Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ TAX KASHI SANSKRIT SERIES. (HARIDAS SANSKRIT GRANTHAMALA) 112 ( Nyaya Section No. 17 ) D . Gudharthatattvaloka 'A COMMENTARY On SAMANYANIRUKTI GADADHARI Vu SARVATANTRA SWATANTRA MITHILA MANDAL MANDAN PANDIT KULPATI Sri Dharmadatta ( Baohha gha ) S'arma Edited by Pandit Sri La Hanminatha Gha Professor, Benares Hindu University and Vyayacharya Pandit S'ri Jagadis'a S'arma. PUBLISHED & SOLD BY JAI KRISHNA DAS HARIDAS GUPTA The Chowkhamba Sanskrit Series Office. Vidya Vilas Press Benares city 1935.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ { Registered According to Aot XXV of 1863; All Rights Reserved by the Publisher. } PRINTED BY JAI KRISHNA DAS GUPTA Vidya Vilas Press, Benares City.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ haridAsa saMskRta grantha mA lAsa mA khya kAzIsaMskRtasIrijapustakamAlAyAH112 nyAyavibhAge (17) saptadazapuSpam / * zrIH * sAmAnyaniruktigAdAdharI gUDhArthatattvAlokaH / sarvatantra svatantramithilAmaNDalamaNDana - paM0 kulapati jhopAkhya zrIdharmadatta[ zrI baccA jhA ] zarmaviracitaH / granthakartuH ziSyeNa -- hindU vizvavidyAlayIya nyAyavedAntAdhyApakapaNDita zrIlakSmInAtha kA zarmaNA granthakarttustanujanmanA nyAyAdyanekazAstrAdhyApaka zrI jagadIza zarmaNA ca. saMzodhitaH / prakAzaka: jayakRSNadAsa haridAsa guptaHcaukhambA saMskRta sIriz2a Aphisa, banArasa siTI 1992 -rAjazAsanAnurodhena saveM'dhikArAH prakAzakena svAyattIkRtAH /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavidhapustaka prAptisthAnam-- jayakRSNadAsa-haridAsa guptaH "caukhambA saMskRta sIriz2a" Aphisa, vidyAvilAsa presa, banArasa siTI /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhuumikaa| yaH smRtaH zaraNArthibhyaH kalpadruma iveSTadaH rAdhAliGgitavAmAH sakRSNaH zaraNaM hi naH aho viditameva sameSAM viSayaviSameSukhinnamanasA, yatsas. pi nisargata eva duHkhaM jihAsavaH sukhAbhilASukAzca prANinaH / prANimAtrasya, tAdRzecchAyA autsargikatvAt , tadupAyamadhijigami Santa AtmatattvAvayodhameva sarvAnumata, zrutisammataM matamavagacchanti / sacAnAtmabhyo bhedenAtmAvagatireva, sA cAnAtmAjJAne'zakyaiveti, ta. dupAyatayaivAnAtmapramANaviSayavicArapahilAnAmeSAmanAtmapramANAGga-- vicArasamArambhaH / vAdivijayAdikantu AnuSaGgikamevAsyaphalamiti mokSadarzanAGgabhUtameva hetvAbhAsasAmAnyalakSaNavivecanam / asya darzanasya mokSopayogitA zrutyApisamarthitA, AtmA vA are draSTavyaH zrotavyo mantavyo nididhyAsitavya ityabhidadhatyA / taratizokamAtma cit , zAkenAsyantaM vinuktazcarati ityAdi zrutizatenaikabizazatiduHkhAtyantavimuktaH pumarthatAccairuGkitA ca / evaM vidhe, mokSa vivekino viraktasyaivAdhikArastaduktaM maNikAreNa IzvarAnumAne,-- tasmAdavivekinaH sukhamAtralipsavo bahutaraduHkhAnuviddhamapi sukhamuddizya ziromadIyaM yadi yAti yAtu itikRtvA paradArAdiSu pravartamAnA, varaM vRndAvane ramye ityAdi vadanto nAtrAdhikAriNaH / ye ca, vivekino'smin saMsArakAntAre kiyanti duHkhadurdinAni, kiyatI vA sukhakhadyotiketi kupitaphaNiphaNacchAyopamaM saMsArasukhaM manyamAnAH sukhamapi hAtumicchanti tetrAdhikAriNa iti-- ataH bhogArthinAma. nupAdeyatve'pi prAtyantikaduHkhanivRttaH puruSArthatA na hIyate / na karmaNA na prajayA dhanena tyAgenaikenAmRtatvamAnazuH, parIkSyalokAn karmacitAn brAhmaNAnidamAyAt nAstyakRtaH kRtena, duHkhenAsyantaM vimukazcAti, tarati zokamAtmavit , azarIraM vAva santaM na priyApriye spR. zata ityAdizrutizatasamarthitazcAyamartha ityuparamyate /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA / tasatasya grandharamasya sarvAtizAyispRhaNIyavicAraratnAkarasya yo janakaguNagauraveNa jananIlokottaramAhAtmyena ca sarvAnatizayAnasya anyauTurApAM bhUmikAM nItasya vivecanasArvabhaumasya guNagaNavarNane ke cayam / asmizcadhivecane tatra tatra te te'pUrvA aMzA nivaddhA yeSAM nivandhanam na kaizcitprAuaurudIcyaurapi vidvaddhaureaurmanasApi cintatam / atra tatra tatra pUrvaranuddhatA api aMzA zaGkAkalaGkakavalIkRtA uddhatA iti viditameva tarkakarkazavicAracAturocamatkRtacetasAm / etannivanddhabhirvAdamahotsatresu svakAlInAH prAcyA pratIcyAzca vidvatsArvabhaumAH tesu teSu samayeSu tulitA iti viditamevAgopAlAGganamAcavidvada namiti naiSa viSayaH pratanyate / tadasya nirmAtA maithilAncayakSIrodadhisambhRtaH vidvabhuvanavisAriyazesahAH kalpanAkAminIkamanIyakAntaH kavitAkalAkulabhUmiH tA. kakakulakamalinIkamalinInAthaH kalAkumudinIkalAkara iva pUrvottaramImAMsA kAnvAravihArakamanIyakezaro vAgdevoparamAzrayaH zrI 106 dharmaH dattajhAparaparyAyaH prasiddhazrovaJcajhAnAmadheyaH zaGkarAvatAra iva vibhUtivalaH advaitaniSThastatpratiSThazca, goSyatimapi yaM vudhA avanigISyati. mabhimanyate / ime ca kavitArkikasArvabhaumamaulimaNayaH atIvastadvadayAH atIvAdAracittAH sutanirvizeSa ziSyeSu AtmanirvizeSa vandhuSu kiMva. vahunA AkoTapataGgaM dadyayA'nukampamAnAH maitro brAhmaNa ucyate itismR. tiM satyApayantaH sarveSAM hRdyaaydhivsnte| mithilAmudyotitavantaH / eSAzca janma 1917 tame vaikameM sambatsare maitrezuklanavamyAm iti / eSAM ca pitAmahAH zrImahAmahopAdhayAyaratnapANijhA zarmANaH zrIdara. bhaGgadhipateH zrIrudrasiMhamahArAjasya dvArapaNDitA maharSaya iva anekasmR. tinivandhanivandhAraH aasn| taskRtanibandhAzca-prAcArasaMgrahaH pArvaNa: candrikA-prAyazcitapArijAtaH kRzyasAgaraH rAmacandrapratiSTAsuvAdhinI mithilAhnikam-mithilezacaritam-kRSNArcanacandrikA kSayamAsAdivi. cAraH nADIvicAra:mahAdAnavAkyAvalI ekAdiSTasAriNI iti / eteSu paJcaSA mudritAH santi / ete sarvatantrasvatantrA api dharmanivandhAneva nivavandhuH dhamakarucitvAditi viditameva viduSAm / eSAM putrAH zrIgu. ruNAM pitaraH zrIdurgAdattabhAzarmANaH gautamapratimAH tapazvinazca paraH sahastraiH ziSyaiHsamupAsitA alpAyuSaH sakhAtA iti naitainivandheo niva
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA / ddhaH / eteSAM tanayaratnabhUtAH jagadguravaH zrIdharmadattopAdhyAyAparapayayAH prasiddha zrI6 vaccAkAzarmANaH etairlakSAdhikazlokasaGkhyAtAni nivaddhAni grantharatanini / tAni ca vyAptipaJcakavivecanam 1 siddhAntalakSaNavivecanam 2 zravacchedadatvaniruktivivecanam 3 / vyAptyanugamavivecanam 4- vyutpattibAda gUDhArthatattvAlokaH 5 zaktivAdaTippaNam 6 sAmAnyaniruktiguDhArthatattvAlokaH 7 pakSatATippaNam = savyabhicAra-: TippaNam 9 satyapikSaTippaNam 10 zravayava TippaNam 11 : khaNDanakhAdyaTippaNam - 12 IzvaramahAvidyAnumAnavivecanam 13 kusumAJjali - vardhamAnaTippaNam 14 nyAyabhASyaTIkA - 15 nyAyavArtikatAtparyaTIkA16 gItAmadhusUdanAM gUDhArthatatvAlokaH 17 kuNDamaNDapasiddhiTIkA 18 zradvaitasiddhicandrikA TippaNaM 16 sulocanAmAdhavaM campU kAvyaM 20 ca / iSTApUrteSu ca sacatuzcaraNayacapuSkariNInirmitiH zivAlayanirmitiHtatpratiSThA anekArAma nirmitizca / patannimiteSu grantheSu vyutpattivAdavyAptipaJcakAvacchedakatvaniruktisAmAnyaniruktimadhusUdanI gur3hArthata. vAvalokA mudritA eva, khaNDanaTippaNaJca zraravyamudraNam / ete guravaH zrAjIvanam svagRhavahirvedikAyAmeva parovizartiddhAvAn zrannava strAdyupakaraNaiH sutanirvizeSaM pAlayantaH adhyApayanti sma / apare ca nAnAdigdezebhyaH samAgatya yatayo viziSTamatayeo dvijAtayazca sAkamadhyayanAyava santo'dhigacchantaH zAstraNi kAzikAdimahAvidyApI smArayantaH gRhItakSetranyAsA iva yeSAM gRhANyadhyavAtsuH idAnImeteSAM zrIgurUNAM ziSyaiH praziSyaistacchiSyaiH paraH sahastrairvyAptamidaM bhuvanatalamiti viditameva sameSAM na kiJcidatra vaktavyam / zrIguruH AjIvanam arthisamavibhAgaM svIyaM muJjAno lokottaratAM svacaritatatiM nayan puruSottama iva brAhyA zriyA pUrNaH sarasvatyA ca sadAzritaH svAtmapra tiSThaH kadAcidapi ThokalyaM nAnvabhUta / zrIguroH dvau tanayau tayojyeMTaH guNajyeSThaH zrIpa0 jagadIzabhAzarmA asmAkaM satIrthyaH zratIvasuzIlaH suvinItaH sarveSu darzaneSu niSNAtaH zrIguruNAM smRti idAnItanAnAM cetassu saMdadhAnaH zrIgurupIThamevAlaGkaroti ityasmAkaM para pramodasthAnam itisaMkSiptaH gurukulaparicayaH // eSa ca nibandhaH vArANasyAM caukhambAkAzo saMskRtagranthamAlAyAM zre. STiharidAsaguptAtmajajaya kRSNadAsaguptamahAzayena svIye vidyAvilAsa
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA / nAmni-yantrAlaye saMmudraya prakAzitaH asya ca saMskartA zrIgurUNAM priyaziSyaH zrIpa0lakSmInAthajhAzarmA kAzikahindUvizvavidyAlaye nyAyavedAntAdhyApakaH SaDdarzanIsamAzrayaH anekanivandhAnAM nivddhaa| prata. eva sambhAvaye cAsya saMskaraNaM cetAharaNaM viduSAmupakaraNameveti / prArthaye ca navyanyAyavivecanacaNAn nyAyarasikAn yadetadvivecanaM saMgRha zrIguruNA kalpanAkalAkalitamaparimeyavaiduSyavaibhavamanuzIlayantaH nayantazca svakalpanAH prauDhiprakarSam anubhavantu tarkakarkazavicArajitavAdivajavijayAnandam / * iti o6guruvaravaJcAmAcaraNasevAzivasaGkalpaH-- kAzIsthagoyanakAsaMskRtamahAvidyAlaye dharmadarzanAdhyApako harinAtha zAstrI drshnaacaaryH|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIgaNezAyanamaH // sAmAnyaniruktivivecanA praarbhyte| vyAjasvIkRtasevayA vidhurabhUdagresaraH zrImatAM mAnavyAhatikaitavAvanamanAdIzastrilokIpatiH / sambhinnAbjakulaprasUti vibhavAdambhojamajjAlayo yasya zrIgirijApadAsbujayugaM tatsyAdabhISTapradam // 1 // hetvAbhAsIya sAmAnyalakSaNAlamvinI mudA / gadAdharakRtavyAkhyA dharmadattena caryate // 2 // atha doSatarabhedAnumApakaprakRtalakSaNAtmakator2yArthavizeSaNaghaTitatve vyApyatvAsiddhirUpadoSasyAlakSaNatAprayojakastha samudayobhavediti liGgazanivezasya vyarthatvamevodbhAvayituM yujyate, nayujya tesambhavAt naca svarUpasambandharUpAvacchedakatvaghaTitalakSaNe ta. rasambhava ityAzaGkayam tasyAtivyAptidoSaNAlakSaNatvAt , jnyaanaa| zasyApi vyarthatvApatyA tatparityAgasyApyucitatvaprasaGgAzca / na. ca kAminIjJAnAnyajJAnatvAvacchinna prati kAminIjajJAsAtvena ta. lliGgakAnumito . tadanyaliGgakAnumitsAtvena ca pratibandhakatvena caM kAminIzAnAnumityAdAvatiprasaGgaiti tadvAraNAya jhAnapada sArthakyamitivAcyaM tatpratibadhyatAyAH kAminIviSayakatAdRzAnu mitau tadanyaliGgakAnumitI cAsatvenAnumititvAvyApakatvAt samA. naviSayakAnumititvAvacchinnaM prati samAnaviSayakapratyakSasAmapratveina pratibandhakatAyA vizeSaNaviSayakatvAvacchinnatayA vize. SaNe'tivyAptarapyekadezAtivyAptivilakSaNatvena vAryatAyAstulyatayA jJAnapadopAdAnapi tasyA vAraNasyAzakyatvenezAtivyA. pteranubhAvanIyatvAcca viSayitvasAmAnyaniSTha svarUpasambandharUpAva. cachedakatvaghaTitalakSaNasya kathaJcitkSodakSamatvepi liGgaviSayajJA. nIyayadviSayitAvRttibhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvasya yadviSayi.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA sAvRttibhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvato bhedena vyarthatvAsambhA vAt / naca samAnAkArakajJAnIyaviSayatvayoraikyapakSe liGgaviSayakasa mUhAlamvanajJAnamAdAya liGgaviSayakajJAnIyatvasya yadviSayitvalAmAnya eva sattvena dvitIyAbhAvasyApi tatra saptayA na tayorbhedaitivAcyaM tathAsati liGgaghaTitoktAvacchedakatvatvasya sambhavadatiprasaGgAdyanApAdaka laghudharmAntarakatayA pratiyogitAnavacchedakatvena tadava - cchinnAbhAvasyAprasiddhyA taghaTitalakSaNarUpa hetorapyaprasiddhatathA kasya vyarthavizeSaNaghaTitatva mudbhAvanIyaM syAt / vastuto 'natiriktavRtitvasya svavyApaka tattvarUpasyaiva lakSaNe praviSTatayA tatra vai. yarthyazaGkAyA evAnummeSAt yadviSayakanizcayavRttibhedapratiyogitAvakachedakatvAbhAvAt liGgaviSayakatvAvRtteH tadvRttiliGgaviSayakayAdviSayaka nizcayavRttibhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvasya bhedAdityAzayenAha liGgAMzanivezasyaniSprayojanakatayeti, anatiprayojanakatayetyarthaH skaTecchA nadhInecchAviSayatvamanatiprayojanakaravaM tacca tadvize. paNe svajJAnaviSaya prakRtahetutAvacchedakavasvarUpa sambandhasya duSTala. kSaNaghaTakasya sUcanenApAtataH phalavattayA doSalakSaNaghaTakepIcchA. viSayatvamiti varttate autkaTyaM jAtivizeSaH viSayitAvizeSo. vA, niH prayojanatvaJca na phalAbhAvAne bandhanecchAnadhAnecchAviSayatvaM niSphale phalAnAtmake cecchAviSayatvasyaivAsambhavAt kintu phalAmAvAnavandhanecchAviSayatvAbhAva eveti bodhyam // atha liGgAjjJAnaM liGgajJAnamitivigrahAzrayaNena liGgAjjanitaM. yajjJAnamitivigrahAzrayaNena vA liGgajanyatvasya liGgaviSayakajJAnaniSThAvyavahitottaratvasambandhAvacchinnAvacchedakatA kajanyatvarUpasya lAbhenAnumititvasya lAbhAd yadviSaya kAnumititvavyApakatva ghaTitalakSagalAbha iti saMzayAhArthyA jJAnamAdAyAsambhavavAraNasyaiva liGgAMzanivezanaprayojanatvena na niSprayojanatvasambhavaiti // yatu vahniravRttirityatra vahnimadrUpabAdhe'vyAptiH vahnimattvAvacchinnavi SayakajJAnasya nirdhamitAvacchedaka kasyAnumititvavirahAt parvvatatvAvidharmitAvacchedakakajJAne ca vahnimatvAvacchinna viSayitvA vyApakAve. payitA zUnyatvasya vivakSaNIyasya virahAt / naca vahnadhasaMyuktavahnidha mi ke vahimAnvahiriti jJAne 'numitAvavyApakaviSayatAyA abhAvA u.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirUktivivecanA bhAvyAptisambhava iti vAcyaM prameyatvamavRttItyatra prameyarUpavAdhe svarUpeNa prameyamavRttItyatra pramayavadrapavAdhecAvyApteranuddhArAt tadoSaviSayakA. vyApakaviSayatAzUnyAnumityaprasiddhariti / naca tAdRzasthale sarva traiva prameyavadAdivizeSyakasvarUpataH kiJcitprakArakabhramAnumitereva tAdRzatvAnnAvyAptiritivAcyaM,yAdRzavastupakSakAvRttisvasAdhyakasthala tAzavastumadrUpabAdhaviSayakazAnaM na bhramastarAvyApte1ruddharatvAt // ___ yat kizcidrapAvacchinnaviSayatAviziSTayapAvacchinnaviSayatvA byApakaviSayitAzunyatvannivezanIyaM vaiziSTayazva svanirUpitatva svAva. cchinnatvAnyatarasambandhena bodhyam / yadvA kizcidrapAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyatvaM vivakSaNIyama tatra tAzAbhAvazca na vastu. svasamAnAdhikaraNAvacchedakatAkaviSayatAkatvasamAnAdhikaraNabhedaprati. yogitAnirUpitaviSayitvaniSThAvacchedakatAnirUpitanirUpakatvaniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchinnatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAvadrapAva. cchinnanirUpitaviSayitvannAstItipratItisiddho vastutvasAmAnAdhikaraNyaniSThAvacchedakAtAbhinnAvacchedakatAvAnaSThAvacchedakatAbhinnAva. ThachedakatvAnirUpitAvacchedakatayA paramparAnirUpitapratiyogitAko'sa. mbhavAt ruupmaatrsyaivaavcchinntvsmbndhaavcchinnaavcchedktaavshvaat| kintu vastutvasamAnAdhikaraNAdheyatvasambandhAvacchinnAvacchedakatA. bhinnAvacchedakatAtvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatbAnirUpitAvacchedakatayA paramparAnirUpitapratiyogitAkaH tathAca vahniravRttirityAdI vahimAnparvata ityAdidoSaviSayakAnumitervahimatparvatatvAdiniSThAvacchedakatAkaviSayatAkatvasamAnAdhikaraNabhedapratiyogitAnirUpita. paramparAvacchedakatAvadapAvacchinnaviSayitvAbhAvavatsvAnAvyAptiriti tattuccham uktAbhAvavadanumitivRttibhedapratiyogitAvacchedakatvanA. stItipratItisiddhAbhAvasya lakSaNadhaTakatve pratibandhakatAyAntasyAsambhavena lakSaNAsambhavApatteH jAttimAnvayabhAvavAnityanumite. rapi valayabhAvavajjAtimattvaniSThAvacchedakatvaghaTitAbhAvavatvAditi tAzAbhAvavyaktimadanumitivRttibhedapratiyogitAvacchedakatvazAstItipratItasiddhAbhAvAH tAzAbhAvavRtyubhayAvRttitva samAnAdhikaraNa. niravaThinAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatAnirUpitAnumitiniSThAva. uchedakAyA paramparAnirUpitapratiyogitAkAbhAvatvenAnugatana
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 sAmAnyaniruktivivecanA lakSaNe nivezyAH tathAca vahyabhAvavaddhadatvaniSTha / vacchedakatA kaviSa yatAkatvalamAnAdhikaraNabhedaghATitAbhAvavyaktimadanumitivRttibheda pra tiyogitAvacchedakatvAbhAvasya pratibandhakatAyAM satvena lakSaNa. samanvaya iva parvatovahayabhAvavAnityatra vahnimat parvatatvAneSThAghacchedakattAkaviSayatAkatva samAnAdhikaraNabheda ghaTitAbhAvavyaktimatvahitvAvacchinnaviSayatAkAnumitivRttibhedapratiyogitAvacchedakatvAbhA vasya vAdhaprativandhakatAyAM satvena vahnitvAvacchinne bAcaikadeze'tivyAptirapi syAt siddhAnte cAtumititvApravezena vahirityAkA rake tAdRzAbhAvavyaktimannizvaye prativandhakatvAsatvena nAtivyAptiH // naca vahnivizeSyakasamavAyena svarUpataH parvatatvAdiprakArakAnu mitestAdRzatvAnnAtrApi pakSe doSa itivAcyaM yAdRzavastuprakAra. kaMyAdRzavastuvizeSyakaJcajJAnana bhramastAdRzavastvabhAvasAdhyakaparvatAdipakSakasthale tAdRzavastumatparvata rUpacA dhaikadeze tAdRzavastumya tivyApterburuddharatvAditi kiJcidrUpAvacchinnAviSayatvAvyApaka viSayatAzUnyatvAniveze'tivyAptiH yadrUpAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSAyatAzUnyatvaniveze prameyamavRttItyAdAvavyAptirityubhayataH pAzArajjuriti heya~lliGgAjjJAnamitivigraheNa vyAkhyAnam // atheyamvAcoyuktirayuktA jagadIzavyAkhyAyAM tanmate'vyApakaviSayattAzUnyatvasya lakSaNaghaTakatvAbhAvAt tathAca dIdhityuktaliGgAMzanivezAvivakSitatve tadvyAkhyAyAGkathantAyA anivRttiriti // yattu mahAna sapakSakamahAna loyavahRdyabhAvasAdhyakamahAnasIyavahnIta ravayabhAvavanmahAnasakAlInadhUmahetukasthale bahnimanmahAna le'tivyAptiH prakRtaliGgajJAnajanyavahnimanmahAnasa viSaya kAnumitermahAnasIyavahnitvAvacchinnakArakatvena prakRtAnumiti pratibandhakatvAt / gadAdharamate tu vahnanyabhAva sAdhya ke prAguktapakSahetuke vahnimanmahAnase 'vyAptireva prakRtaliGgajJAnajanya doSaviSayakAnumite mahAna sIyatvAvacchinnaviSayakatvenAvyApaka viSayatAzUnyatvavirahAt / naca liGgAMze prakRtatvaniveze prayojanaviraheNa noktadoSa yossambhavaitivAcyaM mahAnasIyavahnItaravahnanyabhAcavanmaddAnalapakSa ke prAyuktadoSa yoralambhavAt vahnimavAdazamahAnasa* viSayakAnumitermahAna sIyavahitvAvacchinna prakArakatvAditi tatuccham pakSe mahAnasIyavahnayabhAvagrahakAle pakSadhamikavayanumite maddAna
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktitivecadhA sIyavahnitvAvacchinnaprakArakasthAsambhavAt vAdhenetaravAdhasya durvalatvAt vahnitvAvacchinnavidheyasAprayojakasya ca parAmarSastha prati. vandhakAbhAvasya ca satvena tannirUpakatvasya ca sambhavAd doSayo. rabhAvAt // yadicAnubhavavalAttatrAnumitire va nasvIkriyata ityucyate tadApi prakRtaliGgajanyAyA api vahnimattAhazamahAnalAdiviSayiNyA vahnimattAhazamahAnasatvAdhavacchinnavidheyattAnirUpikAyA mahA. nasIyavahnitvAvacchinnaprakAratAzunyAyA anumiterasambhavena tatra pra. tivandhakasvAbhAvAnnAtivyAptisambhavatigRhANa / naca gadAdharamate'. vyAptiH svarUpasambandhena vahnimattAzamahAnasavidheyakamahAnasodde. zyakAnumiterevAvyApakaviSayatAzUnyatvavatyAH sambhavAt // yattu yadi svarUpatvAdinA saMyogAdyavagAhisaMsargabhramasyAsambhavo yadi ca prameyatvena vahnimAnikhilatAizaprameyAvagAhijJAnasyaiva yadapAvacchinnaviSayatAkatvaM yadivA prameyatvAdinA guNAdInAmapi na saMyogA dinAbhramastadA valimadanuyogikasvarUpeNa mahAnasIyavahnItaravalaya. bhAvavatprameyapakSakavahnayabhAvasAdhyakasthale tAdRzaprameyatvAvacchedena vahimattAzaprameyavAdhe gadAdharamate'vyAptirduruddharA doSaghaTakala. mvandhamAtreNaiva tAdRzaprameyavatvaprasiddhisabhbhavena tadavacchinnaviSa. yatAyA avyApakIbhUtAyA doSavidheyakAnumitI niyamena satvAt / valayabhAvazcAtra kAlikasamvandhAvacchinnapratiyogitAkA tena svarUpeNa vRttimatovaMsAdirUpaprameyasyApi vahnimattvena doSaghaTakatva. sambhava iti tanna tAzaprameyodazyikAyAH svarUpeNa mahAnasIya dhahiprakArikAyA anumite stathAtvasya sambhavAt iti cenna anumiH tessaMzayAkAratAmate saMzayAkArAnumito pratibandhakatvAsavenAsa. mbhavavAraNAya saMzayAsyatvasya aprAmANyajJAnAskanditAnumitimAdA. yAvyAptivAraNAyAprAmANyajJAnAnAskanditatvasya ca jJAnapadArthatA. vacchedakatayA vivakSaNIyatayA liGgajJAnajanyatvasya vyAvAbhAve. na liGgapadasya tatra niSprayojanalakSaNAsvIkArasyAnucitatvAt // athAhAryazAnameva vyAvasyamiticet satyam parantu jJAnapadala. kSaNAyA Avazyakatve saMzayAnyatvAprAmANyavAnAnAskanditatva:padharmadvayaviziSTajJAnalakSaNAyAGgauravAt prativandhakatAvacchedakIbhU. tAbhAvavadanyatvaviziSTazAnalakSaNavocitA abhAvavattAca . svaprati
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA yogitAdAtmya svapratiyogitvavattvAnyatarasambandhena pratiyogitvavatsA. ca svAvacchedakasambandhAvacchriznasvAvacchinnAdhikaraNatvasambandhena // bhedasyAvyApyavRttitve'niyatAhAyya syotpatti idantuvodhyam kSaNamAtrAvacchedenAprAmANyajJAnavato jJAnasyApicAhAyyabhedavatsvAdaprAmANyajJAnavadanyatvAcca bhedapava prativandhakatAvacchedakIbhUto'bhAva, iti svapratiyogitAdAtmyamAtraM saMsargaH / yadi bhedovyApyavRttistadAprAmANyajJAnAbhAvAdivatsaMzayatvAbhAvasyaiva prativandhakatAvaccheda katvamabhyupetya svapratiyogitvavatvamevasaMsargaiti evaJcAhArthyAjJAnasyApyattaevavAraNasambhave durvvAramevAvyAvarttakatvaM liGgajJAnajanyasvasya // etena saMzayAkArAnumityasvIkAre'pi nakSatiH aprAmANyajJAnAskanditAnumitivAraNAya jJAnapadalakSaNAyA Avazyakaras - bhAvavadanyatvaviziSTajJAna eva tasyA ucitatvAdazAstrasamAsAzra yaNApekSayA yadvA lakSaNAyA Avazyakatve'nirUDhAyA aprAmANya jJAnAbhAvaviziSTAnumitAveva tatkaraNamucitannatvanumititvalAbhArtha. liGgapadopadAnAmityAzayaH // yAdazapakSasAdhyakadoSaviSaya kAnumiteraprasiddhistAdRzasthales. vyAptirititu RjavAtyalam // yadyapyatra adhyApakaviSayattAzUnyatvasya jJAnavizeSaNatvAvazyakatve devaghATetadoSamAtre lakSaNAsambhava evAvivakSitatvabIjatvenodbhAva* yitumucitaH tathApyavyApaka viSayatAzUnyajJAnI yatvasya viSayatAvize. paNatvena vivakSAyAndoSAsambhavAdanatiprayojanatvameva tadvIjasvenokta m // yadvA liGgaviSayakatvaM na liGgatAvacchedakAvacchinnaviSayatAkatvarU. paM hadoSahimAnvahnimadUdhadAdityatra doSaviSayaka liGgaviSayakazAnasyAhAyatvenAvyAptyApatteH // yattu hadova himAJjalavaddhadAdityatra bahuca bhAvavajjalavatyativyAptiH, vahadyabhAvavajjalavadviSayakanizcayasya jalavadUdhadatvAvacchinnaviSayakasya nizcayaviziSTanizcayatvena prativandhakatvAditi tataccham vivakSaNIyasya viziSTadvayAghaTitatvasya pha. lato nizvayavizeSaNatAyA eva lAghavena yuktatayA atiprasakeralambha vAt tasmAdazyAptivAraNAya liGganiSThaviSaya tAkatvameva nivezyantathAca na hesvaghaTitadoSeSvapyavyApti saMbhavati // kecisvavyApakaviSayatAyAM liGgatAvacchedakAvachinnaviSayatAva
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA hi tasvambizeSaNamtathAca na doSa itivadanti tadasat hadovali mAnvayabhAvavajAtimata ityatra jAtimAnavahnayabhAvavAnitijJAnasya tathAsatyavAraNAdavyAptestadavasthAnAditi // atra vAdhAdijJAnasya liGgAviSayakatvAdvayarthatvAcetyabhihi. taM mathurAnAthena cintAmaNivyAkhyAne tasyAyamAzayaH yAdvaSa. yakatvenatitRtIyayA yadviSayakatvasyevoddezyavidheyabhAvamahimnA li. viSayakatvasyApyavacchedakatvalAbhasambhavena tadvivakSAyAmvAdhAdi mAnasya liGgaviSayakatvAniyamena tatprativandhakatAyAntasyAnava. cchedakatvAdavyAptiH liGgaviSayakatve'vacchedakatvAvivakSaNe cAnati. prayojanakatvamiti // tRtIyArthIvacchedakaH vamiti athAtra viSayoghaTo viSayijJAnamityu. bhayavidhAnubhavAdanuvyavasAye bhAsamAnAvaSayasambandhasya viSaya. tArUpatve viSayitArUpatve vA kSatyabhAvAca viSayasvamatiri. taM tannirUpakatvaM viSayitvaM viSayitvamatiriktantannirUpakatvameva vi. Sayatvamityatra vinigamakAbhAvAdviSayatvaviSAyatvayAdvayoreva vi. lakSaNayossiddhau kasya pratibandhakatAvacchedakatvamiti vimarSe vi. SayitvaM na pratibandhakatAvacchedakaGgauravAt tathAhi parvatovahnimAnityasya parvatatvAvacchinnAvazeSyatAnirUpitavahnitvAvacchinnaprakAratAnirUpitaprakAritAvanizcayatvena, pratibandhakatvamvAcyaM nahi tatra prakAratvavizeSyatve apravezya parvatanirUpitavizeSyitvavahninirUpita. prakAritvayossAkSAdavacchedakatvasambhavaH parvatAMze vahnayanavagAhino. pi vahiprakArakaparvatAvizeSyakajJAnasya pratibandhakatvApatteH / naca prakAravizeSyayormadhye vizeSaNAvalambatvena vizeSyasya pradhAnata. yA vizayitArUpavizeSyasambandhAvacchinne prakAritvalakSaNavizeSa NasambandhAbhyupagamAt prakAritvAvacchedakavizeSyatAbanizcayatvena, pratibandhakatve na gauravam / astuvA parasparamavacchedyAvacchedakabhAvastAvatApi na nohAniH kalpanAgauravamitticet mamAvacchedadyAva. cchedakabhAvastha kalpanaM tava nirUpyAnarUpakabhAvasyetyavizeSAdekasadbhAve'parAkalpanasyApyubhayostulyatvAditivAcya dravyanirUpitaprakA. ritAyA vahninirUpitatvena dravyavAnparvataityasya pratibandhakatvApa. syA vahnitvAvacchinnanirUpakatAnirUpitaprakAritvAvacchinnatvaM praveza
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA . mIyamitivahnitvAvacchinnaprakAratAnirUpitatvaghaTitasyAvacchedakatvApe. kSayA gauravAt // nacAviSayIbhUtasyAvacchedakatvAsambhavanAca. cchedakanirUpitAyA api vilakSaNaviSayitAyAH svIkRtatayA ta. syAH prakAritAyAzcAvacchedyAvacchedakabhAvena vahnitvanirUpitaviSaH yisvAvacchedyaprakAritvAvacchedyatvapravezena gauravAbhAvaH yadviSayatvayo. trirupyanirUpakabhASastannirUpitaviSayisvayoravacchedyAvacchedakabhAva. syAbhyupagamyatvena sarvasAmaJjasyAditivAcyaM prameyatvAdinA vahni svamavagAhamAnasyApi pratibandhakatvApatteH tajjJAnavRtyavacchadakatAnirUpitaviSAyatAyA vAhatvanirUpitatvAt niravacchinnAvacchedakatA.. nirUpitatvapraveze gauravAt itikecidAhuH / .tadapare namanyante tathA trayadyapi viSayitAyAnaravacchinnatvamava. cchedakatvAnirUpitatvaM taca nAvacchedakAnirUpitaviSayitve sambhavati prakAranirUpitaviSayitvasyAvacchadakatvAt tathApyavacchedakanirUpita vilakSaNaviSayitvAnavacchinnasvarUpaM tatkAryakArivizeSaNantaMtrApya. styeca naca prameyatvenaprameyasyAvacchedakatve prameyatvanirUpitaviSayitve tadasambhavaH tasya prameyanirUpitavilakSaNaviSayitvAvacchedyatvAditiH vAcyam viSayitvasya pratibandhakatAvacchedakatAyAmapyetatparyyanuyo. gasya parasparanirUpyanirUpakabhAvAnabhyupagamena tatrevAtrApi parasparAvacchedyAvacchedakabhAvAnabhyupagamena parihArasyApica tulyatvAt para. sparanirUpyanirUpakabhAvAGgIkAre 'vacchedakatAnirUpitAvacchedakatA. niSThaniravacchinnatvaM yathA svanirUpitatva svabhinnAvacchedakatAnirUpi. tatvobhayasambandhenAvacchadakatAviziSTAnyatvaM tathA tabhirUpitavi: bayitAniSThamavacchedakanirUpitavilakSaNaviSayitayA svAvacchedyatva svabhinnAvacchedyatvomayasambandhena viziSTaM yattadanyatvaM tadvAcyam // vastuto viSayatAniSThaM vizeSyatvAnavacchinnatvamiva viSayitAniSThaM vizeSyatvAnavacchinnatvameva tadvivakSitam nacAsmAkamekamevatat bha. vatAntu vizeSyatAvacchedakanirUpitaviSayitve vizeyitvAnavacchinnatvA. sambhavena yathAyathambilakSaNaviSayitvAnavacchinnatvaM tadviziSTAnyatva. ca tadvAcyamityanekarUpatvaM tatra tatra gauravaJca kica sAkSAtpara mparAsAdhAraNAnarUpitatvAbhyupagame prameyavatovizeSyatAvacchevakatve prameyatvarUpAvaccheda kanirUpitaviSayitve niprakArasya tasyAsambhavaH /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA naca vizeSyitvAnavAcchannatvasya sambhavaH prameyatvaniSThAvacchedakatAyA vizeSyatAnirUpitatvasya kathaJcitsattve tannirUpitaviSayitvayoravacchedyAvacchedakabhAvasabhbhavAditivAcya parvatovahnimAnityaH tra parvatatve pAratantrayeNa vahnibhAnasya svIkRtatayA bhavatkalpepi parvatatvAdiniSThAvacchedakatAyAmbizeSyatvAnavacchinnatvAsambhavAdi. ti pAratantrIyavizeSyatvAvAcchannAvacchedakatAniSThaniravacchinnatva. syAnyAdRzasyaiva vAcyatayA'nekarUpatAyAstulyatvAdavacchedyAvaccheda kabhAvavailakSaNyAbhyupagamena tatsampAdanenaikarUpatopapAdanasyAvacche. dyAbacchedakabhAvApannasvAtantrIyaviSayatvadvayanirUpitaviSayitvayorava. cchedyAvacchedakabhAvavailakSaNyamabhyupetya tAdRzAvacchedakatvAnirUpita tvapravezenaikyopapAdanena tulyatvAJca // ___ astuvA vizeSyatAvacchedakanirUpitaviSayitve vizeSyatvAnavacchinnAvacchedakatAnirUpitatvameva niravacchinnatvakAyakArita. thApi nagauravaM saMzayasyApratibandhakatayA tadvAraNAya prakAritvA. navacchinnatvasya prakAritAyAmasmAbhiH pravezyatvAt bhavadbhizca. tatra tatra prakAritvAnavacchinnaprakAritAnirUpitatvasya pravezanI. yatayA sAmyAt // naca daNDAbhAvavAndaNDAtimuddhimprati raktadaNDavAn puruSaitibuddheH prativandhakatvApattiH daNDasya prakAra. svAdvizeSyatvAJca tayoravacchedyAvacchedakabhAve tannirUpitaviSa. yitvayoravacchedyAvacchedakabhAvasambhavAt pratibandhakatAvacchedaka. sya daNDatvAvacchinnanirUpitaprakAritvAvacchinnadaNDatvAvacchinnanirU. pitavizeyitvasya sattvAditivAcyam sAkSAttatsambandhena tadabhA. vavattAbuddhau paramparAsambandhena tena tadvattAbuddheH pratibandhakatAvAraNAya viSayatvasya pratibandhakatAvacchedakatvapakSe saMsargatAdvArakA kAratAnirUpitatvAvaziSTavizeSyatvasya prativandhakatAvacchedakatvamiH va viSayitvastha prativandhakatAvacchedakatvepi saMsargatAnirUpitavi. SayitvadvArakaprakAritvAvacchedyatvaviziSTavizeSyitvasyaiva tatvabAcyA miti tadoSAsambhavAt // naca tatra nirUpitatvasya prakAratvasaMsarga tayA pravezo'tracAvacchedakatAnirUpitatvasya prakAritvasaMsargatayetyA tra gauravamitivAcyam avacchadakatAvadatiriktasyAstraNDAvacchedya. tvasyaivAtra saMsargatayA pravezena gauravAbhAvAt evaJca vinigamakAbhA 2 sA0vi0
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA vAt viSayatvamviSayitvazca pratibandhakatAvacchedakamastu // athavA ghaTA. bhAvazAnana vahnimattAbuddhiprativandhakaM pratibandhakatAvacchedakadharmazUnya. svAdityAdiprayogaviSayapratibandhakatAvacchedakadharmAbhAvasya nirUpakatvasambandhAvacchinnapratiyogitAkasyavRttyaniyAmakasambandhasya prati. yogitAnavacchedakatvapakSa'prasiddhaH svarUpaNa viSayitvameva pratibandhakatAvacchedakamabhyupeyaviSayatAnirUpakatvazca gauradhAdeva na tA. dRzamiti yadviSayakatvazabdalabhyasya yanniSThaviSayatAnirUpakatvasya prativandhakatAnavacchedakatayA lakSaNavAkyArthAsambhava iti pUrvapakSe pratibidhAnamucyate tAtparyAnyathAnupapattyA nirUpakatvasambandhena yadviH SayatAviziSTasya, yanirUpitaviSayitAviziSTasya vA lakSaNayA samastayadviSayakazabdaghaTakazabdArthatvAhoSasya nasambhava iti / tadA'sambhava iti naca sarvapakSakAvRttitvasAdhyakasthale saprakAraka jJAnamAtrasyaiva sarvadharmimakAvRttitvaprahaprativandhakatvena gurutva. tvaviziSTenA'vyAptiH tadviSayakasya nirvikalpasya cAsambhavA. diti vAcyam yatrAdhAratApratItistasyaiva saprakArakasya prameya. tvavAnityAdirUpasya pratibandhakatvAt svarUpataH prameyatvaprakArakasya prameyamiti zAnasyapratibandhakatAyA anubhavAtItatvAt tasya ca gurutvaviSayakatayA'vyAptassambhavAt svarUpatastattaddharmaprakA. rakasyApi jJAnasya prativandhakatve uktasthalasyAhAryasthalatayaitalla. kSaNe tatra doSasyAnuddhAryatvena tatsthalasyAnupanmasanIyatvAdi. ti bhaavH| zuddhahadatveti vahayabhAvAvizeSitetyarthaH tenAmAvavAnhada ityAdi jJAnamAdAya doSasambhavepi nakSatiH / asambhavabhayeneti prativandhakatAvacchedakatAyA hadaviSayatAti riktavayAdiviSayatve'pi satvena vahnayabhAvavadhradaviSayatvastha prtivndhktaavcchedktaapryaaptydhikrnntvaasmbhvaadityaadiH| naca pratyekaviSayatvasyAvacchedakatAparyAptyanadhikaraNarave tadanatirikta samudAye tadabhAvApatyA pratyekasya tathAtve kuto'sambhaba iti vAcyam tathaiva vahvayAdAvatiprasaGgAt tadvAraNAya ca yadviSayatA. mAtragatarUpantAdRzAvacchedakatApayyAptyanuyogitAvacchedakamityasya vivakSitatve'sambhavasya jAgarUkatvAditi bhaavH|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktidhivecanA - yadrUpAvacchinneti, yadUpAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvaccheda. katAketyarthaH tena vahnayabhAvaviziSTahadatvasya hRdatvAnatiriktatve'pi nAsambhayaH tAdRzaJca rUpaM vahnitvavahnayabhAvatvAbhAvahadatvagatasamudAyatvameva naca tadrUpAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkatvamabhAvavizeSitavahnivizeSitahadatvAvacchinnaviSayatAyAmapIti do. pati vAcyaM vahitvasamavAyavahnipratiyogitvAbhAvatvasvarUpAbhAvaha. datvagatasamudAyatvameva hi yadUpapadenopAdeyaM viSayatAnirUpitAva. cchedakatvaJca sAkSAtparamparAsAghAraNaM dharmasaMsargasAdhAraNazca viva. kSitaM tathAcoktaviSayatAyAstAdRzarUpAvacchinnAnuyogitAkapA. ptikAvacchedakatAkatvavirahAdadoSaH paTAbhAvapakSakaghaTasAdhyakasthale ghaTasvasamavAyaghaTapratiyogitvAbhAvatvasvarUpAbhAvapaTatvapaTapratiyogisvAmAvaravagatasamudAyatvasya paTatvasamavAyapaTapratiyogisvAbhAvatvA. bhASaghaTasvaghaTAbhAvatvagatasamudAyatvasya ca samAnajAtIyasamapadA. vRttitvenAbhinnatvAtItAvapi na vastuto'bhinnatvam ekasya ghaTAbhAva. vRttitvAdaparasya ca paTAbhAvavRttitvAt tathAsati prathamapradarzita. samudAyatvAvacchinnAnuyogitAkapAptikAvacchedakatAkatvasya paTAbhAvavATAbhAvatvAvacchinnaviSayatAyAmabhAvAna tatrApi doSasambhA. dhanA 'evamabhAvapakSakasaMyogena vAcyatvasAdhakasthale vAcyatvatva. svarUpavAcyatvapratiyogitvAbhAvatvAbhAvAbhAvatvagatalamudAyatvAvacchi. sAtayogitAkaparyAptikAvacchedakatAkatvasya svarUpeNa bAcyatvava. pamAna pratiyogitayA viziSTAbhAvatvAvacchinnaviSayatAyAnna satvam / yadyapi tADazaviSayatAvacchedakatAparyAptyanuyogitAvacchedaH katvamvAcyatvasvavAcyatvasvarUpAbhAvAbhAvatvapratiyogitvagatasamudA. vatva eva tathApi prAguktasamudAyatvasya vAcyatvatvAvacchinnA. tiyogitve 'sya vAcyatvaviziSTAbhAvatvAvacchinnapratiyogitve sasvamityubhayo dAt, navAbhAvavaddhAcyatvAbhAvatvAvacchinnaviSaya tA. yA ukarUpAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkatvAditi vASyaM vAcyatvatvavAcyatvapratiyogitvAbhAvatvAbhAvasvarUpAbhAvatvaga. tasamudAyatve bhAvatvAbhAvasvarUpavAcyatvatvavAcyatvapratiyogitvAbhA. vatvaMgatasamudAyatvA dasyoktaviSayatAvacchedakatAparyAptyanuyogiH tAnavacchedakatvasya ca svIkArAt vAcyatvAmAvavadabhAvatvAva.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA cchinnaviSayatAyAM vAcyatvAbhAvavatvasyAbhAvavadvAcyatvAbhAvatvAva. cchinnaviSayatAyAM cAbhAvavatvasyAvacchedakatve sarvathaiva doSAsa. mbhavAdukkAdhikaraNatvayorbhedAt nacAdhikaraNatAghaTitadhamnavicchinnaviziSTaviSayatvasyAdhikaraNatAprakArakazAnepi satvena tatra prativa. dhakatAvirahAhoSa iti vAcyaM tajjJAnIyaviziSTAviSayatAyA adhi. karaNatvatvAvacchinnAdhikaraNatvasyaivAvacchedakatvAt prakAratayA bhA. samAnadharmanirUpitAdhikaraNatvasyaiva sarvatra viziSTaviSayatAvacche. dakatvAGgIkArAt / ivaJca sAkSAtparamparAsAdhAraNakanirUpitatvAGgIkAreNa anya. thA yadUpavizeSitayapAvacchinnaviSayatvamprativandhakatAvacchedaka. matadUpavizeSitatapAvacchinnatvaM yadyadrUpavizeSitayadpAvacchinnaM yA. izarUpavizeSitayadpAvacchinnazca viSayatvamprativandhakatAvacchedakantattadrUpavizaSitayadpAvacchinnatvaM tAdRzarUpavizeSitatadrUpAvacchi. natvaJcAnanugatamanekameva lakSaNamvAcyaMgatyantarAbhAvAditi dhyeyam / yadyapi vahnayabhAvavajradAdiprakArakatvena prativandhakatvannA. sti tathApi hRdevaDhayabhAva iti jJAnasya idaprakArakatvenA. numiti prativandhakatvamasti tatvasya ca vahnayabhAvavadhradepi sasvAdviziSTasya vizeSyatvAnatiriktatvAnnAsambhavaH tena doSaprakAratvasya prativandhakatAnavacchedakaruyA'sambhavApattyA yatprakAratvene. tyAdivaktumazakyamitizaGkAnirastA evaJcoktavivakSAyAM pakSavi. zeSaNakabhramaviSayalAdhyAbhAve doSasambhavepi pakSe yadyapyativyA. tirbhavatyeva tathApi saddhatvAdiniSTha ityuktyA duSTalakSaNAtivyA. ptiparyantatAndIdhityuktAtivyAprAkalayya pakSavizeSaNakabhramaviSaya. mAdAya prasiddhasaddhetAvativyAptyabhAvAtUpakSavizeSyaketyuktamityAha yatprakArakatvenetyAdi nanu parvatatvAvacchedena pakSa tve baDhaH sAdhyatAyA. dhUmasya saddhetutvavirahAt parvatatvasAmAnAdhikaraNyena pakSa. tAyAM saddhetutvepi tAdRzapakSasAdhyahetukAnumitimpratyavacchedakAva. cchedenaiva vahnayabhAvavattAbuddhorvirodhitayA tadavacchedakaprakAratAva. cchedIbhUtasya pavetatvavyApakavahayabhAvapratiyogikasvarUpasyA. prasiddhatvAt tena ca ghaDyabhAvasya dhUme'satvAt pakSavizeSya. kamramamAdAyApi na doSAti cenna prakAratAnirUpitasaMsargatA.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA vacchedakatAyA:paryAptinivezeprayojanAbhAvAt taniSThanirUpakatAnika. pitasaMsargatAyAM prakAratAnirUpitasaMsargatAvacchedakAvacchinnatvamA. tranivezenaivAnyatarasambandhena parvatAdimatvamAdAya duSTatvApattivAra. NasambhavAt tathAca svarUpatvAvacchinnena saMsargeNa vahnayabhAvasya dhUme satvAnAsaGgatiH / nacaivaM, svarUpalambandhAvacchinnAdheyatvaniSThasaM. sargatAyAmpratibandhakatAvacchedakapaddhataniSThaprakAratAnirUpitAyAmava. cchedakIbhUtaM yadAdheyatAtvaM tadavacchinnasaMyogasambandhAvacchinnAdhe. yasvasamvandhena parvatasya dhUme sattayA pakSavizeSaNakabhramamAdAyApya. tivyAptiritivAcyam pratibandhakatAvacchedakaprakAratAnirUpitasaMsa. tAnirUpitasAkSAdavacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyAogatAvaccheda. karUpavRttitvasya nirUpikatAnirUpitasaMsargatAyAmbivakSitatvAt ta. thAca vayabhAvavAnparvataitijJAnIyaprakAratAnirUpitasaMsargatAyA. ca valayabhAvapratiyogikaravasvarUpatve eva sAkSAdavacchedaka iti tada tiprasaGgasaGgatiH / parvate vayabhAvaitijJAnIyaprakAratAnirUpitasaMsa. gatAyAJcAdheyatAtvasvarUpasambandhAvacchinnatve dhUmaniSThasambandhitAnirUpitaparvataniSThanirUpakatAnirUpitasaMsargatAyAJca saMyogAvacchinAdhe. yatAsva iti na tasyAstAhazarUpavRttitvamitina parvatamAdAyAtiprasaGga atha saMyogenavahvayabhAvavyApyaparvataitijJAnIyaparvataniSThaprakAratA. nirUpitAyAM taniSThanirUpakatAnirUpitAyAJca saMsargatAyAM saMyogasamba. ndhAvacchinnatvAdheyatAtvayoreva sAkSAdavacchedakatvAnnirUpakatvanirUpi tasaMsargatvasya tAdRzarUpavRttitayA pakSavizeSaNakabhramamAdAyApidhume. 'tiprasaGgaH iticedatrakecit / vidheyasaMsage uddezyatAvacchedakavyApakatvamivodezyatAvacchedakasaMsarge vidheyavyAyatvamapi bhAsate tulyayega kSematvAt ta. thAca prakRtAnumitipratibandhakatAvacchedakaprakAratAviziSTanirUpakatAkasambandhitAvasvameva duSTatvavyavahAraniyAmakambAcyam / vaizi. TyaJca svasAmAnAdhikAraNya svAvacchedakasambandhAvacchinnatva sva. nirUpitAvacchedakatAnirUpitasaMsarganAvacchedakatAravAvacchinapA. tyanuyogitAvacchekarUpavRttisaMsargatAkAvacchedakatAkatvaitannitayasaMba. ndhena tathAca parvateSayabhAvavyApya itijJAnIyaparvataprakAratA nirUpitAvacchedakatAnirUpitasaMsargatAyA vahayabhAvavyApyavyApya
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA pavvaMtatvapratiyogikasamavAyatvAbhayadharmAvacchinnatayA tannirUpitAva. cchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRtte nirUpakatA vacchedakatAnirUpitasaMsargatvasyAprasiddhyA na parvatamAdAyAtivyApti. ritivadanti / / ... vastutastu pakSavizeSyaketi yaduktaM tatpakSavizeSyakasyaiva bhramaH sya prakArIbhUtI sAdhyAbhAvahenvabhAvAvavAdAya prasiddhadhUmAdAvati. vyAptiprasaGgo natu tadvizeSyakapakSavizeSyakabhramasya prakArIbhUtampa. kSamivazeSyIbhUtasAdhyAbhAvahetvabhAvAvayAdAyetyAzayena natu pakSavize. SaNakasyakasyApi bhramasya prakArIbhUtampakSAmAdAya nAtiprasaGgaityabhi. prAyeNa tathAsati prAguktaprakAratAviziSTatvavivakSayAmapi dravyavAn vahUyabhAvavAniti grahakAlInasya parvatedravyamitijJAnasya pratibandhaka tayA tadIyaparvataprakAratAmAdAyAtiprasaGgasya durvAratayA'saGgate?. auratvAt / naca tajjJAnanabhrama itivAcyaM bhramapadasya nizcayaparatAyA uktatvAt dravyatvAdinA padArthAntarAvagAhitvena bhramatvasyApi sampA. danIyatvAJca evamuddezyatAvacchedake vidheyavyApyatvabhAnaM tatsaMsargaghaTakatayAnubhavaviruddha parvatavahnayabhAvavyApya itijJAnAnantaramparvatatva: viziSTasyaivAnuvyavasIyamAnatvAt parvatatvAMze bhramatve tathAtvatra syAdanyathA vahvathabhAvavAnparvata itizAne parvatatvavyApakatAvacchedakavalayabhAvatvapratiyogikasvarUpaM vahathabhAvatvasya saMsargatayAbhAleta. tathAsati pakSavizeSyakabhramamAdAvapi nadoSAsyAdityalam / / ..atha dhUmatvavAnaparvatovahvimAndhUmAdityatra anumitipratibandha. katAvacchedakaprakAratAzrayasya dhUmatvAbhAvasya dhUme virahAt duSTatvAnupapattiH naca dhUmAbhAvavAnpavaMtaiti jJAnasyApi pratibandhakatayA va. prakArasya dhUmAbhAvasya sattayaivAstuduSTatvamitivAcyaM dhUmAbhAvasya. doSAnAtmakatayA tena duSTatvavyavahAropapAdana syApattiparyavasAthitvAt / naca dhUmatvaniSThaparvatavRttitvAbhAvasya doSatayA pratibandhakI. bhUtasya dhUmatvamparvatAvRttItizAnasya prakArIbhUtantamAdAya duSTatvamupadapAdanIyam dhUmasya samavAyenaparvatAvRttitvAditivAcyam rUpatvavAn parvatopahimAntapAdityatrAvyAptastathApisambhavAt / rUpesamAya. smbndhaavcchinnptthctvRttitvaabhaavvirhaat| na ca rUpatvaniSThAdhe. yatve parvatanirUpitatvAbhAvasyApidoSatayA tasya rUpe satvAnna doSa
