cAre vikalpo utpAdAdi dharmavALA che, mATe te utpanna thAya che ema mAnavuM ja lAbhadAyI che. naigamanaya dvArA jJAnAdi cAre vikalponI nityatvanI siddhi : (1) jJAnanI nityatA :- nitya jIvathI abhinna hovAthI jJAna paNa nitya che, tathA AkAzanI jema utpAdAdi dharmavALuM nathI. vaLI "savvanIvALuM pi ya aaN avavarasta anaMtamA nintuSADiyo' sarva jIvone akSarano - kevaLajJAnano anaMtamo bhAga haMmezA khullo che. ema zrutamAM kahyuM che, tethI AkAzanI jema anAvRtta hovAthI nitya che. athavA avagAha jema AkAzano guNa che tema jJAna e arUpI dravyano guNa hovAthI nitya che. athavA te paramANunI jema AvirbhAva-tirobhAva dharmavALuM hovAthI nitya che. (2) zabdanI nityatva siddhi :- zabdano uccAra bIjAne pratIti karAvanAra hovAthI zabda sadA nitya che. arthAt, vaktA je zabda bole che te mAtra zabda na utpanna karavA ja nahi paraMtu bIjAne pratIti karAvavA mATe bole che. eTale ke - je bIjA mATe vaparAya te vyApArakALanI pUrve paNa hoya che. dA.ta. vRkSa chedavA vaparAto kuMhADo, vRkSa chedavAnI kriyAkALa pahelAM paNa hoya che, tema ahIM paNa samajavuM. mATe zabda sadA avasthita hovAthI nitya che. A rIte jJAnAdinI nityatA siddha thavAthI jJAnarUpa namaskAra paNa Aghanaigama nayanA mate anutpanna-nitya che. bIjA nayo dvArA jJAnAdinI anityatAnI siddhi : jJAna je kAraNathI jIvathI abhinna che te kAraNathI te utpanna thAya che. kemake jIvo ghaNuM karIne devAdi bhAve utpanna thAya che. mATe jJAna paNa utpanna thAya che. akSarano anaMtamo bhAga Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 227 nitya anAvRtta sUtramAM kahyo che te samyajJAnarUpa aviziSTa bhAga kahyo che. teno ahIM adhikAra nathI. vaLI avagAhanAdi guNo hovAthI patranA nIla-raktAdi guNonI jema namaskArAdi jIvanA guNo paNa utpAdAdi dharmavALA che tathA avagAhaka vinA avagAha na hoya. AkAzanI sAthe jIvAdino je saMyoga tene avagAha kahevAya che te saMyoga be AMgaLInA saMyogathI jema avazya utpAdAdi svabhAvavALo che. e ja rIte gati upakArAdi dharmAstikAyAdinA guNo paNa utpAdAdi svabhAvavALA jANavA. vaLI ghaTAdino saMyoga varNagaMdha vagere paryAyothI AkAza-paramANu Adi dravya ekAMte bhinna nathI. abhinna che. kemake paryAya nAze te dravyano paNa nAza thAya che mATe AkAzAdi sarvathA nitya na kahI zakAya. mATe zabda nitya nathI. kemake ghaTanI jema te IndriyathI grAhya che. prayatnathI utpanna thAya che te ja rIte jJAna paNa ghaTanI jema nimitta maLatAM utpanna thAya che. tathA zabda-zironamanAdi kAyakriyA ane teno je dvikAdi saMyoga nityapaNe kahelo che te paNa svasvanimittathI thAya che. A rIte jJAnAghAtmaka namaskAra utpanna thAya che. je vastu utpattimAna hoya che te avazya nimittavALI hoya che e niyama mujaba azuddha naigama, saMgraha ane vyavahAra e traNe nayo namaskArane utpattimAna mAnatA hovAthI tenAM traNa kAraNo che (1) samutthAnathI eTale ke namaskAranA AdhArarUpa dehathI. (2) vAcanAthI eTale gurU samIpe sAMbhaLavAthI. (3) labdhithI eTale tadAvaraNIya karmanA kSayopamathI ema traNa kAraNathI vizeSagrAhI naigama-saMgraha ane vyavahAranayanI apekSAe namaskAra utpanna thAya che. (1) samutthAna :- "samyak saMgata vottiSThati khAyate'smAviti samutthAnam' zarIra ja samutthAna che te ja namaskAranuM nimitta che. prazna-1064 - jyAre e anya bhavamAM ja svAvaraNanAkSayathI utpanna thAya tyAre enA A deha hetu kaI rIte ? = uttara-1064 - pUrvabhavamAM utpanna namaskArano paNa AbhavazarIra samutthAna kAraNa bane che. te enA bhAvathI bhAvita hovAthI. jemake, bhavapratyaya avadhi tIrthaMkarAdi saMbaMdhi pUrve utpanna thayelo paNa A bhavanA zarIra vinA nathI thato. tethI A bhavanuM zarIra tenuM samutthAna ja che. ema namaskAranuM paNa samajavuM. jema pUrvotpanna ghaTAdinuM dipa dvArA abhivyaMjana thAya che. ema pUrvotpanna namaskAra A bhavanA dehathI abhivyaMjana thAya che. eTale e tenuM nimitta gaNAya che. prazna-1065 apAntarAlavartI kAraNAntarathI karelA upakArathI vimukha-nirapekSa hovAthI eTale ke anaMtara kAraNa hovAthI svavIrya namaskAranuM samutthAna kAraNa kema nahi ? Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-1065 - nA, vyAbhicAra Avato hovAthI te namaskAranA anaMtara kAraNa tarIke ghaTatuM nathI. kAraNa ke te avasthAmAM vidyamAnavIrya chatAM koIe paNa prApta karelo chato namaskAra svAvaraNodayathI pharIthI bhraSTa thAya che, kharI jAya che ane kharI paDelo paNa kyAreka svAvaraNanA kSayopazamathI pharIthI prApta thAya che. tethI tadavastha vIrya chatAM patita-prApta namaskArano viSaya chatAM evuM jaNAya che ke labdhi sivAya bIjuM koIpaNa vIrya namaskAranuM kAraNa nathI, vyabhicAra Ave che. ane vyabhicAri namaskAra tenA anvaya-vyatirikane anusarato nathI. ane labdhi tenuM avyabhicAri kAraNa che. eTale namaskAra tenA anvayatirikane anusare che. (2) vAcanA:- anya-guru pAsethI sAMbhaLavuM, jANavuM ane paropadeza te vAcanA (3) labdhi - vAcanA pachI namaskArano je svayaMlAbha thAya che. te labdhi kahevAya che. te namaskAra AvaraNanA kSayopazamathI thAya che. prazna-1066 - tadAvaraNakSayopazama ja anyatra labdhi prasiddha che. to ahIM tenA kAryabhUta namaskAralAbha labdhi tarIke kaI rIte kahevAya che. prastutamAM namaskAranA kAraNathI ja vicAraNA cAle che ane yathoktA labdhi ja namaskAranuM kAraNa che ne? uttara-1066 - sAcuM, paraMtu tatkAryabhUta paNa namaskAralAbha ahIM labdhi kahyo che te kAryamAM kAraNanA upacArathI che A prathama traNa nayonA mate namaskAranuM kAraNa mAnavuM. RjusUtra nayamate 2 prakAre kAraNa che- (1) jo pUrvabhave ja utpanna thayelo namaskAra hoya to A bhava dehalakSaNa samutthAna tenuM zuM kare? kAMI nahi kAraNa ke, utpannanI kAraNa apekSA ghaTatI nathI (2) have jo A bhave namaskAra utpanna thAya to je tenuM kAraNa che te vAcanAlabdhithI bhinna kAMI dekhAtuM nathI eTale A be prakAranuM ja tenuM kAraNa che. kAraNa ke namaskArano lAbha anyathI thAya ke svayaM thAya? jo anyAyI thAya to guruupadezarUpa vAcanA ja tyAM kAraNa che tathA jo svayaM thAya to tadAvaraNa kSayopazamarUpa labdhi ja tyAM kAraNa hoya che. ane je para dvArA ke svayaM utpanna thatuM nathI te kharazaMga jevuM avastu ja che. kAraNa ke, vastunI utpattimAM yazokta be prakAra ja saMbhave che. anutpanna to avastu che to pachI vAcanA-labdhithI alaga A samutthAna vaLI zuM che ke je svayaM-parathI anutpanna avastunuM kAraNa thAya? prazna-1067 - parabhave utpanna namaskAranuM A bhavamAM svataH ke parataH anutpanna evA tenI abhivyaktirUpa utpattinuM kAraNa samutthAna thAya zuM vAMdho che? Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara uttara-1067 - nA, kAraNa ke ahIM atIta utpAdakriyAvALI vastu atIta mAnya che. eTale pUrvabhavamAM atIta utpAdakriyA atIta namaskArarUpa vastu A bhavamAM kriyAnA uparamathI karelA ghaTanI jema pharI utpanna thatI. nathI jenI utpatti kriyA uparata che te pharI utpanna na thAya. jemake pahelAM karelo ghaTa. uparata utpattikriyAvALo pUrvabhavotpanna namaskAra iSTa che eTale A bhave pharI utpanna thayo nathI. have jo pUrve kareluM paNa pharI karAya to vAraMvAra nitya karAya. eTale ka2NakriyAno aMta kyAM ? eTale ja je ahIM utpanna thAya che te pUrvotpanna nathI evuM sAmarthyathI kahyuM che. 229 have jo pUrvotpanna thAya, toya tArA pakSanI siddhi che. jo namaskArano pUrvajanmamAM utpAda thAya, toya labdhi-vAcanAthI bhinna samutthAna kAraNathI namaskAra utpanna thato nathI kAraNa ke, pUrvabhavanA viSayamAM paNa tane pUchIe chIe ke namaskArano lAbha svayaM ke parathI thAya che ? jo svayaM, to labdhi ja kAraNa che. jo parataH to vAcanA A be sivAya samutthAnarUpa koI kAraNa amane jaNAtuM nathI. mATe vAcanA ane labdhi e be ja namaskAranA kAraNa che. evo RjusUtra nayano mata che. zabdAdi nayamata :- je kAraNathI bhArekarmI prANI gurupAsethI vAcanA maLatA chatA namaskAra prApta karato nathI, laghukarmI jIva vAcanA vinA paNa tadAvaraNa kSayopazamathI namaskAra prApta kare che, tethI vAcanA namaskArotpattimAM vyabhicAri che. eTale tadAvaraNa kSayopazama rUpa labdhi ja teno hetu che. vAcanA nahi. jo RjusUtra koIpaNa rIte ema bole ke matijJAnAvaraNAdi karmakSayopazamathI vAcanA utpanna thAya che. eTale tenA kSayopazamajanya namaskAranuM paraMparAe vAcanA paNa kAraNa bane che to te matijJAnanA AvaraNanA kSayopazamathI janma te vAcanA anaikAntikI thaI. kAraNa ke, gurukarmIone vAcanAthI paNa yathokta kSayopazama dekhAto nathI. prazna-1068 mAno ke koIne vAcanAthI karmano kSayopazama thato dekhAya che tene AzrayIne vAcanA namaskAranuM kAraNa banaze ne ? - uttara-1068 - te ghaTatuM nathI, kemake je jIvano te matijJAnAvaraNAdi karma kSayopazama vAcanA nimitta dekhAya che. tenuM paNa te vAcanA yathokta kSayopazama nimatta che. nahi ke namaskAranA kAraNa tarIke vAcanA ghaTe. arthAt A rIte paNa matijJAnAdi kSayopazama pachI ja namaskAra utpanna thAya che. eTale e ja tenuM kAraNa thAya che. vAcanA nahi, te yathokta kSayopazamajanaka tarIke anya kAraNa che. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-1069 - vAcanA kAraNarUpa evA yathoktakSayopazamanI upakAraka che eTale kAraNanuM kAraNa hovAthI ene namaskAranuM kAraNa mAno? uttara-1069 - to prAyaH sarva kSiti-zayA-asana-AhAra-vastra-pAtrAdi bAhya vastu namaskAranA kAraNa evA yathokta kSayopazamanuM upakArI hovAthI paraMparAthI namaskAranuM kAraNa thAya che. eTale vAcanA lakSaNa zabda mAtramAM tenA kAraNatvano niyama kevo? eTale paraMparAthI sarva bAhya vastu namaskAranA kAraNamAM upakArI chatAM je atyaMta najIkanI vAcanA lakSaNa vastu che te ja Asanna upakArI hoI tenuM kAraNa mAna. jo ema na mAne to vAcanA mAtra namaskAra che evo tAro niyama asiddha thAya che. kAraNa ke kSiti Adi paNa pUrvokta nItithI tenuM kAraNa bane che. A rIte prathama traNa nayonuM trividha kAraNa, RjusUtranuM be prakAranuM kAraNa ane zabdano to eka labdhine ja namaskAranuM kAraNa mAne che. nikSepa dvAra - namaskArano nikSepa cAra prakAre thAya che. (1) nAma (2) sthApanA (3) dravya (4) bhAvanamaskAra. namaskAra-namaskAravAnuM nA abheda upacArathI nitavAdi dravya namaskAra che. Adi zabdathI dravya mATe je vidyA-maMtra devAtAdino namaskAra karAya che te paNa dravya namaskAra. aprAdhAnyathI nidvavAdinamaskAra dravya che. kAraNa ke teo mithyAtvAdithI kaluSita che. bhAva namaskAra samyagdaSTi jIvo je upayogavALA arihaMtAdine kare che te. padadvAraH- jenA vaDe artha jaNAya tene pada kahevAya che. te pada pAMca prakAre che (1) nAmika (azva) (2) naipAtika (khala) (3) aupasargika (pari) (4) AkhyAtika (dhAvati) (5) mizra (saMyata). emAMthI ahIM naipAtikano adhikAra che. nipati-ahaMdAdi padonAM Adi-paryata-nipAta. tethI baneluM naipAtika namaH pada padArtha dhAra - dravya-bhAva saMkocana padArtha namoDardaH utpAdimAM je namaH pada che teno artha te pUjAlakSaNa dravyasaMkocana-hAtha-mastaka-pagAdi saMkocana, bhAva saMkocana-vizuddhamananuM ahaMdAdiguNomAM praveza, emAM 4 bhAMgA thAya che (1) dravya saMkoca-na bhAva saMkoca, pAlakAdi, (2) bhAvasaMkoca-na dravya saMkoca, anutaradevAdi (3) dravyasaMkoca-bhAvasaMkocazAMbakamArAdi (4) nadravyasaMkoca-na bhAvasaMkoca-zUnya. graM.2400oll Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 gujarAtI praznottara nAmAdi namaskArano nayo dvArA vicAra : zabdAdi traNa navo zuddha hovAthI bhAva namaskArane ja mAne che tathA RjusUtra sudhInA bAkInA cAra navo azuddha hovAthI nAmAdi cAre prakAranA namaskArane Icche che. keTalAka AcAryonA abhiprAyathI saddabhAva sthApanA ane asabhAva sthApanA phakta sAMketika nAmamAtra hovAthI teno nAmamAM ja aMtabhava thAya che, tethI sthApanA vinAnA bAkInA traNa nikSepone saMgraha tathA vyavahAra na mAne che, RjusUtra naya dravya ane sthApanA vinAnA bAkInA be nAma tathA bhAva nikSepane mAne che, teonI A mAnyatA ayogya che, kemake RjusUtra nayadravyane Icche che paNa te juduM nathI Icchato. anuyogadvAramAM kahyuM che - "3nusuyarsa ne madhuvanne gAmo ane vyAvasmaNa putta neccha" tenA mate "anupayogI evA eka AgamathI dravyAvazyaka bhinna nathI manAto." vaLI, A naya sthApanA nikSepane paNa mAne che. kemake piDAvasthAmAM tevA prakAranAM kaDAMkeyUrAdi AkAra rahita suvarNAdi dravyane, tathAvidha keyUrAdi paryAyarUpa bhAvahetuka hovAthI mAne che, to pachI viziSTa IndrAdi AkArayukta sthApanA je IndrAdi abhiprAyanA kAraNabhUta che, tene kema na mAne ? mAne ja. saMgraha ane vyavahAranaya sthApanA sivAya traNa nipAne mAne che. evuM mAnanArAne ame kahIe chIe ke - sAMgrahika athavA asAMgrahika sarvanaigamanaya vivAda rahita sthApanAne Icche che. temAM saMgrahanaya mAnanAra sAgrahika naigama sAmAnyavAdI che ane vyavahAranaya mAnanAra asAMgrahika naigama vizeSavAdI che. saMgrahanayAnusArI sAMgrahika naigama jema sthApanAne Icche che tema saMgrahanaya paNa sthApanAne Icche che. eTale saMgrahanayane sthApanAno niSedha nathI ema nahI kahI zakAya. kemake e rIte to vyavahAra nayane paNa asAMgrahika naigamanayathI vizeSavAdI hovAthI sthApanA mAnaze ja, paNa "sthApanA sivAyanA traNa nikSepo ja saMgraha tathA vyavahAranaya mAne che." e kathanathI vyavahAranayane sthApanAno niSedha jaNAvyo che. . prazna-1070 - bhale, saMpUrNa naiigama sthApanAne Icche che paNa sAMgrahika-asAMgrahikanA bhedathI nathI Icchato eTale saMgraha ane vyavahAra paNa sthApanAne nathI mAnatA ema kaho ne? uttara-1070 - bhale A baMne nayo eka-bIjAnI apekSA vinA sthApanA na mAne, paNa baMne sAthe maLIne naigamarUpa hovAthI sthApanA mAnaze ja, kemake te pratyeka naigamathI judA nathI. tathA saMgraha ane vyavahAramAM naigamanayano samAveza kahelo che. te rIte paNa saMgrahavyavahAranaya sthApanAne mAne che. Ama sthApanA-sAmAnya ane sthApanA-vizeSa rIte mAnavuM Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 zrI vizeSAvazyaka bhASyam paNa sarvathA e be nayo nathI mAnatA ema na kahevuM. kAraNa ke sAmAnyAdi viziSTa bahuprakAranA bAhya vastudharmane RjusUtra sudhInA cAra navo Icche che, eTale nayone cAre nikSepA mAnya che. prarUpaNA dvAra :- 2 prakAre che. par pada-SaTyakAra ane nava prakAre, "ra" zabdathI paMcapadA ane catuSpadA paNa che. 1. SaSphadA :- namo pada () viMja (2) vasya () na vA (8) 5 vA (5) vira (6) tividha: hiM dvAra :- sAmAnyathI avizuddhanaigamAdi nayono jIva-tajJAnalabdhiyukta ke yogya namaskAra zabdAdi zuddhanayamata-jIva-tatpariNata arthAt namaskAra pariNAmathI pariNata ja namaskAra che. namaskAra jIva ke ajIva? temAMya guNa ke dravya? naigamAdi avizuddha nayo jIva mAne che ane te jIva saMgrahanaya apekSAe aviziSTa paMcAstikAyamaya skaMdha na thAya, teo kahe che. puruSa parva ni sarva vat bhUta yanta pAcaM vagere, tathA saMgrahanaya vizeSApekSAe ja aviziSTa grAma na thAya. eTale noskaMdha, nogrAma paMcAstikAyamaya skaMdhano eka deza hovAthI ane dezavacana hovAthI no zabda no skaMdha jIva namaskAra che tathA 14 vidyabhUtagrAmano eka deza ane nozabda dezavacana hovAthI nogrAmarUpa pratiniyata koI paNa jIva namaskAra che. prazna-1071 - namaskAra jIva kema ajIva kema nahi? uttara-1071 - kAraNa, jIva jJAnamaya che. ane te kAraNathI namaskAra zrutajJAnarUpa che. ane jJAnathI jIva Avyatirikta che. tethI namaskAra jIva ja che, ajIva nahi. ajIva jJAnazUnya che. prazna-1072 - namaskAra bhale jIva hoya paraMtu e noskaMdha-nogrAma kaI rIte? uttara-1072 - sarve paMcAstikAyamayathI banela paripUrNa aMdha kahevAya che. ane namaskAravAnuM jIva teno eka deza che. namaskAra ane taddAnano abheda upAcara hovAthI namaskAra paNa takadeza che. no zabda deza pratiSedha vacana che. tethI skaMdhano eka deza jIva ane abheda upacArathI namaskAra no skaMdha che. ane ekendriyAdi 14 prakArano bhUtagrAma grAma kahevAya che. teno eka deza che. tethI e namaskAravAnuM deva-manuSyAdi jIva abheda upacArathI namaskAra paNa teno eka deza che eTale e paNa nogrAma kahevAya che. