Book Title: Tattvanyaya Vibhakar
Author(s): Labdhisuri
Publisher: Chandulal Jamnadas
Catalog link: https://jainqq.org/explore/007263/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phra OM AcArya zrIvijayalabdhisUrIzvarairviracitaH zrI tattvanyAyavibhAkaraH / Bu phra prakAzikA - labdhisUrIzvarajainagranthamAlA / Wan Yi Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / zrImadvijayAnandasUrIzvarebhyo namaH / zrIvijayalabdhisUrIzvarajainagranthamAlAyAzcaturtho maNiH tattvanyAyavibhAkaraH saddharmarakSakA''cAryazrImadvijayakamalasUrIzvara paTTAlaGkArajainaratnavyAkhyAnavAcaspati zrImadvijayalabdhisUrIzvaraiH viracitaH // AcAryazrIvijayagambhIrasUrivaropadiSTa madrAsazrIjainasaGghasAhAyyena jamanAdAsAtmajacandulAlena prakAzitaH saM0 1995. mUlyaM ANakASTakam pratayaH 500 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. prAptisthAnam | zA. candulAla jamanAdAsa hai. chANI ( vaDodarA sTeTa ) vvvvvvvvvvN Arvinvvv labdhisUrIzvarajainagranthamAlA / . 0 I 0 1 jainavratavidhi saMgraha 2 hIrapraznottarANi 3 zrIpAlacaritram 4 tattvanyAyavibhAkaraH 5 paMcasUtram 6 AraMbhasiddhiH 8-0 0-12-0 0-0-0 0-8-0 (presa) ( ,, ) manorammar mudraka: zA. gulAbacaMda lallubhAi / hai zrI mahodaya prI. presa-bhAvanagara. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra....stA....va....nA. ___ suviditamevaitadvivecanAzcitalocanAnAM pakSapAtagandhavidhurANAM sahRdayAnAM labdhavarNAgresarANAM yadabhyarhaNArhicchAsanaM syAdvAdaratnaprabhAbhAsuraM dArzanikAnvekSaNAdhvani kiyatsAmaJjasyamupayAtIti / ekAntapizAcikAvezAviSTA hi darzanAntarIyAH kadApi naikamapi vastu yAthAtathyena nirNetuM pArayanto parasparavirodhinissAravAkprapaJcena kevalaM pAmarAn saralahRdayAn pAtayanti nirvRtisukhanagaragamanamArgAtsulalitAt / pratyakSeNa pazyanto'pi anumAnenAnuminvanto'pi zabdena buddhyamAnA api bhaGgayantareNa svayaM jalpanto'pi vastutattvamanekAntaM nistattvakutarkavAsanAvAsitamAnasA bhRzaM pratibodhitAssanto'pi na cetayanta iti kiM brUmaH karmavaicitrya saurAjyameteSAm // anekAntavAdo'yaM kacidapi kathaJcidapi virodhalezenApyanAkrAntaH saulabhyena padArthatattvaprabodhanapaTiSThassarvajJenata na kathazcidapi pratipAdyamAno bhavitumarhatIti naivAtra kasyApi zaGkAtaGkaH / etadvAdapradhAnena jainAgamena ratnatrayameva paramanirvRtisAdhanAya prabhavatIti pratipAditam / tattvazraddhAratnaM jJAnaratnaM kriyAratnamiti ratnatrayam / evaJca jJAnakriyAbhyAM mokSaH pratipAdito bhavati / tatra ratnatrayaviSayA aneke granthAH prAcInAcAryasaMhabdhAH suvi. zAlA varIvRtati / paraM kecinigUDhatvAkhAlAnAM duravagAhAH kecana tattvAnAmeva pratipAdakAH anye jJAnAnAmevApare tu cAritrasyaiva / ato naitebhyo'nAyAsena bAlAnAM grahaNaM ghaTata iti manvAnairdayA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lubhiH kavikulakirITavyAkhyAnavAcaspatIti garIyaHpadavIvibhUSitairnaikAsu bhASAsu nAnAgranthapraNetRbhirvicakSaNapravarairbhavyajanatAtA papraNodibhirjenajagadvanditacaraNAravindaiH prAtasmaraNIyairAcAryavaH zrImadvijayakamalasUrIzvarapaTTAlaGkArairvijayalabdhisUrIzvaraiH prAcInapanthAnamavalambya saralatayA grantho'yaM vyaraci / ___ atra ca bhAgatrayamasti samyakzraddhAnirUpaNaM samyaksaMvinnirUpaNaM samyakcaraNanirUpaNamiti / prathame tattvAnAM navAnAM dvitIye matizrutAvadhimanaHparyavakevalajJAnarUpANAM pramANAnAM tRtIye caraNakaraNayossugamatayA nirUpaNaM kRtamasti / vaiziSTyazcAtredameva yattattvAdInAM kacillakSaNarUpeNa kacitphalAnumeyatayA kacitsvarUpavarNanarUpeNa kaciccopalakSatayA pradarzitAni svarUpANi yato bAlAnAM tarkakauzalyamapyudIyAditi / tathA samyazraddhAsaMviJcaraNAni mokSamArgAH, sUkSmaikendriyadvitricaturindriyetyAdivAkyairaneke nyAyAH sUcyante / tadetatsarva ebhireva granthakRdbhirmudraNAya sannaddhAyAM svopajJa TIkAyAM pradazyate / ato vicArakuzalaiH kovidatallajairatra nyUnAdhikatvaM notprekSyam // .. tadadya grantho'yaM viduSAM paritoSAya puratassamupasthApyate / lekhanamudrApramAdajA azuddhIviMzodhya guNadoSavivecanakuzalairmImAMsakairanugrahadRSTyA'yaM vilokanIya ityAzAste IDaranagare pauSakRSNapaMcamyAm : munirvikrmvijyH| 10-1-39 ) .. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM namo vItarAgAya // zrImadvijayalabdhisUrIzvaraviracitaH tttvnyaayvibhaakrH|| bhaktayudrekanamatsurAdhipazira:koTIraratnaprabhA vrAtasmerapadAmbujaM nirupamajJAnaprabhAbhAsuram / rAgadveSatRNAlipAvakanibhaM vANIsudhAmbhonidhi, . zrImadvIrajinezvaraM pratidinaM vande jagadvallabham // prajJAvaibhavasaMmadiSNukathakaprauDhoktividrAvaNa prakhyaM jIvagaNopajIvakadayAdRSTiprakarSojjvalam / natvA zrIkamalAkhyasUrimasakRddhyAtvA ca jainAgamaM, tattvanyAyavibhAkaraM sulalitaM granthaM prakurve mudA / samyazraddhAsaMvicaraNAni mutyupaayaaH| tattvevAsthA samyazraddhA / tatra tattvAni jIvAjIvapuNyapApAzravasaMvaranirjarAbaMdhamokSA nava / jIvA anantAH // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) tattvanyAyavibhAkare dharmAdharmAkAzakAlapudgalAH pazcAjIvAH / jIvena sahaitAnyeva SaD dravyANi / darzanAntarAbhimatapadArthAnAmatraivAntarbhAvaH / puNyAditattvAnAmapyayameva nyaayH|| tatra puNyapApAzravabandhAnAM pudgalapariNAmatvAt pudagaleSu, sNvrnirjraamokssaannaaNjiivprinnaamtvaajiivessvntrbhaavH| kAlaM vihAya paJcAstikAyA bhavanti / guNaparyAyasAmAnyavizeSAdayaSSaT sveva snggcchnte|| puNyasya tu sAtocairgotramanuSyadvikasuradvikapazvendriyajAtipazcadehAdimatritanUpAGgAdimasaMhananasaMsthAnaprazastavarNacatuSkAgurulaghuparAghAtocchvAsAtapodyotazubhakhagatinirmANatrasadazakasuranaratiryagAyustIrthakaranAmakarmarUpeNa dvicatvAriMzadbhedAH / / jJAnAntarAyadazakadarzanAvaraNIyanavakanIcairgotrAsAtamithyAtvasthAvaradazakanirayanikakaSAyapazcaviMzatitiryagdvikaikadvitricaturjAtikukhagatyupaghAtAprazastavarNacatuSkAprathamasaMhananasaMsthAna bhedAt vyazItividhaH paapH|| Azravastu indriypnyckkssaayctusskaavrtpshckyogtrikkriyaapnycviNshtibhedaavaactvaariNshdvidhH| paJcasamititriguptidvAviMzatipariSahadazayati Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanirUpaNam ( 3 ) dharmadvAdazabhAvanApaJcacAritra bhedAtsaMvarassaptapaJcAzadvidhaH // bAhyAbhyantaraSaTkarUpatapobhedena dvAdazaprakArA nirjarAH // prakRtisthitirasapradeza bhedA caturvidho bandhaH / mokSastu satpadaprarUpaNAdravyapramANakSetraspa rzanAkAlAntara bhAgaM bhAvAlpabahutvairnavavidhaH // tatra cetanAlakSaNo jIvaH / sa dvividhaH / saMsAryasaMsAribhedAt / atra cetanatvena jIva ekavidhaH, sasthAvarabhedena dvividhaH / puMstrInapuMsakabhedena trividhaH / nArakatiryaGmanuSyadevabhedena caturvidhaH / indriyabhedena paJcavidhaH / pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasabhedena SaDvidha ityevaM vistaratastriSaSThayadhikapaJcazatavidho'pi bhavatIti vijJeyaH // sakarmA saMsArI / dehamAtraparimANaH, sa ca sUkSmaikendriyadvitricaturindriyAsaMjJisaMjJipazcendriyabhedena saptavidho'pi pratyekaM paryAptAparyAptabhedatazcatudazavidhaH // AhArazarIrendriyocchvAsa bhASA manorUpaviSayabhedAt paryAptiSSoDhA / zarIrAdipaJcayogyadalika Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) tattvanyAyavibhAkare dravyAdAnakriyAparisamAptirAhAraparyAptiH / gRhItazarIravargaNAyogyapudgalAnAM zarIrAGgopAGgatayA racanakriyAsamAptizzarIraparyAptiH / tvgaadiindriynirvtnkriyaaprismaaptirindriypryaaptiH| zvAsocchavAsayogyadravyAdAnotsargazaktiviracanakriyAsamAptiH zvAsocchvAsaparyAptiH / bhASAyogyadravyaparigrahavisarjanazaktinirmANakriyAparisamAptirbhASAparyAptiH / manastvayogyadravyAharaNavisarjanazaktijananakriyAparisamAptimanaHparyAptiH / AtmanaH paugalikakriyAvizeSaparisamAptiH paryAptiH // svasvayogyaparyAptipUrNatvabhAjaH paryAptAH / svasvaparyAptipUrNatAvikalA aparyAptAH / / ttraikendriysyaadyaashctsrH| dvitricaturindriyAsaMjJipaJcendriyANAM paJca / saMjJipaJcendriyANAM SaTpayAptayaH // sUkSmAzca nigodAdivartinaH / bAdarAH sthUlapRthivIkAyikAdayaH / dvIndriyAH krimyAdayaH / trIndriyAH pipIlikAdayaH / caturindriyA bhrmraadyH| asaMjJipaJcendriyA manohInA agarbhajA mInAdayaH / saMjJipazcendriyA devmnujaadyH| eta eva praanninH|| tatra prANA dravyabhAvabhedena dvividhaaH| dravyaprANAH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajIvanirUpaNam ( 5 ) paJcedriyamanovAkkAyathalocchvAsAyUMSi daza / anantajJAnadarzanacAritravIryAtmakAzcatvAro bhAvaprANAH / sparza kAyocchravAsAyU~Sye kendriyANAm | rasavAgbhyAM saha pUrvoktA dvIndriyANAm / ghrANena sahaite trIndriyANAm / cakSuSA sahaita eva caturindriyANAm / zrotreNa sahAmI asaMjJinAm | manasA sahaite saMjJipaJcendriyANAm / anantajJAnadarzanacAritravIryANi catvAri siddhAnAM bhAvaprANAH // nirdhUtAzeSakarmA asaMsArI / sa eva siddho jinA - jina tIrthAtIrthAdibhedabhinnazcaramazarIra tribhAgonAkAzapradezAvagAhI ca // iti jIvanirUpaNam cetanAzUnyaM dravyamajIvaH / gatyasAdhAraNa hetudravyaM dharmaH / tatra pramANaM jIvapudgalAnAM gatirbAhyanimittApekSA gatitvAt jalasthamatsyAdigativadityanumAnam / asaMkhyeyapradezAtmako lokAkAzavyApI ca // sthitya sAdhAraNa hetu dravyamadharmaH / pramANaJcAtra jIvapudgalAnAM sthitirbAhyanimittApekSA sthititvAttarucchAyAsthapAnthavadityanumAnam / asaMkhyeyapradezAtmako lokAkAzavyApI ca // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) tattvanyAyavibhAkare avagAhanAguNamAkAzam / mAnantu dravyANAM yugapadavagAhassAdhAraNabAhyanimittApekSo yugapadavagAhatvAdeka sarovartimatsyAdInA mavagAhavadityanumAnam / lokAlokabhedena tadvividham / caturdazarajjupramANaH paJcAstikAyAtmako lokastadvyApyo'saMkhyeyapradezAtmako lokAkAzaH / tadbhinno'lokAkAzo'nantapradezAtmakaH // dharmAdayastrayospi skandhadeza pradezabhedena trividhAH / pUrNa dravyaM skandhaH / mAdhyamikaupAdhikabhAgA dezAH / kevalaprajJAparikalpitasUkSmatamo bhAgaH pradezaH || vartanAlakSaNaH kAlaH / sa ca vartamAnarUpa eka eva / so'pi nizcayavyavahArAbhyAM dvividhaH / vartanAdiparyAyasvarUpo naizvayikaH / jyotizcakrabhramaNa * janyassamayAvalikAdi lakSaNaH kAlo vyAvahArikaH / vastutastu kAlo'yaM na dravyAtmakaH / kintu sarvadravyeSu vartanAdiparyAyANAM sarvadA sadbhAvAdupacAreNa kAlo dravyatvenocyate // vartanAdiparyAyAzca vartanAkriyApariNAmaparatvAparatvarUpeNa caturvidhAH / tatra sAdisAntasAdhanantAnAdisAntAnAdyanantabhedabhinneSu catuHprakAreSve Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajIvanirUpaNam (7) kenApi kenacitprakAreNa dravyANAM vartanaM vartanetyucyate / iyaM vartanA pratisamayaM parivartanAtmikA, nAto vivakSitaikavartanA dvisamayaM yAvadapi sthiti kurute, ato yA vartanAyAH parAvRttissA paryAyatvenAbhidhIyate / bhUtakAle bhUtA bhaviSyati bhaviSyantyo vartamAnakAle ca bhavantyo yA yA dravyANAM ceSTA saH kriyAparyAyaH / prayogapariNAmavisrasApariNAmAbhyAM jAyamAnA navInatvaprAcInatvalakSaNA yA pariNatissa pariNAmaH / yadAzrayato dravyeSu pUrvAparabhAvitvavyapadezaH sa paratvAparatvaparyAyaH // rUpavantaH pudglaaH| ete rasagandhasparzavanto'pi / lokAkAzavyApinaH / te ca skandhadezapradezaparamANubhedena caturvidhAH / kRtsnatayA parikalpitaparamANusamUhaH skandhaH / pradezAdavAcInaskandhabhAgA dezAH / kevalaprajJAgamyaskandhAnuvartisUkSmatamabhAgaH prdeshH| sa eva pRthagbhUtazcetparamANuriti vyvhriyte| ayaM paramANussarvAntimakAraNaM dravyAnArabhyaH kAryaliGgakazca / zabdAndhakArodyotaprabhAcchAyAtapAdi pariNAmavAn / paramANUnAM pariNAmavizeSANyeva pRthivIjalatejovAyuzarIrANi // ityajIvanirUpaNam Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) tattvanyAyavibhAkare - paudgalikasukhotpattijanakaM karma puNyam / paugalikametat / idameva dravyapuNyamucyate / dravyapuNyanAmakakarmotpattiheturAtmanazzubhAdhyavasAyo bhAvapuNyam / ___ AyurnAmagotrakarmabhinnamanukUlavedanIyaM karma sAtam / vedanIyAyurnAmakarmabhinnaM gauravajanakaM karma uccairgotram / mAnuSatvaparyAyapariNatiprayojakaM karma manujagatiH / vakragatyA svasvotpattisthAnaM gacchato jIvasyAnuzreNi gatiniyAmakaM karma AnupUrvI / manuSyatvopalakSitA AnupUrvI manuSyAnupUrvI / ime mnussydvikshbdvaacye|| devatvaparyAyapariNatiprayojakaM karma suragatiH / devatvopalakSitA''nupUrvI suraanupuurvii| ime surdvike|| pazcendriyazabdapravRttinimittabhUtasadRzapariNatyAtmakajAtivipAkodayavedyaM karma pnycendriyjaatiH| audArikazarIrayogyagRhItapudgalAnAM zarIratayA pariNamanaprayojakaM kauMdArikazarIram / vaikriyapudgalAnAM zarIratvena pariNamanahetuH karma vaikriyazarIram / AhArakapudgalAnAM dehatayA parivartanasamartha karma AhArakazarIram / taijasavargaNAgatapudgalAnAM zarIratayA parivartakaM karma taijasazarIram / kArmaNa Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyanirUpaNam vargaNAgatapudgalAnAM zarIratvena parivartanahetuH karma kArmaNazarIram / imAni paJca dehAni / tatrAcaM zarIraM tiryaGmanuSyANAm / dvitIyaM devanArakiNAm / tRtIyaM caturdazapUrvadharasyaiva / turyapaJcame saMsAriNAM sarveSAm / kArmaNaM vihAyAnyAnyupabhogavanti // ____ aGgAni ziraHprabhRtInyaSTau, upAGgAni tadavayavAGgulyAdIni, etanimittakamaudArikazarIrasambandhikarma audArikAGgopAGganAma / tAdRzaM vaikriyazarIrasambandhikarma vaikriyAGgopAGganAma / tAdRzamevAhArakazarIrasambandhikarma AhArakAGgopAGganAma / imAni AdimatritanUpAGgAni / taijasakAmaNostvAtmapradezatulyasaMsthAnatvAnna bhavantyaGgopAGgAni / evamekendriyazarIrANAmapyaGgopAGgAni na bhavanti / vanaspatyAdiSu zAkhAdInAmaGgatvAdivyavahAro na vAstavikaH, kintu bhinajIvasya zarIrANyeva te // asthiracanAvizeSassaMhananam / ubhayato markaTabandhabaddhayorasthnoH paTTAkRtinA'parAsthnA pariveSTitayorupari tadasthitrayabhedikIlikAtmakAnyAsthiviziSTatvaprayojakaM karma varSabhanArAcam / idamAdimasaMhananam // aakaarvishessssNsthaanm| sAmudrikalakSaNalakSi Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ w (10) tattvanyAyavibhAkare tacaturdigbhAgopalakSitazarIrAvayavaparimANasAdRzyaprayojakaM karma samacaturasrasaMsthAnam , idamAdimasaMsthAnam / tIrthakarAH sarve suraashcaittsNsthaanbhaajH|| zarIravRttyAlAdajanakavarNotpattihetubhUtaM karma prazastavarNanAmakarma / zarIravRttyAlAdajanakagandhotpattinidAnaM karma prazastagandhanAma / zarIreSvAhlAdajanakarasotpattikAraNaM karma prazastarasanAma / zarIravRttyAlAdajanakasparzotpAdanidAnaM karma prazastasparzanAma / imAni prazastavarNacatuSkazabdavAcyAni / tatra zuklaraktapItanIlakRSNAH paJca varNAH, AdyAstrayaH prazastAH / antyau dvAvaprazastau / surabhyasurabhibhedena gandho dvividhH| AdyazzastaH, antyo'shstH| rasaH kaSAyA''mlamadhuratiktakaTurUpeNa pnycvidhH| AdyAstrayazzubhAH antyAvazubhau / sparzo'pi mRdulaghusnigdhoSNakaThinagururUkSazItabhedAdaSTavidhaH / AdyAzcatvAraH prazastAH, antyAstvaprazastAH // zarIrasyAgurulaghupariNAmaprayojakaM karma agurulaghunAma / sarveSAM jIvAnAmetat / paratrAsaprajJAprahananAdiprayojakaM karma parAghAtanAma / ucchvAsani:zvAsaprAptiprayojakaM karma ucchvAsanAma | svarUpato'nuSNAnAM zarIrANAmuSNatvaprayojakaM karma Ata Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyanirUpaNam panAma / taca bhAnumaNDalagatabhUkAyikAnAm / gAtrANAmanuSNaprakAzaprayojakaM karma udyotanAma / taca yatidevottaravaikriyacandragrahatArAratnAdInAm / prazastagamanahetuH karma zubhakhagatinAma / jAtiligAGgapratyaGgAnAM pratiniyatasthAnasaMsthApanAprayojakaM karma nirmANanAma / uSNAdyabhitaptAnAM sthAnAntaragamanahetubhUtaM karma sanAma / cakSurvedyazarIraprAparka karma bAdaranAma / svayogyaparyAptinirvartanazaktisaMpAdakaM karma paryAptanAma / pratijIvaM pratizarIrajanakaM karma pratyekanAma / zarIrAvayavAdInAM sthiratvaprayojakaM karma sthiranAma / uttarakAyaniSThazubhatvaprayojakaM karma zubhanAma / anupakAriNyapi lokapriyatApAdakaM karma saubhAgyanAma / karNapriyasvaravatvaprayojakaM karma susvaranAma / vacanaprAmANyAbhyutthAnAdiprApakaM karmA''deyanAma / yazAkIyudayaprayojakaM karma yazaHkIrtinAma / ekadiggamanAtmikA kIrtiH sarvadiggamanAtmakaM yazaH, dAnapuNyajanyA kIrtiH, zauryajanyaM yaza iti vA / imAni trasadazakAni // devabhavanivAsakAraNAyuHprApakaM karma devaayuH| manujabhavanivAsanidAnAyuHprApakaM karma manuSyAyuH / tiryagbhavanivAsahetvAyuHprAptijanakaM karma tirygaayuH| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) tattvanyAyavibhAkare aSTamahAprAtihAryAdyatizayaprAdurbhavananimittaM karma tIrthakaranAma // ___ puNyamidaM kAryakAraNabhedena dvividham / etAni karmANi kAryarUpANi jIvAnubhavaprakArANi / eteSAM hetavastu supAtrebhyo'nnaniravadyavasativAsojalasaMstArakAdInAM pradAnam / manasazzubhasaMkalpaH / vaakaayyoshshubhvyaapaarH| jinezvaraprabhRtInAM namanAdaya iti dik // iti puNyatattvam duHkhotpattiprayojakaM karma pApam / paudgalikamatat / idameva dravyapApamucyate / dravyapApanAmakakarmotpattikAraNAtmAzubhAdhyavasAyo bhAvapApam // indriyAnindriyajanyAbhilApanirapekSabodhA''varaNakAraNaM karma matijJAnAvaraNam / matijJAnasA. pekSazabdasaMspRSTArthagrahaNA''varaNakAraNaM karma zrutajJAnA''varaNam / indriyAnindriyanirapekSamUrtadravya viSayapratyakSajJAnA''varaNanidAnaM karmAvadhijJAnA''varaNam / indriyAnindriyanirapekSasaMjJipazcendriyamanogatabhAvajJApakAtmapratyakSajJAnA''varaNasAdhanaM karma manaHparyavA''varaNam / manaindriyanirapekSalokAlo Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) pApanirUpaNam kavatisakaladravyaparyAyapradarzakapratyakSajJAnA''varaNasAdhanakarma kevala jJAnA''varaNam / iti jJAnAvaraNIya paJcakam // ___sAmagrIsamavadhAnAsamavadhAne sati dAnasAma ObhAvaprayojakaM karma dAnAntarAyaH / samyagyAcite'pi dAtRsakAzAdalAbhaprayojakaM karma lAbhAntarAyaH / anupahatAGgasyApi sasAmagrIkasyApi bho. gAsAmarthya hetuH karma bhogAntarAyaH / ekazo bhogya bhogo yathA kusumAdayaH / anupahatAGgasyApi sasAmagrIkasyApyupabhogAsAmarthya hetuH karmopabhogAntarAyaH / anekazo bhogyamupabhogo yathA vnitaadyH| pInAGgasyApi kAryakAle sAmarthyavirahaprayojakaM karma vIryAntarAyaH / ityantarAyapazcakam // cakSuSA sAmAnyAvagAhibodhapratirodhakaM karma cakSurdarzanAvaraNam / tadbhinnendriyeNa manasA ca sAmAnyAvagAhibodhapratirodhakaM karma ackssudrshnaavrnnm| mUrtadravyaviSayakapratyakSarUpasAmAnyArthagrahaNAvaraNahetuH karma avadhidarzanAvaraNam / samastalokAlokavartimUrtAmUrtadravyaviSayakaguNabhUtavizeSakasAmAnyarUpapratyakSapratirodhakaM karma kevaladarzanAvaraNam / iti darzanAvaraNacatuSkam , drshnlbdhiprtibNdhkm|| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) tattvanyAyavibhAkare caitanyAvispaSTatApAdakaM sukhaprabodhayogyAvasthAjanakaM karma nidrA / caitanyasyAvispaSTatApAdaka duHkhaprabodhyAvasthAhetuH karma nidrAnidrA / upaviSTasyotthitasya vA caitanyAvispaSTatApAdakaM karma prclaa| caMkramamANasya caitanyAvispaSTatApAdakaM karma prclaaprclaa| jAgRdavasthAdhyavasitArthasAdhanaviSayasvApAvasthAprayojakaM karma styAnarddhiH / iti darzanalabdhyAvArakaM nidrApazcakam // nIcakulajanmanidAnaM tiraskArotpAdakaM karma nIcairgotram / duHkhavizeSopalabdhikAraNaM karma asAtAvedanIyam / tattvArthazraddhApratibaMdhakaM karma mithyAtva mohanIyam // prAtikUlye'pi sthAnAntaragamanAbhAvaprayojaka karma sthaavrnaam| sUkSmapRthivyAdikAyeSUtpattinidAnaM karma suukssmnaam| yathA sarvalokavartinAM nigodAdInAm / ekendriyAdInAM yathAsvaM zvAsocchAsAdiparyAptyaparipUrNatAprayojakaM karmAparyAptanAma / yathA labdhyaparyAptAnAm / anantajIvAnAmekazarIravattvanidAnaM karma sAdhAraNanAma / yathA kandAdI prayogazUnyakAle bhrUjihAdInAM kampanahetuH karma asthiranAma / nAbhyadhovayavAzubhatvaprayojakaM karmAzubhanAma / sva Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApanirUpaNam (15) sya dRSTamAtreNa pareSAmudvegajanakaM karma durbhaganAma / amanoharasvaravattAprayojakaM karma dussvaranAma / yathA kharoSTrAdInAm / ucitavaktRtve'pyagrAhyatvAdi prayojakaM karma anAdeyanAma / jJAnavijJAnAdiyutatve'pi yazAkIrtyabhAvaprayojakaM karmAyaza-kIrtinAma / iti sthAvaradazakam // - nArakatvaparyAyapariNatiprayojakaM karma narakagatiH / AyuHpUrNatAM yAvannarakasthitihetuH karma narakAyuH / balAnnarakanayanAnuguNaM karma narakAnupUrvI / iti nirayatrikam // __anantAnubandhinazcAnaMtasaMsAramUlanidAnamithyAtvahetukA anantabhavAnubandhasvabhAvA AjanmabhAvino narakagatipradAyinaH samyaktvaghAtinaH // evaMbhUtaM prItyabhAvotpAdakaM krmaanntaanubndhikrodhH| tAdRzaM namratAvirahaprayojakaM karma anantAnubandhimAnaH / ITTak saralatA'bhAvaprayojakaM karma anntaanubndhimaayaa| IdRzaM dravyAdimUrchAhetuH karma anntaanubndhilobhH|| pratyAkhyAnAvaraNabhUtA varSAvadhibhAvinastiryaggatidAyino dezaviratighAtinazcApratyAkhyAnAH / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) tattvanyAyavibhAkare etadviziSTAH puurvoktsvruupaaHkrodhaadyo'prtyaakhyaankrodhaadyH|| sarvaviratyAvaraNakAriNo mAsacatuSTayabhAvino manujagatipradAyinassAdhudharmaghAtinaH prtyaakhyaanaaH| IdRzAH krodhAdaya eva prtyaakhyaankrodhaadyH|| ISatsaMjvalanakAriNaH pakSAvadhayo devagatipradA yathAkhyAtacAritraghAtinaH saMjvalanAH / IdRzAzca krodhAdaya eva sNjvlnkrodhaadyH|| hAsyotpAdakaM karma hAsyamohanIyam / padArthaviSayakaprItyasAdhAraNakAraNaM karma ratimohanIyam / padArthaviSayakodvegakAraNaM karma aratimohanIyam / abhISTaviyogAdiduHkhahetuH karma zokamohanIyam / bhayotpAdAsAdhAraNaM kAraNaM karma bhayamohanIyam / bIbhatsapadArthAvalokanajAtavyalIkaprayojakaM karma jugupsAmohayanIm / / ____ strImAtrasaMbhogaviSayakAbhilASotpAdakaM karma purussvedH| puruSamAtrasaMbhogaviSayakAbhilASotpAdaka karma strIvedaH / puMstrIsaMbhogaviSayakAbhilASotpAdakaM karma napuMsakavedaH / iti kssaaypnycviNshtiH|| tiryaktvaparyAyapariNatiprayojakaM karma tiryagga Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApanirUpaNam (17 )) tiH| tiryaggatau balAnnayanahetukaM karma tiryagAnupUrvI / iti tiryagdvikam // ekendriyavyavahArahetuH kmaikendriyjaatiH| asyAM sparzendriyameva / dvIndriyavyavahArakAraNaM karma dvIndriyajAtiH / sparzarasane / trIndriyavyavahArasAdhanaM karma trIndriyajAtiH / sparzarasanaghANAni / caturindriyavyavahAranidAnaM karma caturindriyajAtiH / sparzarasaghrANacaDhUMSi // - aprazasnagamanaprayojakaM karma kukhagatiH / yathA kharoSTrAdInAm / svAvayavaireva svapIDAjanananidAnaM karmopaghAtanAma / zarIraniSThAprazastavarNaprayojakaM karmAprazastavarNanAma / yathA kAkAdInAm / zarIraniSThAprazastagandhaprayojakaM karmAprazastagandhanAma / yathA lazunAdInAm / zarIravRttyaprazastarasaprayojakaM karmAprazastarasanAma / yathA nimbAdInAm / zarIravRttyaprazastasparzaprayojakaM karmAprazastasparzanAma / yathA babbulAdInAm / ityaprazastavarNacatuSkam // 'ubhayato markaTabandhA''kalitAsthisaMcayavRttipaTTabandhasadRzAsthiprayojakaM karma RSabhanArAcam / ubhayato markaTabandhamAtrasaMvalitAsthisaMdhinidAnaM karma nArAcam / ekato markaTabandhaviziSTAsthisandhinidAnaM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwANA (18) tattvanyAyavibhAkare karmArdhanArAcam / kevalakIlikAsadRzAsthibaddhAsthinicayaprayojakaM karma kIlikA / parasparapRthasthitikAnAmasthnAM zithilasaMzleSanidAnaM karma sevArtam / iti saMhananapaJcakam // nAbherUz2a vistRtibAhulyasallakSaNanidAnaM karma nyagrodhaparimaNDalam / nAbhyadhobhAgamAtrasya pramANalakSaNavattvaprayojakaM karma sAdiH / salakSaNapANyAdimattve sati nirlakSaNavakSaHprabhRtimattvaprayojakaM karma kubjam / etadvaiparItyahetuH karma vAmanam / sarvAvayavAzubhatvanidAnaM karma huNDam / / iti paJcasaMsthAnAni // ete pApAnubhavaprakArAH / / ___ pApabandhahetavastu prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahAprazastakrodhamAnamAyAlobharAgadve. SaklezAbhyAkhyAnapizunatAratyaratiparaparivAdamAyAmRSAvAdamithyAtvazalyAni // iti pApatattvam shubhaashubhkrmgrhnnheturaashrvH| paudgaliko'yam / AtmapradezeSu karmaprApikA kriyA dravyAzravaH / karmopArjananidAnAdhyavasAyaH bhAvAzravaH // sparzaviSayakarAgadveSajanyAzravaH sprshendriyaashrvH| rasaviSayakarAgadveSajanyAzravaH rasanendriyAzravaH / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzravanirUpaNam ( 19 ) gandhaviSayakarAgadveSajanyAzravaH ghrANendriyAzravaH / rUpaviSayakarAgadveSajanyAzravaH cakSurindriyAzravaH / zabdaviSayakarAgadveSajanyAzravaH zrotrendriyAzravaH / itIndriyapaJcakAzravaH // prItyabhAvaprayuktAzravaH kodhAzravaH / anamratAjanyAzravo mAnAzravaH / kApaTya prayuktAzravo mAyAzravaH / saMtoSa zUnyatAprayuktAzravo lobhAzravaH / iti kaSAyacatuSkAzravaH // pramAdikartRkaprANaviyogajanyAzravo hiMsAzravaH / ayathAvadvastupravRttijanyAzravo'satyAzravaH / svAmyavitIrNapadArthasvAyattIkaraNajanyAzravaH steyAzravaH / sati vedodaye audArikavaikriya zarIrasaMyo. gAdijanyAzravo'brahmAzravaH / dravyAdiviSayAbhikAvAjanyAzravaH parigrahAzravaH / ityavratapaJcakAzravaH // zarIraceSTAjanyAzravaH kAyAzravaH / vAkkkrayAjanitAzravo vAgAzravaH / manazceSTAjanyAzravo mana AzravaH / iti yogatrikAzravaH // anuparatAnupayuktabhedabhinnA kAyajanyaceSTA kAyikI / saMyojananirvartanabhedabhinnA narakAdiprAptiheturviSazastrAdidravyajanitA ceSTA adhikaraNikI / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) tattvanyAyavibhAkare jIvAjIvaviSayakadveSajanakakriyA prAdoSikI / svaparasantApahetuH kriyA pAritApanikI / svaparaprANaviyogaprayojikA kriyA prANAtipAtikI / jIvAjIvabhedabhinnA jIvAjIvaghAtAtmikA ceSTA''rambhikI / jIvAjIvaviSayiNI mUrchAnivRttA kriyA paarigrhikii| mokSasAdhaneSu mAyApradhAnA prvRttirmaayaaprtyyikii| abhigRhItAnabhigRhItabhedabhinnA ayathArthavastuzraddhAnahetukA kriyA mithyAdarzanapratyayikI / jIvAjIvaviSayiNI viratyabhAvAnukUlA kriyaa'prtyaakhyaanikii| pramAdino jIvAjIvaviSayakadarzanAdarAtmikA kriyA dRSTikI / sadoSasya jIvAjIvaviSayaka sparzanaM spRSTikI / pramAdAt prAksvIkRtapApopAdAnakAraNajanyakriyA prAtItyikI / kAruNyavIrabIbhatsAdirasaprayoktRNAM prekSakANAM ca sAnurAgiNAM nATyAdijanyA kriyA saamnto'pnipaatikii| yaMtrAdikaraNakajalaniHsAraNadhanurAdikaraNakazarAdimocanAnyatararUpA kriyA nai zastrikI / sevakayogyakarmaNAM krodhAdinA svenaiva karaNaM svAhastikI / ahadAjJollaMghanena jIvAdipadArthaprarUpaNA yadvA jIvAjIvAnyataraviSayakasAvadyAjJAprayojikA kriyA AjJApanikI / parA''caritAprakAzanIyasAvadyaprakAzakaraNaM vidAraNikI / anavekSitAsaMmArjitapradeze zarI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www - saMvaranirUpaNam ( 21) ropakaraNanikSepaH anAbhogapratyayikI / jinoditakartavyavidhiSu prmaadaadnaadrkrnnmnvkaaNkssprtyyikii| AtaraudradhyAnAnukUlA tIrthakRdvigahitabhASaNAtmikA pramAdagamanAtmikA ca kriyA praayogikii| indriyasya dezopaghAtakArisarvopaghAtakAryanyatararUpA kriyA saamudaayikii| pararAgodayahetuH kriyA premapratyayikI / krodhamAnodayahetuH kriyA dveSapratyayikI / apramattasaMyatasya vItarAgacchadmasthasya kevalino vA sopayogaM gamanAdikaM kurvato yA sUkSmakriyA seryApathikI / iti kriyaapnycviNshtiH|| samAptamAzravatattvam samityAdibhiH karmanirodhaH saMvaraH / so'yamAtmapariNAmo nivRttiruupH| karmapudgalA''dAnavicchedo dravyasaMvaraH / bhavahetukriyAtyAgastanirodhe vizuddhAdhyavasAyo vA bhAvasaMvaraH // sa punardvividho dezasarvabhedAt / dezasaMvarastrayodazaguNasthAnaM yAvadbhavati / sarvasaMvarastvantimaguNasthAna eva nikhilAzravANAM niruddhatvAt / itaratra tuna tathA // tatra mithyAtvasAsvAdanamizrAviratadezaviratapramattApramattApUrvakaraNAnivRttikaraNasUkSmasaMparAyopa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) tattvanyAyavibhAkare zAntamohakSINamohasayogyayogibhedAccaturdazavidhAni guNasthAnAni // . . - jJAnadarzanacAritrAtmakAnAM jIvaguNAnAM yathAyogaM zuddhyazuddhiprakarSAprakarSakRtAH svarUpabhedA guNasthAnAnAni // mithyAtvaguNasthAnazca vyaktAvyaktabhedena dvividham / kudevakugurukudharmAnyatamasmin devagurudharmabuddhiya'ktamithyAtvam / idazca saMjJipazcendriyANAmeva / / avyakto moho'vyaktamithyAtvam / idmnaadi| vyaktamithyAtvaprAptureva mithyAtvaguNasthAnaM bhavediti kecit| asya sthitibhavyajIvamAzrityAnAdisAntA / sAdisAntA ca patitabhavyasya / abhavyamAzrityAnAdyanantA // upazamasamyaktvapatitasyAnavAptamithyAtvasya sarvathA yadaparityaktasamyaktvatayA'vasthAnaM tatsAsvAdanaguNasthAnam / samayAdiSaDAvalikAkAlaparyantamidam / / - anAdikAlAnuvRttamithyAtvaprathamakaSAyacatuSkopazamanajanyaM samyaktvamupazamasamyaktvam / tadvividham / antarakaraNajanyaM svazreNijanyaM ceti / upazamasamyaktvaM karaNatrayApekSam // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnanirUpaNam (23) karaNatrayantu yathApravRtyapUrvAnivRttirUpam / AyurvarjasaptakarmaNaH sthiti palyopamAsaMkhyAtabhAgahInaikakoTIkoTiparimANAM vidhAyAbhinnapUrvaghanIbhUtarAgadveSAtmakagranthisamIpagamanAnukUlAdhyavasAyo yathApravRttikaraNam / ghanIbhUtarAgadveSagranthibhedanaprayojakApUrvAdhyavasAyo'pUrvakaraNam / mithyAtvasthiterantarmuhUrtamudayakSaNAduparyatikramyoparitanI viSkambhayitvAntarmuhUrtaparimANaM tatpradezavedyadalikAbhAvaprayojakAdhyavasAyo'nivRttikaraNam / tAdRzatatpradezavedyadalikAbhAvo'ntarakaraNam / zreNito mi. thyAtvamohanIyAnantAnubandhicatuHkaSAyAdyupazamanatAzreNijanyopazamasamyaktvaM bhavati / ubhayavidhasamyaktvAtpatataH sAsvAdanaguNasthAnaM bhvti|| mizramohanIyakarmodayAdantarmuharttasthitiko'haMduditatattveSu dveSAbhAvo mizraguNasthAnam / yathAnnAparicitanAlikeradvIpanivAsimanujasyAnne / atra jIvo nAyurbadhnAti na vA mriyate / api tu samyaktvaM mithyAtvaM vA'vazyaM yAti // samyaktve satyapratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayena sAvadyayogAtsarvathA'viramaNamaviratasamyagdRSTiguNasthAnam / utkRSTato manujabhavAdhikaSaTSaSThisAgaropamasthitikamidam / samyaktvazca bhavyasaMjJipaJcendri Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124) tattvanyAyavibhAkare yANAM nisargAdupadezAdvA bhavati / utkRSTato'pArdhapudgalaparAvartasaMsArAvaziSTAnAmetadbhavet / jaghanyatastadbhavamuktigAmino'pi // pratyAkhyAnakaSAyodayAtsarvasAvadyasyaikadezAdviratasya jaghanyamadhyamotkRSTAnyatamavadviratidharmAvAptirdezarirataguNasthAnam / utkarSato dezonapUrvakoTiM yAvasthitikamidam / / saMjvalanakaSAyamAtrodayaprayuktapramAdasevanaM pramattasaMyataguNasthAnam / pramAdAzca madirAkaSAyaviSayanidrAvikathAnAmAnaH paJca / dezaviratyapekSayAtra guNAnAM vizuddhiprakarSA'vizuddhyapakarSazca, apramattasaMyatApekSayA tu vizuddhyapakarSo'vizuddhiprakarSazca / etadantamuhUrttamAnamiti kecit / pUrvakoTiM yAvadityanye / saMjvalanakaSAyanokaSAyANAM mandrodayataH pramAdAbhAvo'pramattasaMyataguNasthAnam / nokaSAyA hAsyAdayaH SaT vedatrayazca / antarmuhUrttasthitikamidam / / ___ sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaMkramApUrvasthitibandhAtmakAnAmarthAnAM vizuddhiprakarSAdapUrvatayA ni. vartanamapUrvakaraNaguNasthAnam / pracuramAnAyA jJAnAvaraNIyAdikarmasthiterapavartanAbhidhakaraNena tanUkaraNaM sthitighAtaH / pracurarasasya tenaiva karaNena tanUkaraNaM Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnanirUpaNam ( 25 ) rsghaatH| tenaiva karaNenAvatAritasya dalikasya pratikSaNamasaMkhyeyaguNavRddhyA viracanaM gunnshrenniH| vadhyamAnazubhaprakRtiSvabadhyamAnAzubhaprakRtidalikasya vizuddhito nayanaM guNasaMkramaH / vizuddhiprakarSaNa guAH karmasthitelaghutayA bandhanamapUrvasthitibandhaH / anta. muhUrttakAlametat / atrastho jIvaH kSapaka upazamakazceti dvividhH|| . anyonyAdhyavasAyasthAnavyAvRttyabhAvaviziSTasUkSmasaMparAyApekSasthUlakaSAyodayavatsthAnamanivRttikaraNaguNasthAnam / antarmuhUtakAlametat / atrastho'pi dvividhaH kSapaka upazamakazceti / kSapakazreNistho kSapakaH / ayaM darzanAvaraNIyaprakRtitrikaM nAmaprakRtitrayodazakaM mohanIyaprakRtiviMzatizcAtra kSapayati / upazamazreNistha upazamakaH / mohanIyaprakRtiviMzatimevopazamayatyayam / / __ mohanIyaviMzatiprakRtInAM zamanAt kSayAdvA sUkSmatayA lobhamAtrAvasthAnasthAnaM sUkSmasaMparAyaguNasthAnam / antarmuhUrttamAnametat // . upazamazreNyA sarvakaSAyANAmudayAyogyatayA vyavasthApanasthAnamupazAntamohaguNasthAnam / atrASTAviMzatimohanIyaprakRtInAmupazamo bhavati / upa Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) tattvanyAyavibhAkare zAntamohastUtkarSeNAntarmuhUrttakAlamatra tisstthti|tt Urddha niyamAdasau pratipatati / caturvAraM bhavatyAsaMsArameSA zreNiH // kSapakazreNyA kaSAyanissattApAdakaM sthAnaM kSINamohaguNasthAnam / kSapakazreNizcAbhavamekavArameva bhavati / etadanaMtarameva sakalatraikAlikavastusvabhAvabhAsakakevalajJAnAvAptiH / AntamauhUrtikamidam / / yogatrayavataH kevalajJAnotpAdakaM sthAnaM sayogiguNasthAnam / idazcotkRSTato dezonapUrvakoTipramANam / jaghanyato'ntarmuharttam // yogapratirodhizailezIkaraNaprayojakaM sthAnamayogiguNasthAnam / AdimahasvapaJcasvaroccAraNAdhikaraNakAlamAtramAnametat // - iti caturdazaguNasthAnAni upayogapUrvikA pravRttiH samitiH / seryAbhASaiSaNA''dAnanikSepotsargabhedena pnycdhaa| svaparabAdhAparihArAya yugamAtranirIkSaNapUrvakaM ratnatrayaphalakaM gamanamIryA / karkazAdidoSarahitahitamitAnavadyAsaMdigdhAbhidrohazUnyaM bhASaNaM bhaassaa| sUtrAnusAreNAnnAdipadArthAnveSaNameSaNA / upadhiprabhRtInAM niriikssnnprmaarjnpuurvkgrhnnsthaapnaatmkkriyaa''daannikssepnnaa|jntu Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvaranirUpaNam (27) zUnyaparizodhitabhUmau vidhinA mUtrapurISAdiparityajanamutsargaH // yogasya sanmArgagamanonmArgagamananivAraNAbhyAmAtmasaMrakSaNaM guptiH / sA ca kAyavAGmanorUpeNa tridhA / zayanA''sananikSepA''dAnacaMkramaNeSu ceSTAniyamaH kAyaguptiH / upasargapariSahyabhAvAbhAve'pi zarIre nairapekSyaM, yoganiroddhassarvathA ceSTAparihAro'pi kAyaguptiH // arthavadbhavikArAdisaMketahuMkArAdipravRttirahitaM zAstraviruddhabhASaNazUnyaM vaconiyamanaM vAgguptiH / anena sarvathA vAnirodhassamyagbhASaNaJca labhyate, bhASAsamitau samyagbhASaNameva // sAvadyasaMkalpanirodho manoguptiH // pratibandhakasamavadhAne satyapi samabhAvAdavicalanaM priisshH| sa ca kSutpipAsAzItoSNadaMzAvastrArativanitAcaryAnaSedhikazayyA''krozavadhayAcanA'lAbharogatRNasparzamalasatkAraprajJA'jJAnasamyaktvaviSayakatvAd dvAviMzatividhaH // satyAmapyatizayitAdvedanAyAM savidhibhaktA, dyalAbhe'pi kSudhopasahanaM kssutpriisshH| satyAM pipA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) tattvanyAyavibhAkare sAyAmaduSTajalAdyalAbhe'pi tRTparisahanaM pipAsAparISahaH / pracurazItabAdhAyAmapyatyalpaireva vastrAdibhiH zItopasahanaM zItaparISahaH / prabhUtoSNasaMta. to'pi jalAvagAhanAdyasevanamuSNaparISahaH / samabhAvato daMzamazakAdyupadravasahanaM daMzaparISahaH / ete vedniiykssyopshmjnyaaH|| sdossvstraadiprihaarennaalpmuulyaalpvstraadibhirvrtnmvstrpriisshH| aprItiprayojakasaMyogasamavadhAne satyapi smtaavlmbnmrtipriisshH| kAmabuddhyA stryAdyaGgapratyaGgAdijanyaceSTAnAmavalokanacintanAbhyAM viramaNaM strIparISahaH / ete ca cAritramohanIyakSayopazamajanyAH // ___ ekatra nivAsamamatvaparihAreNa saniyamaM grAmAdibhramaNajanyaklezAdisahanaM caryAparISahaH / vedanIyakSayopazamajanyo'yam // strIpazupaNDakavarjite sthAne nivAsAdanukUlapratikUlopasargasaMbhave'pyavicalitamanaskatvaM nissdyaapriisshH| caaritrmohniiykssyopshmjnyo'ym| pratikUlasaMstArakavasatisevane'nudvignamanaskatvaM zayyAparISahaH / ayazca vedniiykssyopshmjnyH| nirmUlaM samUlaM vA svasmin kupyatsu janeSu samatAvalambanamAkrozaparISahaH, cAritramohanIyakSayopazamajanyo'yam / / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvaranirUpaNam ( 29) paraprayuktatADanatarjanAdInAM kAyavinazvaratvavibhAvanayA sahanaM vadhaparISahaH, vedanIyakSayopazamajanyo'yam / svadharmadehapAlanArthaM cakravartino'pi sAdhoyAcanAlajjAparihAro yAcanAparISahaH, cAritramohahanIyakSayopazamajanyo'yam // yAcite'pi vastunyaprAptau viSAdAnavalambanamalAbhaparISahaH, lAbhAntarAyakSayopazamajanyo'yam / rogodbhave satyapi samyak sahanaM rogaparISahaH |jiirnnshiirnnsNstaarkaadhstntiikssnntRnnaanaaN kaThorasparzajanyaklezasahanaM tRNasparzaparISahaH / zarIraniSThamalApanayanAnabhilASA malaparISahaH / vedanIyakSayopazamajanyA ete / bhaktajanAnuSThitAtisatkAre'pi garvaparAGmukhatvaM satkAraparISahaH, ayazca caaritrmohniiykssyopshmjnyH| buddhikuzalatve'pi mAnAparigrahaH prajJAparISahaH, jJAnAvaraNakSayopazamajanyaH / buddhishuunytve'pykhinntvmjnyaanpriisshH,jnyaanaavrnnkssyopshmjnyH| itaradarzanacamatkAradarzane'pi svadevatAsAnnidhyAbhAve'pi jainadharmazraddhAto'vicalanaM samyaktvaparISahaH, darzanamohanIyakSayakSayopazamajanyo'yam / / ___ mokSamArgAnukUlayatiprayatno yatidharmaH / sa ca kSAntimArdavArjavanirlobhatAtapassaMyamasatyazaucA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30 ) tattvanyAyavibhAkare kiJcanyabrahmacaryabhedAddazavidhaH / etallakSaNAnyagre vakSyante // - mokSapravRttyuttejakaM cintanaM bhaavnaa| anityaashrnnsNsaaraiktvaanytvaashucitvaashrvsNvrnirjraaloksvbhaavbodhidulbhdhrmsvaakhyaatbhedaavaadshdhaasaa| etallakSaNAnyapyagre vakSyante // , karmASTakazUnyatAprayojakamanuSThAnaM cAritram / taca sAmAyikacchedopasthApanaparihAravizuddhisUkSmasaMparAyayathAkhyAtabhedena paJcavidham / / chedopasthApanAdicatuSTayabhinnA sarvasAvadyayogaviratiH sAmAyikam / tad dvividham / itvarakAlaM yAvajjIvakAlazceti / bhAvivyapadezayogyaM svalpakAlaM cAritramitvarakAlam / prathamAntimatIrthakaratIrthayorevaitata / bhAvivyapadezAntarAbhAvavat sAmAyikaM yAvajjIvakAlam / idazca madhyamadvAviMzatIrthakaratIrthAntargatasAdhUnAM videhakSetravartinAzca // pUrvaparyAyocchede satyuttaraparyAyAropaNayogyaM cA. ritraM chedopasthApanIyam / taca niraticArasAticArabhedena dvividham / zaikSakAderadhItaviziSTAdhyayanavido yadAropyate tanniraticAram / khaNDitamUlaguNasya punavratAropaNaM sAticAram / ubhayamapi prathamAntimatIrthakaratIrthakAla eva // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvaranirUpaNam ( 31 ) tapovizeSaviziSTaM parizuddhimaccAritraM parihAravizuddhikam / tadapi nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaceti dvividham / nirvizamAnakAH prakrAntacAritropabhoktAraH, nirviSTakAyikAzca smupbhuktprkraantcaaritrkaayikaaH| ete cAdyAntimatIrthakaratIrthakAla eva // atyantakRzakaSAyavaccAritraM sUkSmasaMparAyaH / ayaM saMklizyamAnako vizuddhyamAnakazceti dviprakAraH / upazamazreNItaH prapatataH prathamaH / dvitIyastu zreNimArohataH // niSkaSAyaM cAritraM yathAkhyAtam / idamapyupaza kaSAyANAmupazamAdanudayAccAkSapakazreNimadhigatasya tu mazreNimupayAtasya ntarmuhUrttasthitikam / kaSAyANAM sarvathA kSayAjaghanyato'ntarmuhUrttasthitikAlInamutkRSTatazca dezonapUrvakoTipramANaM bodhyam / AdyaM pratipAti, dvitIyamapratipAti // tatra dvArANi - prajJApanAvedarAgakalpacAritrapratisevanAjJAnatIrtha liGgazarIrakSetrakAlagatisaMyamasannikarSayogopayogakaSAyalezyA pariNAmabandhavedanodIraNopasampaddhAnasaMjJAhAra bhavAkarSakAlamAnAntara samudghAtakSetrasparzanAbhAvapariNAmAlpabahutvebhyaH SaTtriM zadvidhAni // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) tattvanyAyavibhAkare ... tatra prajJApanAdvAre sAmAyikasaMyata itvariko yAvatkathikazceti dvividhaH / chedopasthApanIyassAticArI niraticArI ceti dvividhH| parihAravizuddhiko nirvizamAno nirviSTakAyikazceti dvividhaH / sUkSmasaMparAyasaMyata upazamazreNItaH pracyavamAnaH upazamakSapakazreNyanyatarArUDhazceti dvividhH| yathAkhyAto. 'pi chadmasthaH kevalI ceti dvividha iti bodhyam / / vedadvAre-sAmAyiko navamaguNasthAnAvadhi vedako vedatrayavAMzca / navamAnte tUpazamAt kSayAdvA vedAnAmavedako'pi bhavet / evaM chedopasthApanIyo'pi / parihArikaH puruSavedo vA punapuMsakavedo vA syAt / sUkSmasaMparAyo yathAkhyAtazcAvedaka eveti / / rAgadvAre-sAmAyikAdicatvArassaMyatAssarAgA eva, yathAkhyAtasaMyatastvarAga eveti / kalpadvAre sAmAyikasUkSmasaMparAyayathAkhyAtAH sthitakalpe'sthitakalpe ca chedopasthApanIyaH sthitakalpa eva bhavet parihAravizuddhiko'pIdRza eva bhavet / asthitakalpo madhyamatIrthakaratIrtheSu videhe ceti // athavA sAmAyiko jinakalpasthavirakalpakalpAtIteSu bhvet| chedopasthApanIyaparihAravizuddhiko na Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAranirUpaNam (33) kalpAtIte / sUkSmasaMparAyayathAkhyAtau tu kalpAtIta eva syAtAm // cAritradvAre-sAmAyikaH pulAko bakuzaH kaSA. yakuzIlo vA syAt / evaM chedopasthApanIyo'pi / parihAravizuddhikasUkSmasaMparAyau kaSAyakuzIlAveva yathAkhyAtastu nirgranthaH snAtako veti // pratisevanAdvAre-sAmAyikachedopasthApanIyau mUlottaraguNapratisevakAvapratisevakau ca bhavataH / parihAravizuddhiko'pratisevakaH / evaM sUkSmasaMparAyayathAkhyAtAvapi vijJeyAviti // jJAnadvAre-sAmAyikAdicaturNA dve vA trINi vA catvAri vA jJAnAni bhavanti / yathAkhyAtasya ekAdazadvAdazaguNasthAnayozcatvAri jJAnAni, ardhvaguNasthAnayoH kevalajJAnaM bhavatIti // zrutadvAre-sAmAyikachedopasthApanIyayojaghanyato'STau pravacanamAtara utkarSatastu yAvaccaturdazapUrva zrutaM / parihAravizuddhasya jaghanyato navamapUrvasya AcAravastu, utkRSTatastvapUrNadazapUrva yaavt| sUkSmasAMparAyikasya tu sAmAyikasyeva / yathAkhyAtasya nigraMthasya sAmAyikasyeva / snAtakasya zrutaM nAstIti // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) tattvanyAyavibhAkare tIrthadvAre-tIrthe'pyatIrthe'pi sAmAyiko bhvet| atIrthe tu tIrthaMkaraH pratyekabuddhazca syAt / chedopasthApanIyaparihAravizuddhiko tIrtha eva / sUkSmasaMparAya yathAkhyAto sAmAyika iveti // liGgadvAre-sAmAyikachedopasthApanIyasUkSmasamparAyayathAkhyAtAH dravyataH svaliGge'nyaliGge gRhiliGge'pi / bhAvatastu svaliGga eva bhaveyuH / parihAravizuddhikastu dravyato bhAvatazca svaliGga eveti / / ___ zarIradvAre-sAmAyikachedopasthApanIyayoraudArikataijasakArmaNAni audArikataijasakArmaNavaikriyANi audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNAni vA zarIrANi bhavanti / shessaannaantvaudaariktaijskaarmnnaaniiti|| kSetradvAre-janmasadbhAvAvAzritya sAmAyikachedopasthApanIyasUkSmasaMparAyayathAkhyAtAH karmabhUmyAM saMharaNApekSayA akarmabhUmau bhveyuH| parihAravizuddhikastu karmabhUmAveva bhavet / nAsya saMharaNaM bhvediti|| kAladvAre-sAmAyikaH utsarpiNyAmavasarpiNyAM noutsarpiNyavasarpiNyAmapi kAle syAt / tatra yadyutsarpiNyAM syAttadA janmataH duHSamAduHSamasuSamAsuSamaduHSamArUpe Arakatraye, sadabhAvatastRtIyatu ryayoH,saMharaNato yatra kvApi syAt / yadyavasarpiNyAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAranirUpaNam (35) tadA janmasadbhAvAbhyAM tRtIyacaturthapaJcameSu pUrvakramaviparIteSvArakaSu, saMharaNatassarvAsu syAt / yadi noutsarpiNyavasarpiNyAM tadA mahAvidehe duHSamasuSamAsadRzyArake syAt / evaM chedopasthApanIyo'pi, parantu janmasadbhAvApekSayA noutsarpiNyavasarpiNyAM na syAt / parihAravizuddhisaMyataH utsarpiNyavasarpiNyoH kAle syAnnatu noutsrpinnyvsrpinniikaale| utsarpiNyavasarpiNyoH yathAyogaM dvitIyatRtIyacaturthapaJcamArakeSu // sUkSmasaMparAyo janmasadbhAvAbhyAM kAlatraye ArakamAzritya tu saamaayikvtsyaat| yathAkhyAto'pyevaM saMharaNatastu sarveSvArakeSu / / rUparasAdyutkarSaprayojakaH kAla utsarpiNI / rUparasAdihAniprayojakaH kAlo'vasarpiNI / tatrAvasarpiNyAM suSamasuSamAsuSamAsuSamaduSSamAduSSamasuSamAduSSamAduSSamaduSSamArUpA: SaDArakA bhavanti / utsarpiNyAM vyutkramataH SaDArakAsta eva / gatidvAre-sAmAyikachedopasthApanIyau mRtvA devagati yAyAt / tatrApi vaimAnika ev| tatrApi jaghanyataH prathamadevalokamutkRSTatastvanuttaravimAnaM yAvat / virAdhakazcedyaH ko'pi bhavanapatiH syAt / / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavanyAyavibhAkare parihAravizuddhiko vaimAnika eva syAt / tatrApi jaghanyataH saudharmakalpa utkRSTataH sahasrArakalpe syAt / sUkSmasaMparAyaH anuttaravimAne syAt // ( 36 ) yathAkhyAtasaMyato devagatau syAcceta tadAnuttaravimAna eva syAt athavA siddhigatiM yAyAditi / tatra sudharmezAnasanatkumAramAhendrabrahmalAntaka mahAzukrasahasrArAnataprANatAraNAcyutabhedena dvAdazavidhA devalokAH kalpopapannadevAnAm / tadupari sudarzanasupratibaddhamanorama sarva bhadravizAlasumanasasaumanasaprItikarAdityabhedena navagraiveyakAH / tadupari vi jayavaijayantajayantAparAjita sarvArthasiddha bhedena paJcAuttarAH / ubhaye kalpAtItAnAm || candrasUryagrahanakSatratArakAH paJca jyotiSkAH / pizAcabhUtayakSarAkSasa kiMnara kimpuruSamahoragagandharvA aSTavidhA vyantarAH / asuranAgasuvarNavidyudagnidvIpodadhidikpavanastanitakumArabhedena dazavidhA bhava napatayaH // saMyamasthAnadvAre- sAmAyikachedopasthApanIyaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyANAM pratyekaM saMyamasthAnAnyasaMkhyAtAni / yathAkhyAtasya tvekameva saMyamasthAnamiti / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAranirUpaNam ( 37) sannikarSadvAre-sAmAyikasaMyatasya cAritraparyAyA annnaaH| evaM yathAkhyAtaparyantAnAM sarveSAM bodhyaaH| sAmAyikassAmAyikAntarAddhInaH samAno'dhiko'pi syAt / hInAdhikatve ca SaTsthAnapatitatvaM syAt / evaM chedopasthApanIyaparihAravizuddhikApekSayApItthameva bhAvyam / sUkSmasamparAyikayathAkhyAtApekSayA tu anantaguNahInacAritraparyAyavAnsyAt // chedopasthApanIya AdyatrayacAritryapekSayA sAmAyikavat syAt / antyadvayApekSayApi tathaiva / evameva parihAravizuddhiko'pi // sUkSmasamparAya AdyatrayApekSayAnantaguNAdhika eva / sUkSmasamparAyAntarApekSayA tulyo'nantaguNena hIno'dhikopi syAt // yathAkhyAtApekSayAnantaguNahInaH // yathAkhyAtastu vijAtIyasaMyatApekSayAnantaguNenAdhika eva / sajAtIyApekSayA tu tulya eveti // yogadvAre-AdyacatvArassaMyatAH yogtryvntH| yathAkhyAtastu sayogI ayogI ceti // upayogadvAre-AdyAstrayo yathAkhyAtAzca sAkAranirAkAropayogavantaH syAt sUkSmasamparAyastu sAkAropayogyaveti // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanyAyavibhAkare kaSAyadvAre- sAmAyikassakaSAya eva / chedopasthApanIyopyevam / parantu zreNigatayostu prathamaM catvAraH kaSAyAH, tataH krodhAdiSu krameNa prathamAdIn vihAya yo dvAveko vA syAt / parihAravizuddhikastu sakapAya eva zreNiprAptyabhAvAt / sUkSmasamparAyassaMjvalanalobhakaSAyavAn / yathAkhyAtastvakaSAyIti // ( 38 ) lezyAdvAre sAmAyikachedopasthApanIyau SaDvidhaastrarat | parihAravizuddhikazzubhalezyAtrayavAn / sUkSmasamparAyaizuklamAtralezyAvAn / yathAkhyAtastu paramazuklalezyAvAn caturdazaguNasthAne tu yArahita iti // pariNAmadvAre - sAmAyikachedopasthApanIyaparihAravizuddhikA vardhamAna hIyamAnasthira pariNAmavantaH / sUkSmasamparAyaH zreNyAM vardhamAno hIyamAnazca syAt na sthirapariNAmavAn / tatkAlastu jaghanyatassamaya eka: utkRSTato'ntarmuhUrttaparimANaH / evamAdyAnAM kAlo jJeyaH / yathAkhyAtastu na hIyamAnapariNAmavAn / vardhamAnaparimANakAlastu jaghanyataH utkRSTatazvAntarmuhUrttamAnamiti / sthitistu jaghanyenaikaH samayaH / utkRSTatastrayodazaguNasthAnasthasya kiJcidUnapUrvakoTiparyantA bodhyeti // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAranirUpaNam (39) bandhadvAre-sAmAyikAdayastrayaH aSTau karmaprakRtI: AyurvarjasaptakarmaprakRtIrvA badhnanti / sUkSmasamparAyo mohanIyAyurvarjaSaTkarmaprakRtIbadhnAti / yathAkhyAtastu ekAdazadvAdazatrayodazaguNasthAneSu vedanIyameva badhnAti / caturdaze tu bandharahita eveti // vedanAdvAre-sAmAyikAdyAzcatvAro'STau karmaprakRtIranubhavanti / yathAkhyAtastu nirganthAvasthAyAM mohavarjasaptakarmaprakRtInAM vedako mohanIyasyopazAntatvAt kSIgatvAdvA / snAtakAvasthAyAM ghAtikarmaprakRtikSayAcatasRNAM vedaka iti // udIraNAdvAre-sAmAyikachedopasthApanIyaparihAravizuddhikA aSTau sapta SaDvA karmaprakRtIrudIrayanti / sUkSmasamparAya AyurvedanIyavarjaSaTkarmaprakRtIrAyurvedanIyamohanIyavarjapaJcakarmaprakRtIrvodIrayati / yathAkhyAtastu dve vA paJca vA karmaprakRtIrudIrayati caturdazaguNasthAne tvanudIraka iti / upasampaddhAnadvAre-sAmAyikassAmAyikatvaM tyajan chedopasthApanIyatvaM sUkSmasamparAyatvaM asaMyatatvaM vA prApnuyAt / chedopasthApanIyazchedopasthApanIyatvaM tyajan sAmAyikatvaM parihAravizuddhikatvaM sUkSmasamparAyatvaM asaMyatatvaM vA prApnuyAt / parihAravi Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanyAyavibhAkare ( 40 ) zuddhikaH parihAravizuddhikatvaM tyajan punargacchAyAzrayaNAcchedopasthApanIyatvaM devatvotpattAvasaMyatatvaM vA bhajet / sUkSmasamparAyastattvaM zreNIpratipAtena tyajan pUrvaM sAmAyikazcettattvaM chedopasthApanIyazcettatvaM zreNIsamArohaNato yathAkhyAtatvaM vA yAyAt yathAkhyAtasaMyatastu tattvaM tyajan zreNIpratipAtato sUkSmasamparAyatvaM asaMyamaM vA pratipadyate, upazAntamohatve maraNAddevotpatti, snAtakatve tu sidvigatiM pratipadyata iti // saMjJAdvAre- sAmAyikachedopatyApanIyaparihAravizuddhikAH saMjJopayuktA nosaMjJopayuktA bhavanti, saMjJopayukta AhArAdiSvAsaktAH, nosaMjJopayuktA AhArAdiSvAsaktirahitAH / sUkSmasamparAyayathAkhyAtau tu AhArAdikartRtve'pi nosaMjJopayuktau syAtAmiti // AhArakadvAre- sAmAyikAzcatvAra AhArakA eva / yathAkhyAtastrayodazaguNasthAnaM yAvadAhArakaH, caturdazaguNasthAne kevalisamudghAtatRtIyacaturthapaJcamasamayeSvanAhAraka iti // bhavadvAre - sAmAyiko jaghanyata ekaM bhavamutkRSTata aSTau bhavAn gRhNIyAt / evaM chedopasthApanIyo'pi / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAranirUpaNam (41 ) parihAravizuddhiko jaghanyata ekamutkRSTatastrIn / evaM yathAkhyAtaM yAvaditi // AkarSadvAre--sAmAyika ekabhavamAzritya jaghanyata ekavAramutkRSTatazzatapRthaktvavAraM sAmAyikasaMyatatvaM prApnoti / chedopasthApanIyo jaghanyata ekavAramutkRSTato viMzatipRthaktvavAraM chedopasthApanIyatvaM prAmuyAt / parihAravizuddhiko jaghanyata ekavAramutkRSTatastrivAraM praamuyaat| sUkSmasamparAyo jaghanyata ekavAramutkRSTatazcaturo vArAn pratipadyate yathAkhyAtastu jaghanyata ekavAramutkRSTato dvivAraM yathAkhyAtatvaM prApnuyAditi // anekabhavAzrayeNa sAmAyikasya jaghanyato dvivAraM utkRSTatassahasrapRthaktvaM AkarSA bhavanti / chedopasthApanIyasya jaghanyato dvivAramutkRSTato navazatAdUrdhva sahasrAvadhi AkarSA bhavanti / parihAravizuddhikasya jaghanyato dvivAramutkRSTatassaptAkarSAH, sUkSmasamparAyasya jaghanyato dvivAramutkRSTato navAkarSAH yathAkhyAtasya jaghanyato dvivAramutkRSTataH pazcAkarSA bhavantIti // kAlamAnadvAre-sAmAyikasya saMyamakAlamAnaM jaghanyenaikassamayaH / utkRSTato dezonanavavarSanyUnapUrva Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanyAyavibhAkare ( 42 ) koTiM yAvat / evameva chedopasthApanIyasya / parihAravizuddhikasya jaghanyenai kassamayaH / utkRSTata ekonatrizadvarSanyUnakoTiM yAvat / sUkSmasamparAyasya jaghanyenaikassamayaH / utkRSTato'ntarmuhUrttam / yathAkhyAtasya tu sAmAyikasyeva syAditi / anekajIvApekSayA tu sAmAyikAssarvadA bhaveyuH / chedopasthApanIyA jaghanyatassArdhadvizatavarSaparyantamutkRSTataH paJcAzallakSakoTisAgaropamaM yAvatsyuH / parihAravizuddhikA jaghanyena kiJcidUna dvizatavarSakAlamutkRSTataH kiJcidUna dvipUrvakoTivarSakAlaparyantaM syuH // saMyamagrahaNAnantaramanyasya antaradvAre - ekasya saMyamagrahaNe jaghanyata ekassamayaH utkRSTatassaMkhyAtavarSANyantarakAlaH / evaM yathAkhyAtaparyantaM bodhyaH // sAmAyikaizzUnyaH kAlo nAstyeva / chedopasthApanIyaizzUnyaH kAlo jaghanyena triSaSTisahasravarSANyutkRSTato'STAdazakoTAkoTisAgaropamaH / parihAravizuddhirahitaH kAlo jaghanyena caturazItisahasravarSAyutkRSTo'STAdazakoTAkoTisAgaropamaH / sUkSmasamparAyarahitaH kAlo jaghanyenaikaH samayaH utkRSTataSaNmAsAH / yathAkhyAtarahitaH kAlo nAstyeva // samudghAtadvAre- sAmAyikachedopasthApanIyayo Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAranirUpaNam ( 43 ) rvedanAkaSAyamaraNavaikriyataijasAhArakASSaT samud - ghAtAH bhavanti / parihAravizuddhikasya vedanAkaSAyamaraNAtmakAstrayaH / sUkSmasamparAyasya na ko'pi / yathAkhyAtasya tu kevalisamudghAta eva bhavediti // kSetradvAre - sAmAyika chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyA lokasyAsaMkhyAta bhAge syuH / yathAkhyAtastu asaMkhyAta bhAge, asaMkhyAta