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA iti vAcyaM nirUpakatvasambandhana parvatanirUpitAdheyatvanikApatAdheya. svaviziSTa parvatapakSakavahnilAdhyakaparvata nirUpitAdheyatvahetau pakSatA: ghacchedakaniSThaparvatAvRttitvasya parvatanirUpitabhAvasya pakSatAvacchedakaniSThAdheyatvaniSThasya pakSaniSThapakSatAvacchekAbhAvasya ca hetAvasattvA. davyApterduvAratvAditicenna pakSatAvacchedakAbhAvavyApyaniSThapakSavRttitvasyokteSu doSatayA doSazAne prakArIbhUtapakSavRttitvasya prAguktasa. . bahetuSu sasvAbhAvAhoSAbhAvAditi // tenaseddhavAdItyAdIti tenedamuktambhavati AdipadagrAho bAdhite. hetau pakSavizeSyakasAdhyAbhAvazAnasya pramAtvena pakSavizeSyakabhramavi. SayasAdhyAbhAvAsattvenAtiprasaGgavirahAdasaGgatiH bhramapadasya nizcayapa. ratve pakSavizeSyakapramAviSayalAdhyAbhAvAdereva sasvenAtivyAptyAna bhavatIti tadidamasaGgataM pakSavizeSyakabhramaviSayasAdhyAbhAvasyApi vAdhite sambhavAta vahnayabhAvavAn idoghaTavA~zceti zAnasya pakSavizeSya. katvAsamatvAcca naca pakSaviSayasAdhyAbhAvatyuktyA viziSTAnvayama himnA pakSe sAdhyAbhAvabhramasyaiva lAbhenoktabhramasya na tathAtva viziSTAnyayavivakSAyAmprayojanAbhAvAt pakSavizeSyaketyasyApi pakSa. tAvacchedakAvacchinnavizeSyakArthakatayA pakSatAvacchedakAdyaze bhramarUpa. tAyAapi vivakSitatvasya vAcyatvAt anyathA parvatatatvena jalAdyavagA. hivaDhayabhAvavAnparvata ityAdibhramaviSayasAdhyAbhAvamAdAyApi doSasa. mbhave tadapradarzanena nyUnatAsyAttathAsati hRdatvenaparvatAdyavagAhivahnaya bhAvadhAna hade itimramaviSayasAdhyAbhAvasatvenAsaGgate1ratvAt sva. rupasamavAyobhayasambandhena vahnayabhAvavAna hRdaiti bhramaviSayasAdhyAbhAvasyApi sambhavAcceti prApte pratividhIyate AdipadagrAhye 'sato bhramaviSayasAdhyAbhAvAsatvenAtivyAptidhirahAdasaGgatau na tAtparya kintu namaviSayeti vizeSakIrtanAllubdhasya saddhetau bhramamAtraviSayasAdhyAbhA. vamAdAyAtiprasaGgasyAdipadagrAhye'saddhatI pramAviSayasAdhyAbhAvAderapi satvAdasambhavenAsaGgatau sA ca bhramapadasya pratibandhakatvopayogiH nizcayatvaviziSTaparatayA na sambhavati tathAsatyuktArthasyAlAbhAt ta. devAha pramAviSasAdhyAbhAvAdeva satvena bhramapadasya yathAzrutArthe yAssaGgatiH sA bhramapadasya nizcayasAmAnyaparatve pramAviSayasAdhyAbhAvA. reva satvena na bhavatItyarthakena tenetyAdigranthena / evaJcaivakAropi sana
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmanyAniruktivivecanA chate 'nyathA bhramaviSayasAdhyAmAvasatvasyAsanatyaprayojakatvenAvyA vartanIyatayA vyAvayAbhAvena taduktorviphalatvApatteriti / / kecittu atraivakAropyarthakastathAsati nAsaGgatilezopIti va. danti / Rjavastu naca pakSavizeSyakabhramaviSayatyAdinA yatprAgatroktaM tAvanmAtratAtparyyamavalamvya tenetyAdhuktamityAhuH / vayabhAvaviziSTahadatvAvacchinnaviSayatAyA iti yadyapi prakAratAdivilakSaNavi. ziSTaviSayatAyA abhAvepyanatiriktavRttitvarUpAvacchedakatvapakSena kSatiH valayabhAvavajradavAnitijhAne'numitipratibandhake vahnayabhAvavaddhdatvA. vacchinnaprakAratvAtmakaviSayatvasatvena lakSaNasambhavAt naca tatra zAne vakSyamANasyAvyApakIbhUtaviSayatAzUnyatvasthAbhAva iti vAcya prakAratvavizeSyatvAdibhinnasya valayabhAvavaddhadavasvAvacchinnaviSayatva. syAbhAvAt tAdRzasya ca vahnayabhAvavajradavadvAnitimAna pava satvAt vahnayabhAvavadhradatvAvacchibhaviSayatvasya prakAratAsvAdinA vyApaka svapi viSayatAtvenaivAvyApakatvasya prakRte pravezyatayA kSativirahAt vahayabhAvavaddhadasya svarUpasamvandhena prakAratve'vyApakaviSayatAyAsta. trAzakitumapyanahatvAca tathApi svarUpasamvandharUpAvacchedakatvapakSe bahuyabhAvavajradatvAvacchinnavilakSaNaviSayatvAGgIkArasyAvazyakatvama nyathA'sambhavApatteH prativandhakatAvacchedakIbhUtavahnayabhAvatvAvacchinna prakAratAnirUpitahadatvAvacchinnavizeSyatAtvasya tAzaprakAratAyA svirahAt tAdRzavizeSyatvaprakAratvayoravacchedyAvacchedakamAvasyaiva svIkArAt naca vilakSaNaviziSTaviSayabAGgIkArepi tathaiva doSatAda vasthyamitivAcyaM pramIyavahnayabhAvatvAvacchinnaprakAratAnirUpitavize dhyatAtmakasyaiva tasya svIkArAt viziSTaviSayatAtvavizeSyatAtvayo stasamrmayorevAtiriktayorabhyupagamAt / atha prakAratAtvavizeSyatAtvAdibhinne viSayatAtvamyApye vi ziSTaviSayatAtvarUpadharma mAnAbhASa iti cenna vaDayabhAvava dunayamahamAnAmItyanuvyavasAye viziSTavuddhitvasyaiva tatra mAnatvA. t tathAhi vahnayabhAvavajradatvaviziSTasya jhAne vizeSaNatayA'va. zyameva tatsambandhena viziSTajJAne bhAsamAnena bhavitavyaM saca va. iyabhAvaviziSTaidatvAvacchinnapratiyogikatvena bhAsamAnovahnayabhA.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA 17: vavadatvAvacchinISaSayatAnirUIpatISaSayitAtmaka eva bhaviSyatianyadharmAvacchinnapratiyogitvaviSayasvAde ramyadharmAvAcchannasaMsargataghaTakatvayoranabhyupagamAt 1 macAtiriktaviSayatyakalpanAmape. kSya haratvAvacchinnaviSayizvasya klRptasyaivasaMsargatvamastu vahnadyabhAvA vizeSaNa kahadajJAmAnannarantAdRzAnuSyavamAyazca vizeSaNatAvacchedaka ghahRdyabhAvahadasyobhayajJAnavirahAdeva na bhaviSyatInivAcyaM vahnadyabhAvavA nUhradaitijJAnAnantarasvahayabhAvAvizeSaNa kahRdajJAne jAte vayabhAvava dUdhada mahaJjAnAmItyanuvyavasAyApateH vizeSaNatAvacchedakaprakArakajJAnasya pUrvatayaiva kAraNatayA tasyApi satvAt hUdatvAvacchinnaviSayatAsaMsargeNa vahnayabhAvAvizeSaNa kahadajJAnasyApi vahayabhAvava. daviziSTatvena viSayatayA tasya kAryakAlavRSThitayApisatvAcca / naMca vahnadyabhAvatvAvacchinnaprakAratAnirUpitahadatvAvacchinnavizeSya tai. vAstu saMsargaghaTikA tathAsati vahnayabhAvavAnhada iti jJAnasyaiva viSayatvena tasya kAryyakAle'bhAvanApattyabhAva iti vAcyaM vahnadhabhAvatvena ghaTAbhAvAdyavagAhino vahnyabhAvavAnhrada iti jJAnasyAprAmA. NyajJAnAskanditasyottaraM vahnayabhAvavadbhada mahaJjAnAmItyanuvyavasA yApatteH / bhramAtmakajJAnepi vahayabhAvatvAvacchinna prakAratAnirUpitahrada svAvacchinnavizeSyatA katvarUpa saMsargasatvana vahnadyabhAvaSaddmadasya sa. ttayA 'nuvyavasAyasya pramAtvenAprAmANyagrahAbhAvarUpa doSasyAnapekSa. NAt / viziSTaviSayatvasya saMsargatve tasya pramAniSThasyaiva kalpitatayA tena ca saMsargeNa bhramavizeSyaka viziSTaidaprakArakA nuvyavasAyasya bhramazvenAprAmANyagrahAbhAvarUpa doSasyApekSitatvena tadabhAvenAnuSyava * sAyAsambhavAt / naca vahayabhAvatvAvacchinnavahnayabhAvavRSviprakAratAni. rUpitahRdatvAvacchinna hada vRttivizeSyataivAstu saMsargastathAca nokApattiriti vAcyaM tattaddharmeSu bahuSu saMsargatAvacchedakatvakalpanApekSayA lAghavenAtiriktaviSayatAtvasyaiva saMsargatAvacchedakatvakalpanasyoci* tatvAt / kiJca vahadyabhAvavAnparvata iti jJAnAdaprAmANyagrahAskanditAdanantaraM vahnayabhAvavat parvata mahaJjAnAmItyanuvyavasAyApattiH vahnaghabhA. vatvAvacchinnavahRyabhAvavRttiprakAratAnirUpita parvata niSThavizeSyatAka tvasambandhasya bhrame satvena tadaMze bhramatvaviraheNAprAmANyagrahAbhAvarUpa3 sA0vi0
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 sAmAnyaniruktivivecanA doSAnapekSaNAt parvatAze valayabhASAyagAhitSena bhramasvepi tadaMze vya. vasAyaprayojakadoSasyaivApekSitatvAt vilakSaNaviSayitvasya saMsargatve va tasya bhramAvRttitvena tadaMzepi bhramatayA prAmANyagrahAbhAvarUpado. Sasya sthalAntaravadapekSitatvena tadabhAvamApatyabhAvAt / evambahvayabhAva. vAn hada iti jJAnampramAtvena jAnAno bayabhAvavadhradamahAnAmIti prayukte nApramAtdhenetyanubhavasiddhaM tatazca tAdRzazabdo bhramAtmakajhAna mvodhayannaprAmANaM pramANazca pramAmbodhayaniti vijJAyate tatra dvitIyArthe viSayitve na nirUpitazvamAtrasya saMsargatA vaThyabhAvavaddhadanirUpi taviSayitvasya hadamAtrajJAnapi satvAt viziSTadharmAvacchinnanirUpi. tasvameva saMsargastasmAdvAkhyaH saca viziSTadharmAvacchinnaviSayatAnikapitaviSayitvaevavartata iti liddhamviziSTaviSayasvam / naca baDhya. bhAvavatpadasamabhivyAhatahadapadottaradvitIyAyA valayabhAvatvAvacchinanirUpitaviSayitvAvacchedyaviSayitvamevArtho vahnayabhAvavatpadaJca tA tparyagrAhakaM zuddhahadatvAvacchinnasyaiva nirUpittatvaM saMsarga iti na ta siddhiriti vAcyaM tathAsati vahnayabhAvaparvatamahakhAnAmItyAderapi. vAkyasya sAdhutApattaH uktazca vyutpattivAde lohitavahiAnAmItyA. divAkyasyAsAdhutvam / / kecitu idaM jJAnaM vahnayamAvavaddhdavaditijJAnaM pramAvizeSyakaM pramA bhavati bhramavizaSyakambhramaH tasya bhramatvapramAtve vilakSaNaviSayitvarUpasaMlagatantre eva vayabhAvAdivRttitvavizeSitaviSayatAtvAdinA saMsargatve mAnAbhAvAditi vadanti // paretu prakArAvacchinnatvamate hadatvAvacchinnavizaSyatAyA eva vahayabhAvAvacchinnatvena vahnayabhAvavaddhdatvAvacchinnatayA pratibandhaka tAvacchadakatvAnna doSa ityaahuH| tannAtimanoharam vizeSyatAyAmpra. kArAvIcchannatva vaDhayabhAvavatvenahadamahakhAnAmItyabhilApasyAvacchinnasvArthakatRtIyAghaTitasyaiva mAnatvena tRtIyAyAH prakArArthakatve tatra mAnAbhAvAt / vaDhimAnhadatvavAnitijJAnamprati vahnayabhAvavAn ida. rakhavAnayamityekatradvayarItyA jAyamAnasya prativandhakatvApatteH idaniSThaH vizeSyatAyA hRdatvarUpaprakArAvacchinnatvAt vahnayabhAvatvAvacchi prakAratAnirUpitatvAzca / valayabhAvatvAvacchinna prakAratAsvAvacchi. nanirUpakatAnirUpitahadatvAvacchinnavizeSyatAsvAvacchinnanirUpyatA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya niruktivivecanA 19 vadvizeSyatAkajJAnatvena pratibandhakatve gauravApatterityAstAntAvat // saMzayAdasatvAtpunariti nanu hadapakSaka hisAdhyaka saMyogasambandhAyacchinnapratiyogitvasambandhAvacchinna vahnaya bhAvavadabhAvahetukasthale doSa himAnnavetisaMzayasyApi hetumatva graha prativandhakatvAdavyAptivi. raheNa nAsambhavasambhavaH yadeicA samAna prakArakajJAnasyAprativandhaka svapakSe sAdhyAbhAvavadavRttitvaviSayakatvasyApi prakRtAnumitivizeSaNatvenopAdeyatayA prakRtasthale tadprasiddhyA na tatredAnoGkopi prasaGgo yujyata ityucyate tadApi vahnimadUdhapakSakaghaTasAdhyakoktAbhAvahetukasthale nAvyAptisambhava iti cenna vizeSaNAMze saMzayasvIkAre 'bhAvAMze vadyAdisaMzayAtmakahadovahnimAnnaveti saMzayamAdAdyAsambhavasya sambhavAt // yadvA saMzayAdItyatrAdipadAt aprAmANyajJAnAskandi tAhArthyayoHsaMgrahAtteSAmasambhave samuccitAnAmeva hetutvaMvivakSitaM tathAcokasthale'prAmAnyajJAnAskanditajJAnamAdAyAgyAptiH saMzayamAdAyaca guNodravyamityatra dravyabhedavaguNarUpavAdhaviSayakastha svarU patodravyatvadravyabhedobhayakoTikasya guNodravyannaveti saMzayasyAprativandhakatayAvyAptirbodhyA / yadyapi hRdoSahnimAndhUmAdityatrApi saMzayamAdAyAvyAptiH sambhavati tathApyavyApakaviSayatAzUnyatvasya nizva yavizeSaNatve tadasambhavAttannoktamiti // jJAnapadamanAhArthyApramANyajJAnAnAskanditanizcayaparamiti idamupalakSaNam avyApyavRttitvabhramAnAskanditatvamapi pravezyaM nAtAbahRyabhAvavadUdha. dAdAvasambhavaH bhramatvanivezAd vRkSaH kapisaMyogavAnityatra kapilaMyogAbhAvavadvRkSe nAtivyAptiH ha 1 anatiprasaktatvasyadurghaTatvAditi 11 skanditanizcayIyayadrUpAvacchinnaviSayatAtvAvacchinnanirUpakatAkAdhi nanvanAhArthyAprAmANyajJAnAnA karaNatve pratibandhakatAzUnyAvRttitvasya vivakSAyAnnAsambhavAvakAzaH viziSTAdhikaraNatAyA vilakSaNatvenApramANyajJAnAdyAskanditAne virahAditicenna adhikaraNatAyA adhikaraNabhedena bhinnatve hadAdAvativyApteH hradatvAvacchinnatAdRzAviSayatAtvAvacchibhanirUpakatAkAdhikaraNatAyA vahnayabhAvavAndaddA tejJAnaniSThAyAH pratibandhakatAzUnyAvRttitvAt / yantu yadrUpAvacchinnaviSayatAtvatAdRzanizcayIyatvAdyatiriktadharmA.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA navacchinnatattaddharmAvacchinnanirUpakatAkAdhikaraNatAtvaM prativandhakatA. zUnyajJAnanirUpitavRttitAnavacchedakamiti vivakSAyAnAsambhavo nA. pyativyAptiriti tanucchaM viziSTAdhikaraNatAravasyAdhikaraNatAtvAna tiriktatayA 'sambhavatAdavasthyAt tAdRzAdhikaraNatAtvAvacchinna nirUpakatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpe tA. dRzavRttitAvacchedakatAtvAvacchinnapathyAptyanuyogitAnavacchedakatvani vezasya tAdRzAdhikaraNatAvadbhattibhedapratiyogitAnavacchedakatvApe. kSayA'tigurutvAt gauravasyaivaca pari kRtopekSAvIjatvenAnusavyatvAt / tAdRzaviSayatAtvAvacchinnanirUpakatAvacchedakatAvA vacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpe prativandhakatvAbhAvavaniSThA dhikaraNatAnirUpakatAvacchedakatAtvAvAcchannaparyAptyanuyogitAnava. cchedakatvasyApi tAdRzanirUpakatAkAdhikaraNatAvadRttibhedapratiyo. gitAnavacchedakatvApekSayA gurutvAzca / naca yadpAvacchinnAsvavi. SayatAtvatAdRzAnazcayayitvagatasamudAyatve pratibandhakatvAbhAvavanni ThAdhikaraNamAnirUpakatAvacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitA. navacchedakatvamvivakSaNIyaM tathAca na doSonApi gauravamitivAcyaM haidatvAvacchinnatvaviSayatAtvatAdRzanizcayIyatvavaDayabhAvatvAvacchinnaviSayatAnirUpatatvagatasamudAyatvasyApi tAhazasamudAyatvarUpatayA tasyoktAnavacchedakatvena hade'tivyAH / yadapAvacchinnatvAdibhAtravR. ttisamudAyatvasya nivezeca gauravapralaGgAt yadpAvacchinnaviSayitAtva stha tAdRzAdhikaraNatAtvasya vA vyApakatvasya prativandhakatAzunyA. vRttitve niveze hRdAyakadezAtivyAptivAraNepi tAzaviSayitAvyA. pakatvApekSayA sutarAmavagurutvAttasyaheyatvamavaseyam // . atha pratibandhakatAzUnyAvRttitvaM yadrUpaeva nivezyaM saMsargazca svA. vacchinnanirUpitaviSayitAvatvamvRttitAvacchedakovodhya iticeka parampa. rAyAH saMsargatve mAnAbhAvAt anAhAyyA~prAmANyavAnAnAskanditanizvayavRttitvaviziSTaviSayitAvatvasya saMsargatve prativandhakatAzunya. syoktanizcayAtmakatve vA vRkSAkapisaMyogavAnityatrAvyApyavRttitvajJA. nasyottejakatApakSe kapilaMyogAbhAvavatkapisaMyogavadvakSatvAvacchinnavi. SayakavAnasyAhAryatayA tAzavRkSatvAvacchinne'tivyAptezca / / etenokaparamparAyAssaMsargatvAbhAvepi tArazaprativandhakatAnya
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA nirUpitavRttitAvadviSayitAnirUpakatAnavacchedakameva nivezyam / naca prameyatvAvacchinnavRttitAmAdAya doSaitivAcyaM prativandhakatvAbhAvava. nirUpitA yA viSayitAtvAvacchinnavRttitA tannirUpakatvaniSThAvacche. dakatAnirUpitAvacchinnatvasambandhAvacchinnAvacchedakatvAbhAvasyaiva nivezyatvAditinirastam / / atrAvyApyavRttitvagrahasyAnuttejakatvapakSe niravacchinnasvarUpeNa kapisaMyogAbhAvasyaiva kapisaMyogavirodhitvena tAzasamvandhena kapisaMyogAbhAvaprakArakakapisaMyogavadvizeSyakavAnasyaivAhAryatvAttadvi SayaviziSTasyAprasiddhatvAt zuddhasvarUpeNa kapisaMyogAbhAvavatkapisaM. yogavadvakSasya prasiddhatvepi tajjJAnasyAnAhAryyatayA'tivyAptarebhAvAt tatpakSamavalambyaiva jadIzenAnatiriktavRttitvaM svavyApakatatkatvarUpa. nAbhihitamitipratibhAti / / yatu svabyApakatatkatvarUpamevAnatiriktavRttitvaM lAghavAtta. syApyabhimatamvAcyaM prakRtAnumititvavyApakaprativadhyatAnirUpitaprativandhakatvAbhAvasyaikasyaiva yadrUpAbacchinnaviSayakanizcayavRtti bhedapratiyogitAnavacchedakaravApekSayA gurutvAt tathAhi tAdRza. prativandhakasvaghaTobhayAbhAvaM tatprativadhyatAnirUpitaprativandhakatvA. bhAvaM tatprativadhyatAvRttitvaviziSTavyApakatArUpAbhAvaM cAdAya doSamAtre'vyAptyApattiratastadvAraNAya prativadhyatAnirUpitatbaprativandhakatAvAtiriktadharmAnavacchinnatvasya pratiyogitAyAM vyApakatvaprativadhyatAtvAtiriktadharmAnavacchinnatvasya prativadhyatvaniSThavacchedakatAyAM vyApakatvaniSThAvacchedakatAyAM tAdRzapratiyogitA. katvAbhAvatvAtiriktadharmAnavacchinnatvasya canivezovazyamevakAryaH a. numititvavyApakatArUpAbhAvopi nyUnavAraketaravArakaparyAptisahita. evAvacchedakatvanApAdeyonyathAdhikaraNabhedenAbhAvabhedapakSe tadyaktitve nopAdAne tatprativadhyatAniSThasya vyApakatArUpAbhAvasya bhinnatayA ta. yaktimatprativadhyatAnirUpita prativandhakatvAbhAvasya vAdhAdijJAne sasvAdoSamAtre 'vyAptyApatteH svavyApakatatkatvapakSeprANANyAnA. bhAvAdInAmavacchedakatayA praviSTatvepi teSAM tabyaktitvenAvale. dakatvepi kSatyabhAvAta prativandhakatAvacchedakAbhAvaviziSTAnyatvamA paikAbhAvasyaivavA tadyaktitvenAbacchedakatayA pravezAnna tadazenAdhi. kyam tathAca svavyApakatatkatvApekSayA gauravaM tAzaprativandha
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA katvAbhAvavicAraeva tacchranyAvRttitve'bhivyaktaM kimu vaktavyaMvRttitvAbhAvarUpasamuditatadvicAre tAdRzagurubhUtapratibandhakatvAbhA vasyApi tatpratiyogitAvacchedakatayA pravezAt / yadviSayitAvyApa katvazarIre' numitittvavyApakatvAdInAmavacchedakatayA'pravazena lAghavasya vyaktatvAt tatraca yadviSayitAvadvRttibhedapratiyogitAvacchedakatA 22 ubhayAvRttidharmAtiriktadharmAnavachinnatvenaikadharmAvacchinnapratibandhakasvasyaikyapakSe tanizcayavRttiprativandhakatAvAnnoti bhedamAdAyAvyAptivA raNAya yadA nivizate tadedaMlAghavamvodhyam pratibandhakatAbhedapakSastu jaghanya eva / naca gauravaM doSatayA kimitibhaTTAcAyryeNa noktamiti vAcyaM gauravApekSayA'sambhavasya variSThatvAt yAvantodoSAH sambhavantItinyA. yAdekasyodbhAvane kSatyabhAvAt pratibandhakatAbhedapakSeca tAdRzaprativadhyatvaniSThanirUpitatva samvandhAvAcchannAvacchedakatAbhinnapratibandhaka tAtvaniSThAvacchedakatA bhinnAvacchedakatvAnirUpitatvena tasyA vizeSaNIyattayA tadapekSayA tacchranyAvRttitve gauravasya nAvakAzaiti tanna pratibandhakatAbhedAbhAvapakSepi gauravAsambhavAt pratibandhakatAvRttitvena sAmAnAdhikaraNyena tAdRzavRttitvAbhAvapratiyogitAvacchedakatayakti. tvaniSThAvacchedakatvasya prAyazodoSamAtre'vyAptiprasaGgenopAdAnAsambha vepi vRttitvAbhAvapratiyogitAnirUpitaparamparIyatavyaktitvaniSThA cchedakatAyAstenarUpaNopAdAnasambhavena prativadhyatvAdInAmatrApyavacche dakatvenApravezAt ataevAnatiriktavRttitvasya tatratatropAdityApi saGgacchataiti // zuddhahradatvAvacchinne'tiprasaGgAcceti atha pakaviSayatAzUnyajJAnIyayadrUpAvacchinnaviSayatva yadrUpAvacchinnaviSayatvAvyA. evoktAvRttitvasya vivakSitatvena tAdRzahadatvAvacchinnaviSayatAyA hRdaitijJAnapava pratibandhakatAzUnye satvena kathamativyAptiricanmaivam / atrakalpe sa. darveSAmeva jJAnavizeSaNAnAmanAhAyryatvAdInAM pratibandhakatAzUnyajJAnavizeSaNatvenAvyApakaviSayatA zUnyatvasyApi tadvizeSaNatvasyaiva vivakSitatvenAtiprasaGgasambhavAt // kiJcidrUpAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyatvasyaiva siddhAntatvena tadvajjJAnavRttitvasya yadrUpAvacchinnaviSayatva vizeSaNatvapyativyAptessambhavAcca // kecittu saMyogapakSaka saMyogasambandhAvacchinnasaMyogAbhAva sAdhya
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA kasthale saMyogassaMyogema saMyogavAnitivAdhabhramaviSaye saMyoge'tivyAptiH uktajJAnasya saMyogatvAvacchinnaviSayasvAvyApakaviSayatAzaH bhyatvAt evaM sambandhasya svarUpatobhAnAbhyupagame guNapakSakadravyabheda. sAdhyakasthale guNodravyamitivAdhabhramasya svarUpatodravyasvaprakAraka. sya svarUpatassamavAyasaMsargaviSayakasya ca viSaye guNa'tivyAptiH kizvAbhAvapakSakatAdAtmyena bhedasAdhyakasthale'bhAvatvenaghaTAvagAhyabhAvobhe damedavAnityAkArakAbhAvatvavatsvarUpasambandhena bhedabhedaviSayakajJAnaviSaye bhedabhedavatyativyAptiH uktajJAnasyAvyApakaviSayatAzunyatvAt ataeva yadUpAvacchinnaviSayatAnirUpitayadUpAvacchinnaviSayatA yadpA. vacchinnaviSayatvAvyApikA tadUpAvacchinnaviSayatAnirUpitatapAva cchinnaviSayatAzUnyatvavivakSAyAmapi na pratIkAra uktasthalayorati. vyApte1ruddharatvAdbhedatvasyAbhAvagarbhatvAditi // __anumitAvavirodhitayA'sambhava iti nanu hadatvAvacchedenavahnaH sA dhyatAyAM hadasvasAmAnAdhikaraNyena vAbhAvavaddhadevyAptisambhave. pi hradatvAvacchedena vahnayabhAvavadmadasyApi tatra doSatvena na tatrA. vyAptisambhavaH hadatvasAmAnAdhikaraNyenavadveslAdhyatAyAntu sa eva. doSa iti svatarAntatrAcyAptyabhAva ityasambhavAbhidhAnamanucitam tathAhi svarUpatohadatvadharmitAvacchedakakastha vahnayabhAvavAnhada iti jJAnasyaiva prativandhakatayA tatra hadatvaniSThaniravacchinnanirUpakatAkA. dhikaraNatvaghaTitahRdatvavyApakatvavadvayabhAvapratiyogikasvarUpasya bhA. samAnatayA tadghaTitasyaiva doSatvana doSatAvacchedakagatasamudAyatvA vacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkaviSayatAkatvasya jAtisvAdinAdatvAvagAhizAne virahAduktaviSayatAkatvasyAnatirikavR. sisvAkSateH lakSaNasamanvayAditicenna yadyadviSayatAyAH prativandhakatAvacchedakatvantattaddhaTitasyaiva doSatvaM natu prativandhakamAnaviSayamAtraghaTitasya pavaJca niravacchindatvaniSThanirUpakatvaghaTitasaMsagAvagA. hicAnatvena prativandhakatve niravacchinnatvAdiniSThasAMsargikaviSayatA. yAH prativandhakatAvacchedakatvApatyA gauravAt lAghavena niravacchinna. hadatvaniSThAvacchedakatAkavizeSyatAkazAnatvenaiva prativandhakatvamvAcyamiti idatvaniSThanirUpakatvaghaTitasaMsargeNa vahnayabhAvavaddhadasyaiva doSa. tayA doSatAvacchedakagatasamudAyatvAvacchintrAnuyogitAkapAsikA.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmanyAniruktivivecanA bacchedakatAkaviSayatAkasvastha jAtimAnvayabhAvavAnitijJAnepi sa. svenAvyApterasambhavAditi // yahA hadatvabyApakavahnayabhAvapratiyogikaravavizaSitasya prameya. sbena svarUpatvakto yatralasargatayA bhAnaM yatra vA svasvarUpisvarUpeNa dalatvAvacchedena vahnayabhAvasyabhAnamprakRtAnumityaprativandhake tatra valayabhAvavAnhadaztyAkArakazAne tAzasvarUpatvaghaTitadoSatAvacche dakagatasamudAyatvAvacchinnAnuyogitAkapAptikAvacchedakatAkavi / yatAkatvasya satvenAdhyAptisambhavAdasambhavAbhidhAnannAnucitamiti // kecittu vahitvAvacchinnatadvahniniSThaprakAratAnirUpita hRdatvAvacchinnataddhadaniSThavizeSyatAkajJAnatvAvacchinnamprativahnitvAvacchinnatadvahniniSThavi. SayatAnirUpitAbhAvatvAvacchinnaviSayatAnirUpitahadarabAvacchinnataddha daniSThavizadhyatAkajJAnatvena prativandhakatvapakSe hadatvavyApakatvaviSaya. svAdAna prativandhakatAnavacchedakatayA tadAzrayaghaTitasyAdoSatvana: ddhasvarUpaghaTitadoSatAvacchedakagatasamudAyatvAvacchinnAnuyogitAka. paryAptikAvacchedakatAkaviSayatAkatvasya jAtimAnavahnayabhAvavAniti. zAne satvAdavyAptiritivadanti // . yattu hadatvavyApakatvatvasyaprameyatvenAvagAhamAnaM prameyavizi. STavAvayabhAvapratiyogika svarUpAvagAhizAnamAdAyAvyAptiriti tantra hRdatvasAmAnAdhikaraNyabhedatvabhedapratiyogitvatatvAvacchedakatvAdidhaTitadharmagatasamudAyatvasyaiva doSatAvacchedakagatasamudAyatvena tadava. cchinnAnuyogitAkapAptikAvacchedakatAkaviSayatAkatvasyoktajJAne virahAditi // pakSatAvacchedakAyaMze'nyAprakAraketi atha kinnAma pakSatAvacchedakAyaMze'. nyAprakArakatvaM natAvat pakSatAvacchedakaniSThavizeSyatAnirUpitaprakAra. tAzunyatvaM vahnayabhAvavAnhavaitijJAne virahAt hadatve pAratantryeNa va. yabhAvasya prakAratvAt naca prakAratAyAM sAmAnAdhikaraNyasamvandhAna. vacchinnasvanivezyaM sAmAnAdhikaraNyasambandhena jAtitvena prameyatvena. vA hadatvAvagAhizAnasya tathAtvApatteH vizeSyatvAvacchedyapakSatAvacche dakaniSThaprakAratAzunyatvamapi vahnayabhAvavAnhadaitijJAnAsaMgraheNa heyam pArantrIyaviSayatvamavacchedyameva natvavacchedakamiti yadi prAmANikaM. syAtsyAdapIdagniSTaM tadeva nAsti pramANAbhAvAt iticanna pakSatASa
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAbhyaniruktivivecanA chadakaniSThIzaSyasIdhIzaSTaprakArasAzunyatvasya vivakSitatvAt vaizi. pTyaJca svanirUpisasva svAvacchadyAvacchedakatAnirUpitaviSayatAnirUpi taprakAratvAnavacchinnatyobhayasambandhena tathAca hRdatvaniSTavizaSyatAnirUpitavahayabhAvaniSThaprakAratAyAH taashprkaarsvaamvcchdhtvvirhaandossH| ___ yattu pakSatAvacchedakAdhaMza ityatrAdipadagrAhyalAdhyatAvacchedakahe. tutAvacchadakAMzayoranyAprakArakatvaM nasvAtantryeNa nivezyaM kintUkta. niveze pakSatAvacchedakaniSThatvanna deyaM tAvataiva sarvasAdhAraNyasambha. bAta hadaniSThavizeSyatAyAH svAvacchedyAvacchedakatvAprasiddhaH vahnini. SThavizeSyatAyA abhAvaniSThavizeSyatAyA sthAvacchedyAyA prakAra tAvacchedakatAyA viziSTaviSayatAnirUpitAvacchedakatAyAzca prasiddha. sve'pi tanirUpitaviSayatAnirUpita prakAratvAprasiddheH na valayabhAva. vahada iti jJAnAsahaH / jAtitvena ghahitvAvagAhi jAtimadabhAva: vajradazAmasya jAtitvena bahnitvAvagAhi dhUmAbhAvavaddhatiAtima. dviSayamAnasya ca vahnitvaniSThavizeSyatvAvara dyAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatva vizeSyatvAnyatarAtmakaviSayatAnirUpitavahnayabhAvapra. kAratva tAdRzavRttitvaprakAratvAnyatarAnavacchinnajAtitvaniSThaprakAra.. tAnirUpakatvena vAraNasambhavena sAdhyatAvacchakAMza hatutAvacchedakAM.. zecAnyAprakArakatvanivezasya gtaarthtvaaditi| tanuccham parvatapakSaka vahnadhabhAvasAdhyakasthale vahnimatyarvate. 'dhyAprayApatteH jAtitvena vahnitvAvagAhajAtimadvAnparvata iti jJAnasya vAraNAsambhavAt na ca pRthaktayA sAdhyatAvacchedakAMzenyAprakArakatvanivazapi kAgatiH vahnitvasya sAdhyatAvacchedaka. ghaTakatvena sAdhyatAvacchedakatvapi svAvacchedyAvacchedakatAkavi. SayatAnirUpitaprakAratvasyAprasiddhatvena jAtitvaniSThaprakAratAyA sA. dhyatAvacchedakaniSThavizaSyatAviziSTatvAsambhavAt tArNavahnisAdhyakasthale tArNavalayabhAvavAnhadaiti jJAnasya dharmipAratamdhyeNa vahnitvAMza tArNasvAvagAhinaH sAdhyatAvecchadakAMze'nyAprakArakatvasampattaye vaiziSTyaghaTakatayA svAvacchadyetyAdisaMsargamyopAdeyatvAditi vAcyaM svAvacchedyAvacchedakatAnirUpitaviSayatAAnarUpitaviSayatvAnavacchedyatva. syaiva saMsargatayA pravazAt svAvacchedyAvacchadakatAnirUpita prakAratAni. 4sA0 vi0
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA rupittasAMsargikaviSayatvasya prasiddhatvena jAtimasvAn parvataitihAnavAraNa sammavAt na ca sAdhAraNanivezapakSepi sa evAstu saMsargaitivAcyaM vahnayabhAvAnhadatiyAnasyApi sahasya duzzakyatvAt vahiniSTha. vizeSyasvAvacchedyAvacchedakatAnirUpita prakAratAnirUpitasAMsargika. viSayatvastha prsiddhtvaat||ncaivN prameyatvAdinA svarUpatvAvagAha zA. nasyAvAraNaM vizeSapakSe, sAmAnyapakSe ca prakAratAsthAne vizeSaNatA. nivezena tadvAraNasyApi sambhavahativAcyaM samavAyAdiniSThavizeSya tAyAnirUpitatvasya tadavacchedyAvacchedakatAnirUpittavahnitvAdiniSThA. vacchekatAnirUpitaprakAratvAnavacchinnatvasya ca samavAyatvAdiniSTha. vizeSaNatAyAM satvena tacchnyasvastha valayabhAvavaddhadAdikSAne viraheNa prAyazo doSaviSayakajJAnamAtrasyaivAsanahApasyA prakAratvasyaiva viva kSaNAyatayoktajJAnAdhAraNasya tulyasvAdatastadoSAnupAdAnasya doSa. viSayakajJAnAsAheNa doSApekSayA durbalatvAsadoSasyeti bhaTTAcAryeNa tadupekSAkRtetyetasyaiva bhavatApi vAcyatayA prameyatvAdinA svarUpAvagAhizAnamAdAya doSasyeSThatvAt yatra sAdhyatAvacchedakapakSatAvacche. dakahetutAvacchedakAdInAM svarUpato doSaghaTakatvaM natra kizcitprakAreNa tadviSayakazAnamAdAya doSasyaivAniSTatvAt evaM sAdhAraNanivezapakSe vyabhicAramAtrAsaGgaharUpadoSasatve sthalavizeSe kasyacihoSasyA. saGkahapradarzanena nyUnatAsyAt / tasmAdvizinivezapavakAryaiti / / nanu pakSatAvacchedakatvAbhAvaniSThatvaM, pakSatAvacchedakaniSThavize. pyatAviziSTa prakAratAyAM nivezyamabhAvazcAvacchedakatvasambandhAvacchi. napratiyogitAkobodhyaH tathAca jalavadhradovahnimAnityatra doSAbhA. vAdAha / avizeSitadharmAvacchinnapakSakaiti / yena rUpeNa pakSatAvaccheda. kasya doSaghaTakatvaM tadUpAnavacchinnadharmAvacchinnapakSaketyarthaH natu ni. ravacchinapakSatAvacchedakatAketyarthaH tathAsati hRdatvAzrayovahnimAA. terityatrApi doSasambhave tadupekSAyA ni:jatvApatteH nacoktaniveze prameyasya pakSatAvacchedakatAvacchedakatAsthale pakSatAvacchedakatvAmA. vApraliyAvyAptisambhave tAvaddurAnudhAvanamayuktamiti vAcyaM svA. vacchedakIbhUtadharmAvacchinnatvasvavRttiniracchinnatvavatvAnyatarasamba. madhena svanirUpitAvacchedakatAvatvasambandhAvacchinnapratiyogitAkapa.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya niruktivivecanA kSatAvacchedakatvAbhAvasya prakAratAyAmeva vizeSaNatvAt naca hetutA. vacchedakatvAbhAvatvAdikamapyu kaprakAratAvizeSaNamastvavizeSitadharmA vacchinnapakSakasthalepi na doSa iti vAcyaM idovahimAJjAtimata ityatra jAtimAn vahayabhAvavAniti jJAnamAdAyAvyApte duruddhatvAt // atha prakRtAnumitipratibandhakatAvacchedakaviSayatAviziSTAnyapra kAratAzUnyatvasvivakSaNIyam vaiziSTyaca svatAdAtmya svAvacchedyAvA. gyatarasambandhena tathAca na kopidoSaH vahnaghabhAvatvAvacchinnaprakAratAyAH pratibandhakatAvacchedakaviSayatvAnavacchedyatvepi hRdatvaniSTha prakAratAyAH pratibandhakatAvacchedakatvaniSThAvacchedakatA tAdAtmyAbhAvepi ca va hayabhAvavAn ityAdijJAnAnAnAsaGgraha iti cenna yadyapi sAmAnAdhika raNyena vahnyabhAvavadUdhadaviSaya kasya jAtimAn vahnadhabhAvavAniti zAnasya jJAnaviziSTatvenApya pratibandhakatayA tadIyaviSayatA na pratiba. ndhakatAvacchedikA tathApi hRdatvAvacchedena vahnaya bhAvavaddhadaravAvacilanaviSayakasya jAtimAn vahRcabhAvavAnitijJAnasya jAtimAnhadaitijJAnaviziSTatvena pratibandhakatayAM jAtitvAvacchinnaviSayatA jAtitvAdiviSayatApi pratibandhakatAvacchedi kaivetyavyAptitAdavasthyAt // atha vizeSyadalaghaTakapratibandha katai tadvizeSaNaghaTaka pratibandhakatayoraikyavivakSaNIyam tathAsati prakRtAnumitipratibandhakatAvizeSani zvayaniSThAvacchedakatAnirUpitaviSayitvaniSThAvacchedakatAnirUpitani rUpakatvaniSThAvacchedakatA nirUpitAvacchinatva sambandhAvacchinnAvacche. dakatAvadrUpavatvaM lakSaNam vaiziSTpaJca svavRttivyApakatArUpAbhAvI. yapratiyogitA nirUpita pratiyogitvaniSThAvacchedakatA nirUpitabhedaniThAvacchedakatAnirUpitavRSsitvaniSThAvacchedakatA nirUpitatva svAvacche dakaviSayatAviziSTAnyaprakAratAzUnyatvaniSThAvacchedakatAnirUpitatvo. bhayasambandheneti cena vaDhadyabhAvavadvahRdyabhAvavadUdhade kathaJcidatigyAzivAraNAya viziSTAnta rAghaTitatvasya vakSyamANasya vahnadyabhAvavajjalavatkAlInahado vahnimAnityatra jalavattAdazahade 'tivyAptivAraNAya vi. ziSTadvayAghaTitatvasya sArthakyasambhavAt tanniveze pariSkRte yathAmAyadoSastathAvyaktIbhaviSyatyupariSTAt tathAsati lAghavAnavakAzAta | yatradoSaviSayaka jJAnasya pratibandhakatAnavacchedakaviSayatAkasvaniyamaH tatrAdhyApyApatezca vakSyamANAvyApaka viSayatA zUnyatvaniveze caitaddo
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA SAbhAvAditi // tAzaviziSTAghaTakapadArthAviSayakatvasyeti tathAsati prakRtalakSaNanivezazca. yadyaviziSThanizcayavRttibhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvaH pratibandha katve'sti tadpAvacchinnavatvaM vaiziSTyazca svAvacchinnanirUpitaviSa. yitva svAvacchinnAbacchedakatAkapratiyogitAkabhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvavaniSThaviSayatAzUnyatvobhayasambandheneti // __yadyadrUpAvacchinnasya yasyayasyetyAdi sarva gaganavadvAcyatvAdityAdau pUrva vadoSavAraNAya yadyadapAvacchinnati tathAca sarvatvAvacchinAnAmeva gha. TAdInAM doSaghaTakatayA tapAvacchinnaviSayatAbhedasya ghaTatvAvacchinaviSayatAyAM stvaanndossH| idapakSakajAtitvavadghaTatvakAlIna vahnisA. dhyakasthale tAzavaghabhAvavadmada svAvacchinnaghaTakatvasya jAtitvAvacchinnesatvena tadavacchinnaviSayatAbhedasya jAtitvena hadatvAvagAhijAtimAntAhazavahRyabhAvavAniti jJAnIyajAtitvAvacchinnadatvani STaviSayatAyAmkirahAdavyAptyApattiratoyasya yasyeti tattadpAvacchi naviSayatAbhedasya niravacchinnaviSayatAyAM satvena tacchUnya. tvasya doSaviSayakazAne virahAdasambhavaH syAdatauktaM kizcidavacchi neti tatkalpati lakSaNArthaH pUrvavadevabodhyA vaiziSTyaghaTakasambandhayo. madhye dvitIyazca sambandhaH svAvacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAni. rUpitAvacchedakatAviziSTAnyakizcidavacchinnaviSayatAzunyatvarUpaH vai. ziSTyazca svAvacchedakIbhUtadharmAvacchinnatva svasAmAnAdhikaraNyobhaya. sambandhena / yatu svAvacchinnaviSayitAsamAnAdhikaraNabhedapratiyogitAnirU. pitaviSayatAniSThAvacchedakatAvizidhAnyaviSayatAbhinnakizcidavacchinaviSayatAzasyatvaMsambandha: vaiziSTyazca svAnarUpitAvacchinnatvasamba. ndhAvacchinnAvacchedakatAvadapAvacchinnatva svanirUpitAdheyatvaniSThAva. ucchedakatAnirUpitAvacchedakatAvaniSThatvobhaya sambandhenati tanucchaM cAlanInyAyena vahnayabhAvavabhradatvAvacchinnaviSayitvAdhikaraNe hada. tvena tadbhadAvagAhijJAne hRdtvaavnycitddhvnisstthvissytaaktvvaanne| tibhedasya tAhazaviSayitvAdhikaraNapata dUdhadaviSayakajJAne hadatvAya. cchinnata daniSThaviSayatAbAnotibhedasya ca satvena idatvAvacchinnai. svaniSThaviSayatvastha tArazAvacchedakatAviziSTAnyabhinnatvAttacchanyatva.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA 22 sya vahnayabhAvapadmavatvAcchinnaviSayatAkazAne birahAdabyAptyApattaH / naca idatvAvacchinnAnuyogitAkasamudAyatvAvacchinnAnuyogikasvarUpa. ghaTitasAmAnAdhikaraNyasambandhena vayabhAvaviziSTahadatvasyaiva doSatAvacchedakatayA tapAvacchinnaviSayakatvasya hadatvena nikhilahadA. vagAhijJAne eva satvAnna doSaiti vAcyaM idatvasAmAnAdhikaraNyena valayabhAvavaddhadasyApi doSatayA tatroktalAmAnAdhikaraNyena vahayabhA. vaviziSTahadaravasya doSatAnavacchedakatvAt parvatatvasAmAnAdhikaraNyena valayabhAvavatparvatasya doSatvena tatroktarItyA vahnayabhAvaviziSTaparvata. tvasyAsiddhatvAttatrAvyAptirduruddharatvAditi / atraca yena sambandhena yadyapAvacchinnasyati vaktavyamanyathAsambandhAntareNa jAtitvAvaziSTatadatvasya doSaghaTakatve svarUpeNa jAti. svena hadatvAvagAhijAtimAAtitvavadmahatvakAlanivahnayabhAvavAni. titrAnavAraNAsambhavAditidhyeyam // 0 // tathAsati hradojAtyabhAveti / atha pratiyogitAvacchedakatAviziSTA. nyatvaghaTakavaiziSTyadhaTakasvAvacchedakAvacchinnatva svAvacchedakatA. svAvacchinnapratiyogitAkaparApyanuyogatAvacchadakarUpavRttitvarUpaM vAcyaM tathAca hRdapakSakajAtyabhAvasAdhyakasthale jAtimadhadatvAva chinAvacchedakatAkapratiyAgitAnirUpitAvacchedakatAviziSTA. nyatvasya jAtimajjAtimatvAvacchitraviSayatAyAM satvAnnAvyAptiH jA. timaddhdasvagatasamudAyatvasya jAtimajjAtimatvagatasamudAyatvastha caparasparambhedasya svIkaraNIyatvAt anyathA vakSyamANAvyApakavi. SayatAzanyatvanivezepyapratIkArAditi cenna yatra bAdhavAnamavazyaM pa. dArthAntarasambaddhavAdhaviSayakamevajAtaM tatrokta viSayatAyA eva bAdhakSAne satvenAvyApsyApatteH / yadvapAvacchinnAvacchedakatetyasyApi yAdazalamudAyatvavRtyavacchedakatvArthakatvasya jAtimajjAtimatvAvacchinnAvagchadekatAvAraNAya vaktavyatayA padArthAntaravizeSitavAdhatvAvacchinnAvacchadakatAyA lasyatAvacchedakagata samudAyatSavR. ttitvavirahAt tathAvidhAvacchedakatAviziSTAnyatvasthoktahAnIya. viSayatAyAM satvAt / na ca tatra padArthAntaraghaTitavAdhasya viziSTAntarAghATatatvenApi na vAraNAmativAcyaM yatra padArthAntarAvizeSitavAdha. zAnamaprAmANyavAnAskanditameva tavizeSitavAdhAna na tathA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 sAmAnyanirukivivecanA tatrAcyAterebaitasya parityAjyatvAt padArthAntaraghaTite'tiprasaGgAbhAvena tAdRzasthalAGgIkAre kSatyabhAvAt naca vakSyamANakalpe kAgatiritivAcyam aprAmANyajJAnAnAskanditanizcayavRttitvaviziSTasvAva. cchinnaviSatvAvyApakatvasya tatra nivezana doSAbhAvAt // vastutastu vAdhajJAnakadAcidghaTakAlInatvavizeSitavAdhAviSaya. ke maThaviSayakazca kadAcit paTakAlInatvavizeSitavAdhaviSayakaM maTha viSayakaJca tatrAvyAptiratravodhyA siddhAnte ca kizcidrUpAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyatvanivezasyAvazyakatayA nadoSaH ghaTa kAlInavAdhatvAvacchinnAviSayakapaTakAlIvAdhatvAvAcchannaviSayakapra tItiviSayatAvacchedakavAdhatvasyasadbhAvAdativyAptarapi na sambhavaH / ataeva kizcidrUpAvacchinnAvaccheda katAkapratiyogitAvacchedaka. sAviziSTAnyaviSayatAzUnyatvasya jJAne prAgukaviSayatAzUnyajJAnIya. svasya vA viSayatAyAM niveze pUrvoktasthale doSAbhAvAtkathametatpari. tyaktamitinirastam uktasthale doSasya vAraNAsambhavAt // etena yA. uzasamudAyatvavRttiviSayatAkatvameva lakSaNaghaTakaM natu yAzasamudA. yatvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkatvaM tathAca vahnayabhAva dhAJjAtimAnetajanAnayiviSayatvasya jAtitvaghaTitavayabhAvavaddhadatvasa mudAyatvabRttitayA doSAsambhavenaitadvakSyamANAvyapakaviSayatAzUnyatvama. pi ca na nivezyamitiparAstam prAguktasthalayorakhyAptaduruddharatvAt / yadvA yaddhaTaviSayakaM jJAnaM vAdhaviSayakaM pRthakcedaprAmANyavAnA. skanditantatraghaTe'tivyAptiratovakSyamANAvyApakaviSayatAzamyatvanikhezaiti / maivaMyapAvacchinnaviSayatAtvamiti yaniSThaviSayatAsvamityuktau sarvaganavadvAcyatvAdityatravAdhaviSayitAsamAnAdhikaraNAbhAvapratiyo. gitAvacchedakayaniSThaviSayatAtvasyAprasiddharabyAptirato yadrUpAvacchi. ati yadapAvacchinnAnuyogitAkapayaryAptikAvacchedakatAketyarthaH anyathA hadojAtyabhAvavAnisyatrajAtimajjAtimatvasya jAtimatvAnatiriktatA yA tapAvacchinnaviSayatvastha jAtimAn hadaitijJAnepi sattayA yadrUpapadena jAtimajjAtimatvasyopAdAtumazakyatayA jAtimayade. dhyApte?ruddharatvAta / atra yapaviziSTanizcayavRttibhedapratiyogitAva cchedakatvannAstItipratItisiddhoH yaH prativandhakatAvatyabhAvastadI.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirUktivivecanA yapratiyogitAnirUpita paramparAvacchedakatAvadUpavatvaM lakSaNamityeka. yadrUpamadhye valayamAvavabhradatvagatasamudAyatvamaparayadrUpamadhye valaya bhAvavajjAtimatvagatasamudAyatvamAdAya nAsambhavatAdavasthyam vaizi STrayazca svAvacchinnAnuyogitAkapAlikAvacchedakatAkaviSayatAkasvatAzIvaSayatAkatvasamAnAdhikaraNAbhAbIyadharmatvasamAnAdhikaraNA. dheyatvasamvandhAvacchinnAvacchedakatAbhitrAvacchedakatAtvaniSThAvarucheda. katAbhitrAvacchedakatvAnirUpitAnuyogitvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacche. dakaravAnirUpitaparyAptiniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpita pra. tiyogitvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitAvacchedakatvani. yAvacchedakatAbhitraviSayatAtvaniSTAvacchedakatvabhitrAvacchedakatvAnirUpitaviSayatAtvaniSThAvacchedakatAnirUpita pratiyogitAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatAnirUpitapratiyogitvaniSThAvacchedakatAnirUpita. paryAptiniSThAvacchedakatAnirUpitAnuyogitvaniSThAvacchedakatAnirUpisAvacchedakatA niSThAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatAniSThAvacchedaka tAbhitrAvacchedakatvAnirUpitAdheyatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAbhimAvacchedakatAtvaniSThAvacchedakatAminAvacchedakatvAnirUpitAnuyogisvAdiniSThAvacchedakatAbhitrAvacchedakatvAnirUpitataptaniSThAvacchedaka. tAnirUpitaviSayatAtvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvavatvobhayasamvandhena tathAca vahnayabhAvavajradatvagatasamudAyatvAvacchinnAnuyogitAkapAptikAvacchedakatAkatajjhAnavRttitvaviziSTaviSayatvAbhAvasya tatkSaNavR. ttisvaviziSTatArazasamudAyatvaniSThAvacchedakatvAdighaTitaviSayatvA. bhAvAnAM ca bahnayabhAyavaddhdatvagatasamudAyatvAvacchinnAnuyogitAka. paryAptikAghakhchadakatAkaviSayatAsamAnAdhikaraNatvepi vahnayabhAvavajjAtimatvagatasamudAyatvAvacchinnAnuyogitAkapAptikAvacchedakatAkA tajjJAnavRttitvaviziSTaviSayatvAbhAvatatkSaNavRttitvaviziSTatAzasaM mudAyatvaniSThAvacchedakatvaghaTitaviSayatvAbhAvAnAJca jAtimAnvaya. bhAvavAnitizAne sattvepi ca nAsambhavaH AdhikazcAtrAvacchedakalakSaNa. vivecitarItimanusRtyohya prativandhakatAvRtyabhAvazca tattatpadArthaniSThAvacchedakatAbhitrAvacchedakatvAnirUpitapratiyogitAkAbhAvatvameva ni. vezyo natu tatpadArthaniSThAvacchedakatAkapratiyogitAkAmAvatvenApi lakSya tAvacchedakagatarUpe tAdazAbhAvapratiyogitAvacchedakatvaprAptaye sacada.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA vacchedakatvanirUpitatvasya nivezyatayA gauravAt / . __ athaivamapi abhAsvenahadatvAvagAhivahnayabhAvavAnabhAvavAnitizcAne havAze idatvasya bhAsamAnatayA vahnayabhAvavajradatvAvacchinnaviSayasvasya satvena tatrAvyApakaviSayatAzUnyatvasya ca satvenAsambhavatAdavasthyamiticedatrakecit bhramatvazunyatvasya niveze yadyapi yathArtha svaghaTitatvaM tathApi tatprathamalakSaNe bhramasAmAnyabhinatvarUpam atraca. prakAreprakAratAvacchedake vizeSyatAvacchedakeca bhramatvasyAbhAvarUpa. miti nakSatiH tannivezazcAvacchedakatAiivaziSTaviSayatAzUnyatvena bodhyaH vaiziSTayazca svanirUpitatva svaviziSTapratiyogitAkAbhAvaniSThatvobhaH yasambandhena vaiziSTayaca svAvacchedakalamvandhAvacchinnatva svAvacchinatvobhayasamvandhena edhazca ghaTonadravyamityatra ghaTodravyamitijJAnavi. SayIbhUtadravyatvavaghaTarUpavAdhatAvacchedakagata samudAyatvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkaviSayatAkatvasya ghaTatvenadravya tvAvagAhighaTavAnghaTaitijJAne vahimaparvatatvagatasamudAyatvAcchinnAnu. yogitAkaparyAptikAvacchedakatAkaviSayatAkatvasya parvatatvenavahitvAva gAhiparvatavadvAnpavataitijJAneca sattvopana tantasthalamvavyAptiH vRtyaniyAmakasambandhasya pratiyogitAnavacchedakatve viSayatAvizipTAvacchedakatAkatvazunyatvameva tadvaiziSTaJca svanirUpitatva sthAzrayaH niSThasaMbandhitAnirUpitanirUpakatAviziSTAnyatvobhayasambandhena vai. ziSTyaJca prasiddhacatuSTayeSu yAvadAdeyantAvadbhissambandhairitivadanti vastutastu vahnayabhAvavajAtimantAnAmItyanuvyavasAyasyAmrAntA nAjAyamAnatvena valayabhAvajAtyubhayAvacchinnaviziSTaviSayatA jAti mAna valayabhAvavAnitizAne svIkriyate vahnayabhAvavAnabhAvavAniti bhrabhampramAtvena jAnata evaca vahnayabhAvavadabhAvavantAnAmItyanuvyava sAyAnna taviziSTaviSayatAsvIkriyate mrAnnavuddherviSayAsAdhakatvAt tasvIkAropighA, na sA viSayatA hRdatvAMzebhAsamAnAbhAvatvena nAvacchi dyate itivaktuMzakyate tathAcatajjJAne vahnivahnitvAbhAvatvasvarUpahadatvaga tsmudaaytvaavcchinnaanuyogitaakpryaaptikaavcchedktaakvissytaay| pavAbhAvobhAvepi vA tadadhyApakatvasya vahnitvavahnayabhAvaHvAbhAvasvarUpA. bhAvatvahadatvagatalamudAyatvAvacchinnAnuyogitAkapathryAptikrAvacchadaka tAkaviSayatAyAM satvena sAzasamudAyatvAcchinnAnugitAkapA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAmAbhyaniruktivivecanA 33 ptikAvacchedakatAkaviSayatAyA api bhAva iti yadrapAvacchinnaviSayatA katvAya tAdRzaviSayatAvirahasya vA tajjJAne'bhAvAnAdhyAptiH uktasamu. dAyatvayorapekSAbuddhivizeSaviSayatArUpatayA tArNavahiravagatadvitvava. hitArNatvagatadvitvayoriva parasparambhedasyAnivAryatvAditi dhyeyam / / nanu jAtyavacchedena vahnaHsAdhyatAsthale valayabhAvavajAtimapabAdhe. 'vyAptiH vahnihitvAbhAvAbhAvatvasvarUpajAtijAtitvagatasamudAya tvasyaiva yadpapadenopAdeyatayA tAdRzarUpAvacchinnAnuyogitAkapA ptikAvacchadakatAkaviSayatAkasvasya jAtitvena hadatvAditattajAtyavagA . hijJAnepi satvena cAlanInyAyena vahivahivAbhAvAbhAvatvahadatvA digatasamudAyatvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkavi. SayatvAbhAvasya tatsamAnAdhikaraNatayA kasyApi doSaviSaya. kajJAnasyAvyApakaviSayatAzUnyatvavirahAt / naca vahnayabhAvavad vRttijAtimAtrasyaiva doSaghaTakatayA tAdRzanikhilajAtighaTitasamu. dAyaparyAptasamudAyatvasyaiva doSatAvacchedakagatasamudAyatvarUpatayA. yadrUpapadenopAdeyatvAnoktarItyA'vyAptisambhava iti vAcyaM prativa. Fdhaka pramAviSayasya pratibandhakanAnupayuktapadArthAghaTisasya viziSTamAtrasyaiva doSatayA jAti tvena tattajAtyavagAhanekapramAviSayatajAtighaTitAnekaviziSTasyApi vAdhavena teSAM sarveSAM vahnayabhAvavajjAtima. venaikarUpeNaiva bAdhatAyA anubhavasiddhatvAt / tadghaTakatattatpadArthadha. rmikaikatvaprakArakasya jAtitvenAnugatIkRtajAtidharmikaikatvaprakArakasya pakAjAtirityAkArakasyaikasyApijJAnasyApekSAbuddhivena tadvizeSadhi SayatvarUpasamudAyatvasya prAtisvIkarUpeNa samudAyarUpeNaca nikhilajAtiparyAtasyaikasyaiva yatpadenopAdeyatvAt tasyaca jAtisvenAnekajAti. viSayakajJAnIyaviziSTaviSayatAvacchedakatAparyAptyanuyogitAvacche.da. katvamiva jAtitvena tattajAtyavagAhizAnIyaviziSTaviSayatAvacchedaka. tAparyAptyanuyogitAvacchedakatvamapi svIkiyate yathA ghaTasnAnugatI kRtyaghaTavizeSya kasyaikoghaTaityAkArakasya ghaTAnyaprameyatvenAnugatagha. TAnyaprameyavizeSyakasyaikoghaTAnyaprameyaityAkArakasya caikasyApekSAzA nasya viSayatvalakSaNaM dvitvaM bahupadArthatRtti prAptisvIkarUpeNa tattadubhayapa. dArthaparyAptadvitvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptipratiyogisvena svIka yataiti doSasya duritvAt // yadica bahupadArthavRttidvitvAdikaMnasvI. 5 lA0vi0
