Book Title: Shubhshil shatak
Author(s): Vinaysagar
Publisher: Prakrit Bharti Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003993/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta bhAratI puSpa-184 zubhazIlazataka (prathama) {16vIM zatI ke zrI zubhazIlagaNi racita paJcazatIprabodha-sambandha (prabandha-paJcazatI) para AdhArita 100 laghu-kathAe~) lekhana-sampAdana sAhitya vAcaspati mahopAdhyAya vinayasAgara For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta bhAratI puSpa - 184 zubhazIlazataka (prathama) (16vIM zatI ke zrI zubhazIlagaNi racita paJcazatIprabodha-sambandha (prabandha-paJcazatI) para AdhArita 100 laghu-kathAe~) lekhana-sampAdana sAhitya vAcaspati mahopAdhyAya vinayasAgara ( sammAnya nidezaka, prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura ) prakAzaka prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka: devendra rAja mehatA saMsthApaka prAkRta bhAratI akAdamI 13-e, mena mAlavIya nagara jayapura-302 017 dUrabhASa: 0141 - 2524827, 2524828 prathama saMskaraNa, 2005 mUlya: 150/ (c) ma0 vinayasAgara lejara TAIpa saiTiMga zyAma agravAla prAkRta bhAratI akAdamI jayapura mudraka: rAja prinTarsa, jayapura phona naM. 0141-2621774 mobAIla - 9314511048 For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya naitika va anya siddhAntoM aura jIvana mUlyoM ko sahaja va subodha rUpa se prastuta karane aura jIvana meM prabhAvI rUpa se pAlana karavAne ke lie rucikara kahAniyoM kA sahArA lene kI paramparA sadaiva hI rahI hai| mahAbhArata kathAoM se bharI par3I hai| vibhinna prakAra kI rAmAyaNoM meM bhI isI prakAra kI kathAe~ haiN| bauddha dharma kI jAtaka kathAe~ bhI utanI hI rucikara aura preraka haiN| paMcataMtra va hitopadeza ke phArasI va anya bhASAoM meM anuvAda hue haiM aura ina sabhI bhASAoM ke pAThaka ina zikSAprada kathAoM se bahuta prabhAvita haiN| vizvabhara meM jana sAmAnya ko isa kathA sAhitya ne durUha va kaSTasAdhya prayAsoM ke binA hI sahaja rUpa se svataH hI zikSita kiyA hai| sAra yaha hai ki kathA AdhyAtmika anubhUti, dArzanika siddhAntoM va naitika mUlyoM ke saMpreSaNa kA sazakta mAdhyama hai| prAkRta bhAratI akAdamI ke prakAzanoM kI eka dhArA kathAoM kI hai, kaI kathAoM ke anuvAda pAThakoM ke samakSa prastuta kiye gaye haiN| isI krama meM zubhazIla gaNi kRta paMcazatI kathA prabandha pustaka (vikrama saMvat 1521 meM racita) kI 624 kathAoM meM se pahalI 100 kathAoM kA saMskRta se hindI meM bhAvAnuvAda pAThakoM ko samarpita hai| zubhazIla zataka kA bhAvAnuvAda mahopAdhyAya vinayasAgara ne mUla saMskRta ke AdhAra para hindI meM apanI viziSTa zailI meM baDe manoyoga se kiyA hai| unake anusAra ina kathAoM meM se kucha vizeSa kahAniyA~ mAnavIya mUlyoM ko atyanta rocaka va preraka rUpa se prastuta karane vAlI haiN| isa pustaka ke 5 khaNDa aura prakAzita hoNge| mahopAdhyAya vinayasAgarajI mAnada nidezaka ke prati vyaktigata rUpa se va saMsthA kI ora se AbhAra vyakta karate hue AzA karatA hU~ ki ApakI pUrva prakAzita pustakoM kI bhA~ti ise bhI pAThaka sraaheNge| devendrarAja mehatA saMsthApaka evaM mukhya saMrakSaka prAkRta bhAratI akAdamI jayapura For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA aneka granthoM ke nirmAtA zrI zubhazIlagaNi jaina kathA sAhitya, vyAkaraNa aura koSa ke udbhaTa vidvAn the| tapAgacchAdhirAja zrI somasundarasUri ke vizAla parivAra meM inakI gaNanA kI jAtI hai| inakA samaya vikrama kI 15vIM zatAbdI kA uttarArddha aura 16vIM kA pUrvArddha hai| zrI zubhazIlagaNi ne paJcazatI - prabodha-sambandha ke maMgalAcaraNa meM svayaM ko zrI lakSmIsAgarasUri kA ziSya likhA hai aura isI grantha kI prazasti meM svayaM ko zrI ratnamaNDanasUri kA ziSya khyApita kiyA hai / vikramAditya caritra aura bharatezvarabAhubalivRtti meM apane ko zrI munisundarasUri kA ziSya likhA hai| zrI munisundarasUri, zrI lakSmIsAgarasUri aura zrI ratnamaNDanasUri ye saba AcArya zrI somasundarasUri ke hI ziSya parivAra meM the / saMbhava hai ina tInoM AcAryoM meM kisI ke pAsa unhoMne dIkSA grahaNa kI ho, kisI ke tattvAvadhAna meM municaryA kA pAlana kiyA ho, kisI kI nizrA meM rahakara vidyAdhyana kiyA ho aura kisI se gaNi pada prApta kiyA ho ! yaha unakI vinayazIlatA thI ki sabhI ko apane guru ke rUpa meM smaraNa kiyA hai| I isa paJcazatIprabodha kI racanA vikrama samvat 15214 meM kI hai / racanA prazasti kA kevala eka padya hone ke kAraNa sthala - vizeSa kA bhI saMketa nahIM hai, kintu yaha nizcita hai ki isakI racanA gujarAta prAnta meM hI huI hai| 1. maMgalAcaraNa padya 3 2. racanA prazasti padya 3. vikrama caritra prazasti padya 12 4. racanA prazasti For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inake dvArA likhita nimnalikhita kRtiyA~ prApta haiM 1. vikramAditya caritra 2. bharatezvarabAhubalivRtti ( kathAkoSa ) 3. zatruJjayakalpavRtti 4. bhoja prabandha -- - - racanA samvat 1490. racanA samvat 1518. 5. prabhAvaka kathA racanA samvat 1504 / isa kRti meM svayaM ke chaH guru bhrAtAoM kA nAmollekha kiyA hai udayanandisUri, cAritraratnagaNi, zrI ratnazekharasUri, zrI lakSmIsAgarasUri, zrI vizAlarAjasUri evaM zrI somadevasUri / 6. zAlivAhana caritra racanA samvat 1540. 7. puNyadhana nRpa kathA racanA samvat 1496. 8. jAvar3a kathA 9. bhaktAmara stotra mahAtmya 10. paJcazatIprabodha sambandha 11. aSTakarmavipAka 12. paJcavarga-saMgraha- nAmamAlA 13. uNAdi nAmamAlA racanA samvat 1509. -- - racanA samvat 1521. inameM se kramAMka 1 se 10 taka kI kRtiyA~ kathA - sAhitya se sambandhita haiM / kramAMka 12 koSa sAhitya aura naM. 13 vyAkaraNa sAhitya se sambandha rakhatI hai / T saMskRta sAhitya, vyAkaraNa aura koSa ke udbhaTa vidvAn hone para bhI prastuta paJcazatIprabodha sambandha sAmAnya saMskRta ke jJAtA dharmopAsakoM ke lie likhI gaI ho, aisA pratIta hotA hai / pANDitya pradarzana kI apekSA isa kRti meM dezyabhASA ke aneka zabdoM ko saMskRta banAkara isameM rakhane kA prayatna kiyA gayA hai| isalie yaha vizuddha vyAkaraNa kI dRSTi se racanA na hokara 'yatiyoM kI saMskRta' athavA 'sadhukkar3I bhASA' kI racanA jaisI ho gaI hai| For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa ke taura para kucha zabda prastuta hai :- aGgISTaka - aGgIThI, aDAgara patra - nAgaravela kA pAna, andhala - andhA, apavaraka - kamarA/oraDI, kUTamAla - jhUThA Aropa, udvasa - ujAr3a, kacca - kaccA, raMdhanI - bhojanAlaya aadi| racanA zailI sAmAnya pAThakoM ke lie bhI paThanIya hai| sarvagrAhI bhASA kA prayoga kiyA gayA hai| isa prabandha meM zubhazIlagaNi ne choTe-choTe dRSTAntoM ke rUpa meM 624 laghu-kathAnaka likhe haiM jo ki sarvajanagrAhya upayogI aura paThanIya haiN| isa grantha kI 100 laghu kathAoM kA AdhAra lekara maiMne apanI bhASA meM yaha zubhazIlazataka kA saGkalana kiyA hai| prastuta kRti isa grantha kA na to zabdAnuvAda hai aura na bhAvAnuvAda hai, AdhAra isakA avazya hai kintu svatantra hai| yahI kAraNa hai ki kathAoM ke zIrSaka bhI ve hI na rakhakara parivartita kara diye hai aura Aja ke yugAnukUla hI isa pustaka kA nAma zubhazIlazataka rakhA hai| ina laghu kathAnakoM meM jainAcAryoM, samrAToM, jaina mantriyoM, jaina seThoM ke dvArA mandira nirmANa, dhArmika kRtya, udAratA Adi ke haiN| cAlukyavaMzIya mahArAjA siddharAja jayasiMha, paramArphat kumArapAla ke mAnya mantrIgaNa-zAntu mehatA, udayana, sajjana, ambar3a aura AbhaDa ke kathAnaka bhI isameM prApta hai| isake atirikta kucha loka kathAnaka bhI haiM jo ki 16vIM zatAbdI meM pracalita the, unakA bhI saGkalana isameM kiyA gayA hai| jaise - jozI TIDA kI kthaa| yaha kathA rAjasthAna meM atyadhika prasiddha hai aura isakI loka kathA ko AdhAra mAnakara zrI vijayadAna dethA ne " bhagavAn kI mauta'' zIrSaka se vistAra se kahAnI likhI hai jo nayA jJAnodaya, aMka 18 agasta 2004 meM prakAzita huI hai| "mana kI A~kheM mIMca" kahAnI bhI kucha parivartana ke bAda svAmI vivekAnanda aura khetar3I nareza ajitasiMha ke darabAda meM ghaTita huI thii| kucha kahAniyA~ loka-prasiddha hitopadeza, paJcatantra ke AdhAra para bhI haiN| jainAcAryoM kI kathAoM meM prArambha ke 2 se 17 kathAnaka to kharataragacchIya AcArya jinaprabhasUri aura mohammada tugalaka se sambandha rakhate For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| jinaprabhasUri ke camatkAroM kI ghaTanAoM kA ullekha somadharmagaNi (zubhazIla ke samakAlIna) racita upadeza-taraMgiNI meM bhI prApta haiN| kucha kathAe~ nIti sambandhita haiM, kucha gaNikAoM kI buddhicAturya ko prakaTa karatI haiM, kucha loka-kathAe~ jAti vyavasthA para bhI coTa karane vAlI haiM aura kucha kathAe~ 'aputrasya gatirnAsti' ke virodha meM bhI haiN| yaha kahA jA sakatA hai ki ina laghu-kathAoM ke mAdhyama se mAnava kA hRdaya sad dharma ke prati AkRSTa hokara zubhAcaraNa kI ora agrasara ho, zubha puNya kAryoM kA saMcaya kara kramazaH Atmazuddhi sva-svarUpa ko prApta kare, yahI kRtikAra kI antaraGga zubha kAmanA hai| yaha ThIka hai ki prAyaH ina kathAoM kA anta jaina dharma ke upadezoM se AvRta hai| yaha svAbhAvika bhI hai kyoMki zubhazIlagaNi svayaM jaina muni the| prastuta zubhazIlazataka meM 100 kathAe~ prakAzita kI jA rahI haiN| isake lekhana aura prakAzana kA zreya zrI DI.Ara. mehatA, saMsthApaka prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura ko hI hai, jinake anurodha para maiMne apanI bhASA aura zailI meM isakA lekhana kiyA hai| - ma. vinayasAgara For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhazIlazataka kathAnukrama kathAkrama kathA-nAma pRSThAMka rm I ww 9 9 9 9 1 1. mere dIkSita ziSya kevalajJAnI aura maiM? 2. mullA kI TopI ko AkAza se utAranA. ghaTa rahita jala kA AkAza meM sthira rahanA. kyA pratimA bhI bolatI hai? vRkSa kA sAtha meM calanA.. kisa daravAje se jAUMgA 5. khala kA bhojana karoge. 6. zakkara kisameM mIThI lagatI hai? 7. tAlAba choTA kaise ho sakatA hai? 8. mAravAr3a kI aurateM alaMkAra-rahita kyoM? devoM meM bar3A deva kauna sA hai? jina pratimAe~ acchedya hotI haiM. adhika upayogI bar3A phUla kauna sA hai? satyavAdI jhUTha nahIM bolate. jagata meM sabase bar3A ratna kauna sA hai? nyAsita dhana lauTAnA. ratnoM kA mUlya bhinna-bhinna hai. saMgha rakSaNa hetu deviyoM ko zikSA. 17. suratANa kA nyAya. takadIra se prastara bhI ratna bana jAte haiM. 19. bhISaNa akAla meM jagaDU zAha kI dAnazAlAe~ seTha jagatsiMha kA gRhacaitya tIrtha ke samAna hai. 21. sAdharmika bhakti aura jagaDU zAha. 22. jagatsiMha kI zatrujaya yAtrAe~. 23. ayogya vyakti kI padonnati khataranAka hotI hai. 2AM MINORM For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAkrama kathA-nAma pRSThAMka 24 38 9 42 45 37. 46 24. kAmacora kA saba jagaha anAdara hotA hai. 25. nAgArjunaH AkAzagAmInI vidyA aura rasasiddhi. 26. khala bhakSaNa kI icchAH dhana nAza kA saMketa. 27. hIna kulotpanna vidvAna zreSTha kalIna bana jAtA hai. dhana hI bhaya kA kAraNa hai. 29. dharmazAlAdi niSpAdana puNya kArya hai. 30. santAna ke binA bhI svargagamana hotA hai. 31. zanaizcara deva saba devoM meM bar3A hai. 32. mRga-marIcikA meM mAtA-pitA kA tyAga. 33. vicArAnusAra hI phala kI prApti hotI hai. 34. vyApAra hI jAti-bodhaka hotA hai. 35. acche-bure kA sUcaka. 36. hAtha kA diyA huA hI kAma AtA hai. mAtA dvArA dharma-mArga dikhalAnA. rAma nAma se patthara tairate hai. samayocitta buddhi cAturya. A~kheM mUMda jAne ke bAda? Ayu prati kSaNa ghaTatI jAtI hai. vastu tolane meM chala-kapaTa. 43. vipadA meM samaya-yApana hI zreSTha hai. 44. vidyAbhimAnI zrIdharAcArya. 45. kUTa praznoM dvArA garva-haraNa. atithi satkAra. 47. buddhi kA cAturya. 48. utkRSTa sukha-duHkha kahA~ hai? 49. nArI ke vazIbhUta prabhAcandra. 50. vyaMga kA prabhAva. 51. binA vicAre kArya karanA. 38. 47 39. 47 40. 48 41. AyumA 46. 2 60 For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAkrama kathA-nAma pRsstthaaNk| 68 71 74 2 52. AcAra hI kula kA dyotaka hai. 53. pada, deza aura kAla ke anusAra hI upacAra. 54. nuskhA likhanA hI kyA upacAra hai? 55. ayogya kA rAjA banane para prajA kA damana. 56. chalI ke sAtha chala karanA Avazyaka hai. 57. bhavitavyatA ke Age kisI kA jora nahIM hai. 58. atithi-satkAra kA phala. 59. muni kA AtmAlocana ke sAtha satya bhASaNa. 60. jhUThA kalaMka denA bhAvi-jIvana ke lie khataranAka hai. 61. dhyAna kI mahimA. 62. gRhastha-jIvana meM nirmohitA. 63. vyaMga se maMdira kA nirmANa. 64. phalavarddhi pArzvanAtha tIrtha. 65. antarikSa pArzvanAtha tIrtha. 66. TIDA kI loka prasiddha kathA. 67. binA yAcanA ke hI megha varSA karatA hai. dhUrtoM kA cakkara. 69. mana kI A~kheM mIMca. saMgati kA asara. 71. jaisI bhAvanA, vaisI hI prajA kI pratikriyA. 72. dAna kA samaya nahIM hotA. gaNikA kA buddhi cAturya. arthalobhI vaidya. 75. tAjika grantha kI racanA kA kAraNa. 76. maitrI meM vizvAsaghAta. 77. satpAtra dAna Avazyaka hai. 78. sudarzana kA dAna aura zIla. 93 94 97 6 0 101 102 73. 103 106 74. 107 108 111 For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAkrama kathA-nAma pRSThAMka 113 114 114 116 117 118 119 86. 121 87 79. dAna kI mahattA. 80. dAna kA prabhAva. kSamA-zIla yudhiSThira. 82. karNa kI kalpita dAna kathA. mAravI (marudezIya) durgata kA sarvasvArpaNa. 84. lUNiga vasahI kA nAmakaraNa. 85. AcArya devasUri aura kAhnar3a yogI. pAtra dAna meM bheda. triyA caritra puNya bala se samRddhi svataH prApta hotI hai. 89. ahiMsA kI mahattA. rAjapitAmaha ambar3a . 91. UdA kA maMtrI udayana. bhAgyazAlI Abhar3a . ayogya ko namana nahIM. veSa bhAvanAoM meM parivartana lA detA hai. 95. dhvajAropaNa. 96. nArI kA buddhi cAturya. siddhacakravartI viruda aura yoginiyA~. 98. bhAgyAnusAra hI prApta hotA hai. vrata-pAlana meM aDiga muni 100. sauvarNika daNDAlaka 123 125 128 131 133 134 90. 92. 135 94. 140 142 97. 147 151 159 99. 160 For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIH praur3havidvAn zrI zubhazIlagaNi racita paJcazatIprabodha-sambandha ( prabandha - paJcazatI) para AdhArita zubhazIlazataka prathama tIrthaMkara bhagavAn yugAdideva, antima tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra, kevalajJAnadhArI sAmAnya jina aura puNDarIka gaNadhara Adi gurujanoM ko bodhi arthAt samyaktva/samAdhi prApti ke lie maiM namaskAra karatA hU~ / kucha gurujanoM ke mukha se sunakara, kucha sva- zAstroM ko dekhakara aura anya zAstroM kA avalokana kara maiM isa paJcazatI - prabodha-sambandha nAma ke grantha kI racanA karatA hU~ / zrI lakSmIsAgarasUrijI ke caraNa-kamaloM kI kRpA se zubhazIla nAmaka ziSya yaha racanA kara rahA hai| zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mere dIkSita ziSya kevalajJAnI aura maiM? eka samaya bhagavAn mahAvIra ke mukha se aSTApada tIrtha ke namana kA phala suna kara jaba gautamasvAmI aSTApada tIrtha ke samIpa gaye, usa samaya vahA~ para tapasyA karane vAle tapasviyoM ne yaha vicAra kiyA ki 'yaha kyA kara sakatA hai?' ve tApasa gaNa vicAra karate hI rahe aura gautama gaNadhara sUryakiraNoM kA Alambana lekara tIrtha para car3ha gye| vahA~ cakravartI bharata dvArA banavAye hue mandira meM zarIra pramANa AkAra kI aura varNa/raMga ke anusAra banavAI huI 24 tIrthaMkaroM kI pratimAe~ virAjamAna thIM / kramazaH vandana kiyaa| 1. kramazaH cAroM dizAoM meM 4, 8, 10 aura 2 kula 24 tIrthaMkaroM kI pratimAe~ virAjamAna thIM, unako vandana kiyA / nizcita arthAnusAra paramArtha ko pradAna karane vAle ye siddha bhagavAn mujhe siddhi pradAna kareM / aSTApada tIrtha sthita jinavaroM ko namaskAra kara gautama gaNadhara usa parvata se utare, usa samaya parvata kI sIr3hiyoM para tapasyA karane vAle 1503 tApasagaNa gautamasvAmI ke upadeza se pratibodha ko prApta hue aura unake pAsa cAritra ko grahaNa kiyA / mArga meM calate hue gautamasvAmI ne kisI grAmavAsI ke yahA~ se nirdoSa khIra ko pAtra meM grahaNa kiyaa| khIra se bhare hue pAtra meM apanA aMgUThA sthApita kara samasta tApasoM ko bhojana karavAyA / laghu pAtra meM bharI huI khIra se bhojana karate hue, gautamasvAmI kI atyanta camatkAriNI akSINamahAnasI labdhi kA vicAra karate hue 500 tApasoM ko kevalajJAna prApta ho gayA / vahA~ se Age calate hue mArga meM bhagavAn mahAvIra kI sarva vyApi vANI ko sunakara 500 tApasoM ko kevalajJAna ho gayA / Age bar3hate hue bhagavAn ke asAdhAraNa saundarya ko dekha kara zeSa 503 tApasoM ko bhI kevalajJAna kI prApti ho gii| 2 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samasta tApasoM ko kevalajJAna ho gayA hai, isa bAta kI jAnakArI gautamasvAmI ko na hone ke kAraNa una tApasoM ko nirdeza diyA ki 'samavazaraNa meM virAjamAna bhagavAn ko pradakSiNA dekara vandana kro|' ve tApasagaNa bhI kevala pradakSiNA dekara kevalI pariSadA meM jAkara baiTha gye| usa samaya gautama svAmI ne kahA - 'mUrkha, mUrkha hI hote haiM, kahane para bhI bhagavAn ko vandana nahIM kara rahe haiN|' usI samaya vardhamAna svAmI ne kahA - 'he gautama! kevalajJAnadhArakoM kI AzAtanA mata kro|' uttara meM gautamasvAmI ne kahA - 'bhagavan ! kevaliyoM kI AzAtanA kaise?' taba prabhu ne una tApasagaNoM ke kevalajJAna utpatti kA prasaMga btlaayaa| tatkAla hI gautamasvAmI tApasoM ke samIpa jAkara namaskAra kara unase kSamAyAcanA kI aura prabhu kI tarapha mukha karake bole - 'bhagavan ! jinako bhI maiM dIkSA pradAna karatA hU~ una sabako kevalajJAna ho jAtA hai, kintu mujhe nahIM ho rahA hai, isakA mujhe kheda hai|' bhagavAn ne kahA - 'he gautama! tumhe bhI kevalajJAna avazya hogA, nizcinta rho|' 2. mullA kI TopI ko AkAza se utAranA. eka samaya zrI jinaprabhasUri piroja suratrANa (mohammada tugalaka) ke sAtha baiThe hue goSThI kara rahe the| usa samaya kaI maulavI vahA~ aaye| eka maulavI ne apanI TopI ko AkAza kI tarapha uchAla diyaa| vaha TopI AkAza meM nirAdhAra hI khar3I rhii| yaha dekhakara sulatAna ne jinaprabhasUri kI ora dekha kara kahA - 'aho ! bar3e Azcarya kI bAta hai|' sUrijI ne kahA - vAstava meM hI AzcaryakArI ghaTanA hai| sUrijI ne maMtra/bala se usa TopI ko AkAMza meM stambhita kara diyaa| isake bAda sulatAna ne mullA ko kahA - 'TopI ko vApasa bulA lo|' zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mullA ne AkarSaNa maMtroM kA kaI bAra prayoga kiyA kintu vaha TopI nIce nahIM aaii| mullA hatAza ho gyaa| usI kSaNa sulatAna ne AcArya se kahA - 'he jinaprabhasUri ! mullA to nirAza ho gayA hai, ApameM koI zakti ho to TopI ko vApasa bulaao|' tatkAla hI sUrijI ne rajoharaNa ko maMtrita kara AkAza kI ora uchaalaa| vaha rajoharaNa AkAza meM jAkara TopI para coTa karate hue use nIce girA diyaa| yaha camatkAra dekha kara suratrANa Azcaryacakita raha gyaa| ghaTa rahita jala kA AkAza meM sthira rahanA. eka dina pAnI lAne vAlI paNihAriyA~ jala se bhare hue ghar3e sira para rakhakara sulatAna ke Age cala rahI thiiN| usI samaya eka mullA ne maMtra bala se una ghar3oM ko AkAza meM nirAdhAra hI sthira kara diyaa| paNihAriyA~ Age jAkara sira para ghar3e ko nahIM dekhatI haiM aura AkAza meM usa ghar3e ko dekhatI haiN| ve vismaya se bhara jAtI haiN| sulatAna isa kRtya ko dekhakara atyanta camatkRta hotA hai| sulatAna AcArya ke samakSa isa camatkAra kI prazaMsA karatA hai| taba jinaprabhasUri ne kahA - 'yadi kevala jala hI AkAza meM sthira rahe, tabhI yaha prazaMsanIya kalA hai|' sulatAna ne usI samaya mullA kI ora izArA kiyaa| mullA isa kalA ko nahIM jAnatA thA, ata: vaha cupacApa khar3A rhaa| usI samaya jinaprabhasUri ne AkAza kI ora kaMkara pheNkaa| usa kaMkara ke lagane se ghaDA phUTa gayA kintu jala nirAdhAra hI sthira rhaa| AcArya kI yaha camatkAra kalA dekhakara mohammada tugalaka atyanta prasanna huaa| 3. kyA pratimA bhI bolatI hai? kisI samaya mohammada tugalaka kI senA ne kAnhar3a gA~va (kanyAnayana, kannANA) ko tahasa-nahasa kara ddaalaa| vahA~ ke jaina mandira ko bhI naSTa kara DAlA aura usa mandira meM virAjamAna bhagavAn mahAvIra kI pratimA ko sAtha meM zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekara yavanaloga dillI A gye| vahA~ kAphiroM kI pratimA samajhakara masjida kI sIr3hiyoM para rakha diyA / eka samaya mohammada tugalaka jinaprabhasUri ke kandhoM para hAtha rakhakara masjida meM praveza karane lagA / vahA~ sIr3hiyoM para bhagavAn mahAvIra kI pratimA ko dekhakara jinaprabhasUri eka ora khar3e raha gaye / usI samaya sulatAna ne kahA- 'he mitra ! tumane aisA kyoM kiyA ?' AcArya - 'hamAre devAdhideva haiM, unake Upara hama kaise cala sakate haiM?' sulatAna - 'yaha bUta kyA jAnatA hai, kucha bhI nahIM / ' AcArya 'yaha deva satyavAdI aura jJAnI hai / ' sulatAna - 'yadi tumhArA deva jJAnI hai to kucha jubAna se bole / ' AcArya - 'jaba isa deva ko pUjanIya sthAna para virAjamAna kara pUjate haiM, mAnate haiM aura pUchate haiM tabhI ve uttara dete haiM / ' AcArya ke kahane para sulatAna ne nayA mandira banavAyA / usa mandira meM virAjamAna karane ke lie usa pratimA ko usa sthAna se uThAne lage kintu pratimA usa sthAna se kiMcit bhI calAyamAna nahIM huI / sulatAna ne AcArya kI ora dekhA / AcArya ne kahA- 'tuma svayaM hAtha se uThAoge to pratimA utthegii|' sulatAna ne vaisA hI kiyA / vahA~ se pratimA ko lekara Ae aura nUtana jina mandira meM usakI sthApanA kii| sulatAna ne zreSTha pUjA sAmagrI se usa deva - mUrti kI pUjA kii| mukha para mukha koza bA~dhakara sulatAna ne bhUtakAla meM hue apane vaMza ke sambandha meM prazna kiye / devAdhiSThita mUrti ne una sabake saTIka uttara diye / sulatAna atyanta prasanna huA aura vizeSa rUpa se mahAvIra mUrti kI pUjA karane lgaa| isI kAraNa dillI meM sthita hone para bhI yaha kAnhar3a mahAvIra kahalAe / vRkSa kA sAtha meM calanA. ke eka samaya sulatAna grISma Rtu meM nagara ke bAhara bar3a ke vRkSa nIce baiThe the| chAyAdAra bar3a ko dekhakara sulatAna ne jinaprabhasUri se kahA zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 5 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'yadi isa prakAra kI zItala chAyA sAtha meM cale to bahuta hI sukhadAyaka ho / ' jinaprabhasUri - 'vRkSa bhI sAtha calegA / ' sulatAna vahA~ se uThakara Age calane lage, sAtha meM vaTa-vRkSa bhI sAyaMkAla taka sAtha claa| bAda meM usa sthAna ko bhI dekhA, vaha sthAna zUnya thaa| sAyaMkAla ke pazcAt jinaprabhasUri ne usa vRkSa ko apane sthAna para vApasa bheja diyaa| sulatAna Azcaryacakita raha gyaa| kisa daravAje se jAUMgA. 4. eka samaya sulatAna ne jinaprabhasUri se kahA - 'he jinaprabhasUri ! tuma vidvAn ho / maMtra- kalA vijJa ho to yaha batalAo ki maiM Aja nagara ke kisa daravAje se bAhara jAU~gA / ' 1 jinaprabhasUri ne tatkAla hI eka patra meM likhakara baMda kara sulatAna ko de diyA aura kahA - 'nagara ke bAhara nikalane para hI isa patra ko pddh'eN|' idhara sulatAna eka daravAje kI IMTeM haTavAkara nagara se bAhara nikalA aura eka sthAna para baiTha kara usa patra ko par3hA / vismaya vimUr3ha ho gayA / patra meM vahIM likhA thA / khala kA bhojana karoge. -- eka dina sulatAna ne kahA ' AcArya ! yaha batalAo - maiM Aja bhojana meM kyA grahaNa karU~gA?' jinaprabhasUri ne eka patra para likhakara baMda kara sulatAna ko de diyA aura kahA 'bhojana ke pazcAt ise pddh'eN|' jinaprabhasUri ko jhUThA siddha karane ke lie bahuta soca-vicAra ke pazcAt khala kA bhojana kiyA / bhojanoparAnta AcArya ke patra ko dekhA, jisameM likhA thA ki 'Apa khala kA bhojana kreNge|' sulatAna prasanna huA / 6 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakkara kisameM mIThI lagatI hai? eka dina suratrANa ne kahA 'AcArya batalAo zakkara kisameM DAlane para mIThI lagatI hai ?' mantriyoM aura paNDitoM se bhI pUchA, unake uttara se sulatAna santuSTa nahIM huA taba jinaprabhasUri ne kahA 'mukha meM DAlane para zakkara mIThI lagatI hai / ' 7. tAlAba choTA kaise ho sakatA hai? 1 eka samaya sulatAna nagara ke bAhara bagIce meM gaye / vahA~ jala se paripUrNa vizAla sarovara ko dekhakara unhoMne sabake sammukha kahA - 'reta kI bharAI ke binA hI yaha sarovara choTA kaise ho sakatA hai?' isa prazna kA sAtha calane vAloM meM se kisI ne uttara nahIM diyA taba jinaprabhasUri ne kahA ' isa sarovara ke pAsa meM hI dUsare vizAla sarovara kA nirmANa karA diyA jAya to yaha svata: hI choTA ho jAyegA / ' suratrANa prasanna huA / mAravAr3a kI aurateM alaMkAra - rahita kyoM? 6. 8. eka samaya mohammada tugalaka pravAsa karate hue mAravAr3a meM Ae, gA~va kI lalanAoM ne akSatoM (cAvaloM) se unako vdhaayaa| sulatAna ne una logoM ko dhana pradAna karane ke pazcAt AcArya se pUchA 'ye kI mAravAr3a aurateM AbharaNa-rahita kyoM dikhAI de rahI haiM? inako kisI ne lUTa liyA hai yA kisI ne inako daNDita kiyA hai?" -- jinaprabhasUri ne kahA - 'yaha mAravAr3a kI dharatI jala ke abhAva meM rUkhI-sUkhI hai, isI kAraNa yahA~ kI aurateM dhana-rahita dikhAI de rahI haiM / ' 9. sulatAna ne usI samaya pratyeka aurata ko sau-sau dInAreM pradAna kIM / grAma-nAriyoM ne jaya-jayakAra kiyA 1 devoM meM bar3A deva kauna sA hai? eka samaya sulatAna mohammada tugalaka ne kahA - 'jisa prakAra kAnhar3a mahAvIra camatkArI tIrtha hai? isa prakAra kA kyA aura bhI camatkArI tIrtha hai ?' - zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 7 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha sunakara jinaprabhasUri ne zatruJjaya tIrtha kI mahimA kA vistAra se varNana kiyaa| mahimA sunakara darzana karane hetu jinaprabhasUri aura samasta zrIsaMgha ke sAtha sulatAna zatruJjaya tIrtha gyaa| tIrtha ko dekhate hI vaha bhAvavibhora ho gyaa| usI samaya AcArya ne kahA - 'yadi motiyoM se rAyaNa vRkSa ko vadhAyA jAe to isa vRkSa se khIra jharatI hai|' sulatAna ne vaisA hI kiyaa| rAyaNa vRkSa se khIra jharane lgii| sulatAna ne saMghapati pada kA mahotsava kiyaa| usane vahA~ eka lekha likhavAyA - jo bhI isa tIrtha kI avajJA karegA vaha aparAdhI hogaa| sAta lakSmaNa rekhAoM se aMkita kiyaa| zatruJjaya parvata se utarate hue sulatAna ne saba logoM se kahA - 'apane-apane devoM kI mUrtiyA~ laao|' yAtrigaNa ne apane-apane ArAdhya deva - brahmA, viSNu, maheza aura jinezvara Adi kI mUrtiyoM ko lekara aae| una saba mUrtiyoM ko eka sthAna para virAjamAna kara pUchA - 'ina devatAoM meM bar3A kauna hai?' kisI ne koI uttara nahIM diyA, taba jinezvara deva kI pratimA ko mukhya sthAna para virAjamAna kara aura viSNu Adi kI pratimAoM ko usake Asa-pAsa meM virAjamAna kara dI aura svayaM jina pratimA ke samakSa Asana para baiTha gayA aura apane zastradhArI sainikoM ko apane cAroM ora niyukta kara diyaa| tatpazcAt phira sultAna ne pUchA - 'bar3A kauna hai?' janasamUha ne kahA - 'svAmI hI bar3e haiN|' anta meM sulatAna bolA - 'yadi aisA hI hai to jinezvara deva hI bar3e haiM kyoMki ye zastra-rahita haiN| zastradhArI saba inake sevaka haiN|' saba logoM ne kahA - 'prabhu ke sambandha meM Apake vicAra hI pramANabhUta haiN|' 10. jina pratimAe~ acchedya hotI haiM. eka samaya suratrANa girinAra tIrtha para gaye, vahA~ virAjamAna neminAtha kI pratimA kA mAhAtmya sunaa| kahA gayA ki, 'yaha pratimA acchedya, abhedya hotI hai| khaNDita nahIM kI jA sktii|' isake parIkSaNa hetu usakI AjJA se zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sevakoM ne lohaghana se pratimA ko tor3ane kA prayatna kiyaa| lohaghana ke AghAta se pratimA ke bhItara se agni jvAlAe~ nikalane lagIM / pratimA kA kucha bhI bigAr3a nahIM huaa| yaha dekhakara suratrANa ne bhagavan mUrti se apane aparAdha kI kSamA cAhI / vidhi pUrvaka vandana kiyA aura svarNa dInAroM se mUrti ko vadhAyA / 11. adhika upayogI bar3A phUla kauna sA hai ? eka samaya suratrANa ne jinaprabhasUri se pUchA- 'bhUmi meM sabase vistAra vAlA phUla kauna sA hai ? ' jinaprabhasUri ne uttara diyA- 'vauni arthAt kapAsa / ' kapAsa ke phUla hI saba logoM ke zarIra ko AcchAdita karane kA kAma karate haiM, ataH vahI sabase bar3A aura upayogI hai| 12. satyavAdI jhUTha nahIM bolate. eka dina sulatAna ke sammukha kisI ne ISyAvaza kahA 'sulatAna ! jagatsiMha sajjana puruSa haiM, vaha kabhI jhUTha nahIM bolatA / ' sulatAna ne isa bAta kA parIkSaNa karane ke lie jagatsiMha se pUchA ' he jagatsiMha! tumhAre pAsa kula sampatti kitanI hai ? ' jagatsiMha ne kahA 'isakA uttara maiM kala dU~gA / ' vahA~ se ghara jAkara apanI sArI samRddhi kA Akalana kiyA aura dUsare dina suratrANa kI sabhA meM jAkara sulatAna se jagatsiMha ne kahA 'suratrANa ! mere ghara meM 84 lAkha svarNa TaMkoM kI sampatti hai / ' ghara kI sampatti kA bheda koI bhI nahIM batalAtA / jagatsiMha kI saccAI dekhakara sulatAna ne 16 lAkha svarNa TaMka apane koSAgAra/rAjabhaNDAra se pradAna kiye aura jagatsiMha ko koTidhvaja sammAna se alaMkRta kiyA / zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 9 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. jagata meM sabase bar3A ratna kauna sA hai? eka dina rAja sabhA meM baiThe hue sulatAna ne apane hAtha meM eka amUlya ratna lekara kahA - 'he jagatsiMha ! jo yaha ratna mere hAtha meM hai, usase adhika mUlyavAlA zreSTha ratna kahIM vidyamAna hai?' jagatsiMha ne uttara diyA - 'he sulatAna! isa ratna se bhI adhika amUlya ratna jagata meM vidyamAna hai aura vaha asAdhAraNa ratna Apa svayaM hI haiN|' jagatsiMha kI hAjira-javAbI dekhakara sulatAna atyanta prasanna huA aura usako bahuta dhana de kara sammAnita kiyaa| 14. nyAsita dhana lauTAnA. khurasANa deza ke rahane vAle vaNika ne eka samaya osavAla jAti ke mukhya ziromaNi sajjana prakRti vAle jagatsiMha kA ghara atyanta vizvasanIya aura surakSita samajha kara 5 lAkha TaMka (usa samaya kI mudrA) vahA~ rakhakara calA gyaa| 7 varSa vyatIta ho gye| isI bIca zreSThi jagatasiMha kA svargavAsa ho gyaa| usane sunA aura mana meM vicAra kiyA, 'merA yaha nyAsita dhana akAla meM hI samApta ho gyaa|' punaH use vicAra AyA, jagatsiMha kA putra muhaNasiMha bhI jagatsiMha ke samAna hI vizvasanIya hai, kyoM na usakA parIkSaNa karU~? sambhava hai vaha gayA huA dhana mujhe vApasa mila jaae|' yaha socakara kucha samaya ke pazcAt vaha pravAsa karatA huA muhaNasiMha ke nivAsa para aayaa| usase milA aura usase kahA - 'he muhaNasiMha ! tumheM jJAta hI hogA ki tumhAre pitA mere ghaniSTha mitra the| maiM tumhAre pitA ke pAsa meM 5 lAkha TaMka chor3akara calA gayA thA, varSoM bAda lauTA huuN| aba mujhe merA dhana vApasa kara do|' muhaNasiMha ne kahA - 'Apake jhUTha bolane kA koI kAraNa nahIM hai| ApakI bAta maiM svIkAra karatA hU~ kintu yaha lena-dena kA mAmalA hai| vyAvasAyika dRSTi se yadi usa samaya mere pitAjI ne koI parcA likha kara diyA ho to vaha mujhe dikhaaiiye| vaha dhana maiM Apako sauMpa duuNgaa|' 10 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usa khurasANI vyakti ke pAsa koI likhA-par3hI kA kAgaja nahIM thaa| Apasa meM vAda-vivAda bddh'aa| donoM pakSa sulatAna kI sabhA meM gaye aura unake samakSa apane-apane pakSa ko prastuta kiyaa| khurasANI ne kahA - 'maiM zapatha lekara yaha kahatA hU~ ki isake pitA ke pAsa maiMne 5 lAkha TaMka dhana rakhA thaa|' muhaNasiMha kA javAba thA - 'pitAjI ne yadi 5 lAkha kImata kI koI vastu Apa se kharIdI thI, to usakA bhugatAna usI samaya kara diyA hogaa|' vAda-vivAda ke anta meM usa khurasANI vyakti ne jagatsiMha ke hAtha kA likhA huA parcA dikhaayaa| tatkAla hI muhaNasiMha ne 5 lAkha TaMka pradAna kara diye| sAtha hI 1 lAkha aura adhika pradAna kara usake sAtha maitrI sambandha sthApita kara liyaa| khurasANI bolA - 'siMha se siMha hI utpanna hotA hai, siyAra nhiiN|' . vaha muhaNasiMha donoM vakta pratikramaNa karatA thA, trikAla deva-pUjana karatA thA, sAdhuoM ko bhojana-dAna dene ke pazcAt hI bhojana karatA thA aura prativarSa saMgha-pUjA ke sAtha svadharmIvAtsalya bhI karatA thaa| 15. ratnoM kA mUlya bhinna-bhinna hai. eka dina sabhA meM kisI jauharI ne becane kI icchA se suratrANa ke samakSa tIna ratna rkhe| sulatAna ne nagara ke ratnaparIkSaka samasta jauhariyoM ko una ratnoM kA mUlyAMkana karane ke lie bulaayaa| jauhariyoM ne tInoM ratna dekhe aura kisI nirNaya para nahIM pahu~ca ske| anta meM jagatsiMha ko ve tInoM ratna dikhaae| parIkSaNa karane ke pazcAt jagatsiMha ne kahA - 'he sulatAna ! isameM yaha ratna bahumUlya/amUlya hai| dUsarA ratna lAkha rupaye kA hai aura tIsarA ratna kaur3iyoM kI kImata kA hai|' sulatAna ne pUchA - 'isa antara kA kAraNa kyA hai?' zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taba jagatsiMha ke kathanAnusAra parIkSaNa hetu bahumUlya ratna para hathaur3e se sau bAra coTa kI gaI, kintu vaha nahIM ttuuttaa| dUsarA ratna dasa bAra coTa khAne para kucha khaNDita ho gyaa| tIsare ratna para hathaur3e ke coTa par3ate hI do Tukar3e ho gaye aura usameM se mRta meMr3haka ke avazeSa najara aae| parIkSaNoparAnta sulatAna ne jagatsiMha ko sammAnita kiyA aura usa vyApArI se pahale ratna ke 3 lAkha, dUsare ratna ke 1 lAkha aura tIsare ratna ke lie kaur3iyA~ dekara ratna kharIda liye| 16. saMgha rakSaNa hetu deviyoM ko zikSA. eka nagara meM zrIsaMgha meM koI roga utpanna ho gayA thaa| aneka upacAra karane para bhI usakA nivAraNa na ho sakA thA, isalie samAja ne roga nivAraNa hetu jinaprabhasUri ke pAsa do zrAvakoM ko bhejaa| jisa samaya ve donoM upAsaka jinaprabhasUri ke pAsa pahu~ce, usa samaya jinaprabhasUri dhyAna kara rahe the aura unake samIpa meM una zrAvakoM ne do taruNiyoM ko dekhaa| unhoMne vicAra kiyA ki 'ye guru to strI-parigrahadhArI haiM, ata: unase kyA nivedana kiyA jAe?' ve donoM zrAvaka ulaTe paira hI vApasa cale, usI samaya ve donoM usI sthAna para stambhita ho ge| stambhita avasthA meM hI una donoM ne Azcaryajanaka camatkAra dekhaa| dhyAna pUrNa hone para donoM deviyoM ne AcAryazrI se pUchA - 'yahA~ Apane hameM kisalie bulAyA hai?' AcArya ne uttara diyA - 'tuma donoM saMgha meM upadrava macA rahI ho, ataH zikSA dene ke lie maiMne tumhe bulAyA hai|' tatkAla hI donoM deviyoM ne hAtha jor3akara nivedana kiyA-'Aja se hama zrIsaMgha meM kisI prakAra upadrava nahIM kreNge|' una donoM kI ora se svIkRti milane para AcArya ne unheM vApasa jAne kA Adeza diyaa| donoM darzaka zrAvaka atyanta pramudita hue aura AcArya ko namaskAra kiyA aura donoM deviyoM ke sambandha meM puuchaa| zubhazIlazataka 72 For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya ne uttara diyA - 'Apake nagara meM jo upadrava ho rahA hai, aisA maiMne sunA hai| usa upadrava ke nivAraNa ke lie maiMne ina deviyoM ko bulAyA thaa| Aja se saMgha meM kisI prakAra kA koI upadrava nahIM hogaa| Apa donoM ne dekhA hai ki upadravakArI donoM deviyoM ne yaha svIkAra kiyA hai|' tadanantara donoM zrAvaka apane nagara ko lautte| zrIsaMgha ke samakSa pUrNa ghaTanAcakra sunaayaa| deviyoM ke kathanAnusAra upadrava bhI zAnta ho gayA thaa| 17. suratANa kA nyAya. eka samaya mevAr3a kA rahane vAlA pAlhAka nAmaka vaidya sulatAna kI cikitsA karane ke lie vahA~ AyA thaa| eka dina vaha vaidya komalagaccha ke AcAryoM ke nivAsa sthAna para gayA, usa samaya vahA~ virAjamAna komalagaccha ke AcAryoM ne tapAgaccha ke AcAryoM kI bharapeTa niMdA kii| tapAgaccha kA anuyAyI samajha kara usa vaidya ko vahA~ se nikAla diyaa| vaidya ne anubhava kiyA ki vAstava meM AcArya komala arthAt zithilAcArI haiM / jaba yaha ghaTanA tapAgaccha ke anuyAyioM ko jJAta huI to ve jhagar3e ke lie AmAdA hokara vahA~ pahu~ca gaye, donoM kI Apasa meM bolacAla huI aura bar3hatI huI jhagar3e taka pahu~ca gii| hAthApAI hone lgii| hAthApAI meM kucha ke hAtha TUTa gaye, kucha ke mukha para coTa aaii| anta meM ApasI kalaha ko dUra karane kI dRSTi se donoM ora ke loga sulatAna ke pAsa phuNce| donoM ne apane-apane pakSa rkhe| donoM pakSoM kI pUrNa ghaTanA sunakara suratANa ne kahA - 'kisako daNDa diyA jAe? Apa saba nyAya karane vAle hai aura abhI anyAya ke mArga para cala rahe haiN| jAo zAnti se raho, Age se kisI prakAra kA jhagar3A mata krnaa|' 18. takadIra se prastara bhI ratna bana jAte haiM. samudra ke kinAre base hue bhadrezvarapura meM sAdhu puruSa jagaDU zAha nivAsa karatA hai| vaha jala aura sthala donoM prakAra ke vyavasAya karatA hai| eka samaya jagaDU vaNika jahAja meM vikraya yogya mAla rakhakara harimaja dvIpa ko gyaa| vahA~ mAla rakhane ke lie eka bhaNDAra/godAma kirAye para liyaa| zubhazIlazataka 13 For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jahAjoM se mAla utArA, kraya-vikraya karane lgaa| usa samudra ke kinAre para aise aneka bhaNDAra the / eka samaya do bhaNDAroM ke bIca meM eka bahuta bar3I zilA niklii| usako bAhara nikAla kara eka sthAna para rakha diyaa| usa zilA para do vyApArI baiTha kara vastuoM kA bhAva-tAva karane lage / una donoM meM vivAda utpanna ho gyaa| eka ne kahA ki, jisa zilA para baiThe ho, vaha merI hai| dUsare ne kahA ki, merI hai / vivAda bar3hatA gayA aura vivAda ke nipaTAre ke lie donoM vyApArI rAjA ke pAsa meM gye| usa zilA kI bolI lagane lgii| dUsare vyApArI ne 3000 ru0 kI bolI lgaaii| jagaDU seTha ne adhika bolI lagAkara usa zilA ko apane kabje meM kara liyA aura usako apane jahAja meM rakha diyA, vApasa lauTate hue bhadrezvara nagara ke kinAre pahu~ce / 1 " usa samaya eka puruSa jagaDU seTha ke pAsa pahu~cA aura idhara-udhara kI bAta karane ke usane kahA pazcAt Apa bahuta dhana aura mAla kharIda kara lAye haiM, sunA hai ki eka bahuta bar3I zilA bhI kharIda kara lAe ho| vaha to tumhAre ghara ko hI bhara degI / ' usake majAkiyA lahaje ko samajhakara jagaDU ne kahA- 'vyApArI vyApAra meM sabhI prakAra kI vastuoM ko zreSTha samajhakara kharIda karatA hai / vyApArI kA jaisA bhAgya hotA hai, vaise hI vaha vastu kharIdatA hai aura usakA lAbha bhI prApta karatA hai / isameM vicAra na kareM to acchA hai / ' - usake pazcAt jagaDU samudra ke kinAre gayA aura usa zilA ko apane ghara para le AyA aura kahA 'karma kI gati ke Age ha~sane athavA rone se koI pharka nahIM par3atA hai| maiM isa zilA kA mahattva samajhatA huuN| aisA kahate hue usa zilA ko ghara ke bIca meM rakhavA diyaa|' eka dina usa zilA para baiThe hue jagaDU seTha ne vicAra kiyA apanI samRddhi kA dAna karate hue maiM pRthvI ke samasta logoM ko sukhI kara dU~ / ' eka dina vaha guru kI sevA meM pahu~cA aura usa patthara