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 233 namaskAra pariNAmathI pariNata ja jyAre jIva thAya che tyAre e zabdAdi traNa nayonA mate namaskAra kahevAya che. zeSa nayo to anupayukta namaskAravALo hoya to paNa jo labdhiyukakta hoya athavA namaskArane yogya hoya tevo jIva paNa namaskAra kahe che. prazna-1073 - nayamate namaskAra eka ane aneka kaI rIte jANavo? uttara-1073 - vyavahAranaya eka namaskAravALA jIvane eka namaskAra mAne che. ane ghaNA hoya to ghaNA namaskAra mAne che. RjusUtrAdi-bahutva mAnatA nathI vartamAnakALavartI eka potAnI vastune ja vastu mAne che tethI ja pratyeka-pratyeka namaskAra mAne che. vacce dvAra - namaskAranA pratipadyamAnaka eka ke aneka jIvo hoya che ema saMgraha sivAyanA sarva nayo mAne che. pUrva pratitapannA niyamo aneka temane ISTa che. kAraNa ke cAreya gatimAM asaMkhya samyagdaSTione te pUrvapratipanna sadA maLe che. saMgrahanaya to sAmAnyavAdI hovAthI ubhayapakSamAM bahuta sarvatra mAnato nathI. prazna-1074 - jIvasvAmika chate zuM namaskArya jIvasvAmika namaskAra che ke namaskaUjIva svAmika namaskAra che? uttara-1074 - naigama-vyavahAranayo-pUjya evA namaskAra yogya ne namaskAra che evuM mAne che tenA kartAno nathI; kAraNa ke te pUjyane ja samyapha rIte apAya che. lokamAM paNa kahevAya che ke konI bhikSA? yatinI, nahi ke dAtAnI. ema ahIM paNa samajavuM. athavA namaskAra pUjyanA viSayamAM A pUjya che evo pratyaya utpanna kare che eTale pUjayano paryAya namaskAra che, jemake ghaTamAM ghaTapratyayajanaka hovAthI tenA paryAyo-tarUpa vagere ghaTanA hetu hovAthI ghaTanA paryAyo che. athavA bIjo hetu tahetumavAn namaskAranI utpattino hetu hovAthI. jemake, ghaTavijJAnaabhidhAna arthAt namaskArya evA ahed Adi dekhAtAM bhavyajIvane viziSTa ullAsathI namaskAra karaNa abhiprAya utpanna thAya che. tethI namaskArya namaskArano hetu che. eTale namaskAryano ja paryAya namaskAra che, jema ghaTa vijJAna-abhidhAna ghaTanA paryAya hovAthI ghaTa hetuo che. athavA - je kAraNathI te namaskArakartA ja te namaskArya ahaMdAdinA sevakabhAvane prApta thayelo che. tethI namaskAraktanI namaskAramAM zuM ciMtA-mamatva? namaskAra to dUranI vAta che. teno AtmA paNa potAno nathI. samarpaNathI jemake dAsa-gadheDo, dAsa kharIdayo eTale tene Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 zrI vizeSAvazyaka bhASyam kharIdelo gadheDo paNa mAlikano ja kahevAya. ema ahIM paNa namaskArakartA khara jevo namaskAra dAsa jevo che eTale e baMne namaskArya ahaMdAdinA ja che. pUjya vastu 2 prakAranI che. jIva rUpa jinAdi, ajIvarUpa jinapratimAdi. A jIvaajIva be padanA eka vacana-bahuvacanathI 8 bhAMgA thAya che. (1) jIvanuM (2) ajIvanuM (3) jIvonuM (4) ajIvonuM (5) jIva-ajIvanuM (6) jIvanuM-ajIvonuM (7) jIvonuM-ajIvanuM (8) jIvo-ajIvonuM-A ATheyanA anukrame udAharaNo-jinanuM, jinapratimAnuM, yationuM, pratimAonuM, yati-bibanuM, yati-pratimAonuM, yatio-bibanuM, yatio-pratimAonuMnaigama-vyavahAranaya mate. saMgrahanaya namaskArane jIvAjIvavizeSaNa rahita eka ja aviziSTa sattAmAtrarUpanA saMbaMdhi tarIke namaskArane mAne che, jIva ke ajIvano sva ke parano, namaskAranuM AvuM vizeSaNa karatAM abhinna evo e A bhedothI namaskArane vizeSa karato nathI paraMtu sAmAnya mAtra grAhI hovAthI sAmAnyamAtranA ja namaskArane e mAne che. prazna-1075 - bhale mAne, paNa namaHzabdarUpa namaskArane e svasvarUpathI AdhArAdibhedathI bhinna mAne che ke abhinna uttara-1075 - namaskAra sAmAnyamAtra AdhArAdi bhedamAM paNa sadA te saMgrahanaya abheda icche che. kAraNa te sarvataH sAmAnya mAtra prANI che eTale sarvatra eka ja mAne che. athavA "jIvano namaskAra" evo SaSThIthI bhedanirdeza mULathI saMgraha nathI ja mAnato to ene A svAmitvacintAthI zuM? saMgrahanaya jIva e ja namaskAra evI samAnAdhikaraNatA ja kahe che. jIvasya namaskAra evI vyadhikaraNatA icchato nathI, kAraNa, jIva-namaskArAdi sarva artho abheda che. RjusUtranaya :- namaskAra traNa rIte thaI zake. jJAna-upoyagarUpa-zabda namoDarraddhayaH ItyAdi ke kriyA-zironamanAdirUpa tethI sarva prakAre te karyA vinA anyane ghaTato nathI. eTale namaskAra karanAra ja svAmI ghaTe che. nahi ke namaskArya. kAraNa ke jo jJAna-namaskAra to guNa tarIke te namaskartA jIvathI ananya che. tethI pUjya evA anya ahaMdAdi saMbaMdhi kahI zakAya kaI rIte? athavA calo mAnI lIdhuM ke te pUjyano che. to paNa jIvarahita pratimAno kaI rIte thAya? ema zabda ane kriyArUpa namaskAra paNa, zabda ane kriyAvALAnA dharma che ane te dravyAMtara saMcArI nathI eTale pUjya-namaskAryano namaskAra nathI. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 235 pUjake karela namaskAra pUjayano mAnavAmAM ghaNA doSo Ave che. kRtanAza-akRtAgamaekatva-saMkarAdi. jenuM kRta che tenA asvIkArathI kRtanAza, jene nathI karyuM tene mAnavAthI akRtAgama baMneno abhinna namaskAra dharmaka hovAthI ekatva ke saMkara doSa Ave che. prazna-1076 - jo pUjakathI bhinna pUjanIyano pUjaka chatAM svAmibhAvathI te namaskAra thAya to zuM doSa? dharmanA dravyAMtara naigamAdi saMcaraNano svIkAra karavAthI koI doSa nathI kemake devadattanI gAya tene choDIne anya sthAne rahelI che chatAM teno svAmI to devadatta ja che ne? uttara-1076 - anyatra rahela gavAdika dravyanA viSayamAM anyatra rahela devadattano "A enuM" evo svAmitva vyapadeza ghaTe. paNa guNamAM na ghaTe. paTanuM zukalatva-zuklaguNa devadattanuM gaNAtuM nathI. jo gaNavA jaIe to yA to sAMkarya thAya athavA ekatva. prazna-1077 - guNomAM paNa A nyAya dekhAya ja che ne! jemake anya AdhAra evo devadatta saMbaMdhi paTAdigata zukalAdi guNo devadattanA kahevAya che eTale temAM tenuM svAmitva nivArI na zakAya. kemake, te potAnA paTAdimAM rahelA zuklAdiguNo devadatta bhogave ja che. jema svaguNo rUpAdino svAmI devadatta che tema pUjakamAM rahela namaskArano jo pUjya svAmi thAya to zuM doSa che? uttara-1077 - e rIte paNa te namaskAra pUjayane yogya nathI, pUjyane paranI pAse rahela dhananI jema tenuM phaLa je svargAdi che teno abhAva che. paraMtu svagadiphaLa enAthI maLatuM hovAthI e namaskAra pUjakane kaho te barAbara ghaTe che jemake potAnI pAse raheluM dhana jema potAne phaLadAyI bane che. prazna-1078- pUjyanuM ja pUjA lakSaNa phaLa pratyakSathI jaNAya che ane pUjakane te nathI jaNAtuM tethI tanAmAvA e hetu azuddha che. evuM naigamAdi nayavAdio mAne to? uttara-1078- nA. te pUjyanuM pUjAlakSaNa phala nathI. AkAza vatu, anupajIvIvAt je jeno anupajIvI hoya te tenuM phaLa nathI, baLatA aguru-kapUrAdinA dhUmADAthI phelAtI sugaMdhAdi jema AkAzanuM phaLa thatuM nathI. paraMtu tenA upajIvaka devadattAdinuM ja thAya che, vItarAga e pUjAnA anupajIvI che eTale te tenuM phaLa nathI paNa pUjakanuM ja che. A namaskAra daSTaphalArtha nathI ke pUjayanA upakAra mATe paNa nathI. paraMtu anaMtara phaLa A namaskAranuM pariNAma vizuddhi ane paraMparA phaLa svarga-mokSAdi che. te pariNAmazuddhi ane svargAdi phaLa pUjA karatA pUjakane ja thAya che, nahi ke pUjyane. tethI te namaskArakartAno ja namaskAra che namaskAryano nahi. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 zrI vizeSAvazyaka bhASyam karturevAdhInatvAt, tadadhInatvaM ca (1) tenaiva kriyamANatvAt / tathA (2) tadguNatvAt, jJAna-zabda kriyArUpe namaskAra kartAno guNa hovAthI tathA namaskAranA phala svargAdinA (3) 35mIkAt te namaskArano kAraNabhUta karmakSayopazama tenA kartAmAM ja (4) satAvat ane kAraNanA tyAge kAryano anyatra yoga nathI. tathA topati (pa) tatpariNAmarUpattAt zabdAdinayo:- zabdanaya mate namaskAra upayogarUpa jJAna ja che. zabda-kriyA nahi. tethI vizeSathI ja namaskArane teo bAhya-pUjya jInendrAdi ke temanI pratimAdino te namaskAra icchatA nathI. paNa tenA upayogavALA aMtaraMga pUjakajIvano ja Icche che. na dvAra - mati-zruta jJAnAvaraNa ane darzana mohanIya karmanA kSayopazamathI namaskAra prApta thAya che. te AvaraNanA namaskArane upaghAtaka 2 prakAranA spardhako hoya che. sarvopaghAtidezopaghAti, tyAM sarva sarvaghAti spardhako naSTa thatA ane dezopaghAti pratisamaya anaMta bhAgothI choDAtA krame namaskArano prathama na kAra rUpa akSara prApta thAya che. ema eka-eka varNanI prAptithI Akho navakAra prApta thAya che. vani dvAra - naigama vyavahAranA mate pUrve kahelA jIvAdi ATha bhaMgamAM namaskartA jIvanA AdhArabhUta jIvAdi bAhyavastumAM namaskAra thAya che. kAraNa ke namaskAra namaskataMjIvathI abhinna che. tethI e jIva je jIvamAM, ajIvamAM ke ubhayamAM aneka jIvaajIva-ubhayomAM hoya che te namaskAra paNa tyAM ja hoya nahi to abheda na ghaTI zake. prazna-1079 - A namaskAra pUjya saMbaMdhi che to te pUjyamAM ja kema na thAya? uttara-1079 - sAcuM. naigamAdimatathI te pUjayano ja namaskAra ame mAnIe chIe. e kAMI ame bhUlI gayA nathI. phakta te pUjyamAM ja e namaskAra hoya evo niyama nathI. je jeno saMbaMdhI hoya te ja teno AdhAra hoya evuM nathI. anya prakAre paNa hoI zake. jemake, dhAnya devadattAdi nara saMbaMdhi hoya che te tyAM tenI aMdara ja nathI hotuM paNa AdhArabhUta kSetramAM che. saMgrahanaya :- namaskArane sAmAnya AdhAramAM mAne che. AdhAranuM jIvAdi vizeSaNa karavA yogya chate sAmAnyavAdi hovAthI e abheda tatpara che. tethI aviziSTa AdhAramAM namaskArane mAne che. AdhArita bhedathI namaskAra sAmAnyamAtranA paNa sadA bhedane e icchato nathI paraMtu abheda ja Icche che athavA anya anyatra che namaskAra jIvamAM che evA vyadhikaraNane e mULathI ja Icchato nathI. athavA koI azuddhatara saMgraha namaskArane jIvamAM ja irache che ajIvamAM nahi. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 237 RjusUtranaya - e namaskAra sarvathA kartAthI bhinna mAnato nathI. paNa AdhAra kartAmAM ja namaskAra che evo bhAva che. "svani vaktari nama :, nAcatra, tatvatvit pare nitsitAva" patramAM nalatvaguNanI jema namaskAra tenA kartAno guNa hovAthI te potAnA guNInI aMdara ja hoya che. viparyayamAM bAdhaka-ema na mAnIe to avaguNanA anyatra gamanamAM guNonA paraspara sAMkaryathI sarve guNInAM paNa sArdha-ekatvAdi doSo thAya. prazna-1080 - RjusUtra anyano anya AdhAra paNa Icche ja che. jemake anuyoga dvAromAM RjusUtra ane vasati dRSTAMta kahetAM kahyuM che- vati bhavAna ? sve mA vasAna to ahIM bhinna AdhAratAno niSedha kema karo cho? uttara-1080 - bhAva-dravyanI apekSAe mAne che. devadattAdi dravya dravyAMtara AkAzamAM che ema RjusUtra mAne ja che, ahIM to guNa-guNinA saMbaMdhanI ciMtA prastuta che, tethI anya guNa anyamAM rahe che evuM e ahIM mAnato nathI. eTale koI virodha nathI. zabdAdinaya - temanA mate jJAna ja namaskAra che, zabda-kriyA nathI. tethI vizeSathI ja te namaskArane tene karanAra jIvathI bAhya vastumAM teo mAnatA nathI. prazna-1081 - to RjusUtrathI temano koI bheda nathI, kAraNa badhAya karanAra jIvamAM ja namaskAra mAne che ne? uttara-1081 - te ghaTatuM nathI. kemake RjusUtra kriyArUpa-zabdarUpa icchatA chatA tenA mate namoDagra: vagere zabda uccAratAM ane mastaka namanAdi kriyA karatAM, kartAno kAyAmAM paNa namaskAra thAya che. zabdanaya to zabda-kriyArUpa namaskArane mAnatA ja nathI. paraMtu upogarUpa jJAnane ja mAne che. eTale temanA mate niyamA tenA upayogavALA kartA jIvamAM ja namaskAra che. kAyAmAM nahi. eTalo vizeSa che. vijayavira dvAraH- upayoga AzrayIne namaskAranI jaghanya-utkRSTa aMtarmuhUrta sthiti hoya che ane labdhi AzrayIne tadAvaraNa kSayopazamarUpa jaghanya sthiti aMtarmuhUrta tathA utkRSTa chAsaTha sAgaropama sthiti hoya che. vividha dvAra :- namaskAra pAMca prakAre che. arihaMta-siddha-AcArya-upAdhyAya-sAdhune arthAt namoDarNaya nama: siga: vagere je padArtha che tenI upadezanA kahevI. prazna-1082 - AgaLa vastutAramAM arihaMtAdi padono artha kahevAze to ahIM ahaMdAdipadonI upadezanA ema kaI rIte kaho cho? Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-1082 - nA, kAraNa ke moddhayaH evo padArtha kahete chate vastukAramAM marihanuM devAsuramaNuesuM arihA pUrya suruttamA jamhA / ariNo haMtA rayaM haMtA arihaMtA te yuvyaMti vagere tattvakathana-svarUpanivedana ghaTe che. prazna-1083 - bhale ema karo ahIM padArtha kaho ne? uttara-1083 - joke ahIM padArtha kahete chate tyAM svarUpa kathana ghaTe che. chatAM paNa ahIM kahetA nathI. paraMtu graMthalAghavArthe tyAM vastukAramAM ja padArtha kahevAze. nahi to ahIM ahaMdAdi padArthono artha, tyAM arihaMtAdinuM svarUpa kathana ema gaurava thAya. SaDavidha prarUpaNA pUrNa 2. navavidha prarUpaNA - (1) satyadaprarUpaNA:- namaskArarUpa satapadanI pUrvapratipanna ane pratipadyamAnakone AzrayIne cAre gatimAM mArgaNA (gati, Indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, lezyA, samyatva, jJAna, darzana, saMyama, upayoga, AhAraka, bhASaka, parita, paryApta, sUkSma, saMjJI, bhavya ane carama dvAramAM) karavI. jemake-namaskAra che ke nahi? che. tyAM cAre gatimAM namaskAranA pUrvapratipanna niyamA che. pratipadyamAno vivakSita kALe bhajanA hoya che. kyAreka hoya-kyAreka na hoya. ema indriyAdi caramAMta dvAromAM jema pIThIkAmAM matijJAnanI satpadaprarUpaNA karI che tema namaskAranI karavI. (2) dravya pramANa :- namaskAranI pratipatti AzrayIne lokamAM kyAreka hoya kyAreka nA hoya. jo hoya to jaghanyathI 1-2-3 utkRSTathI sUkSmakSetra palyopamanA asaMkhyabhAga rAzitulya. pUrvapratipanna jaghanyathI sUkSmakSetra palyopamanA asaMkhyabhAga pradeza rAzipramANa ja hoya. utkRSTa temanAthI vizeSAdhika. (3) kSetra - namaskAravALo jIva upara anuttara devalokamAM jato lokanA 7/14 bhAga ane nIce chaThThI nArakamAM jato pa/14 bhAgamAM hoya che. (4) sparzanA :- kSetra pramANe samajavI. (5) kALa - namaskAravALA jIvane AzrayIne jema nIce ApeluM tema (gA.2912) AdithI kALa kahelo che. tema ahIM paNa nAnA jIvone to namaskAra sarvakALa hoya che, lokamAM teno sarvathA aviccheda hovAthI. (6) aMtara - paDelAne punaHprAptimAM aMtara ekajIva AzrayIne jaghanyathI aMtarmuhUrta utkRSTathI apAI yugala parAvartarUra anaMtakALa. nAnAjIvone AzrayIne aMtara jI. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 239 (7) bhAva:- lAyopathamika bhAvamAM namaskAra hoya che, ema pracuratA AzrayIne kahyuM che. nahi to keTalAka kSAyika-aupathamikamAM paNa kahe che. kSAyikamAM zreNikAdi ane aupathamikamAM upazama zreNImAM rahelAne. (8) bhAga - jIvono anaMtamo bhAga ja namaskArano pratipanna prApta thAya che. bIjA tene prApta na karelA mithyASTio anaMta guNA che. (9) alpabahuvaidvAra - pIThIkAmAM darzAvela matijJAnanI jema ja vicAravuM. 3. paMcavidha prarUpaNAH- (1) AropaNA:- jIva ja namaskAra hoya ke namaskAra ja jIva evuM ke paraspara avadhAraNathI adhyAropaNa-goThavaNa karavo te AropaNA. (2) bhajanA:- samyagdaSTi jIva namaskAra hoya, ane mithyASTi na hoya tethI jIva namaskAra thAya ke na thAya paraMtu namo namaskAra avadhArita niyamA jIva ja hoya che. jemake, AMbo vRkSa ja hoya che. vRkSa to AMbo ke khadirAdi paNa hoya. e bhajanA jANavI. (3) pRcchA - jo sarvajIva namaskAra nathI to zuM koIka ja che? tethI pRcchA karIe chIe je jIva namaskAra che te zuM viziSTa che te kaho? athavA koNa jIva namaskAra che? e paNa jaNAvo? A pRcchA che. (4-5) dApanA-niryApanA :- AgaLa kahelA praznanA uttararUpa dApanA kahevAya che. te javAba-je namaskAra pariNata jIva che e namaskAra je apariNata te anamaskAra ane niyaMpanAmAM te namaskAra pariNata ja jIva namaskAra ane namaskAra paNa jIva pariNAma ja che. ajIva pariNAma nathI. prazna-1084 - dApanA-niyaMpanAmAM pharaka zuM che? uttara-1084 - dApanA-ukta pRcchAdvArA pUchAyelA namaskArano artha kahevAya che. jemake-namaskAra pariNata je te namaskAra ane niyanA-dApanA dvArA batAvela arthanuM pratiuccAraNa-nigamana che. jemake-te ja namaskAra pariNata ja je e jIva te ja namaskAra. namaskAra paNa jIvapariNAma ja hoya nahi ke ajIvapariNAma. evo nigamana karavo. dApanAniryApanAmAM nigamana kRta bheda ja che. atyaMta bheda nathI. athavA jema dApanAmAM jIva avadhUta-niyamita che. jemake namaskAra pariNata ja jIva namaskAra che anya nahi. te rIte je niryApanAmAM pharIthI anya prakAre avadhAraNa karAya che. jema dApanAmAM namaskAra pariNata jIva namaskAra evuM niyamana che tema nahIM namaskAra pariNata jIva te ja namaskAra evuM avadhAraNa Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zrI vizeSAvazyaka bhASyam karAya che. kAraNa ke baMnne abhinna che. jema-agni upayukata mANavaka tadupayogAna vAt agni ja thAya che. tema, namaskAra pariNata jIva tadupayogAna vAt namaskAra ja niyaMpanAmAM thAya che. ATalo A baMnemAM vizeSa che. 4. caturvidha prarUpaNA - (1) prakRti (2) niSedha :- namaskAra-namaskAra pariNata samyagdaSTi jIva namaskAra, anamaskAra-namaskAranI pariNati rahita-anupayukta samyagdaSTi jIva athavA tallabdhi rahita ke namaskAra kAraNa kSayopazama rahita mithyASTi jIva te. (2) no namaskAraH- nozabda deza-pratiSedha vacana che. tenAthI pariNata samyagdaSTi jIvano deza eka deza kahevAya che. sarvaniSedhavacanamAM te nonamaskAra anamaskAra ja jaNAya che. (3) noanamaskAra - nozabdanA sarvaniSedhapakSamAM namaskAra ja thAya che baMne niSedha svAbhAviartha gamaka che. to nagau pratyartha mayataH dezaniSedhavacana no zabdamAM to pUrvoktarUpa namaskArano ekadeza te no anamaskAra jaNAya che. namaskAra-anamaskAranI caturbhagImAM upacarita-vAstavika rUpa trIjA bhAMgAmAM je namaskArano eka deza nonamaskAra kahyo ane cothA bhAMgAmAM anamaskArano eka deza noanamaskAra kahyo che. te upacAra dezanAthI che. ahIM aupacArikatA-nonamaskAra ane noanamaskArarUpanA deza-pratiSedha vacana-nozabdamAM saMpUrNavastunA abhAvathI che. prathamabhaMga-prakRti ane bIjo-niSedha e baMne bhAMgA sabhUtanirUpacarita che. A bhaMgavAcya namaskAravastuno ane anamaskArarUpa vastuno sarvathAbhAva che. A cAre bhAMgAne nayothI vicAra karavAmAM Ave, to paNa zabdanayo-zuddhahovAthI akhaMDasaMpUrNa vastu icche che, ane naigamAdi avizuddha hovAthI deza-pradezarUpa paNa mAne che. eTale traNe vyaMjananayonI bhaMga prarUpaNAmAtrathI prakRti-akAra-nokAra-ubhayayogathI cArarUpavALo paNa namaskAra thaIne badho namaskAra namaskArane anamaskAra ema be rUpano ja bace che. ane prathama-bIjA bhAMgAthI vAcya ja rahe che kemake temanA mate no namaskAra ane no anamaskArarUpa 3-4 bhAMgo zUnya ja che, ane zeSa naigamAdi nayanA to badhAya bhAMgA vAstavika ja che temanA mate deza-pradeza paNa vidyamAna che. vadhAra- vastu-dalika, "namo abhidhAnane yogya pAMca guNarAzio ahaMdu AdiahaMta-siddha-AcArya upAdhyAya-sAdhuo ArIte ahiMdAdi pAMca vastu guNarAzio che. A rIte guNa-guNIno abheda kahyo. guNa-guNIno bheda upacAra-jyAM jJAnAdi guNo rahe che te Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 241 pAMca prakAranI vastu arihaMta-siddhAdi jJAnAdi guNasamUhamaya hovAthI mUrtajJAnAdi