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA 34 kriyate ghaTaghaTAnya prameyobhayatvAdikaJca ghaTaghaTAnyaprameya vRttitvitve nAnugatIkRtamevaikyavyavahAraMlabhate apekSAbuddhizcedantvAvacchinnavize. yikeveti svIkriyate tadA tattajAtighaTitadoSatAvacchedakagata samu dAyatvasyaiva yatpadenopAdeyatayA nAvyAptisambhavaH / parantvapekSA buddhe. ridantvAvacchinnamAtra vizeSyakatve dvedravye imedravye cheime itipratyayANAM sAmagrI vailakSaNyaM nasthAta tathAsati idantvaviziSTadravyatvAvacchinnavi SayakajJAna idamekamidaJcaikamitijJAnA duktAnAM pratyayANAmApattiHsyAt tasmAdapekSA buddhervailakSaNyamaGgIkAryamiti yadA ghaTajAtIyamekaM prati sandhate paTajAtIya JzcaikantadotpannandvitvaM tattadUrghaTatattatpaTagatAnekadvisvAvacchedenAneka ghaTapaTapathyAptameva bhavati yatkizcidubhayabhAtravRttitve vinigamakAbhAvAdityayameva pakSaHsamucita iva pratibhAti evaM saMkhyArUpANAdvitvAdInAmpadArthadvayAdivRttitvaniyameSyapekSA buddhirUpANA ntathAtvasya vaktumazakyatayA prakRte jAtyAdisAdhAraNasamudAyatvasyaivopAdeyatvena jAtitvenAnugatataptadyaktivRttitvaM sambhavatei bhavaticaivamvAdhasyaikarUpatvamapIticeta yatkiJci parAvacchinnaviSayitvAcyApakaviSayitAzunyatvameva nivizatAM yadrUpAvacchinnaviSayakajJAne tathA caikajAtighaTita rUpamAdAya lakSaNagamanasambhavAditivibhAvanIyam / atra dharmazvasamAnAdhikaraNAvAcchinatya sambandhAvacchinnAvacchedakatAbhinnaviSayatAkhaniSTAvacchedakatA bhinnAvacchedakatvAnirUpitapra tiyogitA kAmAvA yadrUpAvacchinnaviSayitAsamAnAdhikaraNAstArazAbhAvakUravatvanivezenApi yadyapi jAtimAn vahnadyabhAvavAnitijJAnasya hadovahnimAnityAdisthalIyavAdhaviSayakasya vAraNaM sambhavati tathAvyavyApaka viSayatA zunyatvaniveze kUTatvenAbhAvAnivezena vinApi ga tisambhavena lAdyayAttadupekSAkRte tibAdhyam // 0 // atha yadrUpAvacchinnaviSayitAyAmavyApakatvanna yadrUpAvacchinnaviSa yitAyA nivezya mapitu yadrUpAvacchinnaviSayitvAvacchinna pratibandhakatA vacchedakaviSayitAyAH tathA sati viziSTAntarAghaTitatvaviziSTadvayA ghaTitatvayorapipraveze naprayojanam meyatvaviziSTavyabhicAratvAvacchi nabiSayitvAbAcchanna pratibandhakata / vacchedakazuddhavyabhicAratvAvacchi 'naviSayitvA vyApaka meyatvAvacchinnaviSayitA zUnyatvasya meyatvAvazi evyabhicArazAne viraheNa tatrAtivyAptyabhAvAt vahutrabhAvatra jalAdima
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA 35 ttijalavadhradatvAvacchinnaviSayitvAvacchinna pratibandhakatAvacchedaka. vayabhAvavajjalavakAlInajalavadhradatvAvacchinnaviSayitvAvyApakava yabhAvavajjalavaddhRttitvAdyavacchinnaviSayitAzunyatvasya vahnayabhAvava. jjalavaddhRttijalavajradattvAvacchinnaviSayakazAne viraheNa tatrApicA tivyAptivirahAt / yattu vayabhAvavadhradatvAvacchinnaviSayitvasAmAnyasyaiva valayabhA. vabAndhUmAbhAvavAnityAkArakanizcaya viziSTavaDhayabhAvavAnhadaztyAkAra. kanizcayatvAvacchinnapratibandhakatAvacchedakatayA tAharAviSayitvalA. mAnyAvacchinnapratibandhakatAvacchedakadhUmAbhAvavavahayabhAvatvAvAccha. naviSAyetvAvyApakavaDyabhAvavadhradatvAvacchinnaviSayitAzunyatvasya pAdhajJAne viraheNAvyAternAntareNAnatiriktavRttitvarUpAvacchedakatvaM tAhazaviSayitvasAmAnyAvacchinnatvanivezepi vAraNamiti tazivezanIyaM tathAca vyAbhicAraghaTitavAdhe'vyAptiH vyabhicArapratibandhakatAyA api. tAhazavAdhaviSayitvAvacchinnatayA tadayacchedakamyabhicAraviSayitvA. vyApakatvasya vaadhvissyitaayaaNstvaat|nc vahivyApakIbhUtAbhAvaprati. yogijalatvAvacchinnaviSayitvAvacchinnAlAdhAraNyapratibandhakatAvaccha dakajalava datvAvacchinnaviSadhitvAdhyApakatvasthAsAdhAraNyaviSayaH tAyAM satvenAvyAptyA dvitIyAvacchedakatvasthAnatiriktavRttitvarUpatAyA vAcyatayA mAnavaiziSTyAvacchinna pratibandhakatAmAdAya darzitavAdhAyA. saraprasaktaH prathamAvacchedakatvasyAnatiriktavRttitvarUpatAyAM prayojanA. bhAvena vyabhicAraghaTitavAviSayitAyA vyabhicArapratibandhakatAnava. cchedakatayA nAvyAptiritivAcyaM vizeSaguNavadghaTarUpAzrayAsikhauvA. dhaghaTitAyAmavyAptaduruddharatvAt siddhiviSayitAyAM guNavaghaTatvA.. vacchinnaviSayatAtvena vAdhapratibandhakatAyAmavacchedakatvena tadavacche. dakaviSayitvAvyApakatvasyAzrayAsiddhiviSayitAyosatvAditi tatuccham svAvacchinnaviSayitvAvacchinna pratibandhakatAsAmAnyA. bacchedakatvasya vivakSitatayAzrayAsiddhiprativandhakatve bAdhaviSaya. tAyA anavacchedakatvAdAzrayAsiddhiviSayitAyA eca tArazapratibandha. katAsAmAnyAvacchedakatvena doSAmAvAt / naca bAdhabiziSTavyabhicA. re'tizlaGgaH tadviSayitvAvacchinnatvasya vyabhicArapratibandhakatAyAmeva satvena tAzapratibandhakatAsAmAnyAvacchenakavyabhicAraviSayitvAvyA
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA pktvaaduktvishissttvissyitaayaaH| yaddhA yatkiJcitpratibandhakatAtvena nivezaH kAryastatrApi na ko. 'pi doSo na gauravamiticenmevam sarvaGgaganavadvAcyatvAdityatra gaganAbhAvavaghaTapaTAdInAmbAdhatvena tatrAkhyAtyApattaH sarvAsAmbAdhabuddhInAGgaganAbhAvatvAvacchinnaprakAratAnirUpitAvacchinnavizeSyatAkanizcayatvena pratibandhakatayA tAzapra. tibandhakatAvacchedakaviSayitvAvyApakatvasya nikhilayAdhaviSayitAyAM satvAt na cApramANyajJAnottajakatvAnurodhena pratibandhakatAbhedapava nyA. syaitivAcyaM siddhAvicchAvadaprAmANyazAna sthApi dhAdhanAne yAhaza yAhazAprAmANyagrahasatve vAdhanizcayasatve sarvadharmikagaganaprakArakabu. ddhayutpattistattadyaktitvenottejakatve kathaJcidekapratibandhakatAyA Apa sambhavAt yadrUpAvacchinnaviSayitvAvyApakatvAtraTitalakSaNasyobhayapakSa. nirdusstttvenaabhyrhittvaat| naca tAdRzaprativandhakatAvacchedakaviSayitve yadpAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSayatAzunyajJAnIyatvanivezyatrotaH doSAtivAcyam vahnayabhAvavajalAdimadattijalavaghde'tivyAptaH jaH lavajradatvAdyavacchinnaviSayitAyAH pratibandhakatAnavacchedakatvAt valayabhAvabajalavaskAlInajalavadatvAvacchinnaviSAyatAyAzca yapA. vacchinnaviSayitvAvyApakaviSayatAzUnyajJAnIyatvavirahAt naca vi. ziddhayATitatvanivezya viziSTAntarAghaTitatvAnivezAsa lAghava. bhitivAcyametasyAvodhaviz2ambhitatvAt vastuta Alocane viziSTA ntarAghaTitatvanivezApekSayAtraivaM gauravasya paryavasanatvAt prati. vandhakatAsAmAnyanivezapakSe vahidhUmavAnavaherityatra dhUmAbhAva vardhamAbhAvadattivahAvAtivyAptarviziSTAntarAghaTitatvamavazyameva ni vezyam tAzavAhitvAvacchinnaviSayitvAvacchinnapratibandhakatAsA. mAnyAvacchedakatvasya vAdhaviSayitvavyAbhicArAviSayitvayArabhAvAt viziSThaviSayitvAntarasya tAzavahnitvAvacchinnaviSayitvAvyA. pakaviSayatAzUnyajJAnIyatvavirahAt yatkiJcitprativandhakatAni. vezapakSeca yatra meyatvaviziSTayabhicArAviSayakaM jJAnaniyama tovAcaviSayakaM vAdhavAnamapi niyamataH kiJcitpadArthAntaraviSayaka meva tatra meyatvaviziSTavyabhicAre'tivyAptaH svaviSayitvAvacchinna vAdhapratibandhakatAvacchevakavAdhaviSayitvasthAnyajJAnIyasya meyatvavi
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA ziSTavyabhicAraviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyajJAnIyatvavirahAta tajjJAnIyasya tathAtvepi tadavyApakaviSayatAzunyatvasya meyatvavizi. vyabhicArazAne satvAta yadapAvacchinnaviSayatvAvacchinnapratibandhake. tyatrAvacchedakatvasya svarUpasambandharUpatve sAdhyAbhAvavatsAdhyAbhAva. vagRttiheturUpapakSa evoktayuktyA sthala vizeSa dhyAptivAdhyA / naca vAdhe doSastatrasiddhAnte duruddharaH bAdhazAnasyAvyApakaviSayatAzunyatva virahAditivAcyaM kizcidrUpAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzunyatva. syaiva jJAnavizeSaNatvAt kizcidrUpamadhye'lakSyatAvacchedakoktadharmamA dAya lakSaNasambhavAt / naca sarvagaganavadvAcyatvAdityatrAvyAptivAraNAya kizcidUpAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzunyajJAnIyayadapAvacchinnaviSayatA tAzapratibandhakatAnatiriktavRttistadUpAvacchinnaviSayatAyAM na svAvacchinnaviSayatvAdhyApakaviSayatA zunya jJAnIyatvavizeSaNaM dvi. dhA'vyApakaviSayatAzunyatvapraveze gauravAdapitu lakSyatAvacchedakIbhU tayaTUpAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSayatAzUnyajJAnayiyadrUpAvacchinna viSayatvaM tAzaprativandhakatAnatiriktavRtti tadapAvacchinnaviSayi. tvameva nivezyam / / __ nacAnanugamaH yadpaviziSTanizcayavRttibhedapratiyogitAvacchedaka. svAbhAvasyaivanivezyatvAt vaiziSTayaJca svAvacchinnaviSayatAkatva svavi ziSTanizcayaniSThAvacchedakatAnirUpitaviSayitvaniSThAvacchedakatAnirU. pitanirUpakatvaniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchinnatvasambandhAvacchi. nAvacchedakatAvaddharmAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSayitAzUnyatvobhaya sambandhena svavaiziSTaya svAvacchinnaviSayitvAvacchinnaprativandhakatA vRtyabhAvIyapratiyogitAnirUpitapratiyogitvaniSThAvacchedakatAnirUpi tabhedaniSThAvacchedakatAnirUpitavRttitvaniSThAvacchedakatAnirUpitatva svAvacchinnaviSAyatyAvyApakaviyitAzunyatvaniSThAvacchedakatAka tvobhayasambandhena tathAca noktasthalavizeSa'tivyAptiritevA cyaM vayabhAvavajAtimatkAlanivahayabhAvavadhrade'tivyAptaH tAdRza hadatvAvacchinnaviSayitvAvyApakaviyitAzunyavahayabhAvavajradatvAvacchinnaviSayatAkatvasya jAtimAn vahnayabhAvavAnitijJAnepi satvena tatra pratibandhakatvAbhAvAt vahnayabhAvavajradatvAvacchipraviSayitvastha tAzapratibandhakatAvacchedakatvavirahAt tAdRzala.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 sAmAnyaniruktivivecanA datvAdhacchimaviSayitvAdhyApakaviSayatAzUnyatvasya vahnayabhAvavajA. timatkAlInaghalayamAvavAAtimAnitikSAne virahAt tADazavizi. STajAtimatvAvacchinnaviSayatvasyaiva tatrAdhyApakasyasatvAditi va. yabhAvavajAtimatkAlInavahnayabhAvavaddhadAbasyaiva yadUpapadenopAde. yatayA dUpAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyatvasyoktavi ziSTazAme satvAt tasmAttadrUpAvacchinnaviSayatAvizeSaNamevAvyApaka viSayatAzUnyajJAnIyatvamvAcyaM tatpakSeca svAvacchinnaviSayatAkatva sva viziSTaviSayitvAvyApakaviSayitAzunyatvobhayasambandhena yapavizi dhanizcayavRttibhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvo lakSaNaghaTakaH svavai ziSTayaJca svAvacchinnaviSayitvAdhyApakaviSayitAzUnyajJAnIyatvaghATa tena svAvacchinnaviSayitvAvacchinnapratibandhakatAvRtyabhAvIyapratiyogi tayAparamparayA nirUpitA yA kizcidUpAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSa. yitAzunyatvavyaktiniSThAvacchedakatAnirUpitAnazcayaniSThApacchedakatA paramparayA tanirUpitAvacchedakatAvaddharmAvacchinnanirUpitatvaghaTitenacobhayasambandhena tathAca praaguktsthlvishessaativyaapti1ruddhtidik| viziSTaviSayitAvyApakatvanivezanamevocitamitIti / atha viSayitAsvavyA pakatvaM viSayitAvRtyabhAvaghaTitaM viSayitAvyApakatvaJca viSayitvAdhi karaNavRtyamASaghaTitamityatrAdhikaraNasyAdhikasyAvacchedakatayA prathe. zAsakalpApekSayA na lAghavamiti cenna icchIyaviSayitvastha pratibandha katAnavacchedakatvenAsambhavavAraNAya jJAnIyatvasya viSayitAvizeSaNa. tAyA vApasayA vAnasya viSayitvAdhikaraNasvarUpasyAvacchedakatayA 'yamchedakAdhikyavirahAta nacAdhikaraNatvasya viziSTaviSayitvanirU pitasyAvazyanidhezanIyatayA'vecchedakAdhikyAmativAcyaM jJAnIyadhi SayatAsvavyApakasvazabdapratItasya jJAnIyatvaviziSTatAhazaviSayatAtva. nirUpitAdhikaraNatAvaDattiravadhATetAbhAvasya vyApakatAyAstadadhikarajavRttitvaghaTitArthakatvepi zAnIyatvasya viSayitAvizeSaNatvamaGgIkRsva vivakSitatAuzaviSayitAvRttitvadhaTitAbhAvApekSayA gurutvena tyAjyazAyA bhavarapakSa iva zabdataHpratItasya tAzaviziSTaviSayitvanirU. pitAdhikaraNatAvaddhasitvaghaTitAbhAvasya viSayitAvizeSaNAnAhArya svAdInAmAzrayAvizeSaNatvamaGgIkRtya vivakSitatAhazaviSayitAvatAra. zahAnavRttivaghaTitAbhAvApekSayA gauraveNAsmatpakSepi tyAjyatAyA evA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA 39 GgIkArAdadhikaraNatvapravezaprayukta gauravAbhAvAt / yattu jJAtIyatvasyaviSayitAvizeSaNatve pucchalagnatayA sAkSAsparamparAsAdhAraNanirUpitatvapakSaitaravArakaniveze'dhikasya tadbhedasya pravezanIyatayA gauravameveti taMna sAkSAtparamparAsAdhAraNanirUpi tatvAGgIkAre'bhAvapratiyogitAyAmeva yAvadavacchedakAtiriktadharmAnavacchinnatvamekadaiva nivizata iti pucchalagnatvapra vaprayuktagauravAbhAvAt na ca vyApakatvAMze sAmye vyApakatvasyAvacchedakatvasambandhena pratibandhakatAyAmuktau na gauravasyAvakAzaiti vAcyaM avacchedakatvasya vR. tyaniyAmakatathA tatsamvandhAvacchinna pratiyogitvAprasiddhaghA vyApakatvasyAsambhavAt, pAribhASikasyAnya zradarzita samazIlatritayAbhAvarUpasyAvacchedakatva sambandhAvacchinatvasya praveze gauravApatteH naca bhedaghATitamevAstu vyApakatvaM vRtya niyAmakasambandhasya bhedapratiyogitAvacchedakatAvacchedakatAyAH sarvAnumatatvAditivAcyam atya stAbhAvaghaTitavyApakatvasyApratiyogitvagarbhatayA pratiyogitAnavacchedakatvaghAtabhedagarbhavyApakatvAllaghubhUtasyAsmatpakSe pravezAt / yadyapyatyantAbhAvagarbha byApakatA pakSepi tajjJAnavRttitvaviziSTapra tibandhakatvAbhAvamAdAyAvyAptivAraNAya pratiyogitAyAMtAdRzapratiSa mdhakatAtvataditarobhayAnavacchinatvantAdRzapratibandhakatA sAdRza. pratiyogitAvacchedakatAparthyAptyanadhikaraNatvasvA nivezanIyameva tathA pi bhedaghaTitavyApakatvapakSe tajjJAnavRttittvaviziSTapratibandhakatAvAne ti bhedamAdAyAsambhavavAraNAya bhedapratiyogitAvacchedakatAvacchedaka tApayatyanadhikaraNatvasya tAdRzapratibandhakatAtve pratiyogitAyAJca pratibandhakatAva sajjJAnabhedavAraNAya pratibandhakasvataditarobhayAnavacchinnatvasyanivezaH kAryyaM evetigauravam pratibandhakataikyapakSepi prati. yogitAyAmubhayA vRttidharmAvacchinnAvacchedakatvAnyAvacchedakatvAnirUpitatvamavacchedakatAyAM tAdRzadharmAtiriktadharmAnavacchinnatvammedagarbha. vyApakatAzarIre nivezyamatyantAbhAvagarbhavyApakatAgarbhe pratibandhakatAvRtyubhayAvRttidharmAtiriktatadvRttidharmAnavacchinnatvameva pratiyogi* tAyAmpravezyamiti na sAmyaM bhedagarbhe lAghavapravAdazca pratiyogitraiyadhikaraNyAnivezaprayuktastadatrAtyantAbhAvagarbhe'pi na nivizataiti niHpratyUhameva lAghavamiti // * //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 sAmAnyaniruktivivecanA samAnakArakajJAneviti samAnAkArakatva vizeSyatAviziSTavizedhyatAkatvaM vaiziSTayazca svaviziSTaviSayatAtvAvacchinnAnuyogitAka paryAptikarUpavRttitvasvAvacchedakadharmAvacchinnatvobhayasambandhena sva vaiziSTapaJca svanirUpitatva svAvacchedyanirUpitatvAnyatarasambandhena sva. viziSTaviSayatAvatvalambandhena viSayatAvattA va prasiddhacatuSTayasa mbandheSu yeSAM prayojanantarvAcyama tathAca saMzaye koTidvayaprakAratAnirUpitavizeSyatAdayasyAbhyupagatatayA tattatkoTiprakAratAnirUpitavi. zeSyatAviziSTavizeSyatAkatvasya tattarakoTiprakAratAkanizcaye sa. svena saMzayanizcayayossamAnAkArakatvanirvAhaH vahabhAvavAndova. himAnitijJAnasya vahvathabhAvavAnhadatijJAnIyahaniSThavizeSyatAvi ziSTaviSayatAtvAvacchimAnuyogitAkaparyAptipratiyogivaDhayabhAvavi. SayatAhadatvaviSayatAgatadvitva uktAhAryazAnIyahadavizeSyatAyA vRttitvavirahAt tasya svaviziSTaviSayatAtyAvacchinnAnuyogitAkapa Aptikatvasambandhena vahnayabhAvaviSayAvahniviSayatAhadatvaviSayatA. gatatrive satvAditi noktAnAhAryazAnasamAnAkArakatvam / evaM ha dovahnimAnitijJAnalamAnAkArakatvamapi idatvena hadAvagAhino baDhya bhAvavAna hRdaitijJAnasya hadatvenaghaTAvagAhivahnayabhAvavAnhavaitijJA. nasamAnakArakatvAbhAve svasAmAnAdhikaraNyaM hRdatvenatabhraMdAvagAhi hRdaravananikhilahadAvagAhi jJAnayorasamAnAkArakatve svasAmanayatyameva pravezya haraztyAkArakajJAnayosamAnAkArakatvarakSAyai svAvacche. dakIbhUtadharmAvacchinnatvasvavRttiniravacchinnatvAnyatarameva saMsargatayo pAdeyamiti / AhAryajJAnAyaviSayitAsAdhAraNaviziSTa viSayitAtvavyApakatvamiti / atha hada svAvacchedena vahnayabhAvavadbhaktvAvacchinnaviSayakajAtimAnvayabhAva. vAnisyAkArakazAnIyaviSayatAyAH jAtimAnahnadaityAkArakanizcayavi ziSTanizcayatvAvacchinna pratibandhakatAvacchedakatvepi hadatvasAmAnAdhikaraNyena vahayabhAvavadudhaMdasvAvacchinnaviSayakajAtimAnvayabhAvavA. nityAkArakazAnIyaviziSTaviSayitAyAH prativandhakatAnavacchedakatve nAvyAptivAraNAya andhApakaviSayatAzunyajJAnIyatvasya nivezanIyatayA tasya yadUpAvacchinnaviSayatAnirUpita yadpAvacchinnaviSayatA ya. dUpAvacchinnaviSayatvAvyApikA tadrUpAvacchinnaviSayatAnirUpitatadU
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sAmAnyanikivivecanA pAvacchinnaviSayatAzayazcAnIyasvarUpatve valayabhAvavAnhadovahimAni. tyAhAryazAnIyaviSayitAmAdAya doSAsambhava iticena hadapakSaka tAdAtmyena vahnisAdhyakasthale vahimedavaddhadasya vAdhatayA tadUpAvacchi naviSayakasya vahibhinnohadovAhrarityAhAryazAnasya nirutAvyApaka viSayatAzunyatayA tadIyaviSayatAmAdAyAvyApnessambhavAt / naca va. hnibhinnahRdatvAvacchinnaviSayatAnirUpitasamavAyatvAvacchinnaviSayataiva tatrAvyApakaviSayatAstIti nadoSa iti vAcyaM saMsargastha svarUpatopibhAnasvIkArAtU hadapakSakabhedatvasAdhyakasthale bhedaminohadobheda iti jJAne'vyApakaviSayatAzunyatvasya satvAta idatvAvacchinnaviSa. yatAnirUpitasvarUpatvAvacchinnaviSayatAyAstADazahadatvAvacchinnaviSa. yatvAvyApakatvavirahAt tAhazahadatvAvacchinnaviSayatAnirUpitasvarU. patvAvacchinnaviSayatApi nANyApikA yadUpAvacchinnaviSayatAyAH zuddha. .hRdatvAvacchinnaviSayatAyA eva viziSTaviSayatArUpatvena tannirUpita. svarUpatvAvacchinnaviSayatAyA viziSTadoSajJAne satvAt yadpAvacchi. bhaviSayatAtvAvacchinnanirUpakatAnirUpitanirUpyatAvadyapAvacchinna. viSayatvavivakSaNe ca bhedohadobhedabhinna iti zAne bhedabhedavaddhdatvAcacchinnaviSayatAtvAvacchinnanirUpakatAnirUpitanirUpyatAvatsvarUpa. svAvacchinnaviSayatAvirahAt tadpAvacchinnaviSayatAnirUpitatadrUpA. vacchinnaviSayatAzUnyatvasya hadobhedabhinna iti jJAnepi viraheNa viva. kssitumshkytvaaditi|| athaivamavyApakaviSayatAzUnyamAnIyatvasya viSayitAyAmavazyavizeSaNatve vahRSabhAvavAnhada iti jJAnIyahadatvAvacchinnaviSayitAyA stAdRzakSAnIyatvabirahAta hada iti jJAnIyAyAzca prativandhakatAnavacchedakatvAdekadezAtiprasaGgasyAbhAvena sAmAnyapadamvyartham naca go. svAbhAvo gotvavAnityatra gosvAbhAvavatvAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyasya gotvAbhAvatvena dharmitayA ghaTAbhAvAdyavagAhigotvAbhAvo gotvAbhAvavAnitijJAnasya gotvAbhAvavatvAvacchinnaviSayatAyAH prativandhakatAvacchedakatvenAtivyAptestanivezaH kArya iti vAcyam / adhyApakatayA yadUpAvacchinnaviSayatAnirUpitayadpAvacchinnaviSatAyA: praveze doSAbhAvAt naca svarUpapakSakabhedatvasAdhyake bhedabhedavatsvarUpamitikSAne bhedabhedavatvAvacchinnaviSayatvAvyApakasya yadUpAvacchizca 6 sA0vi0
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 sAmAnyaniruktivivecanA viSayatAnirUpitayadpAvacchinnaviSayatvastha virahAt bhedabhedavatvAva cchinne'tiprasaGga iti vAcyaM svarUpatvAvacchinnaviSayatAnirUpitasva. rUpatvAvacchinnaviSayatAyA evAvyApakaviSayatAyA uktazAne satvAta naca svarUpavatsvarUpavatvambhedatvavizeSaNamAstAntatraiva doSaH svarUpa. pakSakasvarUpavatsvarUpAbhAvasAdhyakasthale svarUpaM svarUpavatsvarUpava. ditijJAnaviSaye svarUpavatsvarUpavatyativyAptiriti vAcyaM yadUpAva. cchinnaprakAratAnirUpitayadyAvacchinnavizeSyatvavivakSAyAmatiprasaGgAnavakAzAditi cet / - atra kecit ayaMghaTabhinnoguNo dravyabhinna ityAdisthale svarUpa. toghaTatvaprakArakasyAyaM ghaTa iti pramAjJAnasya svarUpatodravyatvaprakAra. kasya guNodravyamitibhramasya ca viSaya idantvAvacchinne guNatvAva. cchinne cAtiprasaGgAnicezyameva sAmAnyapadamiti vadanti / _ atredamavadheyam yadviSayatAviziSTaprakAratAnirUpitayadapAvacchinnavizeSyatvaM yadpAvacchinnaviSayatvAvyApakaM tadviSaya tAnirUpitatattadra. pAvacchinnavizeSyatAzunyatvameva vivakSaNIyam vaiziyaca svasAmAnA. dhikaraNya svavRttiniravacchinnatvobhayAdhikaraNatvaghaTitena svavizi STavRttitvaghaTitena vA svAvacchedakAvacchinnatvaghaTitAnyatarasa mbandhena svavaiziSTayazca svAdhikaraNanirUpitatva svavRttiniravacchi. natvalAmAnAdhikaraNyobhayasambandhena evazca ghaTatvadrabyatvAdiniSThani ravacchinnaviSayatAviziSTaniravacchinnaprakAratAnirUpitedavAvacchinnavizeSyatAyA adhyApakatvAnnAtivyAptiH svarUpatvAvacchinnasAMsargi kaviSayatAviziSTaprakAratAnirUpitahadatvAvacchinnavizeSyatAyA avyA. pakatvAdasambhavApatyA yadviSayatApi prakAratAtvenaiva nivezyA vahniravRttirityatra vahnimadrUpavAghajJAnasya vahnitvAvacchinnaviSayatvAvyApaka niruktaviSayatAzunyatvena vahnAvativyAptivAraNAya yadrapAvacchinnavizapyatApi yadvizeSyatAviziSTavizaSyatAtvena pravezanIyA vaiziSTayaJca pUrvavat tathAca vahnitvAvacchinnaprakAratAnirUpitaniravacchinnavizeSyataiva tatra vahnitvAvacchinnaviSayitvAcyApikAstIti na doSaH vizaSa. NIbhUtaviSayatAyA vizeSyatAtvena nivezAt bahnayabhAvatvAvacchinna. prakAratAviziSTaprakAratAnirUpitasvarUpatvAvacchinnasAMsargikaviSayatAviziSTasvarUpatvAvacchinnavizeSyatvasya vahnayabhAvavaddhadatvAvacchinna
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA viSayitvAvyApakatvepi nAkhambhavaH evaJcAnAhAryazAnIyatvamapi na nivezyam tathAca sAmAnyapadArthanivezapakSepyavyApakaviSayitAzunyasvasya niviSTatayAtrApi tanivezastulya eva parantvatra yatprakAratAvi.. ziSTaprakAratAnirUpitatvasya yadvizeSyatAviziSTatvasya tatprakAratAni rUpitatvasya ca pravezo yadhapyAdhika evAsti tathApi tAdRzavi. SayatAzunyAnAhAryazAnIyayadUpAvacchinnaviSayatAvRtyabhAvapratiyogi. tAvacchedakatvAbhAvasya svakoTipraviSTanikhilapadArthaniSThAvacchedakatA. bhinnAvacchedakatvAnirUpitapratiyogitAkasya tAzaprativandhakatAva.. cchedakatAtvataditarobhayAnavacchinnatvaghaTitasya pratiyogitAvaccheda.. katAparyAptighaTitasya dhA nivezApekSayA lAvavamastyeva siddhAntaka.. lpepi yadyapyetAdRzAdhyApakaviSayatAzunyatvaniveze saMzayAhAryazAnayorvAraNasambhavaH tathApi tadapekSayA lAghavena saMzayAnyatvAnAhA . ryatvayornivezanameva samucitam / ___yat prameyatvAdinA svarUpatvAdirUpasaMlagatAvacchedakAvagAhijJAnAvArakatvAgnivezayitunnazakyaM tAdRzAmyApakaviSayatAzUnyatvamiti tattuccham tadghaTakaviSayatAyAH prakArattAtvAdinA nivezanamavidhAya uktAnyataravatvasvasAjAtyobhayasya viSayatAvaiziSTayatayopAde. ytvaaditylm| prakRtamanusarAma: atha ayaMghaTabhinna ityAdI svarUpatA. ghaTatvavadidamtvAdyavacchinnalakSaNAsambhavaH ghaTatvasamavAyatvasamavA. yedavagatalamavAyatvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkaviSayatAkatvasya prameyavAnayamiti sAne satvena tatrAyaMghaTa iti jJA. nIyaniravacchinnaprakAratAviziSTaprakAratAnirUpitedantvAvacchinnabize. pyatAviziSTavizeSyatAyA abhAvenAvyApakatayA tadviSayatAnirU. pitatadviSayatAzanyatvasya pratibandhakakSAne virahAditi cenna yadvizeSyatvaprakAratvayovaiziSTayasya svatAdAtmyApananiravacchinnaviSaya. tAsAmAnAdhikaraNyasvAvacchedakAvacchinnatvAnyatarasambandhena vAcya. svAdoSAbhAvAt tasmAt vahnitvasamavAyasamavAyatvavahipratiyogitvA. bhAvatvAbhAvasvarUpatvasvarUpavadatvagatasamudAyatvAvacchinnAnuyogitAka. paryAptikAvacchedakatAkaviSayatvasya vahnayabhAvavatkAlInaidatvavAnayamitiyAne satvena tatra vahayabhAvatvAvacchinnaprakAratAviziSTaprakAratA.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA nirUpitahadatvAvacchinnavizeSyatAviziSTavizeSyatAvirahAt tatpraH kAratAnirUpitatadvizeSyatAyA vahnadhabhAvavAnhada iti jhAne satvAda sambhava eva doSatvenAtrasvIkaraNIyaH saca yadpAvacchinnaviSayatA nirUpitayadpAvacchinnaviSayatvaniSThAvyApakatvaghaTitakalpepi sambha vatIti sa evodbhAvayituM yogyaH / siddhAnte ca prAguktasamudAyatvAvacchinnAnuyogitAkapAptikA vacchedakatAkaviSayatvasyAvyApakatvavirahAta kAlInasvAdighaTitala mudAyatvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkaviSayatvasyA. vyApakatvena tacchranyatvasya vahnayabhAvavAnitijJAne satvAt vahnayabhAvavaskAlInaidatvavAnitikSAne virahAJca na doSaH yadicAbhAvapakSakasaM. yogena vAcyatvasAdhyakasthale vAcyatvAbhAvavAnabhAvaH abhAvabAn bAdhyatvAbhAva iti jJAnayo vibhinnarUpAvAcchannAnuyogitAkapApti. kAvacchedakatAkaviSayatAkatvasya rUpabhedasya ca prAkdarzitatvena tathai va hadatyAvacchinne valayabhAvasya yatra vizeSaNatvaM tajjJAnIyaviSayatA. vacchedakatApratiyogikaparyAptyanuyogitAvacchedakatvameva vahnitvava. hayabhAvatvAbhAvahadatvagataprAguktasamudAyatve svIkriyate tathAsati na doSaH evantattavarmAvacchinnAnuyogitAkatattaddharmAvacchinnapratiyogitAkasaMsargasya bhinnatve doSaghaTakatve ca tAzasaMsargasAdhAraNasamudAyasvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkaviSayatvasya vahayabhA. dhavatkAlInadatvavAnitijJAne virahAnAsambhava ityucyate tadApyadhi karaNatvaghaTitasya doSatvamaGgIkRtya abhAvovAcyatvAbhAvavAnityatra doSavAraNasya prAguktatvena tatpakSe'sambhavastadavastha eva evaM yatra doSa ghaTakakiJcitpadArthaviSayakaM jJAnaniyamatodoSaviSayakaM tatra tAhazaki. zirapadArthe'tivyAptiH sAmAnyapadArthasya lakSaNaghaTakatve ca doSavAhi. bhIveNa tatpadArthaviSayakazAnIyatadviSayatAyAH pratibandhakatAnavacche. dakatvAnadoSa iti gRhaann| naca siddhAnte tatrAtivyAptiriti vAcya. metatkalpAGgIkRtasthalavizeSasya siddhAnte'GgIkAre siddhAnte'GgIkRta. syAtrApyaGkIkaraNIyatvAta tathAsatyavyApakaviSayatAzUnyatvasyAvazya. vivakSaNIyatve yobhihitorUpavRttitvaniveze'vyAptirUpadoSaH prayojakata. yA tasyAtraprasaGgena kizidUpAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSayatAzUnya zAnIyatvasya pravezanIyatayA hRdAyekadezAtivyAptirduruddhareti bodhyam /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 sAmAnyaniruktivivecanA maivaM svarUpasambandharUpAvacchedakatva ityAdi / athAtra jJAnavaiziSTayAnavacchinnatvaniveze pratihetuvyApakasAdhyAbhAvasamAnAdhikaraNapratihetumatpakSasya satpratipakSatve tatra lAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogiprakRtaheturUpAsAdhAraNye cAvyAptimudbhAvyAnatiriktavRttitvasyA vazyavi vakSaNIyatA pratipAditA tannayujyate tatpakSe viziSTadvayAghaTitatvanivezasyAvazyakatayA tatra bahutarasatpratipakSAdilakSyaviSayatA'lakSya viSayatAmedanivezasyAvazyakatAyAH pratipAdanIyatayA lAghavenaita spakSa evasatpratipakSaviSayatA'sAdhAraNyaviSayatAbhinnatvayorasAdhA. raNyabiSayatAbhinnatvasyaiva vA nivezamAtya yadrUpAvacchinnaviSayatA. sAmAnye jJAnavaiziSTayAnavachinnapratibandhakatAnavacchedakatvAsAdhAra. NyaviSayatAbhinnatvobhayAbhAvaniveza eva kAryastAvataiva pASANamayatva vatparvatAdAvatiprasaGgasya asAdhAraNye'cyAptazca vAraNasambhavAt / naca navayapravezo vyarthaH svAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSayatA. zunyajJAnIyatAhazapratibandhakatAnavacchedakaghaTatvAvacchinnaviSayatA sAmAnya evobhayAbhAvasatvena ghaTatvAvacchinne'tiprasaGgavArakatvAt yadicAtrAvyApakaviSayatAzUnyamAnIyatvanivezasya na prayojanami tyucyate tadAstutAvattathA tathApi parvatatvasamAnAdhikaraNyena vahaH sAdhyatAyAndhUmasya hetutve vahnimavahnivyApyadhUmavatparvate'tivyA ptiH tadviSayakajJAnasya nizcayaviziSTanizcayatvena prativandhakatvAsambha vAt tathAvidhasyAhAryatvAt dhUmAbhAvavAnvahnayabhAvavAnvayabhAvavA: nhadatizAnayoH nizcayaviziSTanizcayatvena pratibandhakatayA vAdhAdivi. SayatAyA api jJAnavaiziSTayAvacchinnaprativandhakatAvacchedakatvAdvAdhA dAvavyAptirapi ataeva vahnimaddhadoghaTavAn jalavyApakavahnayabhAvasamA nAdhikaraNajalAbhAvAdityatra tAdRzajalavadadhradarUpasvarUpAsiddhau nA. vyAptiH jJAnavaiziSTyAnavacchinnasvarUpAsiddhinizcayapratibandhakatAyAM. tadviSayatvasyAvacchedakatvAt / yadyapi satpratipakSaviSayatAbhedanivezapakSe tasya prakRtAnumititvabyApaka prativadhyatAnirUpitaprativandhakatAvacchedakIbhUtaviSAyatvAvacchinnajanyatAnirUpitajanakatAvacchedakaviSa. yatA bhedarUpatvamevavAcyam / anyathA vahnimadhadapakSakasthale hadapakSaka. vahihetukasthale vahnimahadasAdhyakasthale vahnimahadahetukasthale ca tAha zajalavaddhadapavapakSAprasiddhisvarUpAsiddhisAdhyAprasiddhihetvaprasi
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ T sAmAnyanirukivivecanA trirUpe naJdrayavivakSAyAmapi doSasya durvAratvAt tathAcokasvarUpAsiddhau na doSaH tathApi hRdoSahimAnvahnadyabhAvavajjalavadvRttijalAbhA vAdityatra svarUpAsiddhAvavyAptiH naJadvayApraveze duruddharA tadviSayatAyA sAdhyavattAvuddhiprativadhyatAnirUpitajJAna vaiziSTyA vacchinnaprativandha katAvacchedakatvAt tAdRzaviSayatAbhinnatvAcca / nacaivamapi vahnayabhAvavadvahnivyApakAbhAvavatkAlInatve sati vahnyabhA vavadvahnimadavRttimatkAlIna hadapakSakavahnisAdhyakasthaLe vahnivyApakAbhA vayattAdRzahada vahnimadavRttimattAdazahradayorbAdharUpatvapakSe tayoravyAptiH tabuddhernizcayaviziSTanizcayatvenaiva pratibandhakatvAt vyAvarttakadharmadarzana rUpatvAditi vAcyambadyabhAvasyeva vahnivyApakAbhAvasyApi svarU pata eva vahnivirodhitvAt / anyathA vAghatvAnupapatteriti hradatvAvacchinnavizeSyatAnirUpitavahnivyApakAbhAvatvAvacchinnaprakAra tAharA tAkaviziSTanizcayatvena pratibandhakatAyAmbAdhakAbhAvAt vahnivyApakAbhAve'vyApyavRttitvagrahe tADazahade tAyA iva vahnivyApakAbhAvavativahnadyabhAvasyAvyApyavRttitvagrahe viziSTanizcayatvena pratibandhakatAyA atyAvazyakatvAt vahayabhAve'vyApyavRttitvagrahe 'pratibandhakatvasyAnubhavikatve vyApakAbhAve'pi svarUpatovirodhinyavyApyavRttitvagrahe tathAtve kimiti hinetranimIlanam / vastuto vyAvarttakadharmadarzanavidhayA pratibandhakatvepi yadyapi nAva. zyaMnizvayaviziSTanizcayatvena pratibandhakatAkalpanamucitam tathApyetadvicArasya pradazyamANaziSya buddhivaizadyArthaprakriyAvirodhitvenopekSaiva samucitedAnIm naca hadapakSakavahisAdhya kajalAbhAva he tukasthale. viziSTadvayAghaTitatvanivezavAryyatayokte vahnadyabhAvavajjalavatkAlIna jalavaddhade'ti vyAptiH tadviSayatAyA jJAna vaiziSTyAnavacchinnAsiddhipra tibandhakatAvacchedakatvAt jJAna vaiziSTyAnavacchinnatAdRzapratibandhakatAnavacchedakaviSayatAzUnyajJAnIyaviSayatAbhinnatvaniveze vyAvarttakadharmadarzanapratibandhaka taddoSa vAraNepi vahucabhAvavajjalavatkAlInatvAbhAvavajjalakAlInajalAbhAvahetukasthale niruktaviziSTe'tivyApternavAraNam kAlInatvAviSayatAyA tArapratibandhaka apyasiddhiprativandhakatAvacchedakatvAditi vAcyaM tAviziSTAnyatvasyaiva vivakSitatvAt vaiziSTyazca svAnavacchedakIbhUtaviSayatAzUnyajJAnIyatvasambandhena tathAcoktaviziSTaviSayatAyAM nirU
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanikakivivecanA 68 kalambandhenAsiddhipratibandhakatvayormadhye kasyApyasatvAt vastutastuta. vivakSAyAmapi vahnayabhAvavadvahrayabhAvavaddhradatvAvacchinne'tiprasaGgavAra* NAya viziSTAnta rAghaTitatvasyAvazyavivakSaNIyatayA tenaivAsiddhidvaya ghaTitodAsIne'tiprasaGgavAraNasambhavena nirUktavivakSAyA anAvazyakatvaM nacoktajJAne vahnayabhAvatvAvacchinnAvacchedakataiva pratibandhakatAnavacche. dikAstIti nAvazyakatA viziSTAntarAghaTitatvasyetivAcyaM hradatvAdiprakAratAyAH pratibandhakatAnavacchedikAyA vanhyabhAvaca dUdhadAdizA. ne satvenAsambhavavAraNAya pratibandhakatAvacchedakaviSayatAviziSTAnyatvarUpasyaiva pratibandhakattAnavacchedakatvasya vAcyatvAt vaiziSTyaca svatAdAtmyasvAvacchedyatvAnyatarasambandhena bodhyam / yattu meyatvaviziSTAsAdhAraNyaviSayatAyAmasAdhAraNyaviSayatA. bhinnatvavirahAdati vyAptivAraNAya viziSTAntarAghaTitatvannivezya me ti tanna asAdhAraNaSya pratibandhakatAnacacchedakaviSayatA zunyajJAnIyavi. SayatA bhinnatvasya vivakSitatve taddoSAsambhavAt ataeva ghaTogaganAbhA vavadabhAvavatkAlInagaganavAnityatra bAdhabuddheryAvarttakadharmadarzana rUpatvena tatpratibandhakatayaivanirvAhe viziSTabuddhitvena pratibandhakatAyAmmAnAbhAvena vAghaSiyatAyAstAdRzapratibandhakatA navacchedakatvena tAdRzabAdhe'vyAptiridinirastam zuddhagaganAbhAve'vyApyavRttitvagrahadazAyAmbiziSTa. gaganAbhAve tadabhAvena viziSTanizcayatvena pratibandhakatAyAH sambhavAdAvazyakatvAcca doSAsambhavAt / atha gaganAbhAvavadabhAvavatkAlIna ghaTogaganavAnityatra bAdhe'vyAptiH bAdhajJAnasya vyAvarttakadharmadarzanatvena jJAnaviziSTajJAnatvenaiva pratibandhakatvAt abhAvavati gaganAbhAvo'yApyavRttiritijJAne jJAnAvaziSTa. jJAnatveneva viziSTajJAnatvenApi pratibandhakatvAsambhavAt tatsatvapavabAdhajJAna evAbhAvavattvena ghaTasyabhAnAt tathAsati tasya pratibandhakattAyA anubhavAtItatvAt yathA jalAvacchedena vahnadyabhAve'vyApyavRttitvaprahe ja* lavattayA gRhItehrade vahayabhAvavattAnizcayasya vahnimattAbuddhipratibandhakatAyA AnubhavikatvAnaGgIkArastathAtrApi tasyAnaGgIkaraNIyatvAt na ca nizcayaveiziSTa nizvayatvena pratibandhakatve mAnAbhAvaH / tAdRzaghaTatvAvacchinnavizeSyatAnirUpitA yA gaganAbhAvatvenAbhAvatvena vA vacchinnaprakA. ratA tannirUpakanizvayatvena pratibandhakatayaiva nirvAhAdivAcyaM jalavAn
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA gaganAmAcavAn jalavAntAdazaghaTaitinizcayayo nizcayaviziSTanizcayatvena pratibandhakatAyA AvazyakatayA tathAvidhAnAmanantajJAnAnAmananta pratibandhakatvApekSayA jJAnaviziSTajJAnatvenaikapratibandhakatvakalpanasyaiva samucitatvAt vaiziSTyazca svasamAnAdhikaraNya svIyagaganAbhAvatvAvacchinnaprakAratAnirUpita vizeSyatAvacchedakatA viziSTaprakAratAnirUpi tatAdRzaghaTatvAvacchinnavizeSya tAkatvobhaya sambandhena avacchedakatAvaiziSTyazca svAvacchedakambandhAvacchinnatva svAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAka paryAptyanuyogitAvacchedakarUpAvacchinnAnuyogitAkaparthyA ptipratiyogyacacchedakatAkatvobhayasambandhena tathAca tAdRzapratibandhakatayaiva nirvAhe viziSTanizcayatvena prativandhakatAyAmmanAbhAva ityuktadoSoduruddhara iti cenna prakRtAnumititvavyApaka pratibadhyatAviziSTAnyatvasyA pyuktAbhAvapratiyogitvena vivakSitatvAt vaiziSTyaJca svanirUpita prati bandhakatAvacchedakatva svaviziSTanizcayatvavyApaka pratibandhakatAnirUpi ta pratibadhyatAvacchedakatvobhayasambandhena tathAca tAdRzaghaToMgaganavAniti buddhimprati tAdRzaghaTogaganAbhAvavAnitinizcayasya pratibandhakatvena prativadhyatvena ca tadIyaviSayatAyAstadubhayAvacchedakatvAnAvyApti. sambhavaH evaJca sAdhyAbhAvavadavRttitvarUpavyAptighaTitasyaiva satpratipakSatvaM satpratipakSaviSayatAbhedasyAniviSTatvena tatrAvyAptivAraNAya prati hetuvyApaka sAdhyAbhAvasamAnAdhikaraNaprati hetumatpakSasya satpratipakSatvaM satpratipakSaviSayatA bhedanivezasyAvazyakatvepi vahnivyApakAbhAvavadhadapacAvyAptivAraNAya jJAnavaiziSTyAnavacchinnapratibandhakatAnavavacchedakatvasya pratiyogitayApravezaH parvatapakSakavahnaya bhAvavyApyasAdhyakasthale vahnimatparvate'tivyAptivAraNAya prathamasambandhanivezaH / tadviSaya nacaivamapi vanhyabhAvavajjalavatkAlInatve sati jalAbhAvavadvahnimatkAlInahRdapakSa kavahni sAdhyaka sthale jalavattAdRzahade'tivyAptiH tanizcayasya sAdhyavattAbuddhimprati jalavAnvanhA bhAvavAnitinizcayaviziSTatvena pratibandhakatvAt pratibadhyatvAca tAyAstadubhayAvacchedakatvena prativadhyatAviziSTAnyatvavirahAt yadyapi prathamasatyantasya prakRte nAstiphalaM tathApyukta prakriyAyA asambhavAraNAya viziSTadvayAghaTitatvepyanusarttavyatayA tadabhisandhAnAllAghavAttadupayogyapivizeSaNamatraiva pradarzitaM pradarzayiSyateceti # 1
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA bodhyam / yattu jJAnavaiziSTyAnavacchinatvaM svaviziSTanizcayatvavyApaka pratibandhakattAvizeSaNambAcyamiti noktadoSa iti tanna vahnidhUmobhayAbhAvavadvahnidhUmobhayAbhAvavatkAlInatve sati vahnidhUmobhayacadhUmavakAlInahaddapakSakavahnidhUmobhayasAdhyakasthale vahnidhUmobhayAbhAvavattAzahade'vyAptyApatteH vAdhabuddhimprati sAdhyavacAbuddhernizcayavi- ziSTanizcayatvenaiva pratibandhakatvAditi vAcyam svaviziSTanizcayazvavyApaketyatra svavaiziSTyaM na svarUpamAtreNa kintu svAvacchedakamukhyavizeSyatAnirUpitaprakAratAvaccheda kIbhUtadharmAvacchinnadharma-kAvyApyavRttitvajJAnAnAskanditatva svarUpobhayasambandhena vAcyam vathA satyuktobhayasambandhena sAdhyatAvacchedakAvacchinnaprakAratAnirUH jalAmAvo vahnimatyavyApyavRttiriti jJAnAskanditajJAnepi sattvena tatra jalavyAvarttakadharmadarzanapratibandhakatAyA abhAvavattvAduktApatterala mbhavAt / naca bahuyabhAvavyApyAbhAvavadvahnimatkAlIna parvatapakSakavahRyabhAvavyApyasAdhyakasthale vahnimatparvate'tivyAptiH tadviSayatAyAM pratibadhyatAviziSTatvasyaiva satvAt sAdhyavattAbuddheruktaviSayatAkabuddhimprati viziSTanizzrayatvenaiva prativandhakatvAt uktaviSayatAkanizcayasya sAdhyatattA buddhimprati vahnadyabhAvavyApyAbhAvavAnvahnimAnityAkArakani. zcayaviziSTanizcayatvena pratibandhakatvAditivAcyam viziSTAnyatvaghaTaka. vaiziSTyasya svaviziSTapratibadhyatAvacchedakatvasambandhena vAcyatvAt svavaiziSTyaJca svaviziSTanizcayatvavyApaka pratibandhakatAnirUpitatva. svavRSvityobhayasambandhena vRttitvaJca svaviziSTanizcayatvavyApaka prativa ndhakatAnirUpittatvasambandhena svavaiziSTyaJcobhayatraiva nizcaye prAguktatAdRzobhayasambandhenetyuktadoSavirahAt / niravacchinnasvarUpeNa pitapakSatAvacchekAvacchnnivizeSyatAkagrahatvAvacchinnapratibadhyatvasya ca atha vahnaghabhAvavajjalavatkAlanitve sati niravacchinnasvarUpeNa jalAbhAvavadvahnimatkAlInahRdo vahnimAnityatra ja. lavattAdRzahade'tivyAptiH tArazahadadharmikasya vahnimattvanizcayasya jalavattvanizcayasya ca bahucabhAvajalAbhAvAvyApyavRttitvagrahAnAskandita: syaivAnAhAyryatvena tattatpratibadhyatAviziSTAnAhAyryyanizcayatvavyApa katvasya tacatpratibandhakatAyAM satvAditicenna pratibadhyatAviziSTAnya 7 sA0vi0
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanitidhivecanA svambihAya prakRtAnumititvavyApakapratibadhyatAnirUpitavAnavaziSTakA. macchimapratibandhakatAvacchedakAvacchinnajanakatAnirUpitajanyatAna. vacchedakatvasya vAcyatvAt valayabhAvavajjalavatkAlInatvesati vahuba. bhAvavajjalavyApyavatkAlInahadapakSakahnisAdhyakasthale jalavattAhaza. ide'tivyAptiH sAdhyavattAbuddhiM prati tATazahado jalavyApyavAniti khAnasya nizcayaviziSTanizcayatvena pratibandhakatayA tajjanyatAvaccha dakatvasyaiva tADazahadaviSayatAyAM sattvAdato jJAnavaiziSTayAnavacchinnasvanivezaH / nacaivamapi vahnivyApyavahnimatkAlIna parvatapakSakavAhavyA. pyAbhAvasAdhyakasthale vahnimattAzaparvate'tinyAptiH tadviSayatAyA nizcayaviziSTanizcayatvAvacchinnaprativandhakatAvacchedakatve'pi sAdhyavattAbuddhipratibandhakavahivyApyavattAzAnajanyatAvacchedakatvAditi dhAcyam pratibadhyatAviziSTajanyatAnavacchedakatvasya vivakSi. svAt vaiziSTyaJca svanirUpita pratibandhakatAvacchedakAvacchinnajanakatAnirUpitatvasvavRttitvobhayasambandhena vRttitvaca svAvacche. dakAvacchinna pratibadhyatAnirUpita pratibandhakatAvacchedakAvacchinnajana. katAnirUpitajanyatAvacchedakAvacchinnatvasambandhena tathAca vahima bhansAzaparvatanizcayapratibandhakanirUpitajanyatAvacchedakatvasya sA. dhyavattAjJAnaviSayatAyAmbirahAnAtivyAptiH vahyabhAvavadvahnibyApyAbhAvavatkAlInahadapakSakavahnisAdhyakasthale vahnivyApyAbhAvavaddhade'ti .vyAptiH tannizcayapratibandhakavahnivyApyavattAjJAnajanyatAvacchedakatva. sya sAdhyavattAjJAnIyaviSayatAyAM satvAdataH prathamasambandhanivezaH / __ yattu vanyabhAvavajjalavatkAlInatve sati vanyabhAvavajjalavyAvatkAlInatve sati jalAbhAvavadvahnivyApyavatkAlInahadovahnimAni. tyatra jalavattAdRzahade'tivyAptiH sAdhyavattAbuddhimprati nizcayavi. ziSTanizcayatvena pratibandhakatAdRzahadadharmikajalavyApyavattAjhAnaja. nyatAvacchadakatvastha jalavattArazahadaviSayatAyAM tannirUpakagrahamprati nizcayaviziSTanizcayatvena pratibandhakatAhazahadadharmikavAhnavyApyavatAnizcayajanyatAvacchedakatvasya sAdhyavattvajJAnaviSayatAyAJca sattvAdu. tajanyatAnavacchedakatvasya tAdRzahada viSayatAyAmbira hAt / naca hRdo. vahnimAnityatraiva jalavajrade'tivyAptiH vahnimattAbuddhimprati jalavyA. pyavasAbuddharjalavattAbuddhimprati vahivyApyavattAbuddharvahnayabhAvAvacchedaka