ke sambandha meM sArI ghaTanA unako sunAI aura pUchA - 'yaha zilA mujhe lAbhadAyaka hai yA nahIM ? " ne uttara diyA- 'zilA ke madhya meM apAra sampatti hai / ' guru 14 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagaDU ne ghara jAkara isa zilA ke Tukar3e karavAye, usa zilA meM se lAkhoM rupaye ke ratnoM kA bhaNDAra niklaa| usa sampatti se vaha samRddhazAlI bana gyaa| 19. bhISaNa akAla meM jagaDU zAha kI dAnazAlAe~. . bhadrezvara nagara meM bhADala nAma kA rAjA rAjya karatA thA, vaha pattana nagara ke rAjA bIsalarAja kI sevA karatA thaa| vahA~ sAlaga zreSThi apanI patnI zrIdevI ke sAtha rahate the| unake tIna putra the - jagaDU, padmarAja aura mll| inameM se jagaDU seTha ne samudra ke kinAre apanA bAjAra lgaayaa| eka dina samudra meM rahe hue jahAja ke eka mAlika ne jagaDU seTha ke pAsa Akara kahA - 'hamArA eka jahAja moma ke mAla se bharA huA hai| yadi Apako rucikara ho to kharIda kara grahaNa kara leN|' yaha sunakara jagaDU seTha vahA~ gaye aura tola-mola karake moma se bhare hue jahAja ko kharIda liyaa| jahAja se mAla utAra kara bailagAr3I meM bhara kara ghara bhijavA diyaa| jagaDU seTha ke karmacAriyoM ne seTha ke ghara jAkara usakI patnI ko kahA - 'jagaDU sAdhu ne madana (moma) kharIdA hai, kahA~ utAreM?' usa para seTha kI patnI ne uttara diyA - 'hamAre ghara meM pApa/bandhana/ kAraka madana ko utArane ke lie sthAna nahIM hai|' naukaroM ne bhI vahA~ nahIM utArA aura ghara ke AMgana meM nIma ke vRkSa ke nIce vaha mAla utAra diyaa| jagaDU seTha kA apanI patnI ke sAtha jhagar3A huaa| patnI ne dhikkArate hue kahA ki 'madana ke vyApAra meM bahuta pApa lagatA hai|' isa ApasI kalaha se donoM ruSTa ho gye| jagaDU apanI patnI ke sAtha nahIM bolatA thA aura patnI jagaDU ke sAtha nahIM bolatI thii| tIna mAha bIta gye| ___ sardI kA mausama A gyaa| seTha jagaDU ke putra ne sardI se bacAva ke lie a~gIThI jalAI aura usameM ghAsa aura lakar3I DAlane lgaa| bAlaka ne zubhazIlazataka 15 For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ capalatA se moma kI eka IMTa usameM DAla dii| moma gala gayA / usameM se sone kI IMTa najara aaii| seThAnI ne dekhA aura mana meM socA, . bolacAla na hote hue bhI dhana ke lobha se jagaDU ko kahA 'idhara dekho / ' jagaDU ne sAmane hote hue bhI ruSTa hone ke kAraNa usako nahIM dekhA, taba seThAnI ne kahA - 'hamArI meNa kI IMTeM svarNa kI IMTeM bana gaI haiM / ' seTha ne usa svarNa kI IMTa ko dekhA, socA ki parIkSaNa kiyA jAe ki kyA moma meM chupI huI saba hI sone kI IMTeM haiM? parIkSaNa kiyA, moma se AcchAdita sone kI IMTeM hI niklii| pazcAt pracchanna rUpa se ghara meM lAkara meNa ko alaga kara zuddha sone ko rakha liyA / - usa samaya seTha kI patnI ne seTha ko kahA - 'guru mahArAja ko bulAte 4 dharma kAryoM meM dhana kharca karanA hai / ' bulAne para gururAja Aye / unhoMne kahA cAhie | dhana zAzvata nahIM hotA hai / ' guru mahArAja ne jaba logoM se mukha se yaha sunA ki 'seTha jagaDU ne meNa kA vyApAra kiyA hai to ve mana meM vyathita hue aura jagaDU seTha ke yahA~ gaucarI / bhojana lene ke lie nahIM jAne lage / unake ghara ko chor3akara agale gharoM meM cale jAte / ' - eka dina devavandana ke lie ziSya sahita gurudeva ko bulaayaa| gurudeva gRhamandira meM jinezvara deva kA vandana karate haiM, usI samaya eka choTe sAdhu ne kahA - 'gurudeva ! kyA jagaDU ke ghara meM sone kI laMkA A gaI hai? idhara dekhiye to sahI / ' 16 taba gururAja ne svarNa kI IMToM ko dekhakara jagaDU se pUchA- 'ye sone kI IMTeM kahA~ se AI haiM?' jagaDU ne moma kI IToM ke vyApAra kI jo bhI ghaTanA huI, vaha unako btlaaii| jagaDU se uttara prApta kara guru mahArAja harSita hue, vahA~ se upAzraya meM aae| usa samaya jagaDU ne kahA - ' 'gurudeva ! maiMne moma ke bhrama se yaha IMTeM kharIdI thiiN| ve IMTeM hI svarNamaya ho giiN| rAja-bhaya se hama kucha nahIM bole / ' una svarNamaya IMToM ke vyApAra se jagaDU seTha karor3apati bana gayA / zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka samaya bhaviSyakAla ko dekhate hue guru mahArAja ne bhASA-samiti ko dhyAna meM rakhate hue saMketa kiyA - 'samvat 1315, 1316 aura 1317 meM durbhikSa/akAla pdd'e|' usa bhAvI saMketa ko samajha kara jagaDU seTha ne grAmagrAma aura nagara-nagara meM vaNika - putroM ko bheja kara dhAnya kA apUrva saMgraha kara liyaa| duSkAla ke Ane para usane bar3I-bar3I 112 bhojanazAlAe~ kholI / jisameM pratidina 10,500 vyakti muphta bhojana karate the / anAja ke binA anya rAjA loga bhI duHkhI hue| unake duHkha ko dhyAna meM rakhate hue pattanAdhipati bIsaladeva rAjA ke pAsa 8,000 mUr3haka bhijvaae| (100 mana kA eka mUr3haka hotA hai) 12,000 mUr3haka hammIra rAjA ke pAsa bhijavAe~ / isI samaya jagaDU ke pAsa meM gajanI kA suratANa dhAnya kI yAcanA ke lie AyA / usa samaya jagaDU unake samakSa gayA / hU~ / ' suratANa ne kahA - 'jagaDU kauna hai?' jagaDU ne kahA jagaDU ne kahA kahA 'raMka nimitta dhAnya inako de do / ' - suratANa ne kahA 'nyAya se dhAnya kA dAna karake tumane jagat kA uddhAra kiyA hai, isalie tuma hI jagatpitA ho / ' pazcAt suratANa ne dhAnya kI yAcanA kii| -- 'maiM jagaDU 'grahaNa kiijie|' usane koThAra ke adhyakSa ko yaha sunakara suratANa ne kahA - 'raMka nimitta dhAnya maiM nahIM letA, vApasa jAtA huuN|' taba jagaDU seTha ne spaSTa karate hue kahA 'raMka nimitta kA artha 21,000 mUr3haka hotA hai|' suratANa ne utanA dhAnya svIkAra kiyA / aTTha ya mUDhasahassA vIsalarAyassa bAra hammIre / igavIsA suratANe taI, diddhA jagaDU dubbhikkhe // arthAt - durbhikSa ke samaya jagaDU seTha ne bIsalarAja ko 8,000 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 17 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUr3haka aura hammIra rAjA ko 12,000 mUr3haka tathA suratANa ko 21,000 mUr3haka pradAna kiye| (100 mana kA eka mUr3haka hotA hai) dAnasAla jagaDU traNI, ketI huI sNsaari| navakaravAlI maNI aDa tehiM aggalA viaari|| arthAt - jagaDU zAha kI dAnazAlAoM ke samAna saMsAra meM kitanI dAnazAlAe~ hai? jaise navakaravAlI (mAlA) meM 108 maNiyeM hote haiM, usake Age kA vicAra karanA caahie| eka dina pATana nagara ke pAsa meM hI jagaDU seTha kI dAnazAlA hone ke kAraNa bIsala rAjA vahA~ para phuNcaa| usane vahA~ dekhA ki usa dAnazAlA meM 20,000 loga bhojana kara rahe the| yaha dRzya dekhakara bIsalarAja ne jagaDU zAha ko kahA - 'anna tumhArA ho aura merI tarapha se ghI bhI ho|' tadanusAra bhojana meM ghI bhI diyA jAne lgaa| bIsala rAjA ne tela bhejA kintu jagaDU zAha apane satrAgAra meM ghI bhI dene lgaa| eka samaya rAjA ne jagaDU ke pAsa se jI jI zabda sunA, usI samaya kisI cAraNa ne kahA bIsala tUM viruI karaiM, jagaDU kahAvai jii| tuM namAvai telasuM ua namAvai ghiii|| arthAt - he bIsala! tU rAjA kahalAtA hai aura jagaDU zAha jI kahalAtA hai| tU tela dekara jagata ko namanazIla banAtA hai aura jagaDU zAha ghI dekara duniyA ko apanI ora AkarSita karatA hai| jagaDU seTha ne apane jIvana kAla meM 108 naye jina mandiroM kA nirmANa karavAyA, zatruJjaya tIrtha kI bar3e mahotsava ke sAtha tIna bAra yAtrA kI aura vaha prati varSa ATha bAra sAdharmika vAtsalya ke sAtha saMgha pUjA karatA thA aura dIna-dukhi:yoM ke duHkha ko dUra karatA thaa| 20. seTha jagatsiMha kA gRhacaitya tIrtha ke samAna hai. eka samaya tIrtha-yAtrA ko dhyAna meM rakhakara jinaprabhasUri gA~va-gA~va aura nagara-nagara meM devamaMdiroM ko namaskAra karate hue cle| zrI ahamada zAha zubhazIlazataka 18 For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparanAma phiroja suratANa ke sAtha yAtrA karate hue devagiri phuNce| vahA~ ke upAsakoM ne bar3e mahotsava ke sAtha unakA nagara praveza krvaayaa| devagiri ke samasta maMdiroM ko namaskAra karate hue jinaprabhasUri seTha jagatasiMha ke ghara derAsara pahu~ce, vahA~ ghara derAsara meM virAjamAna zreSThatama vaiDUrya ratna, sphaTika ratna, svarNamaya aura rajatamaya pratimAoM ko dekhakara namana kiyaa| seTha ke ghara ko tIrthasvarUpa samajha kara AcArya jinaprabha apanA mastaka dhunAne lage, taba jagatasiMha ne pUchA - 'Apa apanA sira kyoM dhunA rahe haiM?' jinaprabhasUri ne kahA - 'hamane sthAna-sthAna meM grAma-grAma meM aura nagara-nagara meM jinacaityoM kI vandanA kii| tatrastha AcAryoM ko bhI vandana kiyA kintu eka to ApakA gRhacaitya aura jaMgharAlayapura meM virAjamAna tapAgacchIya AcArya somatilakasUri ko vandana kiyaa| isa yuga meM ye donoM hI tIrtha sarvotkRSTa haiM, aisA vicAra mana meM Ane para hI merA sira kaMpAyamAna huA hai|' tIrtha vandana se mukti sukha prApta hotA hai| kahA bhI gayA hai - arihaMtanamukkAro, jIvaM moei bhvshssaao| bhAveNa kIramANo, hoi puNo bohilAbhAe / arthAt - hajAroM bhavoM se saMsAra meM paribhramaNa karane vAlA jIva arihanta ko namaskAra karane para saMsAra se mukta ho jAtA hai| bhAva se vandana karane vAlA jIva bodhilAbha arthAt samyaktva ko prApta karatA hai| dharmajJo dharmakartA ca, sadA dhrmprvrtkH| sattvebhyo dharmazAstrArtha-dezako gururucyte|| arthAt - dharmajJa, dharmakriyA-kAraka, dharma kI pravartanA karane vAlA bhavya jIvoM ko upadeza dene vAlA aura zAstrArtha ke dvArA dharma kI sthApanA karane vAlA guru kahalAtA hai| ajJAnatimirAndhAnAM, jnyaanaanyjnshlaakyaa| netramunmIlitaM yena, tasmai zrIgurave nmH|| / arthAt - ajJAna rUpI andhakAra ko nAza karane ke lie jJAna rUpI aMjanazalAkA se jisane netra udghATita kara diye hai, vaise guru ko namaskAra ho| zubhazIlazataka 19 For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha dharmopadeza sunakara dharmAnurAgI seTha jagatsiMha ne AcArya jinaprabhasUri kI zreSTha vastra, anna, pAna Adi kA dAna dekara vizeSa rUpa se bhakti kI / 21. sAdharmika bhakti aura jagaDUzAha. gurujanoM ke mukha se 'sAdharmika bhakti kA phala mukti ko dene vAlA hai' aisA sunakara seTha jagatsiMha ne devagiri meM 360 svadharmI - bandhuoM ko apane tulya vyavahArika banAne ke lie artha - sahAyatA aura vyavasAya meM sahayoga dekara apane samAna hI samRddhazAlI bnaayaa| itanA hI nahIM pratyeka sAdharmika bhAI ke ghara meM eka-eka dina miThAI ke sAtha rasavatI bhojana banatA thA / vahA~ parivAra ke sAtha samasta sAdharmika bhAI bhojana karate the / pratyeka dina ke bhojana kA kharca 72,000 ru0 hotA thA / isa prakAra prati ghara meM bhojana karate hue dUsare varSa meM usake ghara meM bhojana karane kA samaya AtA thA / isa prakAra dharma kRtya karate hue jagatsiMha seTha ne pUrvavartI bharata aura daNDavIra rAjA kI sAdharmika bhakti kA smaraNa karAyA / 22. jagatsiMha kI zatruMjaya yAtrAe~. eka samaya jagatsiMha ne AcArya zrI somatilakasUri se dharma kA svarUpa pUchA / AcArya ne kahA - mithyA rUpI ajJAna aMdhakAra se rahita vyakti ke samakSa hI dharma kA svarUpa kahanA caahie| jaina - paramparA meM kahA hai dhammeNa dhaNaM viulaM, AuM dIhaM suhaM ca sohaggaM / dAliddaM dohaggaM, akAlimaraNaM ahammeNa // arthAt - dharmArAdhana se vipula dhana, dIrgha Ayu, sukha evaM saubhAgya kI prApti hotI hai aura adharma se daridratA, durbhAgya aura akAla maraNa prApta hotA hai| 20 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathamutpadya kathaM vA arthAt - dharma kA AvirbhAva kaise hotA hai? usakA varddhana kisa prakAra hotA hai? dharma kI sthApanA kaise kI jAtI hai ? aura dharma kA vinAza kaise hotA hai ? dharmaH sthApyate svAkhyAtaH yaM kathaM dharmo dharmaH, kathaM dharmo dharmasiddhau dugdhopalabdha satyenotpadyate kSamayA sthApyate dharmaH, arthAt - satya se dharma kA AvirbhAva hotA hai, dayA evaM dAna se usakA varddhana hotA hai, kSamA se dharma kI sthApanA hotI hai aura krodha evaM lobha se usakA vinAza hotA hai / dharmo'thAdharmaH prANinAM vadhaH / ahiMsAlakSaNo tasmAd dharmArthinA nityaM karttavyA prANinAM dayA // arthAt - dharma kA lakSaNa ahiMsA hai aura prANiyoM kA vadha karanA adharma hai, ata: dharmArthiyoM ko sarvadA prANiyoM para dayA bhAva rakhanA cAhie / dharmo, " dharmo'yaM, khalu samAlambya[ lamba ]mAno hi, na zaucaM, arthAt - jinezvara bhagavAn dvArA prarUpita dharma kA AlaMbana lekara AcaraNa karane se prANi saMsArasAgara meM gote nahIM lagAtA hai| saMyamaH sUnRtaM kSAntimArdavamRjutA, arthAt - dharma 10 prakAra kA kahA gayA hai - 1. saMyama, 2. satya, 3. pavitratA, 4. brahmacarya, 5. aparigraha, 6. tapa, 7. kSamA, 8. mRdutA, 9. RjutA aura 10. mukti / muktizca dayAdAnena vardhate / krodhalobhAdvinazyati // dhruvaM sulabhA, vivardhate / vinazyati // bhagavadbhirjinottamaiH / majjedbhavasAgare // brahmAkiJcanatA zubhazIlazataka dazadhA sa siddhi - dyumnapradyumrayorapi / saMpattirdadhisarpiSoH // For Personal & Private Use Only tapaH / tu // 21 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt - jisa prakAra dUdha se dahI aura ghI kI prApti hotI hai vaise hI dharmopAsanA se nizcita rUpa se dyumna aura pradyumna kI taraha siddhi prApti hotI hai| namaskArasamo maMtraH, zatruJjayasamo giriH| gajendrapadajaM nIraM, nirdvandvaM bhuvanatraye // arthAt - tribhuvana meM nizcita rUpa se namaskAra ke samAna maMtra nahIM hai, zatrujaya ke samAna koI tIrtha nahIM hai aura gajendra pada ke samAna koI nirmala jala nahIM hai| kRtvA pApasahasrANi, hatvA jantuzatAni c| zatruJjayaM samArAdhya, tiryaJco'pi divaM gtaaH|| arthAt - hajAra taraha ke pApa karane para aura saiMkar3oM prANiyoM kA nAza karane para bhI zatrujaya tIrtha kI ArAdhanA karane se tiryaMca gati ke prANi bhI devagati ko prApta hote haiN| spRSThA zatruJjayaM tIrthaM, natvA raivtkaaclm| snAtvA gajapade kuNDe, punarjanma na vidyte|| arthAt - zatrujaya tIrtha kA sparza karane se, raivatagiri ko namaskAra karane se aura gajapada kuNDa meM snAna karane se punarjanma nahIM hotA hai| AcAryazrI ke mukha se isa prakAra upadeza suna seTha jagatsiMha ne AcArya somatilakasUri kI adhyakSatA meM samasta zrIsaMgha ke sAtha zatrujaya aura girinAra tIrtha kI yAtrA hetu saMgha niklaa| isameM 2900 bailagAr3iyA~, 1000 ghor3e tathA 52 jinAlaya bhI sAtha calate the| yasmAt zrIbharatezvarAgrimanRpAH saMjajJire ckrinnH| zrImaccheNikasampratiprabhRtayastIrthezabhAvAJcitAH // niHsImadraviNAnubandhisakatAH shriishaalibhdraady-| stasminnirmaladharmakarmaNi sadA kAryaH prayatno budhaiH|| phalaM ca puSpaM ca tarustanoti, vittaM ca tejazca nRpprsaadH| vRddhiM prasiddhiM tanute suputro, bhuktiM ca muktiM ca jinendrdhrmH|| zubhazIlazataka 22 For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ arthAt - dharma ke prabhAva se pUrva meM bharatacakravartI Adi hue hai aura zreNika tathA samprati rAjAoM ne isa tIrtha kI bhAvapUrvaka pUjana vandanA kI hai| zAlibhadra ne bhI asIma dhana prApti kA baMdhana bhI isake prabhAva se kiyA thA, ataH buddhimAnajanoM ko nirmala dharma kArya meM sadA prayatna karanA caahie| arthAt - jisa prakAra vRkSa se puSpa aura phala hote haiM, rAjA kI kRpA se dhana, pada aura saubhAgya bar3hatA hai, suputra se kula kI vRddhi aura yaza phailatA hai, usI prakAra jinezvara bhagavAn ke pratApa se bhoga aura mukti bhI prApta hotI hai| 23. ayogya vyakti kI padonnati khataranAka hotI hai. eka nagara meM bhImarAjA rAjya karatA thaa| apanI cApalUsI ke kAraNa nApita/nAI usakA mukhyamaMtrI bana gyaa| rAjA maMtriyoM kI koI bhI bAta nahIM sunatA thA aura unakA parAmarza bhI nahIM mAnatA thaa| eka samaya vairI rAjAoM ne usake rAjya ko cAroM tarapha se ghera liyaa| usa samaya aneka loga kahane lage- 'mantriyoM ke binA rAjya kI rakSA nahIM ho sktii|' yaha samAcAra camacoM ke dvArA rAjA ke pAsa bhI phuNcaa| eka mitra ne rAjA se kahA - 'nAI kI parIkSA karo ki vairiyoM se ghere jAne para rAjya kI rakSA kaise kI jAtI hai?' rAjA ne bhI mAna liyA aura eka roja rAjA ne nAI se pUchA - 'he nAI! mAna lo kabhI zatra rAjA kI senAe~ isa nagara ko ghera le to usa para vijaya kaise prApta karoge? kauna sI buddhi kA prayoga karoge?' nAI bolA - 'rAjan ! maiM hAtha meM darpaNa/zIzA lekara nikala jAU~gA aura usake mAdhyama se hI maiM yuddha karU~gA tathA usa zIze ko dekhakara ve saba zatru sainika bhAga jaayeNge|' ___ usa nAI ke mukha se yaha bAta sunakara rAjA kI buddhi ThikAne AI, vaha samajha gayA ki yaha pradhAna banane ke yogya nahIM hai| maiMne pahale jina mantriyoM ko apamAnita kara nikAla diyA thA, vaha maiMne acchA nahIM kiyA thaa| yadi mantriyoM ko maiM sammAna dekara vApasa nahIM bulAU~gA to yaha rAjya bhI mere hAtha se calA jaayegaa| aisA socakara rAjA ne pUrva mantriyoM ko bulAkara sammAnita kiyA aura punaH mantrI pada pradAna kiyaa| mantrI ne apanI rAjanaitika sUjhabUjha se una zatru rAjAoM ko bhI vaza meM kara liyaa| zubhazIlazataka 23 For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmacora kA saba jagaha anAdara hotA hai. zrIpura nagara meM dhana seTha rahatA thA / usakA putra kuntala thA, vaha vivAha yogya ho gayA thA / yaha samAcAra candrapura ke madana seTha ne sunA aura usake sAtha apanI putrI kA sambandha karane kI dRSTi se vahA~ AyA / vahA~ usane dekhA ki vaha zreSTha putra kuntala sUrya kI ora mukha kara, paira U~cA kara, khar3ekhar3e kalasI (pAtra) meM pezAba kara rahA thA / madana seTha vicAra meM par3a gayA aura zrIpura meM rahane vAle apane mitra ke pAsa kuntala kI jAnakArI ke lie gyaa| usane mitra se pUchA - 'isa dhana seTha ke kitane putra haiM ? ' putra usa mitra ne bhI vyaMgya se uttara dete hue kahA - isake nau kucha kSaNa bAda puna: seTha ne isake kitane putra haiM? mitra ne uttara diyA - pA~ca putra haiM pUchA - I kucha dera ke bAda usa mitra se puna: pUchA usa mitra ne phira uttara diyA - tIna putra 24. haiM - haiM I punaH yahI prazna doharAne para usane kahA - pA~ca putra haiN| punaH punaH pUchane para usane tIna putra aura eka putra kahA / 1 isake kitane putra haiM? yaha sunakara madana seTha ne kahA - mitra tuma mujhe alaga-alaga bAta kahakara bhamra meM kyoM DAlate ho? For Personal & Private Use Only mitra ne kahA maiMne tumhe jo kucha bhI kahA hai, vaha satya hai / yaha zreSThi putra kuntala Upara baiThakara sUrya kI tarapha mukha kara kalasI meM pezAba kara rahA thA, taba maiMne seTha ke tIna putra haiM, kahA / yaha kuntala pA~ca manuSyoM kA bhojana eka samaya meM hI khA letA hai, ataH maiMne seTha ke pA~ca putra batalAe / yaha kuntala sote samaya apane zarIra ko nau prakAra se sarpa ke samAna kuNDalI karake sotA hai, ataH maiMne isa seTha ke nau putra batalAe / isa prakAra kA vara tumhe DhU~Dhane para bhI prApta nahIM hogaa| yaha eka mAtra hai, isalie maiMne eka btlaayaa| he mitra seTha! isa prakAra kA nikhaTTU jAmAtA Apako acchA lagatA 24 zubhazIlazataka Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho, to Apa apanI putrI isako de sakate haiN| usakI mUtralIlA Apa dekha hI cuke haiN| isase adhika maiM kyA kahU~? ___ apane mitra ke mukha se yaha bAta sunane ke bAda vaha madana seTha vahA~ se vApasa lauTa aayaa| kucha samaya pazcAt vara kI khoja karate-karate padmapura nivAsI vIra seTha ke putra dharaNa ke sAtha apanI putrI kA vivAha kara diyaa| idhara dhana seTha apane putra kuntala ko aneka prakAra kI zikSA detA hai, kintu vaha apane AlasI svabhAva ko nahIM chor3atA hai| vara ke rUpa meM usako dekhane ke lie aneka seTha Ate haiM, kintu usake isa arucikara vyavahAra ko dekhakara apanI putrI kA sambandha vahA~ nahIM karate haiN| kahA bhI hai - gacchan jalpan hasaMstiSThan, zayAno bhakSayanpunaH / mUrkhaH sarvatra labhate, pade pade praabhvm|| arthAt - calate hue, baDa-baDa bolate hue, bekAra meM ha~sate hue, niruddezya baiThate hue, sote hue aura bArambAra khAte hue mUrkha vyakti saba jagaha prApta ho jAte haiM aura ve paga-paga para tiraskAra ko prApta karate haiN| kuntala ke Alasa ke kAraNa usakA vivAha nahIM huaa| kucha samaya pazcAt usake pitA kA dehAvasAna ho gayA aura vaha kuntala apanI mUrkhatA, Alasa aura nikhaTTapana ke kAraNa sthAna-sthAna para apamAna ko prApta karatA rhaa| 25. nAgArjunaH AkAzagAmInI vidyA aura rasasiddhi saurASTra deza ke alaMkArabhUta DhuMka parvata para raNasiMha nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| vaha nyAyapUrvaka prajA-pAlana karatA thaa| usake padmAvatI nAma kI rAnI thii| unake eka rAjakumArI thI jisakA nAma bhopAlA thaa| samasta prakAra kI vidyAoM kA adhyayana karane ke pazcAt tAruNyAvasthA meM navasArikA nagara ke bhUpati harimardana ke sAtha usakA vivAha kara diyaa| idhara nAgarAja vAsukI usake rUpa para mohita ho gayA thaa| kahA bhI hai - zubhazIlazataka 25 For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akkhANa [ra] saNI kammANa mohaNI, haMta vayANa bNbhvyN| guttINa ya maNaguttI, cauro dukkheNa jippNti|| arthAt - mohanIya karma ke udaya se karNendriya aura rasanendriya paravaza hone ke kAraNa manogupti Adi ke pAlana na karane se vicakSaNa vyakti bhI brahmacarya bhraSTa ho jAtA hai aura duHkha ko prApta karatA hai| vAsukI nAgarAja rUpa saundraryalubdha hokara rUpa parirvatana kara rAjakumArI bhopAlA ke sAtha bhoga bhogane lgaa| unake putra huA, jisakA nAma rakhA gayA nAgArjuna / pitA kA vAtsalyabhAjana hone ke kAraNa vaha anna kI apekSA phaloM ke mUla aura daloM kA bhojana karatA thaa| vanaspati auSadhiyoM ke prabhAva se vaha siddha-puruSa aura baliSTha bana gyaa| usakI prasiddhI sunakara pratiSThAnapura ke narendra sAtavAhana rAjA ne use bulAyA aura apanA vidyA guru banA liyaa| kahA bhI hai vidvatvaM ca nRpatvaM ca, naiva tulyaM kdaacn| svadeze pUjyate rAjA, vidvAn sarvatra puujyte|| arthAt - samRddhizAlI rAjA aura vidvAn kI samAna tulanA nahIM kI jA sktii| rAjA apane deza meM hI pUjita hotA hai jabaki vidvAn samasta bhUmaNDala meM pUjita hotA hai| zrI pAdaliptAcArya AkAzagAminI vidyA ke prabhAva se vyoma yAtrA dvArA sarvatra vicaraNa karate the| una AcArya se yaha AkAzagAminI vidyA prApta karane ke lie nAgArjuna pAdalipta nagara meM virAjamAna pAdalisAcArya kI sevA meM Akara rahane lgaa| ve AcArya auSadhiyoM kA paira meM lepana karane ke bala se samaya-samaya para aSTApada, sammetazikhara, zatrujaya, girinAra aura arbudAcala ke tIrthasthAnoM meM virAjamAna jinendra devoM kI vandanA karane ke lie jAte rahate the| yAtrA se vApisa lauTane para nArgAjana ne AcArya ke caraNoM kA jala prakSAlana kiyaa| gandha-dRSTi atyanta balavatI hone ke kAraNa nAgArjuna ne lepa meM prayukta 107 auSadhiyoM kA nirNaya kara liyaa| ukta 107 auSadhiyoM kA cUrNa banA kara pAdalepa taiyAra kiyA aura guru ke upadeza tathA AmnAya ke binA hI zubhazIlazataka 26 For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdalepa karake murge kI taraha uDAI bharane lgii| Upara nIce hokara ke jamIna para gire, zarIra para kaI jagaha coTeM aaiiN| dUsare dina AcArya pAdalipta ne pUchA- zarIra meM ye coTeM kisa kAraNa se AIM? taba nAgArjuna ne sArA kissA sunA diyaa| AcArya nAgArjuna kI ghrANa zakti, grahaNa zakti aura cAturya dekhakara mana meM atyadhika pramudita hue| sira para AzIrvAda kA hAtha rakhakara bole - mahAnubhava ! guru ke dvArA dI huI vidyA sampUrNa AmnAya ke binA kabhI bhI saphala nahIM hotI hai| nAgArjuna bolA - bhagavan ! mujhe kRpA kara prasanna hokara zIghra hI vidyAmnAya dene kA anugraha kreN| AcArya pAdalipta bole - yadi tuma zatrujaya Adi tIrthoM kI tIrthayAtrA karake Ao taba maiM tumhe zeSa rahI 108vIM auSadhI kA nAma aura AmnAya batalA duuNgaa| nAgArjuna ne svIkAra kiyA aura zatrujaya Adi tIrthoM kI yAtrA kara guru se nivedana kiyA - aba mujhe kRpA kara AmnAya btlaaiye| ___ AcArya bole - 60 cAvaloM ke jala ke sAtha samasta auSadhiyoM ko ghisakara ekarUpa banA kara usakA lepa taiyAra karo aura usa lepa ko pairoM para . lepana karane se tuma AkAzagAmI ho skoge| nAgArjuna ne usI prakAra kiyA aura vaha AkAzagAmI ho gyaa| AcArya ke kathanAnusAra pAdalepa-siddhi hone para vaha pratidina deva namaskAra karane ke pazcAt hI bhojana karatA thaa| eka samaya guru mukha se svarNarasasiddhi ke sambandha meM sunakara usane rasa-siddhi karane kA prayatna kiyA aura rasa kA nirmANa bhI kiyA, kintu usa rasa-siddhi meM pArada kI sthiratA nahIM ho pAI thii| aisI sthiti meM usane punaH AcArya se rasa kI sthiratA kA svarUpa puuchaa| zubhazIlazataka 27 For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya ne kahA - atizaya prabhAva yukta pArzvanAtha bhagavAn kI pratimA ke sammukha koI mahAsatI sulakSaNA nArI kharala meM ghuTAI kare to yaha pArada sthira ho sakatA hai aura svarNa bana sakatA hai 1 yaha sunakara nAgArjuna ne apane pitA nAgarAja vAsukI kA dhyAna evaM ArAdhana kiyA / nAgarAja prakaTa hue aura unhoMne pUchA - kisalie mujhe smaraNa kiyA? nAgArjuna ne kahA- atizaya prabhAvazAlI pArzvanAtha kI pratimA kahA~ prApta hogI? btaaiiye| vAsukI ne kahA- pUrva meM dvArikA nagarI ke adhipati zrI kRSNa ne bhagavAn neminAtha ke mukha se pArzvanAtha kI pratimA kA prabhAva sunakara, prApta kara 7 varSoM taka niyamita rUpa se pUjana kiyA / dvArikA nagarI kA vinAza hone para devatAoM ne vaha pratimA samudra ke madhya meM virAjamAna kara dI thI / kAlAntara meM kAntipura nagara kA nivAsI dhanadatta seTha kA jahAja samudra ke madhya meM cakkara khAne lgaa| usa samaya deva ne kahA - isake adhotala meM bhagavAn pArzvanAtha kI mUrti hai aura vaha mUrti kisI satI aurata ke dvArA 7 kacce taMtuoM ke baMdhana se prApta ho sakatI hai| usa vyApArI dhanadatta ne vaisA hI kiyA aura vaha mUrti use prApta ho gaI / kAntipurI nagarI meM lAkara use virAjamAna kara diyA / kahA haimnohrm| - pArzva nAthabimbaM suprabhAvamayaM kAntyAM puri jaina: pUjya mAnamasti jinAlaye // - arthAt - prabhAvapUrNa bhagavAn pArzvanAtha kI vaha manohara mUrti kAntipura ke jinAlaya meM virAjamAna aura vahA~ ke nivAsiyoM dvArA pUjita hai / vAsukI ke mukha se sunakara nAgArjuna kAntipura gayA aura usa pratimA ke apaharaNa kI yojanA banAne lagA, kintu vahA~ usane dekhA ki darzanArthiyoM kA dina bhara tAMtA lagA rahatA hai, ataH haraNa karanA saMbhava nahIM hai / rAta-dina nigarAnI karatA rahA aura maukA dekhakara chala ke dvArA usa pratimA kA haraNa kara liyaa| vahA~ se usa pratimA ko lAkara ser3hI nadI ke kinAre para virAjamAna 28 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA aura rasa-siddhi ke lie sAtavAhana rAjA kI lar3akI mahAsatI candralekhA ko vahA~ laayaa| nAgArjuna ne use apanI bahana bnaayaa| vaha candralekhA rasasiddhi ke lie rasoM kA mardana karane lgii| eka samaya usane isakA kAraNa pUchA taba nAgArjuna ne batalAyA - 'yaha prayatna maiM svarNa siddhi ke lie kara rahA huuN|' aurata ke peTa meM bAta TikatI nahIM, isI kahAvata ko usane phalita bhI kiyaa| eka samaya usane vahA~ Aye hue balavAna do rAjaputroM ke sammukha yaha rahasya khola diyaa| ve donoM bhI rAjasukha aura vaibhava kA tyAga kara svarNasiddhi ke lobhI hone ke kAraNa chala pUrvaka nAgArjuna kI sevA karane lge| svarNasiddhi nirmANa kA icchuka nArgAjuna jahA~ bhojana karatA thA, vahA~ usa pAkazAlA meM jAkara banAne vAlI ko gupta rUpa se pUchA - 'yahA~ bhojana karane ke lie kauna AtA hai?' usane kahA - 'nArgAjuna yahA~ bhojana karane ke lie padhArate haiN|' ___ taba una donoM ne usa bhojana banAne vAlI ko manapasanda bheMTa dekara prasanna kiyA aura kahA - 'tuma unake lie namaka yukta bhojana banAo aura jaba bhojana karate hue nAgArjuna ke mukha se yaha nikale ki Aja bhojana khArA kyoM hai? taba tuma hameM batA denaa|' kSAra yukta bhojana karate hue cha: mahIne bIta gye| eka dina unake mukha se nikalA - 'khAne meM namaka bahuta jyAdA hai|' usI dina rasoIdAra mahilA ne tatkAla hI una donoM rAjakumAroM ko yaha bAta batalA dii| una donoM ne jAna liyA ki aba hameM zIghra hI rasa mila jaayegaa| unhoMne nAgapati vAsukI se jAnakArI le lI ki 'kuzAgra se nAgArjuna kI mRtyu hogii|' idhara zuddha rasa kI siddhi hone para nAgArjuna do kutapa (tela rakhane kI camar3e kI kuppI) bharakara Dhuka parvata kI guphA meM pracchanna rUpa se rakha diye| vahA~ se lauTate hue nAgArjuna kA kuzAgra se kSatriyoM ne vadha kara diyaa| nAgArjuna svargavAsI ho gyaa| kahA hai ajAte citralikhite, mRte ca mdhusuudnH| kSatriye triSu vizvAsa-zcaturtho noplbhyte|| arthAt - ajJAta citrazAlA, marate hue madhusUdana kA aura kSatriya kA ina tIna kA hI vizvAsa karanA cAhie, cauthA vizvAsa kA sthAna nahIM hai| zubhazIlazataka 29 For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idhara donoM rAjakumAra usa rasakUpikA ko apane hastagata karane kA prayatna karane lge| unake hAtha vaha rasakUpikA nahIM AI kyoMki vaha devAdhiSTita thI / una donoM ko hatyArA jAnakAra devatAoM ne una donoM ko khatma kara diyA / ve donoM marakara naraka meM gaye aura pApajanita azubha karmoM kA phala bhogane lage / rasastambhana ke kAraNa vaha trambAvatI stambhana ke nAma se prasiddha ho gii| bhagavAn pArzvanAtha bhI vahI stambhita ho gaye / kAlAntara meM seDhI nadI ke kinAre stambhana pArzvanAtha kI mUrti prakaTa hone para vaha sthAna stambhanapura ke nAma se prasiddha huA, jo ki Aja bhI usI nAma se pUjA jAtA hai| 26. khala bhakSaNa kI icchAH dhana nAza kA saMketa. candrapura nagara meM dhana seTha rahatA thA / vaha 4 karor3a sonaiyoM kA mAlika thA / vaha sarvadA zreSTha evaM pavitra vastra pahana kara deva guru kI bhakti karatA thA, zrIsaMgha kI saMghapUjA kara madhura bhojana karavAtA thA tathA sajjana puruSoM kA sadA satkAra-sammAna karatA thA / 1 eka samaya rAjamArga para rAjA kI savArI cala rahI thI / usane eka mahala para 4 dhvajA-patAkAe~ dekhakara maMtrI se pUchA isa makAna para 1-1 nahIM 4-4 dhvajAe~ kyoM lagI haiM? maMtrI ne uttara diyA- rAjan ! 4 karor3a sonaiyoM ke mAlika kA yaha ghara hai, isalie 4-4 dhvajAe~ lagI haiM / rAjA ne sunA, usake mana meM lobha samAyA aura socane lagA - 'vApasa lauTate hue isa bhaNDAra ko hastagata kara leNge| abhI to jisa gA~va meM jA rahe hai, vahA~ caleM / ' rAjA Age calA gyaa| idhara seTha ko akasmAt hI khala khAne kI icchA huii| seTha ne vicAra kiyA- 'merA khala khAne kI abhilASA yaha spaSTa saMketa detI hai ki yaha sArA mAla rAjA har3apa legA aura maiM khala bhakSaNa ke yogya kaMgAla ho jAU~gA athavA 30 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa mAla kA haraNa cora kareMge athavA jala kara khatma ho jaayegaa|' kahA bhI dAmAdAH spRhayanti taskaragaNA muSNanti bhUmIbhujo, gRhNanticchalamAkalayya hutabhugbhasmIkaroti kssnnaat| ambhaH plAvayati kSitau vinihitaM yakSA harante haThAt, durvRttAstanayA nayanti nidhanaM dhigbahvadhInaM dhnm|| arthAt - isa caJcala lakSmI ko prApta karane ke aneka abhilASI haiN| jaise - jAmAtAoM kI dRSTi sadA isa para gar3I rahatI hai, taskaragaNa haraNa karane kI icchA karate haiM, rAjAgaNa chalapUrvaka grahaNa karane kI icchA karate haiM, agni apanI lapaToM meM lapeTane kI kAmanA karatI hai, samudra apane tala meM sthApana karane kI icchA rakhatA hai, pRthvI meM khoda kara rakhA jAtA hai jisakA yakSagaNa haraNa kara lete haiM aura durAcArI saMtAneM isako ur3A kara kaMgAla ho jAte haiN| are! isa dhana ke to aneka mAlika haiM, ataH dhikkAra ho| isa sUkti para vicAra karate hue dhana zreSTha ne apanI sArI sampatti sAtoM kSetroM meM aura dIna-duHkhiyoM meM bA~Ta dii| ___ idhara lauTate hue rAjA ne jaba usa havelI ko dhvajApatAkAoM se rahita dekhA to pUcha baiThA - are! jisa samaya maiM gayA thA, usa samaya isa havelI para 4-4 dhvajApatAkA laga rahI thIM aura lauTate hue dekhatA hU~ ki eka bhI dhvajApatAkA nahIM, kyA kAraNa hai? jaba use jAnakArI milI ki seTha ne apanI aDhalaka sampatti kA dAna kara diyA hai, to rAjA vismaya-vimUDha ho gyaa| rAjA ne seTha ko bulA kara pUchA - he seTha! tumane aisA kyoM kiyA? taba seTha ne uttara diyA- mahArAja ! mujhe kSamA kareM / Aja jaba Apane idhara se jAte hue merI havelI para dRSTipAta kiyA thA taba usI samaya merI abhilASA khalabhakSaNa kI huii| isa icchA para dUradarzitA se vicAra karate hue maiMne yaha saMketa mAnA ki merI yaha sArI sampatti jAne vAlI hai| jo jAne vAlI zubhazIlazataka 31 For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai, usakA apane hAthoM se hI sadupayoga kyoM na kara lU~? isa prakAra ke vicAra puSTa hote hI maiMne sArI sampatti kA dAna kara diyaa| rAjA usakI dUradarzitA para atyanta prasanna huA aura apane rAjya bhaNDAra se 4 karor3a kI kImata kA sonA use pradAna kiyaa| seTha ke puNya prabhAva se jitanI mAtrA meM usane dAna kiyA thA, utanI hI samRddhi akasmAt hI usako prApta ho gii| apane jIvana meM cirakAla taka apanI lakSmI kA sAta kSetroM meM upayoga karate hue vaha svarga ko prApta huaa| 27. hIna kulotpanna vidvAn zreSTha kulIna bana jAtA hai. kisI nagarI meM eka vezyA rahatI thii| usake eka putra thA / vRddhAvasthA meM usa vezyA ne socA - 'maiMne jIvana meM bahuta pApa kiye haiN| yaha putra bhI pApa kI nizAnI hai / yadi maiM isakA nAza karatI hU~ to bhI mujhe pApa lagatA hai, ata: mere lie yaha zreyaskara hai ki gaMgA nadI ke kinAre jAkara gaMgA nadI meM snAna kara apane pApoM kA vimocana kara luuN|' aisA vicAra kara vaha vezyA apane putra ke sAtha gaMgA nadI ke kinAre gaI, vahA~ maTha banA kara rahane lgii| vahA~ rahate hue putra ke sAtha gaMgA-snAna, dAna-puNya Adi karma bhI karane lgii| vedavit brAhmaNoM ke mukha se suna-suna kara vaha vezyAputra bhI veda, smRti aura purANoM kA jJAtA bana gyaa| usako vedavijJa, bahudAnI aura vicakSaNa jAna kara mukunda nAmaka brAhmaNa ne vicAra kiyA - 'aisA yogya lar3akA milanA bahuta kaThina hai| maiM yadi apanI putrI kA vivAha isake sAtha kara dU~ to bahuta bar3hiyA hogaa| dekho! isakI mAtA bhI kitanI dharmazIlA hai, kitanA dAna detI hai| isase spaSTa hai ki yaha dhanavAna bhI hai|' aisA vicAra karake mukunda brAhmaNa ne apanI putrI kA vivAha maThavAsI vezyAputra ke sAtha kara diyaa| isa ullAsamaya vAtAvaraNa meM vaha vRddhA putra aura putravadhu ko apane kaMdhe para biThAkara nAcatI hue kahane lagI - 32 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sonaIzAkhA dhani kulakoTThai veda viyaari| de mati kero beTaDo pariNai dIkSita kuaari|| arthAt - samRddhi se vyakti dhanavAna aura kulIna bana jAtA hai| veda kA jJAna hone se vaha vidvAn bana jAtA hai| dekho! yaha kisakA putra hai? kintu isakA vivAha kulIna, dIkSita brAhmaNa kI putrI se huA hai| ____ mukunda dIkSita ko jaba yaha jAnakArI milI to vaha bhauMcakkA sA ho gyaa| mauna dhAraNa kara liyaa| logoM kI jijJAsA kA uttara yA kATa karane kI dRSTi se usane socA - samRddhimAna aura vidyAdi yukta guNoM se hone para usakA kula nahIM dekhA jAtA hai, apitu usakA AcAra dekhA jAtA hai| kahA bhI hai kaivartIgarbhasambhUto, vyAso nAma mhaamuniH| tapasA brAhmaNo jaat-stsmaajjaatirkaarnnm|| arthAt - pUrva meM bhI kaivaTa kI lar3akI se utpanna vyAsa nAma ke mahAn muni hue haiM, kintu ve apane tapa ke bala se brAhmaNa kahalAye, ata: janmajAta jAti kA mAnanA vyartha hai| zuzukI[ zazakI] garbhasambhUto, RSyazRGgo mhaamuniH| tapasA brAhmaNo jaat-stsmaajaatirkaarnnm|| arthAt - bhUtakAla meM bhI zazakI ke garbha se utpanna RSyazRGga nAma ke mahAmuni hue haiM, kintu ve apane tapa ke bala se brAhmaNa kahalAye, ataH janmajAta jAti kA mAnanA vyartha hai| maNDUkIgarbhasambhUto, mANDavyazca mhaamuniH| tapasA brAhmaNo jaat-stsmaajjaatirkaarnnm|| arthAt - pUrva meM bhI mer3hakI ke garbha se utpanna mANDavya nAma ke mahAmuni hue haiM, kintu ve apane tapa ke bala se brAhmaNa kahalAye, ata: janmajAta jAti kA mAnanA vyartha hai| urvazIgarbhasambhUto vaziSThazca mhaamuniH| brAhmaNo jAta-stasmAjAtirakAraNam // tapasA zubhazIlazataka 33 For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt - bhUtakAla meM bhI urvazI devAMganA ke garbha se vaziSTha nAma ke mahAmuni hue haiM, kintu ve apane tapa ke bala se brAhmaNa kahalAye, janmajAta jAti kA mAnanA vyartha hai / ataH zIlaM pradhAnaM na kulaM pradhAnaM, kulena kiM zIlavivarjitena / bahavo janA nIcakule prasUtAH, svargaM gatAH zIlamupetya varyam // arthAt - zIla pradhAna hI AcAra-vyavahAra se kulIna hotA hai na ki kisI kula meM utpanna hone se pradhAna hotA hai| yadi uttama kula meM janma grahaNa kara bhI le aura vaha zIlarahita ho to usa kula kA aura kulInatA kA kyA? bahuta se nIcakula meM utpanna hue vyakti bhI zreSTha zIla ko dhAraNa karake svarga ko gaye haiM / vaha vezyA-putra bhI kramazaH apanI yogyatA ke bala para bar3hatA huA dvijoM meM mukhya aura vedavit kahalAne lgaa| 28. dhana hI bhaya kA kAraNa hai. eka nagara se eka yogI apane ziSya ke sAtha dUsare grAma jAne ke lie claa| mArga meM rAste alaga-alaga jA rahe the, usa samaya yogI ne logoM se pUchA - candrapura kI ora kauna sA rAstA jAtA hai ? eka ne uttara diyA - yahA~ se do mArga jAte haiN| eka mArga najadIka par3atA hai aura vaha sIdhA mArga hai kintu usa rAste para cora, DakaitoM kA bhaya hai| dUsarA mArga viSama hai kintu vaha saba prakAra se bhayoM se rahita hai / usa para yogI ne vicAra kiyA ki hama dravyarahita haiM, ata: upadravakArI mArga hote hue bhI sarala aura najadIka hai, usI mArga para calA jaae| kintu yogI-ziSya usa mArga para jAnA nahIM cAhatA thA kyoMki usake pAsa parigraha hone ke kAraNa use bhaya thA ki kahIM cora loga lUTa na leN| yogI ne ziSya ke vacanoM para dhyAna na dete hue bhayakArI mArga ko hI cunA aura usa para hI Age bddh'aa| candrapura pahu~cane ke pazcAt ziSya kisI kAma se nagara meM gayA huA thA, usa samaya meM usakI jholI ( vastroM) ke madhya meM rupayoM se bharI huI thailI 34 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najara aaii| yogI vicAra karane lagA - 'dhana jAne ke bhaya se celAjI bhayakArI mArga para calane ko taiyAra nahIM the| hama to tapasvI sAdhugaNa hai, ata: dhana kA kyA lenaa-denaa|' aisA socakara yogI ne usa vAsanikA (rupaye rakhane kI thailI) ko usakI anupasthiti meM kue~ meM DAla diyaa| ziSya nagara se lauTakara AyA aura vAsanikA ko nahIM dekhakara bolA - 'jisa mArga para icchA ho calie, mujhe koI dikkata nahIM hai|' tatpazcAt donoM hI nirgrantha (aparigrahI) hokara upadravakArI mArga para cle| dhana ko hI tapasvIjanoM ke lie kleza aura bhaya kA kAraNa mAna kara donoM niHspRha ho gye| anta meM zvetAmbara samAja ke damaghoSasUri ke pAsa una donoM ne dIkSA grahaNa