bhAgeSu kevalisamudghAtApekSayA sarvalokavyAptazca syAditi // sparzanAdvAre- sAmAyikAdayo yAvatsu bhAgeSu lokasya syuste tAvanto bhAgAn spRzeyuH / samIpataravartipArzvabhAgasparzanena kiJcidadhikAnapIti // bhAvadvAre - sAmAyikAzcatvAraH kSAyopazamikabhAve syuH / yathAkhyAtastu aupazamike kSAyike ca syAditi // parimANadvAre - sAmAyikAH pratipadyamAnApekSayaikasmin kAle kadAcidbhaveyuH kadAcicca na / yadA bhaveyustadA jaghanyenaiko dvau trayo vA utkRSTato dvisahasrAt yAvannavasahasram / pUrvapratipannApekSayA jaghanyata utkRSTatazca dvisahasrakoTIto yAvannavasahasrakoTi bhaveyuH // chedopasthApanIyAstu pratipadyamAnApekSayA kadA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) tattvanyAyavibhAkare pi syuH kadApi na / yadA syustadA jaghanyenaiko dvau trayo votkRSTato dvizatAdyAvannavazatam / pratipannApekSayA tu kacinna syuH kacicca jaghanyenotkRSTatazca dvizatAdyAvannavazatakoTi syuH|| parihAravizuddhikA apyevameva kintu pratipannApekSayA jaghanyenaiko dvau trayaH, utkarSeNa ca dvisahasrAt yAvannavasahasraM syuH|| sUkSmasamparAyazca kacinna syuH kacicca jaghanyenaiko dvau trayaH / utkRSTataH kSapakazreNyAM aSTottarazataM upazamazreNyAM catuHpaJcAzatsyuH / pratipannApekSayA kvacinna syuH kacicca jaghanyenaiko dvau trayaH / utkRSTato dvizatAnnavazataM yAvat syuH // ___ yathAkhyAtAstu sUkSmasaMparAyavat / pratipannApekSayA tu jaghanyenotkRSTatazca dvikoTIto yAvannavakoTi bhaveyuriti // ___alpabahutvadvAre-paJcasu saMyateSu sarvebhyo'lpAH suukssmsmpraayaaH| tebhyaH parihAravizuddhikAH saMkhyAtaguNAH / tebhyo yathAkhyAtAH saMkhyAtaguNAH tebhyo'pi chedopasthApanIyAssaMkhyAtaguNAH, tebhyo'pi ca sAmAyikAssaMkhyAtaguNA bodhyA iti // iti SaTtriMzadvArANi // iti saMvaratattvam // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjarAnirUpaNam (45) krameNa baddhakarmapudgalAnAM tapovipAkAnyatareNa vidhvaMso nirjraa| vidhvaMso'yaM vipAkodayena pradezodayena ca dvidhA bhavati / vipAkodayazca mithyAtvAdihetukakarmapudgalAnAM jaghanyotkRSTasthititIvramandAnubhAvAnAM svabhAvena karaNavizeSeNa vodayAvalikApraviSTAnAM rasodayapUrvakAnubhavanam / anudayaprAptakarmaprakRtikarmadalikaM udayaprAptasamAnakAlInasajAtIyaprakRtau saMkramayyAnubhavanaM prdeshaanubhvH|| seyaM sakAmAkAmabhedAbhyAM dvidhA / samyagdRSTidezaviratasarvaviratAnAM sAbhilASaM karmakSayAya kRtaprayatnAnAM yaH karmaNAM vidhvaMsaH sA skaamaa| mithyAdRSTInAM aihikasukhAya kRtaprayatnAnAM tapasyAdinA karmaNAM vidhvaMso'kAmA / AtmapradezebhyaH karmaNAM nirjaraNaM dravyanirjarA / nirjarAnimittazubhAdhyavasAyo bhAvanirjarA // zarIravRttirasAdidhAtukarmAnyatarasantapanaM tpH| tatra bAhyatapAMsi anazanonodarikAvRttisaMkSeparasatyAgakAyaklezasaMlInatArUpeNa SaDvidhAni // itvaraM yAvajjIvaM vA''hAraparityAgo'nazanam / svAhAraparimANAdalpAhAraparigrahaNamUnodarikA / nAnAvidhAbhigrahadhAraNena bhikSAvRtteH pratirodhanaM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) tattvanyAyavibhAkare vRttisNkssepH| rasavatpadArtheSu dvivyAdInAM tyAgapurassaraM virasarUkSAdyAhAragrahaNaM rasatyAgaH / kezolluzcanAdiklezasahanaM kaaykleshH| indriyayogakaSAyAdInniyamya viviktasthAnAsevanaM saMlInatA / sA cturvidhaa| indriyakaSAyayogaviviktacaryAbhedAt / prAptendriyaviSayeSvaraktadviSTatAbhAva indriyasaMlInatA / anuditakrodhasyodayanirodhaH prAptodayasya naiSphalyakaraNaM kssaaysNliintaa| kuzalAkuzalayogAnAM pravRttinivRttI yogsNliintaa| zUnyAgArAdau nirbAdhe snyAdivarjite sthAne sthitirviviktacaryAsaMlInatA / prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyadhyAnotsargAH SaDAbhyantaratapAMsi // aticAravizuddhijanakAnuSThAnaM prAyazcittam / taca AlocanapratikramaNamizravivekavyutsargatapazchedamUlAnavasthApyapArAzcitabhedAddazavidham // gurvabhimukhaM samaryAdaM svAparAdhaprakaTanamAlocanam / aticArAtpratinivartanaM pratikramaNam / ubhayAtmakaM mizram / gRhItavastuno'vagatadoSatve parityajanaM vivekH| gamanAgamanAdiSu viziSTacittaikAgryapUrvakaM yogavyApAraparityAgo vyutsrgH| chedagranthajitakalpAnyatarAnusAreNa gurvnushissttaanusstthaanvishessstpH| tapa Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjarAnirUpaNam (47) sAdurbhedyasya divasamAsAdikrameNa zramaNaparyAyApanayanaM chedaH / prArambhataH punarmahAvratAropaNaM mUlam / akRtatapovizeSasya duSTatarasya kiyatkAlaM vratAnAropaNamanavasthApyam / rAjavadhAditIrthakarAdyAzAtanA karaNena yAvad dvAdazavarSamaticArapAragamanato rAjapratibodhAdipravacanaprabhAvanayA punaH pravrAjanaM pArAzcitam // jJAnadarzanacAritropacArAnyatamo vinyH| tatra namratApUrvakaM jJAnAbhyAso jnyaanvinyH| jinendroktapadArthaSu nizzaGkitatvaM drshnvinyH| zraddhayAnuSThAnena ca cAritraprarUpaNaM caaritrvinyH| guNAdhikeSu abhyusthaanaadynusstthaanmupcaarvinyH|| prabhusiddhAntoditasevAdyanuSThAnapravRttimattvaM vaiyAvRtyam / taccAcAryopAdhyAyatapasvizaikSakaglAnakulagaNasaMghasAdhusamanojJabhedAddazavidham / etallakSaNAnyagre vakSyante // kAlAdimaryAdayAdhyayanaM svAdhyAyaH / cetaso yoganirodhapUrvakaikaviSayasthairyatApAdanaM dhyAnam / yoganirodhaH kevalinAM dhyAnam / tadAtaraudradharmazuklabhedena caturvidham // iSTAniSTaviyogasaMyogarogatannidAnAnyatamaviSa Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) . tattvanyAyavibhAkare yakaM sodvegacintanamArttam / SaSThaguNasthAnaM yAvadidaM bhavati / hiMsA'satyasteyasaMrakSaNAnyatamAnubandhicintanaM raudram / ApaJcamametat / AjJApAyavipAkasaMsthAnAnyatamaviSayakaM paryAlocanaM dharmadhyAnam / apramattataH kSINamohaM yAvat / AjJAdyaviSayakaM nirmalaM praNidhAnaM zuklam / tacca pRthaktvavitakaikatvavitarkasUkSma kriyavyuparatakriyabhedena caturvidham / pUrvavidAM pUrvazrutAnusArato'nyeSAM tamantareNArthavyaJjanayogAntarasaMkrAntisahitamekadravya utpAdAdiparyAyANAmanekanayairanucintanaM pRthaktvavitarkam / idaM savicAram / pUrvavidAM pUrvazrutAnusAreNAnyeSAM tadbhinnazrutAnusAreNArthavyaJjanasaMkrAntirahitamekadravye ekaparyAyaviSayAnucintanamekatvavitarkam / idantvavicAram / sUkSmakAyakriyApratirUddhasUkSmavAGma naHkriyasya sUkSmaparispandAtmakakriyAvaddhyAnaM sUkSmakriyam / idamapratipAti, pratipAtAbhAvAt / nirudvasUkSmakAyaparispandAtmakakriyasya dhyAnaM vyuparatakriyam / idamapyapratipAti / Aye dve ekAdazadvAdazaguNasthAnayorantye dve kevalina eva trayodazacaturdazaguNasthAnakrameNa / aneSaNIyasya saMsaktasya vAnnAdeH kAyakaSAyANAJca prityjnmutsrgH|| iti nirjarAtattvam Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // bandhanirUpaNam (49) AtmapradezaiH shubhaashubhkrmsmbndhobndhH| sa ca mithyAtvAviratikaSAyayogairyathAyogaM samutpadyate / / tatrAyathArthazraddhAnaM mithyAtvam / taccA''bhigrahikAnAbhigrahikA''bhinivezikasAMzayikAnAbhogikabhedena paJcavidham // __kudarzane saddarzanajanyaM zraddhAnamAbhigrahikam / sarvadarzanavizeSyakasamatvaprakArakapratipattiprayojakaM zraddhAnamanAbhigrahikam / tattvavettRtve'pyatadartheSu tadarthatAbhigraha Abhinivezikam / arhattattvadharmikasatyatvasaMzayajanakaM mithyAtvaM sAMzayikam / dArzanikopayogazUnyajIvAnAM mithyAtvamanAbhogikam // hiMsAdyavratebhyaH krnnairyogaishcaavirmnnmvirtiH| tasyAzca manaHpazcendriyANAM svasvaviSayebhyaH pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasarUpaSaDvidhajIvahiMsAtazcApratinivartanarUpatvAt dvAdazavidhatvam / / kaSAyaH pUrvoditapaJcaviMzatividhaH / vedatrayahAsyaSadAtmakanokaSAyaH kaSAyasahagAmitvAtkaSAyapadavAcyaH // yogo mnovaakaayvyaapaarH| tatra satyAsatyamizravyavahAraviSayakamanovAgvyApArA aSTau, tathaudA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) tattvanyAyavibhAkare rikaudArikamizravaikriyavaikriyamizrA''hArakA''hArakamizrakArmaNazarIrajanyavyApArAssapteti pazcadazayogAH // raktadviSTAtmasambaddhAnAM kArmaNaskandhAnAM pariNAmavizeSeNa svasvayogyakAryavyavasthApanaM prkRtibndhH| pravibhaktAnAM karmaskandhAnAM viziSTamaryAdayA sthitikAlaniyamanaM sthitibndhH| paripAkamupayAtA nAM viziSTakarmaskandhAnAM zubhAzubhavipAkAnubhavanayogyAvasthA rsbndhH| prakRtyAditrayanirapekSaM dalikasaMkhyAprAdhAnyena karmapudgalAnAM grahaNaM prdeshbndhH| bandhAzcaite catvAra ekavidhAdhyavasAyavizeSeNa jAyante saMkramodvartanAdikaraNavizeSAzca // ____karaNavizeSAzca bandhasaMkramodvartanApavartanodIraNopazamanAnidhattinikAcanAbhedAdaSTavidhAH // tatra baddhAtmano vIryapariNAmavizeSaH karaNam / vIryazcAtra yogakaSAyarUpaM vivakSitam // __ karmaNAmAtmapradezaiH sahAnyonyAnugamanaprayojakavIryapariNAmo bandhanakaraNam / atra yogAtmakavIryeNa prakRtipradezayoH kaSAyaizca sthityanubhAgayobandho jAyate // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anwar mmmmmmmmarr karaNanirUpaNam ( 51 ) anyakarmarUpatayA vyavasthitAnAM prakRtisthityanubhAgapradezAnAmanyakarmarUpatayA vyavasthApanaheturvIryavizeSaH saMkramaNam / / karmasthityanubhAgayoH prabhUtIkaraNaprayojakavIryapariNatirudvartanA // karmasthityanubhAgayoIsvIkaraNaprayojakavIryavizeSo'pavartanA // anuditakarmadalikasyodayAvalikApravezanidAnamAtmavIryamudIraNA // karmaNAmudayodIraNAMnidhattinikAcanAkaraNAyogyatvena vyavasthApanAhetuUryapariNatirupazamanA / u. dayazca yathAsthiti baddhAnAM karmapudgalAnAmabAdhAkAlakSayAtsaMkramApavartanAdikaraNavizeSAdvodayasamayaprAsAnAmanubhavanam // karmaNAmudvartanApavartanAnyakaraNAyogyatvena vyavasthApanAnukUlavIryavizeSo nidhattiH // karaNasAmAnyAyogyatvenAvazyavedyatayA vyavasthApanAprayojakavIryavizeSo nikAcanA // tatra mUlaprakRtibandhazca jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyurnAmagotrAntarAyabhedenASTavidhaH / eSAma Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~~~~~~ ( 52 ) tattvanyAyavibhAkare vAntarabhedA viMzatyuttarazatAtmakA bodhyaaH| vivRtAzcaite puNyapApatattvayoH / udaye ca samyaktvamohanI. yamizramohanIyasahitA dvAviMzatyuttarazatabhedA bhavanti / sattAyAntvaSTapazcAzaduttarazatabhedAH syuH / vivRtAzcaite sarve karmagranthe / Atmano vizeSabodhAvaraNakAraNaM karma jJAnAvaraNam / AtmanaH sAmAnyabodhAvaraNasAdhanaM karma drshnaavrnnm| sukhaduHkhAnubhavaprayojakaM karma vedanIyam / rAgadveSAdijanakaM karma mohanIyam / gaticatuSTayasthitiprayojakaM karma AyuH / barakagatyAdinAnAparyAyaprayojakaM karma nAmakarma / uccanIcajAtivyavahArahetuH karma gotram / Atmano vIryAdipratibandhakaM karma antarAyakarma / / ___ jJAnadarzanAvaraNavedanIyAntarAyANAM triMzatsAgaropamakoTIkoTikAlaM yAvat , mohanIyasya saptatisAgaropamakoTIkoTikAlaM yAvat, viMzatisAgaropamakoTIkoTikAlaM yAvannAmagotrayoH, AyuSazca trayastriMzatsAgaropamakAlaM yAvatparAsthitirbodhyA / evameva vedanIyasya dvAdazamuhartA, nAmagotrayoraSTamuhRrtA, zeSANAzcAntarmuhartamaparAsthitiriti / * iti bandhatattvam Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSanirUpaNam ( 53 ) svAtmanyavasthAnaM kRtsnakarmavimuktayA''tmanaH mokSaH / tadvAn muktaH / so'nuyogadvAraiH siddhAntaprasiddhaissatpadaprarUpaNAdibhirnavabhirnirUpaNAdupacA reNa navavidhaH // gatyAdimArgaNAdvAreSu siddhasattAyA anumAnenAgamena vA nirUpaNaM satpadaprarUpaNA // tatra gatIndriyakAya yogavedakaSAyajJAnasaMyamadarzanalezyAbhavyasamyaktva saMjJayAhArakarUpAzcaturdaza mUlabhUtA mArgaNAH / narakatiryaGmanuSyadeva bhedena catasro gatimArgaNAH / ekadvitricatuHpaJcendriyabhedena paJcendriyamArgaNAH / pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasabhedena SaT kAya maargnnaaH| manovAkkAyAstisro yogmaargnnaaH| puMstrInapuMsakabhedena tisro vedamArgaNAH / krodhamAnamAyAlo bharUpAzcatasraH kaSAyamArgaNAH / matizrutAvadhimanaH paryavakevalamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAna bhedAdaSTau jJAnamArgaNAH / mithyAdRSTInAM matizrutAvadhayaH krameNa matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnAnyucyante / atra paJcavidhatve'pi jJAnAnAmanveSaNAprastAve AdyatrayaviparItAnAmapi matyajJAnAdInAM jJAnatvena grahaNAdaSTavidhatvaM jJAnamArgaNAyA bodhyam / manaHparyavakevalayostu vaiparItyAbhAva eva / agre saMyamAdiSvapyevameva vaiparItyena mArgaNA vijJeyAH / sAmAyika Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) chedopasthApana parihAravizuddhisUkSmasaMparAyayathAkhyAtadezaviratyaviratirUpAssapta cAritramArgaNAH / cakSuracakSuravadhikevala bhedena catasro darzanamArgaNAH / kRSNa nIlakApotatejaH padmazuklabhedena SaD lezyAmArgaNAH // tattvanyAyavibhAkare alpaphalAya phalina AmUlaM vinAzakaraNAdhyavasAyaH kRSNalezyA / yathAphalagrahaNArthaM vRkSacchedA dhyavasAyaH // alpaprayojanAya tadaMzacchedanAdhyavasAyo nIlalezyA / yathA phalAya zAkhAcchedAdhyavasAyaH // alpaphalArthaM tadaMzAMzacchedanAdhyavasAyaH kApotalezyA / yathA tadarthaM pratizAkhAchedAdhyavasAyaH // alpaphalArthaM aMzAMzApekSayA nyUnAMzachedanAdhyavasAyaH tejolezyA / yathA phalagrahaNAya stabakachedanAdhyavasAyaH // ISatklezapradAnena phalagrahaNAdhyavasAyaH padmalezyA / yathA vRkSAtphalamAtra viyojanAdhyavasAyaH // itaraklezAkaraNataH phalagrahaNAdhyavasAyazzuklalezyA / yathA bhUpatitaphala grahaNAdhyavasAyaH // bhavyA bhavyabhedena dvividhA bhavyamArgaNA / tatra bhavyaH siddhigamanayogyaH tadviparIto'bhavyaH // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArgaNAnirUpaNam ... aupazamikakSAyopazamikakSAyikamizrasAsvAdanamithyArUpeNa SaT smyktvmaargnnaaH| saMjJAsaMjJibhedena dvidhA saMjJimArgaNA / samanaskAssaMjJino manohInA asNjnyinH|| AhArakAnAhArakabhedena dvividhA''hArakamArgaNA / AhArakaraNazIlA AhArakAstadbhinnA anaahaarkaaH|| tatra naragatipazcendriyajAtitrasakAyabhavyasaMjJiyathAkhyAnakSAyikAnAhArakakevalajJAnakevaladarzaneSu mokSo na zeSeSu // siddhajIvasaMkhyAnirUpaNaM dravyapramANam / tacca siddhajIvAnAmanantatvaM bodhyam // caturdazarajjUpramitasya lokasya kiyadbhAge siddhasthAnamiti vicAraH kSetradvAram / lokasyAsaMkhyeyabhAge siddhazilovaM siddhasthAnaM, asaMkhyeyAkAzapradezaparimANaM siddhAnAM kSetrAvagAho jJeyaH // siddhAtmano'vagAhanAkAzaparimANatassparzanAvagAhanA kiyatIti vicArassparzanAprarUpaNA / avagAhanAtasteSAmadhikA sparzanA bhavati // siddhAvasthAnaM kiyatkAlamiti vicAraH kAla Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) tattvanyAyavibhAkare dvAram / vyaktyapekSayA sAdyanantaH jAtimAzrityAnAdyanantaH syAt / / parityaktasya punaH parigrahaNAvAntarakAlavicAro'ntaraprarUpaNA / siddhAnAM pratipAtAbhAvAdantaraM nAstIti dhyeyam // saMsAryAtmasaMkhyApekSayA kiyadbhAge siddhA iti vicAro bhAgadvAram / anantAnantasaMsArijIvApekSayA anantA api siddhAstadanantabhAge bhavanti / / ___ aupazamikakSAyikakSAyopazamikaudayikapAriNAmikabhedena paJca bhaavaaH| karmaNAmupazamenaupazamikaH, kSayeNa kSAyikA, kSayopazamena kSAyopazamikaH, udayenaudayikaH, svabhAvAvasthAnena ca pAriNAmiko jJeyaH / eSu siddhAH katame bhAve vartanta iti vicAro bhAvadvAram / teSAM jJAnadarzane kSAyike, jIvatvaM ca pAriNAmikamiti bhAvadvayaM syAt // katame vede siddhA alpAH katame ca bahava iti vicAro'lpabahutvadvAram / napuMsake stokAH strIpuruSayoH kramatassaMkhyeyaguNA vijnyeyaaH|| siddhA api jinAjinatIrthAtIrthagRhiliGgAnyaliGgasvaliGgastrIliGgapuruSaliGganapuMsakaliGgapratyekabuddha Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAranirUpaNam svayambuddhabuddhabodhitaikAneka siddhabhedena vidhAH // ( 57 ) pazcadaza anubhUtatIrthakaranAmavipAkodayajanyasamRddhayo muktA jinasiddhAH / yathA RSabhAdayaH / ananubhUtatIrthakaranAmavipAkodayajanyasamRddhayo muktA ajinasiddhA: / yathA puNDarIkagaNadharAdayaH // pravartite tIrthe muktAstIrthasiddhAH / yathA gaNadhAriNaH / arvAk tIrthasthApanAyA eva muktA atIrthasiddhAH yathA marudevA // pUrvabhavA''sevitasarvaviratisAmarthyajanya kevala jJAnA jJAnaprAptyUrdhva bahulAyuSo'bhAvAdgRhasthAvasthAyAmevAntarmuhUrtAbhyantare muktA gRhiliGgasiddhAH / yathA bharatacakrItyucyate / bhavAntarAsssevitasarvaviratijanya kevalajJAnA alpAyuSkAssantastApasAdiliGgenAntarmuhUrtAntare muktA anyaliGgasiddhAH / yathA valkalacirI / ratnatrayavanto rajoharaNAdiliGgena yuktA muktAssvaliGgasiddhAH yathA sAdhavaH // samyagdarzanAdimahimnA strIzarIrAnmuktAstrIliGgasiddhAH / yathA candanAprabhRtayaH / ratnatrayeNa puruSazarIrAnmuktAH puruSaliGgasiddhAH / yathA gautamaga Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) tattvanyAyavibhAkare NadharAdayaH / kRtsnakarmakSayAt napuMsakazarIrAnmuktA napuMsakaliGgasiddhAH / yathA gaanggeyH|| ekanimittamAtradarzanajanyavairAgyAstatkAlasamprAptaratnatrayA muktAH pratyekabuddhasiddhAH / yathA karakaNDudvimukhanamirAjarSiprabhRtayaH / nimittadarzanamantarA bodhaprAptipUrvakaM kevalino muktAssvayambuddhasiddhAH / yathA kapilAdayaH / upadezajanyapratibodhA avAptaratnatrayA muktA buddhabodhitasiddhAH / yathA jambUsvAmiprabhRtayaH // itarAnavAptamuktikaikasamayAvAptamuktikA ekasiddhAH / yathA zrImahAvIrasvAminaH / ekasmin samaye'nekaissaha muktA anekasiddhAH / yathA shriiRssbhdevaadyaaH|| iti mokSatattvanirUpaNam samyakzraddhA yathAzAstraM savibhAgA salakSaNA / saMkSepeNa samAkhyAtA syAnmodAya vipazcitAm // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSanirUpaNam (59): matizrutAvadhimanaHparyavakevalAni jJAnAni // etAnyeva pramANAni / yathArthanirNayaH pramANam / tavividhaM pAramArthikapratyakSaM