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA jalagyApyavattvabuddhivizitvena jalAbhAvAvacchedakavahivyApyavAna viziSTatvena ca pratibandhakatayA tadavacchedakaviSayatvAvacchinnatattajkSA: naniSThajanakanAnirUpitajanyatAvacchedakatvasya jalavAnhadaitijJAnavi. Sayatve sAdhyavattAjJAnaviSayatve casatvAditivAcyaM vahnimattAbuddhimprati hadovalayabhAvavAalavyApyavAnityekatradvayamiti rItyA jAyamAnajJAnasya vaDayabhAvajalavyApyobhayavAnitijJAnasya capratibandhakatayA tadIyaviSayatAyAstAdRzapratibandhakatAvacchedakatvAt jalavattAzAnajanakatAvacche. dakatvAcca pavAlavattAbuddhimprati jalAbhAvavAnvahivyApyavAnityeka trayamitirAtyAjAyamAnasya jalAbhAvavAhivyApyobhayaprakArakasya ca jJAnasya pratibandhakatayA tadIyaviSayatAyAzca tAzapratibandhakatAva. cchedakatvAvahnayanumitijanakatAvacchedakatvAJca jalava daviSayatA. yAstAdRzajanyatAnavacchedakatvaviraheNa jalavadhrade'tivyApterananyavA. raNIyAyA nivAraNAya prativandhakatAvacchedakatAparyAptyAdhikaraNaviSa. yatAparyAptAvacchedakatAkatvasya vAcyatayoktarItyA'tivyAptyasamma. pAt / naca viSayatvamanantarbhAvya paryAptiravacchedakatayAvAcyA tAva taiva tAhazahadapakSakasthalepi na doSaH janakatAnavacchedakajJAnavaiziSTya. sya pratibandhakatAvacchedakatvAditivAcyaM janakatAnavacchedakAvyApya vRttitvavAnAbhAvasya pratibandhakatAvacchedakatvena sarvatrAsambhavApatteH paryAptyadhikaraNatayA viSayasvasyaiva nivezyatvAta naca pratibandha katAnirUpitaprakAratAtvAvacchinnAvacchedakatAparyAptivivakSaNAtrokta. doSaHzAnavaiziSTyAvacchinnaprativandhakatAyAM prakAratAdvayasya janaka. tAyAmekaprakAratAkatvasyAvacchedakatvAditivAcyam idAnImekarUpeNa pratibandhakatvasyAbhyupagamena dharmivizeSyakatatprakArakajJAnayorekarUpeNa pratibandhakatvAnurodhena viSayatvaghaTitadharmasyaiva pratibandhakatAva. cchedakatvenAsambhavApatteriti / atha vahRyabhAvavAalavyAdhyavAnitijJAnIyaviSayatvepi prati bandhakatAvacchedakatvaparyAptaH satvena tatra janakatAvacchedakA pAtiviraheNa tAharAidapakSakasthalepi doSavAraNamitivetra va. hRyabhAvavyApyavAnhadoghaTAbhAvavyApyavAnitijJAnasya ghaTAmAvAnumite. reva janakatvAvahimattAbuddharapi pratibandhakasvAt vahRyabhAvAnumiterjanakatvepi vA tasya niyatadveSaviSayAnumitiviSayasidhyAtmakahAnastha
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara sAmAnyaniruktivivecanA pratibandhakatvepi janakatvavirahAt AvyApyavRttigrahakAle vahnayabhAvavyApyavAnvahnimAnitijJAnasya janakatvepi vA pratibandhakatvabirahAdasambhavApatteH yadyadrUpAvacchinnaviSayatAtve pratibandhakatAvacchedakatAvacchedakatvaM tattadrUpAvacchinnaviSayatAtve janakatAvacchedakatAba. cchedakatvasya vivakSaNIyatvAt tAdRzahada pakSa ke 'tivyApte durvAratvAt / naca viSayatAtvaparyyantaM na vAcyaM tathAsati nizcayaviziSTanizcayAnAmekarUpeNa pratibandhakatva evoktavicArasyopakrAntatvena vahnayabhAvA didharmitAvacchedakIbhavacchvAlAdiviSayatvepi pratibandhakatAvacchedakasvasazvena tatra janakatAvacchedatvaviraheNa noktadoSasambhava itivAcyaM pratiSandhakatAvacchedakaviSayatAnirUpakathAvadvaghApya samudAyaprakAra. kazAnamAdAyaitadvAyativyAptitAdavasthyAt yadrUpAvacchingatvavizeSi taviSayatAtve'vacchedakatvasya vAcyatayA dharmitAvacchedakIyaviSayatAyAH kiJcidrUpAvacchinnaviSayatAtvena pratibandhakatAvacchedake pravezA toSasambhavAditi tanna yadyadrUpavRttiviSayatve 'vacchedakatvavivakSAyAmuktAtivyApterasambhavena tadativyApteravyasambhavAt / kecittu pratibandhakatAyAM jJAnavaiziSTyAnavacchinatvasya vAcyatvAzoktadoSaH naca tadekatraiva vizeSaNamastvitivAcyam, tasya prathamapratiba mdhakatAvizeSaNatve vadyabhAvavadvahivyApyAbhAvavyApyavatkAlIna parvatapa kSakavahnivyApyAbhAvasAdhyakasthale vahnimatparvate'tivyAptiH dvitIyaprati bandhakatAvizeSaNatve vahayabhAvavadvahnivyApyAbhAvavyApyavatkAlInahadapakSakavahnisAdhyakasthale vahniSyApyAbhAvadbhade cAtivyApteH vahimattAbuddhisprati nizcayaviziSTanizvayatvena pratibandhakatAdRzaparvatova hivyApyA. bhAvavyApyavAniti jJAnajanyatAvacchedakatvasya sAdhyavattAbuddhiviSayatve sAdhyavattAbuddhimprati nizcayaviziSTanizcayatvena pratibandhakadvadoSa. nhivyApyAbhAvavyApyavAnitijJAnajanyatAvacchedakatvasya vahnivyApyA. bhAvavadUdhadaviSayattAyAJca saravAt / naca tAdRzapratibadhyatAviziSTajanakatAnirUpitajanyatAnavacchedakatvameva vivakSaNIyaM natu janakatA dvayaghaTitaGgauravAda trApyuktadoSANAmabhAvAcca vaiziSTyaJca svanirUpi tajJAnavaiziSTyAnavacchinnapratibandhakatAvacchedakAvacchinnatva svAvacchedakIbhUtadharmAvacchinnaprativadhyatAnirUpita pratibandhakatAvaccheda kI* bhUtadharmAvacchinnajanya tAnirUpi tatvAbhaya sambandheneti vAcyaM vahnivyA*
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA jyavadvahimatkAlInaparvatapakSakavahivyApyAbhAvalAdhyakasthale vahnimatpa. vaitaviSayatAyAM sAdhyavattAbuddhimprati pratibandhakasya nizcayaviziSTani. zcayatvena tamprati pratibandhakatAzaparvatovahnimAnitimAnajanakasya ca tAzaparvatovahibyApyavAniti zAnasya janyatAvacchedakatvasya satvArahimattAzaparvate'tiprasaGgAditi vadanti / __ atha saspratipakSaviSayatAbhedAnivezapakSe vayabhAvavyApyavadvahnaya. bhAvavyApyavatkAlanihadovahnimAnityatra vhnybhaavvyaapyvttaadshhde| 'vyAptiH chAnaviziSTajJAnatvenAvazyakalpyapratibandhakatayaiva tajjJAnAda. pi kAryapratibandhanirvAhe viziSTajJAnatvena prativandhakatAyAM mAnAbhAvena tadviSayatAyAmasAdhAraNyaviSayatAbhinnatvasya zAnavaiziSTyAnavacchimapratibandhakatAnavacchedakatvasya tAdRzajanyatAnavacchedakatvasyaiva sa. svAdetadvAraNAyaiva satpratipakSaviSayatAbhedAnaveze svAvacchedakatva.. svAvacchedakAbacchinnajanyatAnirUpitajanakatAvacchedakatvAnyatarasa. mbandhena tAzajanyatAviziSTAnyatvasya vA niveze sAdhyavyApakAmAva. vatyakSasya vAdhatAmate vahivyApakAbhAvavadvahigyApakAbhAvavatkAlInahadapakSakavahnisAdhyake vahivyApakAbhAvavattAdazahade 'vyAptirduruddhaticenna satpratipakSaviSayatAbhavaduktavAdhaviSayatAbhedasyApi pravezyatvAta evaM sAdhyavadavRttimatpakSasya vAdhatve tadviSayatAbhado'pinivezyapavAna cAtra viziSTatayAghaTitatvaghaTitAnatiriktavRttitvakalpApekSayA gaura. vamitivAcyaM tatrApi viziSTadvayaviSayatAyAmasAdhAraNyAviSayatAme dasya satpratipakSAdidiSayatAbhedasya niruktajanyAnavacchedakatvasya.. cAvazyanivezyatAyA vakSyamANatvAt yadAtu tadabhAvastadApi yadUpAH vacchinne'nantAlasyabhedAnAnnivezyatAyA vakSyamANatvAt / . yattu jJAnavaiziSTyAnavacchinnatvameva jJAnavaiziSTyAvacchinnasva pra.. kAratAviziSTaprakAratvAnavacchinnatvAbhayAbhAvarUpamvAcyaM vaiziSTyA svAvacchadakatAsvAvacchinnapathryAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttitva svA vacchinnapratibandhakatAvacchedakatva svanirUpitavizeSyatAvacchedakatAva.. chedakatAvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpAvacchinnAnuyogiH tAkapAtikAvacchedakatAkatvaitanuyasambandhena tathAca gaganAbhASavadabhApavAnitizAnIya gaganAbhAvatvAvacchinnaprakAratAviziSTasya gaganAbhA. ghavAntAraghaTaitijJAnIya gaganAbhAvatvAvacchinnaprakAratvasya vAgha
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA tibandhakatAyAmavacchedakatvena tatrobhayAbhAva lazvena gaganAbhAvavadadbhAvacarakAlInaghaTo gaganavAnityatra vAdhe 'vyAptivirahAt pratibadhyatAvizeTAnyatvAdikanna nivezyamiti tattuccham vahnadyabhAvavajjalava cijalacadUdhade'tivyApteH jJAnavaiziSTyAvacchinnapratibandhakatAyAmuktaviSaya jJAnaniSThAyAM vahnayabhAvavAnabhAvavAnitijJAnIya vahnayabhAvatvAvacchinnaprakAratAviziSTasya aprakAratvasyAvacchedakatvAt vahnaghabhAvavAnhRdaitijJAnIyavahnayabhAvatvAvacchi nizcayaviziSTanizcayapratibandhakatA sthala ekarUpeNaiva pratibandhakatvAGgIkArAt anyathA gaganAbhAvavadabhAkvatkAlInaghaTogaganavAnityatrA vyApte revAprasakteriti / atrocyate ekarUpeNa nizcayaviziSTanizcayapratibandhakatvaM na sambhavati tattadapramANyajJAnAnAmuttejakakoTipraviSTatvana pratibandha katAbhedakatvAt naca yadyadaprAmANyajJAnavyaktisatve svAvyavahitotarakSaNe prativadhyIbhUtajJAnamutpadyate tattadabhAvakUTasya pratibandhakatAvacchedakaghaTakatvena pratibandhakatAbhedo na prAmANika itivAcyaM tAzakUTatvasya durjJeyatvena pratibandhakatAvacchedakAghaTakatvAt tasya tathAtve prabRttinivRttiphalakakAryakAraNabhAvapratibadhyapratibandha kabhAvayorvilopapatteH / evamekarUpeNa pratibandhakatAsvakAre gaganAbhAvadabhAvatkAlIna. tvasati gaganAbhAvavadabhAvaviziSTakAlIna ghaTapakSa ke gaganasAdhyakasthale gaganahetukasthaleca gaganAbhAvavattAdRzaghaTe'vyAptiH gaganAbhAvavyApyavattAbuddherapi nizcayaviziSTanizcayatvenaiva pratibandhakatvAt gaganAbhAvavyApyavattAbuddhau gaganAbhAvadharmitAvaccheda kI bhUtasyAbhAvavataH prakAratvAt prativadhyatAviziSTajanyatAvacchedakatvavirahAt / sandekyAdarapakSe gaganAbhAvavattAdRzaghaTAdyanandaviSayatAbhedasya gauravApAdaka. svApi yadrUpAvacchinnaviSayatAtvavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitayA vyA zivAraNAya nanivezasambhavaH tathAsati idovahimAnityatra tAdRzaghaTAdAvativyApteH nacAsAdhAraNyaviSayatA satpratipakSaviSayatAbhadevat bAdhasvarUpAsiddhayAdiviSayatAbhedopi pratiyogivedhayA pravezanIya itivAcyaM tathAsati yadrUpAvacchinnaviSayatAtvavyApako bAghasatpratipakSAdiviSayatAbheda padmakAbhAva ityatra paryavasAnAt tatra bAdhatvAdInAM vahavabhAvajjalavatkAlInajalavadbhadAdiSu vAraNAya bAdhatvAdi
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanikavivecanA pratyekazarIre uktarIteranusaraNIyatayA uktaghaTapakSakagaganAdisAyaka. sthale punarapi nipAtaprasaGgAt / zabdaikyAmAdarapakSetu uktaprakArasya sarvathA vyarthatvAt yArazapakSa sAdhyakasthale hidoSajJAnasya na nizvayaviziSTanizcayatvena pratibandha katvaM tAzasthale zAnavaiziSTayAnavacchinnatvaM pratibandhakatAthAM yAra. sthale tAdRzapratibandhakatvaM tatra jJAnavaiziSTayAvacchinnarava tattahoSavi. SayatvAnavacchinnatvobhayAbhAvavatvameva nivezya lAghavAt ataevAnatiriktavRttisvanidhezapakSepi zabdaikyAnAdara uktarItyA nivezasambhaveza viziSTadvayAghaTitatvasyaiva vyarthatvApattyA yatra satpratipakSAprasiddhi statra bhinAntamanupAdeyameva sAdhyAdibhedena lakSaNabhedAditi pakSamparityajya bhramAtmakahAnIyetyAdinA pakSAntaramanusRtaM tathAca zabda. kyAdarapakSamAlambyaiva sarvavicArANAmupakramaitivaktavyaM tatraikarUpeNa pratibandhakatvapakSe gaganAbhAvavattAhazaghaTe'nyAptirduruddharA ekarUpeNa pratibandhakatvAbhAve ca gaganAbhAvavattAdRzaghaTajJAnasya nizcayaviziSTa nizcayatvena pratibandhakatAyAmmAnAbhAvenoktaprakArasya vaiphalyam abhA ghavAntAdRzaghaTaitijJAnasyApi viziSTanizcayatvenaiva pratibandhakatayAra bhAvavattAzaghaTatvAvacchinnaviSayatAyAM jJAnavaiziSTayAnavacchinnaprati bandhakatAnavacchedakatvaviraheNAbhAvasattvAt tAdRzaghaTe'tivyAptimA naca yadrUpAvacchinnaviSayatAyAM tAdRzaghaTaviSayatAbhinnatvanivezyamiti vAcyaM tAzaghaTapakSakAbhAvAbhAvasAdhyakasthale tasya bAdhatvenAvyApsyApatteH naca viziSTadvayAghaTitatvapakSe'vyAptirativyAptirvoktasthale itivAcyaM tatpratIkArastha tadvicArAvasare pradarzayiSyamANatvAta nacotAtivyAptivAraNAya pratibadhyatAviziSTajanyatAnavacchedakatvapratiyogikAbhAva eva nivezyo na tatpratiyogitayA tAzapratibandhakatAnabacchedakatvamapativAcyaM vhivyaapkaabhaavvdhrde'vyaaptyaaptte|.. _ yaca valayabhAvavajjalabatkAlInatve satItyAdinoktasthale prathA masatyantavirahite jalavattAdazahade'tivyApterevamapi duritApattazca / paretu gosvamavRttItyatra gotvavadrUpabAdhe'vyAptiH gotvavAnitizAnastha gotvatvAvacchinnaprakAratAkanizcayatvena pratibandhakatayA gotvaprakAratA yA eva pratibandhakatAvacchedakatvAt gotvavatvAvacchinnaviSayatAyA a. syAtvAdityAhuH
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktiSivecamA .... atra pratibandhakatAvacchedakaravaM pratibandhakatAvacchedakaviSayatA. viziSTatvaM vAcyaM vaiziSTayaJca svatAdAtmya svanirUpitaviSayatA. vAdAtmyAnyatarasambandhena tathAca gotvavasvAvacchinnaviSayatAviziSTaviSayatAyAM pratibandhakatAvacchedakagotvatvAvacchinnaprakAratA. nirUpitavizeSyatAtAdAtmyasya satvAnnAvyAptiH naca yatrodAsInapadArthaviSayakazAnambAdhAdisambaddhodAsInapadArthaviSayakame... va niyamena jAyate tatrodAsAnapadAviSayatAyAH pratibandha katAvacchedakabAdhAdiviSayatAnirUpitaviSayatvAminnatvenodAsInestivyAptiH udAsInapadArthazca viziSTadvayAghATatatvavAryasvarUpo nAtaH siddhAnte tatrAtivyAptitAvasthyAmatibAcyaM viziSTAntarAghaTitatvenaiva tatrAtivyAptivAraNAt vAdhAdizAnasya tadviSayaka. svaniyamAbhyupagame viziSTadvayaviSayatAzUnyatvasya tajjJAne viraheNa bAdhapavAnyAptiH syAdityavadhyayam .. jJAnavaiziSTayAnavacchinnatvasya pratibandhakatAvizeSaNatva iti atha jJAnavaiziSTayAvacchinnatva satpratipakSaviSayatvAnadhacchinnatvobhayAbhAvavatvaM prati. bandhakatAvizeSaNamastu zAnavaiziSTayAvacchinnAyA api satpratipakSa'pratibandhakasAyAstAvatA saGgrahasambhavena satpratipakSe doSAsambhavA. diticena jalavyApakavalyabhAvakAlInajalavaddhade'tivyAptiH nizca vyaviziSTanizcayAvacchinnasyaikasyaiva pratibandhakasvasya satpratipakSa nizcayokaviziSTaviSayakanizcayayoH satvAt naca vyApakasAmAnAdhi. karaNyadhaTitaviziSTasya satpratipakSatAnaGgIkAreNa satpratipakSaviSaya. tvAnavacchinnatvanna nivezanIyaM paramasAdhAraNye'vyAptivAraNAyAsA. dhAraNyaviSayatvAnavacchinnatvanivezanIyamitivAcyam ekarUpeNa prati. bandhakatApakSe vahivyApakIbhUtAbhAvapratiyogizaivAlava de'tivyA. te vahivyApakIbhUtAbhAvapratiyogijalavaddhadasya viziSTAntarAghaTitasvena vAraNasambhavepi vahnivyApakIbhUtAbhAvapratiyogizaivAlasya jala hatakasthale'sAdhAraNyAnAtmakasya tArazaviziSTAntaratvasya ca durupa. pAvatvena tenoktaviziSTasya vAraNAsambhavAt nacAsAdhAraNyazAna. viziSTAntarajJAnAnAmakarUpeNa pratibandhakatvAbhAvapakSAvalamvanasyAvazya kadhyatAyA viziSTadvayAghaTitatvanivezepi vAcyatayAtrApi sa evAstu. pakSaitina doSahativAcyaM gaganAbhAvavavadabhAvavat kAlInatvesati gaganA.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA 57 bhAvavadabhAvaviziSTavatkAlIna ghaTapakSakagaganasAdhyakasthale vAghanizcaya tadanyanizcayAnAmekarUpeNa pratibandhakatvapakSe prativadhyatAviziSTajamyatAvacchedakaviSayitvAnavacchinatvamya pUrvavannivezepi pUrvavadevAvyAtaH pratibandhakatAbheda pakSe'bhAvavAntAdRzaghaTa ityasyApi viziSTanizcayatve. na pratibandhakatayA'bhAvavattAdRzaghaTe'tivyAptizceti // 0 // yadrUpAvacchinnaviSayatAzAlinizcayatvaM prakRtAnumititva: tadUpAvacchinna nanu vyApaka prativadhyatAnirUpita pratibandhakatAviziSTa tvamevAstu sthAsambhavAt lakSaNaM vahnadyabhAvavajalave dvAttajalacadde'tiprasaGgaviziSzaviSayakanizcayepi pranivandhakatvasya sattvAt vaiziSTyasya svavyApakatvarUpasya pravezanIyatvAt jJAnavaiziSTyAva cchinatvannanivezanIyam idAdyekadezAtivyAptivAraNAyatra yadrUpA vacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatA zUnyAnazcayavRttitvaM prativandhaka sthe vizeSaNaM vAcyaM tAdRzazunyatvaM yadrUpAvacchinnanizcayavizeSaNaM tu na vAcya tathAsAne vAdhAdyavyApteH vahnayabhAvavaddhanakAlI naghaTAdijJAnApa satvAt / bhAvavajjalavattvAvackinnaviSayatAzAlinizcayaviziSTajalabaddhadatvAvacichannaviSayatAzAlinizcayatvAvacchinnaprativandhakatAmAdAya sya pratibandhakatva naca cahnaya jalava* dUdhade tadviparItapratibandhakatAmAdAya vahnayabhAvavajjalavatei cAtivyA ptiritivAcyam svAvaziSTapratibandhakatAvyApakatvasya saMsargatvAva vaiziSTyaca svatAdAtmya svasambandhitvAnyatarasambandhena sambambitA ca svanirUpitasAmAnAdhikaraNyasambandhAvacchinnAvaruchedakatAvacchedakaviSayatvAvacchinnatva svAvacchedakaviSayatvAvacchinna sAmAnAdhika raNyasambandhAvacchinnAvacchedakatA katvAbhaya samvandhena tathAca viparI tapratibandhakatAyA api svaviziSTatvAnnAtivyAptiH naca sAdhAraNye kAgatiriti vAcyam vaiziSTayasya svAbhAvavatva svarUpobhayasambandhena svaviziSTapratibandhakatAviziSTanizcayavRttibheda pratiyogitAnavacchedakatvasambandhena vAcyatvAt svAbhAvazca svatAdAtmyApanAsAdhAraNyavi SayatvAnavacchinna pratibandhakatAvasva sambandhAvacchinna pratiyogitAka svAbhAvavazva svakAlInA sAdhAraNyaviSayatA zUnyatvobhaya samvandhAvacchi apratiyogitAka iti na doSaH pratibandhakatvAdhikaraNaJca pramAtmaka svivakSitaM nAto vAdhAdibhramamAdAya bAdhAdAvavyAptiH evaJca guNapakSa5 sA0vi0
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA kadravyabhedasAdhyakasthala guNodravyamitivAdhabhramaviSayaikadezeguNe'pi nAtivyAptiritivanna kiJcidrUpAvacchinnaviSayatvAvyApaka viSaya tAzUnyajJAnIyatvasya praveze hRdAdyakadezAtibyApta duruddha ratvAta pramAtvAgha. ritetallakSaNe pramAtva pravezasyApyanaucityAt vAdhaviparIta vAghajJAnayore karUpeNa pratibandhakatva pakSe'sambhavApattezcati // ata eva svavyApakatva - sambandhAvacchinnasvavRttitva ghaTitobhayasambandhena vaiziSTyavAcyamiti nAtivyAptiriti nirastam tathApi vAghaviparItavAdhayorekarUpeNa pratibandhakatvaM vAdhAdiSvasambhavApatteH abhAvavattAdRzaghaTAdAvatiprasaGgA pasevA etasyopekSaNIyatvAditi // yAdRzaviziSTaviSayakanizvayaviziSTayAhazaviziSTaviSayakanizcayasvamiti / yadrUpAvakichanaviSayatvAvyApakaviSayattA zUnya yadrUpAvacchinnaviSayatAzAlinizca yena sAmAnAdhikaraNyena viziSTAyAM yadrUpAvacchinnaviSayazvAvyApakaviSayatAzunya yadrUpAvacchinnaviSayatAzAlinizcayastatvamityarthaH jA timadvAnvahRdyabhAvavAnitinizcayaviziSTasya jalavAnhadaitinizcayasva jalavAnbahrayabhAvavAnitinizcayaviziSTasya jAtimAJjalavAnityAdi nizcayasyApratibandhakatayA tayorvAraNAyAvyApakaviSayatAzUnyeti / atha vadrUpavRttiviSayataivAtra nivezanIyA vyarthamavyApaka viSayatAzUnya svanivezana miticetprAgapi yadrUpavRttiviSayatAnivezasya sambhavadu* ktikasya sambhAvitasthalavizeSe doSasambhAvanayaiva parityaktatvena tAharAsambhAvanAyA atrApi jAgarUkatvAt tathAhi yAhazapakSalAdhyakasthale sAdhyAbhAvAvacchedakadharmasya kevalasya na pakSAMze bhAnamapitu kizci tpadArthavizeSitasyaiva tatra sAdhyAbhAvavattaddharmavadvRttitaddharmavatpakSe'tivyAptiH taddharmavatpakSatAvacchedakagata samudAyatvasya yadrUpamadhye dhAraNAsambhavAt tadrUpavRttiviSayatvAprasiddheH parasparasvAvacchinnaviSayatA zUnyatvasya lakSaNaghaTakatApakSe'lakSyatAvacchedakoktaviziSTadharmavatpakSatAvacchedakagatamudAyatvasyApi dhAraNAsambhavAt kiJcidvize. SitataddharmavatpakSatAvacchedakagata samudAyatvasya dhAraNasambhavepi tadrU. pArvAcchannAnuyogitAka paryAptikAvacchedakatAkaviSayatA zunyatvasya vi. ziSTajJAne sattvAt / atra kiJcitpadArtha uktaviziSTaghaTakAdheyatvA tirikta uktaviziSTaghaTakapadArthavizeSita tajjJAnasyoka eva grAhya viziSTajJAnAtmakatvasyaiva svIkArAt tenAdheyatvavizeSitataddharmavatpakSa
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA tAvacchedakagatasamudAyatvamAdAya nAtivyAptivAraNasambhavaH // __ yadvA yatra sthalavizeSe bAdhajJAnaM niyamanodoSAghaTakaniyatavastu dvayaviSayakameva tAzavastuviSayakazAnaJca padArthAntarAvizoSitasyAM. zakatadvastuviSayakamekaJcattAhazavastvantaraviSayakAparajJAnakAlIname. vAnumitipratibandhakavAdhabhramarUpamava cajAyate svAMze kiJcitpadArthaH vizeSitatadvastuviSayakaca vAdhaghaTakenApi kiJcitpadArthena vize. SitasvAMzaviSayakaM tattadvastuzAnazca niyamena vAdhaghaTakasakalapadArdhAnAM vizakalitatayA viziSTatayA vAvagAhamAnamevaca janyate tatra. tattadvastuniSThaviSayatAvacchedakadharmagatasamudAyatvadvayamAdAya vAdhes. vyaaptibaadhyaa|| etena parasparasvAvacchinnaviSayatAzunyatvanivezasya dRSyatvema lakSaNAghaTakatvAnokAtiprasAsambhavaH abyApakaviSayatAzaMnyatvani. bazepi noktAtiprasaGgasya kicipAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSaya. tAzUnyatvanivezanAdate vAraNam ekatra tanivezenaivAtAtisaGga. vAraNasambhavAt dalAntaresArthakyAya sthalAntarantatraiva vA sA. dhyAbhAvavattaddharmavattvAvacchinnaviSayakasyoktAvaziSTajJAnAnyasya ki. zidvizoSitataviSayakatvAtriyatamAMdhakaGkalpanIyamityuktInAnAdhakAzaH atraikatrAvyApakaviSayatAzUnyatvasthAparatra rUpavRttitvasya pravezepi cAtivyAptitAdavasthyam rUpavRttiviSayatAkasya bAdhabhramA. tmakasyAparatAdRzazAnakAlInasyaiva sambhavAta avyApakaviSayatAza. nyatvAcca vAdhaghaTakaviSayatAyA avyApakatvavirahAt vAtha. viziSTaviSayatAyAzcAvyApakatvepi bhrame tadabhAvAt ubhayatrA. vyApakaviSayatAzunyatvanivezaca tAizanizcayatvasya svAMzevAtha. ghaTakapadArthAvagAhivizakalitabAdhaghaTakasakalapadArthAvagAhiMzAnada ye'pratibandhake'vyApakaviSayatAzanyasavena tattadvastutvavayasya dhAraNAsambhavAt pratibandhakatvakyapakSa parasparaviSayatAzunyatvAdisakalanivezapakSecAsyadoSasya sambhava itivodhyam // yadica prAsthalavi. zeSakalpanaM yujyate'vyApakaviSayatAzunyatvasya granthakRtA ziSyabaddhi vaizadyAya kRtatvAdatratu tathAtvAbhAvana sthalotprekSaNasyAyuktasvAt a. nyathA niHkAraNatadutprekSaNasyAbyApakaviSayatAzunyatvanivezadRSakasyApi sambhavAdityuktiramatA syAviduSA tadA nidhezanIyamavyApa
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA kaviSayatAzUnyatvaM yadrUpavRttiviSayatAkAnazcaya eva yArazaviziSTaviSayakanizcayazabdArthAvAcya iti evaJca jalavAnvahnayabhAvadhAnavAhado. jalavAnavetisaMzayavAraNAyobhayatra nizcayatvanivezanama / __parantvayamatravivekaH vizeNAMze saMzayasvIkAre yaTUpAprasiddhayA'sa mbhavo nyathA vahnayabhAvavajjalavatkAlInaghaTatvAdikamAdAyAtivyAptiriti avyApakaviSayatAzUnya tvanivezapakSeca jalavAnvahnimAnnaveti saM. zayasyApi vahnayabhAvavajjalavattvAvacchinnaviSayakatvenAvyApakaviSaya. tAzUnyatvena ca tadvAraNAyaikatra nizcayatvanivezanam ubhayatra ca vayamA. vavattejobhAvavavRttitejAbhAvavanadAda tejobhAvavAnvahnimAnnavetisaM. zayaM hRdastejasvInavetisaMzayavAdayAtivyAptivAraNAya nacAvyApa. kaviSayatA yadapAvacchinnaviSayatAnirUpitayadpAvacchinnaviSayatAtvena nivezanIyA tathAca noktAtivyAptiritivAcyaM bhedatvAbhAvatvAdInA. makhaNDopAdhitve tAdAtmyena bhedalAdhyakahRdapakSakasthale bhedabhedavada. bhAvabhedavabRttyabhAvabhedayabhraMde svarUpatobhedatvabhedabhedakoTikamabhAva medavAnbhedAnavatisaMzayaM svarUpato'bhAvatvAbhAvabhedakoTikaM ido' bhAvonavatisaMzayazcAdAyAlivyAptivAraNAya tatsArthakyasambhavAta bheda. svAdInAM sakhaNDatvetu hRdapakSakatadyaktilAdhyakasthale tadyaktibhedavaddhaTa. bhedavaddhattighaTamedavaddhda'tivyAptibAdhyA // ___ athasAmAnAdhikaraNyasambandhena nizcayavaiziSTayanavAcyamapitu tAdAtmyeneva tathAsati saMzayAnyatvarUpanizcayatvamapi sakRdeva pravezya vastuto yadUpAvacchinnaviSayatAkatve sati yadUpAvacchinnaviSayakatva canizcayatvameva pravezanIya laadhvaat| yattvavyApakaviSayatAzanyatvani vezanasyAvazyakatAyAH prAgeva darzitatvenoktaviSayatAnirUpakatvadvayazAlinassamUhAlambanasyAvyApakaviSayatAzunyatvaviraheNa yadrUpamadhye cahnayabhAvavajjalavattvAdeH sanivezAsambhavaH na ca kizcidrapAvacchinna. viSayatvAvyApakaviSayatAzUnyatvameva vizeSaNamvAcyaM samUhAlambana syApi vahRyamAvavajjalavavRttijalavaddatvAvacchimAviSayitvAcyA pakaviSayatAzUnyatvasambhavativAcyaM hRdojalavajjAtimatkAlI. navahnimAn jalAdityatra tAzavahnayabhAvavajjalavadvRttijalavaddha de'tivyAptaH jalavAntAzavayabhAvavAlavAjAtimAnitisamU. hAlasvanaspAyuktaviziSTarUpAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSAyatAzU
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya niruktivivecanA nyatvavazvena yadrUpamadhye tAdRzavahnaya bhAvavajjala vastrAderghAriNAsambhavAditi tattuccham yadrUpAvacchinnaviSAyetvAvyApakaviSayatA zUnyajJAnayitva syaiva yadrUpAvacchinnaviSayitAvizeSaNatvApagamena samAnA kArakajJAnIyaviSayitayoraikyena vyApakaviSayitA zUnya pratyekajJAnayitvasya samUhA lambanajJAnIyaviSayatve sambhavAddoSavirahAt gaganAbhAvavadabhAvavaskAlInaghaTogaganavAnityatra gaganAbhAvavattAdRzaghaTe hetumatpakSaghAMTatAsAdhAraNye cAvyAptivAraNaM samAnAdhikaraNyasambandhena nizcayavi zeSaNatvapakSavadbodhyamiticenna yAdRzasthalavizeSe'vacchedakadharmadarza naviSayAlakSya viziSTaghaTaka bhAgadvayasya samUhAlambanajJAnaGkadApi na jA yate tatroktaviziSTe'tivyApteH adhyApakaviSayatA zUnya jJAnayitattadbhAgaviSayatAkatvasya pratyekAne viziSTazAne vAsattvAt tattadrUpasya padrUpapadena dhartumazakyatvAditi // nanu yadUpAvacchinnaviSayatAzAlinizcaya vaiziSTyannanivezyaM vahnayabhAvavajjalavadvRttijalavadUdhadatvAvacchinnaviSayatAyA yadUpAvacchinnaviSayatAzvena tAmupAdAyAtivyAptivAraNasambhavAdiniveza vahnayamA vavadUdhadAdAvasambhavApatteH gaganAbhAvavadbhaganAbhAvavatkAlIna ghaTe'vyAptyApattezca / etena jJAnavaiziSTyA vAkechanna pratibandhakatAnatiriktavRttitvaSibakSaNenAsambhavaityuktavivakSAnirduSTetinirastam uktabAdhajJA tatrA nasya nizcayaviziSTanizcayatvenaiva pratibandhakatvAbhyupagamena vyAptervArayitumazakyatvAt tajjJAnasya viziSTanizvayatvena pratibandhakatvapakSe'bhAvava cAhaza ghaTe'tivyAptereva prasaGgAt naca viziSTa. dvayAghaTitatvanivezepyuktAsambhavovyAptirativyAptirvetivAcyaM tadupA dAnavalAdeva prAkUpariHkRtapratibadhyatAviziSTajanyatAnavacchedaka. tvasya vakSyamANavizeSaNAntarasya ca viSayatAvizeSaNatvalAbhenokkadoSANAmuka vizeSaNa vaiyarthasya ca vaktumazakyatvAditi paramArthaH / yetu RjavaH tAnapyanu kiJciducyate yatra sthalavizeSe sAdhyAbhAvavatpakSAviSayakaM jJAnaM yadA yadotpadyate tadA jaLavaddhadAdiki cidvastuviSayakameva tADazavastuviSayakamApe jJAnaM bAdhaviSayakameva tajjJAnaJca kadAcidapi na bAghaghaTakasva ghaTakatattatpadArthamAtra viSaya jJAnakAlInaM tatrAvyAyApatteH yadrUpapadena alabaddhadatvasya dhAraNasambhavena tadrUpAvacchinnaviSayatA zUnyatvasya vAdhavAne virahAt vi *
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dara sAmAnyanirukivivecanA ziSyAvaTitatvaniveze rupadvayamadhye valayabhAvavadghaTatvajalapadhraH datvayordhAraNAsambhavAta cahnayabhAvavadghaTatvAvacchinnaviSayatAyAM vakSyamANatAdRzajanyatAnavacchedakatvAdivizeSaNavira hAt svAvacchinnaviSaya. svAvyApakaviSayatAzUnyavAhatvAditattaddharmAvacchinnaviSayatAkAnazcayaH kAlInatvasya jalavabhradatvAvacchinnaviSayatAkanizcaye viraheNa yadpamadhye vahnitvAderapi dhAraNAsambhavAta jalavadhradatvasyaivIbhayathopAdAnasya. rUpatvayodavivakSayA vAraNasambhavAt anyathA dvidhAnivezavaiphalyAt / naca yatkizidUpAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyatvapakSasyA. bhyarhitatvena tatra yadUpapadena vaddhitvasyApi dhAraNasambhavAt jalavaddha dAdiviSayakazAnasyaiva vahvayabhAvavadghaTatvAvacchinnaviSayatvAvyApa. kaviSayatAzunyatvAta vahnitvAvacchinnaviyayakatvAtivAcyam nizca yayorbhedasya vivakSitatvAt ekadA bAdhazAnadvayAbhAvasyaiva ca ka. lpanAt / yadvA kizcidapAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzunyasvantra nivezanIyamapitu yAdazarUpAvacchinAnuyogitAkapAptikAvacchedakatAkavi. SayitAsamAnAdhikaraNabhedapratiyogitAvacchedikA bhavati yArazarU. pAvacchinnAnuyogitAkaparyAptIyavizeSyatvAnavacchinnAvacchedakatAkaviSayitA tADazarUpAvacchinnAnuyogitAkaparardhAptikatArazAvacchedaka. tAkaviSayatAzunyatvameva tathAca jAtimatpakSakasthale jalavajAtimaravA vacchinnaviSayatAke jAtitvAdinA tattajjAtyavagAhizAne tadanyajA tijAtitvAdigatalamudAyatvAvacchinnAnuyogitAkapAptikAvaccheda katAkaviSayatAvadbhedasatvepi tAzasamudAyasvasya dhAraNAsambhavAda tadavacchinnAnuyogitAkaparyAptipratiyogyavacchedakatAyA jAtini. chAyA vizeSyatvAvacchinnatvAt jalatvasamavAyatvasaMyogatvajAtitva. gatasamudAyatvasya dhAraNasambhavepi tadavacchinnAnuyogitAkapApti kAvacchedakatAkatvasya jAtitvena tattajjAtyavagAhinikhilazAnI. yaviSayatAyAmeva sattvena tArazaviSayatAvanedasya tatrasatvAsambhavAt jalatvahadatvAdigatasamudAyatvasya dhAraNasammavepi tadava. cchinnAnuyogitAkapayyAptIyatArazAvacchedakatAkAviSayatvatvasya ja. lavAnDadaitijJAna eva sasvAti tadvAraNIyAyA vayabhAvavajjala. cahattijalavajjAtimatyativyApteAraNAditi /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA athaitAdRzasthalasvakAre jalavaddhrade'tivyAptiriti cet prakRtapakSa sAdhyahetvaghaTitabhinnatvasya yadrUpAvacchinnavizeSaNatvApagamAnAtivyAptirAtakecit / paraMtu vAdhaviSayakaM jJAnaM kadAcidUghaTakAlInaja. lavadUdhadaviSayakaM kadAcitpaTakAlIna jalavadbhadA mraSayakaJca tAdRza. jalabadudhradazAnamapi vAvaviSayaka mevAnyatsarve pUrvavat kalpanIyamityettAddazasthalapavAvyAptirvodhyA naca tatra ghaTakAlIna jalavaddhade'tivyAptiH viziSTAntarabAdha ghaTitatvAditi / etena vizeSyadala uktabhedanivezasyAvazyakatve eka viziSTazaghadi. tatva ghaTakaviziSTepi tadbhedo nivezyo'ptarvAraNalasmavAdityubhayatra gurutaraghATatatvathATatabheda nivezana gaurava dusthamapi nitarAnnirastam atrabhedanivezasya prayojanAbhAvAt / athavA yatrasthalavizeSe sAdhyavyApakAbhAvavazpakSa rUpabAghazAnatriya mato vAghAMze kiJcitpadArthadhiSayakameva jAyate'nyatsarva pUrvavattatra vAghe'vyAptiH vAghaviSayatAyAM lakSyatA. vacchedakagatalamudAyatvavRttitvaviraheNa vazyamANobhayAbhAvasya tAharAjanyatAnavacchedakatvasya vAsattvAt viziSTadvayAghaTitatvAnivezeca pUrvavadeva vAraNasambhavAditiprAhuH / 63 kecittu hetumatpakSaghaTitAsAdhAraNye'vyAptivAraNasya vizi TadvayAghaTitatvakalpe parasparasvAvacchinnaviSayatAzUnyatvanivezenai tAvataiva mbhavena va sambhavena tasyAvazyanivezanIyatayA gaganAbhAvavada bhAvavatkAlInaghaTAdipakSakagaganAdisAdhyakasthalIya vAghAdervAraNasa prativadhyatAviziSTajanyatAnavacchedakatvasya gurutarasya nanivezaH kAyyaM ekaviziSTAghaTitatvakalpe ca vahayabhAvavadUdhA dAdau jJAnavaiziSTyA vacchinnapratibandhakatva pravezAdevAvyAptivAra Nasambhavepi tArazaghaTapakSakasthalIyavAdhe'vyAptivAraNAya janya * tAnavacchedakatvasyAnantatAhazavAdyaviSayatAbhedasya vA nivezaH kAryaH evamasAdhAraNyavizeSAvyAptivAraNAya gurubhUtAnugatAsAdhAraNyatvaviziSTaviSayatAbhedsyAnantAsAdhAraNaviSayatAbhedasya vA pravezo. vidheya ityasminneva pakSe mahAgauravamiti / naca viziSTadvayAghaTitatvakalpe'bhAvavattAdazaghaTe nIlarUpAbhAvavatralAdAvativyAptivAraNAya teSAM bhedanivezasyAvazyakatayA kagauravamitivAcyam uktAlakSyaviSayakajJAnAnAM viziSTajJAnatvenaiva pratibandhakatAyAH samucitarakhena
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA tadviSayatAyA jJAnavaiziSTyAvacchinnaprativandhakatAvacchedakatvavirahe. jAtivyAptyA teSAMbhedanivezasyAtrApyavazyakaraNIyatvAt tAzavA. dhajJAnasyApi viziSTanizcayatvanaiva pratibandhakatayA tatrAvyAptivirahaNa tadviSayatAbhedanivezasyAnAvazyakatvepyanantAsAdhAraNyAviSayatAbhadanivezamyAvazyakaraNIyatayA gauravasya durvaartvaat|| yatvekaviziSTAghaTitatvakalpe yattvatattvayorananugatatayA vayabhA. vavajjalavaddhattijalabaddhdatvavahnayabhAvavajjalavakAlInajalavajrada. svAdAnantadhamAvacchinnaviSayatvAbhAvakUTasya nivezo viziSTavyAgha. Titatvakalpe ca tatsthAne vahnayabhAvavajjalavasvAvacchinnaviSayatAvi. ziSTajalavaddha itvAvacchinnaviSayatvAbhAvasyaikasyaiva niveza iti lAghavamiti tana prakRtAnumititvavyApakapratibadhyatAnirUpitazAnavaiziSTayAvacchinna pratibandha katAvRttyabhAvIyapratIyogitayA paramparAni. rUpitA yA nizcayaniSThAvacchadakatA tadviziraviSayatAzUnyatvarUpasyaiH kamyavAbhAvasya pravezAt gauravavirahAt vaiziSTayaJcaM svanirUpi. taparamparAvacchedakatAvatva svasamAnAdhikaraNAvyApakaviSayatAzUnya. svarUpAbhAvIyapratiyogitAnirUpittaparamparAvacchedakatAvatsvobhayasambandhena svaviziSTadharmAvacchinnatvasambandheneti / na ca sAmAnyAbhAvasyAsvIkAre uktanivezAsambhavAt kUTaniveza eva kAryastaroktamevagauravamitivAcyaM sAmAnyAbhAvAsvIkAre vahnayabhAvavajjalava svAvAcchannaviSayatAviziSTaviSayatvAmAvasyAbhAvAtU tasyApi tattadviSayatvAbhAvakUTaparyavasAyitvAt tasyaviziSTadharmAvacchinnavi. SayatvAbhAvakUTApakSagurutvena viparItagauravAt paramparAyAH saMsargaH tvAnabhyupagame nivezaduHkaratvasyApi tavaivaM prasaGgAditi vadanti / tadasat parasparasvAvacchinnaviSayatAzUnyatvanivezasyAlakSya bheda. nivezApAdakasyAnenirAkaraNoyatvAt asAdhAraNyAvyAptivArakA prakArAntarasya vakSyamANasyAtrApisambhavAditi // anumitipratibandhakatAnatiriktavRttIti prakRtapakSatAvacchedakAvacchinnadhi zepyatAnirUpitaprakRtasAdhyatAvacchedakAvacchinnaprakArakatve sati pra. kRtalAdhyatAvaccheda kAvacchinnanirUpitavyAptiviziSTaprakRtahetutAvacche da kAvacchinnaprakAratAkaprakRtapakSatAvacchedakAvacchinnavizeSyatAkAnumi titvavyApakaprativadhyatAnirUpita pratibandhakatAniSThavyApakatAnirUpa.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirUtivivecanA 25 kmityrthH| atrajJAnAdigocarecchAmprati viSayasyaiva prativandhakatayA jJAnamAtra evecchAnirUpita pratibandhakaravasatvena yadUpadvayamadhye valitva. hamatvAdergrahaNasambhavena sarvatrAsambhavApateH niruktaprativadhyatAnikA pitatvena pratibandhakatASizoSitA / naca zAnanirUpita pratibandhakataiva pravezyatAmuktaprativadhyatAnivezo vyartha icchAprativandhakatAyA vAra. NAditivAcyaM hRdatvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayaviziSTavahnayabhAva. svAvacchinnaviSayatAzAlinizcayepyabhAvarmikapratiyogitAsambandhena valayabhASavattAzAnanirUpitapratibandhakatAyAssatvena lakSaNAsambhavA. pattenaca prakRtAnumitiniSThaprativadhyatAnirUpitatvanivezopi sambha. vaduktika uktadoSAditi' tAzAnumitisvavyApakatvanivezaH tatrApi satyantAnupAdAne vahnayabhAvavajalavaddhRttijalavajrade'tivyAptiH sthA. tatprativadhyatAyAstAdRzAnumititvAvyApakatvAt ataeva pazatAvacche. dakasAdhyatAvacchedakayostatra nivezaH kRtaH yatkiJciddhavicchinna. vizeSyatva yatkiJciddharmAvacchinnaprakAratvayoHpraveze hadovAhimAn vaya. bhAvavajjalavadatti jalAbhAvavaTAdityatra tAdRzajalavadhrado vahimAn ghaTAbhAvavattahyaktimadattitadhyaktyabhAvAdityatra tAdRzatadyaktimadhra de cAvyAptyApatteH kizciddharmapadena ghaTatvamAdAya taddharmAvacchinnavi. zeyakavahiprakArakAnumiti taddharmAvacchinna prakAratAnirUpitahadaravA. vacchinnavizeSyatAzAlyanumitizcAdAya doSaghaTakaviziSTadvayanizcaya. pratibandhakatAnirUpitapratibadhyatAyAstAhazAnumititvavyApakatvasyo. papadAnasambhavAt vizeSyAniveze dhUmAbhAvavadvatitvavadayogolakasaMyo gavavRttyayogAlakasaMyogavaDahI vahudhabhAvadhajjalavaddhRttijalavaddhde ca hudodhUmavAn bahAratyatrAtivyAptiH syAditi tatrivezaH ta. trApi sAdhyatAvacchedakahetunAvacchedakapakSatAvacchedakAnAmuktadoSa. vAraNAyaiva pravezo bodhyaH yatkiJciddharmAvacchinnanirUpitavyAptyAdeH praveze gaganAbhAvavavRttisvavadabhAvavavRttitvavaskAlInadhUmavAn vahve. rityatra vyAbhicAre'jyAptiH syAt gaganatvAvacchinnanirUpitavyApti. viziSTarahitvAvacchinna prakArakagrahaprativadhyatAyA gaganatvAtmakaki. zciddharmAvacchinnanirUpitavyAptyavagAhitAzAnumititvavyApakatvasa. mbhavAdevamanyadapyam // nanu tArazAnumityavRtti yArazaviziSTaviSayakanizcayaviziSTayA9 sA0vi0
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirUtivivecanA vidhiSaviSayakanizcayatvaM tArazaviziSTayaviSayatAzUnyatvamevo. pAdemamalampratibandhakatAnatiriktavRttitvAntopAdAneneticena parvata. pakSakavahapabhAvagyApyasAdhyakaparvatIyavahapabhAvahetukasthale parvatIyava himatparvate'syAH parvatIyavAhitvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayaH viziSTavahimatparvatatvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayatvastha prakRtAnu. mityavRttitvAt prakRtapakSe prakRtalAdhyahetvavagAhijhAnasya tA. zanizcayAtmakasyAhAryatvanAnumititvavirahAt ayazca doSo ga. gamAbhAvavadabhAvavatkAlInaghaTo gaganavAnityatra bAdhe hetumarapakSagha. TitAsAdhAraNye cAvyAptidhAraNAya parasparasvAvacchinnaviSayatAzUnya svasya ghaTakatayA praveze bodhyo na cAnyathA prativadhyatAviziSTaja. nyatAnavacchedakatvasya viziSTavayaviSayatAvizeSaNatve ca valaya. dhikaraNavRtyabhAvanirUpitatvAmAvasyApyavatpratiyogitAkAlInajala. hetukaDdapakSakavAhitAdhyakasthale vahivyApakAbhAvavanade'vyAptiH vyApakAbhAvatvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayaviziSTavayadhikaraNadR. tyabhAvanirUpitatvavatpratiyogitAtvAvacchinnaviSayatAzAlinizcaya tvasya prakRtAnumityavRttitvAt tAdRzaviziSTadvayaviSayatayorjanya. tAnavacchedakatvAca baadhyaa| agre vakSyamANasyobhayAbhAvasya viziSTa dvayaviSayatAdhizaSaNatve ca hRdaH pratiyogitAsambandhena dhUmAbhAvavyA. pyavadabhAvakAlInatve sati pratiyogitAsambandhAvacchinnAbhAvA. bhAvavyApyavadabhAvakAlInatve sati vA vahnimAn dhUmAdityAdau dhUmA. bhAvavyApyavaddhade sAdhyAbhAvavadavRttitvarUpavyAptighaTitAyAM svarUpAsiddhAghadhyavyAptiHdhUmAbhAvatvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayaviziSTA. bhAvatvAvacchinnaviSayatAnizcayatvasya prakRtAnumityavRttitayA tA. zaviziSTadvayaviSayatAyAM dhUmAbhAvavyApyavaddhatvagatasamudAyatva. vRttitvaviraheNobhayAbhAghasyApi sattvAcca / ayazca doSo janyatAnava. cchedakatvasthAne svanirUpitajanakatAvacchedakatva svAvacchedakatvAnyatarasambandhena janyatAviziSTAnyatvavivakSaNe tatra na sambhavatyanya. thA kalpatrayepi bodhyH| atha tAhazAnumityamyavahitapUrvakSaNavRttijJAnAvRttitvanive. iyaM tAvatavoktadoSavAraNAditice vayabhAvavadhUmavarakA. lInavahnisAdhyakAmAvapakSakadhUmahetukasthale prAgukasvarUpAsi.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirUtivivecanA zAvaNyAtaH pratiyogitAsambandhena dhUmavanizcayottaramprakRtAnumityu. pAdAsambhavAdanumiteramAve valayavagAhitvAt yahnimattAbuddhazca prati bandhakasabhAvAditi / dhastutastu parvatapakSakavalayabhAvavyApyasAdhyasthale vahimasparvate va. yabhAvavajjalavatkAlInadhUmahetukahadapakSakavahnisAdhyakasthale ca jalavabhrade'tivyAptiH syAditi vizeSyadale prakRtAnumityavRtsitvasya prakR. tAnumityavyavahitapUrvakSaNavRttijJAnAvRttitvasya yadapAvacchinnaviSaya. tAzAlinizcayatve vivakSitumazakyatayA prakRtAnumititvavyApakapratibadhyatAnirUpita pratibandhakatvapravezasyAvazyakatayA vizeSyada. laghaTakaviziSTayAghaTitatvaghaTakapratibandhakatvaikyasyAvazyavivakSaNI. yatAyA agrevAcyatvAt dvidhA prakRtAnumititvamyApakaravasyApraviSTaspena tatprayojanAnusandhAnaM vAyasadazanAnusandhAnasamazIlameveti bodhym| atha prativandhakatAvacchedakaravaM svarUpalamvandharUpameva vAcyaM lA. ghavAta naca bahitvAvacchinnaviSayatAzAlinizvayaviziSTahadatvAvacchi. bhaviSayatAzAlinizcayatvAdeH vAdhAdipratibandhakatAvacchedakatvenAsa. mbhavApattiriti vAcyaM pratibandhakatAviziSTaviSayatAzUnyatvasya viva. kSitatvAta vaiziSTya svAvacchedakaviSayatAvacchedakadharmAvacchinatva. svanirUpitasAmAnAdhikaraNyasambandhAvacchinnAvacchedakatAvacchedaka viSayatAvacchedakadharmAvacchinnaviSayatAsAmAnAdhikaraNyAmayasamba. ndhena // vastutaHsvAvacchedakatva svanirUpitasAmAnAdhikaraNyasambandhAvacchinnAvacchedakatAvacchedakaviSayatAsAmAnAdhikaraNyobhayasambandhe. maiva vaiziSTayambAcyam tena vahitvahadatvAdyavacchinnaviSayatAyA zAna. vaiziSyAvacchinapratibandhakatAvacchedakatvepi nAsambhavaH // nacaivamapi vahivyApakIbhUtAbhAvapratiyogijalarUpAlAdhAraNye'vyAptiH tadaTakava. hitvajalatvAcavacchinnaviSayatAyA asAdhAraNyapratibandhakatAvaccheda. katvAditivAcyam / adhyApakaviSayatAzunyatrAnIyaviSayatvapava prativa. dhakatAvacchedakatvasya vivakSitatvAta tthaavidhvaahitvjlvaadynchin| viSayatAyAH pratibandhakatAnavacchedakatvAt eva prathamakalpopi samI. khIna para sapavaca yathAzrutapranthalabhyaH / naca saMkhyogavajjalapakSakaSa. hilAdhyakesaMyogena saMyogavajjalahetukasthale'sAdhAraNye'vyAptiH saM. yogavajalatvena ghaTAvagAhinassaMyogavanjalaM saMyogavajjalavadiyAnA