guNonI jema guNArthI bhavyajIvonA teo pUjya ja che. prazna-1085 - pAMca parameSThio mokSahetu zA mATe ? uttara-1085- (1) namaskArayogyatAmAM arihaMto samyagdarzanAdi lakSaNa mArgadarzakanI jema mokSa hetu che. kAraNa ke teo e mArga batAve che ane tenAthI mukti che tethI paraMparAe mukti hetu hovAthI teo pUjya che. (2) siddhono zAzvatatva hetu che. jemake zAzvata-avinAza jANIne prANIo saMsAra vimukhatAthI mokSa mATe ghaTe che joDAya che. (3) AcAryono AcAra hetu che, kAraNa te AcAravALAne-AcAra batAvanArAne prApta karIne prANIo AcArane jANanArA ane anuSThAna karanArA thAya che. (4) upAdhyAyono vinaya hetu che. svayaM vinita temane prApta karIne karmavinayanamAM samartha jJAnAdi vinayanA anuSThAna karanArA thAya che. (5) sAdhuno sahAyatva hetu che teo siddhivadhunA saMgamamAM lAlasAvALA jIvonI tene prApta karavAnI kriyAmAM sahAyaka thAya che. prazna-1086 - jo ema hoya to samyagdarzanAdi mArga ja mokSahetu kahevA yogya che te tenA anvaya-vyatirekane anusare che ane je tenA upadezaka tarIke te mArganA hetu evA ahaMnto mokSanA hetu kema kahyA? uttara-1086 - sAcI vAta che, mArga ja mokSano hetu che. arihaMto paNa tenA hetuo ja che. te mArga paNa temanA upadezathI joya hovAthI temane AdhIna che athavA arihaMta mokSanA hetuo che, arihaMtarUpa kAraNamAM mArga lakSaNa kAryanA dharma mokSahetutvanA upacAranA AropathI teo mokSanA hetu che. prazna-1087 - eTalA mArga upadezakamAtrathI arihaMto upakArI hoya che tethI mArgajanya mokSanA teo paNa hetuo kahevAya ja che to te mArganA sAdhano je vastra-pAtraAhAra-zaiyA-AsanAdinA dAnathI te gRhastho paNa mokSanA hetuo thavAthI teo paNa badhA pUjya gaNAvavAnI ativyApti Ave che. te kaI rIte rokazo? uttara-1087 - paraMparAthI traNe loka mArga upakArI hovA chatAM pratyAsannatara ane ekAMtika mokSanuM kAraNa bhUta jJAnAditrika mokSano mArga che. ane tenA dAtAo arihaMto ja bhAga-2/17 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 zrI vizeSAvazyaka bhASyam che, gRhastho nahi, temane ApelA vastrapAtrAdi sAdhano paNa nahi. teo mAtra arihaMtAdi pAsethI prApta karela jJAnAditrayanA ja upakArI che. ane arihaMto svayaM paNa mokSano mArga che. kAraNa ke temanA darzana mAtrathI ja bhavyajIvone tenI prAptimAM teo kAraNabhUta thAya che. eTale jJAnAdi mArganA dAtA hovAthI ane svayaM mArga hovAthI arihaMto ja pUjaya che gRhasthAdi nahi eTale ativyApti nahi rahe. siddho jJAna-darzana-cAritrarUpa mArgathI mokSamAM gayA che. te paNa avipraNAzathIanucchinna paraMparAthI, eTale ke kRtArtha hovAthI teo pUjya che. pUjyA siddhA, viUzavRddhinanaana mApArivAta, jinendravat aa ane A kAraNathI ahIM teo pUjya che jJAnAdiguNa samUhAtmakatvAtu, jinAcAryadivat jJAnAdi guNamaya hovAthI jinezvarAdikanI jema teo pUjya che. prazna-1088 - samyajJAnAdi guNonI pUjAmAtrathI paNa svarga-mokSAdi viziSTa phaLa thAya che. ema te guNavALA siddhonI pUjA ame mAnIe chIe paNa nirava te siddha kapi mAparipaH evuM je kaho cho te siddho ne mArgopakArIpaNuM kyAMthI? uttara-1088- jo guNavALA siddhanA guNanI pUjAthI phaLa che evuM tuM mAne che, to A upakAra paNa te siddho thakI tuM mAna. nahito siddhAbhAve temanI pUjA vaLI kevI ? ane tenuM phaLa kevuM? eTale nivRti chatAM siddhAbhAvathI avipraNAzabuddhi paNa thatI nathI. ema A upakAra temanA thakI kema na thAya? athavA vipravuddhihetutvAn mApAri: siddha: A vAta anyarIte paNa siddha thAya che-A samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa icchitanagara evA mokSanagarano mArga che ema siddhothI ja siddha-nizcita che. anyathI nahi. kemake emAM mumukSunA nAzano abhAva che. ane siddhanA anAze A sanmArga che evo mumukSune pratyaya thAya che. siddhAbhAve A pratyaya kyAMthI thAya ? bhAvArtha-jema pATaliputrAdinagarano mArga koI icchitanagare jvAvALA sArthavAhanA nirapAyagamana dvArA avipraNAzathI A sanmArga che evo nirNaya thAya che ema, samyagdarzanAdika mokSamArga paNa icchita evA mokSapuramAM janArA bhavyajIvarUpI sArthanA nirapAyagamanathI avichinnathI A sanmArga che evo nirNaya thAya che. AvA mArgarUpa nizcayanA janaka hovAthI siddho mArgapakArI che eTale pUjya che. vaLI, siddhonA avinAzIbhAvathI tathA anupama sukharUpa phaLane jANavAthI samyagadarzanAdirUpa mokSa mArgamAM je prIti thAya che, te siddhothI ja thAya che, bIjAthI nathI thatI. mATe mokSamArgamAM rUci utpanna karavArUpa upakAra siddhono ja che. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 gujarAtI praznottara prazna-1089 - jinopadezathI ja te mArgamAM rUcilakSaNa arthitA che te mArganuM je phaLa che siddhasukharUpa ane tenI prApti A badhuM thAya che to avipraNAza hetuno nyAsa karavAnuM zuM kAma che? uttara-1089 - sAcuM che, to paNa te mArganuM je siddhasukhalakSaNa phaLa che tenA avipraNAzathI vizeSitatara rUci mArgamAM thAya che. eTale siddhono apraviNAzarUpa hetu kahevo ja joIe. prazna-1090 - to pachI tusthio mamitta gaNA supatnio hava mitta e vAkyathI nizcayanaya mate AtmA ja mokSamArga che ane rUci-samyakta AtmA ja che. to pachI A ahIM bahAranA avipraNAza hetunA upanyAsanuM zuM kAma che? uttara-1090 - sAcuM che, chatAM vyavahAranaya mate jema mArgopadezaka hovAthI tIrthakaro mArgopakArI kahevAya che. tema kSaNasaMsArI siddho avipraNAzathI mArgopakAra kahevAya che. eTale doSa nathI. anya prakAre namaskAranI yogyatAmAM arihaMtonA guNo - rAga-dosa-kasAe ya iMdiyANi ya paMcavi / parisahe uvasagge nAmayaMtA namorihA / // 2960 // rAga :- jenAthI ke jemAM kliSTasattvavALA prANIo strI vageremAM raMgAya te rAga. te nAmAdi 4 prakArano che. temAM nAma-sthApanA ane jJa-bhavya zarIra, dravyarAga samajI zakAya evo che paraMtu jJa-bhacavyatirikta dravya vicAramAM rAga zuM che? (1) karma dravyarAga (2) nokarma dravyarAga. (1) karmadravya rAgaH - 4 prakAranA pugalo hoya che (1) yogya baMdhapariNAmAbhimukha (2) badhyamAna-prArabdhabaMdhakriyAvALA (3) baddha uparatabaMdhakriyA (4) udIraNAkaraNathI kheMcIne udIraNAvalikAmAM prApta thayelA paNa haju sudhI udayamAM na AvelA. (2) nokarmadravya rAga - 2 prakAre prayogathI, vignasAthI prayogathI-kusuMbharAgAdi, vignasAthI sabhyozvarAgAdi. bhAvarAga:- rAgathI vedAya te mAyA-lobharUpa karma udayane prApta thayeluM vipAkathI vedAya che ane tenAthI janita jIvapariNAmarUpa je abhivvala te bhAvarAga. te traNa prakAranA rAgarUpa che (1) daSTayanurAga (2) viSayAnurAga (3) snehAnurAga. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (1) kupravacanomAM Asakti te pahelo dRSTirAga. (2) zabdAdiviSayomAM je rAga thAya te viSayarAga. (3) viSayAdinimitta sivAya avinita evA paNa putra-baMdhu AdimAM je rAga thAya te snehAnurAga. doSaH- jenAthI, jemAM prANIo vikRti pAme che te doSa-nAmAdi 4 prakAre che. temAM vyatiriktadravya vicAranA be bheda che. (1) karmadravyadoSa (2) nokarpadravya doSa. (1) 4 prakAranA pudgalo ke je baMdhanayogya, baMdhAtA, baMdhAyelA tathA udayAvalikA pAmelA karmapudgalo e karmadravya doSa che. (2) duSTavarNa vagere bhAvadoSa - doSavedanIya ke SavedanIya je karma udayamAM AveluM te bhAvadoSa ke bhAvaSa kahevAya che. ane A svabhAvastha vastu zarIrAdinI vikRtisvabhAvavALo kAryamAM kAraNanA upacArathI prakRti anyathAbhAva rUpa che. tyAM bhAvadoSa-anicchitaliMgavALo aniSTa duSTa praNAdikAryagamya che. bhAvaSa aprItiliMga che. ahIM krodha-mAnano koIpaNa mizrapariNAma aprItijAti sAmAnyathI saMgrahamate dveSa che. ane mAyA-lobha prItijAti sAmAnyathI te rAga mAne che. vyavahAranaya to krodha-mAna ane mAyA ne paNa dveSa mAne che, kAraNa ke e paNa paropaghAta-paravaMcanA mATe ja karAya che. nyAya-nItithI mAyAvinA upArjita dravyamAM paNa jenAthI mUccha thAya te lobha rAga che. anyAyopArjita dravyamAM to mAyAdiSAyanA saMbhavathI dveSa ja hoya, eTale nyAyapAdAna vizeSaNa che. RjusUtra-krodha-aprItirUpa hovAthI Sa mAne che ane zeSa traNanA viSayamAM te anekAnta mAne che. tenA mate ahaMkAranA upayogakALe mAna e rAga che. e rIte paropaghAta mATe vaparAtA mAyA-lobha Sa che. ane svazarIra-svaghana-svajanAdimAM mUcchupayogakALe te baMne rAga che. zabdAdi traNa mata-mAna ane mAyA svaguNa upakAra mATe vaparAtA je upayoga che te lobha ja che kAraNa ke, be svaguNa upakArano upayoga potAnAmAM mUccharUpa hovAthI lobha temAM ja aMtarbhata che. eTale e paNa baMne lobhanI jema rAga che. ane paropaghAta upayoga rUpa je mAna-mAyAnA aMzo che te badhuM krodha che. e badhA paropaghAtamaya hovAthI dveSa che. eTaluM ja nahi lAbha paNa dveSa che. te paNa paropaghAta prayogarUpa hoya to; bhAvArtha eTalo ja ke-krodha sivAyanA bIjA traNe kaSAyomAM je mUccharUpa anuraMjana che te rAga mAnavo. kaSAyaH- jenAthI jIvo pIDA pAme te kaSa-karma athavA bhava teno jenAthI lAbha thAya te kaSAya' kahevAya. athavA jenAthI jIva kahyA mujabano kaSa pAme te "kaSAya' athavA pUrvokta Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara kaSanA Aya hetu je hoya te kaSAya. te nAmAdi ATha prakAre che. nAma-sthApanA-dravya-utpattipratyaya-Adeya-2sa-bhAvakaSAya. jJa-bhavyazarIra bhinna dravya kaSAya be prakAre che, karmadravyakaSAya ane nokarmadravyakaSAya-sarja-bibhItaka-haraDe vagere vanaspati vizeSa nokarmadravya kaSAyo che. je kSetrAdi-dravyAdi thI kaSAyonI utpatti thAya che te kSetradravyAdi vastu kaSAyotpatti hetu hovAthI utpattikaSAya kahevAya che. ane dravyAdithI kaSAyotpatti thAya che. 245 kiM eto kaTThayaraM jaM mUDho khANugammi apphADiyo / khANussa tassa rusai na appaNo tuLozastra prA pratyaya kaSAya :- kaSAyonuM je aMtaraMga avirati-AzravAdi baMdhakAraNa che te aMtaraMga kaSAya kAraNa rUpa pratyaya kaSAya thAya che. keTalAka bahiraMga zabda-rUpAdi viSayagrAmane pratyayakaSAya kahe che. te barAbara nathI, kAraNa ke e utpatti kaSAyathI bhinna thAya che. dravyAdi jema te bahiraMgathI kaSAyotpatti che. Adeza kaSAya H- je aMtaraMga kaSAya vinA paNa A gusse thayelo che evA rUpathI dekhAya te Adeza kaSAya kahevAya che. te maitavathI karelabhrakuTIbhaMgura AkAravALo naTAdi jANavo. rasa-bhAva kaSAya H- haraDe vagereno rasa to rasakaSAya che. mohanIya karmanA udayathI janita kaSAya pariNAma te krodhAdi 4 prakArano bhAva kaSAya che. te krodhAdi paNa pratyeka nAmAdi 4 prakAranA che. kaSAya nikSepomAM naya vicAraNA :- zabdanayo zuddha hovAthI bhAvakaSAyane ja icche che. naigamAdi nayo be prakAranA zuddha-azuddha che. tyAM azuddha nayo AThe prakAranA nAmAdikaSAyone mAne che ane zuddha nayo tathA RjusUtranaya e badhA Adeza-utpatti kaSAya ne mAnatA nathI. kAraNa e baMne pratyaya kaSAyanA vikalpo che. krodha :- karmadravyakrodha nokarmadravyakrodha-koho ema prAkRtazabdane AzrayIne nIla-kothAdi jANavAM. bhAvakrodha-krodhavedanIya karmanA vipAkathI udayamAM AvelathI janita krodha pariNAmabhAvakrodha che. ema mAnAdipaNa nAmAdi bhedathI yathA yoga cAra prakAranA mAnavA. athavA alaga-alaga anaMtAnubaMdhI Adi bhedathI te cAre 4 prakAranA jANavA. indriya H- ''kRti paramezvarye" indana-52aizvaryanA yogathI jIva indra kahevAya che, tenuM liMga-cihna te Indriya athavA tenAthI joyeluM ke sAMbhaLeluM nipAtathI indriya kahevAya che. te zrotra-nayana-prANa-2sana-sparzana ema pAMca prakAranI che. te pAMce nAmAdi 4 prakAre. emAM dravyendriya nivRti-upakaraNa 2 prakAre che. karNazakhulikAdi AkAra nivRti kahevAya che. te paNa Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam bAhya-atyaMtara 2 prakAre che. bAhyanivRti-vicitra manuSya-azva-sasalAdi koInI paNa kevA svarUpavALI che, antarnivRti-zrotra-kaMdabapuSpanA AkAravALI mAMsanA goLArUpa jANavI. cakSu-dhAnyamasUra AkAra, prANa-atimuktanA phulanA caMdra jevI, rasanA sura jevI, sparzanAnAnA AkAranI. A zrotrAdinI nivRttino AkAra che. te ja kadambapuSpAkRti mAMsagolakarUpa zrotrAdi aMta nivRtino je viSayagrahaNa samartha zaktirUpa upakaraNa te upakaraNa dravyendriya che. jema talavAranI chedanArI zakti, ke vartinI dAhAdi zakti. tema A paNa zrotAdi aMtararnivRttinuM viSayagrahaNa samartha zaktirUpa jANavuM. prazna-1091 - to te paNa tatzaktirUpa hovAthI aMtarnivRtti ja thAya ne ? 246 - uttara-1091 - te paNa anya indriya che. dravyendriyanA anyabheda rUpa che. kAraNa ke ahIM kadaMbapuSpAdi AkRti, mAMsagolaka AkAravALI zrotrAdi aMtarnivRttinI je zabdAdi viSaya jANanArI zakti che. tenA vAta-pitAdithI upaghAta thatA chatA yathokta aMtarnivRtti chatAM jIva zabdAdi viSayane grahaNa karato nathI. eTale jaNAya che ke aMtarnivRtti zaktirUpa upakaraNendriya dravyendriyano bIjo bheda che. bhAvendriya :- labdhi ane upayoga indriyonA AvArakakarmono kSayopazama thAya che te jIvanI labdhi che. zeSa dravyendriya paNa labdhinI prAptimAM ja thAya che. je zrotrAdi indriyano svaviSayamAM pariccheda-vyApAra te upayoga kahevAya che. te eka kALe devAdino paNa eka ja zrotrAdi koIpaNa eka indriyathI thAya che 2 vagerethI nahi. tethI upayogane AzrayIne badhA jIvo ekendriya ja che. eka kALe devAdine paNa koI eka indriyano ja upayoga hovAthI. prazna-1092 jo upayogathI badhA jIvo ekendriya che to ekendriya-beIndriya vagere bheda AgamamAM kema batAvyo ? - uttara-1092 jIvonA ekendriyAdi bhedo zeSa nivRtti-upakaraNa-labdhi indriyane AzrayIne jANavA. te dravyendriyo jenI jeTalI che teTalIthI vyapadeza che, upayogathI nahi. athavA labdhi indriyane AzrayIne vakSyamANayuktithI badhA pRthvIAdi jIvo paMcendriya ja che. kAraNa ke bakula-caMpaka-tilaka-virahakAdi vanaspati vizeSonA sparzanathI tathA zeSa je rasanaprANa-cakSu-zrotrarUpa indriyo che temanA saMbaMdhI uparaMbha dekhAya che. tethI jaNAya che ke te bakulAdine paNa tadAvaraNa kSayopazama saMbhava che. ane temanAmAM rasanAdi indriyAvAraka karmakSayopazamanI je ane jeTalI mAtrA che. nahi to bakulano zaNagArelI kAminInA mUkhathI Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 gujarAtI praznottara apAyelA suMdara madirAnA ghUMTaDAthI, caMpakane atisurabhijalanA siMcanathI, tilakane kAminikaTAkSanA vikSepathI, virahakane paMcamasvaranA zravaNathI puSpapallavAdi saMbhava na ghaTe. 3OOol prazna-1093- bakulane rasanendriyano upalabhaja ghaTe che to kema ene sarvaviSayopalaMbha saMbhava kaho cho? uttara-1093 - sAcI vAta che, mukhyatayA te ja saMbhave che. paNa gauravRttithI zeSa indriyonA viSayonA upalaMbha paNa ene saMbhave che. te taruNInA zarIrano sparza, hoThano rasacaMdanAdigaMdha-suMdararUpa-madhura avAja rUpa pAMce IndriyonA viSayo saMbhave che. prazna-1094 - to pachI ene paMcendriya ja kaho ne ekendriya kema kaho cho? uttara-1094 - to paNa te paMcendriya kahevAto nathI kAraNa ene bAhya nivRttiAdi indriyo nathI. jema ghaTa banAvavAnI zaktivALo kuMbhAra sutelo hoya to paNa kuMbhAra kahevAya che, tema bAhya-Indriya rahita hovA chatAM paNa bakulAdi vRkSo labdhi Indriya vaDe paMcendriya kahevAya che. indriyono lAbhakrama - prathama bhAvendriyalAbha-pachI dravyandriya lAbha. vizeSa prakArathI - (1) indriyAvaraNa kSayopazamarUpa labdhi Indriya prApta thAya. pachI (2) bAhyAntarabheda bhinna nivRtti prApta thAya. pachI (3) antarnivRttinI zaktirUpa upakaraNa Indriya prApta thayA pachI (4) IndriyArthopayoga thAya che. A cAre kramasara thAya che. pariSaho :- mArganI ambalanA ane nirjarA mATe sahana karavA yogya je te pariSahosudhAdi bAvIsa che. upasargo :- (1) pIMDAdithI jIva upasarje-joDAya te upasarga-karaNasAdhana. (2) athavA jIvanI sAthe je joDAya te upasarga-karmasAdhana (3) athavA upasarganA lIdhe jIva pIDAdi sAthe joDAya te-apAdAna sAdhana (4) te divya, mAnuSa, tairyagyoni tathA AtmA dvArA saMvedAya te-Atma saMvedanIya ema cAra prakAre che. hAsyathI, pUrvabhavanA dveSathI, vimarzathI ane vimAtrAthI devo upasarga kare che, e pramANe manuSya paNa cAra prakAre upasarga kare che emAM cotho prakAra kuzIla pratisevanAthI jANavo. tiryaMco bhayathI, dveSathI, AhAra mATe, rakSaNa mATe upasarga kare che. ane AMkhamAM Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 zrI vizeSAvazyaka bhASyam paDelA kaNAdi khuMcavAthI, aMgo jaDAI javAthI, khADA vageremAM paDavAthI, tathA paraspara aMgone masaLavAthI AtmasaMvedanIya upasargo thAya che. namaskAranuM phaLa :- ahaMnnamaskAra jIvane bhavasahasra-anaMtabhavothI choDAve che. mokSaprApta karAve che. koIne te ja bhave mokSa apAvato nathI, to paNa upayoga vizeSa bhAvathI karAto bhAvanAvizeSathI ja anya janmAmAM pharIthI bodhilAbha mATe thAya che. ane bodhilAbha nizcaya jaldIthI mokSahetu che. dhanya evA sAdhu AdionA-bhavakSaya karatA evAnAM yAvajjava hRdayane na mukato ane visrotikA vimArgagamana-apadhyAnano AvAraka aham namaskAra thAya che. namaskAranI mahArthatA :- je namaskAra maraNa samIpa thate chate satata ghaNIvAra karAya che tethI moTI muzkelImAM dvAdazAMgIne mukIne tenA sthAne smaraNa karavAthI e mahAIvALo che. maraNarUpa dezakALamAM jema javalanAdimayamAM zeSa sarva choDIne paNa mahAmUlya evA eka megharatnane athavA yuddhamAM ke atibhayamAM eka amodha astra grahaNa karAya che. tema ahIM namaskAra dvAdazAMgIne mUkIne paNa karAya che. tethI te dvAdazAMgArtha che. vItarAge kahelA je eka padamAM paNa jIva saMvega prApta kare che. ane nirveda prApta kare che tenuM eka pada paNa mohajAtanA ucchedanuM kAraNa hovAthI saMpUrNa dvAdazAMgarUpa jJAna ja thAya che. tAIvastRtvAn ! to pachI anekapadasvarUpa namaskAra kema