kI aura tapasyA karate hue svarga ko prApta hue / kramazaH ve donoM mukti ko jaayeNge| 29. dharmazAlAdi niSpAdana puNya kArya hai. eka gA~va meM bhIma nAma kA sajjana rahatA thaa| apane makAna-nirmANa hetu usane bar3hiyA lakar3I mNgvaayii| usa lakar3I ko dekhakara bhIma kI patnI bar3I prasanna huI aura usane kahA - 'bahuta sundara lakar3I hai, isa lakar3I se ghara banane para ghara hI svarga ke samAna lagegA, kintu yaha kArya kevala apane ghara taka hI sImita hai| yadi isa bar3hiyA lakar3I kA upayoga dharmazAlAdi banAne meM dharmakAryoM meM lagAe~ to bahuta acchA hogaa|' bhIma ko apanI patnI kI bAta pasanda AI aura usane pUchA - dharmakAryoM ke lie isa lakar3I kA upayoga kahA~ ho sakatA hai? bhImapatnI ne uttara diyA - yadi dharmazAlA banAI jAe to bahuta puNya hogaa| kahA bhI hai - vshii-synnaasnn-bhtt-paann-bhesjj-vtth-pttaai| jaivi na pajjattadhaNo thovA vi hu thovayaM dei|| arthAt - AvAsa-sthAna, sone kA sthAna, bhojana-pAnI, auSadha, vastra Adi zreSTha kAryoM meM upayoga kiyA jA sakatA hai| apane pAsa jyAdA dhana nahIM hai, thor3A hai to vaha bhI zreSTha kAryoM meM lagAyA jaae| zubhazIlazataka 35 For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aisA vicAra kara stambha tIrtha kI AliMga vasati meM puNya hetu dharmazAlA bnvaaii| isa kArya meM bhIma meM 1400 TaMka kharca kie| usa samaya kisI eka ne bhIma se kahA - zAlA ke nirmANa meM tumane bahuta dhana kharca kiyA hai, kintu yaha zAlA nagara se bAhara hai| yahA~ itanI dUra Akara kauna dharma kI ArAdhanA karegA? bhIma ne uttara diyA - kadAcit prAtaH, madhyAhna yA rAtri meM koI bhI pathika athavA koI bhI vyApArI Akara ThaharegA aura usameM se koI bhI vahA~ rahakara eka bhI sAmAyika karegA to maiM isa zAlA ke nirmANa dhana se adhika asIma dhana kA upArjana kruuNgaa| kahA bhI hai sAmAiyaMmi u kae, samaNo iva sAvao havai jmhaa| eeNa kAraNeNaM, bahuso sAmAiaM kujaa|| arthAt - sAmAyika grahaNa kI avasthA meM rahatA huA zrAvaka bhI zramaNa ke samAna hotA hai| isa kAraNa ke adhika se adhika sAmAyika karanI caahie| sAmAiaM kuNaMto, samabhAvaM sAvao ghddiiduggN| AuM sure subaMdhai, ittImittaI pliaaii|| arthAt - sAmAyika karate hue zrAvaka yadi do ghar3I ke lie bhI samatA bhAva (samatva) kI dazA ko prApta ho jAtA hai to devatA ke AyuSa kA bhI baMdhana kara letA hai aura use zreSTha patnI, mitra Adi bhI prApta ho jAte haiN| bANavaikoDIo, lakkhA guNasaTThi, shspnnviisaa| navasaya paMcavIsAe, satihA aDabhAga pliass|| arthAt - samatva kI dazA meM rahate hue eka sAmAyika kA lAbha bANaveM karor3a, unasaTha lAkha, paccIsa hajAra, nau so paccIsa dravya se adhika sAmAyika kA lAbha kahA gayA hai| 36 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santAna ke binA bhI svargagamana hotA hai. pUrva samaya meM AliMga nAma kA brAhmaNa huA thA / usake nAma se hI vasatI/ grAma kA nAma bhI AliMga vasatI par3a gyaa| eka samaya AliMga brAhmaNa ne dharmaghoSasUri ke mukha se yaha sunA - 'jina maMdira Adi kA nirmANa karane se mahAn puNya hotA hai / ' 30. yaha sunakara AliMga ne kahA bhagavan logoM ke mukha se maiM yaha sunatA A rahA hU~ ki santAna ke binA svarga nahIM hotA hai, kyA yaha satya hai ? dharmaghoSasUri ne uttara diyA- hA~, santAna ke binA bhI svarga jAte haiN| santAna kI vidyamAnatA meM jo svarga prApta hotA hai, vaha apane kiye hue sukRta kAryoM ke prabhAva se hI hotA hai| yadi hama svIkAra kareM ki santAna se hI svarga prApta hotA hai to kutiyA bahuta pilloM ko janma detI hai, unheM bhI svarga milanA cAhie? saMtAna rahita bhI mukti ko jAte haiN| kahA hai bahUni hi divaM gatAni sahastrANi, viprANA-ma -makRtvA arthAt - kumAra evaM brahmacArI loga bhI lAkhoM kI saMkhyA meM devaloka ko gaye hai, ataH kulasantati hI svargagamana kA kAraNa mAnanA yuktisaMgata nahIM hai / - kumaarbrhmcaarinnaam| kulasantatim // AcArya ne kahA yadi bhagavAn RSabhadeva kI kAle pASANa kI pratimA nirmANa karAI jAe to ananta puNya hotA hai aura vaha muktigamana kA kAraNa bana jAtA hai kintu usa vyakti ke santAna nahIM hotI / AcArya ke mukha se aisA sunakara AliMga ne kahA bhagavan! maiM kAle pASANa kI bhagavAn RSabhadeva kI mUrti banavAU~gA jisase mujhe zreyaskara puNya kI prApti hogii| mujhe santAna se kyA lenA-denA hai / santAneM hone para bhI rAvaNa, zrIkRSNa, duryodhana, brahmadatta cakravartI Adi nAmadhArI puruSa bhI naraka meM gaye haiM / ataH maiM kAle pASANa kI bhagavAn RSabhadeva kI zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only - 37 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimA bnvaauuNgaa| tatpazcAt usane kAle patthara kI bhagavAn RSabhadeva kI pratimA kA nirmANa karavAkara apane maMdira meM sthApita kii| pratidina bhAvazuddhipUrvaka pUjA aura upAsanA karate hue mukti-gamana yogya prakarSa puNya kA upArjana kiyaa| 31. zanaizcara deva saba devoM meM bar3A hai. eka samaya devatAoM kI sabhA meM brahmAdi samasta deva apane-apane teja aura pratApa kA varNana kara rahe the| usa samaya zani deva ne kahA - maiM sabase bar3A deva huuN| maiM samasta devatAoM ko sukha athavA duHkha pradAna karane meM samartha huuN| usa samaya mahAdeva ne kahA - 'rahane do, apanI bar3AI mata karo, tuma kisa prakAra kA sukha-du:kha de sakate ho, yaha maiM dekhuugaa|' aisA kahakara zivajI apane nivAsa sthAna para Aye aura pArvatI ke samakSa isa ghaTanA kA varNana kiyaa| zani ke ghamaNDa ko cUra karane kI dRSTi se ziva aura pArvatI ne bhaiMsa aura bhaiMse kA rUpa banAyA aura nagara kA jo sabase bar3A gadaMgI bharA nAlA thA, do dina usI meM nivAsa kiyaa| tIsare dina azucipUrNa nAle se donoM nikalakara svasthAna ko aaye| tatkAla hI zani ke pAsa gaye aura kahA 'hama donoM do dina taka gande nAle meM rhe| tuma apane prabhAva se kisI prakAra kA sukha-duHkha nahIM de ske|' zani ne kahA - Apa kauna se sthAna para rahe the? zivajI ne kahA - hama gande nAle meM rhe| zani ne kahA - maiM kisI ke kandhe para car3hakara apanA prabhAva thor3e hI dikhalAtA huuN| maiM to usake hRdaya meM nivAsa kara aisI buddhi paidA karatA hU~ ki svayaM vaha duHkha meM phaMsa jaae| Apa donoM meM maiMne aisI buddhi utpanna kara dI thI ki Apa jaise Izvara puruSa bhI do dina taka gande nAle meM rhe| isase jyAdA du:khadAyI sthiti kyA hogI? he deva! vastutaH maiM kisI ko sukha-du:kha nahIM detA hU~ kintu mere prabhAva se usake karma usI prakAra ke kAryoM ke lie prerita kara dete haiN| maiM to nimitta mAtra banatA huuN| zubhazIlazataka 38 For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivajI ne kahA tuma satya kaha rahe ho / svakRta karma hI sukhaduHkha ke kAraNa hote haiM / kahA bhI hai . yAdRzaM tAdRzaM kriyate kavivannUnaM, mRga-ma mAtA gaGgAsamaM tIrthaM phalati arthAt - pUrva meM vyakti jisa prakAra kA zubha yA azubha karma karatA hai, usI prakAra kI usakI mati bana jAtI hai aura usI ke anusAra vaha sukhaduHkha ko prApta karatA hai / 32. -marIcikA meM mAtA-pitA kA tyAga. tIrthaM, pitA puSkarameva mAtA- tIrthaM puna: cittaM, kAlena, jAyate dehibhirvarNanAdiSu / santataM jane // - arthAt - mAtA gaMgA ke samAna tIrthasthala hai aura pitA puSkara tIrtha ke samAna hai| tIrthoM kI yAtrA kAlAntara meM phala detI hai aura mAtRtIrtha kA phala sadaiva aura puna: puna: prApta hotA hai / isa yukti ko dhyAna meM rakhate hue aura mAtA - pitA kI tIrthasthAna karane kI icchA ko pradhAnatA dete hue eka brAhmaNa-putra apane mAtA-pitA ko kAvar3a meM biThA kara tIrtha yAtrA ke lie cala detA hai / aneka tIrthoM kI yAtrA karate hue vaha marusthalI / mAravAr3a kI dharatI para AtA hai| mAravAr3a kI dharatI para cAroM tarapha reta ke TIle-hI-TIle hai / usa retIle pradeza meM calate hue vaha svayaM ko kAvar3a ke bojha ko uThAkara calane meM asamartha pAtA hai, use bhaMyakara pyAsa bhI lagatI hai kintu vahA~ jala najara nahIM AtA / mRga-tRSNA ke samAna use usa retIle pradeza meM jala kI bhrAnti hotI hai aura vaha bhAgate hue usa jala ko prApta karane kA prayatna karatA hai / bhrAnti bhrAnti hI rahatI hai / apane ko Age calane meM asamartha samajha kara sabase pahale apane pitA ko kAvar3a meM se nIce utAra detA hai / I pitA kahatA hai paidala cala nahIM sktaa| mujhe kyoM utAra rahA hai ? zubhazIlazataka c| punaH // are putra ! maiM tIrthayAtrA karane meM asamartha hU~, For Personal & Private Use Only 39 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ putra - pitAjI ! yaha rukhI-sukhI marusthalI, maiM bojha uThAkara calane meM asamartha hU~, kyA kara sakatA hU~? isI prakAra vaha mAtA ko bhI usa retIle pradeza meM utAra detA hai aura apanI icchAnusAra Age bar3hatA jAtA hai| durbala hone para bhI mAtApitA duHkhita hokara usa putra ke pIche-pIche calane kA prayatna karate haiN| 33. vicArAnusAra hI phala kI prApti hotI hai. yAdRzaM kriyate cittaM, sdsdvstuvrnnne| kaveriva bhave tAdRga, janAnAM bhaavukaatmnaam|| arthAt - sat aura asat vastu ke varNana meM jisa prakAra kI vicAradhArA calatI hai, vaisA hI kavi varNana karatA hai| usI prakAra bhAvukajanoM ke lie bhI mAnasika vicAradhArA ke anusAra hI phala prApta hotA hai| zrIrAma ke samaya meM subuddhi nAma kA kavi thaa| vaha zrIrAma dvArA nirmApita pampAsara kA navIna kAvyoM ke dvArA varNana karatA thaa| zrIrAma ke parivAra meM kisI bhI prakAra kA roga ho jAne para usakI cikitsA ke lie aneka vaidya rahate the| subuddhi kavi dvArA nirantara pampAsara kA varNana aura nirantara dhyAna rahane ke kAraNa use jalodara roga ho gyaa| vaha roga bar3hane lgaa| aneka vaidyoM ne aneka prakAra se cikitsA kI, para usa cikitsA yA auSadha kA use phala nahIM milaa| kahA hai vaidyastarkavihIno, nirlajjA kulavadhUtI pInaH / kaTake ca prAghUrNako, mastakazUlAni ctvaari|| arthAt - vaidyagaNa tarkavihIna/vicArazUnya ho, kulavadhu nirlajja ho, vRtti/tapasvI sthUlakAya ho aura senA meM mahamAna/yAcanA karane vAlA atithi ho, to ye cAroM hI siradarda ke kAraNa hote haiN| ___ eka samaya vicArazIla anubhavI avasthAvRddha vaidya vahA~ aayaa| rAjA ne subuddhi ke jalodara kI cikitsA ke lie Adeza diyaa| taba usa vRddha vaidya ne zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usake zarIra kA acchI taraha nidAna kiyA aura khAne ke lie cAvala, dAla, ghI Adi padArtha btlaae| vaha jaba bhojana kara rahA thA, taba usa vRddha vaidya ne kahAtuma marusthala kA varNana kro| vaha marusthala kA isa prakAra varNana karatA hai - mRgatRSNAM sadA darza, darza tRssitvksssm| oSTha-tAlu-galAdIni, zuSyanti sma dine dine / arthAt - jahA~ mRga-tRSNA sadA dikhAI detI hai, jahA~ pyAsa kI akulAhaTa ke kAraNa hRdaya nIce-Upara hotA hai aura jahA~ hoTha, tAlu aura galA Adi pratikSaNa sUkhate rahate haiN| hara samaya isa prakAra marusthalI kA varNana karate-karate usakA jalodara roga samApta ho gyaa| zrIrAma ne vaidya se pUchA - vaidyarAja ! batalAie marusthala kA varNana karate-karate yaha roga-rahita kaise ho gayA athavA isakA jalodara roga kaise naSTa ho gayA? vaidya ne uttara diyA - rAjan ! isa subuddhi ko rAta-dina pampA-sarovara kA varNana karate hue usake dRSTi ke sammukha jala hI jala najara AtA thaa| usakA dhyAna prati-samaya jala kI ora hI rahatA thaa| nirantara jala ke dhyAna ke kAraNa use jalodara roga ho gayA aura ina dinoM nirantara, pratikSaNa marusthala kA varNana karate hue isakA dhyAna rUkhe-sUkhe para hI kendrita ho gayA, isI kAraNa yaha roga mukta ho gayA hai| jisa prakAra kA hara samaya dhyAna rahatA hai| vaisI hI mAnasika vicAradhArA bana jAtI hai, yahI nahIM, zubha athavA azubha varNoM ko hara samaya sunane se mana bhI prasannatA yA aprasannatA kA anubhava karatA hai| kahA bhI hai - vItarAgaM smaran yogI, viitraagtvmshnute| sarAgaM dhyAyatastasya, sarAgatvaM tu nishcitm|| arthAt - vItarAga kA smaraNa karate hue yogIgaNa vItarAgatA ko prApta karate haiM / sarAga kA dhyAna karane para sarAga vastu nizcita rUpa se prApta hotI hai| zubhazIlazataka 41 For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yena yena hi bhAvena, yujyate yntrvaahkH| tena tanmayatAM yAti, vizvarUpo maNI ythaa|| arthAt - jina-jina bhAvoM se tanmaya hokara yaMtracAlaka nagoM kI kaTAI karatA hai, usI prakAra kI mUlyavAna maNi bana jAtI hai| ilikA bhramarIdhyAnAta, bhramarI jAyate ythaa| tathA dhyAnAnurUpaH syAt, jiivo'shubhshubhaatmvaan|| arthAt - jaba ilikA bhramarI ke guMjArava kI ora dhyAna kendrita kara letI hai, taba vaha marakara svayaM hI ilikA ke sthAna para bhramarI bana jAtI hai| prANI dhyAna ke anurUpa hI zubha-azubha karmoM kA bandhana karatA hai| ata: he rAjan! marusthala kA varNana karate-karate yaha kavi svayaM hI roga mukta ho gyaa| rAjA ne usa vRddha vaidya kA sammAna kiyaa| kahA hai - alaGkaroti hi jarA, raajaamaatybhissgytiin| viDambayati pnnystrii-mllgaayksevkaan|| arthAt - rAjA, amAtya/mantrI, vaidya aura vratiyoM ke lie vArdhakya avasthA bhUSaNa svarUpa hotI hai, jabaki vezyA, pahalavAna, gAyaka aura sevakoM ke lie bur3hApA viDambanA dAyaka hotA hai| 34. vyApAra hI jAti-bodhaka hotA hai. janmanA tu dhruvaM varya-mavaryaM jAyate kulm| prAyo bhavati mAnAM, kriyayA vipravajane // arthAt - janma se zreSTha kula hone para bhI martya loga apane apane AcAra-vyavahAra se vipra ke samAna kulIna aura akulIna bana jAte haiN| kisI gA~va meM eka vidvAn brAhmaNa rahatA thaa| vaha yajana, yAjana, adhyayana, adhyApana Adi nirantara SaTkarma kiyA karatA thaa| use apanA vizvAsa kA sthAna mAna kara eka tapasvI apanI dhotI usake yahA~ chor3a kara tIrtha-yAtrA ke lie calA gyaa| vaha tapasvI devadatta tapa ke prabhAva se dIrghAyuSI 42 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hokara bhI tIrthayAtrA kiyA karatA thA / eka samaya usa yajJapAThI brAhmaNa ne apanI mRtyu nikaTa jAnakara apane putra ko kahA - 'he putra ! yaha dhotI tapasvI devadatta yahA~ chor3a gayA hai, vaha kabhI bhI Akara mA~ge to yaha dhotI use de denA / ' pitA kI mRtyu ke pazcAt vaha brAhmaNa putra apanA nirvAha karane meM bhI asamartha ho gayA aura kumhAra kA dhaMdhA karane lagA / idhara vaha devadatta tapasvI dhotI lene ke lie vahA~ AyA aura usa yajJapAThI brAhmaNa kA ghara pUchane lagA / pUchate-pUchate vaha vahA~ pahu~cA, kintu usa ghara meM kumhAra kA kAma hote dekhakara vaha ulTe paira punaH tIrthayAtrA ke lie cala diyA / kumhAra ke kAma se bhI usakA gujArA na hone para vaha mAla Dhone vAlA bana gyaa| idhara vaha tapasvI devadatta vApisa dhotI ke lie vahA~ AyA aura makAna pUchate-pUchate vahA~ pahu~cA kintu vahA~ bhAra-vAhaka ko dekhakara ulTe paira vApisa tIrthayAtrA ke lie cala diyA / idhara vaha brAhmaNaputra arthAt bhAravAhaka anta samaya meM apane putra ko kahane lagA- he putra ! tapasvI kI yaha dhotI paramparA se apane yahA~ surakSita hai, vaha kabhI Ave to use de denaa| idhara bhAravAhaka vaha brAhmaNaputra saMyoga se rAjA kA sevaka bana gayA / pahale ke samAna hI tapasvI vahA~ AyA aura usako anya kArya karate dekhakara vaha puna: yAtrA ke lie cala par3A / vaha brAhmaNa kA pautra bhI mRtyu ko prApta huA aura usakA putra grAmahaTTaka arthAt grAma meM vyApAra karane vAlA banA / vaha tapasvI puna: vahA~ AyA aura usako isa prakAra kA kArya karate dekha kara mana meM khinna huA aura apanI dhotI ko saMbhAla kara, puna: vahIM chor3akara yAtrA ke lie cala pdd'aa| vaha grAmahaTTaka vaidika brAhmaNoM ke samparka se caturvedI brAhmaNa bana gayA aura yajana, yAjana karane lagA / zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 43 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idhara ghUmate-ghUmate vaha tapasvI punaH vahA~ AyA aura usake ghara para vaidika karmakANDa yajana-yAjanAdi dekhakara atyadhika prasanna huaa| usako prasanna mudrA meM dekhakara usa brAhmaNa ne kahA - Apa itane harSa se pAgala kyoM ho gaye? usa tapasvI ne usake pitAmaha se lekara Aja taka kA vRtAnta kahA aura bolA - 'tumhAre pitAmaha vaidika SaTkarma kiyA karate the aura Aja tumheM bhI usI karma meM kArya karatA dekhakara maiM harSa se pAgala ho gayA huuN|' vaha tapasvI usake yahA~ se apanI dhotI le kara bolA - 'jisa prakAra kI paristhiti hotI hai usI prakAra kA mAnava kA AcAra bana jAtA hai ata: isameM uttama, madhyama aura jaghanya kA vicAra nahIM karanA caahie| aisA kahakara vaha tapasvI Age calA gyaa| 35. acche-bure kA sUcaka. rAjA bhojarAja ne apanA antima samaya nikaTa jAnakara samasta dArzanikoM ko bulAyA aura sabako yathA-yogya sammAnita kara unakI upasthiti meM hI apane mantriyoM ko kahA - 'maiMne apane jIvana meM puNya kArya bahuta kama kiye haiM aura pApa kArya adhika meM kiye haiM, ata: Apa loga mere maraNa ke pazcAt mere eka hAtha ko kAlI syAhI se pota denA aura dUsare hAtha para thor3e se candana kA lepa kara denaa|' rAjA ke ukta mantavya ko sunakara mantriyoM ne kahA - Apa isa prakAra kA nirdeza kyoM de rahe haiM? rAjA bhojarAja ne uttara diyA - mere donoM hAthoM ko isa prakAra dekhakara loga bure kAryoM se bacakara acche kArya karane lageMge, acchAI aura burAI kA vicAra karane lgeNge| kucha samaya pazcAt bhojarAja kI mRtyu huii| mantriyoM ne bhojarAjA kI icchAnusAra hI eka hAtha ko kAlA aura eka hAtha ko candanayukta bnaayaa| antima saMskAra ke lie saba loga use le gye| rAjA ke donoM hAthoM ko 44 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhAlA bhinna-bhinna prakAra ke kAlimAlipta aura candanalipta dekhakara logoM ne kahA - rAjA ne isa prakAra apane donoM hAthoM ko kyoM pota diyA? mantriyoM ne kahA - rAjA ki abhilASA thI ki kAlI syAhI se putA huA hAtha dekhakara loga pApa kAryoM se baceM aura candanalipta hAtha dekhakara sadkAryoM meM pravRtta hoN| rAjA kI dUradarzitA dekhakara loga bure kAmoM se bacakara acche kAma karane lge| 36. hAtha kA diyA huA hI kAma AtA hai. jhAllo vATikA ke mahArAja chala ne apane jIvana meM kabhI denA sIkhA hI nahIM thA aura na kabhI apane hAtha se dAna hI diyA thaa| antima samaya meM dAna dene kI usakI icchA huii| usane apane putroM se kahA - mere pAsa gAyoM kA jhuNDa, ghor3oM kI pracuratA aura rathoM kA saMgraha hai| maiM ina sabakA dAna karanA cAhatA huuN| yaha sunakara rAjaputroM ne mantrI Adi ke sAtha vicAra-vimarza karate hue kahA - 'bur3hApe meM pitAjI kI mati calI gaI hai, isa prakAra se ve saba kucha luTA deMge, ata: isakA pratikAra karanA Avazyaka hai|' parAmarza ke pazcAt yaha nirNaya liyA gayA ki jaba bhI pitAjI isa prasaMga ko cher3eM to usa samaya unake samakSa yahI kahA jAe - 'pitAzrI ! abhI ApakI bImArI ke kAraNa hama saba sevA meM vyasta ho rahe haiM, ataH Apa jo kucha bhI dAna denA cAhate haiM, usakI pUrti hama Apake pazcAt kara deNge|' isa prakAra kaha-kaha kara pitA ko jhA~sA dete rhe| rAjA kI mRtyu ho gii| rAjaputroM ne eka dAnA bhI dAna meM nahIM diyaa| isIlie yaha kahA jAtA hai - 'apane hAthoM se jo diyA jAtA hai, vahI apanA hotA hai pIche kI santAna kucha nahIM karatI hai balki maraNa ke pazcAt putroM meM saMgharSa aura vighaTana ho jAtA hai| phalataH dene kI kalpanA hI nahIM utthtii|' zubhazIlazataka 45 For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. mAtA dvArA dharma-mArga dikhalAnA. vaTaprada nagara kA mantrI sAraMga DIzAvAla gotrIya thaa| vaha mithyA dharma kA AcaraNa karane vAlA thaa| usakI mAtA jaina dharma kA pAlana karane vAlI thii| eka dina mAtA ne putra se kahA - 'vatsa! tuma mithyA dharma kA AcaraNa kara rahe ho| sarva darzana mAnya jaina dharma kA AcaraNa kyoM nahIM kara rahe ho? jaina dharma kA aura vItarAga kI upAsanA ke binA mukti prApta nahIM hotI hai| maiM to aba mauta ke kinAre baiThI huuN| mere maraNa ke pazcAt tuma dharmazAlA meM jAkara jaina sAdhuoM ko vandana avazya karanA aura unase samparka rkhnaa|' putra sAraMga ne uttara diyA - 'he mAtA ! tuma cintA mata kro| jaisA tumane kahA hai, vaisA hI maiM kruuNgaa|' mAtA kI mRtyu ke pazcAt sAraMga ne apane vacanoM kA pAlana nahIM kiyA aura mithyA dharma kA AcaraNa karane lgaa| svargavAsa ke pazcAt usakI mAtA svarga meM devI bnii| putra-sneha ke kAraNa usako pratibodha dene ke lie rAtri meM usake kamare meM prakaTa huI aura eka zloka likha kara diyA tathA kahA - 'he putra ! maiM tumheM kisI dharma kA pAlana karane ke lie bAdhita nahIM kara rahI hU~ kintu merA yaha kathana hai jo isa zloka kA yukti-saMgata artha kara de usI mArga/dharma kA anusaraNa krnaa|' aisA kahakara vaha devI mAtA antardhyAna ho gii| usa zloka ko prAptakara, par3hakara vaha cintanazIla ho gayA, svayaM artha nikAlane kA prayatna karane lagA kintu asaphala rhaa| usake pazcAt apane nagara ke vidvAn, dUsare nagara ke vidvAnoM se samparka kiyA kintu koI bhI isa zloka kA artha na kara paayaa| anta meM vaha udAsa ho kara siddhapura nagara meM virAjamAna tapAgacchAdhipati devasundarasUri ke pAsa jAkara usa zloka kA artha puuchaa| kAmakAntaM vrajai sthAnaM, zizirA vApaya zrute / atroditaM mataM grAhyaM, tvayA putraantdrshnaat|| isa zloka ke pUrvArddha meM gUDha rUpa se gumphita varNAkSaroM mataM jainaM zivAya te arthAt jaina mata tere lie zivakArI ho aura isa dharma ke mata ko tuma svIkAra krnaa| jaba devasundarasUri ne isakA artha batalAyA to vaha zubhazIlazataka 46 For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atyanta prasanna huA aura usane jaina dharma ko svIkAra kara samyaktvadhArI zrAvaka bnaa| zatruJjaya tIrtha para bhagavAn RSabhadeva kI stuti karate hue 'vaha mahinA dhanya hai, vaha dina dhanya hai aura vaha pakSa dhanya hai' bhAva pUjA meM saMlagna huA aura devatAoM ke dvArA bhI calAyamAna nahIM huA / 38. rAma nAma se patthara tairate haiM. eka dina phiroja suratrANa ne mukunda paNDita se kahA- maiM mahAn hU~ yA rAma mahAn hai? mukunda paNDita ne kahA patthara ma~gavAiye, jala meM DAliye, Apako uttara prApta ho jaayegaa| parIkSaNa ke lie suratrANa ne jala meM patthara ddaalaa| vaha patthara jala ke tala bhAga meM calA gayA / -- suratrANa ne kahA - kyA kAraNa hai? tuma bhaya mata karo ! saca batAo / mukunda paNDita - rAjan ! rAma ke ananya bhakta hanumAn Adi ne rAma kA nAma lekara jala meM patthara/zilAe~ pheMkI, ve zilAe~ jala meM tairane lagI aura ye patthara Apane pheMkA, jo DUba gyaa| kahA bhI hai ye majjanti nimajjayanti ca parAMste prastarA dustare, vArddha vIra( ? ) taranti vAnarabhaTAn saMtArayante'pi ca / naite grAvaguNA na vAridhiguNA no vAnarANAM guNAH, zrImaddAzaratheH pratApamahimA so'yaM samujjRmbhate // arthAt - samudra meM vizAla patthara pheMkane para kaI patthara samudra ke tala meM cale jAte haiM, kaI usake Upara tairate rahate haiM / vAnara subhaTa usI samudra ko pAra kara lete hai, dUsaroM ko bhI pAra karavA dete haiN| yahA~ na patthara meM vaha zakti hai aura na samudra meM vaha sAmarthya hai tathA na vAnara hI sakSama haiN| vastutaH dAzarathI putra zrIrAma ke nAma kA pratApa hai jo patthara bhI taira jAte haiM 1 39. samayocitta buddhi cAturya. eka dina eka bakare ne apanI mA~ bakarI se kahA - he mA~! divAlI ke dina mere donoM sIMgoM ko sajA denA / zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 47 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bakarI ne samayocitta buddhi kA prayoga karate hue, usake dila ko rakhate hue uttara diyA - he putra ajaya ! Asoja sudi navamI yadi vighna rahita bIta jAyegI to maiM tere sIMgoM ko avazya hI sajA duuNgii| usI vArtA ke daurAna zikAra ke lie Aye hue rAjA bhIma ne yaha bAta sunii| bhIma ke hRdaya meM karuNA bhAva jAgRta hone se usane yaha nirNaya liyA - 'maiM dazaharA parva para kisI jIva kI bali nahIM dU~gA, kintu paramparA kA pAlana karate hue jIvoM ke sthAna para anya miThAI Adi kI bali avazya car3hAU~gA / ' 40. A~kheM mUMda jAne ke bAda? eka cora rAjA bhoja ke mahaloM meM corI karane ke lie pahu~cA / prayatna karake jaise-taise vaha usa mahala meM pahu~ca gayA jahA~ rAjA bhoja so rahe the / usane dekhA ki rAjA bhoja jaga rahe haiM aura bArambAra nimna zloka ke 3 pAdoM kA uccAraNa kara rahe haiM - cetoharA sadbAndhavAH valganti arthAt - citta ko haraNa karane vAlI saundaryavatI aura rUpavatI taruNiyA~ jinake bagala meM hoM, samasta parivAra vAle jinakI icchAnusAra calate hoM, sahRdaya evaM kulIna mitrajana hoM, madhura bhASI naukara-cAkara hoM aura jisakI senA meM hAthiyoM kA jhuNDa tathA vegavAna ghor3e hoM 48 svajano 'nukUlaH, yuvatayaH praNayagarbhagirazca dantinivahAstaralAsturaGgAH, bhRtyAH / kintu isa zloka ke cauthe caraNa kI pUrti nahIM ho pA rahI thii| isI udher3abuna meM mahArAjA bhoja karavaTeM badalate hue isa zloka ke tIna caraNoM kA uccAraNa kara rahe the| cora corI karane AyA thA / vaha bhI vidvAn thA usase rahA nahIM gayA aura jhaTapaTa bola uThA - 'sammIlane nayanayorna hi kiJcidasti' netra baMda ho jAne ke bAda kucha bhI zeSa nahIM rahatA hai / arthAt - jIvana samApti ke bAda saba kucha samApta ho jAtA hai| zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA cauMkA! aura paharedAroM ko kahakara use bandhana meM DalavA diyaa| rAjA kI cauthe caraNa pUrti kI samasyA hala ho gaI thii| bhoja prasanna thaa| ataH prAtaH kAla rAjasabhA meM usa cora ko bulA kara dhanAdi pradAna kara sammAnita kiyaa| 41. Ayu prati kSaNa ghaTatI jAtI hai. eka samaya mahAmantrI zrI vastupAla stambha tIrtha (khambhAta) gye| vahA~ ke loga unakA kuzala-kSema pUchane ke lie aae| mantrI vastupAla ne kuzala-khema kA uttara dete hue kahA - lokaH pRcchati me vArtA, "zarIre kuzalaM tv'| kutaH kuzalamasmAka-mAyuryAti dine dine|| arthAt - Apa loga pUchate haiM "ApakA zarIra to kuzala hai" kintu Apa loga socie, vicAra karie merI Ayu pratidina aura pratikSaNa ghaTatI jA rahI hai, batalAie - merA zarIra kaise kuzalamaya hogA? 42. vastu tolane meM chala-kapaTa. kisI nagara meM vyApArI seTha sAmAna becane kA dhaMdhA karatA thaa| dete samaya meM aura lete samaya meM tarAjU kI DaNDI meM hera-phera kara bA~ToM meM chalakapaTa kA vyApAra karatA thaa| usane apane bA~ToM ke nAma - eka puSkara, do puSkara, tIna puSkara, cAra puSkara, pA~ca puSkara rakhe the| vaha janatA ko ThagatA thA, logoM se adhika letA thA aura kama mAtrA meM detA thaa| isa prakAra chalakapaTa kA vyApAra karate hue bahuta dhana ikaTThA kiyA kintu usake durbhAgya se samApta hone vAle prati varSa meM kabhI to usake ghara aura godAma meM Aga laga jAtI thI, kabhI cora lUTa lete the aura kabhI rAjA daNDa ke rUpa meM grahaNa kara letA thaa| gharavAle vicAra karane lage - yaha kyA ho rahA hai? / __ seTha kI choTI putravadhU ne apane cintana meM yaha pAyA - seThajI ! kUTa vyavahAra/chala-kapaTa ke dvArA hI dhana ko bar3hAte haiN| zubhazIlazataka 49 For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usa choTI bahU ne jo nyAyopArjita dhana thA, usa dhana kA sone kA golA banAkara samudra meM DAla diyaa| kisI maccha ne anAja kA piNDa samajha kara bhakSaNa kara liyaa| machalImAra ne macchoM ko pakar3ate hue use pakar3a liyA aura usa maccha ko pakAne kI dRSTi se mAra diyaa| usa maccha ke peTa se vaha golA niklaa| macchamAra ne samajhA ki yaha vajana karane kA sera arthAt bATa hai| apane gA~va meM isakA upayoga seTha hI karatA hai ataH usako lA kara de diyaa| yaha dekhakara choTI bahU ne kahA - he sasurajI! nyAya aura zuddha mArga se vyavasAya karate hue hama yadi lakSmI ko pheMka bhI deM taba bhI vaha lakSmI apane Apa yahA~ calI AtI hai| isakA udAharaNa Apake samakSa hai| ataH Apase nivedana hai ki vyApAra meM chala-kapaTa choDa kara zuddha dRSTi se vyApAra kareM to apane ghara kI lakSmI bhI sadA ke lie sthira ho jaayegii| kisI bhI prakAra se naSTa nahIM hogii| seTha kI A~kheM isa udbodhana se khulI aura usI dina se usane kapaTapUrNa vyavahAra chor3akara zuddha dRSTi se vyApAra karanA cAlU kiyA aura usakI lakSmI sthira ho gaI tathA vaha zrImanta bana gyaa| 43. vipadA meM samaya-yApana hI zreSTha hai. kauzAmbI nagarI meM zatAnIka nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI mahArAnI kA nAma mRgAvatI thA, jo gaNarAjya ke saMcAlaka mahArAjA ceTaka kI putrI thii| eka samaya rAjya sabhA meM baiThe hue mahArAjA zatAnIka ne dUta ko kahA - batalAo ! jo hamAre deza meM na ho aura dUsare ke pradeza meM ho? dUta ne hAtha jor3akara kahA - mahArAja Apake rAjya meM citrasabhA/ citrazAlA nahIM hai| rAjA ne usI kSaNa citrasabhA banAne kA kAryakrama prArambha kara diyA aura 100 citradhArakoM ko niyukta kiyaa| vahA~ soma citrakAra citrazAlA kA nirmANa kara rahA thaa| kisI samaya usane mahArAnI mRgAvatI ke pairoM ke agUMThe ko dekha liyA aura kalpanA se zubhazIlazataka 50 For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usakA citra banAnA prArambha kiyaa| saMyoga se mRgAvatI kA citra banAte samaya usake guhya sthAna ko citrita karate hue syAhI kA dhabbA gira jAtA thaa| use bArambAra haTAne kA prayatna bhI kiyA, kintu vaha nahIM httaa| eka samaya mahArAjA zatAnIka usa citrazAlA kA nirIkSaNa karane aaye| nirIkSaNa karate samaya mRgAvatI ke citra para unakI dRSTi pdd'ii| guhya sthAna para kRSNa bindu ko dekha kara rAjA socane lagA - 'isa citrakAra ne nizcita rUpa se merI patnI ke gupta sthAna ko dekhA hai ata: yaha bAta koI bhI samajha pAye isake pUrva hI isa citra ko aura citrakAra ko naSTa kara denA caahie|' rAjA ne tatkAla hI soma citrakAra ko mArane kA hukma de diyaa| usI samaya anya aneka citrakAroM ne Akara rAjA se nivedana kiyAmahArAja! isakA hanana mata kro| isako devatA kA varadAna hai ki kisI bhI vastu ke eka aMza ko dekha letA hai to vaha pUrNa citra kA nirmANa kara sakatA hai| pUrva kathAnaka sunAte hue kahA - sAketanapura meM sUrapriya nAma kA eka yakSa huA thaa| prati varSa usakA citra banAyA jAtA thaa| vaha usa citra aura usa citrakAra ko mAra DAlatA thaa| yadi koI citrakAra kisI varSa citra na banAtA to vaha nagara ko naSTa karane ke lie AmAdA ho jAtA thaa| aisI dazA meM sAketanapura ke rAjA ne yaha Adeza nikAlA ki prati varSa bArI-bArI se isa yakSa kA citra banAyA jaae| citrakAroM ke nAma kI ciTikAe~ banAkara ghar3e meM DAlI jAtI thii| jisake nAma kI ciTikA nikalatI usako majabUrI meM usa yakSa kA citra banAnA par3atA thaa| eka samaya eka bur3hiyA ke putra kA nambara A gyaa| usa samaya usakI mAtA rone lgii| saMyoga se usa samaya citrakAra soma bhI vahA~ pahu~ca gyaa| bur3hiyA ke rone kA kAraNa puuchaa| mAtA ne ghaTanA sunaaii| soma ne kahA- 'he mAtA ! tuma ciMtA mata karo, maiM tumhAre putra kI rakSA kruuNgaa|' usa soma citrakAra ne zuddha hokara mukhakoza bA~dhakara chaTha (do upavAsa) kI tapasyA karate hue yakSa kA citra banAnA prArambha kiyaa| usake vyavahAra se yakSa prasanna huA aura usane kahA - citrakAra ! maiM prasanna hU~, vara maaNgo| zubhazIlazataka 51 For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citrakAra ne anurodha kiyA - he deva! Apane kahA hai to maiM Apase vara mA~gatA hU~ ki bhaviSya meM Apa kisI kI jIva hiMsA na kreN| yahI vara mujhe caahie| yakSa ke punaH kahane para citrakAra ne kahA - maiM kisI ke zarIra kA aMza mAtra bhI dekha lU~ to usake sampUrNa zarIrAvayava kA citra banA sakU~, aisI zakti mujhe pradAna kreN| yakSa ne prasannatA se svIkAra kiyA aura varadAna ko kAryarUpa meM pariNata kiyaa| yaha vahI citrakAra soma zarmA ApakI citrazAlA meM kAma karane AyA hai| isane mahArAnI ke caraNoM kI aMguliyA~ yA aMgUThA dekha liyA hogA, usI yakSa ke varadAna svarUpa isane mahArAnI kA pUrNa citra banA diyaa| isameM citrakAra kA koI doSa nahIM hai| ata: ise daNDa na deN| rAjA, rAjA hI hotA hai, haThI hotA hai, mana-maujI hotA hai| rAjA ne isa bAta kA parIkSaNa karane ke lie apanI sevikA kA kevala aMgUThA dikhAyA aura kahA - isakA citra bnaao| citrakAra ne hU-bahU citra banA diyaa| rAjA camatkRta huA, kintu ghamaMDa meM Akara usa citrakAra kA aMgUThA aura eka aMgulI kaTavA DAlI aura use nikAla diyaa| usI citrakAra soma zarmA ne mRgAvatI kA dUsarA citra banAkara caNDapradyotana rAjA ko dikhlaayaa| caNDapradyotana usa citra para mohita ho gayA aura rAjA zatAnIka ko kahalAyA - tumhArI mahArAnI hamAre antapura kI zobhA banegI, ataH hameM arpaNa kara do| yadi tuma mere zarta svIkAra nahIM karate ho to yuddha ke lie taiyAra rho| mahArAjA zatAnIka ne usakI mA~ga ko asvIkAra kiyA, phalataH mAlavadezAdhipati caNDapradyotana apanI senA lekara kauzAmbI nagarI aayaa| mahArAja zatAnIka ne apane ko kamajora samajha kara nagara ke daravAje baMda kara diye| caNDapradyotana kI senA ne durga ko cAroM tarapha se ghera liyaa| isI bIca 52 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatAnIka rAjA kI mRtyu ho gii| mRtyu kAla ke pazcAt hone vAle samasta kArya nipaTAne ke bAda mRgAvatI ne gahana cintana kiyA aura isa vibhISikA se bacane ke lie mArga khojA / usane caNDapradyotana ko kahalAyA -maiM tumhe cAhatI hU~, kintu mere pati kI abhI mRtyu huI hai, loka-lajjA kA bhI bhaya hai, ataH mere putra kI rakSA ke lie isa durga ko sudRr3ha banA dIjie, usake bAda maiM Apako svIkAra kara luuNgii| yadi Apane balAtkAra karane kI ceSTA kI to maiM AtmahatyA kara luuNgii| rAjA caNDapradyotana ne socA - 'prema sambandha diloM se hotA hai, balAtkAra se nhiiN| usakI abhilASA pUrNa kara dI jaae| Akhira yaha varAkI jAyegI kahA~?' yaha socakara rAjA ne usa durga ko sudRr3ha evaM majabUta banavA diyA aura nagara ko dhana-dhAnya se pUrita bhI kara diyaa| aisA karane para bhI mRgAvatI usake pAsa nahIM aaii| caNDapradyotana ne yuddha prArambha kiyA, kintu vaha usa durga ko apane adhikRta karane meM samartha na ho skaa| isI madhya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kauzAmbI nagarI padhAre / unakA Agamana sunakara rAjA caNDapradyotana aura kauzAmbI kI mahArAnI mRgAvatI bhI unako vandana karane ke lie vahA~ pahu~ce / vandana ke pazcAt bhagavAn mahAvIra kA upadeza sunaa| dezanA sunane ke bAda mahArAnI ne prabhu se nivedana kiyA - bhagavan ! maiM ApakI ziSyA bananA cAhatI huuN| Apa mujhe dIkSA pradAna kreN| mRgAvatI ke isa svarUpa ko dekhakara caNDapradyotana kA kAmajvara bhI zAnta ho gayA aura usane mRgAvatI se apane vAsanAjanya aparAdha ke lie kSamA-yAcanA kii| mRgAvatI ne use kSamA kiyaa| mRgAvatI ne bhagavAn mahAvIra ke pAsa dIkSA grahaNa kii| caNDapradyotana bhI bhagavAn aura mahAsatI mRgAvatI ko namaskAra kara apane rAjya kI ora lauTa gyaa| 44. vidyAbhimAnI zrIdharAcArya. zrIdharAcArya nAmaka jyotiSa zAstra ke eka ullekhanIya vidvAn the| trizatI Adi granthoM kA nirmANa karane para usake anta meM apanA nAma likhakara zubhazIlazataka 53 For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garva ke sAtha nimna zloka bhI likhA karate the : uttarataH suranilayaM, dakSiNato malayaparvataM yaavt| prAgaparodadhimadhye, no gaNakaH shriidhraadnyH|| arthAt - uttara dizA meM himAlaya parvata hai, dakSiNa dizA meM malaya parvata hai, pUrva aura pazcima meM samudra hai| inake madhya meM zrIdhara ke samAna anya koI gaNaka/jyotiSa zAstra kA vidvAn nahIM hai| ___kavi ne apanA viruda sarasvatI-putra rakhA thaa| eka samaya devI sarasvatI ne vicAra kiyA - 'aho! yaha vidvAn hone para bhI mUrkha hai, isalie vyartha meM garva karatA hai|' isalie brAhmI (sarasvatI) ne bur3hiyA aurata kA rUpa dhAraNa kara zrIdharAcArya ke pAsa AI aura kahA - tuma saba kucha jAnate ho, maiM kucha bhI nahIM jAnatI, ata: eka aura do kitane hote hai? mere prazna kA uttara do| zrIdhara ne kahA - eka aura do, tIna hote hai| devI ne kahA - aisA nahIM kahate, soca kara kho| taba zrIdhara ne kahA - eka aura do, bAraha hote hai| yaha bhI uttara ThIka nahIM hai| zrIdhara bolA - o bur3hiyA! tuma pAgala dikhAI detI ho, jo tuma itanA bhI nahIM jAnatI ho| maiMne jo kucha bolA, vaha asatya nahIM ho sktaa| devI ne kahA - vatsa! eka aura do ikkIsa hote hai| jyotiSa zAstra ke anusAra 'aMkAnAM vAmato gatiH' arthAt aMkoM kI gati ulTI hotI hai| ulTI gaNanA karane para ikkIsa kI saMkhyA AtI hai| yaha sunakara zrIdharAcArya sira dhunane lagA aura vicAra kara kahA - he mAtA! tuma kauna ho? devI ne kahA - maiM kAzmIra deza vAsinI sarasvatI devI huuN| tumhArA ghamaNDa cUra karane ke lie hI maiM yahA~ AI huuN| zubhazIlazataka 54 For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIdhara ne kahA - he mAtA! maiMne kauna sA ahaMkAra kiyA? devI ne kahA - 'uttarataH suranilayaM' yaha zloka hI tumhAre ghamaNDa kA kAraNa hai| zrIdharAcArya mastaka jhukA kara bole - he mAtA! Apa apane svarUpa ko prakaTa kareM, mere sAtha chala na kreN| usI samaya sarasvatI apane nija svarUpa meM prakaTa huii| vAgdevI kA yaha rUpa dekhakara zrIdhara uThA aura devI ke caraNoM meM girakara bolA - he mAtA! maiM mUrkha hU~ isalie maiMne garva kiyaa| devI ne kahA - he putra ! Age se tuma ghamaNDa mata karanA / ahaMkAra ke kAraNa hI prANI isa loka aura paraloka meM duHkhI hotA hai| kahA hai : jJAnaM madadarpaharaM mAdyati yastena tasya ko vaidyaH / amRtaM yasya viSAyati tasya cikitsA kathaM kriyte|| arthAt - jJAna ahaMkAra kA haraNa karane vAlA hai, yadi jJAna hI garva kA kAraNa banatA hai to usakA nivAraka vaidya kahA~ mila sakatA hai? yadi amRta hI viSa kA rUpa dhAraNa kara letA hai to usakI cikitsA kaise kI jA sakatI hai? vidyayaiva mado yeSAM, kArpaNyaM vibhave sti| teSAM daivAbhibhUtAnAM, slilaadgnirutthitH|| arthAt - vidyA se hI jinako ahaMkAra ho jAtA hai, aura vaibhavazAlI hone para bhI kRpaNa kahalAtA hai taba daivayogya se yahI mAnanA hogA ki pAnI meM hI Aga laga gii| ___ isa prakAra sarasvatI devI ke vacana sunakara zrIdharAcArya ne garva kA tyAga kiyaa| 45. kUTa praznoM dvArA garva-haraNa. mahArathI kRSNadvaipAyana vyAsajI ne mahAbhArata ke anta meM yaha zloka likhA hai: zubhazIlazataka 55 For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahaM vedmi zuko vetti, saMjayo vetti vA (nvaa)| bhArataM bhAratI vetti, devo jAnAti keshvH|| arthAt - maiM jAnatA hU~, zuka jAnatA hai, kaha nahIM sakatA ki saMjaya jAnatA hai yA nahIM, sarasvatI bhArata (mahAbhArata) ko jAnatI hai aura deva kezava ko jAnate haiN| dakSiNa samudra se 114 yojana dUra uttara dizA sthita ayodhyA nagarI meM rahane vAlA jaina kumbhakAra (kumhAra) giranAra parvata para tIrtha kI yAtrA karane ke lie aayaa| vahA~ maharSi