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68. sAmAnyanitivivecanA rakamAnasya saMyogavajjalatvAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnya tvAt saMyogavajjalavasvAvacchinnaviSayatvasyAvyApakatvepi tajzAne prakArAMze bhramAtmake virahAta yadUpapadena saMyogavajjalasvasya dhAraNasa.. mbhavAt dvitIyarUpamadhyeca vahnivyApakIbhUtAbhAvapratiyogisaMyogavajja. lasvasyaiva dhRtatvAditi vAcyaM yadUpAvacchinnaviSayatAnirUpitayadpAvacchinnaviSayatve'vyApakatvasya vivakSitatvAt / na ca svarUpeNa jalava.. jjalaM svarUpavajalavajjalakAlInavahimAna svarUpavajjalAdipatrAsA. dhAraNye'vyAptiH jalavajjalaM svarUpavajjalavadittivAne svarUpavajjalava. jjalatvAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyatvasyoktasyApi satvena yadpapadena svarUpavajalavajjalatvasya dhAraNasambhavAditivAcyaM yAhaza. kapAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkaviSayatAnirUpita. yAhazasamudAyatvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkaviSa yatvasyAvyApakatvena vivakSitatvAt viziSTapakSatAvacchedakasya prakRte. prasiddhatvepi jalatvajalasvarUpajalatvagatasamudAyatvasya prasiddhatvena tasya svarUpavasvajalatvagatasamudAyatvasya ca yAzarUpapadenopAdAna. sambhavenokzAne tAdRzarUpAvacchinnAnuyAgitAkaparyAptikAvacchedakatAkaviSayatAnirUpitatAdazarUpAvacchinnAnuyogitAkapayyAptikAbacchedakatAkaviSayatAzUnyatvavirahAt // vakSyamANaparasparasvAvacchi. viSayatAzunyajJAnIyatvasya yadapAvacchinnaviSayatAdvaye'trApi vize. SaNatvenopAdAne naitadoSAvakAza ityapi kazcit // __yasa rUpavRttitvopAdAnapakSe'byApakaviSayatAzUnyatvanivezasyAprayo. janatvena svarUpasambandharUpAvacchedakatvapraveze doSaikadezaviSayatAmA. dAya sarvatrAsambhavo'natiriktavRttitvamanivezyAvyApakaviSayatAzunya. svayasya niveze ca viparItameva gauravamiti tattuccham tadrUpAvacchinnavi. Sayatve'sAdhAraNyaviSayatAbhedasya svaghaTakAvaSayatAvyAvRttasya prati. vadhyatAviziSTajanyatAviziSTAnyatvasya cAvazyavivakSaNIyasyAtrApi viSakSaNe doSasyAsambhavAt viziSTadvayAghaTitatvasyai kaviziSTAghaTita. svaparyavasitatve yadapAvacchinnaviSayatAsAmAnye pratibandhakatAvacche. dakatvasya vivakSayApyuktAsambhavavAraNasambhavAt asAdhAraNyaviSaya. tAbhedasyaikadezaviSayatAvyAvRttasyAniveze janyatAvacchedakatvasyaika. dezasAdhAraNyapratIkSAyA akRtatvepi ca nksstiH||
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanitivivecanA atra nIlotpalavAnhado raktadaNDavAnityatra dhAdhe'vyAptiH samAnaviSayakAnumitimprati lamAnaviSayakapratyakSasAmagradhAH pratibandhaka tvena tasyAzca vizeSaNatAvacchedakaprakArakazAnatvena nIlotpalatvA. vacchinnaviSayakajJAnasya raktadaNDatvAvacchinna prakArakazAnasya ca niviSTatayA tattadpAvacchinnaviSayatAyAH svarUpasambandharUpa. prakRtAnumitiprativandhakatAvacchedakatve yadUpapadena tAzarUpadvayasya grAhyatayA bAdhavAne tattadrUpAvacchinnaviSayatAzUnyatvavirahAt evaM hRdaH kRtasAdhyatAvadiSTa sAdhanatAvatpAkakAlInavADhamAn ja lAdityatrApyanyAptiH cikIrSAsAmapraghA viziSTabuddhimprati prati bandhakatayA tasyAM kRtisAdhyatAvatpAkatvAvacchinnaviSayavAnasye STasAdhanatAvatpAkaviSayamAnasya cAntarbhUtatayA tAdRzapAkatva rUpadharmadvayasya yadrapapadagrAhyatvena tattadpAvacchinnaviSayatAzunya. tvasyAsAdhAraNyakSAne virahAt / yadicoktasthaladvaye viziSyecchAte janakatvAnurodhena viziSya pratibadhyapratibandhakamAvasya vaktavyatvena tatra prakRtAnumitimprati pratyakSasAmagrathAzcikIrSAsAmagravAzca pratiba. ndhakatve sAmagrIkoTau tArazanizcayadvayapravezasyAnAvazyakatvAt a. numitisAmagrayA Avazyakatvena tasyAzca tadughaTitatvAneyamAttada. bhAvadazAyAmanumityanutpatteriSTatayA tadatiriktapratyakSAdisAmagrIdazA. yAmanumityanupapatterayogAtra doSasambhava ityucyate tadApi dovahnimAnkRtisAdhyatAvadiSTasAdhanatAvatpAkakAlInajalAdityatrAsAdhArajye'vyAptiH tatra idatvAvacchinnavizeSyatAnirUpitavAhitvAvacchinnapra. kAratAzAlyanumitisAmagrayAzcikIrSAsAmagrIghaTakakRtisAdhyatAvatpA. kAdinizcayAghaTitatvena tAdRzAnumitimprati cikIrSAsAmagrayA: pratibandhakatAyAM sAmagrIkoTau niruktanizcayapravezasyAvazyakatvAt sAmagrItvakaviziSTAparatvameveti tadvacchinnaprativandhakatAnirUpi. tasAmAnAdhikaraNyasambandhAvacchinnAvacchedakatvasya prasidisambha vAditi nivezanIyamevAnatiriktavRttitvaM tathAsati tAhazanizcayaH svavati phalecchAvigamakAlInanizcaye sAmagrIpratibandhakatAviraheNa kRtilAdhyatAvatpAkatvAdeyarapadenopAdAnAsambhavena nAvyAptisambhava itikecit tadapyasat vizeSyadalaghaTakaviziSdayAghaTitatvaghaTakaprati
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. sAmAnyanivivivecano bandhakatvayorakyastha vakSyamANatvena sAmagrIpratibandhakatAmAdAya do. SasyAsambhavAt tadanugamazca prakRtAnumitipratibandhakatAviziSTani. zcayaniSThAvacchedakatAnirUpitaviSayatvaniSThAvacchedakatAnirUpitAva. mitratvasamvandhAvacchinnAvacchedakatAvadUpavatvaM samudAyArthaH vaizi. pTyaca svavRtyabhAvIyapratiyogitayAparasparAmirUpitatvasahitena svAbhAvadhatvasambandhena svaniSThaprakAratAnirUpitavizeSyatvAbhAvavaniSThatva. sambandhena vA svAbhAvapratiyogisvaM svaniSThaprakArasvaJca svaviziSTa viSayatAvatvasambandhAdhacchinnambodhyaM vaiziSTyazca prathamAbhihitAnu. gamaghaTakapratibandhakatAvaiziSTyAniyAmakasambandhAbhyAmeva bodhyam eva. avAdhAdipratibandhakatAyA: svaviziSTaviSayatAvatvasambandhasya vya. dhikaraNatvena nakApikSatiH uktavizeSyatvAbhAvavaniSThatvasya saMsargA. nudhAvanAhatyaniyAmakasyAbhAvapratiyogitAnavacchedakatvepi nakSa. tiH vizeSyatvAbhAvazca pramIyavizeSyatApratiyogika svarUpasamba gdhAvacchinnapratiyogitAkobodhyaH nanvekarUpeNa pratibandhakatvasyaiva vahnivyApakIbhUtAbhAvapratiyogijalaM jalavAnhadaH vahivyApakIbhUtAbhA. vapratiyogizevAlaM zaivAlavAnhada ityAdinizcayAnAM lAghavena vaktavya. svAt idaH zaivAlabaddhadakAlInavAhamAna jalAdityatrAsAdhAraNye'vyA. tiH tAhazavahivyApakIbhUtAbhAvapratiyogijalatvAvacchinnaviSayatAyA avyApakaviSayatAzUnyajJAnIyAyA iva zaivAlavabhradatvAvacchinnaviSayatAyAstAhazyA ekasyAmeva pratibandhakatAyAmavacchedakatvAt naca pratibandhakatAvacchedakasyAnugatasyAbhAvanikarUpeNapratibandhakasvami. tivAcyaM nizcayaviziSTanizcayatvasyaiva sAdRzatvAt vaiziSTya sva. sAmAnAdhikaraNya svIyatAhazavahnivyApakIbhUtAbhAvapratiyogisvapra. kAratAviziprakAratAnirUpitahadatvAvacchinnavizeSyatAkatvobhayasa. mbandhena prakAratAvaiziSTyA svAkSayapratiyogitAvacchedakasambandhAmacchinnatvasvanirUpitabizeSyatAvacchedakadharmAvacchinnatyobhayasamba. ndhena naca parasparasthAvacchinnaviSayatAzunyamAnayatvasya tadubhayavi. SayatAyAM pratibandhakatAvacchedikAyAnna sambhava itivAcyaM hetumatpa. kSaghaTitAsAdhAraNyAvyAptivAraNAya asAdhAraNyapratibandhakatAtiri. kavRtitvasya vizeSaNatvapakSe tadvizeSaNasya prayojanaviraheNa doSApA. vakatvasya vakSyamANatvena ca parityAjyasvAt /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA yastu tArazalimattAbuddhimprati vAhinyApakAbhAvapratiyogitvena vahnisAmAnyAbhAvavyatirekanyAptyAtmakena viziSTajalabuddharapi jalaya. dudhadanizcayakAlInAyAH pratibandhakatvasyAnubhavikatayA zaivAlava. dudhadatvaniSThAvacchedakatAbhitravadvitvaniSThAvacchedakatAbhitrAvacchedaka. svAnirUpitaviSayatAtvena vahriviSayatAyAssaMsargaghaTakatAmupagamya ta syApyekapratibandhakatvopapAdame vahnivyApakIbhUtAbhAvapratiyogijalatvAvacchinnaviSayatvazaivAlava datvAvacchinnaviSayatvayoH paraspa. rasvAvacchinnaviSayatAzunyAvyApakaviSayatAzUnyajJAnIyayorapi prati. bandhakatAvacchedakatvasyApisambhava iti / _ tadasat viziSTavahivyApakatAyAH zuddhavahivyApakatAyAdha bhitrasvena tattaviziSTAbhAvapratiyogijalajhAnIyayorviziSTaviSayatvayorava. cchedakatvasyaikasmin viziSTajalatve'sambhavAt tatsambhava evacoktarI. terakSuNNatvAditicenna aprAmANyavAnottejakatvAnurodhenaikarUpeNa pra. tibandhakatvAsambhavasya pUrvamevoktatvAt , viziSTadvayAghaTitatvanive. zasyaikarUpeNa pratibandhakatvAbhAvapakSIyatAyA eva vAcyatvAza ekarUpeNa pratibandhakatvopagame dvitIyakSaNAvacchinnadhvaMsovAcyatvatvavAndhAcyatvatvavyApakIbhUtAbhAvapratiyogipratiyogitvakAlInadvitIya kSaNAvacchinnadhvaMsAdityatra vAcyatvasvavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitA. izadhvaMsarUpAsAdhAraNye'nyAH vAcyatvatvavyApakIbhUtAbhAvapratiyo. gipratiyogitAtvAvacchijaviSayatvapratiyogitvavadvitIyakSaNAvacchinna bhavaMsatvAvacchinnaviSayatvayoH parasparasvAvacchinnaviSayatAzunyajJAnI. yatvapratibandhakatAtiriktavRttitvAjamyatAviziSTAnyatvapazyamANo. bhayAbhAvavatvAsAdhAraNyAviSayatAmitratvAdInAmmadhye yasya syAdupA. deyatA tasya sarvasya satra sasthAt tadekataranirUpakanizcayavizidhAparanirUpakanizcayatvasya prakRtAnumitipratibandhakatAnatiriktavRtti. svaacc| naca pRthakpratibandhakatvepi pakSadharmikahetumattvagrahAsAdhAraNyapra. hayoratiriktapratibandhakatve mAnAbhAvaH vAcyatvatvabyApakIbhUtAbhAva. pratiyogitvena pratiyogisvagrahasya pratiyogitvavattayA ca dvitIyakSa. NAvacchinnadhvaMsagrahasya ca parasparaviziSTatvena klaptapratibandhakatAkA sya tatrasattayA tenaiva pratibandhakakRtyasya kAryAnutpAdasya nirvAhAta
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA tathAca tavasAdhAraNyAvyAleritvena tadvAraNAya vizeSaNakimapi. vaktavyaM tasyAlasyatvamvA tacca prativandhakataikyapakSepi samAnami. tivAcyaM tadvizeSaNasyAsAdhAraNyaghaTakaviSayatAbhedarUpasyaiva vaktA vyatayA satyapi pratibandhakataikye svarUpasambandharUpAvacchadakatvapakSa. pi doSAsambhavAdalakSyatvAGgIkArasyApyubhayauva samAnatvAt / kiJca pratiyogitvasya vizeSaNAntarAnavacchinne dvitIyakSaNAvacchinnadhva se pa. kSabhUte prakArasvavirahAt tArazapakSadhammikasAdhyavattAbuddhau pakSatAvauchedakaLyApakatvAnavagAhinyAM pakSatAvacchedakAghaTakadharmAvacchinnatA. dRzapakSavizeSyakasya sAdhyavatAviruddhatvena gRhItadharmaprakArakasya sAdhyAbhAvaprakArakasyavA zAnastha pratibandhakatvAnanubhavAva parvatatva vyApakatAnavagAhini parvatovahnimAnitijJAna nIlaparvatovalayabhAvavA. nitijJAnasyeva dvitIyakSaNAvacchinnaparvatovahimAnitikSAne dvitIya. kSaNAvacchinnanIlaparvato vahnayabhAvavAnitimAnasyApi pratibandhakatvanna keSAmapyabhimatam evaJcAlAdhAraNyapratibandhakatAyAH prakRtAnumitiH pratibandhakepi vAyatvatvavyApakIbhUtAbhAvapratiyogipratiyogitvanizcaya kAlIne svAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyapratiyogitvavAti tIyakSaNAvacchinnadhvaMsatvAvacchinnaviSayakakSAne viraheNa yadrupamadhye tADazapratiyogitAtvatArazadhvaMsatvayoH pravezAsambhavAt vinaiva vizeSaNaprakSepAlakSyatvAbhyupagamau prtibndhktaabhedyksse'vyaatersmbhvH| . . yadicoktarItyA pratibandhakatvamAnubhavika dezakAlAdimitAva. cchedakasthale vizeSaguNAbhAvavAn dvitIyakSaNAvacchinnaghaTo guNasAmA. nyAbhAvavAnityatra guNavahinIyakSaNAvacchinnaghaTarUpavAdhaghaTitAsi. dvau doSapratipAdakagranthAbhimatazca tadApi tAdRzapratiyogitbakAlI. navAcyatvatvasAdhyakoktapakSakadvitIyakSaNAvacchinnadhvaMsahetukasthale'sA dhAraNye'nyaptirduruddharaiva / naca tatrAmAdhAraNyanizcayasya pRthakpratiba FdhakatvAsambhavaH, vAcyatvatvasAmAnyAbhAve'vyApyavRttitvaprahe tAha zAbhAvanirUpitavyatirekavyAptyAtmakazuddhavAvyatvatvavyApakIbhUtA. bhAvapratiyogitvaviziSTajJAnastha pratibandhakatvAsambhavAt vizeSA bhAva cAvyApyavRttitvagrahAbhAvena, vizeSAbhAvanirUpitavyAptiprakAra. kanizcayaviziSTatumattAnizcayatvana: pratibandhakatvasyAvazyakatvAt sAmAnyanirUpitavyApakatvavizeSanirUpitavyApakatvAvagAhigrahayore
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA 71 karUpeNa pratibandhakatvaJca prAgeva ! hupapAditam atra pratiyogitvaM hetutvaFu svaparthyApta pratiyogitAzrayavAcyatvavattva svarUpAnyatarasambandhAvacchinnambodhyaM tena pratiyogitvasya vAcyatvatvavyApakIbhUtAbhAvaprati yogitvanirvANa doSaghaTakatva nirvAhaH / kAlavizeSasya pakSatAvacchedakatayopAdAnAt dhvaMsatvAvacchedena tAdRzavAcyatvatvasAdhyakasthalepi prakR tAnumititvavyApaka sAmAnAdhikaraNyena buddhitvAvacchinnapratibadhyatAnirUpitAsAdhAraNyapratibandhakatAmAdAya na doSAsambhavaH anyathA vyApakatvAghaTita sambandhena pratiyogitvavaddhuMsatvenAvacchinnaviSayatva syApratibandhakajJAnasAdhAraNatvena yadrUpapadena tasya dhAraNAsambhavAt zuddhapratiyogitvaniSTavyApakatAghaTitasambandhena pratiyogitvavasasvAvacchinnaviSayatAzUnyatvasyAsAdhAraNyajJAne satvAt viziSTaprati* yogitvaniSTha vyApakatAghaTita sambandhena pratiyogitvadarddhasatvAvacchi naviSayatAyAzca parasparasvAvacchinnaviSayatA zunyajJAnIyatvAvirahAtatpakSe doSonasyAditi / idaJca tatpakSe doSasampattaya eva asAdhAraNya - viSayatvAdibhedanivezapakSeca nopAdeyamevetibodhyam / yadica sAmAnya vyApakatvAvagAhi vizeSavyApakatvAvagAhita thAvidhanizcayayorekarUpeNa pratibandhakatve vizeSasyAnantatayA bini gamakAbhAvena tattadvizeSavyApakatAvagAhinizcaya sAmAnyavyApakatvAvagAhinizcayayorekarUpeNa pratibandhakatvasya vAcyatayA tatsampattyartha taptadvizeSaNaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitatvena vyApa katAghaTakAdhikaraNavizeSaNaniSThaviSayatAyA iva sAmAnyAbhAvadharmikA vyApyavRtitvajJAnAbhAvasyApi pratibandhakatAvacchedakatvambAcya misya nekapratibandhakatAvacchedakatva tatsambandhayoH tatra tatra kalpanApekSayA lAghavena sAmAnyadharmaniSThAvacchedakatAnirUpitatvamAtravizeSita prakA ratAkabuddhitvAvacchinnamprati sAmAnyavyApakatvAvagAhitathAvidhani zcayasyaikameva pratibandhakatvaGkalpanIyamityucyate tadA vAcyatvatvavyApaMkIbhUtAbhAvapratiyogipratiyogitva kAlInadvitIyakSaNAvacchinnadhvaM. sahetukasthala eva prAgukkAvyAptirbodhyA asAdhAraNyajJAnasya pRthakpratibandhakatA ca vAcyatvazvavati pratiyogitvAbhAvo'vyApyavRttirisyavyApyavRttizvazAnkAle vAcyatvatvavyApakIbhUtAbhAvapratiyogiprati10 sA0 vi0
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyAnaruktivivecanA yogitvaprakAratAzAlinizcayaviziSTapratiyogitvakArakajJAnatvena pra. tibandhakatvAsambhavAt tatpratibandhakatAyAmuktAvyApyavRttitvagrahaH syApyuttejakatvAt taDazAvyApyavRttitve pratisahite vAcyatvatvava. vRtterapi pratiyogitvasyAbhAva vAcyatvatvavyApakatAyAH kapisaMyo. gavavRttaH kapivibhAgasyAbhAve kapisaMyogAvyApakatAyA iva gRhI. tatvena vAcyatvatvatAhazapratiyogitvayorvirodhabhaGgAt yatra yatra kapisaM. yogastatra kapivibhAgAbhAva ityantAnAM vyatirekaniyamadarzanAta kapisayogAbhAvanirUpitavyAtirakavyAptaH saddhatI kapivibhAga upa. pAdanIyatayA tadanuguNavyatirekavyAptighaTakavizeSaNasya vAcyatvA. ta sAdhyasAdhanabhedena bhedsviikaaraavaatiprsnggvighaadvodhyaa| - atha yadi kevalAnvayisAdhyakasthalabadetasyApi na vyatirekavyA. tilakSaNalakSyatetyanyADazavyatirekavyAptinopapAdanIyA tathAsati prAguktAvyApyavRttitvagrahasyottejakatAyAmmAnAbhAvAnoktarItyApi doSasambhava .iti vibhAvyate tadA taddhvasatadbhadobhayapakSakavahitvasAdhyake vahnipratiyAgikatvasvavRttivAcyatvavattvasambandhena bahi. svavyApakIbhUtAbhAvapratiyogipratiyogatvakAlInatadhvaMsahato vaddhiH svavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitAhazatadhvaMse'vyAptirAkalanIyA a. a ca tavasatabhraMdobhayatvAvacchinnavizeSyatAnirUpitavahnitva. prakAratAzAlibuddhitvAvacchinnaM prati vahisvavyApakIbhUtAbhAvaprati. yogyakhiladharmazAnAnAM tadRddhvaMsatadhradobhayavizeSyakeNa taddhvaMsavizeSyakeNa tadbhadevizeSyakepa ca tattaddharmaprakArazAnena vizi. STAnAmakarUpeNaiva pratibandhakatvambAcyaM taddhdatvaniSThAvacchedakatAbhipratadhvaMsatvaniSThAvacchedakatAbhinnobhayatvaniSThAvacchedakatAbhinnAva cchedakatvAnirUpitAvacchinnavizeSyatAtvenaikarUpeNa tArazasakalavi. zeSyatvopAdAnasambhavAt nacAnugamanamvyartham tabhraMdatvAvacchinnavi. zeSyakabuddhitvena kizciApadArthavizeSitAvizoSitatadhradavizeSyaka. sakalajJAnamprati lAghavena tabhraMdatvAtiriktadharmAnavacchinnavizeSyatA. kanizcayatvena pratibandhakatAyAstaddhdadhAtiriktadharmAnavacchinnavize pyatAzAlibuddhitvAvacchinnamprati taddhdatvAvacchinnavizeSyatAzA. linizcayatvena kiJcitpadArthavizeSatAvizeSitatadhradatvAvacchinnavize.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA pyatAkasakalanizcayAnAM lAghavena pratibandhakatvAntarasya caklaptatayA. tAvataiva pratyekadharmikabuddhaH pratibandhakatvanirvAhAdaikyakaraNAyAnirU. pitatvena vizeSyatvopAdAnastha gauravamAtrasampAdakatvAditivAcyaM ta. dbhadata<
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 sAmAnyaniruktivivecanA kAvacchinnasyaiva vAcyatayA hetutAvacchedakAvazitvAvizeSitapra' tiyogitvaprakAraka grahasyApratibandhakatayA pratiyogitvaprakAratAyA he. tutAvacchedakAvacchinnatvAvacchinatvenaiva pravezanIyatvAbhaikarUpeNa prati vandhakatvasyaiva sambhava iti tana svIyasAdhyavyApakIbhUtAbhAvaprati yogitva prakAratAviziSTaprakAratAkavizeSyatAvizeSanirUpitatvasyaivavaiziSTyaM svanirUpitatvasvani nizcaya vaiziSTya ghaTakatayopAdAnAt 4 rUpitAvacchinnatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAvaddharmAvacchinnatvobhaya sambandhena svaviziSTavizeSyatAvacchedakadharmAvicchinnatvasva nirUpitA vacchinnasvasambandhAvacchinnAvacchedakatA vatsambandhAvacchinnatSobhayasa mbandhena bodhyam // samu. atha pratibandhataikyasya vRttyaniyAmakasambandhe pratiyogitAvacchedaka tvaM vizeSarUpeNa saMsargatvaM vA svIkRtyopapAditatvena tayorabhAve pratibandhakataikyamevAdaraNIyam tatra ca tAdRzaprativadhyatAviziSTanizcaya niSThAvacchedakatAnirUpita paramparAvacchedakatAvadrUpavasvaM dAyArthaH vaiziSThyazca nirUpita pratibandhakatAvRttyabhAvIya pratiyogi* tayA paramparAnirUpitatvasvAvacchedakA vaSayatvAvacchinnapratibadhyatAnirUpita pratibandhakatAviziSTaviSayatAzUnya vRttitvobhayasambandhena ni. zrayaniSThAvacchedakatA vaiziSTyazca pUrvavadrodhyam evaJca vAghAdiprativa dhyatAvaccheda kI bhUtadharmAvacchinnaprativadhyatAnirUpitAnavaiziSTyAva chinnapratibandhakatvasya prasiddhatvAna kSatiH tathAsati hado vahnimAn kRtisAdhyatAvadiSTasAdhanatAvatpAkakAlInajalAdityatra prAgukAvyAtissusthireva pUrvapakSe / yattu jJAnasAmAnyaM pratyevecchA sAmagyA virodhitayA na tatprativadhyatAvacchedakambiSayatvamiti nAvyAptiriti tanna icchAsAmagnyAmicchotejakatvAnurodhena prativadhyatAvacchedakatayA viSayatvopAdAnasyAvazyakatvAt prativadhyatAyAmicchottejakatApakSo hi satpratipakSe bhaTTAcA yryeNa nigUDhandUSito'smAbhizca vyutpattivAda gUDhArthatatvAloke saca doSaH spaSTIkRta iti cenna pratiSadhyatAvacchedakatApayatyAdhikaraNadharmaparyAptAvacchedakatAkatvasya vivakSitatvAt icchAsAmaprapritivadhya. tAyAstattadviSayakapratyakSavizeSatvAnumititvazAbdatvAdyavacchinnatvAt viparItanizcayanirUpita pratiSadhyatAyAzca pratyakSavizeSatva pratyakSAnyavi
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA ziSTabuddhivAdyavacchinnatvAt prakRtAnumititvavyApikAyA pratyakSAnya viziSTabuddhitvAvacchinnAyara asAdhAraNyAnizcayanirUpitaprativadhyatA. yA avacchedakatApayyAptyAdhikaraNadharmapAptAvacchedakatAkatvasye. cchAsAmagrIprativadhyatAyAmbirahAdacyAptyasambhavAt avazyaviva. kSaNIyatayAsAdhAraNyaviSayatAbhitratvasyAsAdhAraNyaghaTakaviSayatA. bhijJatvarUpasya vA vivakSitatvAduktadoSasyAsambhavAditiceta / ___ atrocyate gaganAbhAbavatkAlInaghaTo gaganavAnityatrAbhAvavattAha. zaghaTe'tidhyAptiH tAdRzaghaTajJAnasya viziSTabuddhitvena prativandhakatvenA bhAvavasAhazaghaTatvAvacchinnaviSayatAyA zAnavaziSTyapachisaprati. vandhakatAvacchedakatvAsambhavena yadapapadena tAzaghaTatvasya dhAraNA. sambhavAt, yadi zAnavaiziSTyAvacchinnaprativandhakatAna nivezyate tadA yadapavRttiviSayatAnivezapakSe'sAdhAraNyAviSayatAbhinnatvasahitasyo. ktajanyatAviziSTAnyatvasya vakSyamANobhayAbhAvasya vA vivakSAyAmapi. hado bahimAnityatra vahnivyApakIbhUtAbhAvavadarUpavAdhe vahitvagatakatvaMha. datvagataikatvacAdAyAvyatiH evaM kizcidrUpAvacchinnaviSayatvAvyApaka viSayatAzUnyatvanivezapakSepi yadUpAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSaya tAzUnyatvanivezapakSapi sAdhyavyApakAbhAvaviSayakaMpakSaviSayakaca zA naM yatra sthale niyamenaiva tAdRzAbhAvapakSobhayaviSayakameva tatra sA. bhyabyApakAbhAvavatpakSarUpavAdhe'vyAptaH, sAdhyavyApakAbhAvatvapakSatAva rucchedekayoryaspadAthatvasambhavAt pakSAMze sAdhyavyApakAbhAvatvena padA. rthAntarAvagAhijJAnasya tattadUpAvacchinnaviyayatvAvyApakaviSayatAzU. nyatayA tadIyatattadpAvacchinnaviSayatvasya svarUpasamvandharUpaprativa. gdhakatAvacchedakatvasambhavAt anatiriktavRttitvasya nivezeca tattadrUpA. vacchinnaviSayatAzAlilamuhAlambane pratibandhakatAviraheNa tattaTUpa. sya yaspadArthatvasyAsambhavAnAvyAptiH evamevarItyA sAdhAraNyapi sthalavizeSe'vyAptirvakSyamANA'trApi vodhyaa| vishissttdvyaaghttittvsyai| kaviziSTAghaTitaravapayyevasAyitvapakSepi yatra sthale sAdhyavyApakIbhUtA bhAvapratiyogihetuviSayakaM jJAnAniyamato hetumatpakSakaviSayakameva. tatra hetumatpakSaviSayatAsAmAnyasyevAsAdhAraNyaghaTakaviSayatA. minasyAsAdhAraNyapratibandhakatAvacchedakatayA taviSayatAzunyatva. syAsAdhAraNyazAne virahAta asAdhAraNye 'vyAptiA, anatirikta.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA vRttivizeSa, pratibandhakatA zUnyapi hetumatpakSaviSayaka nirzvayatva' satvena yatpadena hetumatpakSatAvacchedakasyopAdAnAsambhavAnnAvyAptiH // vastutastu jJAnavaiziSTyA vacchinnapratibandhakatvasyApraveze yadrUpAcacchinnaviSayatAzAlinizcaya vaiziSTyasyopalakSaNatayaiva pravezena tatra prativandhakatAvacchedakatvasya lakSaNAghaTakatayA janyatAnavacchedakatvapakSa sthApi dUSyatayA zaivAlavajalapakSakajalAbhAva sAdhya ke vAMdhe'vyAptiHzaivAlatvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayaviziSTazaivAlavajalatvAba 78 cchinnaviSayatAzAlinizcayatvasya prativandhakatAnirUpitasvarUpasamba sdharUpAvacchedakatA vatvAt zaivAlavajalatvAvacchinnaviSayatvAvyApa kaviSayattAzUnyatvasya zaivAlavajjalatvAvacchinnaviSayatAzAlini zaivA: lavajjalavizeSya ke jalatvena vastvantaraprakAra kezAne pratibandhakatAvati satvAt niruktarUpadvayAvacchinnaviSayatAdvayasyAsAdhAraNaghaTakaviSayatAbhinnatvAt vakSyamANobhayAbhAvavatvAzca tadubhayazUnyatvasya vAghajJAne virahAt uktAvyAptivAraNopAyasyAnitiriktavRttitvAllaghubhUtasyAsasvAditi / yadAtu hetumatpakSaghaTatAsAdhAraNye doSasyAnyathaiva vAraNaM. vakSyate natvasAdhAraNyaghaTakaviSayatAbhinnatvanivezamAlamvya tadA hradojalakAlInavahnimAJjalAdityatrA lAdhAraNye'pyavyAptiH jalatvAvacchi traviSayatAzAlinizcayaviziSTatAdRzavahnivyApakIbhUtAbhAvapratiyogi tAtvAvacchkiviSayatAzAlinizcayatvasya pratibandhakatAvacchedaka svAt tAdRzapratiyogitAtvAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatA zUnyatva. sya tAdRzapratiyogitAtvAvacchinnaviSayatAke tAdRzapratiyogitAtvena ghaTAdiprakArakajalavizeSya ke pratibandhakajJAne sasvAt svAvacchinnaca doSonveSTavya evaM yadrUpavRttitvanivezapakSe, kiJciddharmAvacchinnaviSayatvA vyApaka viSayatAzUnyatvapakSe ca vAdhAdAvasambhava, evaM bodhyaH ityeSAdimityuparamyate // viSayatvAvyApakaviSayatAzUnyatvaparikAre nanu gaganavadabhAvo gaganAbhAvavadvahnapAdhikaraNanirUpitavRttitvakA lInavahnimAmjalAdityatrAsAdhAraNye 'vyAptiH prakRtAnumititvavyApakagaganatvAvacchinna prakAratAnirUpitAbhAvatvAvacchnnivizeSyatA zAli buddhitvAvacchinnaprativadhyatAnirUpita pratibandhakatAyA gaganAbhAvavat tArazavRttitvavatvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayAvaziSTatAzavRti
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA tvavadabhAvatvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayatvavyApakatayA'sAdhAra dalaghaTaka Nyanizvaye tAdRzaviziSTadvayaviSayatA zUnyatvAverahAditicetra vizeSyaviziSTadvayAghATeta svaghaTaka pratibandhaktatayeoraikyasyavivakSi tatvAt tathAsati tAdRzapratibandhakatAviziSTarUpavatvaM samuditalakSa NArthaH vaiziSTayazca svaviziSTanizcayaniSThAcchedakatAnirUpitAve. payitvaniSThAvacchedakatAnirUpitanirUpakatAneiSThAvacchedakatAnirU pitAvacchinnatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAvatvasambandhena sva. vaiziSTyaJca svavRtya bhAcAyapratiyAgitayA paramparAnirUpitatvagha. Titena svAbhAva sAmAnAdhikaraNyaghaTitena cobhayasambandhena / svAbhA vazca svavRtyabhAvIya pratiyogitAnirUpita paramparIyanizcaya niSThAvacche. dakatAvaviziSTaviSayatAvatvasambandhena avacchedakatA vaiziSTyaca svanirUpitAvacchedakatAvAdvaSyatAvacchedakAvacchinnatva svanirupitasAmAnAdhikaraNyasamvandhAvadvizvanizcayaniSThAvacchedakatA nirUpitAvacchedakatAvadviSayatAvacchedakatA vAcchannaviSayatA lAmAnAdhikararaNyobhayasambandhena evazva vAghaprativandhakatAyA nizcayaviziSTAvezi nizrayatvAvyApakatvepi na kSatiH / yadvA prativadhyatAviziSTarUpavattvameva samudAyArthovAcyaH vaizi STyaca svanirUpita pratibandhakatAvRtyabhAvIya pratiyogitAnirUpita paramparAvacchedakatAvatvasvAvacchedakadharmAvacchinna prativadhyatAnirU pita pratibandhakatAvRttyabhAvIya pratiyogitAnirUpitaparamparAnizcayani mvandhena avacchedakatAvaiziSTyaJca pUrvoktasambandhena tathAca bAdhaprativadhyatAvacchedakadharmAvacchinnaprativadhyatAnirUpita pratibandhakatAyA nizcayaviziSTavizvayatvavyApakatvasambhavena na kApikSatiH // naca prati jalAdityatrAsAvAraNye'vyAptaH asAdhAraNyaprativadhyatAvacchedaka SThAvacchedakatAviziSTaviSayatAzUnyapratItiviSayatAvacchedakatvobhayasa yogitvamvahnimadvahyabhAvavadvahradyadhikaraNavRtyabhAvanirUpitatvavatkAlIna dharmAvacchinnavAhnamatpratiyAgitvabuddhiniSThapratibadhyatAnirUpita pratiba ndhakatAyA vahnyabhAvavattAdRzanirUpitatvavatvAvacchinnaviSayatAzAlini. zcayaviziSTatAdRza nirUpitatvavatpratiyogitAtvAvacchinnaviSayatAzAlinizvayatvavyApakatayA isAdhAraNyanizvaye tAdRzadharmAvacchnniviSa. yatAdvaya zUnyatvavirahAditi vAcyam pratiyogitAtvAvacchedena pratiyo.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya niruktivivecanA gitAtvasAmAnAdhikaraNyena vA vahnessAdhyatApAM prakRtAnumitisvavyApakasAmAnAdhikaraNyena vahnimatvabuddhitvAvacchinna prativadhyatAmAdAya lakSaNasambhavAt tAdRzaprativadhyatAnirUpita pratibandhakatAyAH prati. yogitAtvAvacchedena tAdRzanirUpitatvAvagAhinizcayaviziSTavahayabhAva 80 vattASTazanirUpitatvavattvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayatvasyaiva vyApakatayA tAdazaviziSTadvayaviSayatAzUnyatvasyAsAdhAraNyanizvaye sa. tvAt tasya pratiyogitAtvAvacchedena tAhazanirUpitavAnavagA hitvAditi / atredamavadhyeyam prativadhyataikyapakSe dvitIyakSaNAvarichannadhvaMso vAcyasvazvavAn dhvaMsAt vAcyatvatvavyApakIbhUtAbhAvapratiyogi pratiyogitvakAlIna - tAdRzadhvaMsAdvatyAdAvasAdhAraNye'vyAptirduruddharaiveti pratibandhakate kyapakSa evAdaraNIyaH naca tatra vRtya niyAmakasambandhasya pratiyogi. tAvacchedakatvabinA vizeSarUpeNa saMsargatvAbhyupagamambinAvA na gatirna khatarasvIkriyeta itivAcyaM vakSyamANaparasparasvAvacchinnaviSayatAzUnya. svanidhezapakSe dhUmAbhAvavadUdhadatvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayaviziSTa. vAcyatvatvAbhAvavatpratiyogitvavatkAlInatAza vahnayabhAvavaddhradatvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayatyAdivyApakatvasya vAdhAdipratibandhakatAyAM satveno kahadatvAtmaka rUpayAvacchinnaviSayatAzunyatvasya vAdhAdinizvaye sarakhena vAdhAdAvavyAptyasambhavAt svAbhAvavazvasya pratibandhakatAviziSTatvaghaTakasaMsargatvAnabhyupagamAt vakSyamANobhayAbhAvavivakSAyAM ghaTakAlIna vahyabhAvavadudha datvapaTakAlIna vahyabhAvavaddhradatve yadrUpapadenopAdAya lakSaNasaGgatirAkalanIyA vakSyamANajanyatAnavacchedakatvapakSepica na doSasambhavaH tathAhi hRdatvA vacchedena vahnessAdhyatAyAM hRdatva sAmAnAdhikaraNyena vahnahyabhAvavajjalaba dvRttijalavadUdhade'tivyAptiH tAdazahado vahnayabhAvavAnityanumitiniSThaja nyatAyAstAdRzaprativadhyatAviziSTatvAt hadatvAvacchedena vahnimattAbu dvimprati tAdRzahadoM vahnayabhAvavyApyavAniti nizcayasya tAdRzaha dovahnayabhAvavAninibuddhimprati hadatvAvacchedena vahivyApyavatva buddhezva pratibandhakatvAta tathAsati niruktajanya tAnavacchedakatvasya tAdRzaido vahayabhAvavAnityanumitIya jalavaddhadatvAvacchinnaviSayatAyAmbi raheNa tAdRzaviSayattAdvayazUnyatvasya vahyabhAvavajjalavadvRttijalabaddha
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyamikakivivecanA datvAvacchimaviSayatAkatvasya yadapAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSaya. tAzUnyasvasya ca bahudhabhAvatvena ghaTAbhAvAdyavagAhiniruktAnumitau prakR. tAnumitipratibandhikAyAM sattvAta ataH svanirUpita pratibandhakatA. vacchedakatAparyAptyadhikaraNapAptAvacchedakatAkajanakatvasyaiva vai. ziSTapaghaTakatayA pravezoGgIkAryaH tathAca tAdazahadatvAvacchinna. vizeSyatAnirUpitavaddhabhAvatvAvacchinnavidheyatAzAlyanubhititvAva cchinnajanyatAnirUpitajanakatAyAM nizcayaviziSTanizcayatvAvacchinnapratibandhakatAyA hadatvAvacchinnavizeSyatAnirUpitavahmabhAvavyApyatvA vacchinnaprakAratAzAlinizcayatvAvacchinnapratibandhakatAyA vA ava. cchedakatAparyaptyadhiktaraNadharmaparyAvacchadakatAkatvavirahAnAti. vyAptiH evaJca vahaSabhAvavaddhdatvahadatvAdInAM yadrUpapadenopAdAnasa. mbhavAt, vahacabhAvavaddhatvAtmakatapAvacchinnaviSayatvasya valaya. bhAvava do jalavAnitikSAnIyasya tArazajanyatAnavacchadakatvena. tatsahitahadatvAdyavacchinnaviSayatAzUnyasvasya vayabhAvavAnhadaiti zAne saravAllakSaNasaGgatiH // atha hRdatvAvacchinnaviSayatAzAlinazcayaviziSTavahnayabhAvavadhraH datvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayatvabyApakatvasya vAdhapratibandhaka tAyAM sattvena bAdhe'vyAptiH nacoktanizcayavRttibhedapratiyogitAvacche. dakatAvApekSayA nizcayavaiziSTayAghaTitatAhazAvacchedakatAtvasya ladhutvena pratiyogitAvacchedakatayoktAvacchedakatAtvAvacchinnAbhAvo * 'prasina evetivAcyaM hRdatvAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzunyaharasvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayavaiziSTye tAhazavaiziSTayA. ghaTitatADazAvacchedakatAtvAvacchinnAbhAvAsasvena tArazAvacchedakatAtvasyAtiprasaGgAdyApAdakatvenAnavacchedakatvAt / . yattu parasparayadUpAvacchinnaviSayatAzAlinizcayaviziSTayadUpA. vacchinnaviSayatAzAlinizcayatvavyApakatvamvivakSaNIyam tathAca ghaDayabhAvavaddhadatvAdhacchinnaviSayatAzAlinizcayaviziSTaidatvAva. cchinnaviSayatAzAlinizcayatvavyApakatvastha pratibandhakatAyAmvi rahAna doSaH nacAnanugamaH prakRtAnumitipratibandhakatAviziSTani. zcayaniSThAvacchedakatAviziSTAviSayatAzUnyatvastha vivakSitatvAt pratha. :mavaiziSTyaJca svavRttyabhAvIyapratiyogitAparamparAnirUpitatvasva. 11 sA0vi0
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirutivivecanA ttitvobhayasamvandhena vRttitvaJca svaviziSTanizcayatvavyApakatvasamba ndhena svavaiziSTyaJca svanirUpitaviSayatvaniSThAvacchedakatAnirUpitA. vacchinnatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAvaddharmAvacchinnaviSayatAzAlinizcayasAmAnAdhikaraNyasvanirUpitasAmAnAdhikaraNyasambandhAva. cchimAvacchedakatAnirUpitaviSayatvaniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchi natvasambandhAvaSchinnAvacchedakatAvaddharmAvacchinnaviSayatAkatvobhaya. samvandhena vyApakatA ca svanirUpitaprativadhyatAvatprakRtAnumitisva. vyApakapratibadhyatAnirUpitapratibandhakattAvatvasamvandhasvena dvitIya. vaiziSTayaJca prAgvaditi tattuccham vahnayabhAvaddhadatvamevobhayathA yadrUpa. padenopAdAya doSasya sambhavAt / naca vahathabhAvavavadubhradatvAva cchinnaviSayatAlinizcayaviziSTavahnayabhAvavaddhdatvAvacchinnaviSa. yatAzalinizcayavRttibhedapratiyogitAvacchadakatAtvasya gurutvena tada vacchinnAbhAvAprasiddhiritivAcyaM gurudharmasya pratiyogitAnavacchedakasve yadrUpavRttiviSayatAnivezapakSe vahnayabhAvavajjalavakAlInahadapakSa kavatilAdhyakasthale jalavattAzade'tivyApteH vahnayabhAvavajjalava. svAvacchinnaviSayatAzAlinizcayaviziSTajalavattAzayatvAvacchinna viSayatAzAlinizcayavRttibhedapratiyogitAvacchedakatAtvasya guruta yA tavacchinnAbhAvAprasiddhaH yadrupapadena jalavasArazahadaravasyopA. dAnAsambhavAt jalava-datvasya ca hRdatvavyApakajalapratiyogika. sambandhaghaTitasyaivopAdeyatayA tadrUpAvacchinnaviSayatAzUnyasvastha jalavattAdRzahadatvAvacchinnaviSayatAzAlinizcaye sasvAt atoguru dharmasya pratiyogitAvacchedakatAyAH prakArAntarasya dhAnularsavyatayA. vadayamAvababhradatvAdikamupAdAyAsambhavasya sambhavAt avyApakIbhUta viSayatAzUnyatvanivezapakSe yadyapi gurudharmasya pratiyogitAvacchedaka. svAGgIkAre nAstiprayojanaM,tathApi tadaGgIkArasya dIdhitikRsiddhA. statvaM gaganAbhAvavadabhAvavatkAlInaghaTapakSakagaganasAdhyake vAdhe'dhyA. tizcati cedakecit / prakRtAnumititvavyApakaprativadhyatAdhiziSTatvAnyatvasya tAhA. janyatAviziSTAnyatvaparyantasya prAkparikRtasya viziSTadvayaviSayatA. vizeSaNatve prAguktAsambhavasya vAraNasambhavAt / yasa jJAnavaziSTyAvacchinnaprativandhakatAvacchedakatvasya viSayatA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA vizeSaNatve noktadoSahati tanna gaganAbhAvavadabhAvavatkAlInaghaTo gaga. navAnityatra gaganAbhAvavattAzaghaTe'vyApteH tajjJAnasya nizcayavizi. nizcayatvenaiva pratibandhakatvAt viziSTanizcayatvena prativandhakatve cA. bhAvavattAzaghaTe'tivyAptaH janyatAnavacchedakatvavivakSaNe cAbhAva. vAntAhazaghaTaitizzAnIyaviziSTadvayaviSayatAyAstAhazatvena ta. nyatvasya tajjJAne virahAta gaganAbhAvavAntAzaghaTarati jJAnasya tA zaviSayattAdayazUnyatvepyabhAvavattAzaghaTatvAvacchinnaviSayatvAvyA. pakaviSayatAzUnyatvavirahAdativyAptyasambhavAt yadpAvacchinnaviSa. yatvAvyApakaviSayatA zUnyatvasyApi nirdoSatvaprakArasya prAgabhihi. tatvAta kizcidapAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSayatAzunyatvasya vivakSitasvepi viziSTadvayaviSayatAyAM yadUpavRttitvatAzajanyatAviziSTa tvomayAbhAvasya vizeSaNatayA vivakSitatvAt gaganAmAvavAntAizaghra. TaitikSAne gaganAbhAvavaddhaTatvAtmakakizcidrUpAvacchinnaviSayitvAvyA pakaviSayitAzunyatvasyAbhAvavattAzaghaTatvagatasamudAyatvAvacchinnA nuyogitAkapAptikAvacchedakatAkaviSayatAkatvasya ca satvepi tajjJAnIyAyA janyatAvacchedikAyA api viSayatAyA uktasamudAya. svavRttitvaviraheNobhayAbhAvavattayoktajJAnasya tAdRzaviSayatAdayazU. myatvavirahAdativyAptervArayituzakyatvAt / nacAnanugamaH tAdazaprati. bandhakatAviziSTarUpAvacchinnavatvasya vivakSitatvAt vaiziSTyaJca sva. vasyabhAvIyapratiyogitAnirUpitaparamparAvacchedakatAvatvasvaviziSTapra tiyogitAviziSTAnyatvomayasambandhena svavaiziSTyazca svavRttyabhAvI. yapratiyogitAnirUpitanizcayaniSThAvacchedakatAviziSTaviSayatAtvAva. cchimatvasambandhena avacchedakatAvaiziSTyaJca viSayatAyAM pUrvoktasa. mbandhena pratiyogitAvaiziSTyaJca svaviziSTaniruktobhayAbhAvIyatA hazajanyatAviziSyatvasvavRttitAtvobhayadharmAvacchinnapratiyogitAnirUpi. zanibapitatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAvatvasvanirUpakAbhAvavatpra. . tItiviSayatAvacchadakatApratiyogikaparyAptyanuyogitAnavacchedakasvobhayasambandhena pratiyogitAvaiziSTyaJca svatAmAnAdhikaraNyasvAya. cchedakaviSayatAniSThatvobhayasambandhenetivadanti / atra sAdhyadhyApakAbhAvavatpakSasya bAdhatve tasyeva hetudhyApakAbhA. ghabarapakSasya svarUpAsiddharakhe ca tayAraNyAptiduruddharA sadviSayatAyA
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 sAmAnyanirukivivecanA anyatAnavacchedakatvenobhayAbhAvavatvAt evaM sAdhyavadavRttimatpakSasya pAdhatve tatrApyavyAptiH pavamIDazasya svarUpAsiddhatve tatrApi cAvyA. tirdurvArA syAditi teSAmalakSyatvamabhyupetya satpratipakSaviSayatAbheda: nivezavattAzavAdhAdiviSayatAbhadanivezanamvA samAhatya nidoSa. topapAdanIyA bhavatIticintyam vahnayabhAvavajjalavakAlInatvesati jalAbhAvavahimatkAlInatvelati vayabhAvavajjalavyApyavaskAlInatve sati jalAbhAvavahnivyApyavatkAlInaido vahimAnityatra jala. vattAhazAhade ekarUpeNa pratibandhakatvAnabhyapagamapakSe tAzajanyatA: viziSTatvasya jalavattAzahadatvAvacchinnaviSayatAyAM sattvena viziSTa. dvayaviSayatAnantargatatayA'tivyAptaH, janyatAviziSTatvaparikAreNApi vAraNAsambhavAttIdvaSayatAbhedaghaTitatritayAbhAvaniveze jalAbhAva. hatukoktasthale tatrAvyAptyApatteriti / paretu prakRtAnumitipratibandhakatAtiriktavRttitvamviziSTadvayavi. SayatAvizeSaNamiti valayabhAvavaddhadatvAdhavacchinnaviSayatAmAdAya na doSasambhavaH yadvA parasparasvAvacchinnaviSayatAzanyajJAnIyatva yadrapASa. cchinnaviSayatAvizeSaNamvAcyam tathApi na vAdhAdyavyAptiH nacAnanugamaH nizcayaniSThAvacchedakatAvaiziSTayasya viSayatAyAM svaviziSTarUpAva. cchinnatvasvaviziSTarUpAvacchinnaviSayatAsAmAnAdhikaraNyobhayasambadhena vAcyatvAta prathamavaiziSTayaJca svanirUpitaviSayatvaniSThAvacche. dakatAnirUpitAvacchinnatvalambandhAvacchinnAvacchedakatAvatvasvanirU. pitasAmAnAdhikaraNyasambandhAvacchinAvacchedakatAsAmAnAdhikaraNAbhAvIyapratiyogitAnirUpitAvacchinnatvasambandhAvacchinnAvacchedakatA. vasvobhayasambandhena dvitIyavaiziSTayaJca svanirUpitasAmAnAdhikaraNya. sambandhAvacchinnAvacchedakatAnirUpitaviSayatvaniSThAvacchedakatAnirU. pitAvacchinnatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAvatva svasAmAnAdhikara. NAbhAvIyapratiyogitAnirUpitAvacchinnatvasambandhAvacchinnAvaccheda. katAvatvobhayasambandhenetyAhuH / / tadasat gaganAbhAvavadabhAvavatkAlInaghaTogaganavAmityatrAbhAvava. tAizaghaTe rUpantrIlarUpavadityatra nIlarUpAbhAvavantrIle'bhAvo vahnimA. nityatra vayabhAvavati vahnimati vayabhAvavajjalavatkAlInahado vahnimAnitvatra jalavacAhazahade hRdarazaivAlavaddhdakAlInavahimAjalAdityatra tA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa hazavahivyApakIbhUtAbhAvapratiyogizaivAle cAtivyApyApateH tatra vizi. TadvayaviSayattAyAH pratibandhakatAtiriktavRttitvAverahAt tadrUpAvacchinnaviSayatAkanizcayayoH parasparasvAvacchinnaviSayatAdvaya zUnyatvavirahAt sAmAnyaniruktivivecanA naca nalirUpAbhAvavanIlajJAnasya vahnaghabhAvavadvahnimAdveSayakajJAnasya ca kathaM prativandhaka sthirogya viSayakatvAditivAcyaM nIlatvAvacchedena nI. larUpAbhAvAvagAhitvasya rUpe nIlatvAvagAhitvasya ca prativandhakatA. prayojakasya prathamajJAne vahnayavacchedena vahnadyabhAvAvagAhitvasyAbhAve vahnimattvAvagAhitvasya ca tathAvidhasya dvitIyajJAne satvAt naca yadrUpAvacchinnaviSayatAyAmabhAvabattAhaza ghaTatvAdyavacchinnaviSayatAbhedA. nivezanIyA itivAcyam etallakSaNasya zabdekyAdarapakSIyatAyAH prAgeva vyavasthApitatvena tAdRzaghaTapakSakA bhAvAbhAvasAdhya ke prabhAvavasAhazaghaTarUpavAdhe'vyApyApatteriti // anyetu yadrUpavRtitva prakRtAnumititvavyApaka prativadhyatAviziSTa. pratiSadhyatAnirUpitajJAnavaiziSTyA vacchinnapratibandhakatAvacchedakatA viziSTAnyatvobhayAbhAvavatvasviziSTadvayaviSayatAyAM vivakSaNIyam pra. tivadhyatA vaiziSTyaJca svAvacchedakaprakAratAvacchedakatAtvAvacchinnapa vizeSyatAvacchedakAvacchinna vizeSyatvAvacchinnatyobhayasambandhena a vacchedakatA vaiziSTayazca svaviziSTavizeSyatvAvacchinnatvasambandhena svavaiziSTayazca svanirUpitAvacchinnatva sambandhAvacchinnAvacchedakatAsvAvacichannaparyAptyanuyogitAvacchedaka rUpa vRciprakAratAkatvasvAzraya yyAtyanuyogitAvacchedakarUpavRttiprakAratvAvacchinnatvasyAvacchedaka prakAratAnirUpitavizeSyatAvacchedakAvacchinnatvobhayasambandhena kRtAnumititvavyApaka pratiSadhyatAyAH jJAnavaiziSTayAvacchinnapratiba. ndhakatAvacchedakatvasya jJAnavaiziSTaMdhAnavacchinnapratibandhakatAnavacledakasvastha vA viziSTadvayaviSayatAyAM praveze gaganAbhAvavadabhAvava skAlInaghaTo gaganAbhAvavAnityasya nizcayaviziSTanizvayatvenaiva vi. rodhitvapakSe vAdhe yA'vyAptiryA ca tAdRzaghaTosbhAvavAnityasyApi viziSTanizcayatvenaika pratibandhakatvapakSe'tivyAptistayostadvayeSyajanAvakAzaH naca dhUmavAn hRdaitibuddhimpratei dhUmAbhAvavAn vahnaya bhAvavAnitinizcaya viziSTavatrughabhAvavadUdhadatvAvacchinnaviSayatAzA. vinizcayasya pratibandhakatayA tanirUpitAvacchedakaviSayatA niSThA ma.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA vacchedakatAviziSTatvasyaiva vahayamAvaddhadasvAvacchinnaviSayatAyAM / satvenoktobhayAbhAvavattayA vAdhAdyavyAptiH syAditi vizeSyadalaghaTaka. prativadhyatvobhayAbhAvaghaTakaprativadhyatvayoviziSTayAghaTitatvaghaTakapra. tivandhakatvavizeSyadalaghaTakapratibandhakatvayoraikyaM vivakSaNIyavivakSi. taJca tathAcanAnugamaitivAcyaM prakRtAnumitipratibandhakatAviziSTarUH pavasvasya samudAyArthatayA vidhakSitatvAt vaiziSTayaJca svabRttyabhAdhIya. pratiyogitAnirUpitaparamparAvacchedakatAvaravasvaviziSTAdhayatAtvAva. cchinnapratiyogitAviziSTatvobhayasambandhena svavaiziSTaya svanirUpi. taprativadhyatAdhiziSTaprativadhyatAnirUpitajhAnavaiziSTyAvacchinnaprati. bandhakatAvacchadakatAviziSTAnyatvatvAvacchinnatvasamvandhena pratiyo gitAvaiziSTayaJca svanirUpitanirUpitatvasambandhAvacchinnAvacchedaka tAvasvasvaviziSTapratiyogitAkAbhAvavatpratItiviSayatAvacchedakatA paryAptyanuyogitAvacchedakatvomayasambandhena svavaiziSTayazca svani rUpakabhAvavattvasvAvacchedakakoTipraviSTapratibandhakatAvRttyabhAvIyapra. tiyogitAnirUpitaparamparAnizcayaniSThAvacchedakatAvatvobhayasambandhena abhAvavattAca svAvacchinnatvasvAvacchinnaviSayatvaniSThAvacchedakatAka. svobhayasambandhena avacchedakatAvattAca svaviziSTarUpAvacchinnatvaniSThA varuchadakatAkatvasvanirUpitanizcayaniSThAvacchedakatAviziSTarUpAvacchi. naviSayatvaniSThalAmAnAdhikaraNyasambandhAvacchinnavicchedakatAkatvo. mayasambandhena svavaiziSTayamavacchedakatAvaiziSTayazca svasamAnAdhikara NAvyApakaviSayatAzUnyatvarUpAbhAvIyapratiyogitAnirUpitaparamparAva. cchedakatvasvanirUpitaviSayatvaniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchinnatva sambandhAvacchinnAvacchedakatAvatvobhayasambandhena bodhyam atraca sA. dhyavyApakAbhAvavapakSAdau nAvyAptiH navA'bhAvavattAhazaghaTAdAva. tivyAptiH / __ adhAtra vayabhAvavajalavadRttijalavanade'tivyAptiH tajzAnIya. jalavaddhdatvAvacchinnaviSayatAyAM tAzapratibandhakatAvacchedakatAni. pitAvacchinnatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAkaparyApsyanuyogitA.. vacchedakajalatvagataikatvavRttiprakAratAnirUpitavizeSyatvAnavacchinna svAt tAzapratibandhakatAvacchedakaprakAratAviziSTAnyatvasyaiva saMsatayopAdAne gaganAbhASavadabhAvavatkAlInaghaTo gaganAbhAvavAmiti.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA jJAnIyaviziSTaviSayatAyAmapi nizcayaviziSThanizcayatvAvacchinnaprati. sAdhakatAvaDedikAyAmabhAvasvAvacchinnaprakAratAtvena gaganAmAvasthAvAraunnaprakAratAyA anyUnAnatiriktadharmAvacchinnaprakAratAnirUpita. vizeSyatvAvacchinnatvenAvyAptireva sthAt pratibadhyatAviziSTapratiba dhyatAnirUpitajJAnavaiziSTyAnavacchinnapratibandhakatAnavacchedakaviSaya. tAviziSTAnyatvapravezepi tArazaghaTo gaganAbhAvavAnitizAnIyaprakAra. tAyAstajjJAnasya prakRtAnumitiprati nizcayaviziSTanizcayatvenaiva pratibandhakatvamitipakSe sarvathaiva tAzapratibandhakatAnavacchedakatve. nAvyAptitAdavasthyam tAhazapratibandhakatAvacchedakaprakAratAviziSTAnyatvameva viSayatAyAntAhazAnavacchedakatvama vaiziSTyA paryApti. ghaTitasvAvacchedakAvacchinnadhAdisambandhenetyukto ghaTo gaganavAni. tibuddhimprati yA jJAnavaiziSTyAnavachinnapratibandhakatA tadavacchedaka. prakAratAviziSTatvasyaiva sattvena gaganAbhAvasvAvacchinnaprakAratAyA a. saMgrahepi tAzaghaTo gaganavAnitijJAnapratibadhyatA api pratibadhyatA. viziSTatvenAbhAvavAntAdRzaghaTa ityasyApi viziSTanizcayatvenaiva pratibandhakatvapakSe tatpratibadhyatAnirUpitajJAnavaiziSTyAnavacchinnapratibandha katAvacchedakAbhAvatvAvacchinnaprakAratAviziSTatvasyaivAbhAvavAvacchi. bhaviSayatAyAmapi sattvenAtivyAptireva syAditicenna vahivyApakAbhA. vAnvayabhAvavajalavavRttijalavAntAzajalavAnhadaityasya jalava. tivaDayabhAvo'vyAptivRttirityajyAvRttitvagrahe nizcayaviziSTatAdRzaja. latvAvacchinnaprakAratAkanizcayasvenApi pratibandhakatvasya vAcyatayA tAzapratibandhakatAvacchedakatAviziSTatvasya viziSTa jalavabhradatvA. dhacchinnaviSayatAyAM sambhavAdativyAptyamAvArapratibandhakatAvaccheda. kprkaartaavishissttaanytvsyaavivkssnniiytvaat| ___ yadica jalAvacchedana vahisAmAnAdhikaraNye gRhIte jalavattayA gRhIte hade vahimasvaparyavasAnena tatra vahnivyApakAbhAvasyApi vahivi. rodhabhaGgAt nizcayaviziSTatAdRzanizcayatvena na prativandhakatvamityu. cyate tadApi tAzaghaTogaganAbhAvavAnabhAvavAnityAdInAM viziSTani. zvayatvenaiva prativandhakatvapakSasyAhatatvena tatpakSe prativadhyatAviziSTa. prativadhyatAnirUpitajJAnavaiziSTyAvacchinnaprAtabandhakatAvacchedakapra. kAratAviziSTAnyatvasya paryAptighaTitasvAvacchedakAvacchinnaprakAratAni