parokSazceti // tatrAvadhimanaHparyavakevalAni pAramArthikapratyakSANi / matizrute parokSe // . parokSamapi sAMvyavahArikapratyakSasmaraNapratyabhijJAtarkAnumAnAgamabhedAt SaDvidham / avyavahitAtmadravyamAnasamutpannaM jJAnaM pAramArthikapratyakSam / tadvividhaM sakalaM vikalazca / kRtsnAvaraNakSayAtkevalaM jJAnaM sakalam / azeSadravyaparyAyaviSayakasAkSAtkAraH kevalam / idazca ghAtikarmakSayAdbhavati / tadvAneva sarvajJaH // -- avadhimanaHparyavau tu tattadAvaraNakSayopazamajanyatvAdvikalau // indriyasaMyamanirapekSo ruupidrvyvissykssaakssaatkaaro'vdhiH| sa dvividho bhavajanyo guNajanya. shveti| bhavo janma, tasmAjanyo yathA suranArakANAm, guNassamyagdarzanAdi tajanyo yathA naratirazcAm / / anugAmyananugAmihIyamAnavardhamAnapratipAtyapratipAtibhedAt SaDvidho avadhiH / avadhimatpu Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) tattvanyAyavibhAkare ruSasahagamanasvabhAvo anugAmI / utpattyavacchedakazarIrAvacchedanaiva viSayAvabhAsako'nanugAmI / svotpattitaH krameNAlpaviSayo hiiymaanH| svotpattitaH krameNAdhikaviSayI vardhamAnaH / utpatyanantaraM patanazIlaH prtipaatii| tadviparIto'pratipAtI // saMyamavizuddhihetukaM manodravyaparyAyamAtrasAkSAtkAri jJAnaM manaHparyavaH / sa Rjumativipulamatibhedena dvividhaH / AdyajJAnavAn kadAcitpracyavate / dvitIyastu na kadApItyanayovaiSamyam / / vyavahitAtmadravyajanyaM jJAnaM parokSam / . indriyamanojanyo vizadAvabhAsassAMvyavahAri kapratyakSam / anumAnAdibhyo vizeSaprakAzanAt vizadatvamasya / tadvividhaM aindriyaM mAnasazca / indriyajanyaM pratyakSaM aindriyam / manojanyaM pratyakSaM maansm|| ___ tatrendriyaM dravyabhAvabhedena dvividham / nirvRttyupakaraNabhedena dravyendriyaM dvividham / nirvRttirAkAraH, nivRttIndriyamapi dvividhaM bAhyAbhyantarabhedAt / bAhya golakAdi / AntaraM kadambapuSpAdyAkAraH pudgalavizeSaH / AntarendriyaniSThaH svasvArthagrahaNasAmarthyAtmakazaktivizeSa upakaraNendriyam / pudgala Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSanirUpaNam ( 61 ) zaktirUpatvAdasya dravyatvam / asyopahate ca nivRttIndriyasattve'pi nArthagrahaH // bhAvendriyamapi dvividham labdhyupayoga bhedAt / AtmaniSThA indriyaavrnnkssyopshmruupaarthgrhnnshktirlbdhiH| arthagrahaNanimittaH AtmavyApArapariNAmavizeSa upayogaH / ayameva pratyakSaM prati karaNam / samuditAnyetAni zabdAdyarthaM gRhNanti indriyavyapadezabhAJji ca / / tatrendriyANi cakSUrasanaghANatvakzrotrarUpANi pazca / / " rUpagrAhakamindriyaM cakSuH aprApya prakAzakAri / rUpaM zvetaraktapItanIlakRSNarUpeNa paJcavidham || rasagrAhakamindriyaM rasanam / prApyakAri / rasacAmalamadhuratiktakaSAyakaTubhedena paJcavidhaH // gandhajJAnAsAdhAraNakAraNamindriyaM ghrANam / prApyakAri / gandho'pi surabhidurabhibhedena dvividhaH // sparzagrAhakamindriyaM tvak prApyaprakAzakAriNI / zItoSNa snigdharUkSa mRdukarkaza gurulaghurUpeNASTavidhaH sparzaH // zabdagrAhakamindriyaM zrotram | prApyakAri / sacittAcittamizrabhedAt trividhazabdaH // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) tattvanyAyavibhAkare matizrutaviSayIbhUtArthajJAnasAdhanamanindriyaM mnH| apraapyprkaashkaari| idamapi dravyabhAvabhedena dvividham / manastvena pariNatamazeSAtmapradezavyApi paugalika drvymnH| tadAvaraNakSayopazamajanyo'rthagrahaNonmukha AtmavyApAravizeSo bhAvamanaH / / sAMvyavahArikazcAvagrahehApAyadhAraNAbhedena catu. vidham / viSayendriyamanobhisambandhajanyadarzanajani taM sattAvAntarasAmAnyavadvastuviSayakaM jJAnamavagrahaH / yathAyaM manuSya ityAdi / sattAmAtrAvagAhi jJAnaM darzanamAlocanam / yathedaM kiJciditi / yogyataivAnna viSayeNa cakSarmanasoH smbndhH| sA cAnatidUrAsanna vyvhitdeshaadyvsthaanruupaa| itarendriyeSu sNshlessH| avagRhItadharmiNyavagRhItasAmAnyAvAntaravizeSasya paryAlocanamIhA / iyazcAvagRhItasAmAnyadharmAvAntaradharmaviSayasaMzayAjAyate / yathA'yaM manuSyaH paurastyo vA pAzcAtyo veti saMzayAt lakSaNavizeSeNa paurastya evAyaM bhavitavya iti / iihaavissyvishessdhrmvttaaniyo'paayH| yathA'yaM pAzcAtya eveti|| ayameva pratyakSapramANamucyate na tvavagrahehI tayoranirNayarUpatvAt / / smaraNotpattyanukUlo'vAyo dhAraNA / iyazca saM. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSanirUpaNam ( 63 ) khyeyAsaMkhyeyakAlavarttinI jJAnarUpA saMskArazabdavAcyA ca / avagrahAdayastvAntamahartikAH // kecittu AtmazaktivizeSa eva saMskArazabdavAcyo'vyavahitihetuzca nadhAraNA, kSAyopazamikopayogAnAM yugapadbhAvavirodhAt / paramparayA tasyAstaddhetutve na kiMciddaSaNamiti prAhuH // eSAJca dravyArthikanayApekSayaikyaM, paryAyArthikanayApekSayA ca bhinnatvam // tathAcArya kramaH indriyArthayoryogyatAkhye sambandhe sati sanmAtrajJAnaM darzanAkhyaM prathamataH samunmIlati, idaM kiJciditi / tataH kenacijjAtyAdinAvagra ho'yaM manuSya iti / tato'nirdhAritarUpeNa saMzayo'yaM paurastyo vA pAzcAtyo veti / tato niyatAkAreNa saMbhAvanAtmikehA'yaM pAzcAtya eva bhavitavya iti / anantaramIhitAkAreNa nirNayAtmako'pAyo'yaM pAzcAtya eveti / tataH kAlAntarasmRtihetutvena dhAraNodetIti // indriya manonyatarajanyo'bhilApanirapekSassphuTAvabhAso matijJAnam / idaJca pratyekendriyairmanasA cAvagrahAdikrameNa jAyamAnatvAccaturviMzatividham / rasanAdIndriyaizcaturbhireva caturvidhA vyaJjanAvagrahA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (64) tattvanyAyavibhAkare bhavanti / na cakSurmanobhyAM, vissyendriysNshlessaabhaavaat| sparzanAdIndriyANAmupakaraNAtmakAnAM sparzAdyAkAreNa pariNatapudgalAnAM ca yaH parasparaM saMzleSassA vyaMjanetyucyate / so'yaM caturvidho vyaJjanAvagraha iti militvASTaviMzatividhaM matijJAnam / zrutajJAne tu nAvagrahAdayo bhavanti / matijJAnApekSo vAcyavAcakabhAvapuraskAreNa zabdasaMspRSTArthagrahaNavizeSaH zrutajJAnam / tadanukUlopayogo'pi zrutam / taccAkSarAnakSarasaMjyasaMjJi samyamithyAtvasAdyanAdisaparyavasitAparyavasitagamikAgamikAGgapraviSTAnaGgapraviSTazrutabhedena caturdazavidham / / saMjJAvyaJjanalabdhyanyatamavat zrutamakSarazrutam / yathA krameNa lipivizeSaH, bhASyamANAkArAdiH, tvaGmano nimittakaH zrutopayogaH / bhAvazrutaheturucchvasitAdiranakSarazrutam / samanaskasya zrutaM saMjizrutam / tadviparItamasaMjJizrutam / samyagdRSTInAM zrutaM samyak zrutam / mithyAdRSTInAM zrutaM mithyAtvazrutam / AdimacchutaM sAdizrutam / idaM paryAyArthikanayApekSayA / AdizUnyaM zrutamanAdizrutam / idantu dravyArthikanayApekSayA / antavacchrutaM saparyavasitazrutam / anantavacchUtamaparyavasitam / ime'pi tathaiva / prAyaH Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyabhijJAnirUpaNam sahazapAThAtmakaM zrutaM gamikazrutam / tadviparItamagamikam / dvAdazAGgagataM zrutamaGgapraviSTam / yathA''cArAGgAdi / tadbhinnaM sthavirakRtaM zrutamanaGgazrutam / yathA''vazyakAdi // matizrutayobahuvaktavyatve'pi vistarabhiyA nocyate // __ iti sAMvyavahArikapratyakSam / anubhavamAtrajanyaM jJAnaM smRtiH / yathA sa ghaTa ityAdi / atra prAyeNa tattollikhyate / anubhavo'tra prmaannruupH| AtmazaktirUpasaMskAro dvAram / pra. bodhaH sahakArI / pUrvAnubhUtaviSayiNIyam / arthAvisaMvAdakatvAcAsyAH prAmANyam / / ___ iti smRtinirUpaNam anubhavasmaraNobhayamAtrajanyaM jJAnaM pratyabhi jJAnam / idaM tattedantollekhanayogyamekatvasAdRzyalakSaNyapratiyogitvAdiviSayakaM sngklnjnyaanaaprpryaaymtiitvrtmaanobhykaalaavcchinnvstuvissyknyc| tatraikatvaviSayakaM, sa evAyaM devadatta ityAdi jJAnam / sAdRzyaviSayakaM, gosadRzo gavaya ityAdi / anvopmaansyaantrbhaavH| vailakSaNyaviSayakaM, govisahazo Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) tattvanyAyavibhAkare mahiSa ityAdi / pratiyogitvaviSayakaJca, idaM tasmAdaraM samIpamalpaM mahadvetyAyudAharaNAni bodhyAni // iti pratyabhijJAnirUpaNam upalambhAnupalambhAdijanyaM vyAptyAdiviSayakaM jJAnaM tarkaH / yathA vahnau satyeva dhUmo bhavati vahAvasati dhUmo na bhavatyeveti jJAnaM vyAptiviSayakam / yathA vA ghaTajAtIyazzabdo ghaTajAtIyasya vAcako ghaTajAtIyo'rtho ghaTajAtIyazabdavAcya iti jJAnaM vAcyavAcakabhAvasambandhaviSayakam / vyAptiviSayakajJAnaJca vyAptijJAnakAle sakRdupalambhAnupalambhAbhyAM sAkSAdeva jAyate / kacittu pUrva asakRdupalambhAnupalambhAbhyAmeva kAlAntare sAdhanagrahaNaprAradRSTasAdhyasAdhanasmaraNapratyabhijJAparamparayA jAyate / upalambhazca sAdhyasattva eva hetUpalambha iti / anupalambhazca sAdhyAbhAve hetoranupalambha iti| sAdhyasAdhanagrahaNAtmakAvimau pramANamAtreNAbhipretau // vAcyavAcakabhAvasambandhajJAnantu kacidAvApodvApAbhyAM samudeti / yathA prayojakavRddhaprayuktagAmAnayetivAkyazravaNasamanantaragavAnayanapravRttimatprayojyavRddhaceSTAprekSaNajanyaitadvAkyajanyaitadarthaviSayakajJAnavAnayamityanumAnajJAnavato'pi bAlasya tatta Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnanirUpaNam darthavizeSyakatadvAkyaghaTitatattatpadavAcyatvasaMzayavataH kAlAntarIyaprayojakavRddhaprayuktagAM nayAzvamAnayetigozabdAnayanazabdaviSayakAvApodvApavadvAkyazravaNajanyaprayojyavRddhapravRttito gojAtIyo'rtho gozabdasya vAcyo gojAtIyazca zabdo gojAtIyasya vAcaka ityevaM rUpastarkaH samullasati / kaciccAptapuruSaprayuktena parArthatakarUpeNedRzo'rtha IdRzazabdavAcya IdRzazabdazvezArthasya vAcaka iti vAkyena vaacyvaackbhaavprtipttiH| tarke cAnubhavaH smRtiH pratyabhijJAnazca kAraNam // iti tarkanirUpaNam hetujnyaanvyaaptismrnnkaarnnkNsaadhyvijnyaanmnumaanm| yathA parvato vahnimAniti vijJAnam / / nizcitavyAptimAna hetuH / yathA vahnau sAdhye dhUmaH / vyAptimattvameva heto rUpaM na tu pakSasattvasapakSasattvavipakSAsattvAtmakaM trirUpaM, abAdhitatvAsatpratipakSAbhyAM paJca rUpaM vA / asaadhaarnntvaabhaavaat| hetau sAdhyAbhAvavadavRttitvaM vyAptiH / iymevaanythaanuppttiprtibndhaavinaabhaavshbdairucyte| vahiM vinAdhUmasyAnupapattervahnisatva eva dhUmopapattezca vahninirUpitAnyathAnupapattyAdizabdavAcyA vyAptidhUme Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) tattvanyAyavibhAkare ANN vartate / ato dhUmo vyApyo nirUpakazca vhirvyaapkH| tathA ca vyApyasattve'vazyaM vyApakasattvaM, vyApakasattva eva ca vyApyena bhavitavyamiti vyApyavyApakabhAvaniyamaH siddhyati // so'yaM vyAptyaparaparyAyo niyamo dvividhaH / sahabhAvaniyamaH kramabhAvaniyamazceti // tantra sahabhAvaniyama ekasAmagrIprasUtayo rUparasayorvyApyavyApakayozca ziMzapAtvavRkSatvayorbhavati // kramabhAvaniyamastu kRttikodayarohiNyudayayoH pUrvottarabhAvinoH, kAryakAraNayozca dhUmavayorbhavati // pramANAbAdhitamanirNItaM siSAdhayiSitaM sAdhyam / yathA vahnimatparvataH / asyaiva ca pakSa iti nAmAntaram / sAdhyaviziSTatvena dharmiNa eva siSAdhayiSitatvAt / idaM cAnumAnajanyapratipattikAlA. pekSayA / vyAptigrahaNavelAyAM tu vahnayAdidharma eva saadhyH|| dharmiNazca prasiddhiH pramANAdvikalpAdubhayato vA jnyeyaa| yathA'sti sarvajJa ityatra dharmiNaH sarvajJasya vikalpAt siddhiH / parvato vahimAnityatra parva Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnanirUpaNam ( 69 ) tasya pratyakSapramANAt, zabdaH pariNAmItyAdau kAlatrayavartizabdadharmiNa ubhayAt // heturdvividho vidhisvarUpaH pratiSedhasvarUpazceti / tathA vidhisvarUpo heturdvidhA vidhisAdhako niSedhasAdhakazceti / evaM pratiSedhasvarUpo heturapi // tatra vidhisAdhako vidhirUpo heturvyApyakAryakAraNapUrvottarasahacara bhedAt SoDhA / vidhistu sadasadAtmake padArthe sadaMzaH, asadaMzazca pratiSedhaH / pratiSedhazvaturdhA prAgabhAvapradhvaMsAbhAvAnyonyAbhAvAtyantAbhAvabhedAt / yannivRttAveva kAryAvirbhAvaH sa prAgabhAvaH / yathA ghaTaM prati mRtpiNDaH / yadutpattinibandhanaM kAryavighaTanaM sa pradhvaMsAbhAvaH / yathA ghaTaM prati kapAlakadambakam / svarUpAntarAt svarUpavyavacchedosnyonyAbhAvaH / yathA paTasvabhAvAdvasvabhAvasya / kAlatraye'pi tAdAtmya pariNatinivRttiratyantAbhAvaH / yathA jIvAjIvayoH / so'yaM pratiSedhaH kathaJcidadhikaraNAdbhinnAbhinnaH / vidhyAtmako hetuH sAdhyAviruddhapratiSedhyaviruddhabhedena dvidhA / evaM niSedhAtmakospi / tatra zabdaH pariNAmI prayatnAnantarIyakatvAditi vyApyo vidhihetuH / parvato vahnimAn dhUmA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 70 ) tattvanyAyavibhAkare diti kaaryaatmkH| bhaviSyati vRSTivilakSaNameghopalambhAditi kaarnnaatmkH| udeSyati zakaTaM kRttiko dayAditi puurvcrH| uditA citrA svaatyudyaadityuttrcrH| rUpavAn rasAditi sahacara itImAninyaviruddhavidhihetorudAharaNAni // viruddhavidhihetuH pratiSedhasAdhako pratiSedhyasvabhAvaviruddhaH pratiSedhyasya sAkSAdvyApyAdibhedena ca saptaprakAraH // nAstyeva sarvathaikAnto'nekAntopalambhAditi pratiSedhyasya yaH svabhAvaH sarvathaikAntatvaM tena sAkSAdviruddho vidhihetuH| nAsya navatattvanizcayastatsaMzayAditi pratiSedhyasya navatattvanizcayasya viruddhenAnizcayena vyaapyH| nAstyatra zItaM dhUmAditi prtissedhyshiitviruddhvhnikaaryruupH| na devadatte sukhamasti hRdayazalyAditi pratiSedhyasukhaviruddhaduHkhakAraNarUpaH / muhUrtAnte nodeSyati zakaTaM revatyudayAditi pratiSedhyazakaTodayaviruddhAzcinyudayapUrvacaraH / muhAtmAGnodagAdbharaNiH puSyodayAditi pratiSedhyabharaNyudaya viruddhapunarvasUdayottaracaraH / nAstyasya mithyAjJAnaM samyagdarzanAditi pratiSedhyamithyAjJAnaviruddhasamyajJAnasahacara iti // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnanirUpaNam (71) aviruddhaniSedhAtmako hetuH pratiSedhasAdhane svabhAvavyApakakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacarabhedena sptdhaa|| bhUtale'tra kumbho nAsti dRzyatve sati tatsvabhAvAnupalambhAditityaviruddhasvabhAvAnupalabdhirUpo niSedhAtmako hetuH / atra zizapA nAsti vRkSAbhAvAdityaviruddhavyApakAnulabdhiH / nAstyatra saamrthyvhiijmkraanvloknaadityviruddhkaaryaanuplbdhiH| nAstyatra dhUmo vayabhAvAdityaviruddhakAraNAnupalabdhiH / na bhaviSyati muhUrtAnte zakaTaM kRttikodyaa| nupalabdherityaviruddhapUrvacarAnupalabdhiH / nodagAbharaNiH muhUrtAtprAk kRttikodayAnupalambhAdityaviruddhottaracarAnupalabdhiH / nAstyasya samyagjJAnaM samyagdarzanAnupalambhAdityaviruddhasahacarAnupalabdhiH // viruddha niSedhAtmako heturvidhipratItau kAryakAraNasvabhAvavyApakasahacarabhedena paJcadhA // atra zarIriNi rogAtizayo vartate nIrogavyApArAnupalabdheriti sAdhyaviruddhArogyakAryavyApArAnupalabdhirUpo niSedhahetuH / astyasmin jIve kaSTamiSTasaMyogAbhAvAditi sAdhyaviruddhasukhakAraNAnupaH lbdhiH| sarva vastvanekAntAtmakamekAntasvabhAvAnuH Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 72 ) tastvanyAyavibhAkare palambhAditi sAdhyaviruddhakhabhAvAnupalabdhiH / astyatra chAyA auSNyAnupalabdheriti sAdhyaviruddhatApatryApakAnupalabdhiH / astyasya mithyAjJAnaM samyagdarzanAnupalabdheriti sAdhyaviruddhasamyagjJAnasahacarAnupalabdhiH // I anumAnaM dvividhaM svArthaM parArthaJca / vacananirapekSaM viziSTasAdhanAtsAdhyavijJAnaM svArtham / yathAhi vahnidhUmayorgRhIta vinAbhAvaH puruSaH kadAcidbhUdharAdisamIpametya tatrAvicchinnadhUmalekhAM pazyan yo yo dhUmavAn sa sa vahnimAniti smRtavyAptikaH parvato vahnimAniti pratyeti / idameva svArthamucyate // vacanasApekSaM viziSTasAdhanAt sAdhyavijJAnaM parArtham / upacArAdvacanamapi parArtham / vacanaJca pratijJAhetvAtmakam / mandamatimAzritya tUdAharaNopanayanigamanAnyapi // anumeyadharmaviziSTadharmibodhakazabdaprayogaH pratijJA / yathA parvato vahnimAniti vacanam // upapatyanupapattibhyAM hetuprayogo hetuvacanam / yathA tathaiva dhUmopapatteH dhUmasyAnyathAnupapatteriti ca // ekatro bhayoH prayogo nAvazyakaH / anyatareNaiva sAdhyasiddheH // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaddhetunirUpaNam (73) - dRSTAntabodhakazabdaprayoga udAharaNam / sAdharmyato vaidharmyato vA vyAptismaraNasthAnaM dRSTAntaH / yathA mahAnasAdirhadAdizca // dRSTAntapradarzitasAdhanasya sAdhyadharmiNyupasaMhAravacanamupanayaH / yathA tathA cAyamiti // sAdhyadharmasya dharmiNyupasaMhAravacanaM nigamanam / yathA tasmAttatheti // iti saddhetunirUpaNam asiddhaviruddhAnakAntikAstrayo hetvAbhAsAH / hetusvarUpApratItiprayuktApratItavyAptiko hetursiddhH| sa dvividhaH vAdiprativAdyubhayAsiddho'nyatarAsiddhazceti / tatrAdyo yathA zabdo'nityazcAkSuSatvAditi / atra zabdasya cAkSuSatvaM nobhayasya siddham / dvitIye prativAdyasiddho yathA vRkSA acetanA maraNarahitatvAditi / heturayaM vRkSe jainasya prativAdino'siddhaH / prANaviyogarUpamaraNasya svIkArAt // . vAdyasiddho yathA zabdaH pariNAmI utpattimattvAditi / atra zabdasyotpattimattvaM vAdinaH sAMkhyasyAsiddham // sAdhyadharmaviparItavyAptiko heturviruddhaH / yathA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 74 ) tattvanyAyavibhAkare zabdo nityaH kAryatvAditi / atra kAryatvamanityatva vyApyam // saMdigdhavyAptiko heturanaikAntikaH / sa dvividhaH saMdigdhavipakSavRttiko nirNItavipakSavRttikazceti // Adyo yathA vivAdApannaH puruSo na sarvajJo vaktRtvAditi / atra vipakSe sarvajJe vaktRtvaM saMdigdham // dvitIyo yathA parvato vahnimAn prameyatvAditi / atra vipakSe hRdAdau prameyatvaM nirNItam // pakSAbhAsastrividhaH / pratItasAdhyadharmavizeSaNako nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNako'na bhIpsitasAdhyadharmavizeSaNa kazceti // Ayo yathA mahAnasaM vahnimaditi pakSIkRte mahAnase vahneH prasiddhatvAdayaM doSaH / idameva siddhasAdhanamapi // T dvitIyo yathA vahniranuSNa iti pratyakSeNa nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNakaH / apariNAmI zabda iti pakSaH pariNAmI zabda ityanumAnena tathA / dharmo'nte na sukhaprada iti dharmo'nte sukhaprada ityAgamena tathA / caitraH kANaH iti pakSaH vidyamAnAkSidvayasya caitrasya samyak smarataH smaraNena tathA / sadRze vastuni Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhAsanirUpaNam tadevedamiti pakSaH tena tulyamidamiti pratyabhijJayA tathA / yo yo mitrAtanayaH sa sa zyAma iti pakSaH, yo yaH zAkAdyAhArapariNAmapUrvakamitrAtanayassa zyAma iti tarkeNa tthaa| naraziraHkapAlaM zucIti lokena tathA / nAsti pratyakSAtiriktaM pramANamiti pakSIkurvatazcArvAkasya pakSo'yaM svavacanena tathA / . tRtIyo yathA zabdasyAnityatvamicchatazzabdo nitya iti pakSastasyAnabhIpsitasAdhyadharmavizeSaNaka iti // pakSAbhAsAdisamudbhUtaM jJAnamanumAnAbhAsam // asatyAM vyAptau tarkapratyayastarkAbhAsaH / yathA yo yo mitrAtanayaH sa sa zyAma iti // * tulye vastunyaikyasya, ekasmizca tulyatAyAH pratyabhijJAnaM pratyabhijJAbhAsaH / yathA tadevauSadhamiti, ekasmizca ghaTe tena sadRzamiti jJAnam // . ananubhUte taditi buddhiH smaraNAbhAsaH / yathA'nanubhUtazuklarUpasya puruSasya tacchuklaM rUpamiti buddhiH|| meghAdau gandharvanagarAdijJAnaM duHkhAdI sukhaadiprtykssnycendriyaanindriynimittksaaNvyvhaarikprtykssaabhaasH|| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) tattvanyAyavibhAkare zivarAjarSerasaMkhyAtadvIpasamudreSu sptdviipsmudrjnyaanmvdhyaabhaasH|| manaHparyavakevalayostu nAbhAsatvaM saMyamavizuddhijanyatvAt kRtsnAvaraNakSayasamudbhUtatvAca // AgamAbhAsastvagre vakSyate // dRSTAntavadbhAsamAno dRssttaantaabhaasH| sa dvividhaH sAdharmyadRSTAntAbhAso vaidhaya'dRSTAntAbhAsazceti / sAdharmyadRSTAnto navavidhaH sAdhyasAdhanobhayavikala saMdigdhasAdhyasAdhanobhayAnanvayApradarzitAnvayaviparItAnvayabhedAt // nityazzabdo'mUrtatvAdityatra duHkhasya dRSTAnnatve tasyAnityatvena sAdhyadharmavikalatA, paramANo. dRSTAntatve mUrtatvena tasya sAdhanavikalatA, ghaTasyadRSTAntatve tUbhayavikalatA // ___ ayaM caitro rAgI vaktRtvAddevadattavadityatra devadatte rAgitvasya saMdigdhatayA saMdigdhasAdhyadharmA / ayaM vaktA rAgitvAnmaitravaditi sNdigdhsaadhndhrmaa| ayaM na sarvajJo rAgitvAt munivaditi dRSTAnte asarvajJatvarAgitvayoH sNdigdhtvaatsNdigdhobhydhrmaa| caitro'yaM rAgI vaktRtvAnmaitravaditi dRSTAnte Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhAsanirUpaNam (77) sAdhyahetvoH sattve'pi yo yo vaktA sa sa rAgAdimAniti vyAptyasiddhyA annvyH|| anityaH zabdaH kAryatvAt ghaTavadityatra anvayasahacArasattve'pyapradarzanAdapradarzitAnvayaH / tatraiva yadanityaM tatkRtakaM yathA ghaTa ityuktau viparItAnvayaH // vaidhaya'dRSTAntAbhAso'pi navavidhaH / asiddha. saadhysaadhnobhyvytireksNdigdhsaadhysaadhnobhyvytirekaavytirekaaprdrshitvytirekvipriitvytirekbhedaat|| anumAnaM bhramaH pramANatvAt yo bhramo na bhavati sa na bhavati pramANaM yathA svaprajJAnamiti dRSTAntaH svaprajJAne bhramatvanivRttyasiddhyA asiddhasAdhyavyatirekaH / nirvikalpakaM pratyakSaM pramANatvAt yanna pratyakSaM na tat pramANaM yathAnumAnamityatrAnumAne'pramANatvAsiddhyA'siddhasAdhanavyatirekaH / ghaTo nityAnityaH sattvAt yo na nityAnityaH na sa san yathA paTa iti dRSTAnto'siddhasAdhyasAdhanobhayavyatirekaH // kapilo'sarvajJaH akSaNikaikAntavAditvAt yatnaivaM tannaivaM yathA buddha iti dRSTAntaH sarvajJatvasya buddhe saMdigdhatayA saMdigdhasAdhyavyatirekaH / caitro'grAhya Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (78) tattvanyAyavibhAkare vacanaH rAgitvAt yannaivaM tannaivaM yathA tathAgata iti dRSTAntastathAgate arAgitvasya saMzayAtsaMdigdhasAdhanavyatirekaH / budho'yaM na sarvajJaH rAgitvAdityatra yaH sarvajJaH so na rAgI yathA buddha iti dRSTAnte ubhayasya saMzayAt sNdigdhsaadhysaadhnobhyvytirekH|| caitro'yamarAgI vaktRtvAdyannaivaM tannaivaM yathA pASANazakalamiti dRSTAnte sAdhyasAdhanobhayavyatirekasya sattve'pi vyAptyA vyatirekAsiddheravyatirekaH // anityazzabdaH kRtakatvAdgaganavaditi dRSTAnto vyatirekasyApradarzanAdapradarzitavyatirekaH / / / tatraiva yadakRtakaM tannityaM yathA gaganamityukte viparItavyatirekaH // . parvato vahnimAn dhUmAt yo dhUmavAnsa vahnimAn yathA mahAnasaM vahnimAMzca parvato dhUmavAnityupasaMharaNe upanayAbhAsaH / tatraiva tasmAddhamavAn parvato vahnimanmahAnasamiti nigamane nigamanAbhAsa iti dik // ityAbhAsanirUpaNaM samAptazcAnumAnam // * yathArthapravaktRvacanasambhUtamarthavijJAnamAgamaH / arthavijJAnahetutvAdAptazabdo'pyAgama upacArAt / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamanirUpaNam (79) yathA goSThe gaurasti, dharmasAdhyaH prloko'stiityaadyH|| prakSINadoSo yathAsthitArthaparijJAtA yathAsthitArthaprakhyApako yathArthavaktA / ayaM dvividho laukikaH pitrAdiH, lokottrstiirthkraadiH|| zabdazca saGketasApekSaH svAbhAvikArthabodhajanakazaktimAMzca // . vaktRguNadoSAbhyAzcAsya yAthArthyAyAthAyeM // so'yaM zabdo varNapadavAkyarUpeNa trividhaH // bhASAvargaNAtmakaparamANvArabdho mUrtimAnakArAdivarNaH / ghaTAdisamudAyaghaTakavarNAnAmapi pratyekamarthavattvameva / tadvyatyaye arthAntaragamanAt // svArthapratyAyane zaktimAn padAntaraghaTitavarNApekSaNarahitaH parasparasahakArivarNasaMghAtaH padam // ... svArthapratyAyane zaktimAn vAkyAntaraghaTitapadApekSArahitaH parasparasahakAripadasamUho vAkyam // anekAntAtmake padArthe vidhiniSedhAbhyAM pravartamAno'yaM zabdaH saptabhaGgIM yadAnugacchati tadaivAsya pUrNArthaprakAzakatvAt prAmANyam / ghaTo'stItyAdi Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www (80) tattvanyAyavibhAkare laukikavAkyAnAmarthaprApakatvamAtreNa lokApekSayA prAmANye'pi na vAstavikaM prAmANyaM, pUrNArthAprakAzakatvAt , saptabhaGgIsamanugamAbhAvAca // __ tatra praznAnuguNamekadharmivizeSyakAviruddhavidhiniSedhAtmakadharmaprakArakabodhajanakasaptavAkyaparyAptasamudAyatvaM saptabhaGgItvam / / vAkyAni ca syAdastyeva ghaTaH, syAnnAstyeva ghaTaH, syAdasti nAsti ca ghaTaH, syAdavaktavya eva, syAdasti cAvaktavyazca, syAnnAsti cAvaktavyazca, syAdasti nAsti cAvaktavyazceti // saptavidhapraSTapraznavazAtsaptavAkyapravRttiH praznAnAM saptavidhatvaM tajijJAsAyAssaptadhAtvAt , saptadhAtvaM jijJAsAyAH saptadhA saMzayodayAt, saMzayAnAM saptadhAtvaM tu tadviSayadharmANAM saptadhAtvAdvijJeyam // te ca dharmAH kathaJcitsattvaM, kathaJcidasattvaM kramArpitobhayaM, kathaJcidavaktavyatvaM, kathaJcitsattvaviziSTAvaktavyatvaM, kathaJcidasattvaviziSTAvaktavyatvaM, kramArpitobhayaviziSTAvaktavyatvazca // _ tatra prathame bhaGge sattvasya pradhAnatayA bhAnaM, dvitIye'sattvasya prAdhAnyena, tRtIya kramAptisattvA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInirUpaNam (81) sattvayozcaturthe'vaktavyatvasya. paJcame satvaviziSTAvaktavyatvasya SaSThe'sattvaviziSTAvaktavyatvasya saptame tu kramAptisatvAsattvaviziSTAvaktavyatvasya / asatvAdInAM tu guNabhAvena prtiitiH|| kramAptisattvAsattvarUpo dharmaH kathaJcitsattvAdyapekSayA bhinnaH, pratyekaghakArAdivarNApekSayA ghaTapadavat / avaktavyatvazca sahArpitAstitvanAstitvayossarvathA vaktumazakyatvam // iyaM saptabhaGgI sakalAdezavikalAdezAbhyAM dvidhaa| tatra ekadharmaviSayakabodhajanakaM sat yogapadyena abhedavRttyA'bhedopacAreNa vA taddharmAbhinnAnekayAvadharmAtmakapadArthabodhajanakavAkyaM sklaadeshH|| : krameNa bhedaprAdhAnyena bhedopacAreNa vA ekadharmAtmakapadArthaviSayakabodhajanakavAkyaM vikalAdezaH // - abhedavRttyabhedopacArau kAlasvarUpArthasambandhopakAraguNidezasaMsargazabdaraSTAbhihyau // / tathAhi syAdastyeva ghaTa ityAdau astitvAtmakaikadharmabodhajanakatvaM vartate tathA ekakAlAvacchinnakAdhikaraNanirUpitavRttitvaikaguNiguNatvaikAdhikaraNa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 82 ) tattvanyAyavibhAkare vRttitvaikasambandhapratiyogitvaiko pakArakatvaikadezAva cchinnavRttitvaikasaMsargapratiyogitvaikazabdavAcyatva-dharmaiH astitvenAbhinnA aneke ye dharmAstadAtmakapadArthabodhajanakatvamapIti / sambandhe kathaJcittAdAtmyalakSaNe abhedaH pradhAnaM bhedo gauNaH, saMsarge tvabhedo gauNaH bhedaH pradhAnam / tathA ca bhedaviziSTAbhedassambandhaH abhedaviziSTabhedassaMsarga iti vivekaH / ayaJca paryAyArthikanayasya guNabhAve dravyArthikanayasya pradhAnabhAve yujyate // dravyArthikasya gauNatve paryAyArthikasya prAdhAnye tvabhedasyopacAraH kAryo'bhedAsaMbhavAt / tathA hi naikatraikadA viruddhanAnAguNAnAmabhedasaMbhavo dharmibhedAt nApi svarUpeNa, pratiguNaM svarUpabhedAt / nApyarthena, svAdhArasyApi bhedAt / navA sambandhena, sambandhibhedena sambandhabhedAt / nApyupakAreNa, tattajjanyajJAnAnAM bhedAt / nApi guNidazena, tasyApi pratiguNamanekatvAt / nApi saMsargeNa, saMsargibhedena bhedAt / nApi zabdena, arthabhedena tasya bhedAditi / tasmAdabhedamupacarya taddharmAbhinnAnekayAbaddharmAtmakavastubodhajanakatvaM vAkyAnAmiti // ghaTassyAdastyeveti prathamaM vAkyamitaradharmApra Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInirUpaNam ( 83 ) tiSedhamukhena vidhiviSayakaM bodhaM janayati / atra syAcchando'bhedaprAdhAnyenAbhedopacAreNa vA sAmAnyataH anantadharmavantamAha / astizabdo'stitvadharmavantamAha / evakAraH ayogavyavacchedamAha, tathA cAbhedaprAdhAnyenAbhedopacAreNa vA sAmAnyato'nantadharmAtmako ghaTaH pratiyogyasamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyogi svadravyAdyavacchi - nAstvivAniti bodhaH // ghaTaH syAnnAstyeveti dvitIyaM vAkyamanyadharmApratiSedhamukhena niSedhaviSayakaM bodhaM janayati / atrApi tAdRzo ghaTaH pratiyogyasamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyogiparadravyAdyavacchinnanAstitvavAniti bodhaH // syAdasti nAsti ca ghaTa iti tRtIyaM vAkyaM tAdRze ghaTe kramArpitasvapararUpAdyavacchinnAstitvanAstitvAvacchinnatvaM bodhayati / tathA ca tAdRzo ghaTaH kramArpitasvapararUpAdyavacchinnAstitvanAstitvobhayadharma vAniti bodhaH // syAdavaktavya eva ghaTa iti caturthaM vAkyaM yugapat svarUpapararUpAdInAmapekSaNe vastu na kenApi zabdena vAcyamiti bodhayati / tathA ca tAdRzo ghaTaH sattvA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 84 ) 'tattvanyAyavibhAkare dirUpeNa vaktavya eva san yugapatpradhAnabhUtasattvAsavobhayarUpeNa pratiyogya samAnAdhikaraNAbhAvApratiyogyavaktavyatvavAniti bodhaH // syAdasti cAvaktavyazca ghaTa iti paJcamavAkyena dravyapekSayA astitvaviziSTo yugapadravya paryAyApekSayA'vaktavyatvaviziSTo ghaTo bodhyate / tathA cAbhe. daprAdhAnyenAbhedopacAreNa vA sAmAnyato'nantadharmAtmako ghaTaH pratiyogyasamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyogidravyAdyavacchinnAstitvaviziSTayugapatsvaparadravyAdyavacchinnasattvAsattvo bhayaviSayakAvaktavyatvavAniti bodhaH // syAnnAsti cAvaktavyazceti SaSTaM vAkyaM paradravyAdyapekSayA nAstitvaviziSTaM yugapatprAdhAnyena svaparadravyAdyapekSayA avaktavyatvaviziSTaM ghaTaM pratipAdayati / tathA ca tAdRzoM ghaTaH pratiyogyasamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyogiparadravyAdyavacchinnanAstitvaviziSTayugapatsvaparadravyAdyavacchinnasattvAsattvaviSayakAvaktavyatvavAniti bodhaH // syAdasti nAsti cAvaktavyazca ghaTa iti saptamaM vAkyantu kramArpitasvaparadravyAdIn sahArpitasvaparadravyAdInAzrityAstitvanAstitvaviziSTAvaktavya Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInirUpaNam ( 85 ) tvavaddhaTamAha / tathA ca tAdRzo ghaTaH pratiyogyasamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvA pratiyogikramArpitasva paradravyAdyavacchinnAstitvanA stitvobhayaviziSTasahArpitasvaparadravyAdyavacchinnAstitvanAstitvobhayadharmaviSayakAvaktavyatvavAn ghaTa iti bodhaH // atra sarvatra ghaTasya svarUpaM ayaM ghaTa iti jJAnIyaprakAratAzrayAnyUnAnatiprasaktaM ghaTatvameva, tAdRzaprakAratvAnAzrayaM vizeSyAvRtti ca paTatvAdikaM pararUpaM, na tu tadbhinnatvamAtraM dravyatvAdInAM pararUpatvApatteH : / ghaTAdInAJca pararUpAdinApi sattve padArthatvavyAghAtaprasaGgaH, svapararUpagrahaNavyavacchedAbhyAM hi padArthatvaM vyavasthApyam // evaM tanniSThAH sthaulyAdidharmavartamAnakAlInaparyApRthuvudhnodarAyAkArarUpAdiguNaghaTanakriyAkartRtvAdayaH svarUpA anye pararUpA bodhyAH // evaM zuddhaM mRddravyaM ghaTasya svadravyaM tadbhinnaM svarNAdi paradravyam / tadrUpeNApi ghaTAdInAM sakhe dravyasya pratiniyamo na syAt // evaM ghaTasya nijaM kSetraM bhUtalAdi parakSetraM tadbhinnaM 9 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (86) tattvanyAyavibhAkare kuDyAdi / svakSetra iva parakSetre'pi sattve kssetrniymaanuppttiprsnggH|| ___ evaM vartamAnakAla eva ghaTasya kAlastadbhinnAtItAdiH parakAlaH / svakAlavatparakAle'pi ghaTasya sattve pratikAlaniyamAnupapattiH prasajyeta // iti saptabhaGgInirUpaNam // anAptapuruSapraNItavacanasambhUtamayathArthazAbdajJAnamAgamAbhAsaH // tadvacanamapyAgamAbhAsam / / ____ samAptamAgamanirUpaNam // jJAnasya prAmANyaM prameyAvyabhicAritvameva / svAtiriktagrAhyApekSayA prameyavyabhicAritvaM jnyaansyaapraamaannym| sarvantu jJAnaM svApekSayA pramANameva / bAhyArthApekSayA tu kizcitpramANaM kishciccaaprmaannm|| prAmANyAprAmANye ca svakAraNavRttiguNadoSApekSayotpattau parata eva / jJaptau tvanabhyAsadazApanne parato'bhyAsadazApanne ca svata eveti // paricchedyamasya pramANasya sAmAnyavizeSAdyane. kAntAtmakaM vstu| tatra sAmAnyaM dvividhaM tiryaksA. mAnyamUrkhatAsAmAnyaM ceti| vyaktiSu sadRzI pariNatistiryaksAmAnyaM / yathA zuklakRSNAdigovyaktiSu Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANaphalanirUpaNam (87)' gaugauriti pratItisAkSiko gotvAdidharmaH / pramANaM cAtra gaugauriti pratyayo viziSTanimittanibandhanaH viziSTabuddhitvAditi // __ pUrvottarapariNAmAnugAmi dravyamUrdhvatAsAmAnyam / yathA kaTakakaMkaNAdipariNAmeSu kAzcana miti pratItisAkSika kAJcanadravyam // vizeSo'pi dvividho guNaH paryAyazceti // sahabhAvI guNaH yathA Atmana upayogAdayaH pudgalasya grahaNaguNo dharmAstikAyAdinAJca gtihetutvaadyH|| kramabhAvI paryAyaH / yathA sukhaduHkhaharSaviSAdAdayaH / / abhinnakAlavatino guNAH, vibhinnakAlavartinastu pryaayaaH|| atra ya eva sukhAdayo guNAsta eva paryAyA iti kathaM bheda iti no vAcyam kAlabhedena tadbhedasyAnubhavAt / / pramANajanyaM phalaM dvividhamanantaraM paramparamiti / ajJAnanivRttiranantaraphalam / kevalinAmapi pratikSaNaM azeSArthaviSayAjJAnanivRttirUpapariNatira Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 88 ) tattvanyAyavibhAkare....... styeva / anyathA dvitIyAdisamaye tadanabhyupagame ajJa tvaprasaGgaH // kevalajJAnasya paramparaphalaM mAdhyasthyaM hAnopAdAnecchAyA abhAvAt / tIrthakaratvanAmodayAttu hitopadezapravRttiH / sukhantu na kevalajJAnasya phalaM, azecakarmakSayasya phalatvAt // tadbhinnapramANAnAntu hAnopAdAnopekSA buddhayaH phalam // phalaJca pramANAt bhinnAbhinnaM, pramANatayA pariNatasyaivAtmanaH phalatvena pariNamanAttayoH kathaJcidabhedaH / kAryakAraNabhAvena pratIyamAnatvAcca kathaJcidbhedaH // iti samAptaM pramANanirUpaNam // pramANazca nizcayAtmakameva, AropavirodhitvAt / atatprakAra ke vastuni tatprakArakatvajJAnamAropaH / sa tridhA viparyayasaMzayAnadhyavasAya bhedAt // anyathAsthitavastvekakoTimAtraprakArakanizcayo viparyayaH, yathA zuktAvidaM rajatamiti jJAnam // atra hi smaraNa paDhaukitaM rajataM taddezatatkAlayoravidyamAnamapi doSamahimnA sannihitatvena bhA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AropanirUpaNam (89) sata iti viparItAkhyAtirUpamidam / smaraNazca cAkacikyAdisamAnadharmANAM zuktau darzanAdbhavati // ___ evaM bASpadhUlIpaTalAdau dhUmabhramAvahnivirahite deze vahnayanumAnamayaM dezo vahnimAniti / kSaNikAkSaNike vastuni bauddhAgamAtsarvathA kSaNikatvajJAnaM, bhinnAbhinnayordravyaparyAyayornaiyAyikavaizeSikazAstrata ekAntabhedajJAnaM, nityAnityAtmake zabde mImAMsakazAstrata ekAntanityatvajJAnamityAdIni viparItodAharaNAni // anizcitanAnAMzaviSayakaM jJAnaM sNshyH| yathA sthANurvA puruSo veti jJAnam / idaJca sthANutvapuruSatvAnyataranizcAyakapratiSedhakapramANAbhAvAdArohapariNAhAtmakasAdhAraNadharmadarzanAtkoTidvayaviSayakasmaraNAca samunmipati / ayaM pratyakSarmikaH sNshyH| parokSadharmiviSayako yathA kacidvanapradeze zRGgamAtradarzanena kiM gaurayaM gavayo veti sNshyH|| viziSTavizeSAsparzi jJAnamanadhyavasAyaH / yathA gacchatA mArge kimapi mayA spRSTamiti jJAnam / ayamanadhyavasAyaH prtykssvissyH| parokSaviSayastu gojAtIyaparijJAnavidhurasya vipinanikuLe sAranAmAtradarzanena sAmAnyataH piNDamAtramanumAya pradeze' Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (90) tattvanyAyavibhAkare smin ko'yaM prANIti vizeSAnullekhi jJAnam / anizcitAnekakoTiviSayakaH saMzayaH / sarvathA koTyaviSayako'nadhyavasAya ityanayorbhedaH / tathA anavasthitAnekAMzAprakArake vastuni anavasthitAnekAMzaprakArakatvAvagAhanAtsaMzayaH AroparUpaH / anadhyavasAyasya saMzayaviparyayAtmakAropeNa sahAyathArthaparicchedakatvasAmyAdAroparUpatvamupacAravRttyA bhAvyam / / ___ ityAropanirUpaNam zrutAkhyapramANabodhitAMzagrAhako'nirAkRtetarAM zo vakturabhiprAyavizeSo nayaH / yathArthavastvaikadezagrAhakatvAnnayasya yathArthanirNayatvarUpapramANatvaM nAstyeva / ata eva ca nApramANatvam / api tu pramANApramANAbhyAM bhinnaM jJAnAntarameva // sa ca