kRSNadvaipAyana kA Azrama thaa| unake ziSya se vaha kumbhakAra milaa| bAtacIta ke daurAna ziSya ne kahA - hamAre guru saba kucha jAnate hai, sarvajJa haiN| kumbhakAra socane lagA - 'sarvajJa ke binA koI bhI vyakti saba kucha nahIM jAna sakatA hai|' yaha socakara vaha kumbhakAra vyAsajI ke samIpa gayA aura pUchA - Apake dvArA racita mahAbhArata kathA kA pati/nAyaka kauna hai? vyAsajI ne uttara diyA - yudhiSThira Adi isa kathA ke nAyaka haiN| kumbhakAra ne punaH puchA - draupadI ke sAtha unakA kyA sambandha hai, kyA nAtA hai? yaha sunakara vyAsajI ne uttara diyA - maiM nahIM jaantaa| punaH kumbhakAra ne kahA patizvazu ratAjyeSThe ptidevrtaa'nuje| madhyameSu ca pAJcAlyA-stritayaM tritayaM trissu|| arthAt - pati kA bar3A bhAI jyeSTha kahalAtA hai, vaha sasura tulya hotA hai| pati kA choTA bhAI devara hotA hai| ataH tInoM ke madhya meM rahA huA (tRtIya liGgadhArI) arjuna hI pAJcAlI/draupadI kA pati hai| 56 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha sunakara vyAsajI khar3e hue aura hAtha jor3akara boletvameva viduro dhImAn, tvameva dhrmishekhrH| tvameva vandanIyo'si, tvamevAsi klaanidhiH|| arthAt - tuma buddhimAna vidura ho, tuma hI dharmaniSTha mAnavoM meM zekhara ho, tuma hI vandanIya ho aura tuma hI kalAnidhi kRSNa ho| ahaM mUo'smi mUDho'smi, garvavAn pApavAn punH| kRtaghno'smi niSkalo'smi, nirguNo'smi ca kumbhkRt|| arthAt - he kumbhakAra! tumhAre samakSa maiM murkha hU~, mUr3ha hU~, ghamaNDI hU~, pApI hU~, kRtaghna hU~, kalArahita hU~ aura nirguNa huuN| 46. atithi satkAra. zrIpura nagara meM dhanaseTha nAma kA eka bar3A vyApArI rahatA thaa| usake bahuta svajana sambandhI the| usakI patnI kA nAma dhanavatI thaa| putra kA nAma kamala thA aura usakI patnI kA nAma kamalA thaa| saMyoga se mAtA-pitA ke svargavAsa ho jAne para kamala kA vyApAra kramaza: ThaNDA par3a gayA arthAt Arthika dRSTi se vaha kamajora ho gyaa| kamala ke ghara meM bahuta mehamAna Ate the| kamala kI patnI kamalA guNavatI thI aura pati ke hitoM kA dhyAna rakhatI thii| vaha pati ke dvArA bulAe gaye samasta AgantukoM kA svAgata aura bhakti karatI thii| eka samaya apanI patnI ko dubalI-patalI dekha kara kamala ne kahA kiM dIsasi pie saMpai, dubbalA sugunnaavhe| jaM te atthi aNUMraDUM, taM pUremi kheh|| arthAt - he guNadhAriNI priye! Ajakala tuma bahuta durbala dikhAI detI ho| tuma dila khola kara kaho, maiM tumhArI vAMchA ko pUrNa kruuNgaa| ghari Avai ghari maggiTThia, piya tumha naamgunnehiN| tiNi kAraNi hUM dUbalI, jhUrauM raatidiiehiN|| zubhazIlazataka 57 For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usakI patnI kamalA ne uttara diyA - he priya! apanA ghara mArga ke bIca meM par3atA hai aura tumhAre guNoM se AkarSita hokara, tumhArA nAma lekara mehamAna Ate haiN| maiM unakI acchI taraha se mehamAnavAjI nahIM kara pAtI, isI kAraNa maiM dubalI hU~ aura rAta-dina jhUratI rahatI huuN| usake bAda una donoM ne mehamAnoM kI acchI taraha sevA kii| dhana kI ora bhI nahIM dekhaa| phalataH mukti yogya puNya kA urpAjana kiyaa| 47. buddhi kA cAturya. - koI manuSya mArga para calatA huA jaMgala meM pahu~ca gyaa| jaMgala meM use eka bhAlU milaa| manuSya kI gaMdha pAte hI vaha bhAlU usa puruSa ko mArane ke liye daudd'aa| tatkAla hI usa puruSa ne usake kAna pakar3a lie| bhAlU ke kAna pakar3a kara vaha calane lgaa| bhAlU jaba bhI usa para AkramaNa karatA, usI samaya vaha puruSa usake donoM kAnoM ko maror3ane lgtaa| kAnoM ko maror3ate samaya saMyoga se usake pAsa jo sikkoM kI thailI thI. vaha phaTa gaI aura kaI sikke jamIna para gira ge| saMyoga se usI samaya usake pIche-pIche koI puruSa A rahA thaa| usane yaha dRzya dekhA, taba usane prathama puruSa ko kahA- tuma aisI kauna sI vidyA kA prayoga kara rahe ho, jisase kI bhAlU tumhAre adhIna ho gayA? prathama puruSa ne kahA - jaba bhI yaha bhAlU AghAta karane ke lie prayatna karatA hai to maiM isake kAna maror3a detA huuN| kAna maror3ane para usase sikke girate jAte haiN| yaha sunakara dUsarA AdamI bolA - yadi aisA hai to yaha bhAlU mujhe de do| maiM bhI kucha sikke prApta kara luuN| pahalA AdamI bolA - maiM isa bhAlU ko tumhe kaise de sakatA hU~? dUsare ne kahA - tuma kRpAlu ho, kRpA kara yaha bhAlU mujhe de do| prathama puruSa ne vaha bhAlU usako de diyaa| vaha dUsarA puruSa usa bhAlU ke kAna maror3ane lgaa| zubhazAlazataka 58 For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isI bIca pahale AdamI ne pIche jAkara apane jo sikke gire the, unako ikaTThe kara lie aura vApasa usa AdamI ke pAsa Akara bolA - are bhAI! tuma isa bhAlU ke kAna maror3a rahe ho, tumhe kucha sikke mile yA nahIM? vaha dUsarA AdamI bolA - jaba bhI maiM isake kAna maror3atA hU~, yaha mujhe sikke denA to dUra rahA balki mujhe mArane ke lie prayatna karatA hai| taba pahale AdamI ne kahA - chor3a do isa bhAlU ko| yaha sunakara dUsare AdamI ne kahA - bhAlU ke kAna pakar3A huA maiM na to chor3ane kI sthiti meM hU~ aura na le jAne kI sthiti meM, kyoMki isako chor3ate hI yaha mujhe khA jaayegaa| isa prakAra vaha dUsarA AdamI lakIra kA phakIra bana kara bhAlU ke pakar3A rahakara hI kramazaH duHkhI ho gyaa| pahalA AdamI apanI caturatA se apane sikke lekara ghara pahu~ca gayA, sukhI huaa| 48. utkRSTa sukha-duHkha kahA~ hai?. eka samaya mahArAjA kumArapAla ne AcArya hemacandra se nivedana kiyAbhagavan ! saMsAra meM atyadhika sukha aura atyadhika duHkha kahA~ para hai| kahA~ sarvadA sukha hai aura kahA~ sarvadA duHkha hai? AcArya hemacandra ne kahA - anuttaravimAnAttu nAdhikaM vidyate kvcit| saptamaM narakaM muktvA duHkhaM nAstyadhikaM vcit|| arthAt - anuttara vimAnavAsI jinakI AyuSya 33 sAgaropama hai, ve bahuta sukhI haiM aura sAtavIM naraka vAle nArakI jIva jinakI AyuSya 33 sAgaropama hai, ve atyanta du:khI haiN| karmabandhana se mukta jIva janma, jarA, mRtyu ko samApta kara siddha banakara atyanta sukha kA bhoga karatA hai aura saMsAra meM rahane vAlA prANI sarvadA atyanta duHkha ko prApta hotA hai| isa kAraNa se isa jIva ko sadA zreSTha puNya kArya karane cAhie, pApa karma nahIM karane caahie| zubhazIlazataka 59 For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49. nArI ke vazIbhUta prabhAcandra. candrapura nagara meM guru zrIdhara rahatA thaa| usake ziSya kA nAma prabhAcandra thaa| eka dina prabhAcandra ne kahA - bhagavan ! maiM sarva vidyAoM meM niSNAta ho gayA huuN| yadi ApazrI Adeza deM to jo pUrvagata zruta sAhitya saMskRta meM hai, usako maiM prAkRta bhASA meM badala duuN| guru ne kahA - bhagavad vANI ko badalane ke vicAra hI pApapUrNa haiM, ataH tumhe pArAMcit prAyazcitta diyA jAtA hai| prabhAcandra bolA - bhagavan ! isa pApa se merA kaise nistAra hogA? guru ne kahA - kisI rAjA ko pratibodha dene para, tumhArA pApa se nistAra hogaa| vaha prabhAcandra zrIpura ke rAjA zrIdhara ko pratibodha dene ke lie claa| rAjA bhI usakI yogyatA dekhakara apanI putrI ko par3hAne ke lie usako sauMpa diyaa| usa rAjyakanyA ko bharata nATyazAstra Adi par3hAte-par3hAte una donoM meM prema sambandha sthApita ho gayA, zArIrika sambandha bhI ho gyaa| rAjA ko saMdeha hone para unake caritra kA parIkSaNa karane ke lie gupta rUpa se rAtri meM aayaa| prabhAcandra ko saMdeha ho gayA aura usane yaha kAvya kahA aho saMsArajAlasya, viparItaH kriyAkramaH / na paraM jaDa [la] jantUnAM, dhIvarasyApi bndhnm|| arthAt - aho! saMsAra--jAla kA kaisA viparIta kAryakrama hai, jahA~ jalacara jIvoM kI apekSA dhIvara bhI jAla meM pha~sa jAtA hai| yaha sunakara rAjA ne apanI putrI usI ko pradAna kara dI arthAt usI ke sAtha vivAha kara diyaa| kramazaH ziSya ke isa garhita svarUpa ko guru ne bhI sunA aura khinna hokara nimna padya kahA - saMsAre hayavihiNA, mahilArUveNa maMDiaM kuuddN| bajjhaMti jANamANA, ayANamANA na bjhNti|| 60 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt - saMsAra meM yaha dekhA jAtA hai ki jAnakAra manuSya bhI bhAgya viparIta hone para mahilA ke rUpa- jAla meM baMdha kara vinAza ko prApta hotA hai aura isake viparIta jJAnI mana se bhI isa kUTa baMdhana meM nahIM pha~satA hai / isake uttara meM ziSya ne nimna zloka likhakara guru ke pAsa bhejA tAvanmahattvaM pANDityaM, yAvat jvalati nAGgeSu, hataH kulInatvaM arthAt - pANDitya, kulInatA aura viveka kA mahattva tabhI taka hai| jaba taka ki kAmadeva ke bANoM se mAnava ke pratyeka aMga dagdha nahIM ho jAte / nAnyaH nAnyaH guru kI zikSA ko bhI amAnya karatA huA jaba vaha bhoga - lipsA meM DUba gayA taba guru ne socA : kutanayAdAdhi-rvyAdhirnAnyaH sevakato duHkhI, nAnyaH vivekitA / paJceSupAvakaH // - kSayA''mayAt / kAmukato'ndhalaH // arthAt - saMsAra meM kuputra se bar3hakara koI Adhi nahIM hai, kSaya roga se bar3hakara koI vyAdhi nahIM hai, parAdhInatA se bar3hakara koI duHkha nahIM hai aura kAma - jvara se bar3hakara koI andhakAra nahIM hai 1 - prabhAcandra sAMsArika sukha bhogoM meM AkaNTha DUba jAne ke kAraNa apanI samasta vidyAoM ko bhUla gayA, mUrkha ho gayA / kahA hai : bhrAtaraM tathA / nArIsakto janastAtaM, pitaraM vidyAM na vindate lakSmI vAniva kvacideva tu // arthAt - jo manuSya nArI meM Asakta ho jAtA hai, vaha apane pitA, cAcA, bhrAtA aura vidyA ko bhI pahacAna nahIM pAtA / lakSmImAna hote hue kadAcit usakA durupayoga kara baiThatA hai / bhI isa prakAra kucha loga nArI ke hAva-bhAva meM lubdha hokara apane karaNIya aura akaraNIya kRtyoM ko bhI nahIM pahacAna pAte haiM / zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 61 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50. vyaMga kA prabhAva. padmapura meM lakSmIdhara nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake aneka mantrI the| vaha rAjA yAcakoM ko dila kholakara dAna detA thaa| eka samaya mantriyoM ne rAjA se nivedana kiyA - he rAjan! isa prakAra mukta-hasta se dAna dene para rAjya bhaNDAra khAlI ho jaayegaa| yathA tathA prajAH sarvAH prapIDya vibhvshcirm| melitaH kiM mudhedAnIM vyyte'rthiprdaantH|| arthAt - he rAjan! yena-kena prakAreNa bahuta kAla taka prajA kA utpIDana karake jo Apane koza ko samRddha kiyA hai, vaha yAcakoM ko dAna dekara kyoM barabAda kara rahe haiM? mantriyoM kI bAta rAjA ke samajha meM AI aura rAjA ne uttara diyA - 'jo paNDita viziSTa zloka racanA ke dvArA merA manoraMjana karegA, usI ko maiM dAna dUMgA, anya kisI ko nhiiN|' rAjA ke isa nirNaya ke pazcAt aneka vidvAn kaviyoM ne zreSTha kAvyoM kI racanA kara rAjA ko prasanna karanA cAhA, para rAjA prasanna nahIM huaa| isa prakAra dAna-prathA banda hone para kisI kavi ne prAtaH kAla ke samaya rAjA ko jAkara yaha padya sunAyA : uttiSTha nRpazArdUla! mukhaM prakSAlayasva ttH| yadA bhASayate (?) kurka-stadA raatrirvibhaavrii|| arthAt - he nRpazArdUla! TaH ho cukA hai ataH dantadhAvana snAnAdi kreN| jaba kurka bolatA hai taba rAtri vilaya ho jAtI hai| yaha sunakara rAjA bolA - mukhAdi kA prakSAlana karo, isameM Ta: akSara nirarthaka pratIta hotA hai / kavi ne kahA - yahA~ kurka zabda kA jo Ta vidyamAna hai, ataH yaha nirarthaka nahIM hai| isa prakAra zabda-lakSaNA se rAjA ko usane prasanna kiyA aura vipula dAna prApta kiyaa| 62 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51. binA vicAre kArya karanA. vRddhapura nagara meM mukunda nAma kA brAhmaNa rahatA thaa| usake kRSNa nAma kA putra thaa| eka dina mukunda ne dekhA ki eka sUara apanI guphA meM jAkara apanI dAr3hoM se bhUmi ko khodatA thaa| usa khodI huI reta meM use sikkA najara aayaa| mukunda ne use le liyaa| dUsare dina bhI use sikkA milaa| isa prakAra lagAtAra 7 dinoM taka use mudrAe~ prApta hotI rhiiN| pratidina kA yaha dRzya usakA putra kRSNa bhI dekhatA thaa| ___ kisI dina kisI kAma se kRSNa ke pitA mukunda ke gA~va cale jAne para kRSNa ne socA - 'sUara pratidina bhUmi ko khodatA hai, usameM se mudrAe~ prApta hotI hai, to nizcita hI yahA~ kucha dhana honA caahie| ataH usa jamIna ko khodane para mujhe bahuta dhana prApta hogA, to apane isa TUTe-phuTe jhopaDe ke sthAna para nayA ArAmadAyaka makAna banavA luuNgaa|' aisA socakara usane sUara ke usa sthAna ko khoda ddaalaa| sUara ne jhapaTA mArA aura usane usa sUara kI hatyA kara dii| guphA ko bahuta DhUMDhane para bhI use kucha nahIM milaa| kRSNa jisa samaya yaha akaraNIya kArya kara rahA thA, usI samaya usakA pitA mukunda vahA~ A gayA aura pUchA - tuma kyA kara rahe ho? putra ne kahA - dhana ke lie prayatna kara rahA huuN| pitA ne kahA - mUrkha! tumane vyartha hI isa sUara kI hatyA kara dii| sukaroM ke rahane ke aneka sthAna/guphAe~ hotI haiN| kauna jAnatA hai ki kisa guphA meM vaha rahatA hai, kisa guphA se vaha nikalatA hai? tumane vyartha hI usako mArakara Ate hue dhana para lAta mAra dii| mAyA milI na rAma! isa akRtya se vaha putra duHkhI huaa| pitA bolA - jo honA hotA hai, vahI hotA hai| kahA hai:yasya yAdRgsvabhAvaH syAt, jAyate so'nyathA nhi| vakraM pucchaM punaH kena, saralIkriyate kvacit? zubhazIlazataka 63 For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt - jisakA jaisA svabhAva hotA hai, vaha badala nahIM sktaa| kisI ne kutte kI pucha ko sIdhI kI hai? binA vicAre jo kArya karatA hai, vaha anarthakArI hotA hai| kahA hai :sahasA vidadhIta na kriyA-mavivekaH paramApadAM pdm| vRNute hi vimRzyakAriNaM, guNalabdhAH svayameva smpdH|| arthAt - binA vicAre koI kArya sahasA nahIM karanA cAhie kyoMki aviveka ApadAoM kA sthAna hai| soca-vicAra kara kArya karane vAlA guNa aura sampadA ko prApta karatA hai| binA vicAre kArya karane vAle ve donoM pitA-putra AjIvana duHkhI rhe| 52. AcAra hI kula kA dyotaka hai. kisI nagara meM madana nAma kA brAhmaNa rahatA thaa| usake gaurI nAma kI patnI thii| unake zrIdhara nAma kA putra thaa| yuvAvasthA meM Ane para vaha vidyA grahaNa karane ke lie dUsare dezoM meM gyaa| zrIpura meM rahane vAle gadAdhara nAma ke vidvAn ke pAsa rahakara zrIdhara ne 14 vidyAoM kA adhyayana kiyaa| usako guNavAna aura vidvAn samajha kara gadAdhara paNDita ne apanI lar3akI kA vivAha usake sAtha kara diyaa| daheja meM bahuta dhana bhI diyaa| kucha samaya bAda bahuta dhana aura apanI patnI ke sAtha vaha zrIdhara apane pitA ke pAsa bar3e mahotsava ke sAtha phuNcaa| kucha samaya ke pazcAt zrIdhara ke putra huaa| janmotsava manAyA aura vardhamAna nAma rkhaa| barAbarI ke lar3akoM ke sAtha vaha vardhamAna khelane lgaa| eka dina unake ghara ke A~gana meM rAja-putra aura vaNik-putra Adi bhI krIr3A karane lge| vaNik-putra dhUlI kA bAjAra banAkara sAmAna becane lgaa| brAhmaNa-putra apanI kalpanAoM ke AdhAra para marI huI bhaiMsa ko kheMcane lgaa| isa prakAra unheM aneka prakAra kI krIr3A karate hue dekhakara vaha madana socane lagA - 'yaha brAhmaNa-putra vardhamAna isa prakAra kI krIr3A kyoM kara rahA hai?' Azcaryacakita hokara madana ne zrIdhara ko pUchA - kyA tumhArI patnI hArajana kI lar3akI hai? yaha jAnakArI lekara mujhe btaanaa| zubhazIlazataka 64 For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiMne madana ne ekAnta meM apanI patnI ko pUchA - tumane mere sAtha vivAha kiyA, putra bhI huA, tumhAre sAtha maiMne aneka prakAra ke bhoga bhoge| aba tuma satya batAo ki tuma kisakI putrI ho? / usane kahA - maiM pUrva meM cANDAla kula meM utpanna huI thii| maiM jaba 5 varSa kI thI to mere mAtA-pitA kuTumba ke sAtha pradeza cale gye| vahA~ mere mAtA-pitA kI mRtyu ho gii| maiM akelI raha gii| bahuta du:khI huI aura kisI devakula meM jAkara rahane lgii| eka roja gadAdhara brAhmaNa isa devakula meM Ae, mujhe dekhA aura pUchAtuma kauna ho? maiMne kahA - maiM brAhmaNa kI lar3akI huuN| mere mAtA-pitA mara gaye hai, merA koI AsarA nahIM hai| yaha sunakara santAnarahita gadAdhara brAhmaNa mujhe apane ghara le aae| putrI ke samAna merA lAlana-pAlana kiyaa| usa gadAdhara ke tuma priya ziSya hone ke kAraNa unhoMne tumhAre sAtha merA vivAha kara diyaa| yaha hai merI khaanii| dUsare dina zrIdhara ne apane pitA madana ko patnI ke sAtha huI sArI bAtacIta sunaaii| donoM ne Apasa meM vicAra-vimarza kiyaa| bheda na khula jAe isalie dharma zAstroM/purANoM kA Azraya liyA aura nirNaya kiyA - pahale bhI to kaI cANDAla brAhmaNa hue haiN| kahA hai : kaivartIgarbhasaMbhUto, vyAso nAma mhaamuniH| tapasA brAhmaNo jaat-stsmaajaatirkaarnnm|| arthAt - pUrva meM bhI kaivaTa kI lar3akI se utpanna vyAsa nAma ke mahAn muni hue haiM, kintu ve apane tapa ke bala se brAhmaNa kahalAye, ataH janmajAta jAti kA mAnanA vyartha hai| zazakI garbhasambhUto, RSyazRGgo mahAmuniH / tapasA brAhmaNo jaat-stsmaajjaatirkaarnnm|| zubhazIlazataka 65 For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt - bhUtakAla meM bhI zazakI ke garbha se utpanna RSyazRGga nAma ke mahAmuni hue haiM, kintu ve apane tapa ke bala se brAhmaNa kahalAye, ata: janmajAta jAti kA mAnanA vyartha hai| maNDUkIgarbhasambhUto, mANDavyazca mhaamuniH| tapasA brAhmaNo jaat-stsmaajjaatirkaarnnm|| arthAt - pUrva meM bhI meMr3hakI ke garbha se utpanna mANDavya nAma ke mahAmuni hue haiM, kintu ve apane tapa ke bala se brAhmaNa kahalAye, ataH janmajAta jAti kA mAnanA vyartha hai| urvazIgarbhasambhUto vaziSThazca mhaamuniH| tapasA brAhmaNo jaat-stsmaajaatirkaarnnm|| arthAt - bhUtakAla meM bhI urvazI devAMganA ke garbha se vaziSTha nAma ke mahAmuni hue haiM, kintu ve apane tapa ke bala se brAhmaNa kahalAye, ataH janmajAta jAti kA mAnanA vyartha hai| ata: AcAra hI pradhAna hai, kula yA jAti nhiiN| kahA bhI hai:AcAraH kulamAkhyAti, dezamAkhyAti bhaassitm| sambhramaH snehamAkhyAti, vapurAkhyAti bhojnm|| arthAt - AcAra-vyavahAra hI kula ko prakaTa karatA hai, bolI hI deza ko prakaTa karatI hai, saMbhrama hI sneha ko prakaTa karatA hai aura zarIra sauSThava hI bhojana ko prakaTa karatA hai| ata: una donoM ne yaha nirNaya liyA ki isa sambandha ko kisI ke sAmane prakaTa nahIM kiyA jaae| 53. pada, deza aura kAla ke anusAra hI upacAra. jo jisa prakAra ke mAnasa/vyAdhi vAlA hotA hai, usako usI prakAra kA upadeza yA auSadhI denA caahie| zubhazIlazataka 66 For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIpura meM candra nAma kA rAjA rAjya karatA thA, vaha dayAvAna thaa| usake yahA~ IMdhana lAne vAlA eka karmacArI/naukara thaa| eka dina rAjA ne dekhA ki usa naukara kI eka A~kha meM phUlA par3A huA hai| rAjA ne karuNA utpanna hone se apane 500 vaidyoM ke Age kahA - isa dhana-rahita naukara ke netroM kA phUlA Apa nikAla deN| unameM se eka vaidya ne jIrNa-zIrNa purAnI kuTiyA ke tIkSNa aura purAne tRNoM ko ma~gavAkara unako jalAyA, usakI bhasma banAI aura usa garIba naukara kI A~khoM meM usa bhasma kA aMjana lgaayaa| do-tIna bAra aMjana karane para usakI A~khoM kA phUlA samApta ho gyaa| yaha dekhakara rAjA hRdaya meM prasanna huA aura parIkSaNa hetu apane netroM meM nakalI phUlA dikhA kara vaidya se kahA - mere A~khoM meM phUlA par3a gayA hai, isako dUra kreN| vaidya ne svIkAra kiyA aura motI Adi zreSTha jAti ke ratnoM kI bhasma banAkara rAjA ko dI aura kahA - isako A~khoM meM lagAne se yaha phUlA dUra ho jaayegaa| yaha dekhakara rAjA ne kahA - dIna-hIna garIba kA to tRNa bhasma se hI phUlA dUra ho gayA aura merA phUlA dUra karane ke lie ma~hageM ratnoM kI auSadha kA prayoga kyoM? he vaidya! isa garIba ke phUle ko dUra karane meM to Apane dUsarI auSadha kA prayoga kiyA thA aura mere lie Apa bahumUlya auSadha kA prayoga kara rahe haiN| vaidya ne uttara diyA - rAjan ! jo jaisA hotA hai, usake lie usI prakAra kA upacAra karanA par3atA hai| garIba kA upacAra koDiyoM meM hotA hai aura bar3oM kA upacAra unake anurUpa mahaMgI auSadhiyoM se karanA par3atA hai| nahIM to bar3A AdamI usa auSadha para vizvAsa bhI nahIM kregaa| rAjA ne pUrvavat apane netra dikhAte hue kahA - vaidya Apane ThIka kiyaa| Apa deza-kAla ko dhyAna meM rakhakara ucita vyavahAra karane vAle ho| rAjA ne usa vaidya ko alaMkAra Adi pradAna kara sammAnita bhI kiyaa| zubhazIlazataka 67 For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54. nuskhA likhanA hI kyA upacAra hai? vIrapura nagara meM bhUpar3a nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake rAjya meM 500 vaidya the| maNaka nAma kA eka vyakti rAjA kA manoraMjana karatA rahatA thaa| samasta vaidyoM ko apanI-apanI vidyA kA ghamaNDa thaa| usa ghamaNDa ko dUra karane ke lie vaha maNaka soca-vicAra kara eka vaidya ke samIpa gayA aura bheMTa meM nAriyala aura kucha rupaye rakha kara kahA - mere sira meM bhayaMkara darda hai, isako tatkAla hI dUra kiijie| vaidya ne tatkSaNa hI nuskhA likha kara de diyaa| isa prakAra gupta rUpa se samasta vaidyoM ke ghara jAkara, nAriyala Adi bheMTa kara, apanI zirovedanA prakaTa kara sabase nuskhe likhavAtA rhaa| sabane alaga-alaga auSadhopacAra likhaa| maNaka ne samasta nuskhoM kI davA eka kAgaja para likhI aura rAjA ke Age usa kAgaja ko rakhakara kahA - mahArAjA ! ye vaidya loga kucha nahIM jAnate, ghamaNDa meM cUra rahate haiM, bImAra kA acchI taraha parIkSaNa bhI nahIM karate haiN| rAjA ne yaha sunakara kahA - he vaidya logoM! kyA Apa loga roga kA nidAna bhI acchI taraha nahIM kara pAte haiM? vaidyoM ne uttara diyA - hama loga samyak prakAra se bImArI kA nidAna karate haiM aura usake pazcAt hI upacAra karate haiN| taba maNaka ne vaidyoM dvArA pRthak-pRthak likhita nuskhe sAmane rakhe aura rAjA se kahA - he rAjan ! ye vaidya loga mere jaise adhikAra sampanna vyakti kI bImArI ko pakar3a nahIM sake aura roga ko jAna nahIM sake to ye loga sAmAnya garIba AdamiyoM kA kyA nidAna/upacAra kareMge? maiM mUrkha hU~, maiMne yaha prayoga kiyA hai ata: Apa mujhe daNDa deN| ina logoM ne rupaye/phIsa lekara bhI mere siradarda ko nahIM jAna ske| rAjA ne usI samaya yaha Adeza diyA - Apa vaidya logoM ne maNaka se 68 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jitane bhI rupaye liye haiM, usake 10 guNA rupayA pradAna karo anyathA bandIkhAne kI havA khaao| rAjA kA hukma aura bandIkhAne ke bhaya se samasta vaidyoM ne maNaka se jo kucha liyA thA usakA 10 guNA dekara apanA piNDa chudd'aayaa| 55. ayogya kA rAjA banane para prajA kA damana. __candrapura nagara se dhana nAma kA seTha apane naukara ke sAtha paradeza kI ora claa| bIca meM eka jhAr3a ke nIce seTha ArAma karane lagA aura usakA naukara usa seTha kI paga-campI karane lgaa| bAteM karate hue sevaka ne kahA - seThajI ! saMyoga se yadi Apa rAjA bana jAe~ to rAjya kA pAlana kaise kareMge? ___ seTha ne kahA - maiM tujhe maMtrI banAU~gA aura sArI prajA ko sukhasampanna bnaauuNgaa| majAkiyA lahaje meM seTha ne bhI naukara se pUchA - kadAcit karma-yoga se yadi tuma rAjA bana jAo to rAjya kA pAlana kaise karoge? naukara ne kahA - billI ke bhAga se yadi chIMkA TUTa jAe aura maiM rAjA bana jAU~ to samasta prajAjanoM ko duHkha ke sAgara meM DUbo duuNgaa| kramazaH seTha aura naukara Age cle| AkismAt aisA saMyoga banA ki lakSmIpura kA aputrIya rAjA mara gayA thaa| mantriyoM Adi ne hAthI ko adhiSThita kara nagara aura nagara ke bAhara ghumAyA aura bhAgya se usa adhiSThita hAthI ne seTha ke naukara campaka ke gale meM mAlA DAla dii| vaha naukara campaka rAjA bana gyaa| usane socA - yaha seTha sArI jindagI merA mAlika rahA hai aura maiM isakA naukara / yadi yaha bheda khula gayA to loga mujhe dhikkAra kI najaroM se dekheMge, ataH maMtrI ko bhejakara seTha ko bulAyA aura lallocappo karake usako maMtriyoM meM mukhya banA diyaa| __usa duSTa campaka rAjA ne rAjA banane ke sAtha hI apanI kSudra pravRtti ke kAraNa janatA para aneka prakAra ke kara lagAye, niraparAdhI sajana logoM ko bhI zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArAgAra meM DhUMsa diyA, kaiyoM ko lohe kI ber3iyoM meM jakar3a diyA aura kaI bhale AdamiyoM kI usane kadara nahIM kii| usake durvyavahAra se prajA atyanta duHkhI ho gii| idhara dIpAvalI parva nikaTa A gyaa| bandIkhAne meM rahe hue logoM ne usa pUrva naukara ke seTha maMtrI ko kahA - varSa bhara kA zreSTha parva dIpAvalI A rahI hai, yadi 3-4 dinoM ke lie hameM bandIkhAne se chor3a diyA jAe, to hama loga apane svajana-mAtA-pitA, bhAI Adi ke sAtha mila kara parva ko manAveM aura AnandapUrvaka sukha ko bhoge| usa maMtrI seTha ne rAjA ko vizeSa Agraha evaM prema se samajhAkara saba logoM ko bandIkhAne se chur3avA diyaa| una logoM bhI apane ghara jAkara svajanoM se milakara unake sAtha dIpAvalI para banI huI miThAIyA~ Adi khAkara sukha kA anubhava kiyaa| isI rAtri meM usa rAjya ke adhiSThita deva ne prakaTa ho kara rAjA ko kazAghAta/cAbUka se mArane lagA aura kahA - 'maiMne tumheM isa rAjya meM rAjA ke rUpa meM isalie sthApita kiyA hai ki tuma prajA ko duHkha-pIr3A pradAna kro| tuma inheM kaise sukhI kara rahe ho? yadi tuma isa jana-samUha ko sukhI karoge to maiM aise hI cAbUka se mAratA rhuuNgaa|' devAjJA prApta kara rAjA prajAjanoM ko pUrva ke samAna hI duHkhI karane lgaa| yaha dekhakara seTha ne kahA - he svAmI ! ina niraparAdha logoM kI piTAI kyoM kara rahe ho? taba rAjA ne rAtri kI ghaTanA sunAI aura kahA - maiM kyA karU~? "ito vyAghra itastaTI" arthAt eka tarapha bagherA hai aura eka tarapha nadI hai| rAjA ke isa vyavahAra ko dekhakara bhAgyavAdI asamartha loga isa prakAra kahane lage - hamAre bhAgya hI kharAba the isalie bhAgya ne isa jaise duSTa ko, rAjA banAyA aura hamane svIkAra kiyA, ata: kisako doSa deN| 70 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chalI ke sAtha chala karanA Avazyaka hai. zrIpura nagara meM candra nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usI nagara meM dhIra nAma kA seTha rahatA thA aura usakI patnI kA nAma dhAriNI seThAnI thA, unake megha nAma kA putra thA / usane dharmazAstra aura karmazAstroM kA adhyayana kiyA / pitA ne usakA vivAha bhI kara diyA thA / eka samaya apane pitA ke samakSa Akara vaha putra bolA- maiM dhanopArjana ke lie videza jAnA cAhatA huuN| kahA hai 56. videze svasya manujA: zaktiM ca prAyo 'rjayanti caritraM prAptAH, jAnanti, arthAt - paradeza meM gayA huA mAnava dhana/aizvarya kA upArjana karatA hai| khuda kI zakti / sAmarthya kA Akalana karatA hai / anya logoM ke caritra aura svabhAva ko bhI jAna pAtA hai| - yasyAsti vittaM sa naraH kulInaH, sa paNDitaH, sa zrutavAnguNajJaH / sa eva vaktA saca mAnanIyaH sarve guNAH kAJcanamAzrayanti // , vaibhvm| dehinAmapi // arthAt jisake pAsa dhana hotA hai, vahI manuSya kulIna hai, vahI paNDita hai, vahI jJAnavAna hai, vahI guNavAna hai, vahI vaktA hai, vahI mAnanIya hai kyoMki duniyA ke sAre guNa isa kAMcana / dhana meM hI nivAsa karate haiN| pitA kI icchA na hone para bhI usane candana kI lakar3I se apane bailagAr3iyoM ko bhara liyA aura prasthAna kI taiyArI kara dii| usa samaya usake pitA ne apane putra ko kahA - yadi tumhArA kusumapura jAnA ho to sAvadhAnI rakhanA kyoMki vahA~ dhUrta bahuta rahate hai, ve chala-prapaMca ke dvArA tumhe Thaga leMge / ata: tuma vahA~ jAne para sabase pahale maNDavikA dukAna lenA aura candana ko sone ke hisAba se Tukar3oM-Tukar3oM meM becanA / putra ne pitA kI bAta svIkAra kI aura vahA~ se prasthAna kiyA / kramazaH prayANa karatA huA kusumapura se 5 kosa pahale hI apanA par3Ava ddaalaa| usI samaya 4 dhUrta usake pAsa aaye| una dhUrtoM ne jahA~ sArthavAha kA zubhazIlata For Personal & Private Use Only 71 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ par3Ava thA, vahI candana kI lakar3iyA~ jalAkara sardI se bacane ke lie tapane lge| isI samaya megha vahA~ aayaa| candana ko jalate dekha kara usane pUchA - Apa loga candana ko kyoM jalA rahe haiM? dhUrtoM ne kahA - hamAre zahara meM candana kaNoM ke bhAva bikatA hai, ata: hama tulaMvA kara kharIda lete haiN| megha ne mana meM socA - maiMne to candana kI kImata sone ke bhAva sunI thI aura isa samaya yaha loga candana kI kImata dhAna kaNa ke hisAba se batA rahe haiN| mujhe kyA karanA cAhie? ___ megha ke utare hue mukha ko dekha kara una dhUrtoM ne kahA - ApakA mukha kAlA kyoM ho gayA? usa sarala svabhAvI megha ne calate samaya pitA ne jo hidAyata/zikSA dI thI, vaha saba unake sAmane kaha ddaalii| taba una dhUrtoM ne kahA - yahA~ candana becane ke lie kauna lAtA hai? yahA~ hama hI kharIdadAra haiM aura hama hI becane vAle haiN| megha ne kahA - yadi Apa candana kharIdeM to maiM Apake sAtha vyApAra kara sakatA huuN| dhUrtoM ne kahA - hama candana kA kyA kareM? hamAre ghara bhI bahuta candana par3A huA hai| yadi tuma candana ko isa nagara meM becanA cAhate to beco, yahA~ ke vyApArI bhI hameM hI deNge| vaha sarala hRdaya megha una dhUrtoM ke cakkara meM A gayA aura anAja ke bhAva se becanA svIkAra kara liyA, sAre samAna kA baTTA lagA diyaa| baTTA lagAne ke pazcAt vaha vyApArI megha nagara meM gayA aura vahA~ candana ko sone ke bhAva meM bikatA dekha usake cehare kA pAnI utara gyaa| kyA karU~? candana to maiM pahale hI beca cukaa| megha cintAkula hokara nagara meM zubhazIlazataka 72 For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghUmatA huA kAmasenA nAmaka vezyA ke ghara para pahu~ca gayA aura apane mana kI vyathA usake sAmane prakaTa kara dii| vezyA ne kahA- tuma yahA~ ke naz2ara nahIM Ate ho, bAhara ke lagate ho| yahA~ bahuta dhUrta rahate haiM aura paradesiyoM ko chalate hai / yadi tuma mere kathanAnusAra kArya karo aura merI buddhi ke anusAra calo to tumhe sArA candana vApasa mila sakatA hai| megha ne kahA - tuma jaisA kahogI, vaisA hI kruuNgaa| vezyA ne kahA - 'tuma vahA~ vApasa jaao| candana ko apane adhIna karate hue una candana ke grAhakoM ko kaho ki pahale Apa kaNa lAo jisase ki maiM unake sAtha vajana karake candana duuNgaa|' yaha sunakara ve dhUrta jvAra ke kaNa lAveM to tuma kahanA - 'hama to paradesI haiN| sone ke bhAva meM candana bikatA hai, yaha jAnakara yahA~ Aye haiN| Apa logoM ne kaNa kahakara isa candana ko grahaNa karane kA saudA kiyA hai to maiM 'kaNa' zabda se motI ke kaNa smjhaa| Apa motI ke kaNa lAIye / jvAra to hamAre nagara meM bhI bahuta haiN|' isa prakAra tumhAre kahane para vivAda paidA ho jAyegA aura usI samaya rAjakIya puruSa tumheM aura una vyApAriyoM ko rAjA ke samakSa le jaayeNge| rAjA nyAyapriya hai| ataH tumhAre candana ko motiyoM ke sAtha taulakara ke vaha tumheM degaa| vezyA kI kahI huI bAtoM ko aMgIkAra karake una dhUrtoM ke sAtha usI prakAra kA jhagar3A kiyA, vAda-vivAda kiyA, hAthApAI huii| rAjapuruSa rAjA ke pAsa le gye| rAjA ke dvArA nyAya karane para vaha megha prasanna huA aura sone ke bhAva meM candana ko becakara karor3apati bnaa| khuzI meM usane bahuta sA dhana kAmasenA vezyA ko dekara use prasanna kiyaa| vahA~ se megha punaH apane nagara meM aayaa| pitA se milA, pitA bhI bahuta prasanna hue| sAta kSetroM meM apanI lakSmI kA upayoga karatA rhaa| apane pitA kA svargavAsa hone para vaha ghara kA mAlika bnaa| dAna dekara dhana kA sadupayoga kiyaa| zatruJjaya Adi mahAtIrthoM kI yAtrA kara muktigamana yogya puNya kA upArjana kiyaa| zubhazIlazataka 73 For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usa megha ke soma nAmaka lar3akA huaa| janmotsava manAyA, par3hA likhA kara hoziyAra kiyA aura usakA vivAha bhI kiyaa| megha seTha ne vairAgya utpanna hone ke kAraNa putra ko ghara kA bhAra sauMpa kara dIkSA grahaNa kI aura karmakSaya kara mukti meM gyaa| 57. bhavitavyatA ke Age kisI kA jora nahIM hai. eka samaya aniruddha rAjA ne guru se nivedana kiyA - bhagavan! pANDava vijJa the, unhoMne yuddha kyoM kiyA? jabaki unake samaya meM hI bhagavAn neminAtha bhI vidyamAna the| ____ guru ne kahA - honahAra/bhavitavyatA ke Age kisI kA vaza nahIM calatA hai| aniruddha ne kahA - yadi sAvadhAnI rakhakara calA jAe, to karma yA bhavitavyatA kyA karegI? guru ne kahA - bhaviSya meM tumheM ye kArya nahIM karane cAhie? yadi karoge to ve tumhAre lie anarthakArI hoNge| ___ aniruddha bolA - bhagavan spaSTa kariye, kauna se kArya nahIM karane cAhie? guru ne kahA - tumheM cAroM dizAoM meM nahIM jAnA caahie| yadi kadAcit aisI sthiti utpanna ho jAe to tuma pUrva dizA kI ora mata jaanaa| yadi pUrva dizA meM bhI jAnA ho jAe to zikAra mata krnaa| yadi zikAra bhI karanA par3e to sUara kA mata karanA / yadi sUara kA zikAra bhI karanA par3e to sUkarI kA zikAra mata krnaa| yadi sUkarI kA zikAra bhI karo to sapheda raMga vAlI kA mata krnaa| yadi sapheda sUkarI kA zikAra bhI karo to usake zava ko ghara mata le jaanaa| yadi tuma usako ghara bhI le jAo to usakA mA~sa mata khaanaa| saMyoga se usa sUkarI kA mA~sa bhI khAnA par3e to usa para pAnI mata pInA / yadi pAnI kI bhI atyadhika abhilASA ho jAe aura pInA par3e to usa para tAmbUla/pAna mata khaanaa| zubhazIlazataka 74 For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aniruddha ne ukta bAteM svIkAra kI aura niyama grahaNa karake apane ghara A gyaa| samaya bItane para vaha apane saba niyamoM ko bhUla gyaa| aMgIkAra kie hue niyamoM ke viruddha sAre kRtya kara ddaale| phalasvarUpa usako kuSTha roga ho gyaa| kuSThi ke rUpa meM usako dekhakara guru ne punaH kahA - karma se koI chUTatA nahIM hai, isake Age kisI kA vaza nahIM cAlatA hai| yaha sunakara aniruddha rAjA jAgRta huA aura vizeSa rUpa se pratidina prazasta puNyotpAdaka satkArya karane lagA aura kramazaH apane karmoM kA nAza kara skaa| kahA hai : katthaI jIvo balio, katthai kammAI huMti bliaaii| jIvassa ya kammassa ya, puvvanibaddhAI vyraaii|| arthAt - kahIM jIva balavAna hotA hai aura kahI karma balavAna hote haiN| jIva aura karma ko pUrva meM baMdhe hue vairAdibhAva bhogane hI par3ate haiN| ataH jagat ke saba jIva karmAdhIna hokara puNya aura pApa ke yoga se isa saMsAra meM sukha aura duHkha prApta karate haiN| 58. atithi-satkAra kA phala. vIrapura nagara meM dhIra nAma kA kauTumbika rahatA thaa| usakI patnI kA nAma madanA thaa| unake sAta putra the| jinake nAma kramazaH isa prakAra the - candra, bhIma, soma, devadatta, dhanadatta, madana aura sAntala / eka samaya sAtoM hI putra apane khetoM meM hala calA rahe the| dhIra ne apanI sAtoM hI putra-vadhuoM ko kheta kI saphAI karane ke lie bheja diyA thA, ve sAtoM hI kheta kI saphAI kara rahI thii| varSoM hone lagI, sAtoM hI bar3a vRkSa ke nIce baiThakara Apasa meM bAteM karane lgii| saMyoga se usI samaya dhIra kauTumbika kheta meM AyA aura bAtoM meM lagI huI sAtoM bahuoM kI bAteM sunane lgaa| zubhazIlazataka 75 For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalI bahU ne kahA- mujhe to saba se bar3hiyA khIra lagatI hai / dUsarI bahU ne kahA- mujhe to ghI se pUrNa khicar3I acchI lagatI hai| tIsarI bahU ne kahA- mujhe to sAlI dhAnya, dAla aura ghI acchA lagatA hai / cauthI bahU ne kahA- mujhe to ghI ke sAtha mU~ga - cAvala acche lagate haiM / pA~cavI bahU ne kahA- mujhe to miThAI acchI lagatI hai / chaThI bahU ne kahA -. mujhe to laDDU acche lagate hai| sAtavIM bahU jo sabase choTI thI, usane kahA ghara meM jo kucha bhI ho, use yAcaka ko dene ke bAda bhojana karanA acchA lagatA hai / jisa prakAra kA ghara meM dhAnya ho, usI se nirvAha karanA acchA hai| dUsare ke yahA~ dekhakara mana meM ucATa honA acchA nahIM lagatA hai, kyoMki saMtoSa hI merA dharma hai / ye sAsa-sasura hamAre haiM, hamAre Upara kRpA hai tathApi hamArA karma hI hamAre lie pradhAna hai| I sAtoM bahuoM kI bAta-cIta dhIra kauTumbika ne sunI aura ghara Akara apanI patnI ko kahA - chahoM bahuoM ko kramazaH khIra, khicar3I, zAlIdAla aura ghI, mU~ga-cAvala aura ghI, miThAI aura laDDU denA, kintu sAtavIM bahU ko khAne meM bacA huA bhojana denA / dhIra kI patnI aisA hI karane lagI, isase sAtavIM bahU bahuta duHkhI ho gaI aura apane pati sAMtala se kahA- merI sAsU khAne meM mujhe bacA khucA anna detI hai, isase maiM mara jAU~gI / 76 yaha sunakara usake pati sAMtala ne kahA - he priye ! tumheM du :khI hone kI AvazyakatA nahIM hai| maiM videza jAkara dhana kamA kara lAU~gA aura tumhArI icchA pUrNa karU~gA / usake bAda vaha sAMtala apanI mAtA ke pAsa gayA aura kahA- maiM dhana - zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamAne ke lie paradeza jAnA cAhatA huuN| maiM bahuta varSoM bAda jaba dhana kamA kara lauTUMgA taba tuma mujhe pahacAna bhI sakogI yA nahIM / usakI mAtA ne uttara diyA jisane nau mahine taka apane peTa meM dhAraNa kiyA ho, kyA usa bacce ko usakI mA~ bhUla sakatI hai ? isake bAda sAMtala rAta ke samaya apanI patnI ke pAsa gyaa| usase kahA maiM bAhara paradeza jA rahA hU~ / yaha jo tumane kAMcalI/blAUja pahana rakhA hai, isako utAranA nahIM / - - gharavAloM se vidAI lekara sAMtala dUsare pradeza kI ora calA / kramazaH calatA huA sAMtala sUryapura nagara ke nikaTa pahu~cA aura vizrAma karane lgaa| idhara, isa sUryapura kA aputriya rAjA mauta kI goda meM calA gyaa| vaha putrarahita thA, isalie gaddI para biThAne ke lie rAjyAdhikAriyoM ne paMcadivyoM ko abhimaMtrita kara hAthI ko nagara meM ghumAyA aura nagara ke bAhara usa abhimaMtrita hAthI ne sAMtala ke gale meM phUloM kI mAlA DAla dii| vaha sAMtala rAjA bana gyaa| usane apanA nAma sahasramalla ghoSita kiyaa| rAjyapAlana karate hue usane 14 rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha kiyaa| rAga-raMga meM apane pUrva mAtA-pitA, bhAIyoM aura patnI ko pUrNa rUpa se bhUla gyaa| kahA bhI hai : sarve, rAjye jA nRNAM mAtApitrAdisodarAH / na citte smRtimAyAnti yato'ndhaM kurute ramA // 1 arthAt - rAjya milane para saba loga apane mAtA-pitA, bhAIyoM Adi ko kabhI yAda bhI nahIM karatA, kyoMki lakSmI use aMdhA banA detI hai I saMyoga se nagara meM varSA bahuta kama huii| loga bhUkhe marane lage, isalie maMtrI ne rAjAjJA prApta kara tAlAba khudavAnA prArambha kiyA / garIbI se trasta logoM ko kAma para lagAyA aura majadUrI meM AdhA sera anAja, ghI, aura eka dramaka, 'eka prakAra kA choTA sikkA' milatA thA / eka bAra tAlAba kI khudAI kA kaisA kAma cala rahA hai, yaha dekhane zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 77 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke lie vaha rAjA vahA~ gyaa| tAlAba kI khudAI karane vAloM ko dekhate hue rAjA ne dekhA ki ina majadUroM meM usakA purAnA sArA parivAra lagA huA hai| socane lagA, kyA se