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecamA rUpitatvasvanirUpitavizeSyatAvacchedakAvannityobhayasambandhena sva. viziSTavizeSyatvAvacchinnatvasambandhena vidyakSAyAM doSAbhAvAta tADaza. ghaTo gaganAbhAvavAn ghaTogaganAbhAvavAnityAdizAnIbAyAH kasyAzcida pi prakAratAyAstArazapratibandhakatAvacchedakatvavirahAt ghaTo'bhAva. vAnitikSAnIyAyAzca tAhazatvAt vahnayabhAtravajjalavadvRsijalavA. dazAnAyajalatvAvacchinnaprakAratAmAdAyaiva tatrApyattivyAptivAraNAt / kiJcidapAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyatvanivezapakSe tADa zaghaTogaganAbhAvavAmitimAnamAdAyAbhAvavattAhazaghaTe'tivyAptivAra NAya yadpavRttisvaghaTitobhayAbhAvaparyantAnudhAvanam naca hadovahi. vyApakAbhAvavAmitimAnasya hRde vahivyApakAbhAvo'nyAvyatiritijJAnakAle vayabhAvavAnavAhinyApakAbhAvavAnitinizcayaviziSTatve na pratibandhakatve vahnivyApakAbhAvatvAvacchinnaprakAratAyAstAhazapra. tibandhakatAvacchedakatvena tatrAvyAptiritivAcyaM hadevahisAmAnAdhi karaNyagrahasyaiva vahnivyApakAbhAvanizcayatvena pratibandhakatAyAmuttejaka svasyaucityena tatsakhe nizcayaviziSTatvenApi prativandhakatvAsamma. vAta vahvivyApakasAmAnAdhikaraNyagrahasyavottajakatve ca tAhazaprati vadhyatAnirUpitajhAnavaiziSTyAnavacchinnaprativandhakatAnavacchedakaprakA. ratAviziSTAnyatvasyaiva pravezanIyatvAt samAnAkArakazAnIyAviSaya. tayArakyena tatra doSAsambhavAt / etena gaganAbhAvatvAvacchinnaprakAra. tAyA abhAvatvAvacchinnaprakAratAtvena jJAnavaiziSTyAvacchinnapratiba. ndhakatAvacchedakatvepi na kSatiH / vastutaH tAdazaghaTogaganAbhAvavAn tAizaghaTo'bhAvavAnitini zcayayoH viziSTabuddhitvenaiva pratibandhakatvanizcayaviziSTanizcayatve. naiva vA pratibandhakatvamitimatadvayasAdhAraNyenApi zakyate parikata tathAhi prativadhyatAvaiziSTyaghaTakasvAbacchedakavizeSyatAvacchedakAghachinnavizeSyatve ekatvavRttitvaM pravezyam tAzaprativadhyatAvizi. TraprativadhyatAnirUpitajJAnavaiziSTyAnavacchinnapratibandhakatAvacchedaka. prakAratAviziSTAnyaprakAratAviziSTAnyatvacopAdeyam pavaMsati gaganAbhAvavadabhAvavatkAlInaghaTogaganavAnitiprativabhyatA na bhavati prativadhyatAviziSTA tadavacchedakavizeSyatAyA ekatvAvRttitvAta yA ca kAlInatvaprakAratAnikApakatvavRttiH lA nAvacchedikA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAbhyaniyaktivivecanA ghaTo gaganavAnitigrahapratibadhyatAnirUpitA ca ghaTo gaganAbhAvayAmi * tinizcayaniSThAviziSTabuddhitvAvacchinnaiva abhAvavAnghaTa itinizcayAneSThA jJAnavaiziSTyA vacchinnaiveti tAdazaghaTo gaganAbhAvavAnitijJAnI. yAyAmapi prakAratAyAM tAdRzaprakAratAviziSTatvena viziSTAsya. prakAratvAsambhavAt tAdRzaghaTo'bhAghavAnityatra tatprakAratAyAstarasambhavAddoSAbhAvAt pakSatAvacchedakasAdhyatAvacchede kaghaTaka jalAbhA ghAdiniSThaprakAratAyAH hRdo jalAbhAvakAlInavahnimAn jalAbhAvakAlI naido vahimAnityAdi buddhipratibadhyatAvacchedakatvanna sammavati tadavacchedakakoTau tattaniSThAvacchedakatvasyaiva pravezAdviSayatvayorabhedasyaita. nmate'bhASAt tammatAvalambane sambandhaghaTakaprakAratAyAmavacchedakatAnAtmakatvasya pravezyatvAt avacchedakAMzajJAnaprativadhyatAcAvaccheda. kamukhyaprakArakajJAnasAdhAriNIti tadavacchedakatAdRzaviSayatAyA aprasiddhibirahAt evaJca jalAbhASakAlInahRdo vahnimAnityAdI alAbhAvavAnhRdaitibuddhiprativadhyatAyAH prativadhyatAviziSTatvAbhAvAnna va hRSabhAvavajjalavadvRttijalavadUdhadetivyAptiritiprAhuH // * // atha parasparasvAvacchinnaviSayatAzunyatvAdinivezasyopekSitarakheDa. bhAvo gaganatvavAnAdheyatvAdityatra hetumatpakSaghaTitAsAdhAraNye'byA tiH tannizcaye tAdRzaviziSTadvayaviSayatAzUnyatvavirahAditicena vi* ziSTadvayaviSayatAyAmasAdhAraNya viSayatAbhinnatvasyAsAdhAraNyapratiSa ndhakatAtiriktavRttitvasya vA vizeSaNatayA vivakSitatvAduktadoSasyAsambhavAt ataeva vahnimAJjalAdityatra vahnivyApakabhUtAbhAvaprati yogijalavadhade nAtivyAptiH anyathA vahnivyApakIbhUtAbhAvapratiyo gijalatvAvacchinnaviSayatAyA asAdhAraNya viSayatAbhinnatva virahega tanizvaye viziSTadvayaviSayatAzUnyatvasya satvAt athavA viziSTAntarAghaTitatvanivezenaivoktaviziSTAtivyAptivAraNasambhavAt pUrvanivezo. pi sAdhIyAneva / paretu pakSesAdhyavaiziSTyA vagAhihe tuvaiziSTyA vagAhiprahA viro. ghi sati prakRtAnumitivirodhitva rUpavyabhicAra sAmAnyalakSaNasya pakSavRttitvavizeSite sAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogiprakRtehetI sa tyantaviraheNa pakSavRttitvAvizeSita vizeSyadalaviraheNAsattvamAzaGkya sasyantadalaghaTakapratibandhakatAyAmasAdhAraNyaviSayatvAnavacchinnatyabhi 12 sA0 vi0
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyAMnaruktivivecanA bezyAkecidityAdinA pakSavRttitvasahitasya vyabhicArasthamupapAdi. taM tanna tatra vizeSyadalasyAstipariHkAra: pakSadharmikahetumattAzAnakA. lInatvaprakRtAnumittipratibandhakatvAbhAvavasvobhayAbhAvavatvaghaTitatayA vizeSyadalaM pari kRtya pakSavRttitvAghaTitasya vyabhicAratvamupapAdita paretvityAdinA savyabhicArapranthena tatra vizeSaNa dlprikaarH| . atra ca viziSTayAghaTitatvakalpasya parevityAdigranthAvala. mbitA pakSavRttitvAsahitatArazaviziSTasyAsAdharaNyatAmbadatA sva. yameva prakRTakRitA tatra ca pakSe vizeSaNadalaviraheNa hetumatpakSaghaTita. mya sAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogiprakRtahetumatpakSasya vyAbhicAra* svaviraheNAsAdhAraNyatvAbhAva ivAbhAvo gaganatvavAnAdheyatvAdityatra gaganatvavyApakIbhUtAbhAvapratiyogyAdheyatvasyApi hetumatpakSaghaTitasya vizeSaNadalavirahaprayuktavyAbhicAratvaviraheNAsAdhAraNyatvAbhAvonI. kAryaH pariHkRtasya ca vizeSaNadalasya pakSavRttighaTite sarvasminnevA. sAdhAraNye sambhavena tasyAsAdhAraNyaghaTakatvAbhAvoktamattakRtatA. pattyA'pariSkRtasyaiva vizeSaNadalasya lakSaNaghaTakatAyA avazyava. stavyatvAt yathAca hadovahimAnvayabhAvavadavRttidravyasvAdityatra sA. dhyAbhAvavadvastitvaviziSTatorhetutAvacchedakaviziSTahetugrahavirodhi. svena vyabhicAralakSaNAnAkAntatvena sAdhAraNyAnAtmakatvamasiyA he. to?STatvaJca tatroktantathAtArazAdheyatyasya vizeSaNadalAvaraheNa sAmA. bhyavyabhicAraNalakSaNAnAkrAntatvena sAdhAraNyAnAtmakatvaM sAdhyAsA: mAnAdhikaraNyavirodhenaiva hetoISTatvacAbhimatantatrAbhyupeyaM tathAca kAvyAptizaGkA tatrativadanti / / . nanu prakRtAnumitipratibandhakatAnavacchedakaviSayatAzUnyatvaM yadaH pAvacchinnaviSayatAzAlinizcayavizeSaNatayopAdeyaM tathAsati vahayabhA vavajalAdimavRttijalavaddhadanizcaye tAzapratibandhakatAnavacchedakA. dheyatvaviSayatAyAH satvena meyatvaviziSTavyAbhicAranizcaye tathAvidhA. yA meyatvaviSayatAyA vidyamAnatvena jAtimAnvayabhAvavAnitizAne jAtitvavayabhAvAdiviSayatAyAstAdRzyAH satvena niruktaviSayatA. zUnyatvAsambhavAt tanizcayamAdAya doSasyAsambhavena viziSTadayA. ghaTitatvaviziSTAntarAghaTitatvAvyApakaviSayatAzUnyatvAnAnivezo na kAya'stattavizeSaNApekSayA caitasyAtilaghutvAt naca vayabhAvavA.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirUtivivecanA mhada ityAdizcAnIyaniravacchinnahadavaprakAratvahRdAdivizeSyatvAdI nAmprakRtAnumitipratibandhakatAnavacchedakatvena sarvatrAsambhava iti vAcya prativandhakatAnavacchedakatvastha pratibandhakatAvacchedakaviSaya. tAviziSTAnyatvarUpasya vAcyatvAt vaiziSTyaJca svatAdAtmyasvAthacchedyatvAnyatarasambandhena bodhyam / nacaivamapi vahiravRttirityatra vahimasyavyAptistajjJAnasya cahitvA. vacchinnaprakAratAzAlinizcayatvena pratibandhakatayA vizeSyatAyA AzrayaniSThAyA: pratibandhakatAvacchedakaviSayatAnAtmakatvAta, tadanavacchinnatvAcca tAdRzaviSayatAviziSTAnyatayA tanyatvasya tajjJAne virahAditivAcyaM svanirUpitatvagAnyatamasambandhena vaiziSTya. stha vAcyatvAditicenna bahaSabhAvavAnhada iti zAnasyAvacchinnapratiyogitvasambandhAvacchimAhatvaniSThaprakAratAnirUpitAbhAvatvAvacchi. madhizeSyatvAvacchinnaprakAratAnirUpitahadatvAvacchinnaviSayatAzAli. nizcayatvana pratibandhakatApakSe vahiviSayatAyA niruktAnyatamasamba. nadhana tArazaviSayatAviziSTAnyatayA vayabhAvavadhradatvAvacchi. ne lakSaNasyAsambhavAt , yadi tadvAraNAya svAvacchedyanirUpitatvasyA. pyanyatamakoTau pravezaH kriyate syAttadA dhUmAbhAvavavRttirvahnidravya. mitijJAnaviSaye svarUpatodravyatvaviziSTe dhUmAbhAvavavRttivahvAvati. vyAptiriti viziSTAntarAghaTitasvaM nivezyameva eva saMsargasya sva. rupatobhAnAbhyupagame valayabhAvavajalavadviziSTajalavaddhade'tivyApti vAraNAya viziSTadvayATitvamapi nivezyameva AdheyatvaniSThasAMsa. rgikaviSayatAyAH pratibandhakatAvacchedakajalAdiprakAratvAdyavacchedya. nirUpitatvena viziSTAnyatvavirahAta / ___ astuvA dheyatvasaMsargasyAdheyatAbena bhAnaM tathApi vahisaMsargata. yA bhAsamAnasvaniSThapratiyogitvaviSatAyA, vahnityasaMsargasayAmAsa. mAnAvacchinnapratiyogityaviSayatayoravacchedyAvacchedakabhAvavirahe va hisaMsarganiSThaviSayatA, tanirUpitapratiyogitAtvAdiviSayatAvAraNA. ya, svAvacchedyanirUpitanirUpittatvasyApi vaiziSThyaghaTakAyAvAcyA sayA, prakRte nAdheyatAtyaviSayatAyAmapi nirutaviziSTAnyatvasambhavaH yadicokasAMsargikaviSayatvayoravacchedyAvacchedakabhAvoGgIkriyate ta. dApi dharmipAratanJyeNa idatvAdI baDyabhAvadehayabhASavAmbada iti
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyamitivivecanA mAnamAtre bhAsamAnatayA sAmAnAdhikaraNyatvAdiviSayatAvAraNAya svAvacchedyanirUpitanirUpitatvAdInAmpravezAvazyaka eva / ki vahayabhAvavajjalavatkAlInaido pahimAnityatra jalavattAza. ive'timyAAraNaM viziSTadayAghaTitatvanivezanasvinAdurazakyameva kA. lInaravAdiviSayatAyA api pratibandhakatAvacchedakatvAt svAvadha. nirUpittanirUpitatvAdInAM vaiziSThyAghaTakatvepyetadoSasya sambhavAt / / kecittu gaganAbhAvavadabhAvavatkAlInaghaTo gaganavAnityatra gaganA. bhAvavattAhazaghaTe'vyAptiH gaganaviSayatAgaganatvaviSayatayAstAhazapra. tibandhakatAnavacchedakaravAta bAdhazAnasyAbhAvatvAvacchinnaprakAratAnirU. pitatArazaghaTatvAvacchinnavizaSyatAzAlinizcayatvenaiva pratibandhaka. svAdataH svAvacchedyanirUpinirUpitatvAdInAM saMsargatvenopAdAnasyAva. zyakatayA viziSTadvayAghaTitatvanivezaAvazyakaH yattu prakRtAnumiti. svavyApakapratibandhakatAnirUpitapratibadhyatAvacchedakaviSayatAviziSTA. myatvameva vAcyaM natu pratibandhakatAvacchedakaviSayatAviziSTAnyatvaM tatra ca svAvacchedyanirUpitanirUpitatvAdInAmpravezo vaiziSTyaghaTakatayA nAvazyaka: naca tAzajalAbhAvavadvahnimatkAlInahado vahimAnityatra hado vahimAnvayabhAvavajjalavavattijalAbhAvavyApyAdityatra ca vahRya bhAvavajjalavadvRttijalababhrade'tivyAptirdurvArA tajjJAnasya prakR. tAnumitiprativadhyatvAditi vAcyam prakRtAnumititvavyApakapra. tivadhyatAviziSTapratibadhyatAvacchadakaviSayatAviziSTAnyasvasya tA. zapratibadhyatAviziSTajanyatAvacchedakaviSayatAviziSTAnyatvastha vA vivakSitatvAduktAtivyAptivAraNasambhavAt // etena sarvagaganavadityatra gaganAbhAvavajjalavadAdirUpavAdhe'vyAptiH tajzAne gaganatvAvacchinna pratiyogitAkAbhAvatvAvacchinnaprakAratAnirUpitAvacchinnavizeSyatA: zAlinizcayatvenaiva prakRtAnumitinirUpitaprativandhakatvaprativadhyatva. yoH satvena jalaviSayatA tanirUpitasamavAyaviSayatA tanipi. asamavAyatvaviSayatvAnAM prativadhyatAvacchedakaviSayatAviziSvAnya. svavAraNAya sthAvacchedyanirUpitanirUpitatvAdInAM vaiziSTyaghaTakatayA pravezasthAvazyakatvameveti nirastaM jalatvAdiviSayatAnAmapi janya tAvacchedakatvena tadvaiziSThyaghaTakatayoktasambandhapravece prayojanAbhA. vAditi sasuccham satpratipakSAsAdhAraNyoIsvabhAvAviyANyavatpakSA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA dirUpasvarUpAsidhyAdau sAdhyavyApakAbhASavarapakSAdirUpavAdhAdAbavyApte rudvaratvAditi vadanti // atha prakatAnumititvavyApakapratibadhyatAnirUpitapratibandhakasvAvyApakapratibandhakatAzunyajJAnaviSayatAvacchedakatvaM yadUpe uktapra. tibandhakatAzunyatvaM tAdRzanizcaye vA vizeSaNandeyaM tathAsati bahnayabhAvavajjalavasvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayaviziSTajalavaddha datyApanchinIvaSayatAzAlinizcayatvAvacchintrapratibandhakatAvyApaka. sya tAdRzajalatvAvacchinnaviSayatAnirUpitahadatvAvacchinnaviSayatA." zAlinizcayatvAvacchinnapratibandhakatvasya vahvayabhAvavajjalavava. ttijalavadhradanizcaye satvena , nirutaviziSTe'tivyAptivirahAta viziSTadvayAghaTitatvannanivezyam evaM vyabhicArapratibandhakatvA. dhyApikAyA meyatvaprakAratAnirUpitavyabhicAratvAvacchinnapratibandha. katAyAM meyatvaviziSTavyabhicAranizcaye viraheNa tatrApyatiprasaktarebhA. vAt |vishissttaantraaghaattettvmpi na pravezyaM niruktapratibandhakatAzUnyatva sya yadUpAvacchinnaviSayatAzAlinizcayAvazeSaNatvepivado jAtyabhAvacA. nityatra jAtimAaAtimAnityasya tAdRzapratibandhakatAzUnyatvenAvyApa kaviSayatAzunyatvannivezyameva naca vAdhAdiSu lakSaNAsambhavastanizcayaH pratibandhakatAyA niruktAvyApakatvasya sattvAdanumitipratibandhakatAyAH svarUpAsiddhAdinizcayaviparItavAdhanizcaye sattvena tatra bAdhapratibandha katAvirahAditivAcyaM tAzayatkiJcitprativandhakatvAvyApakapratibandha katAzunyatvasya vizeSyadalaghaTakapratibandhakatvAvizeSaNadalaghaTakapratiba. mdhakatvayorakyasya vA vivakSitatvAt nacaivamapi sarvagaganavadvAcyatvA. dityatravAdhe'vyAptiH sarveSAmeva vAghanizcayAnAmekarUpeNaiva tatra prati. bandhakatayA tadavyApakasya ghaTatvAdidharmavizeSAvacchinnavizeSyatA. nirUpitagaganAbhAvatvAvacchinna prakAratAzAlinizcayatvAvacchinnapratibandhakatvasyaiva tatra sattvAditi vAcyam avyApakatvaghaTakaprati. bandhakatAdhikaraNIbhUtanizcaye svAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzusvasvamvizeSaNamvAra tathAsati bAvAntaranizcayasya tAzapratiba. ndhakatvAdhikaraNatathAvidhAnizcayatvAvaraheNa doSAsambhavAt / yadicAprAmANyavAnottejakatvAnurodhenAvyApyavRttitvajJAnAcajakatvA. nurodhena ca prativandhakatAyAstatrabheda pavAGgIkAryaityucyate.. tadA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirUktivivecanA pratibandhakatvAdhikaraNe vyApakaviSayatAzunyatvajanivezyam nacAsA. dhAraNye'vyAtiH asAraNyapratibandhakatvAdhikaraNIbhUte tumatpakSa. nizcaye hetuvizeSyakapratiyogitvAbhAvAdiprakArakabuddhinirUpitaprati bamdhakatvasya viraheNAvyApakasya sAdhAraNyanizcaye saravAdityavyApa. kaviSayatAzunyatvaM nivadazyamevetivAcyaM hetumatpakSanizcayaviziSTAsA. dhAraNyanizcayatvAvacchinapratibandhakatAmAdAya lakSaNasambhavAt / patena hetumatpakSaghaTitAsAdhAraNyAviSayatvAvyApakAviSayatAzunyatva. syAsAdhAraNyapratibandhakatAzrayatvasya ca hetumatpakSanizcaye sasvAdavyAptitAdavAsthyamiti nirastam tatra kevalahetumatpakSanizcaya'sAdhA. raNyapratibandhakatAvirahAcca naca gaganAbhAvavadabhAvakAlInaghaTo gaganavAnityatra vAdhe'vyAptiH abhAvavAntAhazaghaTatinizcayasyApi vAghapratibandhakatvAdhikaraNatayA tatra bAdhanizcayattestAdRzaghaTe gaganAbhAvo'vRttiItibuddhinirUpitapratibandhakatvasyAsattvAditi dhAcyam / avyApakIbhUtapratibandhakatAyAH prakRtAnumititvavyApaka. pratibandhakatAnirUpitapratibadhyatAvacchedakaviSayatvAnavacchinnatvasya vizeSaNatvAt naca tADazajalAbhAvabadvahnimatkAlInaido vahimAni tyA tAizajalavattADazahade'tivyAptiH / yatu vyabhicAraviziSTameyatve cAtivyAptiH tanizcayasya prakRtAnu. mitiprativadhyatayA taniSThAvyApakapratibandhakatAyAHprativadhyatAvaccheda kaviSayitvAvacchedyatayA dhAraNAsambhavAditi tattuccham prativadhyatA. navacchedakaviSayatAzunyazAnIyaviSayatvAnavacchinnatvavivakSayApi vA. raNasambhavAditi vAcyaM prakRtAnumititvavyApakaprativadhyatAviziSTa pratibadhyatAvacchedakatvasya tAzaprativadhyatAviziSTajanyatAvaccheda. katvasya vA vivakSitatvAt / gaganAbhAvadharmikatAhazaghaTAvRttitvabu ddhimprati tADazaghaTadharmikAbhAvavuddherapi pratibandhakatvasyAnubhavika tayA tatrokarItyA doSAsambhavenoktarItyA nivezasyaiva vA'nAvazyaka svAditi cet / ucyate vayabhAvavajjalavatkAlInahudo vahimAnityatra jalavattA. izaide'tivyAptiH tajjJAnasya tAzaidatvAvacchinnavizeSyatAnirU. pitajalatvAvacchinnaprakAratAzAlinizcayatvenaiva pratibandhakatayA tada. dhyApakasthasya tajjJAnaniSThe prativandhakasve'sambhavAt parasparasvAva
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA cchinnaviSayatAzUnyasvasya viziSTatayAghaTitatvaghaTakatAyA nirAkRta. tvena tatroktasthale'tivyAptyasambhavAt , parvatatvAvacchedena vahyabhAva. syasAdhyatAyAM vahnimahimaparvate'tivyAptiH tajjJAne vAdhapratibandhaka svAvyApakapratibandhakatAzunyatvasya sattvAditi viziSTayAghaTitatva. viziSTAntarAghaTitatvobhayanivezyameveti // yatu parasparasvAvacchinnaviSayatAzunyatvasya nizcayavayavizeSaNa. tAyA viziSTatayAghaTitasvaniveze AvazyakatayA tatparityajya lakSya tAvacchedakatvenAbhimatayadUpAvacchinnaviSayatAzunyatvannizcayavizeSa. NatayopAdeyaM tathAsasyeva meyatvaviziSTavyabhicAre'tivyAptidhAraNasa. mbhavAt viziSTAntarAghaTitavannopAdeyam / tathAhi vyabhicArasvAya cchinnaviSayakanizcayasya tadghaTakapratyekapadArthaviSayakanizcayaviziSTa sya meyatvaviziSTavyabhicAratvAvacchinnaviSayatAnyasvastha vyabhicArapra. tibandhakatAvatvena yadUpapadena vyabhicArasvatadghaTakavAhitvAdyodhardhAraNa sambhavAt / tadrUpAvacchinnaviSayatAviziSTatayAvacchinnaviSayatAzaH nyatvasya meyatvaviziSTadhyabhicArajJAne'saravAditi tanmandaM parasparasvAvacchinnaviSayatAzUnyatvasya viziSTayAghaTitatvaghaTakatAyA pavA. bhAvena tatsthAnIyatvoktarasambhavAt naca meyatvaviziSTavyabhicAre'. tivyAptivAraNAyaiva tannivazyamitivAcyam yayabhAvavajjalavaskAlI. nahado vahimAnityatra jalavadvayabhAvavajalavaskAlIna hade'tivyApte?. vAratvAdetatpUrvapakSatannirAsAya sthalavizeSaprakalpanaklezastvanyAyya eva pareSAmbodhya iti // 0 // / nanu yadapAvacchinnaviSayatAzAlinizcayatvabyApakatvaM pratibandha. katAyAM svarUpasvanirUpitAvacchedakatvasambandhAvacchinnasvaniSThAvacche. dakatAkapratiyogitAkamedavattvomayasambandhena vAcyaM tathAlati valaya bhAvavajjalavattijalavaddhdaviSayakanizcaye pratibandhakatAyAH svA. vacchedakatvasambandhena sasvena tatsambandhAvacchinnasvaniSThAvacchedaka. tAkapratiyogitAkadavaravasambandhana pratibandhakatAyA virahAdativyA. psyasambhavAt viziSTaddhadayAghaTitatpanna nivezyaM nacAsAdhAraNye'. vyAptiH hetumatpakSaviSayakanizcayaviziSTAsAraNyaviSayakanizcayatvA. vacchinna pratibandhakatAmAdAya lakSaNasambhavAttasyAvacchedakatAsamba. ndhenAsAdhAraNyanizcaye virahAt naca sahacAre mathurAnAthena vAdhAdi.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA nizcayaviziSTAtmatvasyaiva pratibandhakatvasyoktatvena tadavacchedakasya vAdhanizcaye satvAdasambhavaH svanirUpitAvacchedakatAnirUpitasAmA. nAdhikaraNyasambandhAvacchinAvacchedakatvastha saMsargarakhe pAdhAdAvavyA. tivAraNepi nizcayasya pratibandhakatApakSe vayabhAvavajjalavavRtti jalavaddhade'tivyAptiH evaM sAkSAtpratibandhakatAvacchedakatAdevyAsajyavRttitve nizcayaviziSTanizcayIyaviSayitAvaravena pratibandhakatvasyAbhyupagatatayA tatpakSepi cAtivyAptiritivAcyaM svatAdAtmyApananizca yavRttinirUpitAvacchedakatvasvatAdAtmyApananizcayAvRttinirUpitAva cchedakatAnisAtiAvacchadakatvasvanirUpitaviSayitvaniSThAvacchedakatA. nirUpitAvacchedakatAnirUpitAvacchadakatvAnyatamasambandhane bhedaprati. yogitAvacchedakatvasya saMsargaghaTakasya vAcyatvAt svarUpasthAnepi sa. rvamatasaGgrahAya svarUpasvAvacchedakAnyataravatvasambandhonivezyaH vastu. taH sAmagyeNApyetadranthaparyAlocane nizcaya pratibandhakatvapakSAtiriH ktapakSasyAnunmeSAdyathAzrutameva sAdhu / / naca gaganAbhAvavadabhAvavarakAlI. naghaTogaganavAniyatra vAdhe'vyAptiH tatra vAdhanizcayasya nizcayavizinizcayatvenaiva pratibandhakatvena svAvacchedakatvasambandhena pratibandha. katayAstatrasatvAditivAcyaM prakRtAnumititvavyApakapratibadhyatAvi. ziSTaviSayatAzunyajJAnavRttitvena saMsargaghaTakAvacchedakatvasya vizeSa. NIyaravAta vaiziSTyazca svniruupitprtivndhktaavcchedktvsvvishissttnishcytvvyaapkprtibndhktaaniruupitprtibdhytaavcched| katvomayasambandhena patatparikArastu prAgevoktA naca hetumatpakSadhaTi tAsAdharaNye'vyAptiritivAcyam asAdhAraNyanizcayAvRttitvasyApyava. cchedakatAvizeSaNatvAditicenna vahnayabhAvavajjalavatkAlInahado vahnimAnityatra jalavattAdazahade nIlarUpAbhAvavannIle'bhAvavacArazaghaTe cA tivyApte1ruddharatvAt / tanizcayAnAnnizcayaviziSTanizcayatvena pratiba ndhakatvaM mAnAbhAvenAvacchedakatvAdisambandhena prakRtAnumitipratibandha katAyAstatrAsattvAditidik // 0 // ___ tAdRzaviziSThadvayAghaTitatvasyeti / tadrUpAvacchinnaviSayatAviziSTatapA. vacchinnaviSayatAzUnyapratItiviSayatvasyetyarthaH natu tAhaviSayatA dvayazUnyapratItiAvaSayatvasyeti tathAsati vahayabhAvavyAptilAvRttimdha. vajjale'tivyAptiH syAnniruktaviziSTaviSayakatvasya jalAMze hada vRtti.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA svavayabhAvayoreka zradvayaM rItyA'vagAhamAne zAne satvena tasyAnumitipratibandhakatvAt nacAMktaviziSTajJAnasya satpratipakSamyamevativAcyaM virobhyunnAyaka parAmarSaviSayasyaiva tasvAt viziSTasya jJAneSu vyAptiviziSTa pakSadharmazvAvagAhanA pakSa vA vyAptiviziSTahatumavAvagAhina eva parAmarzatvasya siddhAntasiddhatvAt vyAptiviziSTahatutAvacchedakA chinnaviSayatAnirUpitapakSatAvacchedakAvacchinnaviSayatAkanizcaya. svastha kAraNatAvacchedakasyAM ktaikatradvayaMrItijJAne virahAta tajjJAnIyavi ziSTaviSayatAyA dvitvaviraheNa viSayatAdvaya zUnya svasya tatra saMsvapi tA. dazaviSayatA viziSTaviSayatAzUnyatvasyAsatvena tadvivakSAyAtra doSaH ya. dicApekSA buddhiviSayatAvacchedakabhedAttattaddharmaviziSTe dvizvotpattiH svIkriyeta tadobhayAbhAvanivezeSi nadoSaitidhyeyam // satpratipakSaghaTakatAdRzaviziSTadvayaviSayatAbhinnati pratihetuvyApakatAviziSTasAdhyAbhAvatvAvacchinnaviSayatAbhinnatvasya pratihetumatpacaviSayatAbhiatvasya ca praveze vahnayabhAvoSahimAJjalAdityatra vahnadyabhAvavajjalavyApakatAghavRttijalavyApaka tAvadvahRdyabhAve hovahnimAJjalAdityatra gha hRdyabhAvavajjalavadvRttijalavaddhade cAtivyAkhyApattiH tAviziSTasAdhyAbhAvatvAvacchinnaviSayatAyA jalavadmadatvAvacihnanaviSayatAyAzcoktaviSayatAbhedadvayAnAzrayatvAt jalabyApaka vaha yabhAva kAlIna jalavadhadepi cAtivyAptiH syAditi satpratipakSaghaTakati / yadyapi satpratipakSaviSayitAvyApakaviSayitAkazvarUpaM satpratipakSaghaTakatvaM viziSTavastuvizeSaNameva zabdataH pratIyate tathApi tatroktAtivyAptivAraNasyAzakyatayA na tadvikSaNayimapitu satpratipakSaghaTakaviSayatAtmakatvaviziSTaviSayatAvizeSaNameva vAcyaM / jalavyApaka atha kiM tat natAvadvirodhyanumitijanakatAvacchedakatvaM tathAsati bhedapratiyogiviSayatAyAstanaiva rUpeNa nivezyanayA yatra sampratipakSAvrasiddhirityAdigranthAnutthAnaprasaGgAt trApi bhramAtmakavirodhiparAmarSIyaviSayatvasyaiva janakatAvacchedakatvasambhavAt nApi sanpratipakSaviSaya tvAvacchinnabhedapratiyogitAvacchedakatvaM satpratipakSajJAnIyakhaNDaviSabatAyA api tAdRzatvAsambhavAt nirUpayanirUpakabhAvApanaviSayatvAvacchinnabhedapratiyogitAvacchedakatvavicakSaNe yatretyAdigranthAnutthi tiprasaGgAt pratihetumatpakSaviSaya kRtvaprati hetuvyApaka sAdhyAbhAvaviSa13 sA0 vi0
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 sAmAnyanirukivivecanA yatvayoH viziSTaviSayatvarUpayoruktabheda pratiyogitAnavacchedakatvena satpratipakSAvyAptezca / yantu pratihetudhyApaka sAnyAbhAcatvAvacchinnaviSayatAnirUpita sAmAnAdhikaraNyaviSayatAnirUpita hetuviSayatAnirUpitapakSaviSayatvAvacchinnabhedapratiyogitAcacchedakattvameva tat tathAsati hetuvyApakasAdhyAbhAvatvAvacchinnaviSayatAyA niruktabhedapratiyogitAvacchedaka viSayatAbhinnatvaviraheNa satpratipakSAvyAptivirahAt tadasat uktabheda. pratiyogitAvacchedakatvasya hetumatpakSaviSayatAyAmbiraheNa satprati pakSaghaTakatArazaviziSTadvayaviSayateti lekhavirodhAt vidheyAnvayasyo ddezyatAvacchedakAvacchedyatvaniyamena yatretyAdimandhasandarbhasyAsAdhutva. prasaGgAcca parvatovahnimAJjalAdityatrApi hetumatpakSAprasiddhyA satpratipakSAprasiddhestatsthalasyApi yadarthatvenoddezyatayA vyAptestatrAsambha vAddhetuvyApaka sAdhyAbhAvasya prasiddhatvAddhetumatpakSAviSayatvasya lakSaNAniviSTatvAt vidheyasyoddezyatAvacchedakAvacchedyasvabAdhAt naca satpra tipakSaviSayitAvyApakatvameva viSayitAyAntat asambhavAt satprati. pakSaviSayitAyAstattadviSayitAvyabhicAritvAt yadrUpAvacchinnaviSa yatA satpratipakSaviSayatAvyApikA tadrUpAvacchinnatvantu darzitAti. prasaGgabhayenaiva parityAjyamiti ceducyate / satpratipakSaviSayatAzUnya jJAnAvRStitvameva tat satpratipakSakAlInavahayabhASavajjalavadvRttijalavaddradazAnIyaviSayatAyA niruktajJAnAvRtitvepi tajjJAnasya yadrUpAvacchinnaviSayatvAvyApaka viSayatA zUnyatva virahAt tamAdAya vahRSabhASavajjalavadvRttijalabaddhadetiprasaGgAmA vAt viziSTadvayaviSayatA zUnyapratItiviSayatAvacchedakatvasya yadrUpa. vizeSaNatve tu yAdRzasamudAyasve tAdRzapratItiviSayatAvacchedakatA tvAvacchinnaparthyAptyanuyogitAvacchedakatvameva vivakSaNIyamiti nokkAtivyAptiH uktakAlInatvavizeSitoktaviziSTe'tiprasaGgazca viziSTAntarAghaTitatvena vAraNIyaH yadvA pratihetuvyApaka sAdhyAbhAvatvAvacchinnaviSayatAviziSTaprati hetumatpakSatAvacchedakAvacchinnaviSayatvAva cchinnabhedapratiyogitAvacchedakatvameva vivakSaNIyaM vaiziSTyazca svanirUpittasAmAnAdhikaraNyaviSayatAnirUpitahetuviSayatAnirUpita viSayasvAvacchinnatvasambandhena tathAca noktagranthAsaGgatiH navA darzitA,
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirUtivivecanA . tivyAptizca pratitoranekatvAt / yadyapi tAzaviSayatAbhevakUTa etra pravezanIyastathApIdAnantidabhisandhAnannAsti kathamanyathAgre nirUpayani. rUpakabhAvApanaviSayatAbhedakUTamayekSya laghubhUnojanakatAvacchedakavi SayatAbheda upekSyata kuTAniveze ca tadeva gurviti tadupekSA ghaTate ta. bevAgrimagranthatAtparya bhedakUTanivezonusandheya evAtra sandarbhasya pari. zuddhatvAditi // bhramAtmakajJAnIyaviSayatAsAdhAraNote / atra sAdhyAbhAvAnumatijanakatA vacchedakaviSayatAtvena kiJciniSThIvaSayatAnirUpitAdhikaraNaviSayatA. nirUpitAdhayatvaviSayatetyAdikrameNa sAmAnAdhikaraNyaviSayatAnirU pitahetuviSayatAnirUpitapakSaviSayatvAvacchinnabhedapratiyogitAvacche. dakaviSayatAviziSTAnyatvena vA nivezanIyA viziSTadvayaviSayateti na doSo navA kuTAdinivezena gauravaM vaiziSTayazca svAvacchinnatvasvatAdA. ramyAnyatarasambandhena bodhyam / / nanuktarItyoktasatpratipakSe lakSaNasyopapAdanepi viziSTAntarAdha. Titatvasya tatrAsambhavAdalakSyataiva vAcyA tathAcoktaprayAso niHphala: svAvacchinAviSayakapratItiviSayatAvacchedakapratihetuvyApakasAdhyA. bhAvAdhikaraNanirUpitavatpratihetumatpakSasthAtmakatAdazarUpAvacchinna. viSayakatvasyaiva satpratipakSazAne sattvena hi na viziSTAntarAghATetatva sambhavati cenna viziSTAntaraviSayatAyAM satpratipakSaviSayatvAvyApaka. viSayatAzunyajJAnIyasatpratipakSIvaSayatAbhinnatvasya vivakSitatvAt / kebalasatpratipakSaviSayakazAnIyaviziSTAntaraviSayatAyAmuktasatpati pakSaviSayatAbhinnatvavirahAnna satpratipakSe lakSaNAsambhavaH meyatvaviziTasatpratipakSazAne ca viziSTAntaraviSayatA tAhAsatpratipakSaviSayatA minaveti naatiprsnggitidhyym|| __ sAdhyAbhAvadattimapakSAtmakaviziSTasyaiveti hetutAvacchedakApravezena satpra. tipakSasyaikarUpatayA lAghavAditizeSaH vyApakasAmAnAdhikaraNyetyAdi atha virodhyanumitijanakAnvayavyAptivaiziSTayapakSadharmatvobhayAvagAhijJAnaviSayasyaiva satpratipakSatAsvIkAreNa virodhasyAnumityapratibandhaka tApakSe sAmAnAdhikaraNyaghaTitasyaiva vyAptitvAt / tadghaTitavyAptivi. ziSTatumatpakSasyaiva tatvena satpratipakSatA na kAlInatvAdighaTitasya na ca virodhasyAnumitipratibandhakatApakSe lAghavena hetubyApakasAdhya.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 sAmAnyaniruktivivecanA kAlInasvasyaiva vyAptitayA tadghaTitasyApi satpratipakSatvaM durvArami. tibAcyaM matabhadenobhayostathAtve iSTApatteriticenna virodhyanumitisA. magrItvena pratibandhakatvasya satpratipakSavAne dIdhitikRtA nirAkaraNI. tvena virodhiviSayakanizcayatvenaiva hi tadvAcyaM virodhitvaJca tattadabhA vayoriva tasadabhAvavyApyayorapyanubhavasiddhaM tatra vyApakalAmAnAdhika. raNyarUpavyAptighaTitaviziSTajJAnasya pratibandhakatAyAnna sAmAnAdhikara NyAdiviSayakatvaM tantraM tadaviSayakavAnasyApi sAdhyAbhAvAMze hetuvyA pakatvAvagAhitvavato hetumaspakSaviSayatvAvagAhizAnakAlInasya prati. bandhakatvAt yadviSayakatvasya hi pratibandhakatAprayojakatvaM tadghaTitavi ziSTasyaiva doSatvaM nacAtathAbhUtaviSayaghaTitasya meyatvaviziSTavyabhiH cArAdivat bhavati cAtathAbhUtaviSayaghaTito hetuvyApakalAdhyAbhAvala. mAnAdhikaraNahetumatpakSe itisa na doSaH atathAbhUtavastughaTitasyApi pratibandhakatopayogiviSayamadhyIkRtAtathAbhUtaviSayakaghaTitatvamAtreNa satpratipakSatvazcetsvIkaraNIyamatathAbhUtakAlInatvAdyanantapadArthaghaTita. viziSTasya satpratipakSatvakimiti na svIkaraNIyamityasArvajJa durshysrprtipkssprsnggityaashyH| sampAdanIyatvAditi prakRtAnumityapratibandhakatvapakSarmikahetumattA. zAnakAlInasvobhayAbhAvastha yadrUpAvacchinnaviSayatAzAlinizcayatva. vyApakatvantadrpAvacchinnatvasyaiva sAmAnyalakSaNatvamabhyupetya sampAdanIyasvAdityartha iti| anumitipratibandhakatAyAMyadrUpAvacchinnaviSakatvamavacchedakantadrUpAvacchinnetyartha iti. atha prakRtAnumityavRttiviSayitAnirUpakatAvacchedakAvacchinnatvameva lAghavAdvaktumucitaM tathAsatyeva doSaikadezevAraNasambhavena tadvArakA natiriktavRttisvarUpAvacchedakatAghaTitaniruktavivakSa.daro vyartha iticenna meyatvaviziSTasatpratipakSe'tivyApsyApatteH satpratipakSanizcayasya kA. ryasahabhAvenAnumitAvavirodhitAyA yadicetyAdinA satpratipakSagranthedIdhitikRtoktatvena satpratipakSaviSayakaprakRtAnumiteH sambhavena satpra. tipakSatvasya prakRtAnumityavRttiviSayitAnirUpakatAvamchedakatvavira. hAt abhAvAdhikaraNAnarUpitavRttitvAbhAvavyApyavavAhikAlInaparvato dhUmavAnvarityatra vyabhicAre'vyAptezca prakRtAnumiterabhASAdhikaraNa ttitvavAhitvAvacchinnaviSayatvasthAsambhavena tAdRzavahitve prakRtAnu:
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniyaktivivecanA 101 mityavRttiviSayitAnirUpakatAvacchedakatvasya sambhavAt / __ yattu sarvatrAsambhavApattiH hRdohimAnvahnivyApyadhUmavAn jAti. mAnvahnayabhAvavAMzcetyAdi samUhAlambanAnumiteH sambhavena prakRtAnumi. tyavRttiviSayitAnirUpakatAvacchedakatvasya vaDhayabhAvaddhdatvAdAvala. bhavAt / avyApakaviSayatAzunyatvasya prakRtAnumitivizeSaNatvasya tArazAnumityaprasiddhyA vaktumazakyatvAditi tadasat svAvacchinnavi. SayatvAvyApakasvAvacchinnayadapAvacchinnaviSayatAzunyatvasya vivakSi. tasvAta anumitIyapakSatAvacchedakAvacchinnaviSayatvAdeH svAvacchinna. tvaviraheNa jAtitvAdinA hRdatvAdyanavagAhiprakRtAnumiterniruktAvyApa. kaviSayatAzunyatvasambhavAdasambhavAbhAvAt / nacAbhAvatvena hadatvAvagA. hinyA dovahimAn vahivyApyadhUmavAnabhAvavAnvavAhivyApyadhumazcati sa muhAlambanAtmikAyA anumitavyApakAviSayatAzunyatayA taba vahnayabhA. pavaddhadatvAvacchinnaviSayatAyAH sattvenAsambhavatAdacasthyamiotavAcya svAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyabhramabhinnajJAnIyaprakRtAnumi tivRttiviSayatAbhinnatvasyAvRttyantena vivakSaNAt samAnAkArakahAnIya. viSayatayorakyena tathAvidhadoSakadezamAtraviSayakazAnIyaviSayatAyA. eva prakRtAnumitivRttitvasambhavena doSaviSayatAyAstadbhinnatvAditi / nanu prakRtAnumityavyavahitaprAkkSaNavatyanAhAryAprAmANyavAnA. mAskanditanizcayAvRttiviSayitAnirUpakatAvacchedakatvameva nivezya tAvataiva prAgdoSANAnna prasaktiriticena idovahimAnvahnayabhAvavada. bhAvavatkAlInadhUmAdityatra vadhabhAvavadhrade'tivyAptyApatteH viziSTAntaratAvacchedakAbhAvababhradatvasya tAdazasvasambhavAt abhAvavAmhadapratinizcayottaraM prakRtAnumityutpattyasambhavAt / atha pratibandhakatvaghaTitaniruktyAdapi gaganAbhAvabadabhAvavatkA. lInadhaTo gaganavAnityatra gaganAbhAvavattAzaghaTe'vyAptiH abhAvava. tAdRzaghaTatvasya viziSTAntaratAvacchedakasya tAzarUpatvasambhavAt / yadyapi viziSTadvayaviSayitAzunyasvAvacchinnaviSayatvAvyApaka. viSayatAzUnyayapAvacchinnaviSayatAzAlinizcayatvavyApakatvameva pra. tibandhakatAyA tADazapadArthaghaTakatayA vAcyaM tathAcAbhAvavattAraza. ghaTatvasya na tAzarUpatvasambhava: nacaivaM meyatvaviziSTagaganAbhAvava. zAhazaghaTe'tivyAptiH gaganAbhAvabattAhazaghaTatvasyApi tAzatvA.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA sambhavAditivAcyaM viziSTayaviSayatAyAM prAkpariHkRtasya prakRtA. numititvavyApakapratibadhyatAviziSTAnyatvasya vizeSaNatvAbhAvavAntAhazaghaTaitijJAnIyaviziSTadvayaviSayatAyAH prakRtAnumitipratibandha. katAnirUpitaprativadhyatAnavacchedakatvena tAdRzaviziSTAnyatvAdabhAva. vAntAdRzaghaTaitijJAnasya ' tADazaviziSTayaviSayatAzUnyatvavirahAt gaganAbhAvavAntAdRzaghaTaitijJAnaviSayatvasya tAdRzaprativadhyatAvacche dakatvena tAhazaviziSTAnyatvavirahAt tajzAne tAhazaviziSTadvayAviSaya. tAzunyatvasya sambhavAcAvyAptyativyApsyorasambhavAt / naca gaganatvana ghaTAdyavagAhigaganAbhAvavAntAdRzaghaTaitijJAnasyAbhAvadha ttAhazaghaTatvAvacchinnaviSayatAvatvAt tAraviSayatvAvyApakaviSa. yatAzUnyatvAt tArazaviziSTadvayAviSatAzunyatvAcAvyAptiriti vAcyaM yAdRzasamudAyatvAvacchinnAnuyogatAkapAptikAvacchedakatAka viSayatAdvayagabhAvyApakaviSayatAzUnyatvasya vivakSitatvAt / tathApi jAtimAnvAdvimAnityatra meyatvaviziSTa vayabhAvavajA. timati vAdhe'tivyAptivAraNAya kiJcidapAvacchinnaviSayatvAvyA. pakaviSayatAzUnyatvasyaiva pravezyatayA niruktaviziSTadvayaviSayatA. zUnye'bhAvavattAhazaghaTatvAvacchinnaviSayatAke gaganAbhAvavadabhAvava kAlInaghaTo gaganAbhAvavAnitijJAne gaganAbhAvavattAhazaghaTatvAtma kakiJcidapAvacchinnaviSayatvAdhyApakaviSayatAzunyatvasya sattvenAbhA vadhattAzaghaTatvasya tArazavalambhavAdavyApterlAghavAcca svAvacchinnA viSayakapratItiviSayatAyAM prakRtAnumitipratibandhakatAviziSTAnyasvaMvivakSaNIyaM vaiziSTyaJca svAvacchedakatva svAvacchedakaviSayatvAvacchi. ajanatAvacchedakatvasambandhAvacchinnasvAbhAvavasva svanirUpitaprativa dhyatAviziSTanizcayatvavyApakapratibandhakatAnirUpitapratibadhyatAnava. uchedakatvaitatritayasambandhena evaJcAbhAvavAntAzaghaTaitijJAnIyaviSa. yatAyAM prakRtAnumitinirUpitaprativadhyatAnavacchedakatvasya sasvAda ganAbhAvavAntAhazaghaTaitizcAnIyAviSayatAyAmasatvAcca pratibandhaka. tAviziSTAnyatvasya satvAsasvAbhyAmnAvyAptyativyAptI vAdhAdivi. SayatAyAM svarUpAsiyAdipratibandhakatAAvIzaSTatvavAragAya svAvacche dakatvanivezaH satpratipakSaviSayatAyAntAdRzaviziSTAnyatvasampattaye dvitIyasambandhaniveza: vAdhAdiviSayatAyAM vAdhapratibandhakatAvizi
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA 103 Anyatvasampattaye tRtIyasambandhanivezaH evaJca jalavyApaka vahnaSabhA vAdhikaraNanirUpitavajjalavaddhatvAvacchinnaviSayatAyA janakatAnavacchedakatvena viziSTAnyatvAsambhavena tAdRzahadatvAtmakaviziSTAntara. tAvacchedakarUpamAdAya na satpratipakSAvyAptiH naca meyatvaviziSTAsA dhAraNye'tivyAptiH vahnivyApakIbhUtAbhAvapratiyogijalamitijJAnIyaviSayatAyA janakatAvacchedakatve viziSTAnyatvavirahepi vahnivyApa kIbhUtAbhAvapratiyogijalaM haravRttItijJAnaviSayatvasya bacchedakatvena viziSTAnyatayA tadavacchedakatvasyAsAdhAraNyatve sambhavAt naca jalAbhAvavadvahnimatkAlIna parvato vahnadyabhAvavAJjalAdityatra meyatvaviziSTavahnimatparvate'tivyAptiH vahnimatparvatattvAvacchinnaviSaya. tAyA jJAnavaiziSTyA vacchinnapratibandhakatAviziSTatvAdititi vAcyaM janakatA svAvacchinnapratibadhyatAnirUpitajJAnavaiziSTyA navacchriznaprakRtAnumiti tvavyApaka pratibandhakatAkAlInatvasambandhena svAvRttitvasyaiva tRtIyasambandhatayA vivakSaNAt / jalavadUdhada nacaivamapi zuklajalavajjalavatkAlInahadaH zuklajalAbhAvavAJjalAbhAvavyAdityatra zuklajalavattAha zahada rUpa vAdhe'vyAptiH zvAvacchinnaviSayatAyAH svAvacchinna pativadhyatAnirUpitajalAbhAvavyA vyvtvaavcchinnvissytvaavcchinnjny| navaiziSTyAna varuinna pratibandhakatAkAlInatvasambandhena svasmin vRttitvasatvena svAvRtitvasambandhacirahanibandhana pratibandhakatAviziSTAnyatayA mAnavazaSTyA vacchinnapratibandhakatAvacchedakatayA ca jalavadUdhadatvasya tAdRzaSi ziSTAntaratAvacchedakatva sambhavAditi vAcyaM svAvacchedyaprativadhyatA. viziSTatAdRzapratibandhakatAkAlInatvasyaiva saMsargatvAt vaiziSTyaza svanirUpitatvasva viziSTanizcayatvavyApaka pratibandhakatAnirUpitaprativadhyatAvacchedakadharmAvacchinnatvobhayasambandhena tathAcokasamba ndhena svAvRttitvasyaiva jalavaddhradatvAvacchinnaviSayatAyAM satvena viziSTAnyatvAsammavAnnAvyAptiH evaJcAnumityavyavahitaprAkkSaNavRtinizcayAvRttiviSayatAvacchedakatvanivezeSi svAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAyAM tadeva nivezyaM tAvataiva hadovahnimAn vahanyabhAvavadamA vavatkAlIna dhUmAdityatrAbhAva va dUdhadatvasya tAdRzaviziSTantaratAva. cchedakatvaviraheNAvyApyatyaprasakteH pratibandhakatAgarbhalakSaNAda rovyarthaH *