saMpUrNa dvAdazAMga jJAna nahi thAya ? prazna-1095 - paNa prastutamAM te ekapada kema che? uttara-1095 - loka vyavahAramAM sAMpratamanjataMtunaH pravuro zodhUma:, saMpatro yava: vageremAM aneka paNa eka kahevAya che. tema maraNa samaye karAto paMra namokSAro aneka padAtmaka chatAM vyavahArathI ekAda mAtra manAyo che. prazna-1096 - niryukti kAre marava zira vaduto (gA.3015) kahyuM che tyAM zuM kAraNa che? uttara-1096 - kAraNa namaskAra ati nirjarA mATe che. tathA dvAdazAMga gaNipiTakArtha ane mahAthe ukta rIte varNavyo che tethI satata ghaNIvAra karAya che. "satrapAvaUVI "nI vyAkhyA : pApazabdanI niyuktio:- pAMsati-matinayati nIva, fpati hitama, pati-ve parva rakSati nIve, na punatammA, ni:satuM ti ti, ATha-jJAnAvaraNIyAdi jAtibhedone nAza kare te sarva pApapraNAzana, Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 249 maMAnA 4 sAlvehi aham namaskArarUpa maMgala nAma-sthApanAdi maMgalomAM prathama che athavA mokSarUpa purUSArthane sAdhanAra hovAthI pradhAna che. athavA arihaMta-siddha Adi pAMca bhAva maMgaLomAM ene prathama maMgala kahela che. ahaM namaskAra samApta siddhanamaskAraH- je guNa vaDe je banela hoya te siddha kahevAya che. te sAmAnyathI nAmAdi cauda prakAranA jANavA. temAM nAma-sthApanA sugama che. dravyasiddha-raMdhAyelo bhAta, karmasiddha, zilyasiddha, vidyAsiddha, mandrasiddha, yogasiddha, Agamasiddha, arthasiddha, yAtrAsiddha, buddhisiddha, tapa siddha, karmakSayasiddha, dIrghakALa, saMtAnApekSA anAdi sthitibaMdhakALa, rajanisarganirmaLa jIvanA raMgavAthI arthAt malina karavAthI, athavA snehana-baMdhana yogya thAya che e sAmyathI raja athavA sUkSma hovAthI raja evuM karmanuM ja vizeSaNa dIrghakALa raja che. tadrupa karma bhavyasaMbaMdhi jJAnAvaraNAdi aSTa prakAre pUrve tene sita-baddha bAMdheluM athavA anAbhogathI thayela yathApravRtta karaNathI ane samyajJAnAdi upAyathI krame karIne zeSa kareluM, A rIte bAMdheluM bAta-tIvradhyAnAgnithI dagdha-khapAveluM, AvA karma dahana pachI siddhanuM siddhatva utpanna thAya che asiddhanuM nahi. upajAyate-te AtmAnuM svAbhAvika satsiddhatva anAdikarmathI DhaMkAyeluM tadAvaraNa nAzathI pragaTa thAya che. asad thAya che ema na mAnavuM. athavA siddhanuM siddhatva sadbhAvarUpa pragaTa thAya che. pradIpanirvANarUpa abhAvarUpa nahi; keTalAka kahe che - dIpo yathA nirvRttimabhyupeto naivAvaniM gacchati nAMtarikSam / dizaM na kAJcid vidizaM na vAjiMt hasayAt vanati zaktim III nIvatathA... zaktim rA AvuM siddhatva mAnavAmAM dIkSAdino prayAsa vyartha jAya ane niranvayakSaNa bhaMga na ghaTe. prazna-1097 - mumukSunA bhavopagrAhI cArakarma mokSagamana samaye kramazaH kSaya thAya che ke yugapatuM? uttara-1097 - yugapat kSaya thAya che. prazna-1098 - cAre karmano tulyasthitino niyama kyAM che? viSama bAMdhelA hovAthI viSamasthitika ja te ghaTe che? have jo viSamasthitika paNa samaka khapAve che te barAbara nathI, te mumukSu apUrNasthitika AyunI apekSAe dIrghasthitika vedanIya-nAma-gotrakarma hrasvasthitika AyunA anurodhathI kaI rIte khapAve? kRtanAzano doSa Ave? adhikane toDIne nAza karavAthI kRtanAza thAya, eTale Ayu.ne vadhArIne vedanIyAdi sAthe samasthitika karIne ekasAthe khapAve che ema kaho to AyuSyanI vedanIyAdi sAthe samasthiti kyAMthI thAya? akRtAgama doSa Ave, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 zrI vizeSAvazyaka bhASyam te hrasvaAyuSyane dIrgha karavAthI thAya. tethI te mumukSano vedanIyAdino kramakSaya ja ghaTe che. arthAt prathama Ayu pachI zeSa karmono kSaya thAya che ema ja mAnavuM joIe ne? uttara-1098- karmakSayakALe athavA kramakSaye jo Ayu pahelAM ja samApta thaI jAya ane zeSa karmo kramazaH pAchaLathI kSaya thAya to e kSaNAyuSka zeSa karma khapAvavA saMsAramAM kaI rIte rahe, AyuSyano ja abhAva che. prazna-1099 - tenA abhAve ja e siddha thAya e koNa roke che? uttara-1099 - barAbara nathI, kemake AyuSya kSaya thatAM vedanIyAdi karmAzavALo kaI rIte siddha thAya? sakalakarmonA kSayathI mokSa thAya che. e to pATha siddha che. tethI zeSakarmatrikane aparvatanAthI toDIne AyuSyanA samAna kare che. (graM-25000) prazna-1100 - A rIte karelA kRtanAzAdi doSane kaI rIte dUra karazo? uttara-1100 - e doSano parihAra pahelAM ame upakramakAla vicAramAM 7 hiM tIhatiyakSa vinAno tarUAnukUpho viM | vahaInAhArasta va DupiyarabiLo moLo | jema bahukALa bhogavavA yogya AhArano bhasmaka rogavALo jaldI bhoga karI nAMkhe che tema dIrghakALa bhogavavA yogya karmano jaldI anubhava karIne nAza kare che. (2048) ItyAdi granthathI kahyuM che. jema jJAna-kriyAdvArA cirakAlasthitika paNa karmano jaldIthI kSaya karAya che, tathA pahelAM paNa safamuvAminna to viya sakrono tra (2016) ityAdithI anekavAra kahyuM che. jo upakrama na mAno to amokSAdi doSo prApta thAya. na tAjubhUpha viya viMA mUtrahI maya (gA. 2052) ityAdithI pahelA kaheluM ja che eTale nADI veginna (3030)nI vyAkhyA karI che. prazna-1101 - samasthitika karmomAM AyuSya ja alpa che vedanIyAdika ati bahu che evo niyama zA mATe? ke jethI nADa velyaniSNa kahevAya che evuM kema na kahevAya ke "nAjhaUT AyuSya tu vadurtha thavayaM veba" ? uttara-1101 - AyuSyano baMdhapariNAma svAbhAvathI evA prakArano che ke jethI chevaTe vedanIyAdi apekSAe samAna ke alpa hoya che. daSTAMta-jema baMdhapariNAma svAbhAvyathI te AyuSyano adyuvabaMdha thAya che. kAraNa teno baMdhakALa aMtarmuhUrta mAtra che. vedanIyAdi dhruvabaMdhi hovAthI baMdha pariNAma thato nathI. eTale ahIM paNa AyuSa ja alpa che vedanIyAdi nahi. prazna-1102 - samudyAtagata jIva vedanIyAdi karmanuM zuM kare che? Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara uttara-1102 - samuddAtagata jIva AyuthI adhika hovAthI viSama vedanIyAdi-3 karmane apavartanAthI toDIne Ayu.nA samAna kare che baMdhAyelA karmadravyo ane kALarUpa sthiti vedanIyAdinI tenI sAthe samAna karato emanA viziSTa dalikaniSekathI aMtarmuhUrta sthitika sarva kare che. vedAtA AyuSyanA jeTalA samayo bace che, teTalA samaya samAnathI, dalika AzrayIne asaMkhyaguNa, prathama samaya niSikta dalikathI dvitIya samaya niSikta asaMkhyaguNa che. tenAthI paNa trIjA samaye ema caramasamayo niSikta asaMkhyaguNa. sAma asaMkhyaguNa sthAnAMtara prasiddha guNazreNIthI vedanIyAdi 3 karmane kevalajJAnA bhogathI jANIne evI rIte race che, ke jema AgaLa kahyA mUjaba pUrvaracita e zaileSImAM prati samaya khapAvato carama samaye e sarva khapAvaze. vedanIya carama samaye 000000000 carama samaye carama samaye 4 thA samaye 3 jA samaye 2 jA samaye 1 lA samaye 00000000 0000000 000000 00000 0000 000 nAma 000000000 00000000 - 0000000 000000 00000 oooo gotra 000000000 ( guNa zreNI sthApanA- AyuSyanI guNazreNI nathI hotI, paNa jevuM bAMdhyuM hoya tevuM ja vedAya che eTale tenI Ama sthApanA che 000 00000000 0000000 000000 00000 0000 AyuSya 000 251 0000 00000 000 prazna-1103 - karmalaghutAno samaya keTalo ? uttara-1103 Ayu karmalaghutAno samaya aMtarmuhUrta che. jaghanyathI ane utkRSTa aMtarmuhUrta avazeSa nijAyu jANI temanAthI adhika vedanIyAdi karmasthiti vidhAta mATe kevalI samuddAta zarU kare che. keTalAka AcAryo jaghanya-aMtarmuhUrta ane utkRSTa-6 mAsa kALa mAne che te barAbara nathI. Agamavirodha che. kAraNa ke samuddAta pachI tyAM zaileSI ane te pachI siddha gamana mAnela che to 6mAsanuM AyuSya kyAMthI ? vacce vikSAthI 6 mAse ghaTe ja che ne ? 000000 0000000 00000000 000000000 prazna-1104 uttara-1104 samuddAtathI pAcho pharIne zarIrasthane prAtihAraka-pIThaphalakAdinuM 'vAyagonuM guMgamALe A cheA vA, chekhkhA vA, vidneA vA, nizIkhkhA vA, tuTThikhkhA vA, anuSaTribbA vA, saMveggA vA, pADihAriyuM pIDhatAM, saMthArAM pabiSna' vagere prajJApanAsUtramAM pratyarpaNa ja kahyuM che. nahi to 6mAsa Ayu bAkI hovAthI cirajIvitatvamAM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 252 temanuM grahaNa paNa hoya, paNa evuM tyAM kahyuM nathI. tethI aMtarmuhUrta avazeSAyu ja samuddhAta kare che. Ayu karatAM adhika sthitivALA vedanIyAdi karmano samyag rIte ghAta kare te samuddAta kahevAya. tenI IcchAvALo jIva prathama AvarjikaraNa kare che. arthAt 'have mAre A karavuM joIe' evo kevaLIno je upayoga athavA udayAvalikAmAM karma prakSeparUpa vyApAra te AvarjikaraNa kahevAya te aMtarmuhUrta sudhI karIne pachI kevalI samuddAta kare che. prazna-1105 - samuddAtagatano mana-vacana-kAya yogamAM kayo yoga kyA samaye vaparAya - che ? uttara-1105 - kevalI samuddAtagata mana-vacanano vyApAra prayojanAbhAve nathI ja karato. audArika kAyayogano vyApAra prathama-AThamAM samaye daMDa karaNAdi kriyAmAM prayatna ka2vAthI kare che 2-6-7mAM samayomAM audArikane kArpaNa sAthe mizra vyApAra kare che. 3-45mAM samaye kArpaNa kAyayoga ja vaparAya che. prazna-1106 samudghAtathI nivRtta thayelo e zuM kare che ? uttara-1106 samudlAtagata koI siddha thato nathI ane nivRtta samuddAta paNa aMtarmuhUrta saMsAramAM ja rahe che, tyAM rahetoe mana-vacana-kAyarUpa traNe yogo vApare che, tyAM mana-vacanayoga satya-asatyAkRSa vApare che. kAyayoga audArika vAparato gamanAgamanAdi ke pratyAharaNIya grahaNa karelA pIThaphalakAdi pratyArpaNa kare, tyArabAda e sarva yogono nirodha kare che. - - e yoganirodha zA mATe kare che sayoga ja kema siddha na thAya ? - prazna-1107 uttara-1107 - traNe prakA2no yoga karmanA baMdhano hetu che. karmabaMdha saMsAranuM kAraNa ja che eTale sayoga kaI rIte siddha thAya ? ane paryaMte sakalakarmanirjarAnuM kAraNa paramazukla dhyAna ja che. te sayogajIva prApta na kare, sayoga e sakriya che ane paramazukladhyAna samucchinnAzeSa kriyArUpa che eTale sayoga kaI rIte siddha thAya ? tethI yonirodha karavo. jaghanya yogavALA paryApta saMjJI paMcendriyanAM jeTalAM manodravyo hoya che tathA vyApAra hoya che tenAthI asaMkhya guNa hIna, samaye samaye kevaLI manano nirodha karatAM asaMkhyAta samaye sarva nirodha kare, pachI paryAptA beIndriyanA jaghanya vacanayoga nirodha kare, pachI prathama samaye utpanna sUkSma panakanA jaghanya kAyayogathI asaMkhyaguNa hIna pratisamaya rUMdhatA ane dehanA trIjA bhAgane mUkatAM asaMkhya samaye sarva kAyayoga nirodha karIne pachI zaileSIbhAvane pAme che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 gujarAtI praznottara yoganirodha bAda zaileSImAM e kAyayoganA nirodhAraMbha samayathI mAMDIne sUkSmakriyAnivRttirUpa zukladhyAna dhyAve che. tethI, sarvayoganirodhathI upara zaileSIkALe samucchinnakriya apratipAti zukladhyAna dhyAve che. prazna-1108 - "the cittAtha" e vacanathI manovizeSa manathI koI nizcala cintAvasthA ja dhyAna kahevAya che. ane mana: vaninaH e sUtrathI tene mana nathI eTale mana vinA kevalIne dhyAnano saMbhava kyAMthI hoya? eTale kAyayoga nirodhAraMbha ghaTato ja nathI? uttara-1108- "bhAMgikasUtra gaNato traNe prakAranA dhyAnamAM varte che." e sUtrathI traNe prakAranA yogamAM siddhAMtamAM dhyAna kahelu ja che. tethI manovizeSa ja dhyAna mAnavuM anaikAntika che, vApha-kAyanA vyApAramAM paNa dhyAna kaheluM ja che. mananA abhAve kevaline manomaya tathA manapUrvaka hovAthI viziSTa vAcika dhyAna na hoya to bhale nA hoya paNa je kAyanirodha prayatnasvabhAva dhyAna ahIM che tene koNa roke che? jo chabasthane manonirodha mAtra prayatnarUpa dhyAna che to kevalIne kAyayoga nirodha prayatnavALuM dhyAna kema na hoya? tene mananA abhAve chabasthanI jema sUkSmakriyA nivRjyAdi dhyAna saMbhavatuM nathI. prazna-1109- to sUtelA jIvane paNa te dhyAna kema nathI mAnatA? uttara-1109 - sutelA jIvane kAyanirodharUpa prayatna nathI tethI tene dhyAna nathI ane kevalIne to evo prayatna che tethI temane te dhyAna che. prazna-1110 - to kevalIne paNa mananA abhAve kAyanirodhano prayatna kyAMthI hoya? athavA sutelAne to kAMIka mAtra mana hoya che kevalIne to teTaluM paNa nathI. tethI temanA dhyAnanI to vAta ja kyAM rahI? uttara-1110 - e barAbara che ke manarUpa yoga mAtrane anusaranArA jJAnavALA chadmasthane suptAvasthAmAM manoyogAbhAve kAyanirodhano prayatna na hoya paNa kevalIne te yogya nathI, mananA abhAve paNa temane kevalajJAna che. prazna-1111 - jo amanaska kevalInuM dhyAna mAno to siddhanuM kema nathI mAnatA? uttara-1111 - siddhane karaNAbhAve prayatna nathI ane yogalakSaNa nirodha karavA yogya kazuM nathI, eTale prayatna ane prayojananA abhAve siddhane dhyAna nathI. prazna-1112 - zailezI avasthAmAM kevalI zuM kare che? uttara-1112- asaMkhyAtaguNa guNazreNimAM pUrve raceluM karma A AvasthAmAM pratisamaya khapAve che. manuSyagati-paMcendriya jAti-trasa-bAdara-paryApta subhaga-Aya-anyatara Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 zrI vizeSAvazyaka bhASyama vedanIya-manuSyAya-uccagotra-yazanAma-jinanAma hoya to te tathA manuSyAnupUrvI A tera prakRtine tIrthakara tathA sAmAnya kevalI prathamanI bAra prakRtione carama samaye khapAve che, tathA audArikAdi traNa zarIrano saMpUrNa tyAga kare che. mokSe jatA te jIvane samyakatva-jJAna-darzanasukha ane siddha sivAyanA audAyikAdi bhAvo tathA bhavyatva badhuM eka sAthe nAza pAme che. Rju zreNine pAmelA te jIva bIjA samaye avagAha karelA pradezathI bIjA pradezane spazya vinA eka samayamAM sAkAropayogathI aciMtya zakti vaDe siddha thAya che. prazna-1113 - e sAkaropayoga ja siddha kaI rIte thAya? uttara-1113- A vizeSaNa sAkSAropayone vartamAna sidhyatti prajJApanAmAM kahyuM che enA dvArA siddhanA sAkAra-anAkAra upayoganA yugapat abhyapagamathI jeo kevalasAkAropayogamAM vipratipatti kare che te nirasta thAya che. A rIte sAkAropayoga vizeSathI siddhanI dhruva taratamayogopayogatA che. anya kALe tene sAkAropayoga ane anyakALe anAkAropayoga che. jo yugapat upayoga mAnIeto prajJApanAmAM kahelAno bAdha Ave. prazna-1114 - siddhanuM sarva jJAna ke darzana sAkAra che tethI sAkAropayoga vizeSaNamAM doSa nathI, te svarUpa vizeSaNa che, joke kevalajJAna-ane darzana tenA che tyAM paNa baMnemAM vizeSa nathI. evA abhiprAyavALA stutikAre kahyuM che- kalpitame matihata sarvajJatAtAjIne sarveSAM tamasA nihantR jagatAmAlokanaM zAzvatam / nityaM pazyanti budhyate ca yugapat nAnAvighani vmo ! sthiti-utpatti-vinAzavatti vinavyA te vanam che temAM zuM samajavuM? uttara-1114 - te yogya nathI, kAraNa ke sAkAra ane anAkArarUpa siddhonuM lakSaNa AgaLa kaheluM che - masarI nIvayA 3vattA vaMsaje ya nA ya... te emanA sAkAra ane anAkAra lakSaNa bhedathI kahelA chatAM tenuM sarvasAkAra che ema kaI rIte kahevAya ? zAstromAM siddhonA jJAna-darzana alaga-alaga te te sthAnomAM prasiddha che to pachI e baMne avizeSa kaI rIte kahevAya? ane kahevAmAM ghaNA doSo che-kevalajJAna-darzana etvamAM pratyekAvaraNatva kaI rIte ghaTe? ekanA be AvaraNa na ghaTe tethI pratyekAvaraNanA nirdezathI kevalajJAna-darzanano bheda ja che, tathA sAkAra-8prakAre ane anAkAra 4 prakAre ema je 12 prakAre upayoga kRtamAM kahyo che ane jJAna-pa temaja darzana 4 prakAre kahyuM che te kevalajJAna-darzana eka mAnatAM kaI rIte saMgata thAya? kevalajJAna upayukta siddho sarva jANe che, ane anaMta kevaladarzanathI sarvataH jue che te baMne eka nathI. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 255 prazna-1115 - apRthabhAvamAM paNa kevalajJAna-darzanamAM doSo nathI. kAraNa ke arIrA nIvayA evuM ahIM darzana ane jJAnamAM yugapat upayukta ema kahyuM che tethI ekasAthe baMneno upayoga siddha che ? uttara-1115 - jo e rIte kahevAthI tArI arthasiddhi thAya che to A paNa kaheluM che, sAMbhaLa - nALami vaMzammi ya hto gayayammi vatto ! savvaksa vanissA khuzavaM le nasthi voTT IIrU086A A gAthAmAM bhadrabAhusvAmie pragaTa yugapat upayogano niSedha karyo che to yugapat nuM abhimAna kema choDato nathI ? prazna-1116 - bhale badhA kevalIno yugapat upayoga na hoya koInA be hoya, koIno eka hoya te bhavastha kevalI hoya ke siddha kevalI, tethI bhavastha kevalIne haju sakarmaka hovAthI 1 upayoga ane siddha kevalIno to sarvathA karmakalaMkarahita hovAthI yugapat be upayoga hoya ema mAnavAmAM zuM vAMdho che ? uttara-1116 barAbara nathI. savvasa hissA ityAdithI siddhAdhikAramAM bhadrabAhusvAmIe siddhanA ja yugapat be upayogano niSedha karyo che, eTale tArI karelI vyAkhyAntarakalpanA phaLatI nathI. athavA nAmi...