saba mere hI kuTumba vAle haiM? kyA khAne-pIne ke abhAva meM ye saba loga yahA~ majadUrI karane Aye haiM? aho! pUrva meM jaise karma kiye hoM, ve bhogane hI par3ate haiM, usase chuTakArA nahIM mila sktaa| khinna manaska hokara rAjA apane mahala meM A gyaa| dUsare dina tAlAba ke kAma kI nigarAnI karane vAle karmacArI ko yaha Adeza diyA ki khudAI kA kAma karane vAle isa parivAra ke logoM se AdhA kAma hI lenA aura chuTTI kara denaa| dhIme-dhIme una logoM se khudAI kA kAma bhI baMda karavA diyaa| kuTumba kA mukhiyA dhIra socane lagA - rAjA aisA kyoM kara rahA hai? hamase kAma bhI nahIM letA aura majadUrI bhI pUrI detA hai, kintu vaha kisI natIje para nahIM phuNcaa| eka dina rAjA ne dhIra ko kahA- chAcha lene ke lie bArI-bArI se apanI bahuoM ko mere yahA~ bheja denaa| vaha karma kA mArA dhIra bhI rAjA kI kRpA mAna kara chAcha lene ke lie apanI bahuoM ko bhejane lgaa| kramazaH chahoM bahue chAcha lene ke lie rAjaghara meM jaatii| rAjA ke hukma se unheM chAcha mila jAtI thii| jaba sAtavIM choTI bahU chAcha lene ke lie rAjaghara meM jAtI thI to use dUdha athavA dahI milatA thaa| jaba vaha choTI bahU dUdha, dahI lekara apane Dere para jAtI to usakI chahoM jeThAniyA~ kahane lagIM - yaha kuzIlA/duSTa caritravAlI mAlUma hotI hai, na jAne yaha kisa-kisakA ghara mAMDatI phiregI? devara sAMtala kahA~ hai? jIvita hai yA mara gayA, patA nahIM? eka roja jaba choTI bahU chAcha lene ke lie rAjakula meM pahu~cI, usa samaya rAjA sahasramalla khuda usake sAmane pahu~cA aura usane kahA - he strI ! tuma yaha purAnI mailI kucelI kAMcalI utAra pheMko aura naI kAMcalI dhAraNa kro| 78 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha bolI - he rAjan ! tuma janatA kA pAlana karate ho| tumhAre mukha se yaha vANI zobhA nahIM detii| jo tapasvI hote haiM, durbala hote haiM, AsarA rahita hote haiM aura jo proSitabhartRkA (badacalana aurata) hotI hai, unako bhI rAjA apane dharma mArga para sthApita kara detA hai| yadi bAr3a bhI kheta ko khAne laga jAe to usakA rakSaNa kauna karegA? maiM apane pUrva pati jisake sAtha maiMne sAta phere lie haiM, usako chor3a kara kisI ko bhI pati ke rUpa meM svIkAra nahIM kruuNgii| yadi tuma mere sAtha balAtkAra karoge to maiM mauta ko gale lagA lU~gI aura usa hatyA kA Aropa Apa para lgegaa| he rAjan ! Apa prajApAlaka haiM, Apako isa prakAra nahIM karanA cAhie aura isa prakAra kI bolI bhI nahIM bolanI caahie| rAjA ne usako rAjakula meM hI roka liyaa| idhara rAjA ne apane karmacAriyoM ko bheja kara dhIra kauTumbika ko saparivAra vahA~ bulvaayaa| jaba karmacAriyoM ne jAkara dhIra kauTumbika ko calane ke lie kahA, taba vaha dhIra apane lar3akoM se bolA - na jAne rAjA hamAre sAtha kyA salUka karanA cAhatA hai? pahale to isa duSTa rAjA ne hamArI - choTI bahU ko kaida kara liyA, aba hama saba ko bulA rahA hai, hamane rAjA kA kucha bigAr3A to hai nahIM, phira rAjA hamAre pIche hAtha dhokara kyoM par3A hai? kahAvatoM ke anusAra rAjA duSTa hI hotA hai| kahA bhI hai vezyA'kkA nRpatizcauro, niirmaarjaarmrkttaaH| jAtavedAH kalAdAzca, na vizvAsyA ime vcit|| arthAt - vezyA, kuTTinI, rAjA, cora, jala, billI, baMdara, Aga aura kalAla (zarAba banAne vAlA) inakA vizvAsa kabhI nahIM karanA caahie| Darate hue dhIra kauTumbika apane parivAra ke sAtha rAjA ke sAmane hAjira huaa| ____ rAjA ne kahA - tuma loga tAlAba kI khudAI acchI taraha nahIM karate ho, isalie maiM tuma sabako jela meM baMda karavA duuNgaa| zubhazIlazataka 79 For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhIra kauTumbika ne kahA - he rAjan ! hama logoM ne ApakA koI gunAha/aparAdha nahIM kiyaa| phira bhI Apa mAlika haiM, jaisA cAheM, vaisA kreN| rAjA ne una saba ko apane rAjaghara meM Thaharane kA sthAna de diyaa| rAjA jaba svayaM snAna karane baiThA to usake hAtha ke cihnoM, lakSaNoM ko dekhakara dhIra socane lagA - ye lakSaNa to mere lar3ake ke hAtha meM the| kyA merA lar3akA hI rAjA hai? idhara rAjA ne snAna kiyA, sundara-vastra, alaMkAra Adi dhAraNa kiye aura usake pazcAt vahA~ Akara mAtA-pitA, bar3e bhAIyoM aura bar3I bhojAIyoM ke caraNoM meM Dhoka dene lagA, tatpazcAt vaha rAjA apane pitA se bolA - he pitAzrI ! Apa loga to vIrapura meM AnandapUrvaka raha rahe the| Apake ghara meM kisI prakAra kI kamI nahIM thI, phira bhI majadUrI karane ke lie Apa yahA~ kyoM Ae? dhIra kauTumbika bolA - putra ! vIrapura meM akAla para akAla par3atA rahA, hamArA sArA dhandhA caupaTa ho gyaa| ghara kA kAma calanA muzkila ho gayA to hama loga gA~va-gA~va ghUmate hue, majadUrI karate hue, peTa pAlate hue yahA~ aae| rAjA ne apanI pUrva patnI ko paTTarAnI kA darjA pradAna kiyA aura use kahA - he priye ! dAnAdi dekara apane mana ke manorathoM ko pUrNa kro| puNya kA urpAjana kro| apane ghara meM lakSmI kI koI kamI nahIM hai| apanI mAtA se vaha bolA - he mA~ ! tumane pahale kahA thA ki jisako peTa meM pAlA hai, vaha bahuta samaya ke bAda bhI milatA hai to use kaise bhUla sakatI hai? tuma bhUla gaI yA nahIM yaha jAnane ke lie maiMne yaha nATaka racA thaa| isake pazcAt apane chahoM bar3e bhAIyoM ko pA~ca-pA~ca gA~va dekara jAgIradAra banA diyaa| jAgIradAra banane para bhI bar3e bhAI haiM, isa ghamaNDa se rAjA ke sAmane laghutA se peza nahIM Ate the| kahA gayA hai - prAya: dhanavAnoM meM vinaya kA abhAva hotA hai| kahA hai zubhazIlazataka 80 For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakte dveSo jaDe prIti - rucitaM gurulngghnm| mukhe kaTukatAtyantaM, dhaninAM vrinnaamiv|| arthAt - jisa prakAra bukhAra se pIr3ita vyakti ko bhojana burA lagatA hai, jala khArA lagatA hai, bar3oM kI AjJA anucita lagatI hai, mukha kA svAda kar3avA ho jAtA hai usI prakAra dhanavAna loga bhaktoM/sajjanoM se dveSa karate haiM, mUoM se prIti karate haiM, bar3oM kI avahelanA karate haiM aura mukha se atyanta kar3avI bAta karate haiN| una chahoM bhAIyoM kA anyAyapUrNa vyavahAra hone ke kAraNa gA~va ke loga duHkhI ho gaye aura apane ghara-bAra, gA~va chor3akara cale gye| chahoM bhAI vApisa duHkha meM par3a gaye aura svArthavaza lakSmI ke lie choTe bhAI rAjA kI sevA meM laga ge| kahA jAtA hai- "kSINazcandraHsUryaM sevte"| arthAt candramA kI kiraNeM jaba kSINa ho jAtI haiM to vaha sUrya ke Agoza meM calA jAtA hai| rAjA sajjana prakRti kA thA, ataH bhAIyoM ko bhAI mAnakara unako dhana pradAna kiyaa| eka dina usa nagara meM guru mahArAja pdhaare| dharma premI hone ke kAraNa vaha rAjA bhI unake pAsa dharmadezanA sunane ke lie gyaa| dezanA ke bAda rAjA ne guru se dharma kA svarUpa pUchA aura yaha bhI pUchA ki pUrvajanma meM maiMne kyA puNya kiyA thA ki maiM rAjA bnaa| guru ne kahA - pUrva janma meM tuma kamala nAmaka seTha the aura tumhArI patnI kA nAma kamalA thaa| tuma donoM ne guru mahArAja ke pAsa meM dharma sunakara atithi saMvibhAga arthAt apane bhojya padArthoM meM se pUrva meM atithiyoM ko bhojana karavAkara bhojana karane vrata grahaNa kiyA thaa| usa samaya samyaktva aura vrata kA pAlana karane ke kAraNa hI tuma isa janma meM apanI patnI ke sAtha rAjA hue ho| vizeSarUpa se atithisaMvibhAga vrata/atithiyoM kA Adara-satkAra karate hue zuddha dharma kA ArAdhana kara donoM rAjA aura rAnI paMcama devaloka meM gaye aura vahA~ se manuSya loka meM janma lekara karmakSaya kara mukti ko prApta kreNge| zubhazIlazataka 81 For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59. muni kA AtmAlocana ke sAtha satya bhASaNa. kisI nagara meM koI munirAja bhikSA/gaucarI ke lie kisI gRhastha ke ghara meM gye| upAsaka ne una munirAja ko namaskAra kara pUchA - bhagavan ! Apa triguptigupta (manogupti, vAggupti, kAyagupti se surakSita) haiM? munirAja ne kahA- maiM guptiyoM se gupta nahIM huuN| upAsaka ne pUchA - yaha kaise? muni ne kahA - eka samaya, maiM kisI ke ghara bhikSA ke lie gyaa| usa samaya usa gRha ke mAlakina ke veNI daNDa ko dekhakara mujhe apanI patnI kA smaraNa A gayA thaa| isI kAraNa maiM manogupti kA rakSaNa nahIM kara skaa| puna: eka dina bhikSA ke lie maiM kisI seTha ke ghara gayA thaa| usane sanmAnapUrvaka mujhe bhikSA meM kadalI-phala (kele) pradAna kiye| tatpazcAt kisI anya ghara meM bhikSA ke lie gayA usane mujhe pUchA - usa seTha ne Apako kyA dAna meM diyA? __ maiMne sahajabhAva se kaha diyA - usane mujhe kele pradAna kiye| vaha vyakti usa seTha kA virodhI aura duSTa svabhAva kA thA, isalie usane rAjA ke yahA~ jAkara cugalI khaaii| he deva! Apake bagIce meM lage hue kele zrIda seTha ke yahA~ cale jAte hai| rAjA ne kahA - isakI jAnakArI kaise ho sakatI hai? cugalakhora ne kahA - usa zrIda seTha ne ve kele muni ko pradAna kiye haiN| aisA maiMne munirAja ke mukha se sunA hai| isa prakAra ke sarvadA phala dene vAle kele Apake bagIce ke atirikta kahIM ho nahIM skte| kAnoM ke kacce rAjA ne yaha sunakara usa zrIda seTha ko daNDita kiyA, isa kAraNa se mere meM vAggupti bhI nahIM hai / vAggupti ke abhAva ke kAraNa hI vaha seTha vyartha meM hI daNDita huaa| 82 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka samaya jaMgala meM thakAvaTa ke kAraNa maiM vizrAma karane laga gayA thA, usI samaya mujhe nIMda A gii| vahIM (usI jaMgala meM) eka sArthapati Akara ThaharA / rAtri meM usane apane sAthiyoM se kahA - subaha jaldI hI yahA~ se caleMge, isalie khAdya sAmagrI taiyAra kara lo| sArthavAha kI bAta sunakara saba loga khAnA banAne meM laga gye| eka baTohI ne aMdhakAra ke kAraNa eka kinAre jahA~ ArAma karate hue merA sira thA, vahI patthara rakhakara cUlhA banAyA, Aga jlaaii| usase merA sira jala gayA, isI kAraNa mere meM kAyagupti bhI nahIM hai| ina tInoM guptiyoM kA rakSaNa nahIM karane ke kAraNa maiM bhikSA ke yogya bhI nahIM huuN|| muni ke mukha se isa prakAra satyabhASaNa sunakara seTha ne hRdaya meM atyanta prasannatA anubhava kI aura zraddhA-bhaktipUrvaka unako anna dAna diyaa| muni ke satya bhASaNa kA prazaMsA karane para usa seTha ne anuttaravimAnavAsI deva kA sukha arjana kiyaa| munirAja bhI apanI AtmanindA karate hue dIrgha kAla taka cAritra kA pAlana karate hue svargavAsI hue| 60. jhUThA kalaMka denA bhAvi-jIvana ke lie khataranAka hai. no ceva bhAsiavvaM, atthiNA dukkhkaarnnN| aliyaM abhakkhANaM, pesunnaM mmmvehaaii|| arthAt - arthijanoM ko duHkha ke kAraNabhUta, jhUTha, doSAropaNa, cugalI, pITha pIche nindA aura marmabhedana vAkya kabhI bhI nahIM bolane cAhie, kyoMki ye du:kha ke kAraNa haiN| saMto vi hu vattavvo, parassa doso na hoI vibuhaannN| kiM puNa avijamANo, payaDo channo a loass| arthAt - buddhimAnoM ko dUsare meM doSa hone para bhI logoM ke sammukha nahIM kahanA caahie| doSa-rahita hone para bhI logoM ke sammukha pracchanna rUpa se yA prakaTa rUpa se doSa lagAnA kadApi upayukta nahIM hai| zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viarai abbhakkhANaM, iarassa vi jo jaNassa dubuddhii| so garihijai loe, lahai dukkhAiM tikkhaaii|| arthAt - jo durbuddhi dUsaroM kI pITha pIche nindA karatA rahatA hai, doSAropaNa karatA rahatA hai, vaha ugra duHkhoM ko prApta karatA hai| jo puNa jaINa samiANa, suddhabhAvANa bNbhyaariinnN| abbhakkhANaM deI, maccharadoseNa dutttthmii|| arthAt - jo yati ke dazavidha dharma kA pAlana karatA hai, samitiyoM kA pAlana karatA hai, zuddhabhAvapUrvaka brahmacarya kA pAlana karatA hai, usake Upara mAtsarya ke kAraNa koI duSTamati jhUThA kalaMka lagAtA hai| nivvattiUNa pAvaM, pAvei so duhmnnNtN| sIA iva puvvabhave, muNi - abbhkkhaann-daannaau|| arthAt - usa pApa kI AlocanA na karane ke kAraNa vaha AgAmI bhavoM meM usa pApa ke kAraNa ananta duHkha ko prApta karatA hai, jisa prakAra sItA ne pUrvabhavoM meM muni para jhUThA doSAropaNa kiyA thA, usI kAraNa sItA ke bhava meM usane duHkha ko prApta kiyaa| isI bharata kSetra meM miNAlA-kuNDapura nagara meM zrIbhUti nAma kA purohita rahatA thaa| usakI patnI kA nAma sarasvatI thA aura putrI kA nAma vegavatI thii| usa nagara meM eka samaya niraticAra rUpa se mahAvratoM kA pAlana karate hue eka munirAja pdhaare| unhoMne nagara ke bAhara udyAna meM rahate hue pratimAdhAraNa (vizeSa kAyotsarga dhyAna) kii| loga bhaktipUrvaka vahA~ vandana karane ke lie Ane lge| sAdhu kI isa prakAra pUjA satkAra dekha kara purohita kI putrI vegavatI mAtsarya ke kAraNa jhUTha-muTha hI kahane lagI - are! Apa loga isa muNDapAkhaNDI kI pUjA kyoM karate ho? pUjanIya to kevala brAhmaNa-varga hI hai| isa pAkhaNDI ko to maiMne eka aurata ke sAtha krIr3A karate hue dekhA thaa| aisA jhUThA kalaMka usa mani para lgaayaa| 84 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrkha loga usa vegavatI kI bAtoM meM A gae aura usa munirAja kA satkAra banda kara diyaa| muni ne bhI apane prati logoM kI virakti dekhakara patA lagAyA to mAlUma huA ki una para ukta jhUThA kalaMka lagAyA gayA hai| muni ne usI samaya yaha nirNaya liyA - isa jhUThe kalaMka se jinazAsana kI ghora nindA hotI hai aura nimitta kAraNa maiM banatA hU~, isalie maiM yaha pratijJA karatA hU~ ki 'jaba taka maiM isa jhUThe kalaMka se mukta nahIM hoU~gA taba taka bhojana/gaucarI grahaNa nahIM kruuNgaa|' aisI pratijJA kara munirAja kAyotsarga dhyAna meM sthira ho gye| usI samaya zAsana devatA jAgRta hue aura unhoMne - vegavaIe dehe veaNA samuTThiA tivvaa| pAubbhUyA araI sUNaM vayaNaM ca shstti|| vegavatI ke zarIra meM acAnaka hI bhayaMkara vedanA paidA kara dI aura vaha tar3aphar3Ane lgii| tar3aphar3Ate hue use acAnaka hI yaha dhyAna AyA ki maiMne sAdhu para jhUThA doSAropaNa kiyA thaa| pazcAttApa karatI hue vaha sAdhu ke pAsa gaI aura saba logoM ke sAmane hI usane kahA - 'ina sAdhu mahArAja para maiMne jhUThA kalaMka lagAyA hai, usakA kAraNa yahI thA ki maiM inakI pUjApratiSThA ko sahana nahIM kara skii| isalie Apa loga saba mujhe mApha kreN|' yaha kahatI hue vaha muni ke caraNoM meM gira pdd'ii| zAsanadeva ne tatkAla hI use svastha kara diyaa| muni mahArAja se dharma sunakara usane dIkSA grahaNa kii| cirakAla taka saMyama pAlana kiyaa| svargavAsa hone para vaha saudharma devaloka meM devI ke rUpa meM utpanna huii| vahA~ se vaha cyuta hokara rAjA janaka kI putrI banI / kramazaH usakA vivAha dazarathanandana rAmacandra se huA, rAvaNa ne usakA apaharaNa kiyA, yuddha meM rAvaNa ko parAjita kara rAmacandra sItA ko vApasa lAe, usake pazcAt logoM ne usake caritra para saMdeha prakaTa kiyA gayA, agni praveza karane para vaha zuddha satI siddha huii| bhaviSya meM satI sItA ne jinazAsana kI bahuta prabhAvanA kii| zubhazIlazataka 85 For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61. dhyAna kI mahimA. kAyotsarga dhyAna meM saMlagna hone para isa loka-jIvana meM jo phala prApta huA, usa para subhadrA kA udAharaNa diyA jA rahA hai - vasantapura nagara meM jinadAsa nAmaka seTha rahatA thaa| usakI putrI kA nAma subhadrA thaa| campApurI nagarI meM buddhadAsa rahatA thA, vaha subhadrA ke rUpalAvaNya ko dekha kara mohita ho gayA thaa| vaha bauddha dharma kA upAsaka thaa| jaba use yaha jJAta huA ki jinadAsa seTha, jo svayaM jinazAsana ke parama bhakta hai, ve bauddha anuyAyI ko apanI putrI nahIM deNge| ataH chadma rUpa se vaha jaina upAsaka bana gayA, usake dhArmika kArya-kalApoM ko dekhakara svadharmI jAnakara jinadAsa ne apanI putrI subhadrA kA buddhadAsa ke sAtha vivAha kara diyaa| buddhadAsa use campAnagarI le kara A gyaa| buddhadAsa kA sArA parivAra bauddha thA hii| yahA~ buddhadAsa kA kapaTa bharA vyavahAra bhI sAmane A gyaa| dharma ke prazna ko lekara pArivArika kalaha bhI hone lgaa| buddhadAsa ne subhadrA ko alaga kamare meM rakha diyaa| subhadrA ke ghara para bhikSA ke lie jo bhI muni-mahArAja Ate, unako vaha zraddhA aura premapUrvaka bhikSA pradAna karatI thii| usake susarAla vAloM ne logoM ke sAmane yaha kahanA prArambha kiyA - 'yaha duSTA muniyoM se prema karatI hai, dUsare dharma ke sAdhuoM ko anAdara dRSTi se dekhatI hai|' isa prakAra ke Aropa lagane para bhI vaha subhadrA sAdhujanoM kI bhakti se vimukha nahIM huii| eka dina aisA saMyoga upasthita huA ki eka zramaNa subhadrA ke yahA~ gaucarI ke lie aae| munirAja ke A~khoM meM koI phAMsa gira gaI thI, use subhadrA ne apanI jabAna se phAMsa ko A~kha se nikAla diyaa| phAMsa ko nikAlate samaya subhadrA kA lalATa muni ke lalATa ko chU gayA aura subhadrA kA tilaka muni ke lalATa para usakI chApa chor3a gyaa| subhadrA ke sasura ne yaha dRzya A~khoM se dekhA aura use maukA mila gyaa| usane use durAcAriNI batA diyaa| isa ghaTanA se usakA pati buddhadAsa bhI usase virakta ho gyaa| 86 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhadrA ne yaha ghaTanA sunI, use duHkha huA ki maiMne to karuNA-dayA bhAva se hI muni ke A~khoM se phAMsa nikAlI thI, kintu mere caritra para jo lAMchana lagA kara mere dharma kI majAka banAI jA rahI hai, vaha ThIka nahIM hai / janatA isa bAta kA bataMgar3a banAkara mere dharma para apavAda para apavAda lagAte rahegI, isakA parimArjana Avazyaka hai / ataH usane usI rAtri meM kAyotsarga dhyAna kiyA / usake dhyAna ke prabhAva se zAsanadevI ne prakaTa hokara kahA - he subhadre ! daivAnubhAva se prAtaH kAla hI nagara ke sAre daravAje baMda ho jAe~ge / AvAgamana baMda ho jAne kI vajaha se logoM meM hA-hAkAra macegA, usI samaya devavANI hogI ki 'jo bhI pativratA nArI kacce dhAge / sUta meM baMdhI huI cAlanI/ channI meM ku~e se pAnI bharakara nagara ke daravAjoM para chir3akegI aura ve daravAje svata: hI khula jAyeMge, asatI se kadApi nahIM / ' daivAnubhAva se prAta:kAla aisA hI huA, nagara meM hA-hAkara macA, AkAza se devavANI huI, rAjakIya paTaha dvArA udghoSa kiyA gayA ki 'jo bhI nagaravAsI cAhe paTaha kA sparza kara apanA-apanA bhAgya ajamA sakate haiM / ' phalataH pratyeka nArI saubhAgyazAlI banane ke lie ukta kArya ko karane ke lie Age bar3hI kintu sabakI saba asaphala rhii| anta meM subhadrA ne bhI paTaha kA sparza kiyA aura isa kArya ko karane ke lie Age bddh'ii| pArivArika janoM ne usakI khUba haMsI-majAka uDAI aura kahA - 'dekho ! yaha duHzIlA hokara bhI mahAsatI kA svAMga raca kara nagara ke daravAje kholane jA rahI hai / ' logoM ke boloM ko dhyAna meM na rakhakara vaha subhadrA Age baDhI aura kacce dhAge meM baMdhI channI meM ku~e kA jala bharakara nagara ke tInoM daravAjoM para chidd'kaa| daivAnubhAva se tInoM hI daravAje khula gaye / jana-samuha ne mahAsatI kI jaya ho ! mahAsatI kI jaya ho ! yaha kahakara nvaajaa| logoM ne pratyakSa meM camatkAra dekhA, isalie subhadrA ke dvArA gRhIta dharma kI prazaMsA ke pula bAMdha diye aura logoM ne usake dharma ko svIkAra bhI kiyaa| kahA jAtA hai ki zAsanadevatA ke kathanAnusAra usane tIna hI daravAjoM zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 87 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para pAnI chir3akA thA, cauthe para nahIM, ata: Aja bhI nagara kA cauthA daravAjA baMda hI dRSTigocara A rahA hai| subhadrA ke kAyotsarga ke prabhAva se usake dharma kI mahatI prazaMsA huI, subhadrA ke sasurAla pakSa ne bhI apane paramparA-dharma ko chor3akara subhadrA ke dharma ko svIkAra kiyaa| aba vaha sArA parivAra mithyAtva kA tyAga kara, samyaktva ko dhAraNa kara, deva-guru dharma kI ArAdhanA karatA huA puNya kA upArjana karane lgaa| 62. gRhastha-jIvana meM nirmohitA. susthita nAmaka grAma meM gopAla nAma kA kauTumbika rahatA thaa| usake guNavatI nAma kI patnI thii| unake putra kA nAma kAlaka thA aura putravadhu kA nAma kAmadevI thaa| parivAra kA pratyake sadasya Apasa meM itanA snehazIla thA ki kisI ke binA koI bhI rahanA nahIM cAhatA thaa| isI kAraNa sabhI loga sammilita parivAra ke rUpa meM rahate the aura kisI bhI prakAra kI arthavAMchanA ke vazIbhUta hokara paradeza jAnA bhI pasanda nahIM karate the| eka samaya isI grAma meM AcArya dharmaghoSasUrijI padhAre aura unhoMne dharmadezanA dete hue saMsAra kI anityatA dikhAte hue kahA - ego'haM natthi me koi, nAhamannassa kssii| evamadINamaNaso, appaannmnnusaasii|| arthAt - maiM ekAkI hU~, merA koI nahIM hai aura na maiM kisI kA huuN| isa prakAra adainya mana ke sAtha apanI AtmA ko anuzAsita kreN| eka samaya varSAkAla meM kheta meM hala calAne ke lie gopAla apane kuTumba ke sAtha gyaa| isI bIca meM svarga meM rahe hue kisI deva ne dUsare deva se kahA - Aja ke isa yuga meM gopAla kuTumba ke sAtha rahatA huA bhI jisa anAsakta/nirmohI bhAva se rahatA hai, usa prakAra kA koI dUsarA vyakti dRSTigoTara nahIM hotaa| 88 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ donoM devoM meM bAta Age bar3hI aura donoM hI usakA parIkSaNa karane ke lie manuSya loka meM aae| eka ne sarpa kA rUpa dhAraNa kara hala calAte hue usake putra ko Dasa liyaa| putra cetanA-rahita hokara jamIna para gira pdd'aa| apanI putra kI isa prakAra kI maraNAsanna dazA dekhakara bhI usake pitA Adi parivAra ne zoka-sUcaka ronA-dhonA nahIM kiyaa| usI samaya dUsare deva ne manuSya kA rUpa dhAraNa kara gopAla ko kahAgopAla evaM usake parivAra ke logoM! yaha maiM kyA dekha rahA hU~? ApakA putra mRtyu kI goda meM calA gayA aura Apa loga rudana bhI nahIM kara rahe haiN| pitA ne uttara dete hue kahA - anAhUto mayA yAto, na mayA preSito gtH| yathA''yAtastathA yAtaH kA tatra parivedanA // arthAt - nA maiMne isako bulAyA thA aura na mere kahane para gayA hai / jaisA AyA thA vaisA hI calA gyaa| isameM mAnasika vedanA yA ronA-dhonA kyA hai? usakI mAtA ne kahA - ekavRkSasamArUDhA, nAnArUpA vihnggmaaH| prAtardizo dizaM yAnti, kA tatra privednaa|| arthAt - eka vRkSa para aneka jAtiyoM ke pakSI cAroM dizAoM se Akara rAtri nivAsa karate haiM aura prAtaH hone para ve pakSI apanI icchAnusAra dasoM dizAoM meM cale jAte hai| jisa prakAra vRkSa ko pIr3A nahIM hotI, usI prakAra hameM manovedanA kyoM ho? kAlaka kI patnI ne kahA - pRthakpRthasthite kASThe, apare tttiniiptau| saMyujyete viyujyete, tatra kA pridevnaa|| arthAt - samudra ke kinAre aneka prakAra ke kASTha pRthak-pRthak rUpa se haiM, kisI kA kisI ke sAtha saMyoga hotA hai, kisI kA kisI ke sAtha zubhazIlazataka 89 For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viyoga hotA hai to usameM samudra ko kisI prakAra kSobha nahIM hotA hai usI prakAra hameM kSobha kyoM ho? 63. vyaMga se maMdira kA nirmANa. ArAsaNa nagara meM zreSThi gogA kA kA putra pAsila rahatA thaa| zArIrika durbalatA ke kAraNa vaha mana meM bahuta duHkhI rahatA thaa| kahA bhI hai varaM vanaM vyAghragaNairniSevitaM, jalena hInaM bhknnttkaaklm| tRNaizca zayyA vasane ca valkalaM, na bandhumadhye nirdhanasya jiivitm| arthAt - bagheroM se sevita vana meM, kAMToM se vyApta jaMgala meM, jalarahita gA~va meM, ghAsa kI zayyA aura jhAr3a kI chAla kA vastra pahana kara jaMgala meM rahanA acchA hai kintu nirdhana hokara apane bhAIyoM ke madhya meM jIvana bitAnA mauta ke samAna hai| eka samaya tela se bharI huI kupikA ko lekara vyApAra karane ke lie vaha pattana nagara gyaa| vahA~ tribhuvana vihAra meM jinezvara bhagavAn kA mandira thaa| darzana hetu vaha maMdira meM gyaa| bhagavAn ko namaskAra kara mandirastha khambhoM kI gaNanA aura usakA pramANa (lambAI-caur3AI) lene lgaa| zrAvaka chANDA kI putrI usake isa kArya ko dekha rahI thii| apanI haMsI roka nahIM skii| hAsya ke sAtha usane pAsila ko kahA - kyA isI prakAra kA mandira tuma banavAoge, jo tuma isakA nApa le rahe ho? pAsila ne bhI madhuratA ke sAtha uttara diyA - he bahana ! ho sakatA hai maiM isI AkAra kA maMdira banavAU, usakI pratiSThA ke samaya tuma avazya aanaa| usake pazcAt vaha pAsila nagara gyaa| chANDA kI putrI ke vAkya usake hRdaya meM cubha gaye aura usane vidhi-vidhAna sahita 10 upavAsa karate hue mAtA ambikA devI kI ArAdhanA kii| ambikA devI ne pratyakSa hokara ke kahA - he putra! vara maaNgo| 90 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAsila ne kahA - he devI mAtA! yadi Apa prasanna haiM to Apa aisA vara dIjie ki tribhuvana vihAra ke samAna navIna mandira kA nirmANa karavA skuu| devI ne kahA - tthaastu| pAsila ne jo sIsA kI khAna kharIdI thii| devI ne use cA~dI ke rUpa meM pariNata kara diyaa| vaha samRddhimAna bana gyaa| usane usa dhana se bhagavAn neminAtha kA navIna prAsAda bnvaayaa| mandira aura bimba kI pratiSThA ke avasara para usane pATaNa jAkara, zrAvaka chANDA kI patrI ko apanI bahana ke rUpa meM aMgIkAra kara pratiSThA ke samaya Amantrita kiyaa| usa samaya usane use sammAnita bhI kiyaa| pratiSThA hone para saMgha bhakti ke samaya usane sabase pahale guru mahArAja ko Adara-satkAra dekara kambalI oddh'aaii| usake pazcAt samasta zrIsaMgha ko AbhUSaNoM ke sAtha zreSTha vastra pahanAkara sammAnita kiyaa| chANDA kI putrI ko zreSTha vastroM se suzobhita karate hue kahA - tuma se bar3hakara merI koI bahana nahIM hai / tumhAre hI kAraNa isa navIna maMdira kA maiM nirmANa karavA sakA, isalie isa maMdira ke maNDapa kA nAma bhI tumhAre nAma para hI rakhanA cAhatA hU~, tuma mujhe AjJA pradAna kro| usa bahana ne svIkRti pradAna kii| usI samaya pratiSThAkAraka guru-mahArAja ne yaha padya kahAgogAkasya sutena mandiramidaM zrIneminAthaprabhostuGgaM pAsilasaMjJakena sudhiyA zraddhAvatA mntrinnaa| ziSyaiH zrImunicandrasUrisugurornirgranthacUDAmaNeAdIndraiH prabhudevasUrigurubhirnemeH pratiSThA kRtaa|| arthAt - maMtrI gogA ke putra buddhimAna pAsila ne zrI neminAtha bhagavAn kA jo vizAla mandira banavAyA hai aura usakI pratiSThA nirgrantha cUDAmaNi suguru zrI municandrasUri ke ziSya vAdIndra zrI devasUrijI mahArAja ke hAthoM se bhagavAn neminAtha mUrti kI pratiSThA huI hai| zubhazIlazataka 91 For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAsila ne isa puNya lAbha se svarga sukha ko prApta kiyA aura bhaviSya meM vaha siddha-svarUpa ko prApta kregaa| 64. phalavarddhi pArzvanAtha tIrtha. eka samaya zrI devasUrijI mahArAja meDatA grAma meM cAturmAsa karake phalavarddhi grAma meM mAsa kalpa ke lie tthhre| vahA~ ke pArasa nAma ke zrAvaka ne eka dina jAla ke madhya meM nirmala amlAna puSpoM se pUjita pattharoM kI rAzi ko dekhA, Azcarya huaa| guru mahArAja se pUchA / guru mahArAja ke AdezAnusAra pattharoM ko haTAne para bhagavAn pArzvanAtha kI mUrti dekhii| zAsana devatA ne svapna meM use kahA - tuma bhagavAn pArzvanAtha kA nayA maMdira bnvaao| ___ pArasa zrAvaka ne zAsana deva se nivedana kiyA - maiM atyanta garIba hU~, mere pAsa dhana nahIM hai, ata: maiM maMdira kaise banavA sakatA hU~? zAsana deva ne kahA - pratidina bhagavAn ke sammukha cAvaloM ke dvArA mere dvArA nirmita svastika hI tumhAre lie akSata suvarNa ke rUpa parivartita ho jAyeMge, usI dhana se tuma mandira bnvaao| deva vANI para vizvAsa karake akSata svarNoM ke mAdhyama se mandira kA nirmANa prArambha kiyaa| mandira bana gayA aura mandira ke eka ora maNDapa Adi kA nirmANa bhI ho gyaa| dhana-rahita hone para bhI pitAjI yaha kArya kaise kara rahe hai? putra ke hRdaya meM saMdeha paidA huA aura usane apane pitA pArasa se puuchaa| pArasa zrAvaka sarala svabhAvI thA, usane sArI ghaTanA batalA dii| dUsare dina vaha cAvaloM dvArA nirmita svastika svarNa ke rUpa meM parivartita nahIM huaa| dhana ke abhAva meM maMdira kA nirmANa adhUrA hI rhaa| pUrva meM jitanA banA thA, usase Age nahIM bar3ha skaa| vikrama samvat 1199 phAlguna sudi 10 ke dina bhagavAn kI mUrti kI sthApanA huI aura vi0saM0 1204 mAgha sudi 13 ko kalaza, dhvaja 92 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daNDAropaNa mahotsava samAroha huaa| zrI municandrasUri ke AtmIya ziSya vAdI devasUri ne isa maMdira kI pratiSThA krvaaii| yaha sthAna phalavarddhi pArzvanAtha ke nAma se prasiddha huA (jo Aja mer3atA ror3a ke nAma se mazahUra hai)| phalodhI pArzvanAtha tIrtha ke samIpavartI ajamera aura nAgapura (nAgaura) ke zrAvakoM aura goSThikoM ke hRdaya meM vicAra huA 'bhUla garbhagRha meM eka hI pratimA hai, anya bhI sthApita kI jAe' kintu una upAsakoM kI yaha bhAvanA saphala nahIM huI, kyoMki zAsanadeva pArzvayakSa mUlanAyaka ke sAtha anya kisI pratimA ko sthApita nahIM karane detA thaa| 65. antarikSa pArzvanAtha tIrtha. snAtrajalaistailairiva, sAmpratamapi yasya dIpyate diipH| sa zrImadantarikSa-zrIpArzvaH zrIpure jyti|| arthAt - snAtra ke jala se hI taila ke samAna jahA~ Aja bhI dIpaka jalate hai, ve zrI aMtarikSa pArzvanAtha bhagavAn zrIpura meM jayavanta haiN| dazAnana rAvaNa ke rAjyakAla meM puSpa nAmaka brahmacArI ne apanI vidyA se apane svAmI mAlI nAmaka vidyAdhara ke pUjana hetu bAlukAmaya pArzvanAtha bhagavAn kI mUrti kA nirmANa kiyaa| rAma-rAvaNa yuddha meM mAlI kA saMhAra huA aura vaha pratimA sarovara (tAlAba) meM visarjita kara dI gii| bAlukAmaya pratimA hote hue bhI vaha deva-sAnnidhya se akhaNDa rUpa vAlI hI banI rhii| __ciMgaulika deza meM ciggalakapura ke adhipati zrIpAla nAmaka rAjA hue the| unako asAdhya kuSTha roga ho gayA thaa| saMyoga se ve ghUmate hue isa sarovara ke nikaTa Ae aura atyadhika zArIrika garmI ko zAnta karane ke lie zrIpAla rAjA ne isa sarovara meM DubakI lagAkara snAna kiyaa| daivayoga se rAjA kA kuSTha jar3a-mUla se khatma ho gyaa| prasannavadana rAjA apane ghara aayaa| logoM ne roga-rahita daidIpyamAna zarIra ko dekhakara unase pUchA - rAjan ! Apa to asAdhya kuSTha se pIr3ita the, acAnaka yaha parivartana kaise ho gayA? zubhazIlazataka 93 For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA ne kahA - sarovara meM snAna karane se merA kuSTha samApta ho gayA, ataH yaha nizcita hai ki vahA~ koI na koI deva kA nivAsa hai| rAjA ne puna: vahA~ jAkara vidhi-vidhAna sahita pUjana kara ambikA devI kI ArAdhanA kii| ambikA devI ne pratyakSa hokara kahA - yaha mUrti mAlI vidyAdhara dvArA pUjita thI, yuddha ke samaya meM ise sarovara meM visarjita kara dI gaI thii| __rAjA ne devI se pUchA - yaha bhagavat mUrti pUjA hetu hameM kaise prApta ho sakatI hai? devI ne kahA - 7 dina ke bachar3e ko ratha meM jota kara yahA~ aaoge| vidhi-vidhAna sahita yAcanA karoge to yaha bhagavat mUrti tumhe mila jaaegii| rAjA ne devI ke kathanAnusAra kArya kiyA aura devI ne vaha mUrti unheM pradAna kara dii| mUrti ko usa ratha meM virAjamAna kara calane lage taba devI ne kahA111- 'Age bar3hate jAnA pIche kI ora mur3akara mata dekhnaa|' rAjA ratha ke Age calA / dUra jAne para rAjA ke hRdaya meM yaha vicAra utpanna huA - 'maiM AgeAge cala rahA hU~ mUrti bhI pIche A rahI hai yA nahIM?' rAjA ne ina vicAroM ke sAtha pIche mur3akara dekhA to vaha mUrti ratha meM nahIM thI, kintu antarikSa meM adhara sthita thii| ataH rAjA ne usI sthAna para zrIpura nagara basA kara mandira kA nirmANa kara pratiSThA ke sAtha usa mUrti ko vahA~ virAjamAna kara diyaa| pratimA ko lAte samaya vyagratA ke kAraNa ambA apane eka putra ko chor3a AI thii| usako lAne ke lie kSatrapa ko Adeza diyA thaa| saMyoga se vaha kSatrapa bhI isa kArya ko bhUla gyaa| isa kAraNa se ambA ne rosa se usa kSatrapa para daNDa kA prahAra kiyaa| Aja bhI kSatrapa kA sira vahA~ dRSTigocara hotA hai| bhagavAn ke snAtra jala se Aja bhI vahA~ dIpaka jalate hai aura usa snAtra ke jala se logoM kI bImAriyA~ bhI dUra hotI hai| 66. TIDA kI loka prasiddha kathA. kisI nagara meM TIDA nAmaka josI rahatA thaa| patrA dekhakara apanA zubhazIlazataka 94 For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAma nikAlatA thaa| eka dina rAtri meM sote hue par3osa ke ghara meM thApI ke AdhAra para roTiyoM kI gaNanA kI / prAtaH kAla usane par3osI ke yahA~ pUchA 'kyA Apake yahA~ Aja itanI roTiyA~ banI hai?" bAta satya thii| TIDA bhaviSyavaktA ke rUpa meM prasiddha ho gayA / eka samaya kumhAra kA gadhA ghUmate hue jaMgala kI ora nikala gayA / kumhAra ne DhUMDhA use nahIM milA, taba usane bhaviSya vaktA mAna kara TIkA ke samakSa kucha dhana bheMTa kara pUchA- merA gadhA kaba milegA ? karake TIDA ne kahA- mila jAyegA, cintA kyoM karate ho ? rAtri ko gaNanA subaha batAUMgA / rAtri meM jaMgala meM ghUma kara gadhe kA patA lagAyA aura subaha kumhAra ko kahA diyA gadhA usa jaMgala meM usa sthAna para milegaa| isa bhaviSyavANI se logoM meM usakI prasiddhi bahuta jyAdA ho gaI / kisI ke amUlya hAra kI corI ho gaI thI, khUba DhUMDhane para bhI vaha hAra nahIM milA thA / hAra ke mAlika ne paMDita TIDe ke caraNoM meM girakara nivedana kiyA - mahArAja ! merA amUlya hAra corI ho gayA hai, khojabIna karane para bhI patA nahIM cala rahA hai, Apa kRpA kara apane jJAna se batAyeM ki vaha hAra mujhe kahA~ milegA? hAra milane para maiM Apake caraNoM meM vizeSa bheMTa bhI rakhUMgA / TIDA ne kahA - 'rAtri ko gaNanA kara subaha btaauuNgaa|' rAta ko usane socA- 'maiMne kyA bevakUphI kI? mudrA ke lobha se maiMne hAra kI khoja kA bhAra apane Upara le liyaa| hAra kA patA nahIM lagA to mere ijjata miTTI meM mila jAyegI / ' isI cintA ke calate hue use apanI jhopar3I meM nIMda nahIM aaii| bArambAra 'mudrAhAra, mudrA - hAra' yahIM zabda usake mukha se nikalate rahe / seTha kI eka dAsI thI, jisakA nAma mudrA thA / usI ne hAra kI corI kI thii| TIDA kI khyAti se vaha bhayabhIta ho gaI thii| rAta ko corI-chipe jhoMpar3e ke bAhara Akara TIDA kI gatividhi dekhane lgii| TIDA ke mukha se 'mudrA - hAra', yaha zabda sunakara vaha ghabarA gii| 'are! isane to merA nAma bhI zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 95 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAna liyaa| kala yadi logoM ke sAmane TIDA ne kaha diyA ki hAra to mudrA ne liyA hai, to loga merA jInA dUbhara kara deMge aura jhITA pakar3a kara mujhe gA~va se bAhara se nikAla deNge| merI ijjata banI rahe, isI meM merI bhalAI hai| ata: vaha hAra TIDA kI jhopar3I meM chor3a kara calI gii|' prAtaH kAla hAra mila gyaa| hAra ke mAlika kI khuzI kA koI pAra nahIM rhaa| gA~va bhara meM TIDA kI khyAti phaila gaI aura loga jaya-jayakAra karane lge| TIDA kI prazaMsA vahA~ ke rAjA ke kAnoM meM phuNcii| rAjA ne socA ki loga isakI jaya-jayakAra kara rahe haiM to isake jJAna ke sAmane merA ThakurAI kI koI ijjata nahIM raha jaayegii| isalie isakA ghamaNDa tor3anA jarUrI hai| ataH prAtaH kAla eka TIDe ko apanI muTThI meM baMda kara sabhA meM baiTha gayA aura bhaviSyavaktA paNDita ko bulAyA aura kahA - duniyA kI bhaviSyavANI karane vAle he jyotiSi! batAo merI muTThI meM kyA hai? TIDA soca-vicAra meM par3a gyaa| usane socA - 'he TIDA ! Aja terI mauta A gii|' isI soca-vicAra ke udher3abuna meM usane eka gAthA kahI sUtaI sUtaI mAMDA gaNyA, rAti bhamaMtaiM gAdaha laadh| mudraDIiM iha hAraja galio; havaDAM TIDo josI grhiio|| arthAt - sote-sote maiMne thApane ke AdhAra para roTiyoM kI gaNanA kI, rAta ko ghUmate hue gadhe ko DhUMDhA, mudrA ke nAma se hAra prApta huA, aura aba he TIDA josI! tere mauta rAjA kI muTThI meM A gaI hai| TIDA zabda sunate hI rAjA atyanta camatkRta huaa| 'are ! isako kaise mAlUma ho gayA ki TIDe ko maiMne muTThI meM baMda kara rakhA hai? isakI to maiMne havA bhI nahIM lagane dI thii| vAstava meM yaha jyotiSI to bar3A kamAla kA hai|' rAjA bahuta prasanna huaa| muTThI kholI, TIDA ur3a gyaa| josI kA bahuta sammAna kiyA gayA, gA~va meM to vaha sammAnita thA hii| usa dina se TIDA ne yaha gA~Tha bAMdha lI - mana meM Ae aisA nahIM bolanA caahie| 96 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67. binA yAcanA ke hI megha varSA karatA hai. guNakaraI, garuA sahaji karasaNa sIMcaI sarabharaI, arthAt - gurujana binA kisI svArtha yA lAga-lapeTa ke unake samparka meM Ane para mAnava ke hRdaya meM sahaja bhAva se sadguNoM kI vRddhi karate haiM, pratyupakAra kI apekSA kiye binA hI priya pati apanI priyatamA ko prema - sneha pradAna karatA hai, sarovara jala se paripUrNa isalie rahatA hai ki kisAna loga usa jala se jamIna ko siMcita karate raheM aura megha bhI binA kisI AzA se pRthvI ko tara-batara kara detA hai / kaMtamakAraNajAjANi / megha na mAgaI dANu // kisI nagarI meM dhanadatta nAmaka eka vyavahArI rahatA thaa| eka dina usake ghara para koI atithi AyA / vyavahArI prasanna huaa| usane apanI patnI ko kahA - ' Agata pAhuNe ko acchI taraha bhojana karAo', aisA kahakara vaha apanI dukAna para calA gyaa| atithi usa ghara meM svAdiSTa bhojana kara prasanna huA aura bhojanoparAnta usane pAna cabAyA / kucha dera taka vicAra kara usane seThANI ko bahana zabda se sambodhita karate hue kucha tAmbUla patra usako diye / vaha vidA ho gayA / sAyaMkAla vyavahArI dhanadatta apane ghara AyA taba usakI patnI ne yaha kahate hue atithi Apake lie pradAna kara gayA hai- pAna ke patte usako diye / vyApArI vicAra karane lagA 'aho ! yaha to asamAna vyavahAra hai / ' - usake cehare para Ae manogata bhAvoM ko par3hakara usakI patnI ne kahA- 'Agata atithi ne nirvikAra bhAva se yaha tAmbUla patra Apake lie diye hai / he priyatama ! isameM Apako kisI prakAra kA saMdeha nahIM karanA caahie| Apa isa tAmbUla kA bhakSaNa kareM kyoMki kucha viziSTa loga binA yAcanA ke hI sadbhAvapUrvaka apanI kRpA-vRSTi kara jAte haiN|' patnI ke kahane se usane tAmbUla bhakSaNa kiyA / zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 97 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68. dhUrtoM kA cakkara. vyayanti kecinmanujA dhanaM mudhA-vimRzya kAryakaparA jddaashyaaH| sa kUpavAhA iva kuupkmblii-prghaatkaanmaanvto'tidhuurttkaan|| arthAt - hara sAla kitane hI mUrkha manuSya Age-pIche kA soce binA hI dhUrtoM ke cakkara meM Akara apane gA~Tha kI pUMjI ko bhI barabAda kara dete hai, jaise dhUrtoM ke ku~e meM kambala DAlane ke jhAMse meM Akara kUpavAhaka kuMe aura phasala se hAtha dho baitthaa| kisI nagara meM araghaTTa yaMtra dvArA kuMe se pAnI nikAlane vAle kaI kUpavAhaka apane ku~e ke kheta meM gehU~ ke bIja lekara phasala ke lie pAnI dete the| eka dina koI pathika usa mArga para calatA hue vahA~ AyA aura pAnI pIne kI icchA prakaTa kii| kUpavAhaka ne jalayaMtra-ghaTI se kuMe se jala nikAlakara usako pilaayaa| pAnI pIne ke bAda vaha pathika bolA - he pAnI nikAlane vAloM! kueM ke bIca meM ye jala ke sakore kauna bhara detA hai? ___ usa pathika ke betuke prazna ko sunakara khisiyAkara haMsate hue kUpavAhaka ne kahA - ina jala-ghaTiyoM meM pAnI tumhArA bApa bharatA hai| yaha sunakara usa pathika ne kahA - 'yadi merA bApa isa ku~e meM rahakara jala-ghaTiyoM meM pAnI bharatA hai to svAbhAvika hai ki ku~e meM rahane ke kAraNa usako ThaNDa bhI lagatI hogii| unako ThaMDa se bacAne ke lie Apa loga apanA kambala kyoM nahIM dete?' ve mUrkha kUpavAhaka usake kUTa Azaya ko nahIM samajha sake aura pathika ne apanA or3hA huA kambala pitA ko ThaNDa na lage isalie ku~e meM DAla diyaa| vaha pathika calA gyaa| samaya para gehUM kI acchI phasala huI aura saba loga apane-apane hisse ko bAMTane lge| usI samaya vaha pathika bhI vahA~ AyA aura bolA - he kUpavAhakoM! Apa logoM ne pUrva meM kahA thA ki yaha ku~A mere pitA kA hai aura usa ku~e ke jala se hI tuma apane khetoM kI siMcAI karate raheM, ata: kheta meM paidA hue anAja para merA bhI hissA banatA hai| 98 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apasa meM vAda-vivAda huaa| donoM pakSoM ko sunakara logoM ne yaha phaisalA diyA ku~e ko apane pitA kA mAnate hue aura unake ThaNDa se bacAva ke lie isa pathika ne apanA kambala ku~e meM DAlA thA / ata: khetI ke kucha hisse para isakA bhI adhikAra banatA hai, vaha denA hogA / - isa prakAra usa dhUrta ne mUrkha grAmavAsiyoM ko bevakUpha banAkara phasala kA bhAga prApta kara liyaa| 69. mana kI A~kheM mIMca. 