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 sAmAnyaniruktivivecanA idamatra bodhyaM zuklajalavajjalavatkAlInahada zuklajalAbhAvavAjalA. bhAvavyApyAdityatrAnupadoktasaMsargApravezepi prakArAntareNApyavyAptivA. raNaM sambhavatyeva naca prativandhakatvATataniruktau pratibandhakataikyavi. vakSayA tatsambhavati tadanugamazca kartuM zakyate tathAhi svAvacchinnAviSa yakapratItIyA yA prakRtAnumititvavyApakapratibadhyatAnikAMpatapratiba. mdhakatAvAzaSTAvaSayatA tadavachadakaravaM tAzaviziSTArataratAvaccheda katvamiti vaiziSTyaJca svAnatiriktavRttiviSayatAvacchedakadharmAca. cchinnatvasvaviziSTAnyatvobhayasambandhena viziSTAnyasvaghaTakavaiziSTya. prAguktayathAzrutatritayasambandheSu yasya yasyopAdeyatA tena tena bo. dhyam anumityavyavahitaprAkkSaNavRttitvaghaTitakalpe ca vizeSyadalaghaTakapratibandhakatayaiva sahaikyastha karaNIyatayA tadanugamasya du:. zakyatvAnna tatka yogyAmitivAcyaM yadpAvacchinnaprakAratA. nirUpitayadpAvacchinnavizeSyatAkaM prakRtAnumititvavyApakaM tadra pAvacchinnaprakAratAnirUpitatadrUpAvacchinnavizeSyatAzAlyanumititva. viziSThatvaM svAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAyAM nivezya baiziSTyazca svAzrayAvyavAhataprAkAlInanizcayAvRttiviSAyatAnirUpakatAba cchadakadharmAvacchinnatvasvavyApakaprativadhyatAnirUpitaprativandhakatA. viziSTAnyatvomayasambandhena vaiziSTayaJca prAguktatritayasambandhaghaTako. pAdeyasambandhena bodhyamitthamanugamasya sambhavAt / vastutastu prativadhyatAviziSTajanyatAnavacchedakatvajanakatAnava cchadakatvobhayAbhAvavasvameva viSayitAvizaSaNambaiziSTayaJcojha bhUyaH prAgAveditazca yadi sAdhyavyApakAbhAvavapakSAdervAdhatvaM tadA meya. svaviziSTa tatrAtivyAptivAraNAya tAhazavAdhadiviSayatAbhadATata sRtayAbhAvo niveshyH| yatsvanumityanuvyavahitaprAkkAlaghaTitako doSaghaTitadoSa'vyAptivAraNamazakyameva pratibandhakatvagarbhanirukoM ca pratibandhakataikyaghaTitalakSaNAtmakatanetyAdikalpe vakSyamANa na doSa iti prativandhakatvAdhATana kalpasthopekSAkRteti tanna yathAzrutaprativandha. katvagarbhanirukAverdhetasya zaGkinasvAditicenmaivam / yatrasthalAvazeSa doSaikadezavizeSajJAnamanumiteH pUrvasvakAraNavila mbAniyamena notpadyate tatra tahASe'nyaptyiApattestAizadoSaikadezasthApi tAdRzaviziSTAntaratvasambhavAditi /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA yetu gaganAbhAvavadabhAvavatkAlInaghaTo gaganavAnityatra ghaTasvAdha. sachedena gaganAbhAvavadhaTapaya vAdho natu gaganAbhAvavattAzaghaTaH tathA. sati viziSTAntaraviSayayitAyAM prtibndhktaavishissttaanytvaadinive| zasya prayojanAbhAvAt hRdovahnimAn vanhyabhAvavadabhAvavatkAlInadhUmAdi syatrAbhAvavajradatvamAdAya vAdhe'vyAptidhAraNAya prativamdhakatAghaTita. kalpa pavAdaraNIyaH naca vanhyabhAvavadhradaevAvyAptivAraNAya tAza pratibandhakatAviziSTAnyatvameva viziSTAntaraviSayatAyAmbAcyami tivAcyaM pratibandhakaravaghATitatAhazapadArthApekSayA tatra lAghavAditi badanti te ca viziSTayAghaTitatvaviziSTAntarAghaTitatvaghaTita. lakSaNasya yathAzrutasvAsasvamAzramAlocya tasya pratibandhakatvAnupa. yukabhAgenAghaTitasya sAdhyAbhAvavatpakSAtmakasyAlakSyatAmAzaMsamAnA: cintAmaNyAhuktayathAzrutalakSaNAdInAM doSaNa varganasya jalAlimapi dilanti teSAM yatra lakSaNasya satvaM tasya sarvasya lakSyatvApAt yatra ca tasyAsavaM ssyaalkssytvprsnggaacc| na ca lakSaNenaiva lakSya 'vijJAnam itaravyAvRttalakSyasvarUpavijJAnasya tadekaphalatvAt tacce. lakSaNa yatra yatra gata sa kathamalakSyatvanAvadhAyita zakya: syA cezadhAvRttaM dharmAntare tadeva syAllakSyasvena kIrtanamubhayA. *nigamakAbhAvazcetivAcyam ye hi lakSyakacakSuSo'parimitaprajJA maharSayastadvijJAnameva lakSyAlakSyabhAce pramANam jAnanti ca te sAdhyAbhAvavadavRttitvAdiparyavasAyanaikAntikatvameva vyabhicArama kA. lAtyaye sAdhyAbhASapramAkAle'padiSTaH prayukto hetubadhitaH tadgataM ca sAdhyAbhAvavatpakSaparyavasite kAlAtyayApadiSTameva vAdhaM prakaraNasamasvAdikamapi tathA ca hetoH sAdhyAbhAvavavRttitve sAdhyasya hetumaniSThAbhAvapratiyogitvAt tasmin vyabhicAratvenAvagate tadapi tenAvagamyate eva samAnasvAcca evaM rakSasya sAdhyAbhAnayatve bAdhatvenAvagate sAdhyAbhAvavatpakSaniSThAbhAvapratiyogisAdhyapakSA. vRttisAdhyAdayo'pi tenarUpeNAvagamyante eva tulyatvAt sAmyaJca grAhyabhUtAyAH pakSe sAdhyavatvahetumattvayoH hetau sAdhyavyApyatvasya ca svarUpato virodhiviSayakatvena viruddhatvena gRhItaviSayakatvena vA . prtibndhktaavjjnyaanktvmedh| na ca tahokadethe nyAvartakadharmAdau veti na te doSoH pakSasAdhyahetUnAM yatsvatattvAditulyena prakRtatvena . 14 sA0 vi:
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 sAmAnyanirukivivecanA sarveSAM grahasambhavena sarvatra te doSatvena sujJAnAH tathAsati doSatvena prAtivikarUpeNa jJAyamAnAnAM kriyamANamidaM zabdAnugamaphalaM sakala sAdhAraNaM tatpakSasAdhyahetukasthalIyAnekadoSAnugataM caikaM lakSaNaMteSveva varttamAnaM vartamAnameva teSu sAdhutvena nirNIyate ityavyAtyativyAptyoH svadhyavasAnayornirAsAya pariH kRte tAtparyavarNanIya. mevetyalamaprastutena / svAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakAvacchinnArthakAmeti / atha svAma vacchinnaprakAratAvacchedakAvacchinnArthakamityeva lAghavAdvaktumucitaM na ca yatraikadoSaviSayakaM jJAnaM niyamato doSAntaraviSayaka tajjJAnamapi tadviSayakameva niyamato jAyate tatrAvyAptiriti vAcyama agha TitatvasyApyanavacchinnaprakAratAvacchedakAvacchinnarUpatAyA eva svI" kArAta / na ca vyabhicArakAlIna ghaTe'tivyAptiH tAdRzaghaTatvAnava. cichannaprakAratAvacchedakatathAvidhavyabhicAratvasya tAdRzaghaTatvAva sAkSAtparamparAsAdhAra cchinnaprakAratAvacchedakatvAditi vAcyam NAvacchedakatA nirUpitatvasya svIkArAt anyathA pAdaza samudAyasvAva vicchinnAnuyogitAka parthyAptikAvacchedakatAkaviSayatvaghaTitAveze. pyadalasyaiva nirvAcyatayA prakArAntarasyAsambhavena caitallakSaNAsa mbhavaprasaGgAditicenna yatra padArthAntaraviSayakaM jJAnaniyamatodoSaviSayakaM syAttatra padArthAntare vizeSaNavizeSyadalayossattvenAti vyAptisambhAvanayoktaprakArasya gadAdhareNa parityakatvAt tAda zapadArthAviSayakapratItiviSayaka doSaviSayakatvasya padArthAntaraviSaya kajJAne niyamatassatvena tathAvidhasthalasambhAvanAnibandhanAtivyA ptisambhAvanAvirahAt / kecittu pratiyogitvaviSayatvAdisAdhAraNaikAvacchedyatvasyAbhAvena pratiyogitvaniSThAvacchedyatvAbhAvapraveze'sambhavasyAtivyApteirvA prasaGgena viSayatvaniSThAvacchredyatvasyAbhAva eva pravezanIyastatrApIcchAvi. payatvajJAnaviSayatvasAdhAraNaikajAtIyAvacchedyatvaviraheNecchA viSaya. tvaniSThAvacchedyatvAbhAvapravezeSyasambhavAdyApattyA pratItiviSayatAniSTha. sya tasyAbhAvaeva nivezya ityetatsUcanAyoktarItyopanyAsa itivadanti / zuddhavyabhicArAdermeyatvaviziSTavyabhicArAbhinnatvepinakSatiriti / nanu vizeSyadale yatpadAryatayA doSatAvacchedakagatarUpapravezasyaiva siddhAntitatvena
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA 107 vizeSaNadale svapadArthatayApi tatpraveza eva karaNIyaH tathAca svabhinaM yattAharUpaM tadavacchinnAnuyogitAka paryyAptikAvacchedakata ka viSayatAzUnyapratItiviSayatAvacchedakattA paryAptyanuyogitAvacchedaka tvamparyavasitaM tatra na meyatvaviziSTavyabhicArAdAvatiprasaGgasambhAvanA patiyukta granthasaGgatiriti / naca dhIvizeSaviSayatvAtmaka samudAyatvasyA. nekasyApi vinigamanAviraheNa vahnadyabhAvavadbhadatvAvacchinnasa kala viSayatAvacchedakatAparthyAptyanuyogitAvacchedakatayA vahnyabhAvavadUdha. dasvagataikasamudAyatvabhinnA paratAdRza samudAyatvAvacchinnAnuyogitAka paryAptikAvacchedakatA kaviSayatAkatvasyaiva vahayabhAvavadUdhadaviSayakazcA ne sattvenAsambhavApattiritivAcyaM prakRtAnumitipratibandhakatAvRttya bhASIya pratiyogitAnirUpita paramparAvacchedakatAvadviSayatAviziSTarUpavasvasyaiva lakSaNatvAt vaiziSTayaJca svAvacchedakatApratiyogika paryApyanuyogitAvacchedakatva svAvacchedakatAtvAvacchinnapayyAyanuyogi tAvacchedakarUpabhinnatAdRzarUpAvacchinnAnuyogitAkaparyyAptikAvacche. dakattAkaviSayatA zUnya pratItiviSayatAvacchedakatA pratiyogikapardhA. pyanuyogitAvacchedakatvobhayasambandhenotacenna tAdRzaviSayatAvizi vahnayAdirUpabAdhaikadeze'tivyapatyA STavahitvagaitakatvAdikamAdAya pasteH svAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatA tAkaviSayatAvacche katAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpabhinnatvavivakSaNe doSAbhAvapi tadvivakSAyAmapyantarapadasya pAribhASikatvatAdavasthyAt / yatra sthalavizeSa eka doSaviSayakajJAnasya niyamatodoSAntaraviSayakatvaM tatra taddeoSe'vyApteH sambhAvitatvAzcetidhyeyam / nanu vizeSaNIyaJca tAdRzaviziSTAntarA ghaTitatvenetidAMdhiterviziSTAntarAghaTitatvasya yadrUpaviziSTavizeSaNatAyA eva pratIyamAnatayA tadupekSya niruktapratItiviSayatAvacchedakatvAtmakayadrUpavizeSaNe taptAtparyyavarNanavIjaM darzayati / meyatvaviziSTavyabhicArAderapIti / etena prAguktasvAvacchinnatvAdivyAvRttipradarzanamullaGghya caramopAttapratItiviSayatAvacchedakatvanivezanaprayojanasya prathamamupadarzanaM rItiviruddhamitizaGkA nirastA uktagranthasya tatparatvAbhAvAt / kecittu vyabhicArakAlIna ghaTAdAvativyAptivAra. NAya caramasya pratItiviSayatAvacchedakatvasya svAvacchinnAviSayakatva
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 sAmAnyanirUktivivecano dalanivezAnivezayossArthakyaM sambhavati svAvacchinnAviSayakatvasya meyatvaviziSTavyAbhicArAdAvatiyAptivAraNAyopAdAnantu pratItivi SayatAvacchadakatvopAdAna pava sambhavaduktikametabhivazAbhAva kRtapita niveze'tivyAptitAdavasthyAditi vyutkramaNa phalapradazanamitivadanti / yadyapi savaMgaganavadityatra gaganAbhAvavatsarvatvAzrayAviSayakapratI syaprasiddhyA vAdhAdAvavyAptivAraNamapi svAcchinnAviSayakatvasya phalaM sambhavati tathApi meyatvaviziSTavyabhicArAtivyAptaH purasphU. zikatvAt taddeoSavAraNApAttavizeSaNaghaTitalakSaNe tadoSatAdavasthyasya prabalatvAzva meyatvaviziSTavyAbhicArAtivyAptivAraNameva tatprayojana svena kIrttayati meyatvaviziSTavyabhicArasvAzrayeti / / __durghaTatvAditi naca meyatvaviziSTavyabhicAratyAzrayAviSayakatvasya vyabhicAratvena ghaTAdhavagAhipratIto sasambhavena durghaTatvakathanamasaGga tamiti vAcya vyabhicAratvabAdhatvAdyAzrayAviSayakapratItaH vyabhicA ratvAdinA ghaTAdiviSayiNyA viSayatAvacchedakatvasya vyabhicAratvA. dau sambhavenAsambhavApatyA tAzapratItiviSayatAvacchedakatvamupekSyatAdRzapratItiviSayavRttitvasyaiva vAcyatayA meyatvaviziSTavyabhicAra* tvAzrayAviSayakapratItiviSayavRttitvasya vyabhicAratve'sambhavenAti. prasaGgasambhavAt vyabhicAratvasya sAmAnAdhikaraNyalambandhena sAdhyAbhAvavavRttitvaviziSTahetutAvacchedakarUpatayA tadviSayakapratItaH sAmAnAdhikaraNyaghaTakatayA vybhicaarvissyktvaashcetibhaavH| yadyapi pratItiviSayatAvacchedakatvanivezApekSayA pratItiviSaya ttitvaniveza evaM gauravAtsa zaDintumanahaH tathApi vizeSyadale yaspadA yatayA doSatAvacchedakagatasamudAyatvapravaze pratItiviSayatAvacchedaka. tAyAHpratItiviSayatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvaccha. dakatvarUpAyA eva vAcyatayA pratItiviSayavRttivRttitvApekSayA tasya. gurutvAt pratItiviSayatAvacchedakatvApekSayA laghuguruvAbhavatu anyAhazanivezohi na sambhavati kitvakameva pratItiviSayatAvacchedaka svanivezanamitiauDhiprakaTanAzayAdvA tathAzaGkanasya yuktatvamasye dhetyAzayena pratItiviSayavRttitvanivezanamAzaMkya dUSayati / svAvacchinnAviSayakapratItiviSayavRttitvasyetyAdinA nanu tAdRzapratItiviSa. yasvasya tAzapratItiviSayavRttitvApekSayA laghutvena tadeva zAGkatuma
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA 109 Imiticenna anupadameva tadAzaGkanasyAsvaparatAyA uktatvAt tArazapra. tItiviSayatAvacchedakatvameva kimityuktaM kathaMsammavadapi tadati. riktanAvAcadityAzaGkAna evatAtparthAt / prameyaMgaganavadvAcyatyAdityAdAviti naca vahRyabhAvavajradatvAdhavacchinnAviSayapratItiviSayatAvacchedakavahnayabhAvavyApyavadhradatvAdyAzrayAviSa. yakatvasya vahnayamAvavajradatvAdyavacchinnaviSayakapratItI virahAda sambhavasambhave'vyApatyudbhAvanamanucitamitivAcyam anyatra prasiddhasya lakSaNasya lakSye'sattvanibandhanadoSApekSayA lakSaNasvarUpAprasiddhiniba. ndhanadoSasya balavavena tadanusandhAya prameyaGgaganavadityAdAvabyArevo. dbhAvanasya kRtatvAditidhyeyam / jJAnasyetyatrajJAnapadArthaiti nanu tAdRzaviSayatAzUnyatvasya jJAnapadArthavi. zeSaNatve tAzaviSayatAzUnyanizcayavRttibhedapratiyogitAvacchedakatvanAstItipratItisiddhAbhAvapratiyogitAvacchedakatvasya tAdRzaH viSayatAzUnyatvatadghaTakasakalapadArtheSu prasaGgana doSatAvacchedakadharma. vizeSaNatvApekSayAtraiva gauravamiticenna tAharAviSayattAzUnyatvasya jJAnapadArtha upalakSaNatayaiva nivezAdvIravAbhAvAt tathAsati prakRtAnu. mititvavyApakaprativadhyatAnirUpitapratibandhakatAvRttyabhAvIyapratiyogitAnirUpita paramparIyAnizcayAniSThAvacchedakatAviziSTarUpavattvasya sa. muditalakSaNatvama vaiziSTyazca svanirUpitaparamparIyAvacchedakatA vattva svaviziSTapratibandhakatAvRttyabhAvIyapratiyogitAnirUpitaparampa. rAvacchedakatvAvacchinnAvacchedakatAvRttitvomayasambandhena svave ziSTyaJca svasamAnAdhikaraNatAdRzarUpAvacchinnAnuyogitAkapA.. ptikAvacchedakatAkaviSayatAzUnyatvarUpAbhAvIyapratiyogitayAparamparAnirUpitatvasambandhana avacchedakatAvRttitvaJca svAvacchinnAnuyogitA. kapaOptikAvacchedakatAkaviSayatAzUnyapratItiviSayatAvacchedakatA tvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatAsvAvacchinnatvasambandhena bodhyama doSatAvacchedakagatarUpavizeSaNatve ca tAdRzapratibandhakatA. syabhAvIyapratiyogitAnirUpitaparamparAvacchedakatAvadrUpaviziSTarUpA. vacchinnavatvasya samuditalakSaNatvam vaiziSTyaJca svatAdAtmyasvavRtti. svobhayasambandhena vRttitvaJca svAvacchinnAnuyogitAkapAptikAvacche. dakatAkaviSayatAzunyapratItiviSayatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptya
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 sAmAnyaniruki vivecanA nuyogitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatAnirUpita pratibandhakatAvRttyabhA vIya pratiyogitAnirUpita paramparAvacchedakatAtvAvacchinnAbacchedaka. tAparamparAnirUpitatvavatpratiyogitAkAbhAvavatpratItiviSayatAvacche dakatAtvAvacchinnaparyyA kyanuyogitAvacchedakatvasambandhena bodhyamanayorlAghavaM gauravazca vyaktameveti / atha svAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvasya rUpavize. paNatvApekSayA svavAcchannaviSayatAzUnyayadrUpAvacchinnaviSayatAzAlini zyavRttibhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvaH pratibandhakatAyAmasti tAha. yarUpatvameva nivezanIyaM lAghavAt etadanugamazca prAguktAnugamadvayaghaDhaka prathamAnugamavadbodhyaH vizeSazca nizcayaniSThAvacchedakatA vaiziSTya. ghaTakadvitIyasamvandhe bodhyaH tathAhi svaviziSTAvacchedakatAnirUpi tAvacchedakatvaniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatva - niSThAvacchedakatAnirUpitAnuyogitvaniSThAvacchedakatAniSThAvacchedakatA nirUpitaparyyAptiniSThAvacchedakatva niSThAvacchedakatAnirUpita pratiyogi. svaniSThAvacchedakatAniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacche dakatvaniSThAvacchedakatAnirUpitaviSayatvaniSThAcacchedakatvaniSThAvacche. dakatAnirUpitAvacchedakatAvatprakRtAnumitipratibandhakatAbRsyabhAvI. yapratiyogitAnirUpita paramparI yanizcayaniSThAvacchedakatAviziSTatvaM sambandhaH svavaiziSTyaM pUrvavat avacchedakattA vaiziSTyaJca svasamAnAdhikaraNasvAvacchinnAnuyogitAkaparyyAsikAvacchedakatAkaviSayatA zunyatvarUpAbhAvIyapratiyogitayA paramparAnirUpitAvacchedakatvasamba ndhena bodhyamiticenna atrApi bhaTTAcArya tAtpayyapavarNane kSatyabhAvAt // yantu yAdRzasthalavizeSe meyatvaviziSTavyabhicAraviSayakajJAnAtmakamevAprAmANyajJAnAskanditavyabhicArajJAnaM samUhAlambanAtmakaMjAyate. 'nyathAtvaprAmANyajJAnAnAskanditameva tatrAtivyAptilambhAvanayA tA dazavivakSA na kRteti tana pratItiviSayatAvacchedakatvavivakSAyAmapi yadrUpapadena vyabhicAratvasya dhAraNAsambhavAt vyabhicAratvAvacchinnaviSa yatAzAlya vyApakaviSayatA zUnya prakRtAnumitipratibandhakatAvanizvayA. prasiddheratibyAtitAdavasthyAt / naccAvyApakaviSayatAzUnyatvaM yadrUpAbacchinnaviSayatAzAlinizcaye na nivezyamapitu yadrUpAvacchinnaviSaya svAvyApaka viSayatAzUnyajJAnIyasvaM yadrUpAvacchinnaviSayatAyAmeva ni
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA vezyamitivAcyaM tathAsati tayaTakajJAna eva bhAvAntAvaSayatA. zunyatvasyApi vizeSaNatvopagamena doSAsambhavAt pratItiviSayatAva cchedakatyaparyantavivakSAyA niHprayojanatvatAvasthyAt viziSTAntaratAvaccheda karUpAvacchinnaviSayatAzunyatvasya nizcayavizeSaNatvena tulya. tAyAssvAvacchinnAviSayakatvasya nizcayavizeSaNatAyAM satvenAtra do. SasambhAvanAyAM tatrApi tasyAsambhavAt sambhAvanayA parityAgasyo. bhytrtlytvaaditi| ' atha zAnadvayasAdhAraNapratibandhakatAmprati pratyekajJAnaviSayAvazi. STatvaM nAnatiriktavRttitvarUpAvacchedakatAvaditi prAgutastAuzapadArtha ghaTakapratibandhakatAvacchedakatAyA anatiriktavRttitvarUpatA pratIyate tatredambicAya'te pratibandhakatAvacchedakatAyAH svarUpasambandhamapatve bAdhAyekadezaviSayatAyAH tathAsvApatyA'sambhavaH syAda to'natiri. ktavRttitvarUpatA vAcyA tatra tadvivakSAyAmapi viziSTAntaratADazarUpA. prasidhA'sambhavavAraNAyAvyApakaviSayatAzunyajJAnIyatvaM yadapAva chinnaviSayatAyAmavazyannivezanIyaM tathAsati bAdhAyekadezaviSaya. tAyA bAdhajJAnIyAyA avyApakaviSayatAzunyajJAnIyatvavirahAta tada. nyasyA zva pratibandhakatAvacchadakatvAsambhavAdasambhavAprasakteranatiri. ktavRttitvanna nivezya naca saMyogavajalajalAbhAvavAdisyatra jalavatsaMyo. gavajjalarUpavAdhe'vyAptiH jalatvena ghaTaprakArake jalasaMyogavajja. lamitijJAne saMyogavajjalavAvacchinnaviSayatvAdhyApakaviSayatAzUnya. svasya sattvena tadIyasaMyogavajjalatvAvacchinnaviSayatAyAH pratibanva. katAvacchedakatvAditivAvyaM yadpAvacchinnaviSayatAnirUpita yadapAva. cchinnaviSayatA yadUpAvacchinnaviSayatvAvyApikA tadpAvacchinnaviSaya. tAnirUpitatadrUpAvacchinnaviSayatAzunyatvasya vivakSitatvAt / navamapi ghaTonadravyamityatra dravyatvavadghaTarUpabAdhe'vyAptiH ghaTodravyamitijJAnasya svarUpatodravyatvaprakArakasya ghaTatvAvacchinnaviSaya. tvAvyApakaviSayatAzunyatvena tadIyaghaTatvAvacchinnaviSayatAyAH prati. bandhakatAvacchedakatvAditi vAcyaM svAvacchedyatvasvanirUpitatvAnyata. rasambandhena yadpAvacchinnaviSayatAviziSTayadUpAvacchinnaviSayatvasya vivakSitatvAt svarUpatodravyatvavaMghaTatvAvacchinnaviSayatAviziSTaya. TasvAvacchinnaviSayatAyA avyApakIbhUtAyA nirukta zAne sattvenAmyA. ptyasambhavAtU /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA yadyapi samacAyAdessaMsargavidhayA svarUpatobhAna uktavAdha eva ghaTa. tvena guNAvagAhighaTodravyamitivAdhabhramamAdAyAvyAptissambhavati ta. thApi yadapAvacchinnaviSayatvasAmAnye pratibandhakatAvacchedakatvaviva kSaNa sarvadoSavAraNasambhavAt / yattu vAdhAdau sarvatrAvyAptiH abhAvavAnvahnayabhAvavAnitinizcayavi ziSTAbhAvavAn hada itinizcayasya prativandhakazvenAbhAvavajradatvAvacchi naviSayatAsAmAnyasyaiva pratibandhakatAvacchedakatvAditi tatra gaga. nAbhAvavadabhAvavakAlInaghaTogaganavAnityatra gaganAbhAvavattAdRzaghaTarU pavAdhe'vyAptivAraNAya meyatvaviziSTatAzavAdhe'tivyAptivAraNAya ca svAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAyAM pratibandhakatAviziSTAnya. svasya tArazajanyatAnavacchedakatvaparyavasitaprakRtAnumitipratiba. ndhakatAviziSTa prativadhyatAnavacchedakatvatAdRzajanakatAnavacchedakaravo. bhayAbhAvasya vA vizeSaNatAyAH prAguktatvena tAvataiva tahoSavAraNasa. mbhavAditivedatrakecit / pratibandhakatAnatiriktavRttitvApekSayA pratibandhakatAviziSTAnyasvAdaratigurutvAdanatiriktavRttitvameva nivezyaM gagagAbhAvadabhAvavatkA lInaghaTogaganavAnityatra vAghasya doSAntaraghaTitadoSatulyatayA tatrA. vyApteridAnImiSTatvAditi vadAnta / vastutastu prakRtAnumitipratibandhakatAviziSTAnyatvaM niravacchinna. svarUpeNa vahnayabhAvavajalavaskAlInatve sati niravacchinnasvarUpeNa ja. lAbhAvavahnimatkAlInahado vahnimAmachuklajalAbhAvAdityatra zuklajala. vattAzahade tAzapratibandhakatAviziSTAnyaviziSTAntarIbhUtajalava tAdRzahadatvAvacchinnaviSayatAmAdAyAvyAptyA heyaM tAizajanyatAnadha. cchedakatvaghaTitobhayAbhAvazca valayabhAvavajjalavatkAlInatvesati jalA. bhAvavAhimatkAlInatvesati vahayabhAvavajalavyApyakAlInatvesati jalAbhAvavadvahnivyApyavatkAlInahado vahnimAJcchuklajalAbhAvAdityatra zuklajalavattAhazahadaekarUpeNa pratibandhakaravAbhAvapakSe tAdRzobhayA bhAvavadviziSTAntarajalavatAhazahadaviSayatAmAdAyAvyAptiprasaGgena heya iti prAguktomayAbhAvavizeSavizeSitaviziSTadvayaviSayatAzunyazA. nIyayadapAvacchinnaviSayatye pratibandhakatAvacchedakatvameva gaga. nAbhAvattAhazaghaTazuklajalavattADazahadAdAvavyAptivAraNAyAnusaraNIyaH
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanitidhivecanA 113 tatra svarUpasambandharUpAvacchedakatvAdare'bhAvavaddhdatvAvacchinnaviSaya. tAmAdAya vaDhayabhAvavadhradAdAvavyAptiH syAditi tadvAraNAyAnati. riktavRttivarUpAvacchedakatvamevAdaraNIyam eva vinApi sthalavizeSa sambhAvanAM hRdovahnimAnvayabhAvavadabhAvavatkAlInadhUmAdityatrAbhASa. badadhrade prakRtAnumityabyavahitaprAkkSaNavRttinizcayAvRttiyadapAva. cchinnaviSayasvavidhakSAyAM tAdRzaviziSTAntaratvApatyA vAdhe'vyApti. prasanenAnumitipratibandhakasvavivakSA granthakRtAM saGgacchata ityvdhyeym| yasu gotvamavRttItyatra meyatvaviziSTagotvavadUpavAdhe'tivyAptiH viziSTAntaratAvacchedakagosvavasvarUpadharmAvacchinnaviSayatvasya gosvaprA kArakanizcayatvAvacchinna pratibandhakatAyAmanavacchedakatvAditi tanucchaM tAzAveSayatAyAM svarUpasambandharUpAvacchedakatAvatvasyopapAdi. tatvAditi / ___ atha dhUmavyabhicArivaddhimAndhamavAnvarityAdAviti yadyapi ghUmavyabhicArivahnipakSakasthalepyavyAptiH sambhavati tathApi tatratAhazavahnitvasAmAnA. dhikaraNyena sAdhyatAyAM vAdhAbhAvAdavacchedakAvacchedena sAdhyatAyA. mevAvyAptiH tArazavahnimataHpakSatve cobhayathaiva leti taahshvhimtpry| ntasya pakSatvAnudhAvanam idamupalakSaNaM hatvAvacchedena vaddessAdhya. tAyAM idatvAvacchedena vayabhAvapadmade sAmAnAdhikaraNyena vAghaghaTi. te'pyvyaaptissmbhvti| paretu svAvacchinnaviSayasvAvacchinnatvaM svAvacchiAviSayitvAva. chinnasAmAnAdhikaraNyena yA buddhistat prativadhyatAnikApatapra. tibandhakatAbhitratvaM caitadubhayasabandhena svAbhAvavatvasya pratibandha katAvizeSaNatve svapadenAvacchedakAvacchedena bAdhatvasyopAdAnes vacchedakAvacchedena buddhipratibadhyatAnirUpita pratibandhakatAyAM svA bhAvavatvavirahAtsvAbhAvavattAmAnAdhikaraNyena buddhiprativadhyatA. nirUpitapratibandhakatAnatiriktavRttiviSayatAvacchedakatvasyasAmAnA dhikaraNyena bAdhatve virahAnoktavAdhe'vyAptiH sAmAnAdhikaraNyena vAdhatvasyasvapadopAdeyatve 'vacchedakAvacchedena buddhiprativadhyatAnirUpita pratibandhakatAyAM dvitIyasambandhasyasvapadArthavyadhikaraNa tvena svAbhAvavatayA meyatvaviziSTa tAdRzavAdhatvAvacchinne nAtinyA. tiH dvitIyasambandhaghaTakaviSayatve svAvacchinnatvastha svAvaccheda 15 sA0 vi0
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ RE sAmAnyanikavivecanA katAtvAvacchinna parthyAcyanuyogitAvacchedakasva sambandhena doSatAvacchedaka ghaTaka vizeSyadala ghaTakarUpaparasvapadArtha vRtisvarUpasya viSakSitatvena sAmAnAdhikaraNyena buddhiprativadhyatAnirUpita prati vandhakatAyAM tAdRzasthavRttiviSayatvAvacchinnatvasyAsambhavena dvitI yasambandhasya vyadhikaraNatvasambhavAt svAvacchinnaviSayatvAvacchi atvasya svarUpasambandharUpatAnatirikadRtsitvarUpatAveti vicAraNI yametadanugamazca sulabhapavAvadanti / nacayayUpAvacchinnaviSa yatvamityAdi adhAtra yadyapi prAthamikapratibandhaka tAvacchedakatvasya svarUpasambandharUpatve dvitIyasyApitasya tadrUpatve ca hadovahnimAndhUmAdityAdI vahnitvAmAcchannaviSayatvAvacchinnaprakRtAnumitipratibandhakatAsAmAnyAvacchedakAva prayatAvacchedakAbhAvatyAc. zAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvasya vahnatve satyena tadavALa prativyAptiH tAdRzaviSayatAvacchedakAbhAvatvAdikamAdAya baghabhAvavadH ghradAdau lakSaNAsambhavazca dvitIyasya ca tasya yadrUpAvacchinnaviSayatva sAmAnye vivakSAyAmasambhavaH dhUmAbhAvavAnvahRdyabhAvavaddhadakAlIna jalaSAmitinizcayaviziSTatAdRzajalavadhanatvAvacchinnaviSayatAzAli. nizcayatvAvacchinnapratibandhakatAyA api vahnaya bhAvavadharasvAvacchinnaviSayatvAvacchinnatayA tadavacchedakatvasya vahyabhASavadUdhadatvAvacchi naviSayatA sAmAnyevyasambhavAt dvitIya sthAnatiriktavRttitvarUpatve tu. sutarAmtathA prathamasyApi yadrUpAvacchinnaviSayatva sAmAnye vivakSA. yAM dvitIyasyAnatiriktavRttitvarUpatve vahanyabhAvadUtvAcA kelA. viSayatvasAmAnyAvacchinnAyAM vAghapratibandhakatAyAM dhUmabhASavAn vahnayabhAvavAnitinizvayaviziSTavaha yabhAvavAnhRdaiti nizcayatvAvacchi apratibandhakatAyAzca kasyA api viSayatAyA anatirika vRttirUpAvacchedakatvA sambhavenAsambhavApattiH yadrUpAvacchinnaviSayatva sAmAnye. vivakSitatveva pASANamayatva va sparvatAdAvativyAptiH etasyaiva samuditalakSaNatvena vizeSyadalasya svatantrasyAbhAvAdataH prAthamikamavacchedakatvamanatiriktavRttitvarUpameva vaktavyam yathAceoktAtivyAptervAraNAya prakArAntaraM sambhavatyapagatadoSaM laghuca tathoktamadhastAt, vizeSyadalagha TakatadvicAre tathApi dvitIyantat svarUpasambandharUpamedha vAcyaM tadapi vahnitvAdyeka dezAvacchinnaviSayatvasya vAraNAya pAvacchinnavi
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirUktivivecanA 115 SayatvasAmAnye vivakSaNIyaM tathAca vayabhAvajjalavacijalavakhadeDa tivyAptivAraNAya viziSTadvayAghaTitatvamApana nivezyametAvataiva tadA. raNAta abhAvavaddhatvAvacchinnaviSayatAmAdAya vahnayabhAvavaddhadAdau na pUrvavadatra doSasambhavaH abhAvavadhradatvAvacchinnaviSayatvasAmAnyAva. cchinnaprakRtAnumitinirUpitajJAnavaiziSTayAvacchinnaprativandhakatAyA va. hRSabhAvavadhradatvAvacchinnaviSayatvAnarUpakanizcayatvavyApakatvavirA ... atha gaganAmAvavadabhAvavatkAlInaghaTogaganavAnityatrAbhAvavattA. zaghaTatvAvacchinnaviSayatvamAdAyAtivyAptidhAraNAya prokSarikRtaH viziSTadvayaviSayatAzUnyajJAnIyatvaM tu nivezyameveticet nivezSatA. kaaksstiH| .. yasu dhUmavyabhicArivAhnimAndhUmadhAnvarityatra vyabhicAraghaTitavAdhe. 'dhyAtiH tAdRzaprativandhakatAsAmAnyAntargatabyAbhacArapratibandhaka tAyAM vAdhaviSayatvasya tathAvidhavAdhapratibandhakatAyAJca vyabhicAraprati. vandhakatAsAmAnyasya svarUpasambandharUpAvacchedakatvasthAsambhavAditi tattuccham yadUpAvAcchinnaviSayatvasAmAnye 'vacchedakatAvatvasya svarU. pasvAzrayanirUpitAvacchedyatvasyAzrayAvacchedyanikIpatIvaSayatvAvacchaca. svAdhanyatamaghaTakopAdeyasambandharvivakSAyAM doSAsambhavAvAdhajJAnIya pyabhicAraviSayatvasya vyabhicArapratibandhakatAvacchedakatayA tadAzra. yaviSayatvAvacchedyanirUpisaviSayatvAvacchedyatvasya dhAdhaviSayatAsAmA. nye tatra sammavAta,patena gosvamavRttItyatra meyatvIvaziSTagotyavadrUpavAdhe 'tivyAptiH yathA vAdhaviSayatvasyeva dhammatirAvacchinnaviSayasAmAnya sthApi svarUpasambandharUpatAzaprativandhakatAnirUpitAvacchedakatva. viraheNa viziSTAntaratAvacchedakatAizarUpAprasiddhayA vAryate tathaiva tabhAvyAptiH prasajyate ityanatiriktavRttitvameva vAcyamitinirastam gosvavasvAvachinnaviSayatvasAmAnya uktAnyatamasambandhena tAza. pratibandhakatAvacchedakatvasya satvAt naca gotvavattvasyAtAzatve'pi viziSTAntaratAvacchedakatvavirahAt viparItavAdhaviSayatvasya gotvasvAvacchinnaprakArAkanizcayatvAvacchinnapratibandhakatAvacchedakatvAsa. sambhavAdagyAptiritivAcyaM samavAyena gotyaprakArakanizcayasya sama. bAyasambandhAvacchinnAzeyatayA dhammiprakArakagotvavizeSyakaniyazvastha
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 sAmAnyaniruktivivecanA ca pRthakpRthakaprativandhakatvakalpanApekSayA samavAyasambandhAtirikti. sambamdhAnavacchinnagotvasvAvacchinnaviSayatAnirUpitasamavAyasamba dhAvacchinnAdhayatvasambandhAtiriktasambandhAnavacchinnaviSayatAkani zcayatvenaikasyaiva pratibandhakatvasya lAghavena kalpanIyatayA Adheyatayeda biziSTagotvatvAvacchinnaviSayatAsAmAnyasya tAhazapratibandhakatA. vacchedakatvasambhavena tADazagosvatvasya tAhazaviziSTAntara tAvacche. dakaravasambhavAdabyAptIvarahAditicadatra kecit / abhAvo gaganatvavAnAdhayatvAdityatrAsAdhAraNye'vyAptiH Adheya. svAdamAvasvAvacchinnaviSayatvasAmAnyasyaiva tAdRzapratibandhakatAva. cchedakatvAdidAnImekarUpeNa prativandhakatvasyAnirAkaraNIyatvAt anyathAtrAsambhavasya vakSyamANatvAt evaM jalavyApakavahathabhAvasamAnAdhikaraNajalayaddhadasya satpratipakSatve tatrApi ljvdmhtvaavcchin| viSayatvamAdAyAnyAptiratonatiriktavRttitvarUpatAdvitIyAbacchedaka. tAyAmavazyasbivakSaNIyA anyAhazatadvAraNaprakArasya gauravAnApAda. kasya virahAt naca kathamasAdhAraNyaviSavatAyAntAvazAvacchedaka. svasambhava iti ghAcyaM yadUpAvacchinnaviSayatAzAlivizcayasvavyApa. kAbhAvayipratiyogitAnikApataparamparAvacchedakatvasya tArazapratibandha katAsAmAnye vivakSitatvAt abhAvazra svacchinnaviSayatvAvacchinna prativandhakatAzunyatvAsAdhAraNaviSayatAzUnyatvobhayAbhAvarUpAvivakSi. taH patabhivezaprakriyAcAsakRdAveditetinehapratanyate nacavamanatiritavRttitvamanivezya yadpAvacchinnaviSayatAzUnyatvadalaniviziSTadhi SayatAyAmasAdhAraNyaghaTakaviSayatAbhinnatvameva nivezyamitivAcyaM me. yatvaviziSTAsAdhAraNye'tivyApteH asAdhAraNye'vyAptivAraNAyaiva vA sAdhAraNyaghaTakaviSayatAtvasthAsAdhAraNyaviSayatAvyAvRttasya vAdhyatayA tatonatiriktavRttitvapakSe'vivakSaNIyasatpratipakSeghaTakaviSaya. tAbhisvasya satpratipakSaviSayatAsAdhAraNasya nivezanIyatayA tata. dhAnatiriktavRttitvasyaiva laghuyopAdeyatvAditiprAhuH // __ vyabhicArasvAdirUpasvAvacchinnati nanu vadhabhAvavAndaH hRdevahnayabhAva itijJAnayoga svarUpasambandhAtirikasambandhAnavacchinnavahnayabhAva. svAvacchinnaviSayatAnirUpitatvasvarUpasambandhAvacchinnAdheyatvasava. dhAtiriktasambandhAnavacchinnadatvAvacchinnaviSayatAnirUpakanizcaya
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanitivivecanA svenaikameva pratibandhakatvam evaM dhUmAbhAvavanirUpitavRttitvavAnva. hirvahaudhUmAbhAvavavRttitvamitijJAnayorapyekameva prativandhakatvambo. dhya naca svasvanirUApatasvarUpeNa vanhyabhAvavAndati zAnI yapratibandhakatvavAraNAya vayabhAvatvAvacchinnaviSayatAnirUpitasAMsa. nikaviSayatAnirUpitahadaravAvacchinnaviSayatAzAlinizcayatvenaiva prati. dhandhakatvasya vAcyatayA nAnugamasambhava itivAcya vanhyabhAbatvAva. cchinna prakAratAnirUpitatvaviziSTasvarUpatvAvacchinnatvAbhAvahadatvA vacchinnaprakAratAnirUpitatvaviziSTAdheyasvatvAvacchinnatvAbhAyomayA. bhAvavatvasya sNsrgtaavishessnntvnugmsmbhvaat|| athavA svarUpatvAva. chinAvacchedakatAbhinAvacchedakatvAnirUpitavanhyabhAvatvAvacchinna. viSayatAmirUpitasaMsargatAnirUpitA yA AdheyatAtvAvacchinAvacchedakatAbhitrAvacchedakatvAnirUpitahadatvAvacchinnaviSayatA tAtrarUpakani. vayasvena pratibandhakasvastha vAcyatvAt tathAca viparItabAdhatvameva tAzarUpaM prasiddhyatIti mAlambhava iticenna aprAmANyaza nAnurodhena pratibandhakatAbhedasyoktaprAyatvAt / nacAprAmANyavAnAnugamarIteyApti. prahopAyajagadIzavyAkhyAvivRtAvuktatvenapratibandhakatAbhedo niHpramA NakAtivAcyaM tatrAnyatamatvAdighaTitaparamparAsambandhaghATetavaziSTaya sthAnugamakatAyA uktatvena kAryakAraNabhAvaprativadhyapratibandhakamI. bAvacchedakakauTAvanyatamatvAdeH pravezasya nirAkRtatvena tAhazaparampa. rAyAH saMsargatAnabhyupagamena vA aprAmANyajJAnataddhamikAprAmANyajJAnata bamikAprAmANyajJAnAdInAmabhAvapratiyogitayA prativandhakatAvacche. dakoTI pravezasya duzzakyatvena caikarUpeNa prativandhakasthAsambhavAt // astuvekarUpeNa prativandhakatvaM tathApi meyasvaviziSTavyabhicAravAraNA. yopanyastalakSaNe vyabhicAraviziSThavAdhAdAvativyAptidhAraNAya vizi. hAmtaratAvacchedakarUpe svAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzumyapratItiviSayatAvacchedakatvaM deyaM tathAca viparItavAdhatvasya tAhazavizi. TAntaratvepyuktapratItiviSayatAvacchedakatvAbhAvAdasambhavo duruddhara. pava naca kathamuktaviziSTe'tivyatiritiSAcyaM dvitIyAvacchedakatva. syApyanatiriktavRttitvAtmakatAyA vyavasthApitatvena vAdhaviziSTaH vyabhicArasvastha tAhazaviziSTAstaratvasambhavena tadavacchinnAviSayaka. pratItiviSayatAvacchedakatvasya vyabhicAraviziSTavAdhatve sasvAt ya.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirutivivecanA dUpAvacchinnaviSayatvasAmAnye'vacchedakatvasyAnyatamasambandhena viva. kSAyAmapi vAdhaviziSTavyabhicArasvAvacchinnaviSayatAsAmAnya eva bAdhavyabhicAranizcayapratibandhakatAdvayAvacchedakatvasthAnyatamasambandhena savenAtivyAptessambhavAzca / etena svAvacchinnaviSayatatyatra svapadasya doSatAvacchadakagatarUpaparatvena svavRttiprakAratAzUnyapratItiprakAratA. carachadakatAtvAdhacchitrapaTAptyanuyogitAvacchedakatvameva vivakSaNIyaM tathAca bAdhatvagatasamudAyatvavRttiprakAratAzunyapratItiprakAratAva. ruchedakatAtvAvacchinnapAtyanuyogitAvacchedakatvasya tAdRzameyatva. viziSTavAdhatvagatasamudAyatve sambhavAnAsambhavaH evaM dvitIyapratiba' dhakatAvacchedakatvasya svavyApakatatkasvarUpatayA vyApyakatAghaTakala. sambandhatayA svanirUpita pratibadhyatAvacchadakadharmapAtAvacchedakatAkaprativadhyatAnirUpitapratibandhakatAvasvasya pravezepi nAsambhavaH pratibandhakatAyA anekatvepItinirastam / / meyatvaviziSThavAdhatvagatasamudAyatve viparItavAdhatvagatasamudAya. sve coktAtidhyAptivAraNAya vivakSitasyAdhyApakaviSayatAzUnyapratIti. viSayatAvacchedakatAparyAptyanuyogitAvacchedakatvasya virahAdasA mbhavasya jAgarUkatvAditi / ... nanu svAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakaravasvAvacchi. naviSayatvAvacchinnapratibandhakatAsAmAnyAvacchedakaviSayitAnirUpaka. tAvacchedakatvobhayAbhAvaH kevalAnvayi yasya svasya taddharmavatyameva vivakSaNIyam evaJcaikarUpeNa pratibandhakatvAbhAvapakSe nAbyAptirativyAptibaiticena svatvasyAnanugatatayA vyabhicAratvAde barbAdhatvAvacchinnAvi. SayakapratItiviSayatAvacchedakatvena vyabhicAratvAvacchinnaviSayatvAva. cchinna pratibandhakatAsAmAnyAvacchedakaviSayitAnirUpakatAvacchedakatve. na cobhayAbhAvamAtrasya kevalAnvayitvAsambhavAt yatkiJcidubhayAbhAvasya kevalAnvayitvamAdAya lakSapasamandhayasyeva vahivAdyavacchinne. 'tiprasaGgasya sambhavAt svatAdAtmyaniruktobhayasambandhAvacchinna. tArazasvAbhAvavasvAbhayasambandhena dharmaviziSTadharmavatsvavivakSAyAzca ghaTatvAderukomayasambandhasya vyadhikaraNatvena tena sadabhAvasya ghaTatvAdo satsayA tamAdAyAtiprasakta ekarUpeNa pratibandhakatvAbhAve yathA. zrutasyaivaikarUpeNa pratibandhakarave cetasyApyasambhavadoSeNa sadoSatayo
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirUtivivecanA bhayapakSanirdoSavayamANaitemakalpasyaivAnusa mucitatvenaitasyopekSaNI yasvAdisyapi kecit prAduH etena vizeSyadalasya svAtanmayeNopAdAne na ghaTAdAvatiprasaGga itinirstm|| atha svAvacchinnaviSayatvAvacchinnA yAvatyA pratibandhakatAH pra. tyekaM svAvacchedakatvasambandhena yadpaghaTakatAvacchedakarUpAvachinna viSayatAtvasyApikAH tadapAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedaka. tvamevocyatAM tAvataivAla mbhavasya vAraNasambhavAt meyatvaviziSTavAgha. tyAdInAM yatpadenopAdAtuM zakyatayA tadavacchinAviSayakapratItivi. SayatAvacchedakatvasya meyatvaviziSTavAdhavAdau virahAt bAdhatvAdI sa. tyAca nAtivyAptirakhyAptizca vyabhicAraghATatavAdhatvAvacchinnaviSaya. svAvachinnayAvatpratibandhakatvAntargatavAdhapratibandhakatAvacchadakatva. sya tAzavAdhatvaghaTakatAvacchedakanyabhicAravAvacchinnaviSayatvasA. mAnye virahAta svAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvarUpaghaTakatApacchedakatvasya svasminasambhavAt naca svAvacchinnAviSayakapra. tItiviSayatAvacchedakadharmAvacchinnaviSayatAtvasyApratibandhakIbhUte. kadezAdizAnaviSayatAsAdhAraNyAdasambhava itivAcyaM tathAvidha. yatkiJcivicchinnaviSayatAtvavyApakatvasya vivakSitasvAt na. cAnanugamaH vastuvizivastutvasyaiva samuditalakSaNasvAt vaiziSTyaca svatAdAtmyasvAvacchinnaviSayatvAvacchinna pratibandhakatAtvavyApakarUpA. vacchinAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvobhayasambandhena vyApaka. sAca svAvacchinAviSayakapratItiviSayatAvacchedakadharmaviziSTatva. sambandhena dharmavaiziSTyazca svAvacchinnaviSayatAtvavyApakatva. spasambandhena byApakatAcAvacchedakatAsambandhena paJca vyabhicAravi. ziSvAdhAdAvapi nAtivyAptisambhavaH tAhazavAdhatvAvarichamaprati. bandhakatAdvaya eva tAzavAdhasvAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakavAdhatvavyAbhicAratvarUpadharmavaiziSTya sambhavAt sarva gagana. vadityatra gaganAbhAvapaghaTapaTAdizAnAnAmekarUpeNa pratibandhakatvapakSe gaganAbhAvaSadghaTatvAvacchinnaviSayatvAdhacchinna pratibandhakatve gaganA. bhAvavaghaTatvAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakagaganAbhAvavatparatvavaiziSTyasadbhAvanibandhanAvyAptivAraNAya svaziSTadharmavizi. etvasyaidha saMsargasvAta svavaiziSTyaJca svAvacchinnAviSayakapratItiSi
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA SayatAvacchedakasvasvAvacchinnaviSayatvAcyApakaviSayatAzUnyajJAnaviSa. yatAvacchedakatvobhayasambandhena yadvA svaviziSTapratItiviSayatAvacche. dakatvameka eva sambandhaH svavaiziSTazca svAvacchinnAviSayakatva. svAvacchinnaviSayatvAvyapakaviSayayatAzUnyasvobhayasambandhena bodhyaM dharmavaiziSTyaM prAgvat / atha gaganAbhAvavadabhAvavatkAlInaghaTogaganavAnityatra vAdhe jA labdhApakavaDyabhAvasamAnAdhikaraNajabaddhadarUpasatpratipakSe hetumatpA kSaghaTitAlAdhAraNatve cAvyAptiH dhAdhasvAdyavacchinnAviSayakapratIti viSayatAvacchedakAbhAvaghaTatvahetumatpakSatvAvacchinnaviSayatvasAmAnya. syaiva tAzavAdhavAcavacchinnapratibandhakatvasAmAnyAvacchedakatvena vAdhatvAderviziSTAntaratAvacchedakatvasambhavAditicadatrakacit / svAvacchinnaviSayatvAvAMcchannapratibandhakatAviziSTaviSayatAnacche. dakatvasvAvacchinnaviSayatvAvacchinnapratibandhakatAnirUpitapratibadhya. ptAvacchedakadhamAdhIcchannaprativadhyatAnirUpita pratibandhakatAvacchedaka. viSayatvAvacchinnajanyanirUpitajanakatAviziSTaviSayatAnacchedakatva svAvacchinnaviSayatvAvacchinna pratibandhakatAtvavyApakarUpAvacchinnA. viSayakapratItiviSayatAnavacchedakatvaitattRtayAbhAvasyoktatRtayasamba. dhAvacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAkabhedavattvasvatAdAtmyobhayasa. mbandhena vastudhiziSTatvasya samuditalakSaNatvena vivakSitatayA no. tadoSasambhavaH pratibandhakatAvaiziSTyazca svanirUpitaprativadhyatAvi. ziSTanizcayatvavyApakapratibandhakatAnirUpitavadhyatAvacchedakatva tA. dRzaprativadhyatAvacchedakaviSayitAvadanyatvainadubhayalambandhena / adhavA tAzaprAtabadhyatAviAzaSTatvamekameva sambandhaH vaiziSTyaM. zva svAvacchedakatvasvAvacchekaviSayitAvadanyatvobhayasambandhenetivo. dhyam viSayitAvattAca svavyApyatvasvAvyApakatvomayasambandhena ja. nakatAvaiziSTyazca svAvacchedakatvasvAvacchedakaviSayitAvadanyatvomayasambandhena viSayitAvattAcoktAmayasambandhana vodhyA pratibandhakatAvaiziSTyaghaTakaprathamasambandhopAdAnAt abhAvavattAhazaghaTatvAvacchi. naviSayatAyAstAdRzapratibadhyatAvacchedakagaganAbhAvavattAdRzaghaTatvAvacchinnaviSayatAvyApyatvaviraheNa tathAvidhaviSayatAvadanyatvepyabhA. vavattAhazaghaTe nAtivyAptiH dvitIyasambandhopAdAnAt meyatvavizi.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAbhyanitivivecanA 121 STavyabhicArasvAdhavacchinnaviSayatvasya tAzapratibadhyatAvacchedakatve. pi nAtivyaptiH tadviSayatAyAstAzaprativadhyatAvacchedakavyabhicAra.. viSayatAvasvasyaiva satvAt naca svAnavacchedakaviSayatAzunyamAnIyasva. syaivAstu laghossaMsargatetivAcyaM vahnayamAvalayabhAvavaddhade'tivyA. ple svAvacchedakaviSayatAvadanyatvasya saMsargatAmbihAya tAhazapratiyaH dhyatAvacchedakaviSayatAvadanyatvasya saMsargatvAnudhAvanAt pratibandhakatA. vacchedakIbhUtAbhAvavadghaTatvAvacchinnaviSayatAvatvasya gaganAbhASaya: tAdRzaghaTatvAvacchinnaviSayatve sattvepina tAdRzaghaTatvAvacchinne'dhyAptiH vyApyatvastha saMsargaghaTakatayA pravezAt gaganAbhAvadabhAvavatkAlInala. bapakSakagaganasAdhyakasthale gaganAbhAvavattAhazaghaTatvAvacchinnaviSaya.. tAyAM gaganAbhAvavaspaTatvAvacchinnatAzapratibadhyatAvacchedakaviSayatAvasvasya svAdhyApakatvasambandhena sasvepi na tAdRzavAdhe'vyAptiH svA vyApakatvanivezAt tADazavAdhaviSayatvasya tArazaprativadhyatAvaccheda kasvavaiziSTyavatvapi nadoSaH janakatAvaiziSTyaghaTakasambandhavyAvR. ttistuhyaH tAdRzapratItiviSayatAnavacchedakatvasya pravazAt hadomAni. syatra vahnivyApakAbhAvavaddhadAdI nAvyAptiH atra vahnayamAvavAnhadA. tijhAnIyavahnitvAvacchinnaviSayatAyAM tAdRzapratibadhyatAvacchedikAyA: kasyA api viSayitAyA vyApyatvAvyApakatvomayorviraheNa tAhazapratibadhyatAvadanyatvasambhavena valitvAvacchinne'tivyAptiH syAdi. ti svAvacchedakatvaM yadapAvacchinnaviSayakatvaM pratibadhyatAvacchedakaM ta. dupAvacchinnatvameva bodhyam // naca meyatvaviziSTavyabhicAratvAdyavacchi. naviSayatAyAmapi tAzapratibadhyatAvacchedakanyAbhacAratvAvacchi. naviSayatAyAH kasyA api vyApayatvavyApakatvobhayavirahAdati. vyAptiritiSAcyaM svAvacchedakaviSayatAvacchedakadharmavadanyatvasyaiva saMsargatayA pravezyatvAt dharmavattAca svAvacchinnaviSayatvAbhAvava. bhirUpitavRttitAnavacchedakasvAvacchinnaviSayatAtvakadharmAvacchinna svasvAvacchinnaviSayatAkatvasamAnAdhikaraNabhedapratiyogitAvaccheda katAvacchedakasvAvacchinnaviSayatAtvakadhAvacchinnatyobhayasambandhe. na bodhyaa| atha janakatAvacchedakaviSayatAvadanyatvamapyuktarItyaiva parikA. vye tathAsati janakatAvacchedakatvamapi na svarUpasambandhavizeSaH 16 sA0 vika