(3096) nA pUrvArdhathI ekavAramAM eka upayoga siddha che. to bIjA arthane kahevAnuM zuM kAma che ? jemake-sarvavalinA paNa yugapat be upayoga nathI to akevalInI vAta ja kyAM rahI ? - prazna-1117 AcArya ! jo yugapat upayoga na mAno to ahIM AgaLa-vattA vaMsaLe ya nALe ya tti darzana ane jJAnamAM yugapat upayukta che ema zA mATe kahyuM che ? - uttara-1117 - A samudAya viSayaka ja che. nahi ke yugapat upayoga pratipAdana rUpa. kAraNa ke siddho anaMtA che. tenA samudAyamAM keTalAka jJAnopayokta che keTalAka darzanopayokta che. paraMtu pratyeka siddhanI vivakSAmAM to ekasAthe be upayogano niSedha che. prazna-11 18 - kevalajJAna-kevaladarzana sadA avasthita hovAthI teno upayoga yugapad che ja ne ? kemake je bodharUpa ane sadA avasthita hoya che teno upayoga haMmezA hoya che. nahi to bodhasvabhAva na ghaTe. eTale sadA upayoga hovAthI baMne upayoga eka sAthe siddha thAya evuM kema mAnatA nathI ? uttara-1118 - kevI rIte mAnIe ? evo koI niyama nathI ke je labdhinI apekSAe kevalajJAna-kevaladarzana sadA vidyamAna che. tethI baMneno upayoga sadA hovo joIe. kAraNa ke, jema kevalajJAna-darzana vinAnA zeSa jJAna-darzanono upayoga svasvasthitikALa sudhI na hovA Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 zrI vizeSAvazyaka bhASyam chatAM te vidyamAna jaNAya che tema kema kevalajJAna vidyamAna na thAya ? thAya ja. eTale vidyamAna jJAnadarzanano upayoga niraMtara hoya' e anekAMtika ja thayuM. prajJApanAmAM paNa "maDunAnI aMte ! manAIna ri namo viraM doH ?" vagere dvArA kAyasthitimAM zeSa jJAnadarzanono kALa dIrgha sthitivALo kahyo che. paNa upayoga to aMtarmuhUrtano ja che. labdhithI e badhA eTalA kALa sudhI hoya paNa bodhAtma upayogathI na hoya. tema kevaLajJAna paNa che. prazna-1119 - kramasara upayoga mAnavAmAM to prati samaya jJAna-darzanano aMta thaze, eTale anaMta nahi rahe. vaLI jJAnAvaraNAdino kSaya paNa nirarthaka thAya. tathA AvaraNa rahita be pradIpa jema vastune anukrame prakAzatA nathI, sAthe ja prakAze che tema A baMne paNa vastune eka sAthe ja prakAze che. athavA baMne ekabIjAne AvaranArA thaze. ema jo na mAno to ekanA upayogakALe bIjAne niSkAraNa AvaraNa prApta thaze. eTale "nitya sattA athavA asattA prApta thaze." tathA jJAna athavA darzanamAM anupayukta kevaLanI mAnavAthI te asarvajJa athavA asarvadarzI thAya evuM temane mAnavuM ISTa kyAMthI thAya? uttara-1119- to chadmasthane paNa jJAna-darzanano ekAMtara upayoga mAnavAthI A badhA doSo samAnapaNe ja lAgaze. eTale ke jJAnanA anupayoga vakhate ajJAnIpaNuM, ane darzananA anupayoga vakhate adarzIpaNuM, mithyA AvaraNano kSaya ane niSkAraNa AvaraNa e doSo chadmasthane paNa lAgaze. prazna-1120 - sarvekSaNAvaraNa kevalI hoya chaghastha nahi. tethI yugapatu jJAna-darzana ubhayopayogavidana chaghasthane ja thAya sAvaraNa hovAthI, kevalIne nahi, te nirAvaraNa hoya che emane e vighna kaI rIte hoya? uttara-1120 - jo ke chadmastha kSINa nizeSAvaraNa nathI chatAM dezathI teno paNa AvaraNakSaya prApta thAya che, tethI tenA AvaraNanA dezalaya chate yugapat sarva vastu viSayajJAna-darzana ubhayopayoga thavo barAbara nathI eTaluM ja ame mAnIe chIe je dezathI asarvavastu viSayajJAna-darzana ubhayopayoga che. te zuM chaghano niSedha karAya che? nA, ene yugapat ubhayopayoga nathI, eTale e kevalIno paNa ghaTato nathI. prazna-1121- jo karmopayogitva mAno to kevali je jJAna ke darzanamAM upayukta che te che ane jemAM upayukta nathI te nathI ja. anupalabhyamAna-Atu kharaviSANavatuM ema mAnavuM paDaze ne? uttara-1121 - to pachI darzanAditrika-darzana-jJAna-cAritramAM chadmastha sAdhuno yugapat upayoga nathI, kAraNa ke chadmasthane yugapadupayogAbhAva te mAnyo che. to darzanAditrikamAM jyAM Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 257 paNa anupayukta te tArA mate nathI, eTale tenA vinA eka paNa darzanAdi rahita hoya te sAdhu kaI rIte thAya ? ane lokamAM ne zAstramAM e sarvadA sAdhu kahevAya che. tethI kramaupayogamAM A duSaNa paNa nathI. tathA jJAna ane darzanano zAstramAM aMtarmuhUrta upayoga ja kahyo che tenA pachI tArA mate jJAna ke darzana nathI. eTale jJAna-darzanono je sAdhika chAsaTha sAgaropama Adi dIrgha sthitikALa zAstramAM kahyo che. te visaMvAda thAya che. ane je caturgAnI ane tridarzanI chadmastha gautamAdi prasiddha che, te paNa tArA mate tevA sarvadA na thAya. ekavAra eka upayoganA saMbhavathI ane anupayogavAnanA asattvathI... prazna-1122- bhaga0 18za 11. mAM kahyuM che jovani mA revanovor hiM padamA madamAM ? joya paDhamA no 3pama tti / ahIM je je bhAvathI pUrve na hato ane atyAre thayo te te bhAvathI prathama kahevAya che, tethI kevalIo kevalopayogathI prathama che. arthAt kevalajJAna-darzanano upayogathI kevalIo prathama che. aprathama nathI. te aprAptapUrva che. ane prAmano pharI dhvasAbhAva che. tethI temano sadaiva ubhaya upayoga jaNAya che. jo kramopayoga hoya to thaI thaIne naSTa thAya ane pharI pharI utpanna thavAthI kevalopayogathI te aprathama paNa thAya ne? uttara-1122 - jo vanavagoge ema ahIM upayoga grahaNathI kevalIno upayogakevalopayoga evA samAsathI Avela kevalajJAna-darzananuM grahaNa manAya to te anarthAntaratA che. kevala-jJAna-darzana eka upayogathI abhinna hovAthI paraspara anarthAntara-abhinna che. jJAna ane darzana eka ja vastu thAya che. prazna-1123 - bhale ema thAya ema chatAM vevanovonevi thI sUtramAM zuM doSa thAya? kAMI nahi amArA mATe siddhasAdhana che. uttara-1123- jo doSa jANavAmAM tane kutUhala che to sAMbhaLa-A sUtramAM te be kevalanuM grahaNa karate chate zuM phaLa siddha thAya che ? prazna-1124 - te baMne kevala jJAna-darzananI paraspara anarthAntaratA upadezArtha ja che, tathA kevala vastunA kevalajJAna-darzana paryAyadhvaniothI vizeSaNArthe ja A che. A phakta huM ja nathI kaheto paraMtu eka vastunA aneka paryAyadhvanio dvArA vizeSaNArthe zAstramAM paNa aneka sUtro che. jema ke te siddhAMta sUtromAM te eka ja muktAtmA siddha-akAyika-nosaMyatAdi paryAyothI vizeSa thAya che, tema ahIM paNa eka ja kSAyikajJAna vastu kevalajJAna-darzana dhvaniothI jaNAvAya che ema anya sarve puraMdara-paTa-vRkSAdi vastuo potapotAnA paryAya zabdo dvArA zAstra ane lokamAM jaNAvAya ja che emAM pradeSa kevo? bhAga-2/18 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-1124 - ema na kahevAya. kAraNa ke, bhagavatI ane prajJApanAmAM spaSTa ja kahyuM che ke jina kevalI paramANu-ratnaprabhAdi vastumAM samaye khaM khALapha je samaye jANe che nava pAsa tA te samaye nathI ja jotA paraMtu anya samaye jANe che ane anya samaye jove che. bhaga0.u.8 za018-73matyuM huM bhaMte ! manusyuM paramANu poLanaM vidha khALaS na pAsapha, vADhuM na nALapha na pAsai ? / goyamA ! atthegaie jANai, na pAsai atthegaie na jANai, na pAsaiH evaM jA asaMdhinnatirgraMthe (ahIM chadmastha niratizaya levA, tyAM zrutajJAnI upayukta zrutajJAnathI paramANune jANe che jotA nathI, bIjAto jANatA nathI jotA nathI. vaM hindu vi / paramohie NaM bhaMte ! maNuse paramANupoggalaM jaM samayaM jANai taM samayaM pAsai, jaM samayaM pAsaitaM samayaM jANai ? / no iNaTThe samaTThe / se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai ? / no iNaTTe samaDhe / me LakeLa aMte ! vaM yuvvak ? / goyamA ! sAre che nALa mavarU, aLavAre se haMmaLe mavarU, teAkeA vaM yudhvajJa / ema prajJApanAmAM paNa kaheluM che A rIte siddhAMtamAM spaSTa akSaromAM yugapat upayogano niSedha karelo hovA chatAM kema sarva anarthonuM mULa evA abhimAnane mUkIne krama upayoga tuM mAnato nathI ? 258 prazna-1125 je kevalino bhagavatImAM yugapat upayoga niSiddha che tene keTalAMka 'kevaLI' zabdano artha chadmastha kare che, kema ke vRtti va vatti vAkyamAM Dva zabdalopathI athavA vRtti zAstASyeti vyavattimAna vAkyamAM matur pratyayanA lopathI e chadmastha che kevali nahi, teno yugapat upayoga meM paNa niSedha karyo ja che ne ? anya keTalAka to paratIrthIka vaktavyatAviSayaka A kelinA yugapat upayoga niSedha sUtrane bhagavatImAM koI kAraNasara lakhAyuM che eTale amane pramANa nathI ema kahe che eTale kevaline krama upayoga paNa amane mAnya nathI tenuM zuM ? uttara-1125 A rIte sUtrano ayogya artha karIne jeo yugapad be upayoga mAne che te yogya nathI. kAraNa ke bhagavatImAM za0 18 0 8mAM chadmastha, Adhovadhika, paramAdhika A traNene kramazaH prathama vizeSya vizeSathI batAvIne pachI kevaline batAve che tethI te kaivalinI svajalpitabaddhamithyA AgrahathI yukti rahita dhRSTatAnA sAmarthyathI jANe matum pratyayalopathI te upanaya upacAra karelI chadmasthatA nathI. paraMtu e nirUpacarita kevali ja che, jo e chadmastha manAya to A bahAnuM batAvavAnuM zuM kAma ? kAMIpaNa chadmasthanuM kahevA jevuM hatuM te prathama chadmasthanA upanyAsanA kALe ja badhuM kahyuM hota, ane "vRtti N bhaMte ! paramANuoLAM naM samaye nALajJa' vagere bhagavatImAM kahyuM che. te paramANune avadhijJAnI sivAya anya chadmastha joto nathI, tyAM paNa badhA avadhijJAnI jotA nathI. paraMtu je paramAdhijJAnI che te jove che. tethI paramAvadhithI je kAMIka nyUnAvadhi-Adhovadhika ja tene jove che. ane te - Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 259 baMne kevalinA pahelA batAvyA ja che. te baMnene ya vizeSathI nirdhArakarIne batAvyA hovAthI have kayo bIjo chadmastha kevalI che je paramANu pudgalane dekhe ke je chabastha kevalInuM A tArI kalpanAnI bhagavatImAM grahaNa thAya ? vaLI, AgamamAM bIjA sthAne paNa chadmasthAdi pachI kevaLIno nirdeza karyo che. paNa Iva Adino lopa karI kevaLIno chadmastha artha nathI karyo. bha0 za01 u04mAM paNa chadmasthAdine niSedhI pachI kevaLI traNe kALamAM siddha thayA che, thAya che, thaze. ema kahyuM che. "chasamarthe aMte ! mapUse tIyamaityAdi sUtra mujaba A vAta jo chabastha saMbaMdhI hoya to prathama kahela chabasthanI jema ene kevaLa saMvarAdi vaDe siddhi na thAya. Ama, siddhAMtamAM chadmasthAdi pachI je kevaLI kahyA che te nirUpacarita ja kahyA che. jo ema na hoya to mokSagamana na ghaTe. tathA sarvajJabhASita sarva sUtramAM eka upayoga chUTa rIte kahelo chatAM "A sUtra anyadarzanI saMbaMdhI vaktavyatA mATe che" ema kaI rIte kahevAya ? vaLI dareka sUtramAM be nahi mAtra eka ja upayoganuM jaNAvyuM che. jo be upayoga kevaLIne eka kALe hoya to evuM batAvanAra eka sUtra hota ja. paNa evuM jaNAtuM nathI. prazna-1126 - to evuM samajo ne ke e sUtra chavastha jIvonI apekSAe che kevalI saMbaMdhI nathI? uttara-1126- na samajAya, kemake sarvajIvonI saMkhyAno adhikAra che, jo ema na hoya to alpabadutva-vaktavyatAvALA sarva padomAM siddhane alaga karIne mAtra jo ahIM tenuM grahaNa na karyuM hoya to batAvo. athavA jIvAbhigamamAM e alpabahuta kaheluM ja che. siddha ane asiddhAdi jIvo be prakAre che, jemake tenI gAthA-siddha-asiddha, sendriya-anindriya, kAyaakAya vagere sarvajIva AzrayIne sUtra kaheluM che. tathA jJAna-ajJAna ane darzanano upayogakALa badhe ja aMtarmuhUrtano kahyo che. tethI paNa ubhaya upayoga ghaTato nathI. ekAMtara upayoga mAnavAmAM amAro jaDa Agraha nathI paNa jinezvaranA matane viparita karavA ame zaktivAnuM nathI. prazna-1127 - anyonya AvaraNa ane akAraNatA paNa nathI to kevI rIte tene AvaraNa che? uttara-1127 - jinezvarane ekAMtara upayogamAM svabhAva ja AvaraNarUpa che. eTale svabhAvathI ja yugapat upayoga na pravarte kramasara ja pravarte. prazna-1128- sUtramAM kahyuM che. "tyAM jaIne siddhi pAme che" to karma rahitane kAMIka nyUna sAta rAja sudhI gamana kaI rIte saMbhave? bhAga-2/19 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-1128- karmasahita jIvanA gamanamAM jema karma hetu che tema nirjiva karma jIvane mokSamAM laI javAnA sAmarthyamAM svabhAva hetu che. prazna-1129 - arUpI jIvadravyamAM mokSagamana kriyA kaI rIte thAya? uttara-1129 - to ame tamane pUchIe chIe ke arUpI jIva dravya caitanyavALuM zAthI che? jema caitanya teno vizeSa dharma che. tema mokSagamanarUpa kriyA paNa tenA vizeSa dharmarUpe mAnela che. athavA jema pANImAM mATIno lepa dUra thavAthI tuMbaDuM. baMdhanocheda thavAthI eraMDa phaLa, tevA prakAranA pariNAmathI dhUmADo athavA agni ane pUrvaprayogathI dhanuSathI chUTelA tIranI jema urdhvagati thAya che, tema sarvakarmanA kSayathI siddhanI paNa urdhvagati thAya che. prazna-1130 - tuMbaDuM vagere to mUrtimAna padArtho che tenuM amUrta evA siddhanI sAthe sAdharma kaI rIte thAya? uttara-1130 - kema na thAya? urdhvagamanarUpa gati pariNAmathI temanuM siddhanI sAthe dezathI sAdharma che. jo dezopanayathI daSTAMta mAnavAmAM na Ave to sarvathA koI paNa daSTAMta siddha na thAya, kemake saMsAramAM koIpaNa vastunuM koIpaNa vastu sAthe sarvathA sAdharma nathI. eTale savizeSa pratyayanA abhAve adhogamana, tiryagamana ke acalatA nathI. pahelAM karmanA lIdhe te hatuM ane hamaNAM karmanA abhAve sarvajJanA matathI urdhvagatirUpa hetuthI te uMce ja jAya che. prazna-1131 - to muktAtmA gatimAna thavAthI manuSyanI jema vinAzI, klezI ane gatithI AvanAra thaze ne? uttara-1131 : nahi thAya, kemake gatirUpa paryAyanI apekSAe te bhale vinAzI ho, paNa paramANunI jema sarvathA vinAzI nahi thAya, vaLI klezanuM nimitta karma che, gati nathI, tethI karmanA abhAve kleza kyAMthI hoya? jo gati ja klezanuM nimitta hoya to paramANu Adi ajIvane paNa te hovo joIe. prazna-1132 - kleza e jIvano dharma che, eTale ajIvane kaI rIte hoya? uttara-1132- to e kleza bhavastha jIvano dharma che. te bhava vimuktano kaI rIte hoI zake ? na ja hoya. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 261 siddhanI avagAhanA : trIjA bhAgathI hIna pAMcamo dhanuSa pramANa zarIravALAnI utkRSTa avagAhanA, sAta hAtha pramANavALAnI madhyama avagAhanA ane be hAthavALAnI jaghanya avagAhanA thAya che. prazna-1133- to pachI marUdevI mAtAnI e pramANe avagAhanA kevI rIte ghaTe? kemake temanI ane nAbhikulakaranA zarIranI UMcAI pAMcaso paccIsa dhanuSa che. uttara-1133 - te nAbhikulakarathI kAMIka nyUna avagAhanAvALA che, tethI pAMcaso dhanuSanI ja avagAhanA kahevAya. athavA hAthI para caDelA hovAthI saMkucita aMge mokSapada pAmelA che ema samajavuM eTale te avagAhanAmAM virodha nahi Ave. prazna-1134 - zAstramAM jaghanyathI sAta hAtha UMcAIvALAne mokSanI prApti kahela che ahIM tame be hAtha pramANavALo zAthI kaho cho ? uttara-1134 - te sAta hAtha pramANa tIrthakaro mATe jANavuM ane sAmAnya kevaLIo mokSa pAmatA hoya temane be hAtha pramANa jANavuM. te be hAtha pramANavALA kurmAputra vagere jaghanyathI hoya che. Ama siddhAMtamAM je utkRSTa ane jaghanyAdi avagAhanA karI che te bahulatA AzrayIne kahI che. siddhakSetramAM birAjamAna siddhanI sthiti tathA sparzanA : jyAM eka siddha che tyAM bhavakSaya thavAthI mukta thayelA anaMtA siddho kahyA che. te sarvalokanA aMte paraspara avagAhIne rahelA che. niyamAM eka siddha sarvapradezo vaDe anaMta siddhone sparze che, ane je e rIte deza-pradezathI sparzAelA che te paNa tenAthI asaMkhyAta guNA che. kemake sarva pradezo vaDe anaMtA siddho sparzAvelA che. eka kSetramAM anaMtA siddho avagAhIne rahelA che tenA karatAM pradezanI vRddhi-hAnithI je avagAhI rahyA che te asaMkhyaya guNA che, kemake eka siddhano avagAha asaMkhyaya pradezAtmaka che. prazna-1135 - to pachI eka kSetramAM anaMtA siddho kaI rIte samAya che? uttara-1135 - jema eka zeyamAM aneka jJAnono samAveza thAya che, athavA ekarUpamAM aneka dRSTio rahelI che, tema mUrtinA abhAve eka kSetramAM anaMtA siddha samAya che. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 zrI vizeSAvazyaka bhASyam 3. AcAryanuM svarUpa : nAmAdi cAra prakAranA AcArya kahyA che. eka bhavikAdi athavA laukikamAM zilpazAstrAdine jANanAra dravya AcArya kahevAya che. pAMca AcArane AcaranAra tathA upadezaka AcArya kahevAya che. pAMca AcAranA jJAnathI anupayukta te AgamathI dravyAcArya che. ane sa-bhavyavyatirikta te eka bhavika, AcAryabaddha AyuvALA athavA apradhAna te no AgamathI dravyAcArya che. pAMca AcArane mokSa mATe AcaranAra tenuM kathana karanAra, upadezaka te bhAvAcAra upayukta hovAthI bhAvAcArya kahevAya che. 4. upAdhyAyanuM svarUpa - te paNa nAmAdi cAra prakAre che. laukika zilpAdi, tathA svadharmanA upadezaka anyadarzanIo vyatirikta dravya upAdhyAya kahevAya che. dvAdazAMga rUpa svAdhyAya ziSyone sUtrathI upadeze te bhAva upAdhyAya kahevAya che. 5. sAdhunuM svarUpa : sAdhu namaskAranA adhikAramAM niyuktinI daza gAthAo sugama che eTale emAMthI svarUpa samajI levuM. vastu dvAra samApta AkSepa dvAra - saMkSepa ane vistArane atikrama karIne na rahe te sUtra. saMkSepavatasAmAyikasUtra vistAravata-caudapUrve A namaskAra ubhayAtIta che. jyAM saMkSepa ke vistAra nathI. jo e saMkSepa hoya to be prakArano ja namaskAra thAya siddha ane sAdhune, parinivRtta ahaMdAdi siddha zabdathI ane saMsArI sAdhu zabdathI grahaNa karavAthI, jo ke vistArathI te paNa ghaTatuM nathI, kemake vistArathI namaskAra aneka prakArano che. jemake, RSabha-ajitAdinA nAmagrAhapUrvaka sarva tIrthakarone tathA eka be-traNa Adi samaya siddhone yAvatu anaMta samaya siddhone tathA tIrtha-liMga-pratyeka buddhAdi vizeSaNathI viziSTone A rIte anaMtabheda namaskAra thAya che, tethI e baMne pakSa mAnI e navakAra pAMca prakArano ghaTato nathI. prasiddhi dvAra - AkSepano javAba eTale prasiddhi- saMkSepo nA vistarataH e asiddha che. kemake e saMkSepa che. kAraNa vaza kRtArtha-akRtArthanA parigrahathI siddhasAdhu mAtra ja saMkSepa kahelo che ne ! evuM mAnavuM barAbara nathI, tyAM anya kAraNa paNa che-arihaMtAdi niyama sAdhuo che. sAdhuonI arihaMtAdimAM bhajanA che. kemake, te badhA arihaMtAdi nathI. keTalAka arihaMta Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 gujarAtI praznottara che, keTalAka sAmAnya kevali, keTalAka AcAryo-viziSTa sUtrArtha dezaka, anya upAdhyAyo, keTalAka sAmAnya sAdhuo che. A rIte sAdhuono ahaMdAdimAM vyabhicArathI tene namaskAra karavAmAM paNa ahaMdAdi namaskAra sAdhyaviziSTaphalanI siddhi thatI nathI. tethI saMkSepathI dvividha namaskAra ayukta ja che kAraNa ke avyApaka che. prayoga :- sAdhumAtranamaskAro viziSTAhadAdiguNanamaskRtiphalaprApaNasamartho na bhavati, tatsAmAnyAbhidhAnanamaskAratvAt, manuSyamAtranamAravat nIvamAtranaHIRvat vA I tethI saMkSepathI paNa pAMca prakArano ja namaskAra che be prakArano nahi avyApakatAta vistArathI to namaskAra karAto ja nathI. krama dvAra :- (1) pUrvanupUrvI (2) pazcAnupUrvI, A ahaMdAdikrama pUrvAnupUrvI nathI, ekAMta kRtakRtyatvathI siddhone prathama nathI kahelA, tethI ane "siddhANaM namollA marda tu to " e sUtrathI arihaMtonA paNa namaskArya tarIke siddho pradhAna che. ane prArthita hovAthI pradhAna pUrve kahevAya che. A krama pazcAnupUrvI nathI. sAdhune prathama kahelA hovAthI ahIM apradhAna hovAthI sarvathI chellA sAdhuo che. eTale, temane AdimAM jaNAvIne chelle siddha ne mUko to pazcAnupUrvI thAya. tethI prathama siddhAdi ane bIjI sAthuAdi hovAthI A pUrvAnupUrvI ke pazcAnupUrvI nathI. A pUrvAnupUrvI krama ja che je kahyuM ne ke siddhAdi e thAya che te barAbara nathI, kemake arihaMtanA upadezathI ja siddho paNa jaNAya che. teo pratyakSAdi gocarAtIta hovAthI Agamagamya che. tethI ahaMdAdi ja pUrvAnupUrvI manAya che. eTale ja arihaMtonuM abhyahitatva jANavuM. kRtakRtyatva paNa alpakALa vyavahita hovAthI prAyaH samAna ja che. tathA namaskAryatva paNa asAdhaka ja che. aham namaskAra pUrvaka ja siddhatvanI prAptithI vAstavika to arihaMto paNa siddhanA namaskArya che. prazna-1139 - jo ema hoya to AcAryAdithI krama prApta thayo, arihaMto paNa AcAryanA upadezathI oLakhAya che ne? uttara-1136- nA, kAraNa ke arihaMta-siddhano ja vastuta tulyabaLano vicAra sAro che, kAraNa te baMne paramanAyakapada para rahelA che. AcAryo to arihaMtonI parSadA jevA che. koIpaNa vyakti parSadAne praNAma karIne rAjAne namato nathI. eTale A vAta ayogya che. prazna-1177 - cAlo, to pachI gautamAdi gaNadharone jinAdi krama ghaTe che, kemake teo jinanA ja upadezathI zeSa siddha-AcAryAdine jANa che. paNa temanA ziSya-praziSyAdi potapotAnA gurunA upadezathI siddhAdine ane arihaMtane jANe che. tethI keTalAkano ahaMdAdi Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 zrI vizeSAvazyaka bhASyam ane keTalAkano AcAryAdi krama tamArA abhiprAyathI aniyata thAo athavA te gaNadharonA AcArapravartakatvane AzrayIne bhagavAna AcArya ja che eTale tamAre AcAryAdi ja sarvasAdhu gaNadharono krama prApta thAya che? uttara-1137 - joke AcAryAdio arihaMtAdine upadeza che chatAM je prathama upadezagrAhaNa gaNadharonuM temane AzrayIne kahevAya che te arihaMta pAsethI ja che. anya AcAryAdi pAsethI nathI. je AcAryo arihaMtAdine upadeze che teo paNa ahaMdupadiSTanA ja phakta anubhASako che. svataMtra dezako nathI. athavA AcAryopadezAdithI paNa arihaMto jaNAya che ema manAya te rIte paNa ahaMdAdi ja krama che. te arihaMta ja ahaMda AcArya-upAdhyAya bhAvarUpa che. te mahAvIrAdi bhagavAna aSTa mahAprAtihAryAtizayayogathI ahanuM te ja tattvopadezAdithI guru-AcArya, te ja indriya-kaSAya-yogAdinA vinayanathI upAdhyAya. tethI AcAryAdi krama para kahetA chatAM sAmarthyathI ahaMdAdi krama Ave che. e AcArya che eTale jina na hoya evuM nathI, paNa hoya ja. jo dIlAsamaye bhagavAna chA guNAdhika siddhone namaskAra kare che. to bhale kare, koI doSa nathI. kAraNa ke tyAre chadmastha tIrthakara che. e tatkAla arihaMta nathI kevalotpattimAM ja thAya che. prazna-1138 - jo chaghasthatIrthakaranI apekSAe siddho guNAdhika tame mAno to chadmasthatIrthakarane prathama namaskAra kema ? uttara-1138 - barAbara nathI, tyAre ame chadmasthatIrthakarAdi namaskAra mAnatA nathI paraMtu utpanna kevalajJAnavALA ahaMdAdi ja mAnIe chIe. te kevali bhagavAna siddhAdivastu samUhasvarUpanA upadezadAnathI siddho karatAM guNAdhika che. ema jaNAveluM ja che. eTale ahaMdAdi ja namaskAra che. prazna-1139 - jo chaghastha tIrthakarApekSA siddho guNAdhika che to akRtArtha chavastha tIrthakarakALe siddhAdi namaskAra thAya e nyAyI che? uttara-1139- jyAre ahIM bharatAdimAM chadmastha tIrthakara che. tyAre paNa mahAvidehomAM anya kevali ahaMnta che. tethI ahaMdAdi namaskAra nitya che. ema mAnavuM ja yogya che. prayojana-phaLadvAra :- prayojana-karaNakALe ja akSepathI jJAnAvaraNAdikarmakSaya anaMtakarmapugalanA nAza vinA bhAvathI namaskAranI paNa aprApti che. tathA maMgalAgama je karaNakALabhAvi che ane kAlAntarabhAvi Aloka-paraloka bhedathI bhinna be prakAranuM phala che. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara AlokanAM phaLamAM tridaMDI ane divya mAtuluMga vanamAM tathA paralokamAM caMDapiMgala ane kuMDika yakSanAM dRSTAMto che. 265 AlokamAM namaskArathI artha-kAma thAya che, Arogya thAya che ane A arthAnaMda enAthI zubhavipAkavALA thAya che. tathA abhirati thAya che te AlokamAM paNa arthAdithI thAya che ane paralokaviSayA puNyanI niSpatti, siddhi, svarga, sukulapratyAyati temanAthI ja thAya che. vizeSathI prayojana :- namaskAranA lAbhakALe ja tenA upayogathI pratisamaya karmakSaya thAya che tathA sarva kAryomAM pravRtta thayelAne maMgala-avighna hetu namaskAra thAya che. prazna-1140 - namaskAranA upayogathI karmakSaya kaI rIte thAya ? uttara-1140 - e namaskAra zruta-Agama che. ane te zrutopayogarUpa prayojana che te Atmahita-parijJA-bhAvasaMvarAdi bhedathI ghaNA prakAre che. eTale zrutarUpa hovAthI tenA upayogathI karmakSaya thAya ja che. namaskAra niryukti samApta sAmAyika niyukti prazna-1141 - karomi bhaMte sAmAiyaM sUtramAM karomi pada zarUAtamAM che to karaNArthamAM che. evuM kema batAvyuM ? : uttara-1141 - je sUtra Uccaryu temAM "karomi" kahetAM je rIte ghAtu-Duka raLe karaNArthe karI che. tenAthI karomi vacanathI tenA arthabhUta ka2Na ahIM jaNAya che. eTale zarUAtamAM karaNa pada ahIM batAvyuM che. karaNa zabdanA nikSepo- (1) nAma (2) sthApanA (3) dravya (4) kSetra (5) kALa (6) bhAva nAma karaNa H- nAma e ja karaNa, nAmanuM karaNa, nAmathI karaNa, sthApanA karaNa H- karaNa zabdano nyAsa, je karaNano dAtAdino AkAra lAkaDAdimAM sthApita te, dravya karaNa :- vite tavitti raneM karmasAdhana, jyiteneneti karaNasAdhana, te dravyanI kRti karaNa-bhAvasAdhana, yite tasminniti adhikaraNasAdhana. karma-karaNa-adhikaraNa pakSomAM vya raNaM / karmadhAraya samAsa athavA yathA saMbhava bIjA SaSThitatyu. Adi samAsanI apekSA kriyA Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 zrI vizeSAvazyaka bhASyam ja karaNa manAyuM che. dA.ta. dravyasya vera dravya vA vArAM dravya vAra tadvayatirikta dravyakaraNa 2 prakAre (1) saMjJAkaraNa (2) nosaMjJAkaraNa (1) saMjJAkaraNa :- pelukaraNAdi bahubheTavALuM che lATadezamAM rUnI pUNi prasiddha che te ja mahArASTramAM pelu kahevAya che. tenu karaNa vaMzAdimathI zalAkA pelukaraNa-kaTakaraNa, vArtAkaraNa kAMDakaraNa vagere ema anya paNa lokaprasiddha-lokasaMjJAviziSTa karaNa saMjJAkaraNa jANavuM. prazna-1142 - saMjJA eTale nAma, tethI saMjJAkaraNa ane nAmakaraNamAM taphAvata zuM che? baMne eka ja che ne? uttara-1142 - nA e barAbara nathI. kAraNa karaNa evA traNa akSararUpa abhidhAna mAtra ja nAma che. dravya nathI. athavA je karaNArtha vikala vastumAM saMketa mAtrathI karaNa evuM nAma karAya te nAmakaraNa, ane saMjJAkaraNa to pelukaraNAdika pUNIvALavAnI zalAkAdi dravya che, te te pUNikAkaraNarUpathI je dravaNa gamana tasvabhAva kahevAya che. kAraNa ke te pelukaraNAdi dravya karaNazabdArtha rahita nathI. te pUNikAdikaraNa pariNAma yukta che ane karaNa abhiyAna mAtra rUpa zabda nathI. ATalo nAma karaNa-saMjJAkaraNamAM bheda che. prazna-1143 - jo karaNazabdArtharahita saMjJAkaraNa na hoya to e dravyakaraNa zenAthI? e dravyavicAramAM kema kahevAya che? e bhAvakaraNa ja thAya ne? uttara-1143- nA kahevAya, kAraNa ke pelukaraNAdi saMjJAkaraNathI pUrNikAdi dravya karAya che. eTale dravyanuM karaNa dravyakaraNa e vyutpattine AzrayIne e dravyakaraNa kahevAya che. (2) nosaMjJAkaraNa :- prayogathI-vignasAthI-arUDha-aprasiddhakaraNasaMjJA-nosaMjJAkaraNa te karaNa lakSaNa kriyAthI che. arthAta-jo ke zarIra-vAdaLa-indradhanuAdimAM karaNa saMjJA nathI to paNa prayoga vizrasA janita karaNakriyA che eTale te apekSAe emanuM karaNatva virodhi nathI. ajIvadravyonuM vignasAkaraNa Adi ane anAdi hoya che. tyAM dhama-dhama-kAzAstikAyanuM saMghAtanA karaNapradezonuM paraspara saMmati-avasthAnarUpa karaNa anAdirUpa jANavuM. prazna-1144- vastunI kRti-nivRti karaNa kahevAya che. te ghaTa-aTaka-kaTAdita sAdi ja hoya che tethI jo tame te karaNa anAdi kaho to mArI mA vAMjaNI che enI jema sarvathA viruddha thAya che? uttara-1144 - nA, kAraNa ke dharmAstikAyAdi pradezonuM pasparara je samyagAdhAnaanAdikALathI saMhati-avasthAna che, te ghAtuo ane kArya hovAthI ahIM karaNa tarIke mAnya Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 267 che. apUrva nivRtti e karaNa nathI, ane dharmAstikAyAdi pradeza rAzinA saMhati-avasthAnanuM anAditva kAMIpaNa virodhavALuM nathI. e anAdi che. athavA upacArathI dharmAstikAyAdinuM karaNa sAdi jANavuM. ghaTAdivastuone AzrayIne saMyoga-vibhAgAdi karaNa arthAt AkAzAdinAM ghaTAdisaMyogAdi sAdi ane sAMta che, tethI je temano ghaTAdi sAthe saMyogAdikaraNa che te sAdi ja hoya che athavA paryAya rUpe jainone sarva vastu Adi-sAta ja hoya che. eTale paryAyone AzrayIne AkAzavagerenuM paNa karaNa sAdika jANavuM. e pramANe arUpI ajIva dravyonuM vignasAkaraNa Adi-anAdirUpe samajavuM. rUpIajIvadravyAzrayI - vAdaLa-Indradhanu-paramANu vagere rUpIajIvadravyonuM vignasAkaraNa cakSuthI dekhAya che. eTale cAkSuSa che. ane paramANuM kayaNuMkAdinuM cakSugocarAtIta che eTale acakSuSa che. A baMne saMghAta-bhedakRta ghaNA bhedavALuM sAdika che. vAdaLAdinA keTalAka pudgalono saMghAta ane keTalAkano bheda thAya che eTale te nAnArUpa che. taNuMkAdimAM paramANunuM to skaMdhathI bhedakRta karaNa ja che. kAraNa-kRti-svabhAvathI ja nivRtti, nahi ke kriyate Iti karaNa. e pramANe baMne prakAranA vignasAkaraNa jaNAvyA. prayogakaraNa - prayoga-jIvavyApAra tenAthI je karavuM te prayogakaraNa-te sajIva-ajIva ema ghaNA prakAre che. sajIva-pAMce zarIronuM-mUlakaraNa-uttarakaraNarUpa. mULakaraNa-pAMce zarIronuM Adya pudgala saMghAtakaraNa te, uttarakaraNa-prathama traNa zarIronuM hoya che, teja-kAzmaNanuM nahi. prazna-1145- prathama traNa zarIronAM zira-ura vagere aMgo kara-caraNAdithI AMgaLIo vagere upAMgo hoya che tyAM keTaluM mULakaraNane keTaluM uttarakaraNa che? uttara-1145 - zira, ura, pITha, be bAhu, udara, be jaMghA A ATha aMgonuM nirmANa te mULakaraNa. bIjuM badhuM uttara karaNa che. tathA audArika-vaikriyanuM keza-nakha-dAMtAdi saMskArarUpa je kezAdikarma che te paNa temanuM uttarakaraNa che. tathA tuTelA kAnAdi avayavanA saMghAnAdirUpa audArikamAM ane kezAdi saMsthApanarUpa vaikriyamAM Ama baMne zarIromAM saMsthApana-aneka prakAranuM hoya che. prathama zarIramAM lakSapAka talAdithI varNAdinuM vizeSApAdana te tenuM uttarakaraNa ane kezAdinA upacayanarUpa saMskaraNa te vaikriya zarIranuM uttarakaraNa che. anyarIte trividha jIvaprayogakaraNa - athavA audArikanuM saMghAta-parizATana ane ubhaya traNa prakAre karaNa jANavuM. pUrvabhavika audArikazarIrane choDIne AgaLanA bhAvamAM pharIthI te gatimAM je pudgalonuM saMghAtana-grahaNa ane te ja audArikazarIra choDIne sarvathA tenA pudgalono tyAga te parizATa kahevAya che. ane badhA saMghAta-parizATanA apAMtarAla samayomAM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 zrI vizeSAvazyaka bhASyam ubhaya jANavuM. prathama zarIrane trividhakaraNa hoya che. chellA bene saMghAta nathI hotuM. choDelA te baMne pharI grahaNa thatA nathI. kAlapariNAma :- audArikazarIra pudgalonuM prathama saMghAta 1 samaya ja hoya che. tyAra bAda ubhayakaraNa ane pugalono paripATa paNa eka ja samaya. audArikAdino saMghAtaparipATa ubhayakAla-256 Avali pramANa AyuSyanI jaghanyasthitirUpa kSullakabhava grahaNa kahevAya che. te vigraha samayomAMthI ekadhArA ane saMghAta samaye anyUna saMghAta-parizATalakSaNa ubhayanuM jaghanya traNa samayanuM nyUna sthitimAna thAya che. prazna-1146 - vihilAmo ri pa vI vale nokAmannA taphag af ghAva nADIvahiM nAyaDu vadhe che e sUtrathI jyAre nIcenI trasanADInA bahAranAbhAgathI urdhvalokamAM trasanADinI bahAra ja nigodAdi jIva 4 samaye utpanna thAya che tyAre vigrahagatimAM apAntarAlagatimAM prathama traNasamayo cotho saMghAta samaya ema 4 samaya nyUna kSullakabhavagrahaNa saMghAta-paripATa ubhayano jaghanya kALa prApta thAya che to ahIM traNasamaya jUna kSullakabhavagrahaNa jaghanya kAla kema kaho cho? uttara-1146 - sAcI vAta che, paNa A cArasamayanI vigrahagatimAM je prathama samaya che te ahIM parabhavano prathama samaya vivaDhyo nathI paNa, pUrvabhavano carama samaya ja vivakSita che, kemake tyAM pUrvabhavanuM zarIra mucyamAna che ane muzyamAna mukta evo vyavahAranaya Azraya che. athavA ahIM trasajIva saMbaMdhi apAMrAlagatinI vivakSA hoI ane trasajIvo utkRSTathI paNa trIjA samaye utpattisthAne pahoMce che. eTale doSa nathI. ema ame mAnIe chIe tattva vahuzruta paMcam ahIM kSullakabhava grahaNo 1 zvAsozvAsamAM sAdhika 17 mAnavA (ghuDDAmavaraNa sattarasa havaMti ANupANAmmi) utkRSTa parizATanA kALa - je devakuru AdimAM utpanna audArikazarIranuM prathama samaye saMghAta karIne traNapalyopama utkRSTAyu pALIne mare che. tene saMghAtanyUna traNapalyopama utkRSTa saMghAta-paripATobhayakALa prApta thAya che. prazna-1147 - e eka samaya ja nyUna kema kahevAya? kAraNa ke jema zarIragrahaNanA prathama samaye sarvasaMghAta che tema mokSa samaye sarvaparizATa hoya che. tethI te parizATasamaya dUra karatA traNa palyopamamAM 2 samayajUna ja e prApta thAya ne? uttara-1147 - bhavanA caramasamaye paNa saMghAta-parizATa ubhaya ja prApta thAya che ane je zarIrapudgalono kevala parizATa ja che te parabhavanA prathama samaye ja mAnavo ema nizcayanayano mata che eTale te paripATa samayanyUna saMghAta-paripATobhaya kALa na hoya. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 269 nizcayavyavahAranI A viSayamAM vicAraNA : vyavahAranaya :- je parabhavanA prathama samaye jo tu zATa mAne ane nirvigrahathI RjuzreNIthI ja utpanna thanAra ne te ja samaye saMghAta mAne to sarva zAsaMghAta yugapatuM eka ja samayamAM viruddha te baMne prApta thAya che. sarvazATa pUrvabhavazarIra saMbaMdhi ane sarvasaMghAta AgAmI bhavazarIrasaMbaMdhi che ane be bhavanA zarIra eka sAthe hoya e to atyaMta viruddha che. nizcayanayaH- je kAraNathI kriyA-niSTakALanA abhedathI parabhavanA Adya samaye jatuM evuM pUrvabhavanuM zarIra naSTa thayuM ane utpanna thatuM AgaLanuM zarIra utpanna thayuM. te kAraNe tyAM mokSagrahaNa manAtAM koI virodha nathI. mucyamAna mukta tarIke eka ja AgaLanA bhavanuM zarIra tyAM che paraMtu maraNasamaya parabhavanA prathama samaya tarIke ja mAnavo. nahito doSa saMbhave, cyavana samaye Abhava nathI kemake Abhavadeha ane Ayu. mucyamAna che mucyamAno sarvathA vimokSa che. kriyAniSThAkALa abheda che. jema atIta janmamAM A bhava nathI tema myuti samaye paNa te nathI ja. eTale jo te smRtisamaye paNa parabhava tuM na mAne to e saMsArI jIva koNa thAya. A bhavanuM to enuM niSedha ja che ane parabhavatva haju utpanna thayuM nathI ? ane saMsArItvathI muktano vyapadeza na hoI e nircapadeza ja thAya. vyavavahAra naya :- jema vigrahakALe vigrahagati dvArA parabhavamAM jatI vakhate parabhakidehAbhAve paNa jIvanuM parabhavagrahaNa-nArakAdipArabhavikavyapadeza che. tema myuti samaye paNa A bhavazarIrabhAve paNa Abhava paNa jo hoya to zuM doSa? koI nahi. nyAya samAna che. nizcaya naya :- je kAraNathI apAMtarAlagatimAM jIvano vigrahakALa che pUrvabhavakALa nahi tethI ja dehAbhAve paNa e parabhavasaMbaMdhitvathI vyavapadezya che. parabhavAyu udIrNa hovAthI ane pUrvabhavAyu pahelAM ja kSINa hovAthI ane nirAyuSa jIvano saMsAramAM abhAva hovAthI. zruti samaye pUrvabhavadeha nathI kemake te choDelo che. ane vigraha nathI vakrIbhAva che. jo ema hoya to te zrutisamaya Abhava-parabhavika bhavasamayomAMthI kayo samaya hoya? vyavahAra naya :- e to meM kahyuM che jemake vigrahakALe parabhavadehAbhAve paNa parabhava che tema myutisamaye A bhava dehAbhAve paNa Abhava hoya zuM doSa che ? nizcaya naya :- te A sAcuM bolyuM paNa barAbara nathI. daSTAMta-daSTAMtikanI viSamatA che. kemake jema smRtisamaye Abhava dehAbhAva tema AbhavAyuSyano paNa abhAva ja che. te paNa nijIrNamAna nijirNa che. tethI zrutisamaye e Abhava kaI rIte thAya, AbhavAyu udayano abhAva hovAthI? vigrahakALe parabhavAyu udayathI parabhavatva ghaTe che, eTale parabhava myutisamaya parabhavAyuSkodayAt vigrahakALavat ema mAnavuM yogya che nahito, tenA nircapadeza thavAnI Apatti Ave. bhA -2/20 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 zrI vizeSAvazyaka bhASyam saMghAtano jaghanyaaMtarakALa :- (dArika) ekavAra audArika zarIrano saMghAta karIne pharI saMghAta karatA traNa samaya nyUna kSullakabhavagrahaNa ja aMtarakAla Ave che. te jyAre koI ekendriya jIva marI 2 samayavigrahamAM pharI kSullakabhava AyumAM (pRthvI AdimAM) utpanna thaI trIjA samaye audArikano saMghAta karI yathokta traNa samaya nyUna sullakabhava saMghAta-parizITa ubhaya karI, marelo vigraha vinA ja RjuzreNIthI AgalA pRthvI AdibhavomAM utpanna thayelo audArika zarIrano saMghAta kare che tyAre te jIvano ane audArika zarIra saMghAtano traNa samaya nyUna kSullakabhava lakSaNa jaghanya aMtara kALa jANavo. utkRSTa saMghAtAMtarakALa - samayAdhika pUrvakoTayadhika 33 sAgaropama A kALa 3jA samaye saMghAta karatA Ave che. koIka pUrvabhavathI vigrahavinA ja manuSyamAM AvI prathama samaye saMghAta karI