1 eka nagara meM candra nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usI nagara meM bhramaNa karatA huA eka mahAn tApasa vahA~ AyA / vaha tApasa tapasyA ke daurAna kisI strI kA mukha kabhI bhI nahIM dekhatA thA / 4, 5 aura 8 upavAsoM kI lagAtAra tapasyA karate hue pAraNe ke dina kisI gRhastha ke ghara jAtA thA / loga use bArambAra pAraNA ke lie Agraha karate the to vaha bhI pAraNe ke dina alagaalaga ghara jAtA thaa| usakI utkaTa tapasyA ko dekhakara nagara nivAsI usakI bahuta prazaMsA karate the / eka samaya usakI tapasyA kI khyAti sunakara usa nagara ke rAjA ne bhI pAraNA ke lie vizeSa anurodha kiyA / vaha pAraNe ke lie rAjA ke ghara gyaa| rAjA ne atyanta bhAvollAsapUrvaka usa tapasvI kI bhakti kI / zreSTha khAdya padArthoM se usakA pAraNA krvaayaa| rAjA ne usakA bahuta satkAra kiyA aura vidAI meM sammAna ke sAtha pAlakI meM biThA kara vidA kiyaa| jisa samaya vaha tApasa pAlakI meM baiThA huA rAja-mArga para jA rahA thA, usI samaya akasmAt hI kAmalatA nAma kI vezyA sAmane A gii| tApasa ne apane netra baMda kara lie| tApasa dvArA A~kha banda karane kI kriyA ko dekhakara vezyA jhallA uThI aura bharnA karate hue usake sira para thUka diyaa| tApasa usI kSaNa ulTe pairoM lauTA aura vezyA dvArA kiye hue apamAna kI ghaTanA rAjA ko batalAI / rAjA bhI mana meM duHkhI huA / socA, aise mahAn tapasvI kA apamAna vezyA ne kyoM kiyA? nirNaya hetu rAjA ne usa vezyA ko bulAyA zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 99 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura pUchA he kAmalate ! kyA kAraNa hai tumane RSi ke sira para thUka kara usakA apamAna kiyA? kAmalatA bolI kyA isI bAta ko pUchane ke lie Apane bulAyA thA? suniye ! jaba yaha tApasa pAlakI meM baiThA huA rAjamArga para jA rahA thA, acAnaka maiM maMgalamukhI usake sAmane A gaI aura mujhe dekhakara isane A~kheM banda kara lii| kyA yahI isakI sAdhanA hai ? - arthAt - saMsAra ke svarUpa ko nayanoM se dekhate hue A~kheM banda karane kI AvazyakatA nahIM hai, yadi A~kheM muMdanI hI hai to mana kI A~khoM ko muMdo / yadi apane mana kI A~khoM ko muMda liyA to saMsAra kA koI bhI padArtha sAmane nahIM rhegaa| AMkhi ma mIMcisi miMci mana, nayani nihAlI joi / jai mana mIMcisi ApaNauM, avara na bIjI koi // kahA bhI hai 70. mana kA niyaMtraNa karane para bAharI netra svataH hI vaza meM ho jAte haiM / kAraNaM bADhaM, arthAt - mana hI manuSyoM ke lie saMsAra-baMdhana aura mokSa kA kAraNa hai, isalie manuSyoM ko cAhie ki pratidina dRr3hatA ke sAtha mana para niyantraNa kareM / 100 - mana ata eva eva vaha tApasa kAmalatA vezyA kI isa gUr3ha zikSA ko sunakara natamastaka ho gayA aura apanI galatI ko svIkAra kara mana ke niyantraNa meM dattacitta ho gayA / kramazaH Ayu pUrNa kara vaha svarga ko gayA / manuSyANAM, mano saMgati kA asara. padmapura nagara ke rAjA ke pAsa eka hAthI thA / vaha hAthI hajAroM yoddhAoM ke bIca meM saMgrAma meM ajeya rahatA thA / rAjA ne usako tApasoM ke bandhamokSayoH / niyntrnniiymnvhm|| zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azrama ke pAsa thANa banAkara vahA~ use bAMdha diyA thaa| sAdhujanoM kA zAnta jIvana, indriya damana aura niyamita dinacaryA dekhakara vaha hAthI bhI prakRti se zAnta ho gayA thaa| par3ausa ke rAjA ko jaba yaha jJAta huA ki rAjA kA vaha durdama hAthI yuddha meM bhAga lene meM sakSama nahIM rahA hai, yaha bar3hiyA maukA hai usa rAjya para AkramaNa kara usa rAjya ko apane adhIna kara leN| par3osI deza ke rAjA kI yaha kUTa-carcA caroM ke mukha se padmapura ke mantrI ko jJAta huii| mantrI ne rAjA ko nivedana kiyaa| rAjA ne kahA - mantrI mahodaya ! maiM kyA kara sakatA hU~? rAjya kI rakSA to apane buddhibala evaM rAjanaitika cAturya se maMtrI loga hI karate haiM, Apa hI kucha mArga dikhaaiye| rAjA kI bAta sunakara mantrI ne gambhIratA se vicAra kiyA aura usa hAthI ko tApasoM ke Azrama ke samIpa thANa se haTA kara yuddhazAlA ke samIpa jahA~ sainika loga mAra-kATa macAte hue yuddhAbhyAsa kara rahe the, vahA~ lAkara bAMdha diyaa| una sainikoM ke zaurya evaM parAkramapUrNa vAtAvaraNa meM rahate hue vaha hAthI punaH saMgrAma bhUmi meM durdamya rahane kI sthiti meM A gayA aura yuddha ke lie sannaddha ho gyaa| niSkarSa yaha hai ki tApasoM ke Azrama ke pAsa raha kara vahI hAthI zAnta prakRti kA ho gayA thA aura vahI sainikoM ke madhya rahakara yuddhakSama ho gayA thaa| 71. jaisI bhAvanA, vaisI hI prajA kI pratikriyA. eka samaya mahArAjA vikramAditya bhaTTa ke sAtha ghUmane ke lie nagara ke bAhara udyAna meM gye| usa samaya vikramAditya ne kahA - jAte hue kArpaTikoM (rakhar3atA huA bhikSuka athavA citra dikhAkara AjIvikA karane vAle athavA kAvar3iyoM) ko mArane kI merI mAnasika icchA ho rahI hai| zubhazIlazataka 101 For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ bhaTTa ne kahA - taba to una kArpaTikoM kI icchA bhI isI prakAra kI hogI ki 'rAjA mara jaae|' bAtacIta ke bAda mantrI una kArpaTikoM ke samakSa jAkara bolA - bar3e kheda kI bAta hai ki vikramAditya mauta kI goda meM so gayA hai| kArpaTikoM ne kahA - 'bahata acchA haa| Aja hamArI zarAba bhI maMhageM mUlya para bikegii|' yaha kahakara kArpaTika Age cale gye| mantrI ne unake kathana/manobhAvoM ko rAjA ke samakSa khaa| rAjA ne Age calate hue kahA - ye jo AbhIriyA~/dahI becane vAlI gvAline sAmane A rahI haiM unakA bhojana aura vastra Adi se sammAna kiyA jaae| bhaTTa ne kahA - to inakI mAnasika abhilASA bhI yahI hogI ki 'ApakA saba tarapha se bhalA ho|' bhaTTa ne Age jAkara una gvAlinoM se kahA - kheda hai ki mahArAjA vikramAditya mauta ko prApta ho ge| ina vAkyoM ko sunate hI gvAline atyanta duHkhI huIM aura dahI ke pAtroM ko pheMkatI huI bolI - 'Aha vikramAditya ! he satyavAdI ! he sAtvika ziromaNi! he sarvocca nyAya ke prarvataka! he sarvajIva ke sukhakAraka! hama ye kyA suna rahe haiM? aisA nahIM ho sktaa| yadi aisA huA hai to isase bar3hakara duHkhadAyI samAcAra nahIM ho sktaa|' aisA kahatI hue bhUmi para girakara loTa-poTa hotI huI rudana karane lgii| una gvAlinoM kA rAjA ke prati isa prakAra kA vyavahAra dekhakara vikramAditya svayaM prakaTa huA aura una logoM ko dhanAdi dekara sammAnita kiyaa| 72. dAna kA samaya nahIM hotA. rAjA yudhiSThira dAna dete samaya kisI ke bhI dvArA calAyamAna karane para bhI calAemAna nahIM hotA thaa| 102 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNabhUmipatirdatte, dAnamabhyarthite ... sdaa| yudhiSThirastu pUrvAhne, nAparAhne kdaacn|| arthAt - yAcakagaNa jaba bhI upasthita hote, usI samaya mahArAjA karNa dAna de dete the aura mahArAjA yudhiSThira pUrvAhna meM hI dAna dete the aparAhna meM nhiiN| parIkSA hetu do deva dhArmikajana kA rUpa dhAraNa kara rAjA ke ghara aae| usa samaya rAjA dAna dekara bhojana karake zayana kara rahA thaa| pratIhAra ne jAkara rAjA se nivedana kiyA- sAdharmika loga yAcanA karane ke lie Ae hai| yudhiSThira ne tatkAla hI uttara diyA - dAna kA bhI samaya nizcita hotA hai, hara samaya dAna nahIM diyA jaataa| donoM deva mahArAjA karNa ke dvAra para aae| dvArapAla ne mahArAja se khaa| usa samaya mahArAjA karNa snAna karane ke lie caukI para baiThe hI the| vastra-rahita nagna zarIra thaa| karNa ne kahA- donoM atithiyoM ko bhejo| maiM unakI kAmanA pUrNa kruuNgaa| kahA bhI hai - calaM cittaM calaM vittaM, calaM jiivitmaavyoH| vilambo naiva karttavyo, dharmasya tvaritA gtiH|| arthAt - citta caMcala hai, lakSmI calAyamAna hai aura hamArA jIvana bhI asthira hai, ata: aise zreSTha kAryoM meM kadApi vilamba nahIM karanA cAhie, kyoMki dharma tvarita gatimAna hai| mahArAjA karNa ke isa prakAra vacana sunakara donoM devoM ne prakaTa hokara kahA - he karNarAja ! he deva! isa samaya meM isa bhUtala para Apake jaisA koI samartha dAnI nahIM hai| 73. gaNikA kA buddhi cAturya. tAmraliptipura se videza vyApAra hetu jAne vAle apane putra ko zikSA pradAna karate hue usake pitA ne kahA - he putra ! tuma bhUla se bhI anyAyapura pattana mata jAnA kyoMki vahA~ anyAya nAmaka rAjA hai, vicArahIna maMtrI hai, zubhazIlazataka 103 For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvagrAhI koTavAla hai, azAnta nAmaka purohita hai, gRhItabhakSa/saba kucha hajama , karane vAlA seTha hai, usakA putra mUlanAza hai, yamaghaMTA nAma kI kuTTinI hai, raNaghaMTA nAma kI kuTTinI kI putrI hai aura bahuta se juArI vahA~ rahate haiN| dhUrta logoM se vaha nagara bharA huA hai| yadi kadAcit tumhArA jAnA ho jAe to tuma sAvadhAnI rkhnaa| pitA kI zikSA grahaNa kara putra videza ke lie claa| daivayoga/saMyoga se vaha anIti pattana pahu~ca gyaa| nagara ke bAhara hI use cAra seTha mile| unhoMne usa vyApArI putra ko kahA - he zreSThiputra ! yahA~ tumhArA vyApAra karanA pUrNarUpeNa asambhava hai, isalie tuma apanA mAla hameM de jaao| jaba tuma vApisa lauToge usa samaya hama tumhAre jahAja bhara deNge| zreSThiputra unake cakkaroM meM A gayA aura sArA mAla logoM ko sAkSI banAkara unako sauMpa diyaa| usake bAda usane nagara meM praveza kiyaa| rAjamArga para hI use eka dhUrta milA aura usane bahuta bar3hiyA jUtoM kI jor3I bheMTa karake hue kahA - he seTha ! vApisa calane ke pUrva Apa mujhe prasanna karake jaanaa| . Age calate hue eka dhUrta use aura milA, usane kahA- he seTha ! mere pitA ne eka hajAra rupaye meM apanI A~kheM giravI rakhI thI, vaha mUlya lekara A~kha dete jaanaa| zreSThiputra ne kahA - bhaviSya meM saba kucha acchA hogaa| vaha zreSThiputra nagara kI zobhA ko dekhatA huA vezyAputrI ke koThe para pahu~ca gyaa| vahIM usane apane nivAsa sthAna banA liyaa| usa vezyAputrI ke sAtha usakA prema ho gyaa| kucha dinoM bAda usa zreSThiputra ne apane mAla ke kraya-vikraya ke sambandha meM sArI sthiti usake sAmane rakha dii| sunakara vezyAputrI ne kahA - tumane jo kucha kiyA vaha acchA nahIM kiyA, phira bhI jisameM tumhArI bhalAI hogI, vahI kArya maiM kruuNgii| 104 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatpazcAt aurata kA veza pahanAkara apanI sakhI batalAte hue vaha raNaghaMTA kI mAtA yamaghaMTA kuTTinI ke pAsa gii| rAtri meM ve cAroM seTha usa kuTTinI ke yahA~ Ae aura unhoMne apanI cAla-bAjI/dhUrtatA kA varNana karate hue kahA -'nagara meM eka nayA seTha AyA hai, usakA sArA mAla hamane apane kabje meM kara liyA hai aura sAkSiyoM ke samakSa hamane yaha kaha diyA hai ki 'jaba tuma vApisa lauToge to hama tumhArA jahAja bhara deNge|' vezyA ne kahA - 'he mUryo ! tumhAre durbhAgya se yadi kadAcit vaha apane jahAja ke mazakoM ko havA se bhara liyA to tuma kyA karoge?' una cAroM ne kahA - vaha to bevakUpha hai usameM buddhi hI kahA~ hai? ___ usI samaya vaha jUtoM kI bheMTa dene vAlA dhUrta bhI vahA~ A gayA, usane kahA - maiMne use bar3hiyA~ mojar3I bheMTa kI hai aura use kaha diyA hai ki tuma jAte samaya mujhe khuza karake jaanaa| isalie jAte samaya vaha kucha bhI vastu degA to maiM harSita nahIM houuNgaa| vAda-vivAda meM maiM usakI koI acchI vastu apane kabje meM kara luuNgaa| vezyA ne kahA - tuma bhI mUrkha ho| tuma donoM kA jhagar3A rAjA ke pAsa pahu~ca gayA aura usa samaya usa zreSThiputra ne yaha kaha diyA 'rAjA ke putra huA hai' usa samaya tumhArI kyA dazA hogI? tumhe jhUThamuTha hI prasannatA jAhira karanI par3egI aura vaha jIta jaaegaa| usI samaya vaha dhUrta bhI A gayA aura usane kahA - he zreSThiputra! mere pitA ne tumhAre ghara meM 1000 rupayoM meM apanI A~khe giravI rakhI thI, ve A~kheM jAte samaya tuma mujhe dete jaanaa| vezyA ne kahA - tuma bhI bevakUpha ho| jAte samaya usa zreSThiputra ne yadi yaha kaha diyA 'mere pitA ke yahA~ hajAroM AdamiyoM ke netra giravI par3e hue hai, ata: tuma apane pitA kA dUsarA netra bhI le Ao jisase usake sAtha jaoNca aura vajana karake tumhe de duuN|' he dhUrta ! tuma avazya hI usakI isa yukti ke sAmane hAra jaaoge| zubhazIlazataka 105 For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra apanI-apanI DIMga hAMkate hue ve saba apane-apane ghara cale gye| zreSThiputra ne vApasa lauTate samaya vezyAputrI ke kathanAnusAra hI mazaka, rAjaputra janma, cakSustaula Adi yuktiyoM se una saba dhUrtoM ko vAda-vivAda meM parAjita kara apane pUrva mAla se adhika mAla lekara apane deza ko calA aura usakI videza yAtrA saphala huii| 74. arthalobhI vaidya. eka nagara meM do bhAI rahate the jo Ayurveda zAstra meM nipuNa the aura logoM kI cikitsA karate hue dhana upArjita karate the| eka dina bar3A bhAI, jo ki svayaM vaidya thA, kisI kAma 125se kisI grAma meM gyaa| vahA~ kisI puruSa kI cikitsA karake usase dhana lekara vApisa lauTa rahA thaa| apanI grAma kI sImA para pahu~cate hI usane dekhA ki gA~va ke bAhara hI kisI kI citA jala rahI hai| vaha vicAra karane lagA - maiM jaba dUsare grAma gayA thA, usa samaya kisI kI citA nahIM jala rahI thii| isa samaya citA jala rahI hai, kyA kAraNa ho sakatA hai? kyA mere choTe bhAI ne kisI bImAra kI nAr3I dekhane ke bAda usase dhana liyA yA nahIM liyA? vaidya apane Apa hI cintana karane lgaa| sAmprataM dRzyate'traiva, prajvalantI citA kil| 'grAmamAgAmahaM me tu bhrAtuH kiM caritaM na vaa|| arthAt - isa samaya maiM dekha rahA hU~ ki yahA~ citA jala rahI hai, maiM akelA dUsare gA~va gayA thA, merA bhAI yahIM thA, kyA usane koI naI cAla calI hai? citAM prajvalitAM dRSTvA, vaidyo vismymaagtH| nAhaM gato mama bhrAtuH, kasyedaM hstlaaghvm|| arthAt - jalatI citA ko dekhakara vaha vaidya vismaya karane lagA - maiM maujUda hU~ to kyA mere bhAI kI citA jala rahI hai athavA hastalAghava ke dvArA kisane yaha pApa kArya kiyA hai? 106 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75. tAjika grantha kI racanA kA kAraNa. eka samaya khurasANa deza se bahuta se mugala loga lUTa-pATa karate hue gujarAta aae| gujarAta ke bahuta se AdamiyoM ko bandhaka banA kara le gye| una bandhakoM meM eka vidvAn AcArya bhI the| vaha AcArya khurasANa deza meM rahate hue mugaloM kI bhASA sIkhane lage aura kucha dinoM meM usa bhASA meM pAraMgata bhI ho ge| jisa mugala ke ghara meM AcArya rahate the, vaha mugala par3osa ke zatru grAma ko lUTane ke lie calA gyaa| idhara madhyAhna ke samaya vaha mugala vApisa nahIM lauTA to usakI mA~ usake pairoM kI chAyA dekhakara Age calI aura kucha dUrI para hI ruka-kara apanI chAtI ko kuTatI huI rone lgii| kahane lagI - he putra! tuma kaise mAre gaye? hama tumhAre binA kyA kareMge? isa kuTumba ke AdhArabhUta tuma hI to the| isa prakAra vilApa karatI hue apanI sAsa ko dekhakara putravadhu soca meM par3a gaI, usane bhI apane pati ke pairoM kI chAyA dekhakara dila meM prasanna huI aura apanI sAsa ko kahane lagI - 'he mA~! tuma roo mt| tumhArA putra kuzala hai, surakSita hai| eka bANa usake sira para lagA hai, eka bANa usake pairoM para lagA hai aura eka bANa bAyeM hAtha para lagA hai| zAma ko vaha kuzalakSema ke sAtha ghara A jaaaigaa|' isa prakAra apanI rotI huI sAsu ko rokaa| sAyaMkAla jaisA usa mugalapatnI ne kahA thA, vaisA hI huaa| isa ghaTanA ko AcArya ne Azcarya rUpa se dekhaa| mana meM socA- 'ye donoM mahilAe~ chAyA-zAstra meM atyanta nipuNa hai| sAsU kI apekSA bhI vaha mugalapatnI isa viSaya kI jyAdA jAnakAra hai|' usake pazcAt vahA~ rahate hue AcArya ne usa vidyA kA samyak prakAra se adhyayana kiyA aura navIna tAjika grantha kI racanA kii| baMdhana se chUTane para AcArya zIghra hI vApisa lautte| una AcArya ke pazcAt unhoMne jo vidyA sIkhI thI usakI AmnAya, paramparA kisI ko nahIM de ske| AmnAya ke binA usakA phalAdeza nirarthaka ho gyaa| usa tAjika grantha meM bhUta, bhaviSya aura vartamAna meM kyA hone vAlA hai? isakA saMkalana thA, parantu usa prakAra kI buddhi aura AmrAya ke binA usakA acchI taraha se jJAna nahIM ho pAtA hai| vaha graMtha Aja bhI vidyamAna hai kintu AmnAya-rahita hai| zubhazIlazataka 107 For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76. maitrI meM vizvAsaghAta. eka samaya phaloM se samRddha vana se madhura bhASI eka vAnara jaMgalajaMgala ghUmatA huA aura phaloM ko khAtA huA samudra ke kinAre aayaa| vahA~ samudra ke kinAre jala meM loTa-poTa hote hue eka magaramaccha ko dekhakara vAnara ne kahA he mitra ! jIvana se duHkhI hokara tuma isa zikAra bhUmi meM kaise A gae? yaha sunakara makara ne kahA yadvihitaM sthAnaM, cittaM, yasya tatraiva ramate 108 sarvasvarNamayI pitRparyAgatayodhyA, arthAt - he vAnara ! jisake lie jisa kAraNa se jo sthAna nirmita/ nirdhArita kiyA gayA hai, usI sthAna para unakA mana lagatA hai, vaha sthAna priyaM lagatA hai| kahA bhI hai : yasya tatra nAnyatra yaddhetave laGkA, na me lakSmaNa ! nirdhanApi arthAt - he lakSmaNa ! pUrNa rUpa se sone se nirmita laMkA mere mana ko acchI nahIM lgtii| mujhe to vaMza-paramparA se calI A rahI aura jahA~ mere pitAzrI kA rAjya thA, vaha ayodhyA laMkA ke sAmane vaibhavahIna hone para bhI sukhakArI pratIta hotI hai / kahA bhI hai : kRtam / vaanr!|| dhaNAsA y| jaNaNI jammuppattI, piyasaMgo jIviyaM pacchimaniddA varakAmiNI, sattavi dukkheNa muccaMte // arthAt - mAtA, janmasthAna, priyajanoM kI saMgati jahA~ jIvana kI ummIdeM banI huI haiM, dhanArjana kI AzA hai, pichale pahara kI nidrA aura jahA~ zreSTha priyatamA rahatI hai, aise sAta sthAna atyanta kaSTa par3ane para hI chor3e jAte haiM / Apake darzana se Aja merA janma saphala huaa| kahA bhI hai : zubhazIlazataka rocate / sukhAvahA // For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhUnAM darzanaM zreSThaM, tIrthabhUtA hi sAdhavaH / tIrthaM punAti kAlena, sadyaH saadhusmaagmH|| arthAt - sAdhujana tIrtha ke samAna hI mAne gaye haiM, ata: unake darzana zreSTha haiM kyoMki tIrthadarzana kA puNya bhaviSya meM phaladAyaka hotA hai jabaki sAdhujanoM kA samAgama/samparka tatkAla hI phala dene vAlA hai| ___ Apa sthala meM utpanna hue hai, isalie sthalacArI haiM / saMyoga se Apa yahA~ Ae haiM, Apa jaisoM ke sAtha vArtA karanA bhI durlabha hai| yaha sunakara vAnara ne kahA - he makara! Aja se tuma mere prANoM se bhI adhika priya mitra ho| mitra ke samakSa apane sukha-duHkha kI bAta kara AdamI sukhI hotA hai| __ usI dina se vAnara aura makara meM ghaniSTha prema ho gyaa| vAnara bagIcoM se madhura phala lAkara makara ko detA aura makara una phaloM ko le jAkara apanI priyA magaramacchI ko detA / vaha bhI khAkara bahuta prasanna hotI / eka dina usane makara se pUcha hI liyA ki 'ye mIThe phala kahA~ se lAte ho?' makara ne vAnara ke sAtha mitratA kA sambandha batalA diyaa| yaha sunakara garbhiNI makarI vicAra karane lagI - jo vAnara isa prakAra ke mIThe-mIThe svAdiSTa phala roja khAtA hai to usakA dila bhI bar3A hogA, cikanA hogA aura mA~sa bhI amRta ke samAna mIThA hogaa| aisA vicAra kara makarI ne kahA - 'he makara ! maiM garbhiNI huuN| mujhe dohalA utpanna huA hai ki maiM usa vAnara ke hRdaya kA mA~sa bhakSaNa kruuN| yadi yaha dohala merA pUrNa nahIM huA to maiM mara jaauuNgii|' makarI kI isa bAta ko kadAgraha mAnatA huA bhI vaha makara dUsare dina chala ke sAtha apanI mitra vAnara se bolA - he mitra! tumhArI bhAbhI (makarI) tumhe bahuta yAda karatI hai, tumhe bulAyA hai| tumhAre vahA~ jAne para vaha aneka prakAra se tumhArI bhakti karanA cAhatI hai| zubhazIlazataka 109 For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha sunakara sarala-svabhAvI vAnara apane mitra kI patnI se milane ke lie makara ke pITha para baiTha gyaa| use lekara makara samudra meM bar3hane lgaa| kucha mArga taya karane ke bAda vAnara bolA - he makara! maiM cala to rahA hU~, mujhe vahA~ pahu~ca kara kyA karanA cAhie? aura tumhArI patnI merA kisa prakAra se svAgata karegI? yaha sunakara makara ne socA - yaha mere sAtha samudra meM bahuta dUra taka A cukA hai aura mere sahayoga ke binA vApasa jA nahIM sakatA, ata: saccI bAta hI isako batA detA huuN| usane kahA - merI patnI ko dohada utpanna huA hai aura vaha tumhAre dila kA mA~sa khAnA cAhatI hai, isalie maiM tumako le jA rahA huuN| yaha sunakara vAnara ne socA - yadi maiM vahA~ pahu~ca gayA to merI mauta nizcita hai, ataH buddhicAturya se isako mUrkha banAkara vApasa jAnA hI acchA hai| yaha socakara vAnara bolA - are mitra! tumane mujhe yaha pahale kyoM nahIM batalAyA? aba to merI bhAbhI kA manoratha pUrNa nahIM ho sktaa| makara ne kahA - tuma aisA kyoM kahate ho? vAnara ne kahA - merA citta vaTa-vRkSa ke Upara rakhA huA hai aura merA hRdaya udumbara vRkSa kI zAkhA meM laTakA huA hai| maiM jaba bhI idhara-udhara jAtA hU~ to donoM cIjeM vahIM chor3a kara AtA huuN| yadi tuma pahale hI batA dete to maiM donoM cIjeM sAtha le AtA aura bhAbhI kA manoratha pUrNa ho jaataa| makara bAtoM ke cakkara meM A gyaa| vApisa lauTakara samudra ke taTa para aayaa| vAnara usakI pITha se chalAMga lagAkara vRkSa kI zAkhA para car3ha gayA aura usane kahA - mitra! tumhAre sAtha maitrI yahIM taka thii| tuma apanI patnI ko jAkara kaha denA ki vaha vAnara bar3a ke jhAr3a para se citta aura udumbara vRkSa kI zAkhA se hRdaya lene gayA hai| bhaviSya meM tuma mere sAtha maitrI kI kAmanA mata krnaa| kahA hai : jalajantucarairnityaM, jlmaargaanusaaribhiH| sthalajaiH saMgatirna syAd buvanti munayo dhruvam // 110 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt - munijanoM ne kahA hai ki jalamArga meM calane vAle jalacara jantuoM ke sAtha sthala meM rahane vAle prANiyoM ko kadApi unakA saMga nahIM karanA caahie| 77. satpAtra dAna Avazyaka hai. dAnaM dharmeSu rociSNu, tacca pAtre prtisstthitm| mauktikaM jAyate svAti-vAri zuktigataM ythaa|| arthAt - supAtra meM dAna dene para hI dharma meM pratiSThita hotA hai, kalyANakArI hotA hai| jaise - svAti nakSatra meM giri huI jala kI bUMda sIpa meM par3ane para hI motI ke rUpa meM ni:Spanna hotI hai| kesiM ca hoI vittaM, cittaM kesi pi ubhymnnesiN| vittaM cittaM pattaM, tinni puNNehiM lbbhNti|| arthAt - kisI ke pAsa dhana hotA hai, kisI ke pAsa mana hotA hai aura kisI ke pAsa donoM hote hai| vitta, citta aura pAtra ye tInoM puNya ke saMyoga se hI prApta hote haiN| kisI nagara kA rAjA dAna ke nAma se hI cir3atA thaa| eka roja vaha saMyoga se jaMgala meM gyaa| parivAra sahita usa jaMgala ko dekhate hue vaha rAjA mahur3e ke vRkSa ke nIce baiTha gyaa| usa mahur3e ke vRkSa se bUMda-bUMda rasa Tapaka rahA thaa| yaha dekhakara rAjA ne kahA - he paNDita ! yaha madhUka vRkSa kyoM ro rahA hai? usa samaya avasara dekhakara rAjA ko pratibodha/saceta dene ke lie eka paNDita ne kahA - yadAsti pAtraM na tadAsti vittaM, yadAsti vittaM na tadAsti paatrm| evaM hi cintApatito madhUko, manye'zrupAtai rudanaM kroti|| arthAt - jahA~ pAtra hotA hai vahA~ dhana nahIM hotA aura jahA~ dhana hotA hai vahA~ pAtratA nahIM hotii| isa cintA meM ghirA huA yaha madhupa-vRkSa apane AMsuoM ko girAte hue rudana kara rahA hai, aisA merA mAnanA hai| zubhazIlazataka 111 For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita ke mukha se apane Upara vyaMgya sunakara rAjA ne cintana kiyA ki yaha paNDita madhUka vRkSa ke rudana kA upayukta kAraNa batA rahA hai| vAstava meM mere pAsa dhana hone para bhI maiM satpAtra ko dAna nahIM detA hU~, yaha galata hai| apanI galatI svIkAra kara usI dina se vaha satpAtroM ko dAna dene lgaa| 78. sudarzana kA dAna aura zIla. campApurI meM jinadAsa nAmaka seTha rahatA thaa| usake ghara meM bhaiMsoM ke pADA-pADiyoM kI dekha-rekha karane vAlA subhaga nAma kA naukara thaa| eka dina vaha subhaga bhaiMsoM ko carAne ke lie jaMgala meM gyaa| vahA~ usane dekhA ki bhayaMkara zIta Rtu meM bhI jaMgala ke madhya meM vastrarahita muni mahArAja kAyotsarga dhyAna meM sthita haiN| usane vicAra kiyA - 'aisI bhayaMkara ThaNDa meM, jaMgala meM sAdhu dhyAna meM khar3e haiM, kyA unako ThaNDa nahIM lagatI hogI? avazya lagatI hogii| aisA cintana kara usane apanA kambala muni mahArAja ko or3hA diyaa|' isa karuNA bhAvanA se usane puNya kA upArjana kiyaa| mRtyu hone para vaha seTha ke yahA~ putra ke rUpa meM utpanna huaa| nAma sudarzana rakhA gyaa| nAma ke anurUpa hI usakA saundarya thaa| kramazaH vaha yuvAvasthA ko prApta huaa| usake rUpa-saundarya se mohita hokara rAja-purohita kI patnI kapilA aura rAja-rAnI abhayA usa para dila nyauchAvara kara baitthii| donoM apanI vAsanA kI pUrti ke lie samaya kI talAza meM thii| eka roja unheM jJAta huA ki Aja pauSadhazAlA meM pauSadhavratI ke rUpa meM sudarzana akelA hI hai| aisA socakara usakA apaharaNa kara apane sthAna para lAkara, donoM ne apanI kAma-vAsanAe~ jAhira kii| kintu vaha pauSadhavrata meM rahA huA sudarzana anukUla parISaha samajha kara dhyAnAvasthita ho gyaa| aneka prakAra kI kuceSTAe~ karane para bhI vaha calAyamAna nahIM huA to donoM ne hohallA macAyA - 'dekho! ye seTha kA putra dharma kA DhoMga karate hue hameM barabAda karane ko tulA hai|' rAja-sainikoM ne sudarzana ko pakar3a liyaa| subaha rAjadarabAra meM usake aparAdha kI phaharista sunAI gii| saMgIna aparAdha mAnakara rAjA ne usako sUlI para car3hAne kA Adeza de diyaa| usake sadbhAgya aura 112 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyAnubhAva se vaha sUlI siMhAsana ke rUpa meM pariNata ho gii| logoM ne jayajayakAra kiyA aura usake satcaritra aura zIla kI mahimA kA bakhAna kiyA / 79. dAna kI mahattA. mithyAdRSTisahastreSu, aNuvratisahastreSu, varameko varameko arthAt hajAroM mithyA dRSTidhArakoM meM eka aNuvratI zreSTha hotA hai aura hajAroM aNuvratiyoM meM bhI eka mahAvratI zreSTha hotA hai / mahAvratisahastreSu, varameko hi jinAdhipasamaM pAtraM, na bhUtaM arthAt - hajAroM mahAvratiyoM meM bhI tIrthaMkara sarvazreSTha hotA hai / jinendra ke samAna koI satpAtra na huA hai, na hogaa| eka samaya mathurA nagarI meM nanda gokula ne jaba apanA putra nArAyaNa (kRSNa) vana meM ghUma kara AyA, taba pUchA - he putra ! tumane bhojana kiyA hai yA nahIM? paDhamaM jaINa dAUNa, asaIsuvihiyANaM, hyaNuvratI / mahAvratI // uttara meM nArAyaNa (kRSNa) ne kahA - svacchandataH svabhavane svayamarjitAnnaM, kAntAkarAgrapatitaM ytidttshessm| ye bhuJjate surapitRnapi tarpayitvA te bhuktavanta iha, tena, mayA na bhuktm|| " arthAt - svataMtratApUrvaka apane ghara meM rahate hue svopArjita annako apanI priyA ke hAthoM dvArA maharSi ko dAna diyA gayA ho aura usake pazcAt devatAoM aura pitRjanoM kA tarpaNa karane ke bAda jo bhojana kiyA gayA ho, vahI bhojana kahalAtA hai, isa prakAra kA bhojana maiMne nahIM kiyA hai / appaNA tIrthakRt / bhaviSyati // bhuMjeI zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only paNamiUNa pAre / karyAdisAloo // 113 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ arthAt - bhAvapUrvaka suvihita zramaNoM ko namaskAra aura unako pahale dAna dekara jo pAraNaka karatA hai, bhojana karatA hai, vahI saphala bhojana kahalAtA hai| 80. dAna kA prabhAva. kurukSetra meM eka brAhmaNa apanI patnI aura putra ke sAtha rahatA thaa| tInoM kA paraspara ghaniSTha prema thaa| eka samaya tInoM hI sattu kA bhojana karane ke lie baiTha gaye, usI samaya apane ghara meM Aye hue sAdhujanoM ko apane-apane hisse kA sattu unhoMne pradAna kiyaa| usI samaya usa anna-dAna ke prabhAva se devatAoM ne usake ghara meM sonA-moharoM kI vRSTi kI aura usake dAna kI prasaMzA kii| isI anna dAna ke puNya prakarSa se ve bhaviSya meM mukti prApta kreNge| 81. kSamA-zIla yudhiSThira. mahArAjA yudhiSThira jue ke khela meM apanA saba-kucha gaMvA kara bhIma Adi bhAiyoM ke sAtha jaMgala kI ora cale gye| kisI vana meM saMdhyA ke samaya jhAr3a ke nIce una logoM ne nivAsa kiyaa| sAyaMkAlIna sAmAyika grahaNa kara aura pratikramaNa kRtya pUrNa kara namaskAra maMtra kA smaraNa karate hue sone kI taiyArI karane lge| usI samaya mahAbalI bhIma ne kahA - 'bhayaMkara jaMgaloM meM aneka prakAra ke upasarga/trAsajanaka pIDAe~ hotI rahatI haiM, rAtri meM to vizeSa rUpa se hotI hai, isalie pahale pahara meM maiM jAgrata raha kara paharA duuNgaa|' saba so gye| bhIma jAgrata raha kara paharA dene lagA, usI samaya kali nAma kA rAkSasa vahA~ aayaa| bhIma kSubdha ho, isa prakAra kA usane vAtAvaraNa sarjita kiyaa| bhIma ke kSubdha na hone para donoM Apasa meM yuddha karane lge| donoM balavAna the, isalie koI bhI parAjita nahIM huaa| donoM hI khinna hokara apanI-apanI thakAna miTAne lge| apanA pahalA pahara hone para bhIma so gyaa| dUsare pahara meM arjuna jAgrata rahatA huA paharA dene lgaa| kali rAkSasa ne bhIma ke samAna arjuna se bhI malla-yuddha kiyaa| hAra-jIta kA nirNaya na ho zubhazIlazataka 114 For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ skaa| donoM hI thakAna miTAne ke lie ArAma karane lage / arjuna nidrAdhIna ho gyaa| tIsare pahara meM sahadeva aura nakula paharA dene lge| unake sAtha bhI kala kA Apasa meM yuddha huA para koI vijaya prApta na kara sakA / cauthe pahara meM mahArAjA yudhiSThira uThe aura sAmAyika grahaNa kara ekacitta se namaskAra maMtra kA jApa karane lage / tatpazcAt pratikramaNa kI kAmanA se yudhiSThira dharma - dhyAna meM saMlagna ho gye| usI samaya vaha kali asura bhI sAta hAtha lambA zarIra dhAraNa kara yudhiSThira ko dharma se calAyamAna karane lagA / yudhiSThira ke calAyamAna ne hone para vyAghrAdi aneka rUpoM ko dhAraNa kara vaha upadrava karane lagA, kintu yudhiSThira samatA bhAva dhAraNa zAnta rahA aura pratikramaNa pUrNa kara samasta jIvoM ke sAtha mukta - vaira ho gayA / kali asura ne jyoMhI kAlI supArI ke samAna apanA choTA sA rUpa dhAraNa kiyA tyoM hI yudhiSThira ne usako golAkAra rekhAoM ke bhItara kaida kara liyA / prAta: kAla hone para bhI jaba cAroM bhAI nahIM uTheM taba yudhiSThira ne unako kaSTapUrvaka uThAyA aura pUchA - 'he bhAiyoM ! Apa loga isa prakAra besudha hokara kaise so rahe the?' taba cAroM bhAIyoM ne rAta bItI ghaTanA sunaaii| unake mukha se ukta ghaTanA ko sunakara yudhiSThira bolA- 'vaha kali asura kahI gayA nahIM hai, vaha yahIM hai, maiMne usako rekhAoM meM kaida kara rakhA hai / ' jyoM hI yudhiSThira ne use mukta kiyA tyoM hI vaha kali asura una saba ke sanmukha AyA, prasanna hokara apane svAbhAvika rUpa ko prakaTa kara yudhiSThira se kahA - saubhAgyasaralAzayaH / puNyavAn bhAgyAt dharaNIpIThe, jagadvandyakramAmbujaH // arthAt - Apa dhanya haiM, puNyavAna haiM, bhAgyavAna haiM, saubhAgyavAna haiM aura sarala mana vAle haiM / Apa isa bhUmitala para vidyamAna haiM, caraNa-kamala jagad dvArA vandanIya haiM / ataH Apake kali asura bolA - jo vigraha upasthita hone para bhI kSamA dhAraNa zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only dhanyastvaM vidyase 115 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karatA huA apane dharma - kArya ko karatA hai, vaha mukti yogya sukha - karma kA upArjana karatA hai| tatpazcAt yudhiSThira ne pratikramaNa kriyA pUrNa kara sAmAyika pAra kara kahA - he asura ! mere dvArA tumheM jo kucha bhI takalIpha huI hai, use kSamA karanA / isa prakAra una donoM kA Apasa meM kSamA-yAcanA aura kSamA-pradAna kArya huaa| karNa kI kalpita dAna kathA. mahArathI karNa jIvana-bhara yAcakajanoM ko icchita dAna meM svarNadAna karatA rhaa| isa puNya ke prabhAva se vaha svarga meM deva banA / svarga meM cAroM ora use sonA hI sonA najara A rahA thaa| karNa ne devaguru se pUchA - he guru ! yahA~ mujhe svarNa ke atirikta kucha bhI dRSTigocara nahIM ho rahA hai, kyA kAraNa hai ? 