naigmsnggrhvyvhaarrjusuutrshbdsmbhiruudvaivmbhuutbhedaatsptvidhH|| ___ AdyAstrayo dravyArthikanayAH, pare catvAraH paryAyArthikanayAH / dravyamAtraviSayakatvAtparyAyamAtraviSayakatvAcca / guNAnAM paryAye'ntarbhAvaH / UrdhvatAsAmAnyasya dravye'ntarbhAvaH, tiryaksAmAnyasya tu vyaanaparyAyarUpasya paryAye'ntarbhAvaH / sthUlAH kAlAntasthAyinaH zabdAnAM saMketaviSayA vyaJjanaparyAyA iti prAvacanikaprasiddhiH / ato naadhiknyshngk| / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanirUpaNam (91) tatra gauNamukhyabhAvena dharmadvayadharmidvayadharmadharmyu bhayAnyatamaviSayakaM vivakSaNaM naigamanayaH / yathA parvate parvatIyavahniriti / atra vayAtmako dharmaH pradhAnaM vizeSyatvAt parvatIyatvarUpavyaJjanaparyAyo gauNo vahnivizeSaNatvAt / evamanityajJAnamAtmanaH, ghaTe nIlaM rUpamityAdayo dharmadvayaviSayakadRSTAntA bhAvyAH // kAThinyavadravyaM pRthivItyAdau pRthivIrUpadharmiNo vizeSyatvAnmukhyatvaM kAThinyavadravyasya vizeSaNatvAdgauNatvam / yadvA kAThinyavadravyasya vizeSyatvAnmukhyatA pRthivyA vizeSaNatvAdgauNatA / evaM rUpavadravyaM mUrta, paryAyavadravyaM vastvityAdIni dharmidvayaviSayakavivakSaNe udAharaNAni // ___ rUpavAn ghaTa ityatra tu ghaTasya dharmiNo vizeSyatvAtpradhAnatA, rUpasya dharmasya tadvizeSaNatvAdgINatA / itthaM jJAnavAnAtmA nityasukhI muktaH kSaNikasukhI viSayAsaktajIva ityAdIni dharmadharmyubhayaviSayakavivakSaNe nidarzanAni / / svavyApyayAvadvizeSeSvaudAsInyapUrvakaM sAmAnyaviSayakAbhiprAyavizeSaH saGgrahaH / sa dvividhaH parAparabhedAt // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 92 ) tattvanyAyavibhAkare parasAmAnyamavalambya vidhAyaudAsInyaM tadvizeSeSu arthAnAmekatayA grahaNAbhiprAyaH parasaGgrahaH / yathA vizvamekaM sadavizeSAditi / anena vaktrabhiprA yeNa satvarUpa sAmAnyena vizvasyaikatvaM gRhyate / evaM zabdAnAmaprayogAcca vizeSeSUdAsInatA pratIyate // aparasAmAnyamavalambya tathAbhiprAyo'parasaGgrahaH / yathA dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvAnAmaikyaM, dravyatvAvizeSAditi / anenApyabhiprAyeNa dravyatvarUpAparasAmAnyena. dharmAdInAmekatvaM tadvizeSeSUdAsInatvaJca gRhyate // pratiSedhaparihAreNa saGgrahaviSayI bhUtArthaviSayakavibhAgaprayojakAbhiprAyo vyavahAranayaH / yathA sa dharmeNakatayA saMgRhItasya sataH dravyaparyAyAbhyAM vibhAgakaraNAbhiprAyo yatsat tadvidhA dravyaM paryAyazceti / evaM dravyatvena saGgRhItasya dravyasya dhamadirUpeNa SoDhA vibhAgakaraNAbhiprAyo yadravyaM taddharmAdirUpeNa SoDheti // dravyaM gauNIkRtya prAdhAnyatayA vartamAnakSaNavRttiparyAya mAtrapradarzanAbhiprAyavizeSaH RjusUtranayaH / yathA samprati sukhaparyAyo'sti duHkhaparyAyo - sti, dveSaparyAyo vAstItyabhiprAyAH / atra hi sada Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanirUpaNam pyAtmadravyaM nAya'te sukhAdiparyAyAMstu pradhAnena prakAzyata iti // kAlakArakaliGgasaMkhyApuruSopasargANAM bhedena santamapyabhedamupekSyArthabhedasya zabdaprAdhAnyAtpradarzakAbhiprAyavizeSaH zabdanayaH / yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumeruriti kAlabhedena sumerubhedaM, karoti kumbhaM kriyate kumbha ityAdau kartRtvakarmatvarUpakArakabhedAtkumbhamedaM, puSyastArakA ityAdau liGgabhedenArthabhedaM, Apo'mbha ityAdau saMkhyAbhedena jalasya bhedaM, ehi manye rathena yAsyasi nahi yAsyasi yAtaste pitetyAdau madhyamottamarUpapuruSabhedenArthabhedaM, santiSThate'vatiSThata ityAdAvupasargabhedena cArthabheda pratipAdayati zabdanayaH kAlAdiprAdhAnyAt / abhedaM punarna tiraskaroti api tu gauNIkaroti // paryAyabhede tu nArthabhedamabhyupaiti nayo'yam // nirvacanabhedena paryAyazabdAnAM vibhinnArthAbhyupagamAbhiprAyassamabhirUDhanayaH / yathA indanAdindraH zakanAcchakraH pUrdAraNAtpurandara ityaadyH| atra hi paramaizvaryavatvasamarthatvAmarapuravibhedakatvarUpapravRttinimittamAzrityaiSAM zabdAnAM bhinnArthatvAbhyupagamaH asya nayasya vissyH| atrApyabhedasya na nirAsaH // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (94) tattvanyAyavibhAkare tattatkriyAvidhurasyArthasya tattacchabdavAcyatvamapratikSipan zabdAnAM svasvapravRttinimittakriyAviziSTArthAbhidhAyitvAbhyupagama evambhUtanayaH / yathA paramaizvaryapravRttiviziSTa indrazabdavAcyaH sAmarthyakriyAviziSTazzakrapadabodhyaH, asurapurabhedanakriyAviziSTaH purandarazabdavAcya ityevaMrUpAbhiprAyAH / / tatrAdyAzcatvAro nayA arthanayA arthapradhAnatvAt antye trayastu zabdanayAH shbdvaacyaarthvissytvaat|| naigamo bhAvAbhAvaviSayakaH, saGgrahassarvabhAvaviSayakaH, vyavahAraH kAlatrayavRttikatipayabhAvaprakAraprakhyApakaH, vartamAnakSaNamAtrasthAyipadArthaviSaya RjusUtraH, kAlAdibhedena bhinnArthaviSayazzabdanayaH, vyutpattibhedena paryAyazabdAnAM vibhinnArthatAsamarthanaparaHsamabhirUDhaH,kriyAbhedena vibhinnArthatAnirUpaNapara evaMbhUtanaya ityuttarottaranayApekSayA pUrvapUrvanayasya mahAviSayatvaM bodhyam // ___ dharmadvayadharmidvayadharmadharmidvayAnAM sarvathA pArthakyAbhiprAyo naigamAbhAsaH yathA vahiparvatavRttitvayoH anityajJAnayoH rUpanailyayoH AtmavRttisattvacaitanyayoH kAThinyavadravyapRthivyoH rUpavadravyamUrtayoH paryAyavadravyavastvoH jJAnAtmanoH nityasukhamuktayoH Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanirUpaNam ( 95 ) kSaNikasukhaviSayAsaktajIvayozca sarvathA bhedAbhiprAyaH / vaizeSikanaiyAyikayodarzanametadAbhAsa eva // parasAmAnyamaparasAmAnyaM vAbhyupagamya tadvizeSanirAkaraNAbhiprAyaH saGgrahanayAbhAsaH / yathA jagadidaM sadeva tadvyApyadharmAnupalambhAditi / advaitasAMkhyadarzane etadAbhAsarUpe / evaM dravyameva tattvaM tadvizeSANAmadarzanAdityAdayo'bhiprAyavizeSAH / / ___ kAlpanikadravyaparyAyAbhimantA vyvhaaraabhaasH| yathA cArvAkadarzanam / tatra hi kAlpanikabhUtacatuSTayamAnavibhAgo dRzyate / pramANasaMpannajIvadravyaparyAyAdivibhAgastiraskriyate // ___ kAlatrayasthAyipadArthavyudasanapUrvakaM vartamAnakSaNamAtravRttiparyAyAvalambanAbhiprAya RjusUtranayAbhAsaH / yathA bauddhadarzanam / buddho hi kSaNamAtrasthAyinameva padArtha pramANatayA svIkaroti tadanugAmipratyabhijJApramANasiddhamekaM sthirabhUtaM dravyaM naabhyupaiti|| ___ kAlAdibhedena zabdasya bhinnArthavAcitvameveti abhedvyudsnaabhipraay:shbdnyaabhaasH| yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdau bhUtavartamAnabhaviSyatkAlInAn bhinnabhinnAneva pramANaviruddhAn ratnasAnUnabhidadhati tattacchabdA ityAdyabhiprAyaH // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanyAyavibhAkare paryAyazabdAnAM niruktibhedena bhinnArthatvameva na tvarthagato'bhedopIti yo'bhiprAyaH sa samabhirUDhanayAbhAsaH / yathA zakrapurandarendrazabdAnAM bhinnAbhidheyatvameva bhinnazabdatvAdityabhiprAyaH // ( 96 ) pravRttinimittakriyAvirahitamarthaM zabdavAcyatayA sarvathAnabhyapagacchannabhiprAyavizeSa evambhUtanayAbhA saH / yathA ghaTanAdikriyAvirahitaghaTAderghaTAdizabdavAcyatvavyudAsAbhiprAya iti // 1 nayasyedRzasya vastvaikadezasyAjJAnanivRttiranantaraphalam / paramparaphalantu vastvaikadezaviSayakahAnopAdAnopekSA buddhayaH / ubhayavidhamapi phalaM nayAtkathaJcita bhinnAbhinnaM vijJeyam // T iti nayanirUpaNam // svaparapakSasAdhanadUSaNaviSayaM tattvaniNayavijayAnyataraprayojanaM vacanaM vAdaH / sAdhanAtmakaM dUSaNAtmakaJca vacanaM svasvAbhipretapramANarUpameva syAt / tadanyasya pramANAbhAsatvAnnirNAyakatvAnupapatteH / jalpavitaNDayostu na kathAntaratvaM vAdenaiva caritArthatvAt // kathArambhakastu jigISustattva nirNinISuzca / aGgIkRtadharmasAdhanAya sAdhanadUSaNavacanairvijayamicchujigISuH // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdanirUpaNam ( 97 ) svIkRtadharmasthApanAya sAdhanadUSaNavacanaistattvasaMsthApanecchuH tattvanirNinISuH / ayaM svasya saMdehAdisaMbhave svAtmani tattvanirNayaM yadecchati tadA svAtmani tasvanirNinISurbhavati / parAnugrahArthaM parasmin tattvanirNayaM yacchati tadA parAtmani tattvanirNinISurbhavati // svAtmani tattvanirNinISuH ziSyasabrahmacArisuhRdAdayaH / parasmin tattvanirNinISuzca gurvAdiH / ayaM jJAnAvaraNIyakarmaNaH kSayopazamAt samutpannamatyAdijJAnavAn kevalajJAnavAn vA bhavati / svAtmani tattvanirNinISustu kSAyopazamikajJAnavAneva / jigIghurapyevameva // evameva pratyArambhako'pi vijJeyaH // tathA ca Arambhako jigISuH svAtmani tattvanirNinISuH kSAyopazamikajJAnavAn kevalI ceti caturvidhaH sampannaH, evaM pratyArambhako'pi // yado bhAvapi jigISU, jigISukSAyopazamikajJAninau, jigISukevalinau vA vAdiprativAdinau bhavataH, tadA vAdiprativAdisabhya sabhApatirUpANi catvAryaGgAnyapekSitAni | yadA svAtmani tattvanirNinISurvAdI prativAdI Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (98) tattvanyAyavibhAkare ca paratra tattvanirNinISuH kSAyopazamikajJAnavAn tadA samarthazcetprativAdI vAdiprativAdirUpAGgadvayamevApekSitam / asamarthazcet sabhyena sahAGgatrayamapekSitam / kevalI cetprativAdI tadA'Ggadvayameva / / ___ yadA kSAyopazamikajJAnavAn paratra tattvanirNinISurvAdI prativAdI ca jigISustadA catvAryAni, svAtmani tattvanirNinISuH kSAyopazamikajJAnavAn paratra tattvanirNinISurvA prativAdI tadA asamarthatve' GgatrayaM samarthatve ca aGgadvayaM, kevalI cetprativAdI tadA aGgadvayamapekSitam // yadA tu kevalI vAdI jigISuzca prativAdI tadA catvAryaGgAni, svAtmani tattvanirNinISuH kSAyopazamikajJAnavAnvA prativAdI tadA'GgadvayamevApekSitam / / jigISusvAtmatattvanirNinISvoH, svAtmatattvanirNinISujigISvoH,svAtmatattvanirNinISvorubhayorubhayozca kevalinorvAdiprativAdibhAvAsambhavAnna vAdaH pravartate // prathamaM vAdArambhako vaadii| tadanu tadviruddhArambhakaH prtivaadii| etau svaparapakSasthApanapratiSedhau pramANataH kurvIyAtAm // ubhayasiddhAntaparijJAtA dhAraNAvAn bahuzrutaH Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdanirUpaNam ( 99 ) sphUrtimAna kSamI madhyasthaH sabhyaH / vAdo'yaM tribhiH sabhyairanyUno bhavet // sabhyaretaiH yathAyogaM vAdiprativAdinoH pratiniyatavAdasthAnaniyamanaM, kathAvizeSaniyamanaM, pUrvottaravAdanirdezaH, tadvacanaguNadoSAvadhAraNaM, tattvaprakAzanena yathAsamayaM vAdavirAmaH, jayaparAjayaprakAzanazca kAryam // prajJA''jJAsampattisamatAkSamAlaGkRtaH sbhaaptiH| anena ca vAdiprativAdibhyAM sabhyaizca pratipAditasyArthasyAvadhAraNaM, tayoH kalahanirAkaraNaM tayoizapathAnuguNaM parAjitasya ziSyatvAdiniyamanaM pAritoSikAdivitaraNazca karttavyam // iti vAdanirUpaNam / pUrvAgamAn puraskRtya bhedalakSaNato dizA / bAlasaMvitprakAzAya samyaksaMvitprakAzitA // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanyAyavibhAkare caraNakaraNabhedena dvividhaM samyak caraNam / vratazramaNadharmasaMyamavaiyAvRtyabrahmacaryaguptijJAnA (800) ditapaHkrodhanigraharUpeNa navavidho'pyavAntarabhedatasaptatividhaM caraNam // hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viramaNarUpANi paJca vratAni // pramAdasahakAreNa kAyAdivyApArajanyadravyabhAvAtmakaprANavyaparopaNaM hiMsA tasmAtsamyagjJAnazraddhAna pUrvikA nivRttiH prathamaM vratam // atadvati tatprakArakamapriyamapathyaM vacanamanRtaM tasmAttathA viratirdvitIyaM vratam / asatyaM caturvidhaM bhUtanivAbhUtodbhAvanArthAntaragarhA bhedAt / AyaM AtmA puNyaM pApaM vA nAstItyAdikam / AtmA sarvagata ityAdi dvitIyam / gavyazvatvavacanaM tRtIyam / kSetraM kRSa kANaM prati kANa ityAdi vacanaM turyam // svAmyAdyadattavastuparigrahaNaM steyaM tasmAttathA viratistRtIyaM vratam // audArikavaikriyazarIravilakSaNasaMyogAdijanya viSayAnubhavanamabrahma, tasmAttathA viratisturyaM vratam // sacittAcittamizreSu dravyeSu mUcrchA parigrahastatazca tathA viratiH paJcamaM vratam // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatidharmanirUpaNam ( 101) __kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAkiJcanyabrahmacaryANi zramaNadharmA daza / sati sAmarthya sahanazIlatA kSamA / sAparAdhinyapyupakArabuddhiravazyaMbhAvitvamatirapAyeSu, krodhAdiSu duSTaphalakatvajJAnaM, AtmanindAzravaNe'pyavikRtamanaskatvaM kSamaivAtmadharma iti buddhizca kssmaayaamupkaarikaa|| garvaparAGmugvasya zreSTheSvabhyutthAnAsanAdibhirvinayAcaraNaM mArdavam / jAtirUpaizvaryakulatapaHzrutalAbhavIryeSvahambhAvo maardvvirodhii| atastato nivarteta / - kAluSyavirahazzaucam / tad dravyabhAvabhedAdvidhA / zAstrIyavidhinA yatijanazarIragatamahAvaNAdikSAlanamAdyam / rajoharaNAdiSvapi mamatAviraho dvitIyaM, mamatvamatra manaHkAluSyam // yathAvasthitArthapratipattikaraM svaparahitaM vacaH satyam // indriyadamanaM saMyamaH / tapastu pUrvamevoktam / / bAhyAbhyantaropadhizarIrAnapAnAdiviSayakabhAvadoSaparityajanaM tyAgaH // zarIradharmopakaraNAdiSu mUrchArAhityamAkiJcanyam // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102) __ tattvanyAyavibhAkare vrataparipAlanAya jJAnAbhivRddhaye kaSAyaparipApAkAya ca gurukulavAso brahmacaryam / / saniyamaM zarIravAGmanonigrahassaMyamaH / sa ca saptadazavidhaH pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyadvitri. catuHpaJcendriyaprekSyopekSyApahRtyapramRjyakAyavAGmana - upakaraNasaMyamabhedAt // tatra pRthivIkAyikAdArabhya pazcendriyaM yAvadye navavidhA jIvAH teSAM karaNatrayaiH kRtakAritAnumatibhiH saMghaTTaparitApavyApattiparihAraH pRthivIkA. yAdi saMyamo navavidho jnyeyH|| sthAnAdIn vilokya kriyAcaraNaM prekssysNymH| sAdhuprabhRtIn pravacanoditakriyAsu vyApArayataH svasvakriyAsu vyApAravataH gRhasthAdInupekSamANasya saMyama upekSyasaMyamaH // caraNAnupakArakavastunigraho vidhinA ca prANisaMsaktabhaktapAnAdiparityajanamapahRtyasaMyamaH // dRSidRSTasthaNDilavastrAdInAM viziSTapradezagamane rajo'vaguNThitapAdAdInAzca rajoharaNAdinA pramArjanaM prmRjysNymH|| dhAvanAdiduSTakriyAnivRttizubhakriyApravRttyubhayarUpaH kAyasaMyamaH / hiMsraparuSAdinivRttizubhavA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiyAvRttyanirUpaNam ( 103 ) kpravRttyubhayarUpo vAksaMyamaH / abhidrohaadinivRttipuurvkdhrmdhyaanaadiprvRttirmnssNymH| pustakAdyajIvakAyasaMyama upakaraNasaMyamaH / zAstroditavidhinA gauravajanakakriyAnuSThAnapravRttirvaiyAvRttyam / taca AcAryopAdhyAyatapasvi. zaikSakaglAnagaNakulasaGghasAdhusamanojJasambandhitvAdazavidham / / jJAnAdyAcAre pradhAna aacaaryH| sa paJcavidhaH pravrAjako digAcAryaH zrutoddeSTA zrutasamuddeSTA''mnAyArthavAcakazceti // sAmAyikAdivatAropayitA pravrAjakaH / sacittAcittamizravastvanujJAyI digaacaaryH| prathamata AgamopadeSTA zrutoddeSTA / uddiSTagurvAdyabhAve sthiraparicitakArayitRtvena samyagdhAraNAnupravacanena ca tasyaivAgamasya samuddeSTA anujJAtA vA shrutsmuddessttaa| AmnAyasyotsargApavAdAtmakArthapravaktA AmnAyArthavAcakaH // AcAraviSayavinayasya svAdhyAyasya vA''cAyAnujJayA sAdhUnAmupadezaka upAdhyAyaH / kiJcidUnaSaNmAsAntogratapo'nuSThAtA tapasvI / anAropitaviviktavataH zikSAyogyazzaikSikaH / a Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (104) tattvanyAyavibhAkare paTuAdhyAkrAnto muniglInaH / zrutasthaviraparamparAnuyAyI gnnH| ekajAtIyAnekagacchasamUhaH kulam / jJAnadarzanacaraNaguNavAn zramaNAdiH saGghaH / jJAnAdipauruSeyazaktibhirmokSasAdhakaH sAdhuH / ekasamA. caariismaacrnnprssaadhussmnojnyH|| . vasatikathAniSadyendriyakuDyantarapUrvakrIDitapraNItAtimAtrAhArabhUSaNaguptibhedena brahmacaryaguptinavadhA // strISaNDAdivAsasthAnavarjanaM vstiguptiH| rAgAnubandhistrIsaMlApacaritravarNanaparityAgaH kathAguptiH / snyAsanaparivarjanaM niSadyAguptiH / rAgaprayuktasyaGgopAGgavilokanatyajanamindriyaguptiH / ekakuDyAntaritamaithunazabdazravaNasthAnaparityAgaH kuddyntrguptiH| prAktanatatkrIDAsmaraNavaidhuryaM puurvkriidditguptiH| atisnigdhamadhurAdyAhAraparihAraH prnniitguptiH| mAnAdhikAhAraparivarjanamatimAtrAhAraguptiH / snAnavilepanAdizarIrazuzrUSAvarjanaM bhUSaNaguptiH // . jJAnadarzanacaraNabhedato jJAnAdi trividham / karmakSayopazamasamutthAvabodhata tudvAdazAGgAdyanyatarat jJAnam / tattvazraddhAnaM darzanam / pApavyApArebhyo jJAnazraddhAnapUrvakaviratizcaraNam / / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanAnirUpaNam ( 105 ) bAhyAbhyantarabhedena dvAdazavidhAni tapAMsi pUrva mevoktAni // udIrNakrodhAdicatuSTayanigrahaH krodhanigrahaH // iti caraNanirUpaNam // piNDavizuddhisamitibhAvanApratimendriyanirodhapratilekhanAguptyabhigrahabhedenASTavidhamapi karaNamavAntarabhedAtsaptatividham // sarvadoSarahitA''hAropAzrayavastra pAtraparigrahAtmikAzcatasraH piNDavizuddhayaH // sAdhvAcaraNe zAstroditavidhinA samyakpravRttiH samitiH / sA ceryAdirUpA paJcavidhA pUrvamevoktA veditavyA // dharmArthaM cittasthirIkaraNaheturvicAro bhAvanA / dvAdazavidhA sA cettham // bAhyAntaranikhila padArtheSvanityatva cintanamanityabhAvanA / anayA caiSAM saMyoga Asaktirviprayoge ca duHkhamapi puruSasya na syAt // janmajarAmaraNAdijanyaduHkhapariveSTitasya jantossaMsAre kApi arhacchAsanAtiriktaM kimapi zaraNaM na vidyata iti bhAvanA'zaraNabhAvanA / evaM bhAva yataH sAMsArikeSu bhAveSu vairAgyaM samutpadyeta // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) tattvanyAyavibhAkare saMsAre bambhramyamANAnAM janAnAM sarva eva svajanAH parajanAzceti vicAraH saMsArabhAvanA / evaM vicArayataH keSvapi mamatvAbhAvAnirviNNasya saMsAraparihArAya yatna udIyAt / / eka evAhaM jAye mriye na me kazcidAtmIyaH paro vA, na vA kazcinmadIyaM duHkhAdyapahartuM prabhavatItyevaM vicintanamekatvabhAvanA / anayA ca niHsaGgatA yAyAt // vaidharyeNa zarIrabhinnatayA''tmAnucintanamanyatvabhAvanA / anayA ca dehAtmAbhimAnanivRttirjAyeta // azucimayaH kAyo'zucihetuko'zucisyandI ceti vicAro'zucibhAvanA / etayA ca zarIraviSaye nirmamatvaM syAt / / indriyAdyAzravadvArA karmAgamanacintanamAzravabhAvanA / anayA cAvanirodhAya yateta // AzravadoSAssarve pApopArjananirodhapaTiSThasaMvaravato naiva spRzantIti vilokanaM saMvarabhAvanA / anayA ca saMvarAya ghaTeta // narakAdiSu karmaphalavipAkodayo'buddhipUrvakaH tapaH Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokanirUpaNam ( 107 ) parISahAdikRtazca kuzalamUla iti vibhAvanaM nirjarabhAvanA / anayA ca karmaparikSayAya yateta // paJcAstikAyarUpAnekapariNAmyutpAdavyayadhauvyAtmakaM lokaM vicitrasvabhAvamiti vicAraNA lokabhAvanA / etayA ca nirmamatvamudIyAt // tatra alokabhinnaH kevalinAvalokyamAno lokaH / saca paJcAstikAyAtmakaH kaThinyastahastayugmavaizAkha saMsthAnasaMsthitapAdanarAkRtirutpattisthitivyayAtma kazcaturdazarajjuparimANa UrdhvAdhastiryagbhedabhinnaH // asaMkhyeyayojanakoTAkoTipramANA rajjuH // tatra rucakAdadho navazatayojanAnyullaMghya sAdhikasaptarajjupramANo lokAntAvadhiradhomukhamallakAkutirbhavanapatinArakanivAsayogyo'dholokaH // rucakastu ratnaprabhAparanAmaka dharmApRthivyuparitana kSullakaprataradvike merudharAdharamadhye uparyadho bhAvena sthitazcaturasrAkRtirAkAzapradezASTakaH || ayazca madhyalokasya madhyaM digvidigvyavahAra mUlam // ratnazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtamaH prabhASaraparyAyA dharmAvaMzAzailAJjanAriSTAmaghAmAghavatyabhidhAnAssapta pRthivyo'dho'dhaH pRthutarAH // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (108) tattvanyAyavibhAkare tAzca pratyekamanukramato ghanodadhidhanavAtatanavAtAkAzairlabdhapratiSThA valayitAzca // etasmin loke ratnaprabhAdikrameNotkarSata ekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamAyuSkA jaghanyato dazavarSasahasrakatrisaptadazasaptadazadvAviMzatisAgaropamAyuSkA anavaratAzubhataralezyApariNAmazarIravedanAvikriyA anyonyodIritaduHkhA nArakA vasanti / ratnaprabhAyAzcAzItisahasrottaraikalakSayojanasthUlAyA yojanasahasramuparyadhazca vihAyAntarjaghanyato dazasahasravarSAyuSkANAmutkRSTata kizcidadhikasAgaropamAyuSkANAM bhavanapatInAM bhavanAni vartante / tatraiva bhAgAntare ratnaprabhIyA nArakA vasanti / dvaatriNshdssttviNshtiviNshtyssttaadshssoddshaassttshsraadhiklkssyojnbaahlyaashshrkraadyH| anna tu nArakA eva vasanti // uparitanasahasrayojanasyordhvamadhazca yojanazataM muttavA madhye pizAcAdyaSTavidhAnAM jaghanyato dazasahasravarSAyuSkANAmutkRSTata ekapalyopamAyuSkANAM vyantarANAM nagarANi santi // UrdhvazatayojaneSu coparyadhazca dazayojanAni Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokanirUpaNam ( 109 ) vihAya madhye vAnavyantaranikAyA nivasanti / ete ca vyntraannaamvaantrbhedaaH|| ___ rucakAduparyadhazcASTAdazazatajayojanamito vyantaranarajyotiSAdinivAsayogyo jhallAkRtistiryagvizAlazzubhapariNAmI tiryaglokaH // ____ madhyalokAbhidhAne tiryagloke pUrvapUrvApekSayA dviguNavistArA asaMkhyAtA valayAkRtayo jambUdvIpAdi svayambhUramaNasamudrAntA dvIpasamudrAssanti / / madhye lakSayojanaparimANasya jambUdvIpasya nAbhiriva bhUtalaM yojanasahasreNAvagAhamAnazcatvAriMzadyojanamitacUlAyuto navAdhikanavatisahasrayojanasamucchAyo'dho dazayojanasahasraM vistRta UrdhvaJca yojanasahasravistAro bhadrazAlAdibhizcaturbhirvanaiH parivRto merubhUdharaH kAzcanamayo vartulAkAro vilasati // jambUdvIpe cottarotarakrameNottaradigvartIni kSetravyavacchedakahimavanmahAhimavanniSadhanIlarukmizikharivarSadharaparvatAlaGkRtAni bharatahaimavataharivideharamyakahairaNyavatairAvatanAmabhAJji sapta kSetrANi / evameva dhAtakIkhaNDe puSkarArdhe ca dviguNAni kSetrANi / / merugirerdakSiNato niSadhasyottarato devkurvH| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 110 ) tattvanyAyavibhAkare nIlaparvatAddakSiNena taduttareNottarAH kuravaH / devakurUttarakurubhyo'nyatra bharatairAvatavidehAH karmabhUmayaH / / evaM lavaNodakAlodapuSkarodavaruNodakSIrodaghRtodekSuvaroda nandIzvarodAruNavarodAdibhissamudraiH krameNAntaritA jambUdhAtakI khaNDa puSkaravaravaruNavarakSIravaraghRtavarekSuvaranandIzvarAruNavarAdayo'saMkhyAtAH svayambhUramaNaparyantA dvIpasamudrAH parita ekarajjuvikambhe vartante || tatra puSkaravaradvIpA yAvanmAnuSaM kSetram / tataH paraM manuSyaloka paricchedakaH prAkArAkAro mAnuSottaro nAma bhUdharo vartate / nAsmAtparato janmamaraNe manuvyANAM jAyete // rucakAbhidhAnasamatalAdUrdhvaM navatyuttarasaptazatayojanAnte'nukrameNa jaghanyotkRSTataH palyopamASTamacaturthabhAgAyuSkANAM tArakANAM vimAnAni / tata Urdhva dazayojaneSu sahasrAdhikapalyopamAyuSkasUryavimAnaM / taduparyazItiyojaneSu lakSAdhikapalyopamAyuSkacandravimAnaM / tato'pyUrdhvaM viMzatiyojaneSu ardhapatyaikapalyopamAyuSkANAM nakSatragrahANAM vimAnAni // evamamI jyotirgaNA ekaviMzatyuttaraikAdazazatayojanadUrato meruM paribhramanti // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokanirUpaNam ___ (111) - tatazcordhva kiJcidUnasaptarajjuparimANa UrvIkRtamRdaGgAkRtirAlokAntamUrdhvalokaH kSetrata utkRSTazubhapariNAmopetaH // tatra ca kalpopapannAH kalpAtItAzca vaimAnikA devA vasanti // saudharmezAnasanatkumAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahasrArAnataprANatAraNAcyutabhedena dvAdazavidhAni kalpopapannadevAnAM sthAnAni uparyupari bhavanti / tatra saudharmadevasyotkRSTato dvisAgaropamamAyuH / IzAnasya kizcidadhikaM dvisAgaropamaM sanaskumArasya saptasAgaropamaM mAhendrasya kizcidadhikaM tat, agrimANAJca dazacaturdazasaptadazASTAdazaikonaviMzativiMzatyekaviMzatidvAviMzatisAgaropamANi / jaghanyatassaudharmasya palyopamaM, IzAnasya kiJcidadhikapalyopamaM, agre tu yadadho'dho devAnAmutkRSTAyuruparitanadevAnAM tajaghanyam // ___ tatazvoparyupari trayoviMzatisAgaropamAt ekaikAdhikasAgaropamAdhikotkRSTAyuSkANAM tadadho devotkRSTajaghanyAyuSkANAM devAnAM sudarzanasupratibaddhamanoramasarvabhadravizAlasumanasasaumanasaprItikarAditya bhedato lokapuruSasya grIvApradezasthAH kaNThAbharaNabhUtA navagraiveyakAbhikhyA sthAnavizeSAssanti / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 112) tattvanyAyavibhAkare tatazvopari pUrvAdikrameNa vijayavaijayantajayantAparAjitAni vimAnAni santi / madhye ca sarvArthasiddhavimAnam / AdyacaturvimAnasthAnAmutkRSTato dvAtriMzatsAgaropamaM jaghanyata ektriNshtsaagropmmaayuH| sarvArthasiddhasthAnAntu jaghanyAbhAvenotkarSeNa trayastriMzatsAgaropamamAyuH / AdyasthAnadvayaM ghanodadhipratiSThaM taduparisthAnatrayaM vAyupratiSThaM tadu. paristhAnatrayaM ca ghanodadhidhanavAtapratiSThaM zeSANi ca gurulaghuguNavattvAdAkAzapratiSThAni // graiveyakeSu anuttare ca kalpAtItA devA nivasanti // tata Urdhva dvAdazayojanAta paJcacatvAriMzallakSayojanaparimANA madhye cASTayojanavAhalyA ante makSikApakSavatkRzatarA uttAnAtapatrAkArA ISatprAgbhArAbhidhAnASTamI svacchasphaTikarUpA siddhazilAparAbhidhAnA pRthivI // . tata UrdhvaM caturthagavyUtiSaSThabhAge AlokAntaM siddhAnAM nivaasH|| tatra rucakAtsaudharmezAnau yAvatsArdharajjustata A sanatkumAramAhendramekarajjustatassahasrAraM yAvatsAdhaM rajjudvayaM tasmAdacyutaM yAvadekarajjustata A. lokAntaM kizcidUnakA rajjuH // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAnirUpaNam (113) ___ adholokAntAdUrdhvalokAntaM caturdazarajjuparimA karajjuvistRtA trasanivAsasthAnarUpA trasanADikA'sti asyA bahirekendriyA eva nivsntiiti|| ____ narakAdigatiSu muhurmuhuH paribhramato mithyAdarzanAdyupahatacetasaH samyagdarzanAdinirmalAhaddharmAvAptirduzzakyeti paricintanaM bodhidurlabhabhAvanA / ato bodhiprAptau apramAdI syAt / / samyagdarzanamUlaH paJcamahAvratasAdhano guptyAdivizuddhivyavasthAnaH saMsArapArakaro dharmaH paramarSiNA'haMtA vyAkhyAtaH svayamapyanuSThitazcetyevaM zocanaM dharmakhAkhyAtabhAvanA / asyAzca dharme zraddhAgauravaM tadanuSThAnAsaktizca jAyata iti // viziSTatapo'bhigraho bhikSupratimA / sA dvAdazavidhA / AmAsaM viziSTasthAnAvasthitadAtravicchinasakRtpradattAnapAnaparigrahA ekamAsikI prtimaa| evaM dvimAsAdi yAvatsaptamAsaM viziSTasthAnAvasthitavyattayA krameNa dvitricatuHpaJcaSaTsaptavAraM pradattAnnapAnaparigrahaNarUpAH SaT pratimA bhAvyAH // saptAhorAtrapramANA ekAntaranirjalopavAsAtmi Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 114 ) tattvanyAyavibhAkare kA AcAmlapAraNArUpA grAmAdibhyo bahirUpramukhazayanAdyAsanasthitipUrvakaghoropasargasahanarUpA pratimA aSTamI // ___utkaTikAdyAsanasthitipUrvikA pUrvoktaiva navamI pratimA // ___ godohikAdyAsanasthitipUrvikA tAdRzyeva dazamI pratimA // ___nirjalaSaSThabhaktapratyAkhyAnapUrvikA grAmAvahizcaturaGgulAntaracaraNavinyasanarUpA pralambitabAhukAyotsargakaraNAtmikA'horAtrapramANApratimaikAdazI // aSTamabhaktapAnIyA grAmAvahirISadavanamitottarakAyA ekapudgalanyastadRSTikAnimiSanetrA suguptendriyagrAmA divyamAnuSAdyupasargasahanasamarthA kAyotsargAvasthAyinyekarAtrikI pratimA dvAdazI / tattadviSayebhyastattadindriyANAM viramaNarUpAH paJca indriynirodhaaH|| AgamAnusAreNa vastrapAtrAdInAM samyanirIkSaNapUrvakaM pramArjanaM pratilekhanA // __sAca sUtrArthatattvazraddhAnasamyaktvamizramithyAtvamohanIyavarjanakAmasnehadRSTirAgaparihArazuddhadevagu sanA / / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNanirUpaNam ( 115 ) rudharmAdarakudevakugurukudharma parivarjanajJAnadarzanacAri-trAdarajJAnadarzanacAritravirAdhanAparihAra manovacanakAyaguptyAdaramanovAkkAyadaNDa parihArarUpabhAvanAga bhiMtavacanoccAraNapUrvakavastrAdinirIkSaNapramArjanarUpA paJcaviMzatiprakArA vijJeyA // hAsyaratyarati parihAra bhayazokajugupsAparihArakRSNanIlakA pota lezyA parihArara sarddhisAtagauravaparihAramAyAmithyAnidAnazalyaparihArakrodhamAnamAyAlobha parihArapRthivyaptejovAyuvanaspatitrasakAyarakSaNAtmaka bhAvapUrNavacanoccAraNapUrvakasvAGgapramArjanAtmikA vA sA paJcaviMzatirUpopalakSaNato bodhyA / / prAgupadarzitA guptayastisraH // sAdhuniyamavizeSo'bhigrahaH / sa ca dravyakSetrakAlabhAvatazcaturvidhaH // viziSTadravyaparigraho dravyAbhigrahaH / viziSTakSetrasthadAtRsakAzAdannAdigrahaNaM kSetrAbhigrahaH / viziSTakAla evAnnAdigrahaNaM kAlAbhigrahaH / viziSTabhAvayutadAtRsakAzAdannAdiparigraho bhAvAbhigrahaH // iti karaNanirUpaNam tadvAn cAritrItyucyate / sa paJcavidhaH pulAkabakuzazakuzIlanirgranthasnAtakabhedAt // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (116 ) tattvanyAyavibhAkare saGghAdiprayojanAya sabalacakravatividhvaMsasAmopajIvanajJAnAdyaticArA''sevanAnyatareNa doSavAn jinAgamAdapratipAtI ca pulAkaH // sa dvividho labdhipulAkassevApulAkazceti / devendrasampattisadRzasampattimAn labdhivizeSayuktaH pulAko labdhipulAkaH // - sevApulAkastu jJAnadarzanacAritraliGgayathAsUkSmabhedena pnycvidhH| sUtrAkSarANAM skhalitamilitAdibhiraticArairjJAnamAzrityA''tmano nissArakArI jnyaanpulaakH| kudRSTisaMstavAdibhirAtmaguNaghAtako drshnpulaakH| mUlo. ttaraguNapratisevanayA cAritravirAdhanenAtmabhraMzakazcAritramulAkaH / tatra mUlaguNA vratAdayaH, uttaraguNAH pinnddvishuddhyaadyH| uktaliGgAdhikaliGgagrahaNanirhetukAparaliGgakaraNAnyatarasmAdAtmano nissArakartA ligpulaakH| ISatpramAdamanaHkaraNakAkalpyagrahaNAnyatareNA''tmabhraMzako yathAsUkSmapulAkaH // dehasyopakaraNAnAM vA'laGkArAbhilASukazcaraNamalinakArI bakuzaH / zarIropakaraNabhedAbhyAM sa dvividhH|| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pulAkAdinirUpaNam (117 ) zRGgArAya tailAdinA daNDapAtrAdInyujvalIkRtya grahaNazIla upakaraNabakuzaH / anAguptavyatirekeNa bhUSArtha karacaraNAdiprakSAlananetrAdimalanissAraNa dantakSAlanakezasaMskArAdyanuSThAtA zarIrabakuzaH // ___ punarapi bakuzaH pnycvidhH| AbhogAnAbhogasaMvRtAsaMvRtasUkSmabhedAt // ___ zarIropakaraNAnAmalaGkArassAdhUnAmakArya iti jJAnavAn' kartA ca bakuza AbhogabakuzaH / sahasA ca zarIropakaraNAnAmalaGkartA bakuza anAbhogaH / lokairaviditadoSo bkushssNvRtH| prakaTaM doSAnuSThAtA bkusho'sNvRtH| kizcitpramAdI netramalAdyapanayakArI bkushssuukssmbkushH| ete bakuzAssAmAnyenAr3iyazaskAmAssAtagauravAzritA aviviktaparivArAzchedayogyazabalacAritrA bodhyAH // uttaraguNavirAdhanasaMjvalanakaSAyodayAnyatarasmAgarhitacAritraH kuzIlaH / sa cA''sevanAkaSAyabhedena dvividhH|| vaiparItyena saMyamArAdhaka AsevanAkuzIlaH / ayameva pratisevanAkuzIla ucyate / saMjvalanakrodhAzudayAgarhitacAritraH kssaaykushiilH|| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (118) tattvanyAyavibhAkare dvividho'pi saH paJcavidhaH / jJAnadarzanacaraNatapo yathAsUkSmabhedAt // jJAnadarzanacaraNatapasAM vaiparItyenA''sevakAzcatvAraH pratisevanAkuzIlAH / zobhanatapasvitvaprazaMsAjanyasantoSavAn yathAsUkSmapratisevanAkuzIlaH // saMjvalanakrodhAdibhiH jJAnadarzanatapasAM svAbhipretaviSaye vyApArayitA jJAnAditrividhakaSAyaku. zIlaH / kaSAyAkrAntaH zApapradaH kushiilshcaaritrkssaaykushiilH| manasA krodhAdikartA kuzIlo yathA sUkSmakaSAyakuzIlaH // nirgatamohanIyamAtrakarmA cAritrI nirgranthaH / sa copazAntamoho kSINamohazceti dvividhaH // ___ saMkramaNodvartanAdikaraNAyogyatayA vyavasthApi. tamohanIyakarmopazAntamohaH / kSapitasarvamohanIyaprakRtiko nirgranthaH kSapitamohaH // dvividho'pi saH prathamAprathamacaramAcaramasamaya yathAsUkSmabhedAt paJcavidhaH / / ___ antarmuhUrtapramANe nirgranthakAlasamayarAzau prathamasamaya eva nirgranthatvaM pratipadyamAnaH prathamasamaya Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pulAkAdinirUpaNam ( 119 ) nirgranthaH / anyasamayeSu vidyamAno'prathamasamayanirgranthaH // antimasamaye vidyamAnazcaramasamayanirgranthaH / zeSeSu vidyamAno'caramasamayanirgranthaH / Adyau pUrvAnupUrtyA antyau ca pazcAnupUrtyA vyapadiSTau / prathamAdisamayAvivakSayA sarveSu samayeSu vartamAno yathAsUkSmanirgranthaH // nirastaghAtikarmacatuSTayaH snAtakaH / sa sayogyayogibhedena dvividhaH / manovAkAyavyApAravAsnAtakaH sayogI / sarvathA smucchinnyogvyaapaarvaansnaatko'yogii|| ___ saMyamazrutapratisevanAtIrtha liGgalezyopapAtasthAnavicAryA ete // . pulAkabakuzapratisevanAkuzIlAH sAmAyikasaMyame chedopasthApye ca vartante / kaSAyakuzIlAH parihAravizuddhau sUkSmasaMparAye ca / nirgranthAH snAtakAzca yathAkhyAta eva // pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA utkarSeNAnUnakAkSarANi dazapUrvANi zrutAni dhArayanti / kaSAyakuzIlA nirgranthAzca caturdazapUrvadharAH / jaghanyena Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (120) tattvanyAyavibhAkare ghulAkAnAMzrutamAcAravastu / bakuzakuzIlanirgranthAnAmaSTau prvcnmaatrH| snAtakAstu zrutarahitAH kevalajJAnavattvAt // kSapAbhojanaviratisahitapaJcamUlaguNAnAmanyatamaM balAtkAreNa pratisevate pulaakH| bakuzo mUlaguNAvirAdhaka uttaraguNAMze virAdhakaH / pratisevanAkuzIlo mUlaguNAvirAdhaka uttaraguNeSu kAzcidvirAdhanAM pratisevate / kaSAyakuzIlanirgranthasnAta. kAnAM pratisevanA nAsti / ___ pulAkAdayassarve sarveSAM tIrthakRtAM tIrtheSu bhavanti // __jJAnadarzanacAritrarUpabhAva liGgAni sarveSAM syuH|| rajoharaNAdidravyaliGgAni tu keSAzcitsarvadaiva bhavanti keSAzcitkadAcit keSAzcicca naiva bhavanti // ___ pulAkasyottarAstisro lezyAH / bakuzapratisevanAkuzIlayoH ssddpi| parihAravizuddhisthakaSAyakuzIlasyottarAstisraH / sUkSmasaMparAyasthasya tasya nirgranthasnAtakayozca kevalA zuklA lezyA / ayogasya zailezIpratipannasya na kAcidapi bhavati // pulAkasyopapAta AsahasrAraM bakuzapratisevanA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pulAkAdinirUpaNam (121) kuzIlayonavamadazamadevalokayoH kaSAyakuzIlanigranthayostu sarvArthasiddhe / sarveSAmapi jaghanyaH palyopamapRthaktvasthitike saudharme / snAtakasya nirvANe // pulAkakaSAyakuzIlayorlabdhisthAnAni sarvajaghanyAni / tau yugapadasaMkhyeyAni sthAnAni gacchataH / tataH pulAko nyucchidyate / kaSAyakuzIlastu gacchatyasaMkhyeyasthAnAnyekakaH / tataH kaSAyakuzIlapratisevanAkuzIlabakuzA yugapadasaMkhyeyAni saMyamasthAnAni gacchanti / tato bakuzo vyucchidyate tato'saMkhyayasthAnAni gatvA pratisevanAkuzIlo vyucchidyate tato'saMkhyeyAni sthAnAni gatvA kaSAyakuzIlo vyucchidyte| ata UrdhvamakaSAyasthAnAni nirgranthaH pratipadyate / so'pyasaMkhyeyasthAnAni gatvA vyucchidyate, ata UrdhvasthAnaM gatvA snAtako nirvANaM prAmotIti dik // jijJAsUnAM yathAzAstraM samyakcaraNamIritam / svarUpeNa vidhAnena samyagjJAnAbhivRddhaye // mn rfrnk fk fk fk fk rfrf@ wrnrfwn J iti zrImadvijayakamalasUrIzvaracaraNanalinavinyastAtmabhaktibhareNa vijayalabdhimUriNA vi.E nirmitaH tatvanyAyavibhAkarassamAptaH Janamirmirmirmirmirmerana Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --RA zrIgurucaraNasamarpaNam / Oforet -- khyAtazrItapagacchapuSkaramaNerAnandasUrIzitu 1rvAdidvipadarpabhaJjanamRgAdhIzasya zAntAtmanaH / paTTAlaGkRtasUrivaryakamalAcArthasya tejonidheH pAdAmbhojamadhuvratena kRtinA tatpaTTavidyotinA / / itthaM saGgrahatastatArhatamataprakhyAtatattvAJcito granthaH zrIguruvaryapAdakamale zrIlabdhisUrIndunA / nyastasstambhapure satAM vitanutAM modaM caturthyA tithau __ pauSe zukladale'bdhitattvanavabhUvarSe budhe vaikrame // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- _