pUrvakoTi rahI pachI. jayeSTAyurUpa 33 sAgaropama anuttaramAM anubhavI tyAMthI cyavI ra samaya vigrahamAM karIne kare che. ahIM vigraha saMbaMdhi 2 samayamAMthI 1 pUrvanI pUrvakoTimAM naMkhAya che eTale samayAdhika pUrvakoTayAdhika 33 sAgaropama audArikanuM utkRSTa saMghAtAMtara siddha thAya che. tathA upalakSaNathI pUrvakoTi Ayu malyane 7mI narake utpanna thaI pharI matsyamAM utpannanuM A aMtara jANavuM. ubhayanuM jaghanya-utkRSTa aMtarakALaH- nirvigraha saMghAta hoya to ubhayano 1 samaya jaghanya aMtara arthAt audArika zarIrI AyuSya sudhI jeTalA saMghAta-parizITa ubhaya karIne AgaLanA zarIramAM avigrahathI utpanna thaI audArikano ja saMghAta karI, pharI te ubhayane AraMbhe che. teno te ja eka saMghAta samaya jaghanya ubhayAntara thAya che. utkRSTAMtara-traNa samaya+33 sAgaropama te devAdimAM ke apratiSThAnamAM 33 sAgaropama Ayu anubhavI ahIM AvelAne trIjA samaye saMghAta karatA prApta thAya che. ahIM koI manuSyAdi svabhavanA carama samaye saMghAta parizATa ubhaya karIne anuttara/apratiSThAnamAM jyAre 33 sAgaropama anubhavI, 2 samaya vigrahathI pharI ahIM AvI, 3jA samaye audArika saMghAta karI ubhaya AraMbhe che tyAre 2 vigraha samayo ane 1 saMghAta samaya ane devAdibhavasaMbaMdhi ubhayAntara 33 sAgaropama adhika traNa samaya utkRSTa aMtara prApta thAya che. audArika parizATa jaghanya-utkRSTa aMtaro - jaghanya-kSullakabhava grahaNa, utkRSTa pUrvakoTayadhika 33 sAgaropama. prazna-1148 - amane e khabara nathI ke jaghanya pakSamAM samayona kSullakabhava grahaNanI prApti ane utkRSTa pakSamAM paNa samayAna pUrvakoTayAdhika 33 sAgaropama prApta thAya che. jemake je kSullakabhava evA vanaspatyAdimAM utpanna thAya che, te bhavanA prathama samayamAM pUrva audArika Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 271 zarIranuM sarvazATa kare che. pachI kSullakabhava paryata marelo pharIthI parabhavAdya samaye dArikano sarvazATa kare che. Ama, audArika zATanA avAMtaramAM jaghanyathI samayona kSullakabhava prApta thAya che, utkRSTa pakSamAM paNa saMyamanuSya koI marelo devabhavAgha samaye audArikano sarvazATa karI 33 sAgaropama anubhavI pUrvakoTiAyu manuSyomAM utpanna thaI marelo jyAre pharIthI parabhavAdya samaye audArikano sarvazATa kare che, ane pUrvakoTimAMthI 1 samaya devAyumAM naMkhAya che te audArika zATanA avAMtaramAM utkRSTathI samayAnapUrvakoTayAdhika 33 sAgaropama Ave che e kaI rIte samajavuM? uttara-1148 - sAcI vAta che, paraMtu ahIM kSullakabhavagrahaNanA prathama samaye paripATa manAto nathI. paraMtu pUrvabhavanA caramasamaye vigacchad avigatam evo vyavahAranayamatane AzrayIne devabhavanA Adha samaye paripATa na karAya, paraMtu saMyatanA caramasamaye thAya che. ahIM paNa vyavahAranayamatanA AzrayathI thAya che. Ama jaghanya ane utkRSTa pado AdimAM vyavahAranayamatAzrayI che ane aMte nizcayamatAzrayIne sarva bhASyakArokta aviruddha thAya che ema vRddho kahe che tattva paramagurava patra vinti ! - vaikriyano jaghanya saMghAtakAla :- 1 samaya, audArika zarIrI uttaravaikriya labdhivALA tiryaMca-manuSyonA vaikriyakaraNanI zarUAtamAM prathama eka samaye saMghAta thAya che tenI apekSAe jANavo athavA deva-nArakono vaikriyazarIragrahaNanA prAraMbhe 1 samayamAM saMghAta thAya che tenI apekSAe vaikriya saMghAtano jaghanyakALa eka samayano che. vaikriyano utkRSTa saMghAtakALa -2 samaya, je audArikazarIrI 1 samaya uttara vaikriyazarIra karIne marelo bIjA samaye RjugatithI devomAM jAya che. tyAM prathama samaye vaikriya saMghAta kare che teno eka vaikriya saMghAta samaya ahIMne ne bIjA deva saMbaMdhI ema utkRSTathI be samayano vaikriya saMghAtakALa thAya. vaikriyano jaghanya-utkRSTa saMghAta-parizITa ubhayakALaH- jaghanyakALa 1 samaya che. 2 samaya vaikriya karIne marelAno jANavo. koIe uttaravaikriyazarIra AraMbhya te tyAM prathama samaye saMghAta karIne rajA samaye saMghAta-parizITa ubhaya karIne jyAre mare tyAre saMghAta-paripATa ubhayano 1 samaya jaghanyakALa thAya che. utkRSTa-oLaMgI na zakAya eTalA aMtaranA sAgaropama ke 1 saMghAta samaya nyUna 33 sAgaropama anuttara-apratiSThAnamAM jANavA-parizAsakALa 1 samaya. vaikriya saMghAtano jaghanya aMtarakALa - 1 samaya, audArika zarIrI 1 samaya uttara vaikriya karIne marelAno bIjo samaya vigrahamAM karIne, 3jA samaye devalokamAM vaikriya zarIra saMghAta Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 zrI vizeSAvazyaka bhASyam karanArano jANavo. ahIM pUrvanA uttara vaikriya saMghAta ane deva vaikriya saMghAtano eka vigraha samaya aMtara thAya che. athavA 2 samaya uttara vaikriya karIne trIjA samaye marelA te ja audArika jIvano ane vigrahavinA devamAM utpannano te ja trIjA samaye deva vaikriya saMghAta karatA 1 saMghAta parizATasamaya saMghAta aMtara thAya che. vaikriya ubhayano jaghanya aMtarakALa ane parizATano jaghanya aMtarakALa :- ubhaya-1 samaya, aMtarmuhUrtakALa vikarvIne-vaikriyazarIramAM rahI marelA devamAM RjugatithI janArA jIvano saMghAtasamaya aMtara arthAt je audArika zarIrI vaikriya labdhivALo, karela vaikriyazarIravALo paripUrNa tiryaMca-manuSya vaikriya sthitikALa sudhI saMghAta-paripATa karIne mare, ane avigrahathI devamAM utpanna thaI 1lA samaye vaikriya saMghAta kare che, bIjA vagere samayamAM saMghAta-parizITa te saMbaMdhi ubhayano aMtaramAM 1 saMghAta samaya thAya che. prazna-1149- jo ema hoya to viravitriya maya evuM cira' grahaNa nirarthaka thAya che. kAraNa ke ahIM, manuSyAdimAM je cira ke alpakALa sudhI vaikriya saMghAta parizATa karIne avigrahathI devamAM utpanna thAya che, tenAthI ja prayojana che to cirazabdanA vizeSaNa tarIke zuM jarUra che? uttara-1149 - sAcuM. paraMtu prathama samaye maraNanA niSedhamATe Ama kahyuM che. athavA vaikriya saMghAta pachI vicAratA saprayojana hovAthI bIjA vagere samayomAM Akasmika samApta (pra.asamApta) vaikriyAnuM paNa maraNa kahyuM che. ahIM asamApta vaikriyAnuM paNa maraNa batAvavAthI kAMIka prayojana che. e batAvavAM cira grahaNathI paripUrNa aMtarmuhUrta manuSyAdivaikriya sthitikALathI paNa AcArya anujJA karI che. eTale doSa nathI. ekavAra vaikriyasarvazATa karIne pharIthI te karanAranuM jaghanya aMtara aMtarmuhUrta hoya che. jemake koI audArikazarIrI vaikriya labdhivALo koI prayojanamAM vaikriyazarIra karIne sarvakArya siddha thayA pachI aMte teno sarvaparipATa karIne pharI audArika zarIrane Azraya kare che tyAM aMtarmuhUrta rahIne pharI prayojana AvatAM vaikriya kare che ane aMtarmuhUrta rahIne pharI audArikamAM Avato vaikriyano sarvazATa kare che. eTale vaikriyanA zATa ane sarvazATanA aMtaramAM audArika vaikriyagata 2 aMtarmuhUrta thAya che A be aMtarmuhUrta dvArA paNa moTuM aMtarmuhUrta vivakSita che. eTale jaghanya vaikriyazATanuM aMtara aMtarmuhUrta ghaTe che. vaikriya traNeyano utkRSTatara kALa - koIjIva vaikriyazarIranA saMghAtAditraNene karIne vanaspatimAM utpanna thAya che tyAM anaMtakALa pasAra karI uddharIne pharI vaikriyazarIra prApta karI te traNa saMghAtAdi kare che tyAre tenA saMbaMdhi te ja anaMtotsarpiNI-avasarpiNIrUpa vanaspatikALa utkRSTa aMtarakALa thAya che. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 273 AhArakazarIranA traNeno kALa ane aMtara :- saMghAtane paripATa pratyeka 1 samaya, ubhayakALa 2 prakArano-utkRSTa-jaghanya, tathA saMghAta-parizATa-ubhayanuM aMtaratrika jaghanya, A badhuM aMtarmuhUrtakALa jANavuM. phakta te aMtarmuhUrta nAnuM-moTuM taratamatAthI jANavuM. kAraNa ke AhArakazarIra aMtarmuhUrta sthiti ja hoya che eTale tenA saMbaMdhi saMghAta parizATaubhaya jaghanya-utkRSTa aMtarmuhUrta kALabhAvi siddha che. ekavAra karela AhArakazarIrane prayojana pachI choDIne 14pUrvI jaghanyathI aMtarmuhUrtamAM pharIthI prayojana AvatAM kare che. eTale tadgata saMghAta-paripATa-ubhayanuM jaghanya aMtara aMtarmuhUrta thAya che. utkRSTa-traNeyanuM kiMciyunAdhapugala parAvartarUpa thAya che. ane e je caudapUrvI AhAraka zarIra karIne pramAdathI paDelo vanaspatyAdimAM uktakALa rahIne pharI caudapUrvI thaIne AhAraka zarIra kare che tenuM jANavuM. taijasa-kAzmaNano saMghAtAdivicAra - saMghAta nathI, kemake saMtAnabhAve te anAdikALathI pravarte che ane saMghAta gRhyamANa zarIranA prathama samaye thAya che. sarvaparizATa paNa abhavyone nathI. bhavyone keTalAkane zaileSInA carama samaye zATa hoya te 1 samayano, ubhayano anAdianaMta hovAthI tyAga hoto nathI. abhavyone hoya che. keTalAka bhavyone anAdi-sAnta baMne hoya. tyAre sarvathA tenA tyAgathI emane aMtara na ja hoya te baMne abhavyone-anAdi anaMtakALa tathA bhavyone-sanidhana chatAM atyaMtaviyogathI tyAga hovAthI ane pharI grahaNa na hovAthI, kAraNa ke choDelA pharI grahaNamAM ja aMtarakALa saMbhave. ajIvakaraNa:- paTanuM saMghAtana, zaMkhanuM parizATana ane zakaTanA ubhayarUpa e sarva ajIva karaNa jANavuM, sthANunA saMghAta-parizATa ane ubhaya thatA nathI. e rIte jIvanA vyApArathI je je ajIvonAM varNAdi karAya athavA rUpakarmAdi karAya, te te sarva ajIvakaraNa che. kSetrakaraNa :- kSetrasthakaraNa, paryAyone AzrayIne, kSetrekaraNa puNyAdinuM je kSetramAM karavuM te. kAlakaraNa - akutrima hovAthI karaNa nathI. paNa kSetranI jema dravya-paryAyanI vivakSAthI thAya. athavA jyotiSa mArgamAM prasiddha kAlakaraNa :- bava-bAlavAdi 7 carakaraNa, zakuni Adi 4 sthirakaraNo jyotiSThAdi graMthomAMthI jANavA. 335vA bhAvakaraNa - jIvabhAvakaraNa-ajIvabhAvakaraNa ema be prakAranuM che. ajIvabhAvakaraNa - aparaprayogajanya-te abhra-indradhanu Adi ajIvonA ajIvarUpAdi paryAyo rUpa avasthA-svarUpa je ajIvabhAvakaraNanuM che te ajIvarUpAdi paryAyAvastha paraprayogavinA ja je abhrAdi ajIvonA rUpa-rasa-gaMdha-sparzana-saMsthAnAdi paryAyakaraNa te ajIvabhAvakaraNa. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 zrI vizeSAvazyaka bhASyam - to pachI dravyavisasAkaraNathI emAM zuM bheda che ? prazna-1150 uttara-1150 - te ajIvonA paryAyo-rUpAdinI prAdhAnyathI vivakSA apekSAe arthAtpahelAM dravya prAdhAnya vivakSAthI dravyavisrasAkaraNa kahyuM hatuM ane ahIM paryAya prAdhAnyApekSAe bhAvAjIvakaraNa kahyuM che. jIvabhAvakaraNa :- zrutajJAnabhAvakaraNa-nozrutajJAnabhAvakaraNa ema be prakAranuM che. prazna-1151 - jema zrutajJAna jIvano bhAva che tema zeSajJAno paNa che to matyAdizAna bhAvakaraNa paNa kema na kahyuM ? uttara-1151 sAcuM che, chatAM jema parAdhIna hovAthI gurU-upadezAdithI zrutajJAna karAya che tema zeSajJAno nathI karAtA. teo svAvaraNakSayopazama-kSayadvArA svataH ja thAya che. ema samyaktvAdi jIvabhAvo paNa ekAnte parAyata nathI. teono nA2kAdimAM anyathA bhAva hovAthI. - zrutakaraNa :- zrutajJAnakaraNa paNa 2 prakAre che-laukika-lokottara. teo baMne paNa-baddhaabaddha be prakAre che. tyAM gadya-padya rUpe raceluM baddha-zAstropadezarUpa hoya che. je azAsropadezarUpa kaMThathI ja bolAya che te abaddha kahevAya che. baddhAbaddha paNa be prakAre che zabdakaraNa ane nizIthakaraNa. uktivizeSa-zabdakaraNa athavA prakAzapATha zabdakaraNa athavA udAttAdisvaravizeSa zabdakaraNa kahevAya che. guDhArtha-rahasyasUtrArtha-rahasyamaya sUtra ane artha-nizIthakaraNa kahevAya che. laukika abaddhazruta :- lokamAM anibaddha upadezamAtrarUpa, zAstramAM nibaddha na hoya evA mallonA karaNavizeSarUpa aDDIkA-pratyaDDIkA vagere laukika abaddha zrutakaraNa jANavA. lokottara aba%0zruta :- 500 Adezo marUdevI AdinA-jemake atyaMta sthAvara anAdi vanaspatikAyathI uddharIne marUdevI prathama jinamAtA siddha thayA vagere lokottara abaddha zrutakaraNa kahevAya che. prazna-1152 - ahIM bhAvakaraNAdhikAramAM aprastuta zabdAdidravyakaraNano upanyAsa zA mATe ? Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 gujarAtI praznottara uttara-115ra - zabdAdidravyakaraNamAM bhAvazruta ja vivalita che, prakAzapAThAdi zabdakaraNamAM phakta zabdanI ja vivaphA nathI. paNa te zabdanuM je kAraNarUpa-kAryarUpabhAvakRta che te ja zabdaviziSTa ahIM vivakSita che eTale doSa nathI. noDyutakaraNa :- no zabda sarvaniSedhavacana che eTale zrutavyatirikta je tapasaMyamAdirUpa jIvabhAvanuM karaNa te nozrutabhAvakaraNa che te 2 prakAre che (1) guNakaraNa tathA mana vagere yogonuM karaNa te (2) yojanAbhidhAnakaraNa. guNakaraNa :- tapasaMyamanuM karaNa athavA mUlaguNakaraNa ane uttaraguNakaraNa. yogakaraNa :- satyAdi bhedathI 4 prakAranAM mana-vacana ane audArika-mizrAdibhedathI 7 prakAre kAya e rIte A kriyA paNa 15 prakAranI yojanAkaraNa tarIke jANavI. SavidhakaraNa samApta prazna-1153 - A chae karaNabhedomAM sAmAyikakaraNa kyA bhedamAM avatare? uttara-1153 - badhA karaNomAM yathAsaMbhava avatare che tyAM samyakta-zruta-tapa-saMyamAdi guNo jIvadravyaparyAya hovAthI ane paryAya dvavyAnanya hovAthI e dravyakaraNa thAya ja che ema enI nAmAdi karaNatA paNa yathAsaMbhava bhAvathI samyakvAdisAmAyiko jIva bhAva hoI e vizeSathI bhAvakaraNa che. prazna-1154- bhAvakaraNanA pahelA ghaNA bhedo che ema kahyuM che to zuM e badhA prakAranA bhAvakaraNomAM avatare che? uttara-1154- nA, zrutakaraNa, baddhazrutakaraNa ane zabdakaraNa zrutasAmAyika ja thAya che te ja e rUpe ghaTe che. cAritrasAmAyika nathI thatuM. tenI A rUpatA saMbhavatI nathI. prazna-1155 - to cAritra sAmAyika kyA bhAvakaraNa bhedamAM avatare che? uttara-1155 -no zrutakaraNanA prathamabheda guNakaraNamAM, kAraNa te tapa-saMyama guNAtmaka che eTale yathAsaMbhava zrutakaraNa paNa e thAya che; kAraNa ke prazastavANIrUpa cAritra bhedabhUta vacana samitino emAM avatAra che. tathA suprazasta yojanAkaraNa bhedamAM paNa e suprazasta mana-vacana-kAyArUpa hovAthI avatare che. sAmAyika karaNanA 9 anuyoga dvAro - prazna-1156 - (1) kRtAkRta:- sAmAyika kRta karAya ke akRta? baMne pakSamAM doSa che. jemake kRta karAya nahi, sadbhAvathI AgaLa paNa vidyamAna che, jemake cirakRtaghaTa, kRtanA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 zrI vizeSAvazyaka bhASyam karaNamAM nitya kriyA karavAno prasaMga ane kriyAnI niSphaLatA che karela ja hovAthI. have jo kareluM paNa karAya to karaNanI pariniSThA nathI, kRtatva sAmAnyathI paNa vRtti diye ema kahetAM vastunuM sarvadA sattva mAneluM thAya, je sarvadA sat che te AkAzavat nitya che. ane nitya vastumAM e akRta che, kRta che ke kriyamANa che evo vyapadeza thato nathI. ema karavAmAM nityanI anitya thavAnI Apatti Ave che. have amRtapakSa :- sarvathA na karAya atyaMtAbhAva hovAthI khapuSpavatuM athavA sUtramAM savizeSatara nityakriyAdi doSo jaNAvyA che te mujaba have kriyamANa karAya tote vastu sat ke asat kalpAya? jo sat to kRpakSamAM kahelA sarvadoSo Ave che ane asattvapakSamAM akRtapakSanA doSo che. have jo sadasatuM karAtuM manAya te paNa barAbara nathI. ubhayapakSamAM kahelA doSo Ave che. eTale sarvathA sAmAyika karAya nahi to tenuM karaNa kyAMthI? uttara-1156 - sarvathA sAmAyika na karAya evo je tuM niSedha kare che temAM paNa A to samAna ja che ke e kRta karAya, akRta ke kriyamANa karAya uktanyAyanI to te paNa sarvathA na karAya. eTale pratiSedhAbhAve koNe sAmAyikano niSedha karyo ? koIe nahi eTale e karAya ja. have jo A pratiSedhavacana kahe te kRta paNa sat nakRta akRta sata na kRta ke kriyamANapaNa na kRta to paNa koIka uccAraNAdi prakAre hoya. jema koIpaNa rIte te pratiSedhavacana karyuM tathA sAmAyika paNa koI rIte karAyuM to tyAM paNa tuM zuM doSa Ape? naigamAdi naya mate - dravyArthika rUpa azuddhanayonA mate akRta sAmAyika che, AkAza jema nitya hovAthI, zuddha-nizcayanayarUpa RjusUtrAdinuM te ghaTanI jema kRta che ane siddhAMta mate ekAMte kRta sAmAyika karAtuM nathI ke ekAMte akRta karAtuM nathI paNa kRtAkRta karAya che athavA siddhAMta sthitithI vivakSAvazAt kRtAdi 4 bhAMgAothI koI vastu karAya ane koI na karAya. koI kArya koI rUpe kata karAya che, koI akRta karAya che, koI kRtAkRta karAya che, athavA koI kriyamANa karAya che ane koIka to 4mAMthI eka rIte nathI karAtuM jemake dRSTAMta- (1) pUrve kRta ja ghaDo tarUpe karAya che. mUrtiDA vasthAmAM paNa rUpAdino saddabhAva hovAthI saMsthAna-jalAharaNazaktithI pUrva akRta karAya che. rUpa ane saMsthAnazakti e baMne rUpe paNa vivakSita e pUrve kRtAkRta karAya che. utpatti samaye karAto kriyamANa karAya che, pUrve niSpanna ghaTa, ghaTa paryAyathI karAto nathI. paraparyAyo paTAdidharmothI pUrve amRta ghaTa nathI karAto. paraparyAyo dvArA vastu karavI zakya nathI ane kriyamANa utpattisamaye kuMbha paTatayA nathI karato, ema sarve kRtAdi prakAre kuMbha nathI karAto. A rIte yathAkathita vivakSAthI vastu kriyamANa-akriyamANa kahI athavA anya vivakSAthI te batAve che.. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 277 dravya :- eka vivakSita puruSadravyane AzrayIne kRta sAmAyika sAdi-sAMta hovAthI nAnApuruSadravyone AzrayIne akRta-anAdi-aMta hovAthI dravyAdi catuSkane AzrayIne kRtaakRta sAmAyika vicAravuM. kSetra :- bharatairAvata kSetrAzrayIne kRta, mahAvideha kSetromAM akRta, kALa - utsarpiNI-avasarpiNI kALAzrayIne kRta, vyavacchidyamAna hovAthI anitya. no utsarpiNI avasarpiNI kALAzrayI akRta. bhava - eka puruSopayogAzrayIne kRta, nAnApuruSa upayogAzrayIne akRta che. prazna-1157- (2) na kAM uddeza nirdeza nirgama ahIM sAmAyikano nirgama kahetAM mahAvIrathI te nIkaLyuM evuM pratipAdanathI vena vRtta e kaheluM ja che ahIM pharI zA mATe pUcho cho ? uttara-1157 - te tIrthaMkarAdi sAmAyikanA bAhyakartA tyAM kahyA che. ahIM to vizeSathI aMtaraMga kartA jijJASita che te naiRRyika sAmAyikane karanAra sAdhu vagere jANavA. te sAmAyika pariNAmAnanya che. athavA tyAM nirgama dvAramAM bhagavAnatIrthaMkara svaMyabaddha hoI svataMtra kartA kahela che. ahIM te tIrthakaranA prayojana evA kAraka sAdhuAdi kartA mAnya che. athavA ahIM kartA sarvakAraka pariNAmAnanyarUpa mAnya che. te sAdhu Adi ja sAmAyikano anuSThAtA mAnavo. jemake-sAmAyika karato e kartA, kriyamANa tarIke karmarUpa sAmAyikathI ananya hovAthI karma, je karaNabhUta adhyavasAyathI sAmAyika e kare che tenAthI abhinna hoI karaNa, gurudvArA ene sAmAyika apAya che eTale saMpradAna. enAthI ziSya-praziSTa paraMparA dvArA sAmAyika pravartaze eTale apAdAna, svapariNAmamAM avyavacchinna sAmAyika dhAraNa kare che eTale adhikaraNa A rIte sarvakAraka pariNAmAnanyarUpa e kartA thAya che. prazna-1158 - jo aMtaraMga prayojya ane sarvakArakapariNAmAnanyarUpa kartA sAdhunI ahIM vivakSA che to jinendra ane gaNadharo dvArA karAyeluM ema kema kahyuM jinendragaNadharonI to ahIM vivaphA nathI? uttara-1158 - sAcuM che, paraMtu jinendranuM paNa aMtaraMga kartutva-pariNAmAnandutvarUpa kartutva prAyaH viruddha nathI. teoe paNa te anuSThAna karyuM che. gaNadharonuM to prayojya kartutva paNa ghaTe ja che, teo jinendra prayojaya che. eTale jinendra-gaNadharono upavAsa paNa virodhi nathI. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam - (3) veSu yite :- naigamanaya :- manojJa zayana-AsanAdimAM rahelAne te karAya che, kemake te manojJapariNAmamAM kAraNa che, saMgrahAdinayo-ekAnte manojJa dravya ja manojJapariNAmakAraNa thatuM nathI. vyabhicAra che. manojJamAM paNa koIne svAbhiprAyathI amanojJapariNAma hoI zake ane amanojJamAM paNa koIne manojJa pariNAma saMbhave che. eTale sarvadravyomAM rahelo sAmAyika kare che. 278 prazna-1 159 - upodghAtamAM vighna vinheM gAthAmAM veju sAmAyinta mavati ema kaheluM ja che to ahIM pharIthI pRcchA avasara kyAMthI ? uttara-1159 - nA, tyAM kayA dravya-paryAyo sAmAyikanA viSayarUpa hoya che ema kahyuM che, tyAM javAba che. 'sarvagata saMmata' ahIM to kyA dravyomAM rahelAno sAmAyikalAbha thAya che ema kahevAya che ATalo moTo pharaka che. prazna-1160 - to sarvadravyomAM avasthAna kaI rIte saMbhave ke jethI zeSa sarvadravyomAM ema kahe che. (3386) kAraNa ke sarvAkAzAdidravyomAM koI raheluM nathI ? uttara-1160 - jAtimAtravacanathI sarvadravyamAtranI ahIM vivakSA che ane jAtimAtra sarvadravyanA eka dezamAM paNa prApta thAya che. prazna-1161 - zuM dezathI paNa sarvadravyAdhAra koI prApta karI zake che ? uttara-1161 - hA, kAraNa ke dharmA-DadharmA-DaDakAzAstikAya-jIva-pudgalAdhAra sarve paNa avazya jIvaloka che. eTale prAsaMgika dUSaNano parihAra thAya che. athavA upodghAtamAM sarvadravyo sAmAyikanA viSayamAM thAya che ema kahyuM che ahIM to te sAmAyikalAbha ja hetubhUta sarvadravyomAM thAya che ema kahyuM che. prazna-1162 sarvadravyo sAmAyikano hetu kaI rIte thAya ? uttara-1162 - zraddheya-jJeya ane cAritra kriyA hetubhUta je dravyo che tenA heturUpa sAmAyika che ane zraddheyathI anya sarvadravyo nathI ke viSaya-hetune eka paNa na jANavA. kAraNa viSaya e gocararUpa che. hetu e sarvajIvanI jema jIvathAta nivRttino AdhArarUpa che, athavA kRtAkRtAdi dvAromAM prathama dvAramAM kartAdvArA je karAya te kArya sAmAyika kahyuM che bIjAdvAramAM samAyikano kartA batAvyo che, trIjAdvA2mAM tRtIyArthe sAtamI karIne batAvyuM che. karaNabhUta kyA dravyo dvArA sAmAyika karAya che, Ama, upodghAtanI sAthe punarukti nathI. - Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara (4) vA vAjo mati: :- naigama naya :- gurudvArA sAmAyika uddezatA chatAM na bhaNanAro ziSya paNa teno kartA thAya che. prazna-1163 kartA to kAryano hoya, ane kArya sAmAyika uddeza sthaLe nathI to e teno kartA kaI rIte thAya ? uttara-1163 - 279 - kAraNa ke sAmAyikanuM kAraNa uddeza che, te uddezarUpa kAraNamAM kArya sAmAyikano upacAra karAya che eTale e sAmAyikano kartA thAya che. evo naigamanayano abhiprAya che. saMgraha-vyavahAra naya :- uddiSTha sAmAyika chate tene bhaNavA mATe gurupAse beThelA ziSya pratyAsannatara kAraNa hovAthI pUrvavat temAM sAmAyikakAryanA upacArathI kartA thAya che. RjusUtra naya H- anupayukta paNa sAmAyika bhaNato athavA karato sAmAyikano kartA thAya che. sAmAyikanuM Asannatara asAdhAraNa kAraNa hovAthI, teno viSaya zabda ane kriyA che. zabdAdinaya H- sAmAyika upayukta-zabdakriyA viyukta paNa sAmAyikano kartA thAya che, jenAthI manojJa vizuddha pariNAmamAM ja temanuM sAmAyika che. (5) AThamA prakArano naya :- (1) AlocanA naya :- gRhasthamAM-dravyathI e napuMsakAdi nathI, kSetrathI anArya nathI, kALathI-avagata-jemake ThaMDI-garamIthI kaMTALato nathI, bhAvathIjAgRta-nIrogI-anALasu A rIte Alocita gRhasthane sAmAyika apAya je dIkSAyogya ane bAlAdidoSa rahita che. - prazna-1164 -- gRhasthane sAmAyika mATe upasaMpadA jANI zakAya che paraMtu zramaNane to vratagrahaNakALe ja adhIta sAmAyikasUtra hovAthI tene upasaMpadA kaI rIte thAya ? uttara-1164 - guru jyAre sUtramAtrane ja jANatA hoya ane sUtra ApyA vinA ja kALa kare tyAre ziSyanI sAmAyikArya zravaNa mATe anyatra upasaMpadA thAya athavA vyAghAta ke bhaviSyakALane AzrayIne mAtra sUtra mATe paNa sAdhunI anyatra upasaMpadA hoya arthAt glAnabhAvathI ke vyaMtaropasargAdi vyAghAtathI sAmAyika sUtra bhUlI javAya ke bhaviSya ke duHSamA kALe buddhi maMdatAthI asamApta samApti mATe sAdhunI anyatra upasaMpadA hoya che. athavA AkhI dvAdazAMgI zruta sAmAyika kahevAya che. eTale tenA ubhaya mATe upasaMpadA hoya eTale Apela vizuddhAlocanAvALAne sUtra/artha apAya. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (2) vinaya dvAra - Alocana zuddha evA vinita ne apAya che. (3) kSetra dvAra - ikSuvanAdi suprazasta kSetromAM apAya. baLelA-tUTelA ghara ke smazAnAdimAM nahi. (4) dizAdhAra - pUrvAbhimukha ke uttarAbhimukha apAya ke grahaNa karAya athavA je dizAmAM jina ke jinacaityo hoya te dizAmAM apAya. (5) kALa dvAra (6) nakSatrakAra :- prazasta tithi-nakSatrAdi kALamAM apAya. caudaza, pUrNimA, AThama, noma, cha, cotha ane bAraza e tithionA divasomAM sAmAyika na ApavuM. tathA mRgazira, Adra, puSya, traNa pUrva mULa, azleSA, hasta tathA citrA nakSatromAM sAmAyika ApavuM, kemake e dasa nakSatro jJAnanI vRddhi karanArA che. (7) guNa saMpada dvAra :- sAmAyika dAtAnA guNo-pravajyA dAtA gurunA guNo jema jANavA. (8) abhivyavahAra naya :- uddeza-samudeza-anujJAkaraNa jANavo. (6) karaNa tivi :- 4 prakAre (1) gurupratijJArUpa-uddeza (2) pradattasUtranI ja paripATirUpa vAcanA (3) samudeza ane (4) anujJA. prazna-1165 - pUnAmAdi bhedathI anekavidha karaNa kahyuM che to ahIM pharIthI bhedakathanagarbha karaNa zuM che? uttara-1165 - pUrvekaheluM te pUrvagrahaNa karela-dAnagrahaNakALathI uttIrNa sAmAyikanuM siddhakaraNa kaheluM. atyAre guru-ziSyanA dAna-grahaNakALe udezAdi vidhithI sAdhya karaNa kahevAya che. eTalo vizeSa che athavA pUrve avizeSita karaNa kahyuM hatuM atyAre te ja guruziSya ukti-prayukti kriyA vizeSathI vizeSita kahevAya che. (7) karthadvAra - namaskAranA lAbhanI jema sAmAyikano lAbha jANavo. ahIM namaskAra samyagdarzIne ja thAya che. phakta eTalAthI ja darzanamohanIyano kSayopazama kahyo che. mukhyatayA to namaskAra zrutarUpa che tenA AvaraNanA kSayopazamathI ja e prApta thAya che ema jANavuM ema zruta sAmAyika paNa mati-zruta kSayopazamathI prApta thAya che ane zeSa samyakta-dezaviratisarvavirati sAmAyiko tadAvaraNanA kSaya-upazama ke kSayopazamathI thAya che. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 281 prazna-1166- pUrve upakrama dvAramAM "bhAve rahevapa" - vIyesIyAputve taye sAyALu vAravide sAthe vagere gAthAomAM tadAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI ane kSayAdithI samyakatvAdi sAmAyikano lAbha kahyo hato, pachI upoddAta dvAramAM ja vi vagere gAthAmAM "sAmAyika kevI rIte prApta thAya?" ema kahyuM hatuM to ahIM e pharIthI pUchavAnuM zuM kAraNa che? uttara-1166 - upakrama dvAramAM kSayopazamAdi hetuthI sAmAyika prApti batAvelI che, upoddhAta dvAramAM kSayopazamAdi hetu manuSyAdi sAmagrIthI prApta thAya che e kaheluM che, ane ahIM zeSa kSayopazamAdi kayA karmanA thAya che? e vicAryuM che. eTale viSaya vibhAgathI traNa judA-judA sthaLe ullekha karyo che. batta!' zabdanI vyAkhyA - par dhAtu kalyANa ane sukha arthamAM che, teno A 'bhadanta' zabda banelo che. temAM kalyANa zabdanI vyutpatti - kalya eTale nizcita Arogya. te tathya ane nirUpacarita evuM nivaNa samajavuM. athavA kAraNamAM kAryano upacAra karIne nirvANanA kAraNabhUta jJAnAdi traNa te Arogya samajavuM. "a" dhAtu zabdArtha athavA gatyarthamAM che. tethI Arogya pote "aNati pAme ane bIjAne pamADe. athavA pote jANe ane bIjAne jaNAve che kalyANa kahevAya. sukha zabdano artha. su zabda prazaMsArthe che. ravani eTale Indriyo. te jenI zuddha hoya athavA vaza hoya te sukha manAyuM che. matta zabdanA paryAya zabdonI vyAkhyA - (1) man - sevArthamAM che. teno "bhajanta' zabda bane che. tethI mokSa pAmelA athavA mokSamArgane seve te "bhajanta' athavA mokSamArganA arthIone je sevavA yogya che te suguru bhajansa kahevAya che. (2) mA tathA an - dIpti arthamA che. teno manta tathA prAnta zabda bane che. eTale je jJAna ane tapa guNa vaDe prakAze che, te AcArya mAnta athavA prAnanta kahevAya che. (3) pram - anavasthAna arthamAM che. teno "prAnta' zabda bane che. eTale je mithyAtvAdi baMdhahetuthI rahita che te, prAnta kahevAya che. (4) athavA aizvaryAdi cha prakArano 'bhaga' jene che te bhagavAna gurU che. (5) narakAdi bhavanA aMtano hetu che, tethI "bhavAnta' kahevAya che. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (6) bhayano aMta karanAra hoya te "bhayAMta' kahevAya. te sAta prakArano che. 1. Alokajanya bhaya te - Ihaloka bhaya, 2, parabhavathI janya bhaya te paraloka bhaya. 3. thApaNa apaharaNAdi grahaNano bhaya - AdAna bhaya, 4. bAhya nimittanA sadUbhAvathI thAya te - Akasmika bhaya, 5. apayazathI thato bhaya - glAdhA bhaya. 6. du:khapUrvaka AjivikA cAle te - AjIvikA bhaya. 7. prANaparityAgano bhaya - maraNa bhaya. sAmAyika padanI vyAkhyA - sama eTale rAga-dveSano viraha, aya eTale ayana-gamana. sama tarapha gamana karavuM te samAya, te ja sAmAyika athavA samanuM prayojana te sAmAyika, athavA sama eTale samyaktva, jJAna ane cAritramAM athavA temanA vaDe gamana karavuM te samAya. athavA samano Aya eTale guNono je lAbha te samAya - ItyAdi ghaNA prakAre vyAkhyA thAya che. Ama, uparokta rIte sarva sUtranI vyAkhyA sugama hovAthI vadhu vivecana nathI karatA. graMthathI svayaM samajI levI. ahIM sAmAyika sutranI vyAkhyA samApta thaI eTale tenI sAthe anuyogadvAra paNa samApta thayA. have nayadvAra jaNAve che - jJAna-kriyA nayanuM svarUpa : jJAna naya :- jagatamAM grAha-agrAha-upekSaNIya ema traNa prakAranA padArtho che e traNe pAchA laukika ane lokottara ema be prakAre che. temAM phalanI mALA, caMdana vagere laukika grAhya padArtha che. sApa, viSa vagere agrAhya che. tathA tRNa, dhULa, kAMkarA vagere upekSaNIya padArtho che. e rIte lokottara paNa grAhyAdi traNa prakAre che. samyagdarzana, cAritrAdi grAhya che. mithyAtva, avirati ajJAna vagere agrAhya che tathA vibhUti vagere upekSaNIya che. emAM jANyA pachI pravRtti AdimAM yatna karavo te sarva vyavahAranuM kAraNa jJAna che. evuM jaNAvanAra upadezane jJAnanaya kahevAya che. te jJAnanI mukhyatA jaNAvavA kahe che A loka-paralokanA phaLanI IcchAvALAe jANelA arthamAM ja pravRtti karavI. nahi to phaLano visaMvAda thAya che. tathA siddhAMtamAM paNa kahyuM che ke - "paDhamaM nA to yA" prathama jJAna ane pachI dayA. pApathI nivRtti, kuzalapakSamAM pravRtti ane vinayanI prApti e traNeya guNa jJAna Ape che." A kAraNathI jJAna ja pradhAna che. kemake agItArtha - ajJAnI hoya temano svataMtra vihAra paNa tIrthakaroe - gaNadharoe niSedhyo che. A vAta lAyopazamika jJAnanI apekSAe kahI, kSAyika jJAnanI apekSAe paNa te jJAna ja viziSTa phaLa sAdhaka che. kemake saMsArasAgaranA kinAre Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI praznottara 283 rahelA, dIkSita, utkRSTa tapa-cAritrI sAdhu vItarAga hoya chatAM jyAM sudhI kevalajJAna na thAya tyAM sudhI mokSa prAptivALA thatA nathI. mATe jJAna ja purUSArtha siddhinuM kAraNa che. A uparathI A naya cAra prakAranA sAmAyikamAMthI samyakatva ane zruta sAmAyika e bene ja mAne che. kemake te baMne jJAnAtmaka hovAthI mukhyatve mokSanA kAraNarUpa che. dezavirati - sarvavirati jJAnanuM kArya hovAthI te baMnene A naya gauNabhUta mAne che. kriyAnaya :- grAhya-agrAhyAdi artha jANyA chatAM sarva purUSArthanI siddhi icchanArAe pravRjyAdirUpa kriyA ja karavI joIe. kemake te ja sAdhya sAdhaka che. jJAna to kriyAnuM upakaraNa hovAthI gauNa che. prayatnAdirUpa kriyA vinA jJAnavALAne paNa ISTArthanI prApti thatI nathI, mATe purUSArthasiddhinuM pradhAnakAraNa kriyA che. anya paNa kahe che - "purUSone kriyA ja phaLa ApanAra che, nahi ke jJAna. kemake strI ane bhakSyanA bhogane jANanAra phakta tenA jJAnathI sukhI thato nathI." zAstramAM paNa maharSioe kriyA vinAnuM jJAna niSphaLa kahyuM che. prakAzamAna lAkho dIvaDAonI hAramALA aMdhanI jema ghaNuM cuta bhaNelAne paNa cAritra vagara te zruta zuM karaze? jemake taravAnuM jANavA chatAM kAyayogano upayoga na karanAro DUbI jAya che tema cAritrahIna jJAnI paNa saMsAramAM DUbanAra jANavo. Ama, kSAyopathamika apekSAe kriyAnuM prAdhAnya kahyuM. kSAyikakriyAnI apekSAe paNa te ja pradhAna che. kAraNa ke kevalajJAna thayA chatAM jyAM sudhI bhagavAnane zailezI avasthA prApta thatI nathI, tyAM sudhI mokSa thato nathI. mATe kriyA ja sarva purUSArtha-siddhinuM mukhya kAraNa che. A naya cAra prakAranA sAmAyikamAMthI dezavirati ane sarvaviratine ja mAne che. te kriyArUpe muktinuM pradhAna kAraNa che. samyakatva tathA zruta to tenA upakArI hovAthI gauNabhUta hovAthI te mAnato nathI. prazna-1167 - bhagavan! baMne pakSamAM yuti jaNAya che, to pachI bemAM satya zuM? uttara-1167 - svataMtra sAmAnya-vizeSa badhAya nayonI paraspara virUddha vakatavyatA sAMbhaLIne sarvanaya saMmata je tattvarUpe grAhya hoya, te muktinuM sAdhana che. arthAt cAritrarUpa kriyA ane jJAnAdiguNa, e baMne vaDe yukta je sAdhu hoya, te mokSasAdhaka che. paNa bemAMthI koIpaNa ekalo mokSa sAdhaka nathI. "je jenA vinA na thAya te tenuM kAraNa che." emAM tadavinAbhAvitvarUpa hetu asiddha che. kemake jJAna mAtra vinA purUSArtha siddhi nathI evuM kyAMya jaNAtuM nathI. jema dAha-pAka Adi karavA mAtra tenA jJAnathI dAdAdi kAryasiddhi thatI nathI, Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 zrI vizeSAvazyaka bhASyam paNa agni lAvavo, phUMkavo, saLagAvavo vagere kriyA paNa hoya che, mATe sarvatra purUSArthasiddhinuM kAraNa jJAna siddha thAya che, tema kriyA paNa tenA kAraNa tarIke siddha thAya che. kemake tenA vinA paNa purUSArtha siddhi nathI. mATe A hetu anekAntika paNa che. A rIte kriyAvAdIe "je jenA pachI thanAruM hoya, te tenuM kAraNa che." vagere prayogamAM je jenA pachI thanAra' rUpe hetu kahela che te paNa asiddha ane anekAntika che. kemake strI-bhakSya bhoga AdinA kriyAkALamAM paNa jJAna hoya che. tenA jJAna vinA temAM pravRtti ja na thaI zake. evI ja rIte zaileSI avasthAmAM sarva saMvararUpa kriyAkALe kevaLajJAna hoya che te sivAya tenI prApti thatI nathI. mATe hetu asiddha che. vaLI jema A hetu mukti Adi purUSArthanA kAraNarUpe kriyAne siddha kare che, tema jJAnane paNa tenA kAraNarUpe siddha kare che. kemake tenA vinA paNa purUSArthanI siddhi kyAMya thatI nathI, mATe hetu anekAMtika che. prazna-1168- bhagavan! jJAna ane kriyA pratyekamAM mukti prApaka sAmarthya nathI to tenA samudAyamAM kyAMthI hoya? jema retInA pratyeka kaNamAM tela nathI to tenA samudAyamAM paNa nathI hotuM. tema ahIM pratyeka jJAna ane kriyAmAM muktidAyaka zakti nathI to samUhamAM paNa kyAMthI hoya? uttara-1168 - jo sarvathA e pratyeka muktimAM anupakArI kahIe to tArI vAta barAbara che. paNa evuM nathI. ahIM te pratyekanI muktinA sAdhyamAM dezopakAritA che ane jJAna-kriyAnA samudAyamAM saMpUrNa upakAritA thAya che. tethI samudita jJAna ane kriyA ja muktinA hetu che. mATe e siddha thayuM ke jJAna ane kriyAyukta je bhAvasAdhu hoya te ja mokSasAdhaka che. upasaMhAra - e pramANe A sAmAyika-Avazyakano artha saMkSepathI jaNAvyo. vistArArtha to kevalI ke pUrvadhara ja jaNAvI zake che. sarva anuyoganA mULarUpa A sAmAyika adhyayananuM bhASya sAMbhaLIne ziSya parikarmita mativALo thayo chato zeSa zAstrAnuyogane paNa lAyaka thAya che. vizeSAvazyakabhASya praznottara rUpe samApta Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | pUjyazrI dvArA saMpAhita pustakA... AkhyAnakamaNikozaH paumacariyaM jAjara DOOOOK SOCURUSORRECSISes HARSINGHfe REMOVENTIONS ONGAROSCANCEReneurs NOARNSCINEMENT bhI pAramAthi zrIjyotiSkaraNDakama gavinATikAdicAjamAdhAnakA HAONORTH siddhayAbhUta saTIkama ( samaskRta chAyA - gujarAnuvAdaH) COMME090 SONDOORNORMODI YOGARGIlalalala DOORNSORRODnayA KIRIT GRAPHICS: 09898490091 muni yArtharalasAgaraH SANDSOCHODNEKAR kki liN