82. devaguru ne kahA - he bhAgyazAlI ! tU ne anna Adi kA dAna kabhI bhI nahIM kiyA / jIvanabhara pracuratA ke sAtha svarNadAna hI karatA rhaa| isI kAraNa tuma yahA~ apane cAroM tarapha svarNa hI svarNa dekha rahe ho / anna, dAna dene kI kAmanA se usane candrapura meM zRgAla zreSTha ke nAma se janma dhAraNa kiyaa| bhojana ke pUrva vaha kisI bhI atithi kI rAha dekhatA rahA parantu koI bhI atithi usake ghara nahIM aayaa| kisI deva ne usako vicAroM se calAyamAna karane ke lie jogI kA rUpa dhAraNa kara yAcanA ke lie vahA~ AyA / zRgAla seTha tatkAla hI uThakara usako bhojana dene ke lie taiyAra huA, taba usa kapaTa rUpadhArI deva ne kahA- he seTha ! maiM anna ko grahaNa nahIM karatA huuN| maiM tumhAre putra kA mA~sa grahaNa karane kA icchuka hU~ / yadi tuma atithi ko denA cAhate ho to apane putra kA mA~sa do / ghara se atithi khAlI hAtha nahIM jAe, ina vicAroM se prerita hokara zRgAla seTha ne apane putra kI hatyA kara usa atithi ko mA~sa pradAna kiyA aura usa atithi se seTha bolA aba mujhe svarga pradAna karo / 116 - zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taba devarUpadhArI atithi ne kahA - 'he seTha! putrahIna ko maiM svarga pradAna karane meM samartha nahIM huuN|' yaha sunakara seTha khinna mAnasa ho gyaa| usI samaya mAyAvI atithi ne apanA devasvarUpa prakaTa kiyaa| putra ko jIvita kiyaa| tatpazcAt vaha seTha pracuratA se anna-dAna dene lgaa| 83. mAravI (marudezIya) durgata kA sarvasvArpaNa. eka samaya mantrI vAgbhaTTa (maMtrI udayana kA putra) ne zatruJjaya tIrtha ke uddhAra ke lie TIpa hetu samasta seThiyoM aura vyavahAriyoM kI baiThaka bulaaii| baiThaka meM saba logoM ne apanI-apanI haisiyata ke anusAra TIpa meM rakama bhara dii| usa samaya mAravAr3a deza kA rahane vAlA durgata nAma kA eka garIba bhI yAtrA karane ke lie zatrujaya tIrtha para AyA thA aura vaha bhI usa baiThaka meM sammilita thaa| jaba saba logoM ne TIpa bhara dii| usa samaya usa durgata ne bhI usake pAsa jo pA~ca dramaka (sikke) zeSa the, ve mantrI vAgbhaTTa ko arpita kiye| mantrI ne usa TIpa meM sabase Upara usakA nAma likha diyaa| isase samasta zreSThigaNa aura vyavahArI ruSTa hue aura kahane lage - he mantrIrAja! Apa yaha anyAya kaise kara sakate haiM? hamane isa TIpa meM lAkhoM rupaye likhe haiM kintu Apane 5 rupaye dene vAle kA nAma hamAre nAma ke Upara likha diyA! isake uttara meM mantrI vAgbhaTTa ne kahA - he seTha logoM! isa durgata ke pAsa jo kucha thA, vaha arpaNa kara diyaa| Apa logoM ne apane vaibhava kA zatAMza bhI nahIM likhAyA hai, yadi Apa loga bhI sarvasva arpaNa karate hoM to maiM isa TIpaM meM sabase Upara ApakA nAma likha sakatA huuN| mantrI vAgbhaTTa ke isa uttara se samasta seTha loga bar3e prasanna hue aura uTha karake durgata ko namaskAra kiyaa| vaha mAru durgata ko pAlItANA meM rahate hue bhojana banAne hetu jamIna ko tanika khodane para sikkoM se bharA huA eka loTA prApta huaa| tapasyA kA pAraNA karane ke pazcAt usane vaha dhana mantrI vAgbhaTTa ke samakSa rkhaa| mantrI ne zubhazIlazataka 117 For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usako dekhA aura kahA - he durgata! yaha tumhAre bhAgya se hI tumhe prApta huA hai isalie ise tuma hI grahaNa karo aura isakA upabhoga kro| usa mAravAr3I ne usa loTe meM se prApta AdhA dhana tIrtha meM kharca kara diyaa| mantrI ne usakA sammAna kiyaa| mantrI ne jo tIrthoddhAra kA kArya prArambha kiyA thA, vaha mUla prAsAda kA uddhAra kArya pUrNa huaa| mantrI ne isa kArya meM bahuta dhana sukRta meM vyaya kiyaa| kahA jAtA hai - lakSatrayIvirahitA draviNasya koTIstisro vivicya kila vaagbhttmntriraajH| yasmin yugAdijinamandiramuddadhAra, zrImAnasau vijayatAM giripunnddriikH|| ___arthAt - mantrIrAja vAgbhaTTa ne yugAdi jinezvara ke mUla prAsAda ke uddhAra meM do karor3a 97 lAkha rupaye vyaya karake isa tIrtha kA uddhAra krvaayaa| girirAja puNDarIka aura zrImAn vAgbhaTTa kI jaya ho| 84. lUNiga vasahI kA nAmakaraNa. pUrva meM dhavalakA nagarI (dholakA) meM zreSThi lUNiga apane bhAIyoM ke sAtha - mAladeva, vastupAla, tejapAla ke sAtha nirdhana avasthA meM nivAsa karate the| lUNiga kI antimAvasthA ke samaya tInoM bhAIyoM ne yaha pratijJA kIinake puNyArjana hetu 1-1 lAkha namaskAra maMtra kA jApa kreNge| tInoM bhAIyoM ne lUNiga se yaha bhI kahA - bhAI sAhaba ! isa samaya meM ApakI jo bhI icchA ho, vaha prakaTa kriye| usako pUrNa karane meM hama apanA pUrNa sAmarthya jhoMka deNge| bhAiyoM kI isa prakAra prema-vihvala vANI sunakara lUNiga ne kahA - he bhAiyo! merI hArdika abhilASA hai ki arbudagiri parvata para vimala vasahI ke pAsa navIna deva maMdira kA nirmANa ho, yahI merI antarabhAvanA hai| yadi yaha deva-maMdira kA nirmANa hotA hai aura isako pUrNa karane kA vacana dete ho to merA mana samAdhi meM ramaNa kregaa| 118 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAladevAdi tInoM bhAIyoM ne kahA - bhAIzrI! hama vacanabaddha hote haiM ki yadi lakSmI kA suyoga mila gayA to hama ApakI isa bhAvanA ko avazya hI pUrNa kreNge| bhAIyoM ke vacanabaddha hone para lUNiga ne samAdhi ke sAtha prANa chor3a diye| kucha varSoM pazcAt bhAgyodaya hone evaM dholakA ke mantrI banane para vyAvahArika caturatA ke sAtha unhoMne bar3e bhAI lUNiga kI manokAmanA pUrNa karane ke lie arbudagiri ke zrI bor3A mAtA kI devakulikA ke pAsa hI bhUmi lene kA nirNaya kiyaa| vahA~ kI bhUmi brAhmaNa samAja ke adhIna thii| paMca ko bulAkara isa sambandha meM vArtA kii| dholakA kA mantrI yaha jamIna kharIdanA cAhatA hai isalie brAhmaNoM ne mu~ha-mA~gI rakama maaNgii| ina bhAIyoM ne bhI jitanI bhUmi grahaNa karanI thI, utanI bhUmi para dramaka (usa samaya kA pracalita sikkA) bichA kara vaha rAzi brAhmaNa samAja ko arpita kii| bhUmi-kraya meM ina bhAIyoM ne 3600 maNa dramaka dravya vyaya kiyA thaa| isa vizAla dravya rAzi ko dekhakara vikraya-kartAoM ne kahA - Apane hamArI kalpanA se bhI adhika rAzi dI hai| hama isase adhika eka sikkA bhI nahIM cAhate haiM aura Apa yaha parvata kI bhUmi devamandira ke lie saharSa svIkAra kreN| mandira kA nirmANa vikrama samvat 1283 meM prArambha kiyA aura nirmANa kArya vikrama samvat 1292 meM pUrNa huaa| isa navIna maMdira ke nirmANa kArya meM vastupAla tejapAla ne usa samaya 12 karoDa 53 lAkha rupaye vyaya kiye| bar3e bhAI lUNiga kI antima icchA ko dhyAna meM rakhakara hI isa maMdira kA nirmANa huA ataeva samasta bhAIyoM ne isa mandira kA nAma lUNiga vasahI rkhaa| 85. AcArya devasUri aura kAhnar3a yogI. eka samaya bhRgukaccha (bharoMca) meM AcArya zrI devasUri virAjamAna the| kAhnar3a nAma kA yogI sAMpoM se bhare hue 84 piTAre (karaNDikAe~) lekara zubhazIlazataka 119 For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya ke pAsa phuNcaa| kAhnar3a ne garva ke sAtha kahA - he AcArya ! Apa mere sAtha zAstrArtha kriye| yadi Apa zAstrArtha nahIM karate haiM to Apa apanA Asana chor3iye aura mRtyu kA varaNa kiijie| devasUri ne yogI kI ghamaNDapUrNa cunautI svIkAra kI aura jisa Asana para baiThe the, usa Asana ke cAroM tarapha 7 rekhAe~ khIMca kara yogI se kahA - he yogIrAja ! maiM ApakI cunautI ko svIkAra karatA huuN| Apa apane sarpo ko jahA~ cAheM chor3a diijie| yaha sunakara usa kAhnar3a yogI ne sA~pa chor3a diye| pahalA viSadhara sA~pa pahalI rekhA ko na lAMgha skaa| dUsarA dUsarI rekhA ko na lAMgha sakA aura isa prakAra kramaza: chaThI rekhA ko koI sA~pa na lAMgha skaa| apanA jora na calane para ve viSadhara nAgarAja krodhita hokara phuphakArate hue jamIna para sira paTakane lge| kAhnar3a yogI apanI viphalatA dekhakara udvigna ho gayA aura usane AcArya se kahA - Apa bhUmi para baiThiye aura merA kriyA-kalApa dekhiye| AcArya ne kahA - he kAhar3a! bhUmi para baiThane se kyA hogA? tumhAre pAsa balI se balI jo sarparAja ho, use Apa hamArI tarapha chor3a deN| __kAhnar3a yogI bhI apane hone vAlI parAjaya se tilamilAtA huA nalikA (kaMdhe para laTakatI huI sAMpa kI piTArI) meM se sindurI raMga ke sAMpa ko - jisake dRSTi par3ane mAtra se kele kA pattA jalakara khAka ho jAe - AcArya ke Upara chodd'aa| vaha bhI dUsare sarpa ko vAhana banAkara AcArya dvArA banAI huI rekhA ko lAMghane meM samartha nahIM huaa| aisI dazA meM usa sindurI raMga ke sarpa ne vAhana sarpa se utara kara apanI lapalapAtI jihvA se rekhA ko naSTa kara diyaa| isa prakAra rekhAoM ko samApta karatA huA vAhana sarpa para baiThakara vaha pATa para car3hane lagA, usa samaya AcArya ke ziSyoM aura darzaka logoM meM hAhAkAra maca gyaa| AcArya devasUri ne saghana-vighna dekhakara nizcinta hokara zAnta mana se dhyAna magna ho gye| 120 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usI samaya AcArya ke dhyAna ke prabhAva se eka zakunikA (garuDa, giddha athavA gauraiyA nAma kA pakSI) acAnaka vahA AtI hai aura una donoM sA~poM ko coMca se pakar3akara bahuta dUra le jAkara chor3a detI hai / AcArya vijayazrI prApta karate haiM aura kAhnar3a yogI parAjita hokara nIcA mukha karake apane pairoM meM pahanA huA taur3A (AbhUSaNa) utAra kara gurucaraNoM meM rakha detA hai aura karuNA - vigalita zabdoM meM kahatA hai - he prabhu ! merI jIvikA ke AdhArabhUta ye donoM sarpa hI the| maiM kamAne-khAne lAyaka bhI nahIM rhuuNgaa| kRpA kara batalAIye - una donoM sarpoM ko kahA~ chor3A gayA hai? guru ne dhyAna magna hokara kahA - narmadA nadI ke kinAre para hai / usI samaya kurukullA nAmaka devI ne Akara kahA - merA nivAsa-sthAna sAmane vAlA vaTa-vRkSa hI hai, usI vRkSa para baiThI huI 4 mAha se maiM AcArya deva kA vyAkhyAna / dezanA sunatI rahI hU~ / guru para kisI prakAra kA upadrava ho, kyA maiM usakA dekha sakatI hU~? nahIM, isalie maiMne Akara una sarpoM ko dUra le jAkara chor3a diyA hai| guru kI stavanA karate hue usane 3 padya kahe puna: devI ne kahA - 'ina zlokoM ko Apa bhaNDArastha kara dIjie, kisI ko mata diijie| mere dvArA nirmita ye tInoM stuti kAvya jo bhI apane daravAje para likhe hue inako par3hegA, unako bhaviSya meM kisI prakAra kA sAMpa kA upadrava nahIM hogaa|' aisA nivedana karatI huI vaha devI apane sthAna para calI gii| AcArya devasUri ne kAhnar3a yogI para vijaya prApta kI / vaha yogI kAhnar3a bhI apanI samasta gAruDika kalAoM ko chor3akara usI dina se guru kI caraNa- sevA karane lagA / 86. pAtra dAna meM bheda. eka dina 'satpAtra dAna kA phala svarga evaM mokSa sukha hai', aisA sunakara karNa rAjA pratidina prAta: kAla meM 100 saMkhyA ke vajana ke tulya svarNa zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 121 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA dAna dekara siMhAsana se utaratA thA / eka dina karNa rAjA ne dekhA ki prAta:kAla ke prArambha hone ke samaya hI satpAtra dAna kI icchA se do cAraNa sabhA meM upasthita hue| inameM eka cAraNa samyaktvadhAraka thA aura dUsarA cAraNa mithyAmata kA dhAraka thaa| usa samaya karNa ne vicAra kiyA ki mujhe sarvaprathama satpAtra ko hI dAna denA cAhie, vahI dAna sadgati kA dene vAlA hotA hai kurute annadAturadhastIrthaMkaro'pi tacca dAnaM bhavetpAtre, dattaM bahuphalaM arthAt - tIrthaMkara jaise mahApuruSa bhI anna grahaNa karane hetu annadAtA ke samakSa hAtha phailAte haiM, isI kAraNa se satpAtra meM diyA huA dAna bhI bahuta hI phaladAyaka hotA hai / pAtra-parIkSaNa kA vicAra karate hue karNa ne jaba dAna dene meM vilamba kiyA, usa samaya eka cAraNa ne kahA kiM 122 patta-parikkhaha karuha, aMbudahaM, varasaMtaha kimu joI arthAt - he rAjan! dAna dete samaya pAtra kA parIkSaNa kyoM karate ho ki yaha satpAtra hai yA kupAtra ? Apa jaisoM ko to jo yAcaka sAmane A jAe, usako dAna denA cAhie / vicAra kariye, kyA megha varSA karate hue sama aura viSama sthAnoM kA vicAra karate haiM ? yaha sunakara karNa ne kahA aMbarahata varasu varasu dhattUrai visa - - karam / yataH // dijjau varasIDAM phala evaDuM aMtara zubhazIlazataka ikkhurasa, arthAt - he megha! baraso - baraso / Apa varSA karate samaya kisI - prakAra kA bheda nahIM rakhate haiM kintu usI varSA ke jala se pAtra ke kAraNa bheda bhI najara AtA hai| ApakA vahI pAnI dhatUrA bhI paidA karatA hai aura ikSurasa bhI paidA karatA hai / maggaMtAha / sama-visamAI // For Personal & Private Use Only joi / hoi // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __isa antara ko dhyAna meM rakhate hue bhUpati narendra ne satpAtra ko pahale dAna diyaa| 87. triyA caritra. saMsArammi asAre, natthi suhaM vaahiveannaapure| jANaMto iha jIvo, na kuNai jiNadesiaM dhmmN|| arthAt - yaha saMsAra sArahIna/nazvara hai, isa saMsAra meM tanika bhI sukha nahIM hai balki vyAdhi aura vedanA bahula hai| aisA jAnatA/samajhatA huA bhI yaha jIva jinaprarUpita dharma kA AcaraNa nahIM karatA hai| udAharaNa prastuta hai : zrIpura nagara meM dhana nAmaka seTha rahatA thaa| usake dhana nAma kI patnI thii| unake putra kA nAma candra thA aura candra kI patnI kA nAma rUpazrI thaa| candra apanI patnI para itanA adhika mohita/Asakta thA ki patnI ke izAre para vaha calatA thA arthAt patnI kA naukara thaa| eka samaya usakI patnI ne kahA - he candra ! he priya! tumhAre mAtApitA arthAt merI sAsa aura sasura mere sAtha acchA vyavahAra nahIM karate haiM, jo mana meM cAheM ve bolate rahate haiM, ata: mAtA-pitA ko chor3akara hama donoM paradeza cleN| patnI-mohita candra ne patnI kI AjJA ko zirodhArya kara mAtA-pitA ko chor3akara patnI ke sAtha paradeza claa| mArga meM patnI ko pyAsa lagI aura usane candra se kahA - mujhe bahuta jora kI pyAsa lagI hai, kaNTha sukha rahA hai, prANa nikala rahe haiN| __candra ne kahA - Age tAlAba najara A rahA hai, vahA~ taka clo| vahA~ pAnI pIkara apanI pyAsa bujhA lenaa| thor3I dUra calakara sarovara ke nikaTa pahu~ca kara rUpazrI dhamma se baiTha gaI aura usane kahA - yahIM pAnI lAkara mujhe pilaao| zubhazIlazataka 123 For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apanI patnI kA dIvAnA banA huA vaha pAnI lene claa| mArga meM siMha ko dekhA, bhayabhIta huA para apane jIvana ko tRNa ke samAna samajhakara tAlAba para phuNcaa| pAnI lekara vApisa apanI patnI ke pAsa aayaa| usa samaya taka patnI pyAsa kI becainI ke mAre behoza ho gaI thii| usa para jala chir3akAva Adi kiyA aura usake hoza meM Ane para usane pAnI piiyaa| ___ vahA~ se ve donoM Age cale / calate hue ve donoM kisI nagara ke samIpa phuNce| nagara ke bAhara kue~ para apanI bhAryA ko biThAkara bhojana kI vyavasthA karane ke lie vaha candra nagara meM gyaa| idhara usa kue~ ke samIpa hI eka pAMgalA kor3hI baiThA huA thaa| usane ekAkI nArI ko dekhakara usako mohita karane ke lie rAga-janita ceSTAe~ kii| usakI ceSTAoM se prabhAvita hokara vaha rUpazrI bhI usa para Asakta ho gaI aura apane pUrva pati ko bhUla gaI, jaise usake sAtha kisI prakAra kA sambandha hI na rahA ho| rUpazrI ne usa paMgu se kahA - Aja se tuma hI mere pati ho| uttara meM kor3hI ne kahA - he sundarI ! tuma kyA kaha rahI ho, kahA~ tumhArI jaise saundarya evaM lAvaNyavattI nArI aura kahA~ mere jaisA paMgu aura kor3hI? usI samaya candra bhojana kI vyavasthA karake vahA~ A gyaa| patnI ke kahane para usane bhojana ke tIna hisse kiye| eka svayaM ke lie, dUsarA patnI ke lie aura tIsarA paMgu ke lie| bhojanoparAnta patnI ke Agraha ke kAraNa usa paMgu kor3hI ko bhI sAtha lekara cle| vaha paMgu kor3hI calane meM asamartha thA, ata: kucha samaya candra apane kaMdhe para biThAkara calatA thA aura kucha dUrI taka vaha rUpazrI apane kaMdhe para biThAkara calatI thii| ye loga calate hue kisI nagara meM phuNce| vahA~ nagarajanoM ke samakSa rUpazrI ne triyA caritra kA nATaka racA aura logoM se kahane lagI- dekho! dekho! merA pati to yaha paMgu kor3hI hai| yaha navayuvaka to mujhe abalA jAnakara merA haraNa karanA cAhatA hai| 124 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa jhagar3e ko sunakara nagara kA kotavAla bhI AyA, vahA~ kA rAjA bhI aayaa| sabake sAmane rUpazrI ne vahI bAta khii| jaba candra se pUchA gayA to usane kahA yaha to merI patnI hai / - rUpazrI'ne tatkAla hI prativAda kiyA yaha jhUTha bolatA hai / maiM isakI koI patnI nahIM huuN| yaha jhUThA nATaka racakara mujhe apane kabje meM karanA cAhatA hai| Apa loga merI rakSA kareM, aisA kahatI huI jhUTha-mUTha hI dhamIr3A khAte hue rone lgii| rAjA ne aura nAgarikoM ne candra ko jhUThA samajha kara nagara se niSkAsana kA Adeza de diyaa| usI samaya candra ne kahA -- yasyai nijaM kulaM tyaktaM, jIvitArthaM cahAritam / sA mayi bhavati niHsnehA, kaH strINAM vizvasennaraH // arthAt - jisa aurata ke kAraNa maiMne apane kula kA tyAga kara diyA, mAtA-pitA aura gA~va kA tyAga kara diyA, dhana-mAla kA tyAga kara diyA aura pAgala hokara usake pIche jaMgaloM kI khAka chAnatA rahA / aisI dazA meM bhI vaha yadi mere prati nirmohI hokara merA tyAga karatI hai to aisI puMzcalA striyoM kA vizvAsa kauna karegA? 88. isa prakAra rAjA ke samakSa apanA svarUpa batalAkara, pahacAna dekara vaha saMsAra se virakta ho gayA aura saMsAra kA tyAga kara diyA / puNya bala se samRddhi svataH prApta hotI hai. sAketanapura meM bhAnuprabha nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usa nagara meM rAjamAnya dhanamitra nAma kA seTha rahatA thA / usakI patnI kA nAma dhanamitrA thA / dhanamitrA ne eka dina svapna meM dhana se bharA huA kalaza dekhA / samaya pUrNa hone para usane putra ko janma diyaa| janmotsava manAne ke pazcAt putra kA nAma puNyasAra rakhA gyaa| puNyasAra yuvAvasthA ko prApta huaa| pitA ne dharma aura vyavahAra ke zAstroM meM nipuNa puNyasAra kA vivAha kara diyaa| samaya bItane para usake mAtA-pitA kA svargavAsa ho gayA / zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 125 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka samaya puNyasAra ne svapna meM dekhA ki mahAlakSmI kaha rahI hai - tumhAre dvArA pUrvArjita puNya karmoM ke kAraNa maiM tumhAre ghara meM nivAsa karanA cAhatI huuN| puNyasAra ne kahA - isakI pahacAna kaise ho? mahAlakSmI ne kahA - prAta:kAla apane ghara ke cAroM dizAoM meM isakA pratyakSa anubhava kara lenaa| prAta:kAla puNyasAra ne dekhA ki cAroM konoM meM dhana se bhare hue cAra kalaza vidyamAna haiN| puNyasAra ne socA - kahIM corI kA kalaMka na laga jAe athavA koI naI bAta paidA na ho jAe, isalie yaha upayukta hai ki rAjA ko jAkara nivedana kara duuN| puNyasAra ne rAjA ko jAkara nivedana kiyaa| rAjA ne bhI usake ghara jAkara dhana se bhare hue cAra kalazoM ko dekhaa| dhana ko dekhakara rAjA kI niyata badala gaI aura 'yaha to rAjakIya dhana hai', aisA kahakara ve cAroM dhanakalaza apane rAjakoza meM jamA karavA diye| dUsare dina bhI puNyasAra ne usI prakAra dhana-kalazoM ko dekhaa| rAjA ko nivedana kiyaa| rAjA ne lobha ke vazIbhUta hokara ve kalaza bhI apane yahA~ maMgavA liye| isI prakAra tIsare dina bhI huA aura cauthe dina bhI isI prakAra huaa| jaba ye kalaza rAja-bhaNDAra meM jamA karavA diye gaye to, usake kucha kSaNoM pazcAt hI koSAdhikArI aura mantrI ne rAjA se nivedana kahA - rAjan ! dhana se bhare hue ve sAre kalaza koSAgAra se gAyaba ho gaye haiN| kisane haraNa kiye hai, hama nahIM jAnate haiM? usI samaya devavANI huI - he rAjan ! puNyasAra ke puNya se hI ye dhana ke kalaza unake yahA~ maiMne chor3e the| tuma mUrkha ho, jo ki usa dhana para adhikAra karanA cAhate ho| 126 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA yaha devavANI sunakara camatkRta huA aura sAre kuMbhoM ko puNyasAra ke ghara meM dekhakara bolA - he seTha! tuma dhanyazAlI ho, bhAgyazAlI ho, jisake kAraNa isa prakAra kI sampatti devatA bhI tumhAre yahA~ sthApita kara rahe haiN| tatpazcAt rAjA ne seTha kA satkAra-sammAna kiyA aura nagara seTha kI padavI de kara bar3e ADambara ke sAtha hAthI para biThAkara usako apane nivAsa sthAna para bhejaa| yaha ghaTanA dekhakara nagara kI janatA bhI kahane lagI- 'lakSmI bhI puNyazAliyoM kA anugamana karatI hai|' idhara vaha puNyasAra seTha bhI sAta kSetroM meM usa dhana kA sadupayoga karane lgaa| eka samaya sAketanapura nagara meM kevalajJAna-dhAraka AcArya sunanda kA padArpaNa huaa| nagara ke bhUpati, zreSThi puNyasAra evaM samasta janatA unake darzanoM ke lie gii| darzana kara dharmopadeza sunana lge| dharmadezanA ke pazcAt puNyasAra ke pitA seTha dhanamitra ne hAtha jor3akara nivedana kiyA - bhagavan ! mere putra ne pUrva janma meM aisA kauna sA sukRta kArya kiyA, jisake kAraNa isa bhava meM mahAlakSmI devI calakara ke hamAre ghara meM nivAsa karane lgii| kevalajJAnI AcArya ne kahA - isI nagara meM dhana nAma kA manuSya rahatA thaa| sadguru ke pAsa meM ahiMsA pradhAna dharma kA zravaNa kara zuddha dharma aMgIkAra kara prANapaNa se ahiMsA kA pAlana kiyaa| munijanoM ko vizuddha AhAra kA dAna diyA aura anta meM guru mahArAja ke pAsa dIkSA grahaNa kii| muni banane ke pazcAt vaha sarvadA siddhAntoM ke adhyayana-adhyApana meM aura gurujanoM kI sevA karane meM tatpara rahA / antima avasthA meM anazana dhAraNa kara deha-vilaya hone ke pazcAt tIsare devaloka meM maharddhika deva huaa| deva-bhava kA AyuSya pUrNa kara pUrva puNya yoga se tumhAre putra ke rUpa meM utpanna huA hai| kevalI bhagavAn ke mukha se apane pUrva-janma kA vRttAnta sunakara puNyasAra ko bhI jAti-smaraNa jJAna huaa| tatpazcAt vaha puNyasAra vizeSa rUpa se zatruJjaya Adi mahAtIrthoM kI yAtrA meM apanI lakSmI kA sadupayoga karane lgaa| apane putra kI puNyazAlitA dekhakara usakA pitA bhI vizeSa dharma kArya zubhazIlazataka 127 For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane lgaa| kucha varSoM pazcAt mAtA-pitA ke sAtha puNyasAra ne dIkSA grahaNa kii| zuddhadharma kI ArAdhanA karatA huA ugra tapazcaryA karatA huA vahA~ se deha chor3akara svargaloka meM deva hogaa| vahA~ se manuSya bhava dhAraNa kara vizuddha saMyama pAlana kara siddhi-vadhU ko prApta kregaa| ata: aba bhavyajanoM ko bhI nirantara, prabala puNya karmoM kI upArjana karanA caahie| 89. ahiMsA kI mahattA. satthavAhasuo dakkhattaNeNaM, siTThisuo suruuvenn| buddhIi amaccasao, jIvai puNNehiM rAyasuo // 1 // arthAt - sArthavAha ke putra ne dakSatA se, zreSThiputra ne svarUpa saundarya se, mantrIputra ne buddhibala se aura rAjakumAra ne puNyabala se jIvana meM saphalatA prApta kii| dakkhattaM paMcarUyaM, suMdare sayasamaM viaarijjaa| buddhI puNNasahassA, sayasahassAiM punnnnaaii||2|| arthAt - nipuNatA se pA~ca guNA, saundarya se sau guNA, buddhi se hajAra guNA aura puNya se lAkha guNA saphalatA prApta hotI hai| maMtrIputra, rAjaputra, zreSThiputra aura sArthavAha-putra ye cAroM hI ghaniSTha mitra the| eka samaya rAjaputra ne kahA - maiM apane puNya ke bala para jIvana jiiuuNgaa| maMtrIputra ne kahA - maiM apane buddhi bala se jIvana-yApana kruuNgaa| zreSThiputra ne kahA - maiM rUpa, saundarya ke bala para jIvana-vyatIta kruuNgaa| sArthavAha ke putra ne kahA - maiM apanI dakSatA/caturatA ke bala para jIvana saphala bnaauuNgaa| 128 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka samaya ve cAroM mitra dhanArjana hetu dUsare deza meM gye| vahA~ kisI udyAna meM Thahare / dakSa sArthavAha-putra nagara meM gyaa| vahA~ kisI zreSThi kI dukAna para baiTha kara vArtAlApa karane gyaa| saMyoga se use seTha kI dukAna para bahuta sAre grAhaka Ae, kAphI mAla bikaa| seTha ko bahuta lAbha huaa| seTha ne vicAra kiyA -- 'ye dUsare pradeza kA nivAsI jaba se merI dukAna para baiThA hai tabhI se mujhe atyadhika lAbha huA hai|' yaha socakara usa seTha ne sArthavAhaputra se kahA - uTho! bhojana karane clo| sArthavAha-putra ne kahA - maiM akelA nahIM hU~, hama cAra mitra haiN| hama sAtha hI bhojana karate haiM, alaga-alaga aura akele nhiiN| seTha ne una zeSa mitroM ko bhI bulA liyA aura svAdiSTa bhojana krvaayaa| unako bhojana karAne meM seTha ke pA~ca rupaye kharca hue| dUsare divasa saundaryavAna zreSThiputra gaNikA ke ghara meM gayA aura vahA~ apane mitroM ke sAtha satkAra ke sAtha bhojana kiyaa| usa bhojana meM gaNikA ke sau rupaye kharca hue| tIsare dina buddhimAna maMtrIputra nagara meM gyaa| vahA~ usane eka sthAna para vivAda hote hue dekhaa| vivAda kA viSaya thA - do sautoM ke bIca meM eka putra thaa| dhana ke lobha se donoM meM yaha saMgharSa chir3A ki - 'yaha putra merA hai, yaha putra merA hai|' isa vivAda kA niSpakSa nirNaya nahIM ho pA rahA thaa| usa samaya amAtyaputra ne bIca meM par3a kara yaha kahA - 'putra eka hai, mAtAe~ do haiM / ataH isa putra ke do Tukar3e kara diye jAe~ aura donoM sauteM use svIkAra kreN| usI samaya nakalI mAtA ne yaha kahA - mujhe yaha nirNaya mAnya hai| dUsarI asalI mAtA ne kahA - yaha putra jIvita rahe, isalie isa pahalI ko hI sauMpa diyA jaaeN| zubhazIlazataka 129 For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usI samaya amAtyaputra ne kahA - yaha dUsarI kA putra hai, yahI isakI asalI mAtA hai| ise yaha putra sauMpa diyA jAe / vaha asalI mAtA bahuta prasanna ho gaI aura apane ghara para bulA una cAroM ko bar3e prema se bhojana kraayaa| isa bhojana meM hajAra rupaye vyaya hue| cauthe dina puNyazAlI rAjaputra nagara meM jAne lgaa| usa samaya acAnaka hI usa nagara ke aputrIya / putrarahita rAjA kI mRtyu ho jAne ke kAraNa paJca abhimantrita divya prakaTa kiye gaye the / daivayoga se vaha rAjaputra hI vahA~ kA rAjA bana gayA / tatkAlIna rAjA ne apane tInoM mitroM ko apane pAsa bulAkara bar3e sammAna ke sAtha rakhA aura pratyeka kArya meM unase vicAra kiyA karatA thA / eka samaya usa nagara meM koI sadguru pdhaare| rAjA aura nagaravAsI unakI dezanA sunane ke lie gye| dezanA ke pazcAt usa rAjaputra rAjA ne guru se pUchA he bhagavan! maiMne pUrva janma meM aisA kauna sA sukRta kArya kiyA thA ki mujhe rAjya prApta huA aura sArthavAhaputra ko dakSatA, zreSThiputra ko saundarya aura mantrIputra ko buddhibala prApta huA / guru ne uttara meM kahA- pUrvabhava meM tuma zrIdhana nAma ke eka kauTumbika the / guru mahArAja ke mukha se ahiMsA pradhAna dharma kA zravaNa kara tumane use svIkAra kiyA thA aura jIvana paryanta zraddhApUrvaka jIvadayA kA pAlana kiyA thaa| isI kAraNa tuma isa bhava meM rAjA bane ho / sArthavAha ke putra ne pUrvabhava meM gurubhakti kI thI isI kAraNa usane isa bhava meM dakSatA prApta kI / zreSThiputra ne pUrvabhava meM eka malina jina pratimA ko acchI taraha ragar3a-ragar3a kara dhokara ujjvala banAI thI isI kAraNa vaha isa bhava meM rUpasampadA kA adhikArI banA / amAtya - putra ne pUrvabhava meM hRdaya se jJAna kI bhakti / upAsanA kI thI isI kAraNa isa bhava meM use buddhibala prApta huA / guru mahArAja ke mukha se apane pUrvabhavoM ko sunakara cAroM hI mitra prasanna hue| jIvana paryanta vizeSa rUpa se dharma ArAdhanA karate hue svarga gaye aura kramazaH mukti ko prApta kareMge / 130 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90. rAjapitAmaha ambar3a puhavikaraMDe baMbhaMDa - saMpuDe bhamai kuNddlijNtu| tuha aMbaDadeva jaso aladdhapasaro bhuyaMgavya // 1 // arthAt - karaNDiye meM baMda hokara sarpa kuNDalI mArakara baiThA rahatA hai usI prakAra ambar3adeva ke yaza kA vistAra pRthvI rUpI karaNDiye meM baMda hone ke kAraNa bhU-maNDala para phaila nahIM rahA hai| kisI samaya caulukya kumArapAla bhUpati apanI rAjyasabhA meM baiThe hue the| usI samaya eka bhaTTa ne prazaMsA karate hue koGkaNa-dezIya mallikArjuna rAjA ko rAjapitAmaha viruda se prakhyApita kiyaa| usI samaya mahArAjA kumArapAla ne mana meM vicAra kiyA-- jaise bhI ho mallikArjuna kA rAjapitAmaha viruda khatma kara denA caahie| eka dina rAjasabhA meM apane hAtha meM pAna kA bIr3A lekara rAjA ne kahA - jo bhI mallikArjuna kA nigraha karane meM sAmarthya rakhatA ho, vaha subhaTa isa pAna ke bIr3e ko svIkAra kre| mallikArjuna ke atyanta balazAlI hone ke kAraNa kisI bhI balazAlI (subhaTa) ne vaha pAna kA bIr3A svIkAra nahIM kiyaa| sabhA kI isa prakAra kI dazA dekhakara ambar3a khar3A huA aura hAtha jor3a kara bolA - he svAmI! Apa mujhe Adeza dIjie, maiM ApakI kRpA se usa mallikArjuna kA rAjapitAmaha viruda dUra kara duuNgaa| rAjA ne harSita hokara vaha pAna kA bIr3A ambar3a ko diyaa| tatpazcAt rAjA ko praNAma kara bahuta bar3I senA lekara mantrIzvara ambar3a pATaNa nagara se calatA huA kramazaH agAdha jala se paripUrNa aura duztara kalaviNI nadI ko pAra kara kinAre para apanI senA kA par3Ava ddaalaa| mantrI ambar3a ke Agamana svarUpa ko sunakara mallikArjuna rAjA akasmAt hI vahA~ pahu~ca gyaa| kSaNa mAtra tanika yuddha kara athavA bhaviSya meM yuddha kA samaya nizcita kara ambar3a saparivAra vApasa lauTa aayaa| mallikArjuna se parAjita ho zubhazIlazataka 131 For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayA ho, isa prakAra ambar3a ne kRSNamukha hokara kRSNachatra aura kRSNavarNa kA mukuTa dhAraNa kiyaa| pATaNa ke bAhara DerA DAla kara kAle raMga ke tambU meM Thahara gyaa| kisI ko bhI sUcita nahIM kiyA ki maiM A gayA huuN| kumArapAla rAjA ne apane anucaroM se pUchA - nagara ke bAhara kRSNa vastradhArI yaha kisakI senA AI hai? usa samaya guptacara ne kahA - mallikArjuna rAjA se parAjita hokara, lajjita hokara, ambar3a apanI senA ke sAtha bAhara ThaharA huA hai| yaha sunakara kumArapAla ne vicAra kiyA- yadi ambar3a ko isa prakAra kI gaharI lajjA hai to vaha avazya hI usako parAjita kara degaa| tatpazcAt kumArapAla rAjA ne ambar3a ko sammAnita kara vizAla sainyabala ke sAtha zatra-vijaya ke lie usako vApasa vidA kiyaa| vahA~ se usI mArga se calatA huA vaha koGkaNa deza pahu~cA aura apanI senA ko do bhAgoM meM vibhakta kara, cAroM ora se mallikArjuna ko ghera kara yuddha ke lie sannaddha ho gyaa| donoM ora kI senAoM meM bhayaMkara yuddha huA, raktapAta huaa| senA kA saMcAlana karate hue yuddha ke maidAna meM hI hAthI para baiThe hue mallikArjuna ko jamIna para girAkara ambar3a ne kahA- 'apane iSTa devatA kA smaraNa kara lo|' usI samaya zIghratA ke sAtha ambar3a ne mallikArjuna kA sira kATakara sone kI thAlI meM rkhaa| mallikArjuna ke nagara se zRMgAra-koTi-zATikA Adi prasiddha evaM bahumUlya vastue~ lekara ambar3a vApasa pATaNa kI ora claa| kramazaH pATaNa pahu~cakara jaya-jayakAra ke ghoSa ke sAtha ambar3a nagara meM praviSTa huaa| vahA~ apane AtmIya maMtrI ko chor3akara mahArAja kumArapAla kI rAjyasabhA meM pahu~cA aura rAjA ko namaskAra kara DhakI huI svarNa kI thAlI rAjA ko bheMTa svarUpa prastuta kii| isa thAlI meM mallikArjuna kA kaTA huA sira thaa| usake sAtha hI zRMgAra-koTi-sATikA, mANikya ratna kA pachevar3A, pApa-kSayakArI hAra, saMyogasiddhi talavAra yA kaTAra, sone ke bhare hue 32 ghar3e, 600 motI, 4 dantavAlA sapheda hAthI, 120 pAtroM meM sAr3he caudA karor3a mudrA bheMTa kii| zubhazIlazataka 132 For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ambar3a maMtrI dvArA prastuta zRMgAra-koTi-zATikA Adi bheMTa ko dekhakara kumArapAla rAjA atyanta prasanna huA aura ambar3a (AmrabhaTTa) ko rAjapitAmaha viruda se navAjA, pradAna kiyaa| 91. UdA kA maMtrI udayana. maru-maNDala (mAravAr3a) kA rahane vAlA zrImAlavaMzIya UdA nAma kA vaNik varSAkAla meM ghI becane ke lie claa| kisI grAma ke bIca meM khetI kI rakSA karane vAloM ko pakar3a kara pUchA - 'tuma kisake sevaka ho?' unhoMne kahA - 'amuka ke kheta kI rakhavAlI karane vAle haiN|' UdA vaNik ne kahA - 'mere kSetra rakSaka kahA~ gaye?' vahA~ se kuTumba sahita UdA Age gyaa| vahA~ vAyaTIya (vAyar3a gacchIya) jina mandira ko dekhakara vahA~ gayA aura vidhi pUrvaka vandana kiyaa| vahA~ usako vidhipUrvaka vandana karate hue dekhakara chimpikA nAmaka zrAvikA ne usase pUchA - Apa kisake mehamAna ho? UdA ne kahA - maiM paradezI hU~ aura ApakA hI mehamAna huuN| usake uttara se vaha atyanta saMtuSTa huI aura use suzrAvaka samajha kara kisI ke ghara meM apanA dravya dekara UdA ko sakuTumba bhojana karavAyA aura rahane ke lie ghAsa kI jhopar3I bhI use pradAna kii| usa kuTIra meM UdA saparivAra rhaa| suzrAvaka hone ke kAraNa usa samaya usakA vyApAra acchA claa| apanA nijI makAna banAne ke lie usane ITeM ikaTThI kI aura khAta muhUrta karate samaya gaDDhe se apAra aizvarya prApta huaa| UdA ne usa dhana meM se bahuta dhana dekara chimpikA bahana kA sammAna kiyaa| UdA kI lakSmI pratidina pravardhamAna/ nirantara bar3hatI rhii| phalataH logoM kI jihvA para UdA ke sthAna para vaha udayana ho gyaa| kRtaprayatnAnapi naiti kAMcana, svayaM zayAnAnapi sevate praan| dvaye'pi nAsti dvitaye'pi nAsti, zriyaHpracAro na vicaargocrH|| zubhazIlazataka 133 For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt - yaha lakSmI vividha prayatna karane para bhI bhAgyahIna ko prApta nahIM hotI hai| zeSazAyI viSNu kI svayaM sevA karatI rahatI hai| viSNu aura lakSmI pRthak-pRthak nahIM hai aura una donoM meM bheda bhI nahIM hai| vastutaH lakSmI kA AvAgamana/vicaraNa vicAra kI sImA se bAhara hai| usa udayana ne karNAvatI nagarI meM Akara atIta, anAgata aura vartamAna caubIsI arthAt 72 jinendroM se alaMkRta navIna mandira bnvaayaa| usa mandira meM mUlanAyaka ke rUpa meM RSabhadeva kI pratiSThA kii| vaha udayana gujarAta kA mantrI bnaa| kramazaH usake 4 putra hue - bAhar3adeva, cAhar3a, ambar3a evaM sollaa| 92. bhAgyazAlI Abhar3a pattana nagara meM zrImAlajJAtIya Abhar3a nAmaka vaNik rahatA thaa| usake vaMza meM usake atirikta koI nahIM thaa| vaha kAMse ke bartana banAne vAle bAjAra meM dinabhara bartana banAte samaya Thaka-Thak kiyA karatA thaa| dinabhara meM pA~ca mudrA paidA karatA thaa| subaha aura zAma zrI hemacandrAcArya ke pAsa Akara pratikramaNa kiyA karatA thaa| ratnoM kI parIkSA sambandhI jJAna prApta karatA rahatA thA aura ratna-parIkSaNa meM vizeSajJa ho gayA thaa| eka samaya vaha AcArya hemacandrasUri ke pAsa meM parigraha parimANa kA vrata grahaNa karane kA abhilASI huaa| vaha kama rAzi kA parimANa karane lgaa| usa samaya AcArya hemacandrasUri ne usake zArIrika lakSaNoM ko dekhakara aura bhaviSya meM usakA udaya dekhakara tIna lAkha kA parimANa kraayaa| - Abhar3a ke eka putra huaa| vaha mA~ kA dUdha nahIM pItA thaa| ataH Abhar3a ne vicAra kiyA ki ghara meM bakarI rakhI jAe aura usakA dUdha usa bacce ko pilAyA jaae| bakarI kharIdane kI icchA se vaha kisI gA~va meM gyaa| vahA~ gA~va ke bAhara hI bakariyoM kA jhuNDa pAnI pI rahA thaa| usane dekhA - 'eka bakarI jahA~ jala pI rahI thI vahA~ jala do prakAra kA ho jAtA thaa|' usa kAraNa kI khoja meM lagA, use pratIta huA ki bakarI ke gale meM Dore se baMdhI 134 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huI maNi laTaka rahI thI yaha usI kA prabhAva hai / usake mAlika ko paise dekara usane vaha bakarI kharIda lii| usa maNiratna ke prabhAva se vaha samRddhizAlI bana gyaa| pattana ke mahArAja siddharAja jayasiMha ko savA lAkha mudrAe~ bheMTa kI, kramazaH vaha bar3A vyApArI bana gayA / eka samaya videza se majITha Adi se bhare hue jahAja Ae the / usane majITha kA jahAja kharIda liyaa| usa majITha ke bIca meM bahutasI sone kI char3eM nikliiN| usa dina se usakI samRddhi bar3hatI calI aura vaha nagaraseTha bana gyaa| vaha prativarSa bahuta logoM ko sAtha lekara zatruMjaya tIrtha kI yAtrA karatA thaa| usane bahuta se jaina mandira banavAye / svayaM kI yaza-prazasti gAna ke binA hI aneka mandiroM ke jIrNoddhAra krvaae| gupta rUpa se sAdharmika bhAIyoM kI sahAyatA karatA rahA aura sAdhujanoM ko anna, pAna, vastrAdi dekara apanA janma saphala karatA rhaa| kahA bhI hai - chalichannaduma prAyaH iva, pracchannakRtaM, sukRtaM arthAt - jisa prakAra miTTI meM boyA huA bIja vRkSa kA rUpa dhAraNa kara letA hai, usI prakAra gupta rUpa se kiyA huA sukRta kArya bhI prAyaH sau guNA sampatti ko pradAna karatA hai / jaise- chAgI ke gale meM baMdhI huI maNi kalpavRkSa samAna huI / 93. ayogya ko namana nahIM. pUrva meM cAlukyapati kumArapAla kA mantrI rAjapitAmaha viruda ko dhAraNa karane vAlA AmrabhaTTa thA / usakI prazaMsA gAAna meM kahA gayA hai : dvAtriMzadddrammalakSAn bhRgupuravasate: suvratasyArhato'gre | kurvvan mAGgalyadIpaM sasuravaranarazreNibhiH stUyamAnaH // mRtsnAchAditasamastabIjamiva / zatazAkhatAmeti // yo dAdarthivrajAya trijagadadhipateH sadguNotkIrttanAyAM / sa zrImAnAmradevo jagati vijayatAM dAnavIro'grayAyI // zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 135 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt - bhRgupura nagara meM devatAoM aura manuSyoM ke dvArA stUyamAna, tIna jagata ke adhipati arhat munisuvrata svAmI ke mandira meM AratI ke samaya unake sadguNoM kA kIrtana sunakara jisane arthIjanoM/gaMdharvo ko battIsa lAkha mudrA kA dAna diyA thA vaha lakSmImAn Amradeva jo ki dAnavIroM meM agragaNya hai, usakI vizva meM vijaya ho| kumArapAla ke svargavAsa hone para pATaNa kI rAjagaddI para ajayapAla baitthaa| usane rAjyasabhA meM saba mantriyoM ko bulaayaa| jaba AmrabhaTTa ne usako niyamAnusAra namana nahIM kiyA taba ajayapAla ne ruSTa hokara kahA - mujhe namana kyoM nahIM kara rahe ho? AmrabhaTTa ne uttara diyA - maiM deva buddhi se vItarAga ko, guru buddhi se AcArya hemacandra ko aura svAmI/mAlika kI dRSTi se kumArapAla ko namaskAra karatA hU~, anya kisI ko nhiiN| (jaina dharma jisake raga-raga meM basA huA hai, usI ko namaskAra karatA hU~, sAta dhAtuyukta zarIradhArI ko nhiiN)| yaha sunakara ajayapAla ne kahA - yadi tuma mujhe praNAma karoge, mere sanmukha jhukakara namana karoge to tumheM jIvanadAna milegA athavA mRtyu kA AliMgana kroge| AmrabhaTTa ne tatkAla hI mana se jinezvara bhagavAn kA smaraNa kara anazana dhAraNa kara liyA aura ajayapAla ke sAtha yuddha karane lgaa| jinezvara kA dhyAna karate hue yuddha meM AmrabhaTTa kI mRtyu huI aura vaha svarga meM gyaa| varaM bhaTTairbhAvyaM varamapi ca khiGgairdhanakRte, varaM vezyAcAryai varamapi mahAkUTanipuNaiH / divaM yAte daivAdudayanasute dAnajaladhau, na vidvadbhirbhAvyaM kathamapi budhairbhuumivlye|| arthAt - bhaviSyakAla meM zreSTha bhaTTa ho sakate haiM, yuddha sthala meM zreSTha mahArathI ho sakate haiM, zreSTha kalAcArya ho sakate haiM, zreSTha kUTa-rAjanItijJa ho sakate haiM, kintu isa dAna-samudra meM udayana putra AmrabhaTTa ke samAna dAnavIra aura zreSTha vidvAn isa pRthvItala para bhAgya se hI utpanna hoNge| 136 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94. veSa bhAvanAoM meM parivartana lA detA hai. saurASTra deza ke rAjaputra susara para vijaya prApta karane ke lie mahArAjA kumArapAla ne udayana mantrI ko bhejaa| zatrujaya tIrtha ke nikaTa pahu~cane para udayana ke hRdaya meM vicAra AyA - 'yuddha bhUmi meM kheta (maraNa) bhI ho sakatA hU~ aura vijaya bhI ho sakatI hai ata: mere lie yahI ucita hogA ki yuddha bhUmi meM utarane ke pUrva zatrujaya tIrtha ke adhipati bhagavAn ko vandana karake yuddha sthala para utruuN|' aisA vicAra Ate hI rAtri meM hI mantrI udayana bhagavAn kI pUjana ityAdi karake prabhu ke samakSa dhyAna meM baiTha gyaa| dhyAna-mudrA meM hI usane dekhA - 'akAsmAt hI eka cUhA diye kI battI ko lekara mandira ke garbha-gRha meM calA gyaa|' yaha dRzya dekhate hI udayana vicAra karane lagA - 'yaha mandira kASTha kA banA huA hai| kadAcit diye kI battI se Aga laga jAe to maMdira kA vidhvaMsa avazyaMbhAvI hai|' aisA vicAra kara usa diye kI battI ko bujhA diyaa| vicAra kiyA - 'isa mandira kA jIrNoddhAra karavAkara lakar3I ke sthAna para saMgamaramara kA bnvaauuN|' aisA abhigraha kara udayana yuddha-sthala kI chAvanI meM A gyaa| prAta:kAla zatru ke sAtha bhayaMkara yuddha huaa| zatrubala ko jIta hI rahA thA ki akasmAt vairI ne bhI eka bANa pheMkA, jo ki udayana ke guhyasthAna para lgaa| udayana azva se bhUmi para gira gyaa| karuNa-kradana karane lgaa| sainika use uThAkara chAvanI meM le aae| sevaka ne pUchA - Apako mAnasika santApa kyA hai jisake kAraNa Apa itane duHkhita ho rahe haiM? __ senApati udayana ne kahA - saMgrAma meM jaya-vijaya hotI rahatI hai isakI mujhe cintA nahIM hai| mujhe mAnasika cintA isa bAta kI hai - jo maiMne mana se abhigraha dhAraNa kiyA hai vaha pUrNa hogA yA nahIM? sevaka ne pUchA - kauna sA abhigraha? zubhazIlazataka 137 For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udayana ne kahA - merI mAnasika abhilASA hai - zrI zatruJjayatIrtha mandira kA uddhAra ho aura bhRgukaccha (bhaDoMca) meM zakunivihAra kA uddhAra ho / jaba taka merI ye donoM kAmanAe~ pUrNa na ho athavA pUrNa hone kA AzvAsana na prApta ho jAe taba taka maiMne yaha abhigraha dhAraNa kara liyA hai ki maiM bhUmi para hI zayana karU~gA aura ekabhatta arthAt ekAsana hI kruuNgaa| mere donoM abhigraha yadi mere putra vAgbhaTTa Adi suneMge to ve avazya hI mere manorathoM ko pUrNa kreNge| ___yaha sunakara tAmbUlavAhaka ne kahA - Apake donoM abhigrahoM ko Apake mAnanIya putroM ke samakSa maiM nahIM kaha dU~gA taba taka maiM bhI .......... / tAmbUlavAhaka kI pratijJA sunakara udayana mantrI atyanta harSita huA aura bolA - tuma bhI dhanya ho| merA eka manoratha aura hai| tAmbUlavAhaka ne kahA - vaha dUsarA manoratha bhI batalAIye? mantrI udayana ne kahA - yadi isa saMgrAma sthala meM koI sAdhu mahArAja padhAra jAe aura antima ArAdhanA karavA de to merI nizciya hI sadgati ho jaae| anucaroM ne socA - mantrIjI kA jIvanakAla samApti para hai| yadi vilamba kiyA gayA to yaha manoratha unake mana ke mana meM hI raha jaayeNge| jaise bhI ho inakI AkAMkSA kI pUrti karanI hI caahie| yaha socakara una anucaroM ne kisI vidUSaka ko jaina sAdhu kA veSa pahanAkara, samajhA-bujhAkara mantrIjI ke samakSa khar3A kara diyA aura unake sammukha jinezvara deva kI pratimA bhI lAkara rakha dii| mantrI udayana jinamUrti ko namaskAra kara usakI bhAvastavanA kI aura sAdhu-veSadhArI ko vAstavika sAdhu samajha kara usako vandana kiyA tathA saba prANiyoM ke sAtha kSamA-yAcanA kii| mantrI udayana ke prANapakheru ur3a gye| udayana ko bhaktipUrvaka vandanA karate hue dekhakara nakalI veSadhArI usa vidUSaka kI bhAvanA bhI parivartita ho gii| 'kahA~ maiM aura kahA~ senApati mantrI udayana, jinake darzana bhI durlabha hote hai| maiM nakalI veSadhArI aura mantrI udayana mere caraNoM meM namaskAra kare! yaha veSa kA camatkAra hai| abhI taka maiM 138 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakalI veSadhArI thaa| aba maiM vAstavika sAdhu banakara jIvana yApana kruuNgaa|' usane antima jIvana usI veSa meM rahakara samyak ArAdhanA kii| udayana ke maraNoparAnta usakI sArI senA pATaNa A gii| tAmbUlavAhaka ne senApati mantrI udayana ke maraNa-pUrva lie gae abhigraha ityAdi ke samasta vRttAnta unake putroM vAgbhaTTa, AmrabhaTTa Adi ko sunaaye| pitAzrI ke abhigraha/manorathoM ko sunakara AmrabhaTTa aura vAgbhaTTa ne pratijJA kI - 'jaise bhI ho hama pitAzrI ke abhigraha ko avazya pUrNa kreNge|' una donoM ne vipula dravya kharca kara zatruJjaya tIrtha para mUlamandira kA jIrNoddhAra prArambha kiyaa| do varSa pazcAt unako yaha badhAI prApta huI ki 'zatruJjaya mUlamandira kA jIrNoddhAra kArya pUrNa ho gayA hai|' badhAI ke upalakSya meM badhAI dene vAle ko sone kI 'svarNa jihvA' pradAna kii| kucha samaya pazcAt hI jaba use yaha samAcAra milA ki 'zatraJjaya ke prAsAda kA patana ho gayA hai|' usane isa amaMgalakArI badhAI dene vAle ko do svarNa jihvA pradAna kii| socane lage - 'Aja hamane uddhAra karavAyA hai, bhaviSya meM kauna uddhAra karavAyegA? aba isa mandira kA isa prakAra uddhAra karavAyA jAe ki bhaviSya meM isakA patana na ho|' yaha socakara 4000 azvArohiyoM ke sAtha zatruJjaya tIrtha para pahu~ce aura somapurA ko bulAkara kahA - kyA kiyA jAe? bhaviSya meM nirmANa aisA ho ki isake khaNDita hone kI AzaMkA hI na ho|' somapurA ne kahA - pUrva prAsAda kA pracaNDa vAyu ke jhaMjhAvAta se yaha mandira naSTa huA hai / yadi Apa logoM kI icchAnusAra pattharoM kA mandira banavAyA jAe to vaha cirakAla taka rhegaa| kintu, Apake santAna nahIM hogii| yaha sunakara AmrabhaTTa Adi ne vicAra kiyA - 'mandiroM ke nirmANa ke kAraNa hI bharatacakravartI Adi paMktibaddha mukuTadhArI rAjAoM ke nAma milate haiM / santati kA lobha ho sakatA hai kintu mandira ke sAtha bandhe hue nAma kA vilopa nahIM ho sakatA arthAt nAma amara rahatA hai|' aisA nirNaya kara unhoMne samvat 1211 meM prAsAda kA punarnirmANa krvaayaa| apane nAma se zubhazIlazataka 139 For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhar3apura nAma kA nagara basAyA aura vahA~ tribhuvanapAlavihAra nAma kA mandira banavAkara pArzvanAtha bhagavAn kI mUrti kI sthApanA kii| tIrtha-pUjA hetu 24 udyAnoM sahita nagara ko saMgha-grAmavAsiyoM ko samarpita kara diyA saptaSaSTiyutA koTI, vyayitA yatra kaanycnii| sa zrIvAgbhaTTadevo'yaM, varNyate na budhaiH kthm|| arthAt - isa mandira ke nirmANa meM vAgbhaTTa deva (bAhar3a) ne 67 karor3a kaMcana mudrAe~ vyaya kiiN| kyA vidvadgaNa isa sukRta kArya kI prazaMsA nahIM kareMge? AmrabhaTTa (Ambar3a) ne bhRgupura nagara meM zakunivihAra kA uddhAra aura nirmANa karavAyA aura usake nirmANa meM 6 karor3a sonaiyA kharca kii| 95. dhvajAropaNa. eka samaya mahArAjA siddharAja jayasiMha ne bhagavAn rudra kA vizAla mandira bnvaayaa| dhvajAropaNa ke samaya mana meM yaha vicAra AyA ki 'dhvajA to kevala zivAlaya para hI honI cAhie, anya mandiroM para nhiiN|' aisA vicAra kara samasta jina mandiroM para jo dhvajAe~ phaharA rahI thIM ve haTA dI jAe, aisA Adeza diyaa| mantrI-maNDala ne isakA virodha bhI kiyA kintu usane nahIM sunaa| ___ mahArAjA siddharAja jayasiMha eka samaya mAlavA maNDala ke antargata zrInagara (ujjaina) aayaa| vahA~ samasta mandiroM para phaharAtI huI dhvajAe~ dekhakara rAjA ne pUchA - ye kinake mandira hai jina para ye dhvajAe~ phaharA rahI haiM? uttara milA - jina mandiroM para ye dhvajAe~ laharA rahI haiM, ve saba ziva, brahmA aura tIrthaMkaroM ke mandira haiN| sunakara rAjA ruSTa huA aura bolA - jaba maiMne hukma nikAla diyA ki jaina mandiroM para dhvajAe~ nahIM phaharAyeMgI, phira Apa loga jaina mandiroM para dhvajA kyoM laharA rahe haiM? 140 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjakoM ne uttara diyA - rAjan suniye - pUrvakAla meM kRtayuga ke prArambha meM bhagavAn mahAdeva ne isa tIrtha kI sthApanA kI thii| bhagavAn RSabhadeva aura sRSTi racayitA brahmA kA prAsAda unhoMne svayaM ne banavAyA thaa| unhoMne svayaM ne hI dhvajAropaNa kiyA thaa| ina donoM mandiroM para hama paramparA se dhvajA car3hAte A rahe haiN| isa kArya ko karate hue cAra yuga vyatIta ho cuke haiN| zatruJjaya mahAgiri kI yaha upatyakA bhUmi hai| nagara purANa meM kahA bhI hai - paJcAzadAdau kila mUlabhUme-rdazordhvabhUmerapi vistro'sy| uccatvamaSTaiva tu yojanAni, mAnaM vadantIti jineshvraadeH||1|| arthAt - isa parvata kI mUla bhUmi 50 yojana hai| isakA vistAra 10 yojana hai aura isakI U~cAI 8 yojana hai, aisA jinezvara-parvata zatruJjaya kA mAna kahA hai| kRtayuga meM bhagavAn Adideva RSabha ke putra bharata hue aura unhIM ke nAma se yaha bharata khaNDa kahA jAtA hai - nAbherutA( ? )sa vRSabho marudevisUnu ryo vai cacAra samadRg muniyogcryaam| tasyArhantyasomuSaya(?) padamAmananti, svasthaH prazAntakaruNaH samadRksudhIzca // arthAt - nAbhi nareza aura marudevI ke putra RSabha ne samyak dRSTipUrvaka muniyogacaryA ko dhAraNa kiyaa| prazAntamanA bane, karuNAdhAraka bane aura arhat bane jinake caraNoM meM samatAdhArI vidvAn bhI namaskAra karate hai| aSTame marudevyAM tu nAbherjAte urkrmH| darzayanvartma vIrANAM, srvaashrmnmskRtH|| arthAt - aSTama kulakara nAbhi aura marudevI ke putra RSabha ne vIroM ko mArga batalAyA aura jo samasta AzramadhAriyoM dvArA vandanIya hai| zubhazIlazataka 141 For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra purANoM meM kahe gaye bahuta se padya vidvAnoM ne rAjA ko sunAye aura isa bAta ko pramANita karane ke lie prArambha meM sthApita RSabhadeva ke koza bhaNDAra se bharata ke nAma kA paJcoM dvArA svIkRta kAMse kA tAlA rAjA ko dikhlaayaa| ina pramANoM ko dekhakara siddharAja jayasiMha ne apane vicAroM kI nindA kI aura samasta jina prAsAdoM meM punaH dhvajAropaNa kiyaa| 96. nArI kA buddhi-cAturya. kisI vana meM zamI vRkSa para zuka aura zukI kA jor3A rahatA thaa| unake eka santAna huii| eka dina zukI ne kahA - yaha putra merA hai| zuka ne kahA - putra merA hai| donoM meM vivAda ho gayA aura vaha vivAda jhagar3e kA rUpa le gyaa| vAda-vivAda bar3hane para donoM nyAya ke lie rAjA ke pAsa gye| donoM ne apanA-apanA pakSa rkhaa| . donoM ora kI bAteM sunakara rAjA ne nirNaya diyA - yaha putra zuka kA hai| isa nirNaya se zukI bahuta duHkhI huI aura zuka apane putra ko lekara calA gyaa| idhara zukI jina mandira meM gii| vahA~ bhagavAn AdinAtha kI mUrti ko dekhakara usameM zraddhA jAgRta huI aura vaha niyamita rUpa se jaMgala se phUla lAkara bhagavAn kI pUjA karane lgii| pUjana karate hue kramazaH AyuSya pUrNa hone para hRdaya meM bhagavAna kA dhyAna karatI huI vaha maraNa ko prApta huii| vahA~ se cyuta hokara vaha mantrIzvara kI putrI ke rUpa meM paidA huii| yahA~ usakA nAma tilottamA rakhA gyaa| mantrI ke ghara meM lAlita-pAlita hokara vaha yuvAvasthA ko prApta huii| zikSaNa prApta kara sarvaqalAoM ke nipuNa huii| eka samaya jina mandira meM yugAdideva kI pratimA dekhakara cintana karate hue vaha mUrchA ko prApta huI aura use jAtismaraNa jJAna huaa| jJAna ke dvArA usane apanA zukI kA pUrvabhava dekhaa| smaraNa meM AyA ki rAjA ne mere sAtha anyAya kiyA thaa| 142 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka dina usane apane pitA/maMtrI se kahA - pitAjI Apake pAsa jo ghor3e haiM, unako rAjA kI ghor3iyoM ke sAtha garbhAdhAna ke lie bhijavA diyA kreN| mantrI ko yaha bAta rucikara pratIta huI aura usane rAjA se parAmarza kara isa kArya kI svIkRti le lii| mantrI ke ghor3oM ke dvArA rAjA kI ghor3iyoM ne aneka kizora ghor3e paidA kiye| rAjAjJA prApta kara mantrI una kizora ghor3oM ko apane yahA~ le aayaa| eka dina rAjA ne pUchA - mantrIvara! Apa hamAre kizora ghor3oM ko apane ghara kyoM le gaye? mantrI ne kahA - merI putrI ke kathanAnusAra hI ina kizora ghor3oM ko maiM apane yahA~ le gayA huuN| ___ taba rAjA ne mantrI kI putrI ko bulAkara pUchA - hamAre kizora ghor3oM ko tuma apane pitA ke ghara kyoM le gaI? . mantrI kI putrI ne avasara dekhakara kahA - he rAjan ! Apake rAjya meM yahI nyAya calatA hai| jo putra hotA hai, vaha pitA kA hI hotA hai, ye jitane bhI kizora ghor3e haiM, ve sabhI mantrI ke ghor3oM se paidA hue haiN| ataH una sabhI para mantrI kA hI adhikAra banatA hai| isalie kizora ghor3oM ko hama le gye| rAjA ne vicAra kiyA - isa maMtrIputrI ko buddhi kA ajIrNa ho rahA hai, isako zikSA denA Avazyaka hai| abhI avasara nahIM hai ata: pahale isake sAtha vivAha kara lU~ aura usake pazcAt usake sAtha aisA hI vyavahAra karU~ jisase vaha atyanta duHkhI ho jAe tathA apane kathana para pazcAttApa karane lge| arthAt isake kahane aura bolane kI jimmedArI isI para rhe| mantrI ko atyanta sammAnita kara bar3e prapaJca ke sAtha tilottamA ke sAtha usane vivAha kara liyaa| kucha dina bItane para rAjA ne kahA - ghamaNDinI viduSI kanyA ! tuma apane ko bahuta buddhimati samajha rahI ho, ataH maiM Adeza zubhazIlazataka 143 For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ detA hU~ ki tuma yahA~ se jAo aura apane putra ke sAtha hI mere yahA~ AnA anyathA nhiiN| tilottamA ne socA - mere patideva ko rAjA kA ahaMkAra hone ke kAraNa mere se badalA le rahe haiN| khaira! vaha tilottamA apane pIhara calI gaI aura pitA ke pAsa se dravya lekara apane ghara se rAjamahala taka gupta suraMga banavAI / suraMga ke antima chora para devavimAna ke samAna bar3A mahala bnvaayaa| vahA~ babUla aura baira kA vRkSa lgaayaa| usa mahala meM bar3hiyA palaMga Adi lgvaae| tilottamA pA~ca sakhiyoM ke sAtha devI ke samAna viziSTa alaMkAroM ko dhAraNa kara tAmbUla carvaNa karatI huI vahA~ rahane lgii| una mahaloM meM aneka prakAra ke vAditra bajane lge| una vAditroM kI dhvani rAjA ke karNoM taka pahu~cI aura usa sthAna ko dekhane kI icchA huii| idhara tilottamA ne catura sevikA ko rAjA ke pAsa bhejaa| rAjA ne pUchA - tuma kauna ho? tilottamA ne kahA - maiM vidyAdhara pavanavega kI putrI kI sevikA hU~ aura merA nAma jJAnavatI vidyAdharI hai| - rAjA socane lagA - jisakI sevikA hI isa prakAra saundaryavatI ho to vaha na jAne kaisI hogI? rAjA ne prakaTa rUpa se kahA - jahA~ tumhArI svAminI ho vahA~ mujhe le clo| sevikA ne kahA -- jaisA Apako priya ho, vahI maiM karU~gI kintu vahA~ Apa akele hI jA sakate haiN| rAjA ne khuzI-khuzI hI kahA- koI bAta nahIM, maiM akelA hI calA jaauuNgaa| usakI sevikA ne usakI A~khoM para paTTI bAMdhI aura apane sAtha use le clii| mahaloM meM pahu~ca kara usakI A~khoM kI paTTI khola dI aura svayaM bhI lauTa gii| paTTI khulane para rAjA ne apane samakSa divyarUpadhAriNI tilottamA 144 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko dekhA / socane lagA- 'kyA yaha vidyAdharI hai ? devAMganA hai? athavA pAtAla kanyA hai ? aisA gajaba kA saundarya evaM aizvarya to maiMne kabhI nahIM dekhA / yadi yaha merI prANapriyA bana jAe to merA janma saphala ho jAe / ' vahA~ nATakAdi dekhakara rAjA vahA~ se calA gayA aura pracchanna rUpa se usako apanI vallabhA banAne ko dRSTi meM rakhakara vahA~ bArambAra Ane-jAne lagA / eka dina usane usakI sevikA vidyAdharI se pUchA svAminI mujhe vara rUpa meM svIkAra karegI ? sevikA ne uttara diyA- merI svAminI kI yaha icchA hai ki usakA pati vidyAdhara hI ho / rAjA ne socA - yadi isake sAtha eka bAra bhI saMgama ho jAe to merA jIvana saphala ho jAe / eka dina rAjA vahA~ gyaa| usakI sevikA vahA~ najara nahIM AI / dUsarI sevikA se pUchane para mAlUma huA ki vaha kisI kAma se gaI huI hai, aisA kahakara vaha bhI cala dii| usI samaya tilottamA ne AvAja lagAI - yahA~ kauna hai ? merI pAdukA lekara Ao 1 usI samaya rAjA usake khar3AU lekara vahA~ gayA aura caraNoM ke pAsa rakha dii| kyA tumhArI tilottamA ne pUchA - 'tuma kauna ho ?' usane kahA maiM Apako dekhanI kI icchA se ApakI sevikA ke dvArA yahA~ lAyA gayA hU~ / tilottamA ne kahA 'acchA kiyaa|' dUsare dina tilottamA ne phira kahA- jo koI bhI pahare para ho, vaha baira aura babUla ke patte lekara Ae aura mere ghAva para paTTI bAMdha de / 1 rAjA ne vahI kiyaa| eka dina rAjA ne tilottamA se kahA - maiM tumhAre sAtha saMgama karanA cAhatA hU~ / zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only 145 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilottamA ne kahA - maiM apane priya ko chor3akara anya puruSa kI kAmanA nahIM karatI hU~ kintu tumhArI bhakti se maiM tumhAre Upara atyanta prasanna huI hU~ ata: jaisA tumhe rucikara ho, vahI kro| rAjA ne tilottamA ke sAtha saMgama kiyA, use garbha rhaa| garbhadhAraNa karane ke pazcAt tilottamA ne vaha bhUmigRha ityAdi kA visarjana kara diyA aura suraMga mArga se apane pitA ke ghara calI gii| rAjA ke sAtha isa prakAra milana huA vaha sArA vRttAnta pitA se bahI meM likhavA diyaa| idhara rAjA usake viyoga meM duHkhI huaa| bArambAra usakA smaraNa karane lgaa| socane lagA ki aba usake sAtha merA milana kaba hogA? usakI darzana aura milana kI utkaNThA meM vaha pAgala sA ho gyaa| idhara mantrI-putrI tilottamA ke putra utpanna huaa| kucha bar3A hone para zibikA meM baiThakara vaha ADambara ke sAtha sakhiyoM evaM putra ko sAtha lekara rAjamahala meM phuNcii| rAjA ne pUchA - tuma kauna ho? usane kahA - maiM ApakI patnI tilottamA putra sahita AI huuN| kyA Apane mujhe nahIM pahacAnA? rAjA vicAra karane lagA - yaha tilottamA merI patnI avazya hai, kintu yaha putra kaisA hai? rAjA cauNkaa| usI samaya mantrI ne putrI ke dvArA likhAye gaye vRttAnta kI bahI ko rAjA ke samakSa rkhaa| rAjA ne use par3hA, camatkRta huA aura apanI bhUla svIkAra kara use svIkAra kiyA aura kahA - 'sacamuca meM tuma viduSI ho', aisA saba logoM ke sAmane khaa| usa samaya tilottamA ne apane jAtismaraNa jJAna se pUrvajanma meM ghaTita samasta ghaTanAoM kA varNana rAjA ke samakSa kiyaa| saba loga prasanna hue| rAjA vizeSa rUpa se dharmakRtya karane lgaa| putra kA nAma jinadatta rkhaa| dharma kA ArAdhana karate hue vaha rAjA svarga ko prApta huaa| zubhazIlazataka 146 For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97. siddhacakravartI viruda aura yoginiyA~. aNahilapura pattana meM caulukyavaMzIya karNa rAjA kA putra jayasiMhadeva yAtrA karake sahasraliMga sarovara ke madhya meM bagasthala para baiThA / isI bIca bahuta se veda-pAThI yAjJika bAhmaNa loga yAtrA ke lie cale / gaMgA, godAvarI Adi tIrthasthaloM meM snAna karake kedAra parvata kI ora prayANa kiyA / himAlaya para auSadhi ke lie ghUmate hue unhoMne eka yogI ko dekhaa| usa yogI ke siddhi, buddhi nAma kI do choTI ziSyAe~ thI / jinako yahA~ raulANI ke nAma se kahA gayA hai| una donoM kSullaka yoginiyoM ko dekhakaraM brAhmaNoM ne unako namaskAra kiyA aura unake sammukha baiThe I yoginI ne unakA kuzala-kSema pUchane ke pazcAt Apa loga kahA~ se Ae ho ? yaha bhI pUcha liyA / una vaidika brAhmaNoM ne kahA- hama pattana nagara se Ae haiN| una donoM kSullikAoM ne pUchA- tumhArA svAmI kauna hai ? unhoMne kahA - hamArA svAmI siddhacakravartI jayasiMhadeva hai / yaha sunakara donoM ruSTa hokara kahane lagI - are brAhmaNoM! yadi vaha siddha hai to cakravartI kaisA? aura yadi vaha cakravartI hai to usakA siddhatva kaisA ? tatpazcAt ve donoM siddhi buddhi nAma kI yoginiyA~ rAjA ke siddhacakravartI vizeSaNa/upAdhi kI parIkSA karane ke lie pattana nagara pahu~cI / Apa rAjA ne sabhA meM baiThe hue dekhA ki ve yoginiyA~ kadalIpatra para baiThakara A rahI haiM / rAjA ne uThakara unakA satkAra kiyA aura pUchA yahA~ kisalie padhArI haiM ? una donoM ne kahA Apake nAma ke sAtha jo siddhacakravartI upAdhi hai, usakA parIkSaNa karane hama yahA~ AI haiN| Apa batalAIye - 'Apa siddha aura cakravartI eka sAtha kaise haiM? ' zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only - 147 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA ne uttara diyA - samaya para btlaauuNgaa| unake Thaharane kI sundara vyavasthA kara dii| kaI dina vyatIta ho gye| rAjA saMdeha- bha~vara meM cakkara khAne lgaa| isI bIca mahAsaciva zAntu mehatA ne rAjA se pUchA - rAjan ! Apa durbala kaise ho rahe haiM? rAjA ne siddhi-buddhi ke Agamana aura unake praznoM kA kAraNa batalAyA aura kahA - isIlie maiM durbala hotA jA rahA hU~, yoginiyoM ko kyA uttara dU~? usI samaya rAjA ke hAtha meM bijorA dekara sajjana khar3A rhaa| rAjA soca-vicAra meM par3A huA phala ko grahaNa na kara skaa| kucha kSaNa pazcAt rAjA ne grahaNa kiyaa| sajjana ne yaha sArA vRttAnta apane pitA ko jAkara khaa| rAjA cintAtura hai, aisA jAnakara sajjana ke pitA ne kahA - he vatsa! hama kyA kareM? hama darabAra meM jAte hai to bhI hameM koI sammAna nahIM detaa| rAjA karNadeva ke samaya meM isa prakAra kI anekoM bAra paristhitiyA~ utpanna huI thIM, una saba samasyAoM ko maiMne apane buddhibala se hala kara dI thii| pitA-putra kI isa vArtA ko mahala ke nIce khar3e hue mantrI ne sunaa| usane (mantrI ne) jAkara rAjA ko khaa| rAjA ne tatkSaNa hI unako bulAne ke lie apane AdamI bheje aura kahalAyA - 'mahArAja, bulA rahe haiN|' sevakoM ne jAkara kahA - harapAla dharmadhyAna meM saMlagna hai, isalie hama vApasa Ae haiN| yaha sunakara mantrI zAntu mehatA svayaM haripAla ke ghara gayA aura kahA- mahArAja ne Apako bulAne ke lie mujhe bhejA hai| harapAla ne zAntu mehatA kA svAgata kiyA aura kahA - 'yaha samaya merI devapUjA kA hai| acchA huA Apa yahA~ A gye| merA saubhAgya hai ki Apa mere ghara Ae, Apa bhI devapUjA kariye aura pazcAt prasannatApUrvaka bhojana grahaNa kiijiye|' zAntu mehatA ne vaisA hI kiyaa| bhojana ke pazcAt donoM sukhAsana (zibikA) para baiThakara mahArAjA ke samIpa gye| 148 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA ne kahA kAraNa hai? harapAla ne kahA cintAtura manuSya dharmadhyAna meM parAyaNa hote haiM / Apa cintAzIla haiN| Aja Apa mujhe kAkA kaha rahe haiM anyathA Apa nAma bhI grahaNa nahIM karate haiM arthAt bulAte bhI nahIM haiM / kAkA! Ajakala Apa Ate hI nahIM ho, kyA ho jAU~ / rAjA ne haMsate hue kahA - 1 aba Apa aisA kariye ki maiM cintAmukta harapAla ne kahA - he deva! zreSTha lohe kI banI huI ApakI jo churI hai, usakI mUTha mujhe pradAna kiijie| rAjA ne mUTha de dI / ATha dina kI mohalata dekara harapAla apane ghara A gyaa| harapAla ne usa churI kA zakkara kA aisA phalaka banavAyA ki vaha candrahAsa loha kA bhrama paidA karatA thA / vaha churI rAjA ke dhAraNa yogya ho gaI usako pratihAra ko de karake sone kI banavAI / vaha churI mantrI zAntu mehatA ke hAtha meM dekara buddhimattApUrvaka usakA svarUpa rAjA ko batalA diyaa| dUsare dina rAjasabhA meM siddhi aura buddhi nAmaka donoM yoginiyA~ aaiiN| usa samaya mantrI ne kahA 'he rAjan ! ina donoM ko yahA~ Aye hue bahuta samaya ho gayA hai| Apa apanI koI kalA inako dikhAlAiye aura ina donoM kI vizeSa kalA ko dekhakara inako vidA kriye|' antima vAkya mantrI kucha roSa ke sAtha kahA thA / ne usI samaya rAjA ne una donoM raulANiyoM ( yoginiyoM) ko pUchA kahiye ! Apa merI kaunasI viziSTa kalA jAnanA cAhatI haiM? aura Apake guru kauna haiM ? una yoginiyoM ne uttara diyA- hamAre donoM ke guru acalanAtha haiM / rAjA ne kahA- hamAre bhI ve hI guru zubhazIlazataka haiM 1 - For Personal & Private Use Only 149 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isI bIca meM pratIhAra ne rAjasabhA meM Akara praNAma karake kahA - deva! kaTaka ke adhipati (senApati) pramADi rAjA ne Apake lie kala hI upahAra (bheMTa) bhejA hai| rAjA ne pUchA - vaha kyA hai? pratIhAra ne kahA - mantrIgaNa dvAra para ApakI pratIkSA kara rahe haiM, ve hI isakA uttara deNge| rAjA ne kahA - sammAna ke sAtha unako yahA~ le aao| ve mantrIgaNa vahA~ Ae aura unhoMne praNAma kara nivedana kiyA - he deva ! solaha cA~dI ke hAthI aura bAraha peTikAe~ Rddhi se bharI huI pIche A rahI haiM / he deva ! baMgAla deza ke rAjA ne Apake lie aneka vastuoM ke sAtha darzanIya churI bhejI hai| vaha churI pramADi rAjA ne hI bhejI hai| rAjA ne kahA - pahale usa churI ko hI dikhaao| unhoMne rAjAjJA prApta kara sAta vastroM meM lipaTI huI churI nikAlakara rAjA ke hAtha meM rkhii| rAjA ne dekhA - prazaMsA kii| sabhAsadoM ne bhI dekhA - unhoMne bhI prazaMsA kii| siddhi aura buddhi yoginiyoM ne bhI use hAtha meM lekara dekhA - prasanna huI aura usa churI ko rAjA ko vApasa de diyaa| isI bIca avasara dekhakara mantrI zAntu mehatA ne kahA - he deva! ina yoginiyoM ke sAtha Apa vArtAlApa kariye aura apanI kalA dikhalAiye aura pratipakSiyoM kI kalA bhI dekhiye| rAjA ne kahA - Apa loga apanI-apanI kalA dikhlaaiye| una donoM ne 72 kalAoM meM apanA kauzala dikhlaayaa| mantrI ne kahA- aba Apa bhI apanI kalA dikhlaaiye| 150 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA ne kahA - jo Apa kaheM vahI kalA dikhalA detA huuN| mantrI ne kahA - he deva! aisA hI hai to isa lohamayI churi kA Apa bhakSaNa kara leN| rAjA ne tatkAla hI usa churi kA ke phalaka kA bhakSaNa kara liyaa| usI samaya dUsare AmAtya ne churI hAtha meM lekara kahA - 'he deva! Apane zreSTha lohamaya phalaka ko bhakSaNa kara jo kalA kA pradarzana kiyA hai vaisI hI kalA kA pradarzana ye donoM yoginiyA~ bhI kreN| jyoM hI rAjA usakI mUTha ko dene lagA, usI samaya mantrI ne kahA - yaha to jhUThI ho gii| jhUThI mUTha ko Apa kaise de rahe haiM? mantrI ne kahA - dhAtuyeM ucchiSTa nahIM hotI, ataH jala se prakSAlana kara inheM dI jaaeN| usI samaya ve donoM yoginiyA~ bolI - 'he deva! Apa isa prakAra zaktisampanna haiM, yaha to hamane kalpanA bhI nahIM kI thii| ApakA siddhacakravartI viruda yuktiyukta hai| isa prakAra kI zakti anya kisI meM nahIM hai|' saba loga Azcaryacakita ho ge| una yoginiyoM kA bhI rAjA ne sammAna kiyA aura ve apane sthAna para calI giiN| pUrva mantrI harapAla kA bhI sammAna kara usako punaH mAnyatA pradAna kii| isa prakAra mahArAjA siddharAja jayasiMha kA siddhacakravartI viruda kalA ke sAtha siddha huaa| 98. bhAgyAnusAra hI prApta hotA hai. saptadvIpAdhipasyApi, tRSNA yasya visrpinnii| daridraH sAM tu vijJeyaH, santuSTaH prmeshvrH|| arthAt - sAtoM dvIpoM kA adhipati hone para bhI tRSNA bar3hatI hI jAtI hai aura usa tRSNA kA dhAraka daridra hI hotA hai| santuSTa to kevala paramezvara hI hote haiN| zubhazIlazataka 151 For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnena tulyo nidhirasti nAnyaH, santoSatulyaM dhanamasti naanyt| vibhUSaNaM zIlasamaM kuto'sti, lAbho'sti nArogyasamaH pRthivyaam|| ___ arthAt - dAna ke samAna anya koI nidhi nahIM hai, santoSa ke tulya koI dhana nahIM hai, zIla ke samAna koI AbhUSaNa nahIM hai aura Arogya ke samAna isa pRthvI para koI lAbha nahIM hai| ___ yaha nahIM socanA cAhie ki maiM arthahIna hU~ kyoMki dhana vinAzazIla hai aura pauruSa sthira hai| kahA bhI hai - sakRtkandakapAtaM hi, patatyAryaH ptnnpi| kAtarastu patatyeva, mRtpiNDapatanena hi|| arthAt - jisa prakAra geMda nIce girakara Upara uThatI hai, usI prakAra Arya puruSa bhI patita hokara/girakara bhI unnati ko prApta karate haiM aura miTTI kA DhelA bhUmi para giratA hai phira Upara nahIM utthtaa| usI prakAra kAtara manuSya bhI girane ke bAda Upara nahIM utthtaa| __ adhika kyA kaheM? kitane hI loga dhanavAna hote haiM aura usakA upabhoga karate haiM aura kitane hI kevala usa dhana ke rakSaka hote haiM? kahA bhI hai - arthasyopArjanaM kRtvA, naiva bhogyaH smshrute| araNyaM mahadAsAdya, mUDhaH somilako yathA // arthAt - dhana kA upArjana karane para bhI kaI loga usakA bhoga nahIM kara pAte haiM, jisa prakAra mUrkha somilaka dhanopArjana karake bhI vanavAsI/ daridrI hI rhaa| kisI nagara meM somilaka nAma kA julAha rahatA thaa| vaha manuSyoM ke dhAraNa karane yogya aneka prakAra ke vastroM kA nirmANa karatA thA kintu isase vaha apanA gujArA mAtra hI kara pAtA thA, dhana bacatA nahIM thaa| usane dekhA ki jo moTe vastra banAne vAle julAhe haiM, ve to dhanavAna ho rahe haiN| aisA dekhakara usane apanI patnI se kahA - priye ! hameM yahA~ nahIM rahanA cAhie, dUsare deza kI ora calanA cAhie kyoMki yahA~ apane pAsa kucha bhI nahIM bacatA hai| 152 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAryA ne uttara diyA - he priya! yaha ApakA kathana ThIka nahIM hai ki anya sthAna para jAne se hameM dhana kI prApti hogii| kahA bhI hai - na hi bhavati yanna bhAvyaM, bhavati ca bhAvyaM vinApi ytnen| karatalagatamapi nazyati, yasya ca bhavitavyatA naasti| arthAt - bhavitavyatA ke kAraNa jo nahIM honA hai, vaha nahIM hogA aura jo honA hai vaha binA prayatna ke nahIM hogaa| jisakI bhavitavyatA nahIM hai, usake hAtha meM AyA huA mAla bhI naSTa ho jAtA hai| yathA dhenusahasreSu, vatso vindati maatrm| evaM pUrvakRtaM karma, krtaarmnudhaavti|| arthAt - jisa prakAra hajAroM gAyoM ke bIca meM bachar3A apanI mA~ ko pahacAna letA hai, usI prakAra pUrva janma meM kiye hue karma bhI kartA ke pIche lage rahate haiN| yathA chAyAtapau nityaM, susambaddhau prsprm| evaM karma ca kartA ca saMzliSTAvitaretaram / / arthAt - jisa prakAra chAyA aura dhUpa donoM paraspara sambaddha haiM usI prakAra karma aura kartA bhI eka dUsare se sambaddha haiN| ataeva priya ! yahIM rahanA upayukta hai| vyavasAya (puruSArtha) ke binA karma phaladAyaka nahIM hotA hai| kahA bhI hai - na yathaikena hastena, tAlikA sNprpdyte| tathodyamaparityaktaM, na phalaM karmaNaH smRtam / / arthAt - eka hAtha se tAlI nahIM bajA karatI, usI prakAra udyama ke binA karma/bhAgya bhI phala nahIM detA hai| pazya karmavazAtprAptaH, bhojyakAle ca bhojnm| hastodyama vinA vaktre, pravizenna kthnycn|| arthAt - dekho ! karma ke phalasvarUpa bhojana ke samaya bhojana prApta ho jAtA hai kintu yadi hAtha udyama na kareM to vaha bhojana mukha meM nahIM jA sktaa| zubhazIlazataka 153 For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udyamena hi sidhyanti, kAryANi na mnorthaiH| nahi suptasya siMhasya, patanti vadane [ pravizanti mukhe] mRgaaH|| arthAt - udyama se hI siddhi prApta hotI hai, kevala manorathoM se artha prApta nahIM hotaa| sote hue siMha ke mukha meM mRga nahIM AtA hai arthAt udyama karane para hI vaha zikAra ko apane Agoza meM le letA hai| kahA bhI hai - svazaktyA kurvataH karma, siddhizcenna bhaved bhuvi| nopAlabhyaH pumAMstatra, daivaantritpaurussm|| arthAt - apanI zakti ke anusAra udyama/udyoga karane para bhI yadi saphalatA prApta nahIM hotI hai to karma ko upAlambha nahIM denA cAhie, apitu apane pauruSa kA prayoga karanA hI zreSTha hai| patnI ke manA karane para bhI mujhe dUsare dezAntara jAnA hI cAhie, aisA socakara vaha vahA~ se vardhamAnapura nagara kI ora nikala pdd'aa| usa nagara meM tIna varSa taka parizrama karake 300 svarNa mudrAoM kA upArjana kiyA aura puna: apane gA~va kI ora claa| AdhA mArga vyatIta hone para eka bhayaMkara jaMgala meM sUryAsta ke samaya phuNcaa| vahA~ vaTavRkSa kI bar3I zAkhA para car3hakara so gyaa| rAtri meM usane svapna meM dekhA ki do puruSa krodhita hokara Apasa meM bola rahe hai| unameM se eka ne kahA - he kartA ! tumane mujhe bahuta bAra roke rakhA ki isa somilaka ke bhAgya meM bhojana ke atirikta dhana nahIM hai / ata: usase adhika dhana use mata denaa| tumhI batAo yaha 300 svarNa mudrAoM kA mAlika kaise bana gayA? dUsarA puruSa bolA - he karma! vyavasAyI ko vyavasAya ke anurUpa phala denA hI cAhie aura tumane usake pariNAma svarUpa usako dhana bhI diyA, isalie tumhAre adhikAra meM hai tuma cAho to isakA haraNa kara lo| .. yaha sunakara somilaka svapna se jAgRta huA aura sone kI mudrAe~ jo usane kamara para lapeTa rakhI thI, usako sambhAlA kintu vaha noliyA khAlI najara aayaa| somilaka vicAra karane lagA - aho ! maiMne kaSTa se dhana ko prApta zubhazIlazataka 154 For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA thA vaha yoM hI calA gyaa| merA parizrama bekAra gyaa| aba maiM dhana-rahita hokara apanI patnI ko mukha kaise dikhAU~gA? isalie maiM punaH vardhamAnapura jAkara dhanopArjana kruuN| punaH vaha vardhamAnapura gayA aura eka varSa meM hI 500 saunaiyA arjita kara apane ghara kI ora dUsare mArga se claa| mArga meM sUryAsta hone para vaha vaTa-vRkSa ke nIce ThaharA, socane lagA - yaha bar3A kaSTakArI hai| isa bhavitavyatAne mere sAtha kyA khilavAr3a kara rakhA hai? bhAgyahIna hone ke kAraNa maiM usI rAkSasa rUpI vaTa-vRkSa ke nIce A gayA huuN| isa prakAra cintAkula hotA huA bhI nidrAdhIna ho gyaa| svapna meM usane usa vRkSa kI zAkhA para do puruSoM ko dekhaa| una do meM se eka bolA - he kartA ! yaha somilaka bhAgyahIna hai| tumane use 500 sonaiyoM kA mAlika kaise banA diyA? kyA tuma nahIM jAnate ki peTa bharane ke atirikta isake pAsa paisA nahIM honA caahie| dUsarA bolA - aho karma! merA karttavya hai ki vyavasAyI ke puruSArtha ko saphala krnaa| mujhe upAlambha kyoM de rahe ho? yaha dRzya dekhate hI somilaka kI A~kheM khulI aura apanI granthI para hAtha pherA taba vaha granthI khAlI najara aaii| somilaka ko vairAgya prApta huA aura vaha vicAra karane lagA - 'aho ! mujhe dhikkAra ho, jIvana ratha dhana ke binA nahIM calatA hai| isalie isI vaTa-vRkSa kI zAkhA meM vastra kI phA~sI lagAkara maiM apanA prANa tyAga kara duuN|' isa prakAra vicAra kara vaha jyoM hi zAkhA ko pakar3ane kA prayatna karatA hai usI samaya AkAza se eka puruSa bolatA hai - he somilaka! tuma vyartha meM duHsAhasa kyoM kara rahe ho? maiMne hI tumhAre dhana kA haraNa kiyA hai, gujara-basara ke atirikta tumhAre pAsa dhana ho isako maiM sahana nahIM kara sakatA thaa| isalie he somilaka! tuma apane ghara jAo kintu deva-darzana kabhI bhI niSphala nahIM hote hai| ata: tuma apanI icchAnusAra varadAna mAMga lo| zubhazIlazataka 155 For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha sunakara somilaka bolA yadi aisA hI hai to mujhe prabhUta samRddhizAlI banAIye / vaha puruSa bolA bhadra! tuma dhana kA upabhoga aura tyAga karanA nahIM jAnate ho, gujara-basara ke atirikta tuma dhana kA prayoga nahIM kara sakate / - somilaka ne kahA yaha satya hai ki maiM dhana kA bhoga karanA nahIM jAnatA phira bhI mujhe dhana caahie| kahA bhI hai - kRpaNo 'pyakulIno 'pi, sevyate ca naro 156 sadA lokai-ryasya arthAt jisake pAsa dhana hai, vaha cAhe kRpaNa ho, akulIna ho, phira bhI dhana-rahita logoM dvArA isa jagata meM usakI pUcha hotI hai| zithilAzca subaddhAzca, patanti na patanti nirIkSitA mayA bhanne, varSANi daza paJca dhanavivarjitaiH / syaadvittsnycyH|| arthAt - he bhadre ! maiM pandraha varSoM se dekha rahA hU~ ki isakA (aNDakoza) zithila ho rahA hai mAno girane vAlA ho, taba bhI camar3I ke sAtha acchI taraha se baMdhA huA haiM, ye giregA yA nahIM, maiM nahIM jAnatA / arthAt - isa padya kA kyA Azaya hai ? spaSTa kariye, suniye / kisI nagara ke bAhara athavA jaMgala meM pralambavRSaNa (jisakA aNDakoza lambA hai) nAma kA eka sAMDa rahatA thaa| vaha apane mada ke joza meM apane pArivArikajanoM ko chor3akara, apane siMgoM se nadI ke kinAroM ko tor3akara icchAnusAra ghAsa khAtA huA vana meM rahatA thA / usI vana meM eka siyAra bhI jor3e ke sAtha rahatA thA / kisI samaya siyAra apanI siyAriNI ke sAtha nadI ke kinAre baiThA huA thaa| usI samaya pralambavRSaNa sAMDa udhara AyA / usa sAMDa ke laTakate hue aNDakozoM ko dekhakara siyAriNI ne siyAra se kahA svAmI! isa baila ke laTakate hue mA~sapiNDoM ko dekho| yaha kisI bhI kSaNa gira sakate haiN| eka pahara bhI laga zubhazIlazataka - ca / For Personal & Private Use Only c|| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakatA hai aura dina bhI laga sakatA hai, kintu gireMge avshy| isalie hama donoM isake pIche-pIche cleN| siyAra ne uttara diyA- he priye ! maiM nahIM jAnatA ki yaha mA~sa-piNDa giregA athavA nhiiN| vyartha meM parizrama kyoM kare? yadi yahIM para yaha laTakatA huA mA~sa piNDa gira jAe to maiM tere sAtha hI usakA ArAma se bhakSaNa karUM athavA kucha dUrI taka isakA pIchA bhI karUM / pIchA karane para apanA jo sthAna hai, usa para kisI ne kabjA kara liyA to hama kahIM ke nahIM raheMge, isalie isakA pIchA karanA upayukta nahIM hai|' kahA bhI hai - yo dhruvANi parityajya, adhuvANi nissevte| dhruvANi tasya nazyanti, adhuvaM naSTameva c| arthAt - hAtha kI vastu ko chor3akara jo parokSa vastu kI kAmanA karatA hai| isa dazA meM usakI hastagata vastu bhI calI jAtI hai aura parokSa vastu bhI nahIM milatI hai| yaha sunakara usa siyAriNI ne kahA - priya ! Apake ye vacana kAyara puruSoM ke haiN| kahA bhI hai - yatrotsAhasamAlambo, ytraalsyvihiintaa| naya-vikramasaMyoga-statra zrIrakhilA dhruvm|| arthAt - jahA~ utsAha kA Alambana ho, Alasa nahIM ho aura puruSArtha kA saMyoga ho, vahA~ nizcita rUpa se lakSmI nivAsa karatI hai| aura bhI kahA hai - ma daivamiti saMcintya, tyajedudyogamAtmanaH / udyogena vinA tailaM, tilebhyo'pi na jaayte|| arthAt - bhAgya ke bharose se jo svayaM kA udyama-parizrama tyAga kara detA hai vaha ayukta hai kyoMki udyama karane se hI tiloM se taila prApta hotA hai| tumhArA yaha kahanA bhI yuktisaMgata nahIM hai ki yaha lambamAna mA~sapiNDa giregA athavA nahIM? siyArina ke protsAhana se vaha siyAra bhI cUhe Adi bhakSya padArthoM ko chor3akara aNDakoza khAne kI icchA se usa sA~Da ke pIche zubhazIlazataka 157 For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghUmane lgaa| kintu, usakA aNDakoza girA nhiiN| 15 varSa vyatIta ho gaye taba khinna hokara usa siyAra ne kahA - zithilAzca subaddhAzca, patanti na patanti c| nirIkSitA mayA bhadre, daza varSANi paJca c|| arthAt - ye zithila avazya haiM kintu camar3I se baMdhe hue haiN| ye gireMge yA nahIM, maiM nahIM jaantaa| he bhadre ! isI rUpa meM dekhate hue hamAre pandraha varSa vyatIta ho gye| bhaviSya meM bhI inakA patana hogA, nahIM jAnate, ataH isakA pIchA chor3akara apane jaMgala ke usa sthAna meM caleM aura vahIM cUhe Adi kA bhakSaNa karate rheN| isalie maiM kahatA hU~ ki dhanavAna kI saba jagaha pUcha/Avabhagata hotI hai, ataH Apa mujhe pracura dhana pradAna kreN| ___somilaka kI yAcanA sunakara vaha puruSa bolA - yadi aisA hI hai to tuma vardhamAnapura vApasa jaao| vahA~ dhanagupta aura dhanabhukta rahate haiN| unakI ceSTAoM aura vyavahAra ko dekhakara tuma mere se yAcanA krnaa| usI samaya somilaka vismita hokara vardhamAnapura gyaa| sAyaMkAla dhanagupta ke ghara pahu~cA, vahA~ usane dekhA ki vaha dhanagupta apanI patnI aura putroM se tiraskRta hokara ghara ke A~gana meM baiThA huA hai| somilaka ko bhojana ke samaya ghI-tela rahita bhojana milatA hai| vaha rAtri ko vahIM vizrAma karatA hai| rAtri meM do puruSoM ko Apasa meM vArtAlApa karate hue dekhatA hai| unameM se eka puruSa bolatA hai - he kartA ! Aja tumane dhanagupta kA adhika kharyA karavA diyA, jo isane somilaka ko bhojana karavAyA, yaha tumane acchA nahIM kiyaa| yaha sunakara dUsarA puruSa bolA - he karma! isameM merA doSa nahIM hai| maiMne to use lAbha prApta ho, isalie aisA kiyA kintu, isakA phala to tumhI de sakate ho| . dhanagupta jyoM hI uThatA hai tyoM hI vaha ulTI kara detA hai| dUsare dina vaha khinna hokara laMghana karatA hai| 158 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somilaka vahA~ se dhanabhukta ke ghara gyaa| usane bhI bhojana kraayaa| saMdhyA kA samaya sukha-samAdhi se bitA / rAtri meM usane do puruSoM ko bAtacIta karate hue punaH dekhaa| eka puruSa bolA- he kartA! Aja isa dhanabhukta ne somilaka ko bhojana kraayaa| usameM tumane isakA bahuta kharcA karavA diyaa| yaha dhana usane vyApAra se hI prApta kiyA thaa| dUsarA puruSa bolA - 'he karma! yaha kartRtva merA hI thA kintu isakI pariNati/phala dene vAle to tumhIM ho| prAta:kAla kisI rAjaputra ne rAjamahala se prApta dhana dhanabhukta ko diyA thaa| yaha saMcaya nahIM kara sakatA kintu, usane bhoga kiyaa| bhAgya meM jo likhA hotA hai vahI maiM kara sakatA hU~, bhAgya se adhika nhiiN| unakA vArtAlApa sunakara somilaka santuSTa huaa| usane yaha soca liyA ki mere bhAgya meM nahIM likhA hai to deva se yAcanA bhI kyoM kruuN| 99. vrata-pAlana meM aDiga muni rAjagRha nagara meM cAra samAna avasthA vAle cAra vaNik mitra rahate the| anyadA soma, bhoma, kamala aura dhana nAmaka cAroM ne dharma sunakara AcArya bhadrabAhu ke pAsa saMyama grahaNa kara liyA aura zrutajJAnI hue tathA guru kA Adeza prApta kara vicaraNa karane lge| jahA~ bhI sUryAsta hotA ve loga ruka jAte the| eka dina bhayaMkara sardI par3a rahI thI, usa samaya eka muni vaibhAragiri ke pAsa meM hI dhyAnastha ho gayA, dUsarA udyAna meM khar3A rahA, tIsarA muni udyAna ke bAhara dhyAna karatA rahA aura cauthA muni nagara ke samIpa hI dhyAnastha hokara khar3A rhaa| unameM se jo vaibhAragiri parvata ke pAsa dhyAnastha thA vaha atyadhika ThaNDa ke kAraNa pahale pahara meM dhyAna karatA huA mRtyu ko prApta huA, udyAna meM rahane vAlA dUsarA muni dUsare pahara meM mRtyu ko prApta huA, udyAna ke bAhara dhyAna karatA tIsarA mani tIsare pahara meM svargavAsI haA aura nagara ke samIpa rahane vAlA cauthA muni bhI cauthe pahara meM devaloka kI ora gamana kara gyaa| isa prakAra cAroM hI muni apane niyamoM meM aDiga rhe| zubhazIlazataka 159 For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100. sauvarNika daNDAlaka arimardana rAjA apane siMhAsana para baiThA huA thA, usa samaya koI siddha puruSa vahA~ aayaa| rAjA ne baiThane ke lie usako Asana diyaa| vaha siddha puruSa bolA - mujhe nimna sthAna para Asana de kara kyA tuma bar3e ho gaye ho? yaha sunakara rAjA bolA - rAjA ke Asana se dUsare kA Asana nIcA hI hotA hai| sunakara siddha puruSa bolA - maiM tumhe svarNasiddhi dene ke lie yahA~ AyA thaa| tumane merA vinaya/Adara-satkAra nahIM kiyA isalie maiM vApasa jAtA huuN| aisA kahakara apane chAtra ko chor3akara vaha siddha puruSa AkAza meM calA gyaa| yaha dekhakara rAjA bahuta khinna huA aura usane siddha puruSa ke ziSya ko kahA- he chAtra! maiMne tumhAre gurujI kA vinaya nahIM kiyA, merI galatI huii| Age se maiM unako pUrNa sammAna duuNgaa| tuma apane guru ko manAkara le aao| chAtra ke anunaya vinaya ko dhyAna meM rakhakara vaha siddha puruSa punaH vahA~ aayaa| rAjA ne svarNasiddhi ke lie yAcanA kii| usa para vaha siddha yogI bolA - Aja se tuma merA nAma sauvarNika daNDAlaka rakhoge to hI maiM tumhe svarNasiddhi duuNgaa| yaha sunakara rAjA ne usakA nAma sauvarNika (soniyoM meM) daNDAlaka rakha diyaa| 160 zubhazIlazataka For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahopAdhyAya vinayasAgara eka paricaya janma-tithi : 1 julAI 1929 mAtA-pitA (sva.) zrI sukhalAlajI jhAbaka, zrImatI paaniibaaii| guru : AcArya sva.zrI jinamaNisAgarasUrijI mahArAja zaikSaNika yogyatA : 1.sAhitya mahopAdhyAya 2.sAhityAcArya ____3. jaina darzana zAstrI 4. sAhityaratna (saMskRta-hindI) Adi sAmAjika upAdhiyA~ : zAstravizArada, upAdhyAya, mahopAdhyAya, vidvadratna, samAjaratna sammAnita rAjasthAna zAsana zikSA vibhAga, jayapura; nAhara sammAna puraskAra,mumbaI sAhitya vAcaspati : hindI sAhitya sammelana,prayAga kI sarvocca mAnada upAdhi sAhitya sevA : san 1948 se nirantara zodha, lekhana, anuvAda, saMzodhana/saMpAdanaH vallabha-bhAratI, kalpasUtra,kharataragaccha kA bRhad itihAsa, kharataragaccha pratiSThAlekha saMgraha, jinavallabhasUri granthAvalI Adi vividha viSayoM ke 58 grantha prakAzita aura prAkRta bhAratI akAdamI ke 171 prakAzanoM kA sampAdana; zodhapUrNa pacAsoM nibandha prkaashit| bhASA evaM lipijJAna : prAkRta,saMskRta,apabhraMza, gujarAtI,rAjasthAnI, hindI bhASAoM evaM purAlipikA vizeSa jnyaan| kArya kSetra : san 1977 se prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura ke nidezaka evaM saMyukta saciva pada para kaaryrt| prakAzaka prAkRta bhAratI akAdamI 13-e, mena mAlavIya nagara, jayapura For Personal & Private Use Only