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 sAmAnyAnativivecanA tArazajalatvAvacchinnaviSayatAviziSTatvasyaiva satpratipakSaviSayatA. yAM sattvena tatrAvyAptiprasaGgAt apisvanatiriktavRttitvarUpamegha yadvA yadapAvacchinnaviSayatAsAmAnye janakatAvacchedakatvaM tadpAvacchinnatva. rUpameva vivakSaNIyaM tathAca meyatvaviziSTAsAdhAraNye'tivyAptiH tathA. vidhajanakatAvacchedakatvavadvahivyApakIbhUtAbhAvapratiyogijalavadubhrada. tvAvacchinnaviSayatAvadanyatvasya meyatvaviziSTAsAdhAraNyasvAvacchi. naviSayatAyAM sattvAditi ca / ___ tAzajanakatAnavacchedakatvAlAdhAraNaviSayatAbhinnatvobhayAbhA. vasyaiSa janakatAvacchedakaviSayatAvadanyatvaghaTakajanakatAvacchedakatva. rUpatvAt tAzajanakatAvacchedakasvasya pahivyApakIbhUtAbhAvaprati yogijalatvAvacchinnaviSayatAyAmapi sattvena tadviziSTatvasyaiva me. yatvaviziSTAsAdhAraNyatvAvacchinnaviSayatAyAM sattvAditivadanti tazcintyam / ___ valayabhAvavajaladhatkAlInahRdo vahnimAnityatra jalavattAzahade'. tivyApteH jalavattAdRzadatvAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedaka dharmAvacchinnaviSayatvasAmAnye pratibandhakatAvacchedakatvasyAsambha. vAduktanizcayasya nizcayaviziSTanizcayatvena pratibandhakatve maanaa| bhAvena vahayabhAvavAlavAnitizAnIyaviSayatvasyApi pratibandhakatA. vacchedakatvAlambhavAta nacaikarUpeNa pratibandhakatvapakSe tatsambhavaiti. vAcyaM tadabhAvapakSasAdhAraNyenaivaitallakSaNasya zaGkitatvAt niravacchi. trasvarUpeNa vayabhAvavajjalavatkAlInatve sati niravacchinnasvarUpeNa jalAbhAvavadvahimatkAlInahado vahnimAnityatra jalavattAdazahadatvAva. cchinnaviSayatAyAH pratibandhakatAviziSTatvAt gaganAbhAvavattAdazaghaTatvAvacchinnaviSayatAyAM pratibadhyatAvacchedakIbhUtaikadezaviSayatAvattvavAraNAya pratibadhyatAvacchedakatvasyAnatiriktavRttitvarUpasyaiva vAcya tvAt janyatAvacchedakatAghaTitasambandhanivezepi vahnayamAvavajjalava. tkAlInasvAdikAlanitvacatuSThayAvazoSitahadapakSakavahvisAdhyake prAgu. tasthale jalavattAdazahade'tivyAptaH naca svAvacchinnaviSayatvAvacchi. pratibandhakatAtrayAntargataikaprativandhakatAvacchedakatvazarIre prAkpa. riSkRtaviziSTadvayAghaTitatvapraveze nakasyApi doSasthAvakAzaitivAcyaM tathAsatiyadrUpAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakadhamvicchi
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 sAmAnyaniruktivivecanA naviSayatvAvaniSThAvacchedakatvamanatiriktavRttitvarUpamvaktacyaM taccharIropi prAkparikRtaviziSTadvayaviSayatAzUnyatvamantarbhAvaNIyaM tAva taiva gaganAbhAvavattAhazaghaTe'vyAptivAraNasambhavAdatigurutarasyokta tritayAbhAvasyopakSaNIyatAyA evocitatvAt athAstvetadeva nive. zanametatparityAgonocitaiticanmaivam / patasya vakSyamANatenakalpApekSayA 'tigurutvenopekSitatvAt yAha. zasthalavizeSa vyabhicAraviSayaka jJAnaniyamatovAdhaviziSTavyabhicA. raviSayakameva tatrAtra bAdhaviziSTavyabhicAre'tivyAptiH etenakalpe tadvA. ramaJca sambhavatItyatopi vAsya parityaktumucitatvAt kiJca yatrasthala vizeSe meyatvaviziSTavAdhaviSayakaM jJAnamvyAvartakadharmadarzanapramAtma : kameva vyAvartakadharmaviziSTapakSAtmakaviziSTAdizAnamapitAzavAgha-- nAnAtmakameva tatra meyatvaviziSTabAdhe'pyativyAptiH sambhAvyata eva meya svaviziSTavAdhatvAvacchinnaviSayatvAvachinna pratibandhakatAdvayAntargata vyAvartakardharmadarzanaprativandhakatvasya meyatvaviziSTavAdhatvAvacchi nAviSayakapratItiviSayatAvacchedakadharmAvacchinnaviSayatvAvacchinnasva. viraheNa meyasvaviziSTavAdhatvasyopAdAnAnahatvAt ghaTakAlInameyasva. viziSTavAdhatvasyaivopAdeyatvAt tadavacchinnAviSayakapratItiviSayatAva. cchedakameyatvaviziSTavAdhatvAvacchinnaviSayatvAvacchinnatvasya pratibandha katAdvaya eva satvAt etenakalpe ca vyAvartakadhammadarzanaprativandhaka tAvacchedakavyAvartakadharmaviziSTapakSaviziSTaviSayitvasya vAdhaprati bandhakatAvacchedakakevalabAviSayitvasya ca meyatvaviziSTavAdha. svAvacchinnAnirUpitatvAnnAtivyAptisambhAvanA idaJca yatkizci pratibandhakatAvacchedakaviSayitve svAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSa. yitAzUnyamAnIyatvasyAvizeSaNatva evaM sambhavatIti vastuto yatra na vyabhicAraH padArthAntaraviziSTasAdhyAbhAvavatpakSapadArthAntaravizi. TahetvabhAvavatpakSayorniyamenakameva jJAnantadapi vyabhicArabhramAtmaka. meva sadotpadyate tatra padArthAntaraviziSTavAdhe'tivyAptiH etenakalpe'. dhyApakaviSayatAzunyajJAnIyatvasya dvitIyapratibandhakatAvacchedakaviSa. yatvavizeSaNatvepi ca nAtiprasaGgaH etena viziSTadvayAghaTitatve. yadrUpavRttitvaghaTitobhayAbhAvagarbhe'vazyopAdeye vyAvartakadhamavizi. STapakSaviSayitAyAstArazatvavirahAt meyatvaviziSTavAdhaviSayatAyA evaM
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 sAmAnyanirUtivivecanA tAhazatvenAtivyAptiH etena kalpepi durvAratA syAdityetAdRzasthala. sambhAvanamanucitameva bAdhaviziSTavyabhicAracAne vAdhatvAvacchinnaviSayatAviziSTavyabhicAratvAvacchinnaviSayatAyA nirutobhayAbhAva. zAlinyA eva sattvena viziSTayaviSayatAzUnyatvavirahAt pUrvapakSe pinadoSa itinirastamitidhyeyam / ___ naca svAvacchinnaviSayatvAvacchinnapratibandhakatAsAmAnyAvacchedakaviSayatAvacchedakaH kazciIdati anobhayaprApacchedakatvasya svarUpasambandharUpatve vAdhavA. dInAmapi svapadenopAdAtuM zakyatayA asambhavaH prathamamAtrasyAnatiri tavRtsitvarUpatvepi sa eva dvitIyamAtrasya tatve ca meyatvaviziSTavalayabhA. pavaddhadAdAvatibyAptiH meyatvaviziSTavalayabhAvavajradatvAvacchinnaviSa yatvAvacchinAyAM bAdhapratibandhakatAyAM dhUmAbhAvavAnmeyatvaviziSTaya. yabhAvavAnitinizcayaviziSTameyatvaviziSvayabhAvavAnhadaitinizca. yatvAvacchinnaprativandhakatAyAzca kasyApi yadrUpAvacchinnaviSayatAyA manatiriktavRttitvarUpAvacchedakatvaviraheNa svapadena meyatvaviziSTava. hRdhabhASabaddhadatvasya grahaNAsambhavAt svapadena pakSavizeSaNameyatva ghaTitavAdhatvAtmakaviziSTadharmasyaiyopAdeyatvAt taddhamnavicchi. naviSayatvAvacchinnaprakRtAnumiti pratibandhakatvasAmAnya eva dhUmAmAvavavahayabhAvapatkAlInavahnayabhAzvadhradatvAvacchinnaviSayatvasya tAha. zAvacchedakatvAt tArazasvapadArthAvacchinAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvasya meyatvaviziSTavayamAvavaddhadatve sattvAt yadi va meyasvavAn vayabhAvavAn meyatvavAn hadaitinizcayaviziSTani. zvavatvAvacchinna pratibandhakatAyA abhAvavAndhUmAbhAvavAnitinizcaya. viziSTAmAvavaddhadatvAvacchinnaviSayatAzAlinizcayatvAvacchinnapra. tibandhakatAyAzca pratibandhakatvasAmAnyAntargatAyAH tAdRzakadhamAva. chinnaviSayatvAvacchinnatvavirahAt tAdRzarUpAprasiddhyA nAtivyApti. rityucyate tadA tadrItyA'vyAptirevetigRhANa ataevAvacchedakatvayoru. bhayoH svarUpasambandharUpatvameva viSayatvasAmAnye ca tadvivakSaNAnnAsambhavaityapinirastam / atha svAvacchinnaviSayatvasAmAnyAvacchinna pratibandhakatve jJAnavaiziSTyAvacchinnatvAsAdhAraNyasatpratipakSaviSayatvadvayAnavacchi. asvobhayAbhAvavasvambizeSaNamityuktarItyA nAvyAptiriti ta.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA 125 na satpratipakSe hetumatpakSaghaTitAsAdhAraNye ca hetumatpakSatA. vacchedakAvacchinnaviSayatvamAdAyAvyAptyApatteH evaM gaganAbhA. vavavabhAvavatkAlInaghaTogaganAbhAvavAnityasya nizcayaviziSTani zcayatvena pratibandhakatve meyatvaviziSTagaganAbhAvavattArazaghaTatva. sya svapadenAgrAhyatvApattiH abhAvavattADazaghaTatvAvacchinnaviSaya. tAzAlinizcayatvena pratibandhakatApakSe cAbhAvavattADazaghaTatvAvacchinna. viSayatAmAdAya bAdhe tatrAvyAptyApattiH atonatiriktavRttitvasyaiva pariSkRtaviziSTadvayAviSayatAzUnyatvaghaTitasya vAcyatvAt tada. pekSayA laghoraduSTaspa coktadoSavArakaprakArasthAsambhavaduktitAyA a. sakRdAveditatvAt uktobhayAbhAvAdivizeSitapratibandhakasvanivezApekSayA viziSThadvayaviSayatAzUnyatvavinAkRtAnatiriktavRttitvasyAti laghutvena prathamAvacchedakatvasyApyevantadrUpatAyA eva yuktasvAditi dhyeyam // nanUbhayatrAvacchinnaviSayatAzUnyapratItiviSayatAvacchedakatvamupekSya anavacchinnaprakAratAvacchedakatvamevocyatAM lAvAditicenna yatra vAdhaviSayakaM jJAnaniyamato doSAntaraviSayakaM tajjJAnamapi niyamato. bAdhaviSayakaM tatra vAdhatvasya svapadena grahaNasambhavAttatrAvyAptiH syAditi prAthamikatAdRzapratItiviSayatAvacchedakatvasyAvazyanive. zyatvAt dvitIyasyApi yatra meyatvaviziSTavyabhicAraviSayakaM zAnanni yamatonyamicAraviziSTavAdhaviSayakaM tatra meyatvaviziSTavyabhicAratvA. vacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakasya svAvacchinnaviSayatvA. dhacchinnavAdhavyabhicArajJAnapratibandhakatvavayAvacchedakaviSayitAnirUpa katAvacchedakasya cAprasiddhacA meyatvaviziSTavyabhicAratvasya svapaH dena grahaNAsambhavAt tadavacchinne'tivyApta naca vyabhicAraviziSTavA. dhatvasyaiva tathAvidhasya prasiddhiritivAcyaM tAdRzabAdhatvAvacchinna viSayakazAnasya niyamatomevatvaviziSTa vyabhicAraviSayakatvAbhyupa. gamAt naca vAdhaviziSThaSyabhicArasvastha tArazasya prasiddhirityapi vAcyaM sarva gaganavadvAcyatvAdityatra gaganAbhAvavadhaTAdau vAviparItavA. dhAdinizcayayorekarUpeNa pratibandhakatve doSamAtre cAvyAptivAraNAya tAzaviSayitAnirUpakatAvacchedakadharme svAvacchinnaviSayatvAvyApa. kaviSayatAzUnyapratItiviSayatAvacchedakatvasyApi vizeSaNatAyA vA.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 - sAmAnyanirutivivecanA cyatayA vAdhaviziSTa vyabhicAratvasya tadabhAvAt yadica prathamakalpame. karUpeNa pratibandhakatvAbhAvavyavasthApanAzayAda duSayitvA dvitIyasyaita. skalpasyAnusRtatayAtraikarUpeNa pratibandhakatvAbhyupagamonocita i. tyucyate tadA vAdhaviziSTavyabhicArazAnasyApi meyatvaviziSTavyabhiH cAraviSayakatAhazajJAnAtmakatAM niyamena svIkRtya doSonulandheyaH na. ca tatra svapadagrAhyAprasiddhiH vyabhicAravaiziSTa yasyaiva tattvAditi u. ktasthaladvayIyAvyAptyativyAptibhyAM svabhinnatvatadrUpabhinnatvavivakSApi nirastA veditavyA // dvitIye bAdhaviziSTa vyabhicArAdAvativyAptirapi doSaH vAdhaviziSTavyAbhicArasvagatasamudAyatvastha svapadenopAdAnAsaH mbhavAt bAdhavaiziSTayagatasamudAyatvabhinnatvasya tAdRzasamudAyatve sa. mbhavAditi bodhyam // tathAsati dhUmavyabhicArItyAdi atha tathAvidhaM yatsvaM tadavacchinnaviSa. yatAvattvatadavacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyatvAmayAbhAvavaravaM yadpAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzunyayadrUpAvacchinnaviSayatAzAlinizcaye nivezyaM dhUmavyabhicArivAhnimatvasya svapadagrAhyatvepi tadavacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyattvasya bAdhajJAne viraheNobhayAbhAvasasvAnnaivandoSaiticenna bAdhaviziSTavyabhicArAdAvativyApteH zAne svapadagrAhyabAdhavaiziSTyAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzu myatvIvarahaNAmayAbhAvasattvAt / manu svAvacchinnaviSayatvAvacchinnA yAvatyaH prativandhakatAH taspratyekaM svAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchadakakiJciddharmA. vacchinnaviSayatvAvacchinnaM tAdRzasvapadArthasyaiva vivakSitatve sva. padena bAdhaviziSTavyabhicAratvasya grahaNasambhavAt tadavacchinnaviSayatvAdhyApakaviSayatAzunyatvatadpAvacchinnaviSayatAvatvAbhayAsta. jjJAne satvenoktAtivyAptena sambhavaH nacAnanugamaH padArthaviziSTa. padArthavadanyatvasyaiva yadpAvacchinnaviSayatAzAlinizcayAvizeSaNa. svAt vaiziSTyazca svatAdAtmyasvAvacchinnaviSayatvAvacchinnaprati. bandhakatAtvavyApakatvomayasambandhena vyApakatA ca svAva. cchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakadharmavatvalambandhena dharmava. ttAca svAvacchinnaviSayatvAvacchinnasambandhena padArthavattAca svAva. cchinnaviSayatAvatvasvAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzunyatvobhaya.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA 127 sambandhena avacchedakatAyA anatiriktavRttitvAdirUpatA vicA. ritaiva meyatvaviziSTAsAdhAraNyatvAdInAM svapadagrAhyatAsampattiH prAgAveditetyatrApyUhyA gaganAbhAvaSadabhAvavatkAlInaghaTogagavAni. tyAdI bAdhAdyavyAptivAraNaprakAropi paridarzita eveti sopyatrA. nusandheyaiticet etasya vakSyamANaitenakalpApekSayA gurutvenopekSaNI yatvAt svAvacchinnaviSayatvAvacchinnetyAdiprathamakalpe sthalavizeSI. yatvena sambhAvitAtivyApteH prAkdarzitAyA atrApi duruddharasvAJceti // svAvacchinnaviSayatvAvacchinnapratibandhakatAghaTitaprathamakalpasya sa. mudAyalakSaNatvena tatra prakRtAnumititvavyApakapratibadhyatAnirUpitatvA divyAvRtteH vizeSyadalaghaTakatadyAvRttisamatvAdupekSitatvepyatra tayAvRtte. vilakSaNatayA pradarzanIyatvena sApradazyate tathAhi tAdRzapratibadhyatAni kApitatvApraveze meyatvaviziSTabAdhavAdyAtmakasvapadArthAprasidhyA'sambha vApattiH tAdRzabAdhatvAvacchinnaviSayatvAvacchinnatvasya mayatvaprakAratAnirUpitabAdhatvAvacchinnavizeSyatAkanizcayatvAvacchinna pratibandha. katAyAmapi satvena tadavacchedakaviSayatAvacchedakasya viziSTAntara svAsambhavAt anumitiniSThaprativadhyatAnivezepyayameva doSaH sAdhya tAvacchedakAdeH phalaM yadyapi yathAzrutaviziSTAntarAghaTitatvava hdo| ghaTAbhAvavadhradakAlInavahnimAnvahRSabhAvavabhUtalakAlInahadAvahnimA. nityAdau vAdhAdyavyAptivAraNanna sambhavati tathApi meyatvaviziSTavalaya. bhAvapadhradAdau prameyatvAbhAvaprakAratAnirUpitahadatvAvacchinnavize. pyatAkabuddhitvAvacchinnaprativadhyatAmAdAya vahnayabhAvaviziSTavahnayabhA. vajravAdI vayabhAvatvAvacchinnavizeSyatAnirUpitavAhitvAvacchinna. prakAratAzAlibuddhitvAvacchinnaprativadhyatAmAdAya cAtivyAptivAraName. va phalaM sambhavati tatprativadhyatAnirUpitapratibandhakatvasyApi tattadvi. ziSTabAdhatvAvacchinnaviSayatvAvacchinnatayA tadaghaTitatAdRzapratibandha katAlAmAnyAvacchedakaviSayatAvacchedakatAdRzapratItiviSayatAva. uchedakarUpAprasidhA tasya tasya svapadenopAdeyatvAsambhavAt sAdhyatAvacchedakApraveze dvitIyasya pakSatAvacchedakApraveze prathamasyaiva svapadenopAdeyatvAtsarveSAM yugapadapravezetu svapadArthaprasiddhirdughaTava evaM hetutAvacchedakAdipravezaphalamapyUhyam // svAvacchinnaviSayatvAvacchinna pratibandhakatAsAmAnyAvacchedakayatkizcidviSayatvamityAdi
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 sAmAnyanirukivivecanA atrApi prathamakalpabadanatiriktavRttitvApekSayA laghubhUtavizeSaNAni. dhAryapASANamayatvavatparvatAtiprasaGgavArakatayA prathamasya hetumatpakSa ghaTitAsAdhAraNyAdau hetumatpakSatAvacchedakAvacchinnaviSayatvamAdAyA. vyAptelaghubhUtavizeSaNAntarAnnivAraNIyAyA nivArakatayA dvitIyasya cAnatiriktavRttitvarUpatAvazyamvivakSaNIyeti bodhyam // meyatvaviziSTavyabhicAratvAvacchinnaviSayatvAvacchinna pratibandhaka tAvacchedakameyatvaviziSTavyabhicAratvAvacchinnaviSayitAyA meyatvavi. ziSTavyabhicArasvAvacchinnanirUpitatayA'tiprasanavAraNAya tAzavi. SayatAtvasAmAnAdhikaraNyenAnirUpitatvAnavezalAbhAya yatkizcidi. ti anyathA zabdasvAbhAbyAdavacchedakAvacchedenaiva tatpratItiH syA ditibhAvaH // nacetastha svatvaghoTatatvAdananugamaHdharmaviziSTadharmavatvasyaiva samu. dAyArthatvAt vaiziSTyazca svatAdAtmya svAvacchinnaviSayatAzAlini. zcayasvavyApakapratibandhakatAsvavyApakAbhAvIyapratiyogitAnirUpitapa. ramparAvacchedakatAbaddharmAvacchinnaviSayitAnirUpitasvAvacchinnAni. rUpitatvasambandhAvacchinnasambandhitAvaddhavicchinnAviSayakapratIti. viSayatAvacchedakatvobhayasambandhena bodhyam // atha tAzasambandhitAvaddharmabhinnatvamevAstu dvitIyasambandholAghavAditi tana yAdRzasthalavizeSe meyatvaviziSTavyabhicAraviSayaH kaM jJAnaM niyamatovAdhabhramAtmakaM tatra meyatvaviziSTavyabhicAre'tivyA teH tatra meyatvaviziSTavyabhicAratvAvacchinnaviSayatvAvacchinnapratibandha katAsAmAnyAvacchedakatvasya meyatvaviziSTavyAbhicAratvAvacchinnavi. SayatAyAmeva sarakhena tasyAzca dhammantirAvacchinnAnirUpitatayA tatta. dharmabhinnatvasya meyatvaviziSTavyabhicAratve sattvAt tAdRzadharmAvacchi mAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvasya saMsargatve ca tathAvidhameya. svaviziSTavyabhicAraviSAyatAyAH svanirUpakamAnaviSayatadaghaTakapadA. thatAvacchedakadharmAvacchinnenApyanirUpitatayA tadavacchinnAviSayaka pratIviSayatAvacchedakatvasya tatra virahAt / / patena tAdRzasambandhitA. vaddhamAnavacchinnaviSayitAvacchedakatvamevAstu sambandho lAghavA. disyapi pratyuktam ataeva tAzaparamparAvacchedakatAbaddhammavicchinna. viSayitAvasyabhAvatvAvachinnAnuyogitAkapAptipratiyogiphTatvA
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 vacchinnavadviSayitAnipatAvacchedakatvamevAstu sambandhaH yAdRzayAdRzadharmAvacchinnAnirUpitamityuktyA kUTanivezasya yathAzrutepi pratIyamAnatayA'tra lAghavasya sphuTatvAt naca vyabhicArasvagatasamudAyatvaH vRttitvAbhAvameyatvaviziSTavyabhicAratyagata samudAyatvAbhAvatattadviSAye. tAniSThatattadvyaktitvAbhAvAnAM bAlanonyAyena tathAvidhaviSayatAvRttiH svama kUTAntargatayA teSAM svAvacchinnaviSayitAmAtre virahAdasambhava iti vAcyaM tAdRzaviSAyetAvRtyabhAvasya kiJciddharmAvacchinnanirU. pitatvAbhAvatvena pravezAt sAvatApi lAghavasthAnapAyAt // nacaivamadhyabhA vAnAmadhikaraNabhedena bhedapakSe tattadviSayitA vRzyabhAvamAtrasyaiva tAdRza. kUTAntargatayA tasyaikatra sasvAsambhavAdasambhavaiti vAcyaM tAdRzavi. SayitAvRttyabhAvIya pratiyogitAkUTavattvasyaiva saMsargatathA vivakSitatvAt kUTavattAca svanirUpakAbhAvavazvasambandhenetyeSA digizyavyapAstam kuTatvasya tathAvidhasyAsarvajJa durjJeyatvAt vIpsAyAH sAmAnyAbhAvaniSe ze tAtparyyagrAhakatayA tadanusAreNaivehAnugame sambandhasyokatvena kUtvaghaTatatvAduktasambandhasyaiva gurutvAcca // lAghavAdAha athaveti atrApyavacchedakatvampUrvavadevAnatiriktavRtti. tvarUpamevAvaseyam atraca dvirtAyasambandhastAdRzaparamparAvacchedaka tAvaddharmAvacchinna viSayitAtvanirUpita svAvacchinnanirUpitatvavyApya tvasambandhAvacchinnasambandhitvaM tAdRzaviSayitAtvanirUpitasthAva. cchinnanirUpitatva sambandhAvacchinnavyApakatvambAnugama ghaTakojJeyaH // bAghaviziSTavyabhicAratvAdyavacchinne'tiprasaGgAditi naca bAdhaviziSTadhyabhi cAratvAvacchinnaviSayatvAvacchinnapratibandhakatA sAmAnyAvacchedakacya* bhicAraviziSTabAdhatvAvacchinnaviSayatvasya vAdhaviziSTavyabhicAratvAvacchinnAnirUpitatvAnna doSa iti vAcyaM sarvagagana vadvAcyatvAdi. bAdhanizcayAnAmekarUpeNa pratibandhakatApakSe tatrAvyAptivAra svAvacchinnaviSayitvA vyApaka viSayatAzUnyajJAnIyatvasya tibandhakatva sAmAnyAvacchedakaviSAyatve vizeSaNatvasya vAcyatvAt pavazca svaviziSTaviSayitA vRttyabhAvIya pratiyogitAnirUpitAvacchedakatAvaddharmAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvamanugama' kodvitIyaH sambandhovodhyaH svavaiziSTyazca svAvacchniviSayitvA vyApakaviSayatAzUnyajJAnIyatvasvAvacchinnaviSayatvAvacchinnapratibandha tyatra NAya sAmAnyaniruktivivecanA 17 sA0 vi*
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanikivivecamA katAsvavyApakAbhAvIyapratiyogitAmirUpitaparamparAvacchedakatAvaddha. vicchinnatvobhayasambandhena naca pratibandhakatAbhedapakSa evA. sti jyAyAniti na tatra doSa iti vAcyam ubhayapakSanirduSTalaghubhUta. vakSyamANaitenetyAdikalpApekSayA'sya jaghanyatvena parityAjyabhAvasyai vocitatvAt // : atha svAvacchimAviSayitvAvacchinnapratibandhakatA yAvatyaH ta. pratyekaM yadharmAvacchimAnirUpitakiJciddhammAvacchinnaviSayitvAva. cchinnamAdhaddharmAvacchinAnirUpitaviSayitvaniSThA yA svAdha. siddhammanirUpitatvasambandhAvachinnadharmatvasamAnAdhikaraNAvacchedaka tAbhitraviSayitAtvaniSThAvacchedakatAbhitrAvacchedakatvAnirUpitAva. cchedakatA tanirUpitanizcayaniSThAvacchedakatAnirUpitavRttitvAdini STAvacchedakatAkapratiyogitAkavyApakatArUpAbhAvavattadrUpAvacchinnA. viSayakapratItiviSayatAvacchedakatvannivezya tathAca bAdhaviziSTavyabhicAratvAvacchinnaviSayatvAvacchinna vyabhicArapratibandhakatAyAM vAdhaviziSTa vyabhicArasvAvacchinnAnirUpitavyabhicAratvAvacchinnavi. SayitvAvacchinnatvasya tathAvidhavAdhapratibandhakatAyAM tathAvidha. vAdhaviSayitvAvacchinnatvasya ca sattvena yatpadena bAdhaviziSTavya. -bhicAratvasyopAdeyatayA tavacchinne nAtivyAptiH etadanugamazcokta. prAyapaveti nocyata iti cenna etenakalpApekSayA gurutvAdetasya pari. tyAjyatAyA eSocitatvAt yatra sthalAvizeSe nAsti vyabhicAra: padArthAntaraviziSTasAdhyAbhAvavatpakSapadArthAntaraviziSTahetvabhAvavatpa. kSayozca zAnaniyamenaikameva tadapi sadaiva vyabhicArabhramAtmakaM tatra prAguktarItyA'tivyAptazcati // . vizeSaguNatvena ghaTatvavyApakatAyAstatra pravezapItyAdi ghaTatvasamAnAdhikaraNAbhAvIyavizeSaguNatvataditarobhayAnavAcchannapratiyogitAnavacche. dakavizeSaguNatvAvacchinnatvastha vizeSaguNatvAvacchinne vyApaka tvarUpatvAta ghaTatvasamAnAdhikaraNAbhAvIyaguNatvataditarobhayAnavacchi. napratiyogitAnavacchedakaguNatvAvacchinnatvasya ca guNatvAva. cchinne ghaTatvabyApakatvarUpatvAdumayorbhadena vizeSaguNavAnghaTa iti jJAne saMsargaghaTakatayA vizeSaguNatvAvacchinne ghaTascavyApakatvAva. gAhini guNatvAvacchinne na ghaTatvavyApakasvAvagAhityasambhavaH //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanitivivecanA maca vizeSaguNatvAvacchinnepi ghtttvvyaapktaagunntvtditrobhyaa| navacchinnapratiyogisvaghaTitavAstvitivAcyaM vizeSaguNaprakArakabuddhau svAhezyatAvacchedakadharmavyApakatAyA guNatvataditarAbhayAnavAcchannapra. tiyogitAyA bhAne dravyatvAvacchedena vizeSaguNavatvAvagAhinozAnasya. pramAtvApatteH ghaTatvavyApakatA tathAvidhA bhAsate dravyatvAvyApakatA. netyuktarvizeSakAbhAvenAsambhavAt / athavA vizeSatvaguNatvobhayatvA. vacchedena tArapratiyogitAvacchedakatvaparyAptyabhAvavadvizeSaguNatvA.' bacchinnatvarUpavizeSaguNatvAvacchinnaniSThavyApakatvAbagAjhiAne gu. NatvagatakatvAvacchedena tAdRzapratiyogitAvacchedakatvAbhAvavaguNasvAvacchinnasvarUpasya guNatvaviziSTaniSThavyApakatvasya na bhAnasamma. va ubhayorbhedAt uktApattyA ca guNatvagatakasvAvagchedena tAdazAbhAva: ghaTitavyApakatvasya bizeSaguNatvAvacchinne vyApakatvAtmakatAyA aktumazakyatvAditi bhAvaH // naca dvitIyakarUpasya dhUmavyabhicArivahnimAndhUmavAnvahnarityatra vA. dhAvyAptiprasaGgena dUSitatvAt tadoSasyedAnImiSTatvAt vizeSaguNava ghaTe ca tatsthAnIye svapadena vizeSaguNavaghaTatvasva guNavaddhaTa. svasya ca dhAraNAsambhavena doSAsambhavAt tatkalpasya kodoSa iti vAcyaM meyatvavadvizeSaguNAbhASavaghaTapakSakasthale meyatvava. dughaTe'dhyAptyApatteH tatravizeSaguNadhaTatvasya svapadena grahaNa sambhavAt / vastutobhAvanAnyoyovAyuvRttivRtti sparzAvRttidharmasamavAyI tadanya. sve sati gurutvAt jaladravasvAnyatvarUpastha guNaniSThavizeSatyasya sa khaNDatayA bhedaSadguNavaghaTatvasya svapadenopAdAnasambhavena vizeSa. guNavaghaTa eva ttraavyaaptiauNdhyaa|| vizeSaguNAbhAvavAdvitIya kSaNAvacchinno ghaToguNasAmAnyAbhAvavAnilyAdAviti / zakAlAdInAmuddezyatAvacchedakatve tadavacchedyatvastha svarUpasambandha. rUpasyaiva bhAnAbhyupagamena vyApakatvAdhATatasyaiva tatra vAdhAzrayAsi. ddhirUpatvAdvyAptisambhava iti bhAvaH / nanu guNasAmAnyAbhAvavAndhaTo vizeSaguNAmAvavAnityatra gharTasvasAmAnAdhikaraNyena guNavaghaTarUpAzrayAsiddhighaTite bAdhe'dhyApti. sammava IksthalAnudhAvanamanucitamiti cenna sAmAnAdhikaraNyena bAdhaghaTitavAdhAvyAptivAraNAya prAguktenobhayamsabandhAvacchinnapratiyo.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 sAmAnyanitivivecanA mitAkAbhAvenAtrApi dhAraNasambhavAt dvitIyakSaNAvacchinnaghaTaghaTi. tAzrayAsiddhinirNayapratibadhyatAyAslAmAnAdhikaraNyena buddhitvAnava. cchinnatvAt prativadhyAbhUta jJAnepi sambandhAze kAlarUpohezyatAvacche. dakAvacchedyatvasya bhAnAt tadUdhaTitoktasambandhasyA zrayAsiddhitvavyadhikaraNatvena tatra doSasambhavAt vyApakatvAnavacchedyasaMsargatAkayu. ddhitvasyaiva sAmAnAdhikaraNyena budhisvarUpatve ca bAnirNayaprativadhya sAyA api tAhazabuddhitvAvacchinnatayA doSasambhavAt kAlAtirikta pakSatAvacchedakalAdhyayoHprAguktasyalatulyatayaiva tatsthalasyaiva prathama suddhAvArUDhatayoktatvAdisyapi kecit // guNAbhAvAdAnAmavyApyavRtti. tvena kapisaMyogasAdhyakavRkSapakSakasthala kapisaMyogAbhAvavavRkSasyeva guNavaghaTasyApi vAdhatvavirahAt kAlikAvyApyavRttilAdhyake kAla vizeSasya pakSatAvacchedakatayA bAdhasampatyarthamanusaraNamityapare ta. sicamtyaM tathAsati vizeSaNaguNAbhAvadhAnghaToguNa sAmAnyAbhAvadhAnitye. tarasthalaparityAgavIjatvenaitasyApyudbhAvanIyatayopekSAyA nirvAjatvApa. taH bAdhasthale torapakSadharmatyAnakAntikasvAnyatarapravAdaM vyApyavR. ttisAdhyakasthalIyAbhiprAyakatayA samarthya kApasaMyAgAbhAvavavRkSasya bAdhatAyA mathurAnAdhenopapAditatayA dRSTAntavaiSamyAccetidhyeyam / / . atredazcintyate kAlavizeSasya yatroddezyatAvacchedakaghaTakatA ta . bohezyatAvacchedakamAtrAvacchinnatvaM svarUpasamvandharUpameva kimvA kAlAvazeSAvacchinnatvameva tathA nAyaH ghaTamAtrasyaiva dvitIyakSaNAva cchinnatayA tAdRze yatkiJcidUdhaTe guNasAmAnyAbhAvAvagAhinogu ga. dhattvAdhagAhinazca ahasyApi sambhavena tayorapi parasparaM pratibandhaka. svApatteH / tadyAbRttaprativandhakatvasyAvacchedakAvacchedena vyApakatvA. dhagAdizAnAbhyupagamasvinA vaktumazakyatvAt naca yatkiJcidghaTA dhagAhi tAzamAnanotpadyata eva utpadyamAnamapi vA tathAvi dhavirodhijJAnamapi prativanAtyeveti ghAcyam anubhavavirodhAt a. nyathA ghaTasvamAtradharmimatAvacchedakasthalepyetasya sambhavena pUrvasthala parityAge vIjAmAbAt ataeva dvitIyakSaNAvacchinno ghaTo nIlA. tyasyAvacchedakApacchedyatvAvagAhino bhramatvaM sAmAnAdhikaraNyamAtrA gAhinaH pramAsvamapyAnubhavikAmanAkulamavatiSThate / dvitIyaM tvaGgIku. .maH tatracAvacchedakAvacchedena vuddhisthale saMsargaghaTakatayA dvitIyakSa
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA 133 nAvacchinnaghaTatvavyApakatvamAtraM zuddhaghaTatvavyApakatvasahitasvarUpasambandharUpadvitIyakSaNAvacchinnatvaM dvitIyakSaNAvacchinnaghaTatvavyApakatva - sahitasvarUpasambandharUpa dvitIyakSaNAvacchinnatvamvA bhAsata iti yathAnubhavamAsthIyatAM sAmAnAdhikaraNyena buddhisthaleva vidheye saMsargaghaTa. katayA svatovA kAlamAtrarUpoddezyatAvacchedakAvacchedyatvaM svarUpa, lambamdharUpameva bhAsata evedameva ca kAloddezyatAvacchedakasthalasya taditarasthalAtsarvathAvailakSyaM evaJcaitatsthalepi nAvyAptisambhavaH vizeSaguNAbhAvavadvitIyakSaNAvacchinnaghaTatvAvacchedanApi guNasA* mAnyAbhAvAvagAhibuddhordvatIyakSaNAvacchinnaghaTatvalA mAnAAghe karaNyamA* trAvagAhitayA tAdRzaghaTatvAvacchedena guNavaddhaTasyaiva vAdharUpatAyA vaktavyatvAt yadi saghaTAnuyogikasambandha eva kAlasyoddezyatAvacchedakatAghaTasambandhovAcyaH tatra sAmAnAdhikaraNyena guNavadughaTasya bAdharUpatayA tatra doSasambhava ityucyate tadA vizeSaguNA bhAvavAmayaM guNasAmAnyAbhAvavAnityatraivAvyAptirudbhAvayitumucitati kAlavizeSasya pakSatAvacchedakatayAnusaraNaM sAmAnAdhikaraNyena vAgha. mAtra sampAdanaphalakamityuktasthalepyastyeva tAtparyyaM tadanuktizca saH mayavizeSAhitadoSapratibhA vaucitryAdititu gRhNImaH / etena svAvacchinnanirUpitaviSayizvAvacchinneti / atra dvitIyAvacchedakatva sya svarUpasambandharUpatve sarvvatrAsambhavaH ekadezaviSayitAyAmpratibandhakatAvacchedakaviSayitAtvasya sattvena tatra vAdhatvAdyavacchinna ni. rUpitatvavirahAt atonatiriktavRttitvarUpameva tadvAcyam // yattu yahUpAvacchinnaviSayitva sAmAnye tAdRzapratibandhakatAvacchedakatvaM tadrUpA. vacchinnanirUpitatvameva pratibandhakatAvacchedakasvaM tathAsati nAsa mbhavaH evazca vahnyabhAvavajalabadvRttijalavadUdhadatvAvacchinnanirUpita* vasya nizcayaviziSTanizcayatvAvacchinnapratibandhakatAvacchedakajalavadUdhadatvAvacchinnaviSayitve viraheNa tAdRzaviSayitAtvavyApakasvAva cchinnanirUpyatAkasvastha tArazahRdatve virahAttadavacchinne'tiprasaGgavirahAt viziSTadvayArghaTitatvamapi na nivezanIyamiti tattuccham hetumatpakSaghaTitAsAdhAraNye satpratipakSe va hetumatpakSatAvacchedakA vachinaviSayatvamAdAyAdhyAytyApatteH asAdhAraNyasatpratipakSaviSayi tAsAdhAraNAsAdhAraNyaghaTaka viSayitAbhinnatvasatpratipakSaghaTakaviSa
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 sAmAnyanirukivivecanA yitAbhinnatvayornivezApekSayA atrAnatiriktavRttitvasya viziSTa yAghaTitatvasya ca nivezasyaiva lAghavena yuktsvaat|| yadyapi viziSTata. yAdhaTitvanivezepi satpratipakSAsAdhAraNyaghaTakaviSayitAbhinatvaniveza AvazyakaH tathApi satpratipakSAsAdhAraNyaviSayitAsAdhAraNa. tannivazasya na tatrApyAvazyakatA'traca tadeva tayoravyAptivAraNAya nivezyaM taccAsAraNyaviSayitAvyApikA yadpAvacchinnanirUpita. viSayitAsAdhAraNyaviSAyatAbhinnatadrUpAvacchinnanirUpitAvaSAyatAbhiH natvamevameva satpratipakSaghaTakaviSayitabhinnatvamapi vaktavyambhava. ticaivaM satpratipakSatvAlAdhAraNyatvayoddhidhApraveza iti gauravam / kica zabdAnugamapakSIyatAyA idAnIMtanalakSaNAnAM vyavasthA. pitatvAttarapakSe vA naitasya prakArasya sambhavaH tathAhi yatrAlAdhAraNyasatpratipakSayoraprasiddhistatrAlAdhAraNyasatpratipakSaghaTakaviSa. yitvAprasiddhadhA tadghaTitaniruktaviziSTabhedApraliyA tatratyadoSeNya. dhyAptiH viziSTayaviSayatAvizeSaNabhadasyeva bhramapramAsAdhAraNaviSa. yitAyA vAghabuddhijanakatAvacchedakAviSayitvAdinA bhedasya te. naiva rUpeNa vyAcyatayA ca tAdRzaviSayitvapravezapi dhyAbhAvavyAyapratihetuviSayitvasya satpratipakSazAnIyasya janakatAvacchedakatayA tAdRzaviziSTamedavatvAt tasya satprati. pakSanirUpitatvavirahAtsatpratipakSe'vyAptiH evaM hRdoSahimAJjalAdi. syatrAsAdhAraNyaghaTakabiSayatAbhinnajalavadhradatvAvacchinnaviSayatvamA dAyAvyAptiH / atha prakRtasAdhyavyApakIbhUsAbhAvapratiyogitva. viSayatAM nirUpyanirUpakabhAvApannaviSayatAsvena nivezya sannirUpi. taprakRtahetutAvacchedakAvacchinnaviSayatAnirUpitaprakRtapakSatAvacche. dakAvacchinnaviSayatvatannirUpitahetutAvacchedakAvacchinnaviSayatAni. rUpitapakSavRttitvaviSayatvayavyApikA yadpAvacchinnaviSayatA bhra. mapramAsAdhAraNanirUpyanirUpakabhAvApannAsAdhAraNyaviSayitAbhinA ta. pAvacchinnaviSayitAbhinnatvavizyam evamevaca satpratipakSaghaTaka. viSayitAbhinnatvaMnirvaktavyaM, tathAca noktadoSANAmavakAza iticenna ha. dojalavadubhradakAlInavadhimAn paGkajAdityatra jalavaddhadakAlInavaddhi vyApakIbhUtAbhAvapratiyogijale'tivyApte jalavaddhdatvAvacchinnavi. SayatAyA uktamedavAsvavirahAt / tAhazapratiyogijalasvAvacchinnavi.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA SayitAyAzca tathAvidhaviziSTanirUpitatvAt uktayuktyA tADazavalaya. bhAvadhajjalavasyatiSyAptezca yadicAbhAvavaddhaTatvAvacchinnaviSayitAmA dAya gaganAbhAvavadabhAvapatkAlInaghaTe'vyAptibAraNAya svayApi prAkapa. riSkRtaviziSTayaviSayatAzunyajJAnIyatvaM yadapAvacchinnaviSayatve ni. vezya tadvArakaprakArAntaranirAkaraNarIteryathAzrutaviziSTAntarAdita. svapariSkArASasare darzitatvAt tathAcAsmAbhirapi tadeva nivezyami ti noktadoSasambhava itivibhAjyate / / - tadApyekarUpeNa pratibandhakatvapakSe zaivAlavaddhadAvAvacchinnaSiH SayitvasAmAnyasya tAzapratibandhakatAvacchedakatvAduktabhedavatvAuca tadrUpAvacchinnaviSayitvasya tAzaviSayitAtvAdhikaraNatayA tatrA. sAdhAraNyanirUpitatvavirahAttatrAvyAptidurvArA / ataeva prakRtahetumaH spakSatAvacchedakAvacchinnaviSayitAbhinnatvasatpratipakSaviSayitAbhinna. prakRtasAdhyAbhAvavyApyapratihetuviSayitAbhitratvatAdRzapratihetumaspa. kSaviSayitAminnaravAdikameva nivezyaM natUktarItyA'sAdhAraNyAdiviSayatAbhinnatyamapIsyatilAghavamiti nirastam pratihatoranantatayA tATataviziSTaviSayitAbhedakUTaniveze'tigauravAsadanugamasya du. zzakyatvAcca // kiJcAbhAvavattAzaghaTAdAvatiSyAptiH tatsanizcayAnAM viziSTani. zcayatvena pratibandhakatvapakSe durvArA gaganAbhAvavadabhAvavasvAvacchinnavi. SayitvasAmAnyasya pratibandhakatAnavacchedakatvAt viziSTadvayaviSaya. tAzUmyazAnAyagaganAbhAvavattAzaghaTatvAvacchinnaviSayitAyAH tADaza. viziSTanirUpitatvAditi tadvAraNaprakArAntarasya laghubhUtasya viraheNa svayApi viziSTadvayaviSayatAzUnyatvanivezanIyameveti lAyavAdanati. riktavRttisvameva vaktavyam yadi ca sarva gaganavadvAcyatvAdisyAdau vA. dhanizcayAnAmeka rUpeNa pratibandhakatve hRdovalayabhAvavAn hade vahnaya. bhAva ityanayorakarUpeNa pratibandhakatve ca tAzayatkiJcitpratibandha. katAvacchedakavAdhAntaraviSayatAmAdAya lakSaNAsambhavavAraNAya ya. tkiJcitpratibandhakatAvacchedakaviSayitAyAM svAvacchinnaviSayitvA vyApakaviSayatAzunyajJAnayitvAnnavezyaM tathAcAbhAvavattArazaghaTe nA. tivyAptiH tAzapratibandhakatAvacchedakasyAbhAcavattAzaghaTaravAvacchi. bhaviSayitvasya viziSTadvayaviSayatAzUnyathAnIyatvavirahAt gaganAbhA
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA vavattAzaghaTatvAvachinnaviSayitvasya tArazAdhyApakAviSayitAzUnya jJAnIyatvavirahAt / tAzayatkiJcitpratibandhakatAvacchedakAviSayi. sthAprasiddharityucyate tadApyetatpakSasya prAgadUSitatvena doSasyaivA. bhAvena tannivezasya nAstyeva prayojanam jAtimatpakSakavahisAdhyake vayabhAvavajAtimatyavyAptivAraNAya yaskizcitpAvacchinnaviSaya svAdhyApakaviSayitAzunyamAnIyatvameva nivezanIyaM tathAca tatratatro. kadoSe dharmavizeSAvacchinnaviSayitvAdhyApakaviSayitAzunyatvaghaTi. tatAiviSayitAsvavyApakatArUpavizeSAbhAvamAdAya lakSaNasamanva. yasyeva gaganAbhAvapattAzaghaTatvAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSaH yitAzUnyatvaghaTitatAdRzaviSayitAtvavyApakatAtmakavizeSAbhAyamA. chAyAtivyAptyerapyastyeva sambhavaH / / etena pratibandhakatAghaTitalakSaNaparamasiddhAntasyaitatkalpasyaika rUpeNa pratibandhakatvatadabhAvobhayapakSanirdoSatvamevocitamityaparito. avantopi mirAkRtAH naca svAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSayitA nyatvasyApinirdoSatAyAH prAguktatvena tadeva lAghavAdeba nivezyaM tayA. satyekarUpeNa prativandhakatvAbhAvepi nakSatiH evaJca viziSTadvayATitatyakSa nivezyamiti vAcyam evaMsati svAvacchinnaviSayitvAvacchi. natvadalasya byarthatvApatyaitasya lakSaNAntaratvApatteH tathAhi bAdhAdi nirNayapratibandhakatAnatiriktavRttivAdhaviSayitAtvavyApakasvAvacchi. nanirUpyatAkavahitvAdyavacchinnatvamAdAya vahnayAghekadezAtivyApti vAraNAya tAnnavezitaM na ca svAtiriktadhamrmAnavacchinnasvAva. cchinnanirUpakatAnirUpitanirUpyatvavivakSaNAnna tatrAtivyAptiriti vAcyaM vAdhAdinirNayapratibandhakatAvacchedakaviSayitAtvasya meyatvavi ziSTavahnayabhAvavabhradatvAdhavacchinnaviSayitAyAM satyena tatra vahnayamA vajradatvAdhavacchinnanirUpyatAyA vivakSitAyA virahAdasambhavApa. teH tadidamekadezAtivyAptivAraNaM taddalapravezaphalamuktavidhAbyApaka. viSayatAzunyatvanivezana sambhavati vahnayamAvavajradatvAdyavacchinna. viSayitAyA hitvAdyavacchinnaviSayitvAdhyApakaviSayitAzUnyajJA. nIyatvavirahAt tasmAdekarUpeNa pratibandhakatvAbhAvapakSIyamavyApaka. viSayatAzUnyatvAghaTitamubhayapakSIyambA kizcidUpAvacchinnaviSayi. svAdhyApakavipayitAzUnyatvadhaTitamevedaM lakSaNamityakAmenApi vA.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA vyaM tathAsatyabhAvavattAizaghaTe'tivyAptivAraNAya viziSTayAdha. TitatvaM prathamadalepi nivezyameveti hetumatpakSatAvacchedakAvacchinna. viSayasvAdikamAdAyAsAdhAraNyasatpratipakSAvyAptibAraNAya dvitIya balepi biSakSa NIyamevAnatiriktavRttitvam // yamu dvitIyadizi svarUpasambandharUpAvacchadakatvamevAsmAkama. mimataM tatra svAvacchinnaviSayitvAvyApakAviSayitAzUnyajJAnIya. svanivezapi pASANamayatvavatparvatAbhAvavajradAdAvatiyAptidhA. raNAya pratibandhakatAvizeSaNamavacchinnatvAntamanatiriktavRttirava. ghaTitamupAdeyameva bamuthamAvaspASANamayatyayabhAvavadabhAvavasvAda. raprasiditayA'vyApakaviSayatAzunyajJAnIyatvaviraheNa ca tadavacchipraviSayitvamAdAya vAraNAsambhavAditi tattuccham tathAsati dvitI yApacchedakatvasya lakSaNaprabiSTatvena tasyaivAnatiriktavRttitvarUpatA. naagr'ikaa br'aar'aamr' mninmmbaay'mbnyscchinnatvAntaM nivezya tadghaTakAvacchedakatvasyAnatiriktavRttirUpatA. nudhAvanasya paramavivecakabhaTTAcAryyaparizIlitatvamayuktamitthamAza. kAyAstvayA durnivAryatvAt nacaivamAzaGkAsmatpakSe samunmipati a. vyApakaviSayatAzUnyatvasya prakRtalakSaNAniviSTatvAt tannivezyasampAditadoSavirahasya pratibandhakatAvizeSaNAvacchinnatvAntavikala. tayA laghubhUtasya ca lakSaNastha lakSaNAntaratvAdekenAparasyAnyathA. kartumazakyatvAt doSavAraNAyopariSTAttasya nivezanIyatvepi tAizAvacchinnatvaghaTitalakSaNadoSasampAditatayA upajIvyavirodhapari hAramukhena tathAvidhalakSaNazarIrAkSatisampAdakakizcidapAvacchinnavi. SayitvAvyApakaviSayatAzUnyatvAkAraNava hi tatrivezanIyatAmAvahati ki mavadabhimatanivezyabhAvAvyApakaviSayitAzUnyasvanivezaname. karUpeNa pratibandhakaravapakSa eva sambhavaduktikaM tatrAsAdhAraNye zaivAla. vajraratvAdyavacchinnaviSayitAmAdAya viziSTejalAtmake prAguktAyA avyApteH tanniveza dhAraNasambhavepi hradazzevAlavaddhadakAlInavahnimAalAdityatrAsAdhAraNye tAzavahnayabhAvavyApyajalavadhradarUpasatpra. tipakSe cAvyAptyApattirdurA tadvAraNAya ca prAguktavyApakatvaghaTi. tAsAdhAraNyaghaTakaviSayatAminnatvAdikameva nivezyaM . tathAcatA. zamedanivezaikadAviziSThadvayAghaTitatvanivezasvAvacchinnaviSayittvA. 18 sA0 vi0
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA jyApakaviSayatAzUnyatvapravezagotvavadrUpavAdhAvyAptivArakAvacchedakatvaniSThavyApakatAghaTakasambandhavizeSapravezApekSayA lAghavAt pratibandha kataikyatabhAvobhayapakSepi pratibandhakatAnupayuktatayA bhAsamAnAbhAva. vizeSaNagaganaghaTitagaganAmAdhavattAhazaghaTasya meyatvaviziSTavAdhAditu lyasya doSatAmanabhyupetyAsAdhAraNyAcavyAptivAraNAya dvitIyAvacche. dakatvamanatiriktavRttitvarUpaM viziSTadvayAghaTitatvAghaTitaM tadAzrayaH viSayitva kizcidrUpAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSayitAzUnyatvavi. zeSitaM vayAghekadezAtivyAptivAraNAya vivakSitamavacchinnatvAntazcA. bhAvavattArazaghaTe'ticyAptivAraNAya viziSTayaviSayatAzunyatvaghaTi. tena vayabhAvavajjalavadvRttijalavaddhadatvAdyavacchinnanirUpitayatki. cispratibandhakatAvacchedakatArazaviSayitvamAdAya jalavadhrade'tivyA. tivAraNAya vivakSaNIyenAnatiriktavRttitvarUpAvacchedakatvena ghaTita. vktbym| etena avacchinnAntapadopAdAnagRhItasvarUpasambandharUpAvacche dakatvatAtparyavadavacchadakapadArthasyAnatiriktavRttitvarUpatAyAvaktumazakyatayA anatiriktavRttitvasyAvacchedakatvapadArthatvepi tadpa. dvitIyAvacchedakatvaghaTitastha lakSaNAntaratA bhavatyeva prakRtalakSaNavA. kyenAvodhyatvAt anyathA siddhAntavyApta pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitAyA niravacchinnavRttitvaghaTite lakSaNe lakSaNAntaratA na syAnirukta pRttitvasya lakSaNaghaTakahetusAmAnAdhikaraNyapariSakArAtmakatAyA gha. ktuMzakyatayA lakSaNavAhi tavizeSaNatvAbhAvaprasaktarityuktAvapinakSa tiH evaM dvitIyAvacchedakatvasyAnatiriktavRttitvarUpatve svAvacchinna viSayitvAdhyApakaviSayitAzUnyajJAnIyatvasya tadAzrayaviSayitAvizeSa jatthe ca prathamAvacchedakaravamanatiriktavRttitvarUpaM na vaktavyamityAzaGkA. nirAkRtA tathAsatyavacchinnatvAntadalasya vyarthatvApatyA taTakAva. cchedakatvasya svarUpasambandharUpatvAnatiriktavRttitvarUpasvayoH parIkSA Nasya vAyasadazanaparIkSaNasapakSatvAta tasmAdubhayavacchedakatvamana tiriktavRttitvarUpameva sihamityalamAdhikAvezena // yetu ghaTAyudAsInaviSayakaM jJAnaM yatra bAdhAdiviSakaM tajjJAnamapi niyamatoghaTAdiviSayakaM tatra dvitIyAvacchedakatvasyAnatirikavRtti. tvarUpatve'bhyAptiA syAditi tadavacchedakatvaM svarUpasambandharupameva vA.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAmyaniklivivecanA cyaM tathAsati pASANamayatvavaparvatAdAvativyAptidhAraNAyAnatiriktavR. ttisvarUpAvacchedakatvaghaTitamavacchinnatvAntamupAdeyambhavatIti dvitI. yAvacchedakatAyA: svarUpasambandharUpatA prathamAyAsavanatiriktavRtti. svarUpataiveti vadanti te ca niSkAraNasthalavizeSakalpanayA svarUpa. sambandharUpAvacchedakatvapakSe pradarzitagauravAnAkalanena ca pradarzitasU. smamArgAlacaraNakauzalA beditvyaa| yadyapi dvitIyAvacchedakatvasya prakRtalakSaNaghaTakatayA tasyaiva svarUpasamvandharUpAnatiriktavRttisvarUpobhayasyopagame sambhAvitA. vyApta svAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSayatAzunyatvasya bhavadabhimata. svena tena vahvayAghekadezAtivyAptezca vAraNasambhavAdavacchinnatvAnto. pAdAnavaiphalyamassyeva nacAtra kilAghavamitivAcyam / anatiriktava. titvaghaTitAvacchinnatvasya pratibandhakatAvizeSaNatayopAdAne vahnayAghe. kadezaviSayitAmAdAyAsambhavavAraNAya dvitIyAvacchedakatvasya viSayitvasAmAnye viSakSaNIyatayA vyApakatvasyaikasyAdhikyAvasmAtpakSe tatprativandhakatAnatirikavRttitvarUpAvacchedakatvavatyeva tamnimapitasva. rUpasambandharUpatAvacchedakatvasya vivakSitasvAditi doSo na sambhavati. patenetyAdinatasparihArasyoktaprAyatvAt idAnIMkiJcidUpAvacchinnaviSa. yisvAdhyApakaviSayatAzUnyatvasyApyuko kSatyabhAvAt tvayevamayApyabhA vavavaTAtivyAptivAraNaprakArasyAnusaraNIyatvAt tatra gauravasva svaka pasambandharUpAvacchedakatvasyAvarjanIyatve'doSatvAdityekadezAtivyA. ptivArakatayA'vacchinnAntasya sArthakatvAcca tathApi yatra meyatvavi. ziSTavyabhicAraviSayakaM zAnaniyamato meyatvaviziSTavyabhicAraghaTita. sAsvAbhAvAdinyAvartakadharmadarzanAtmakameva tatra meyatvaviziSTajyabhi. cAraviSayitAmyApakacAnavaiziSTyAvacchinna pratibandhakatAvacchedakame. yasvaviziSTavyabhicAraghaTitamyAvartakadharmavatpakSaviSayitvasAmAnya mAdAyAtivyAptidhAraNAya prathamadizyeva svarUpasambandharUpAvacchedakasvamvAcyaM tathAca meyatvaviziSTaNyabhicAraviSayitvasAmAnyAvacchiasvasya zAnavaiziSThyAvacchinnapratibandhakaskhe virahAna doSaH ___ yadvA meyatvaviziSTavyabhicAraviSayakaMzAnaM niyamato vAdhaviSayaka dhAjJAnamapi tAzayabhicArakAlInalAgyAbhAvavatpAviSayaka karAvizArazamyabhicArasambandhAstaraviziSTasAdhyAbhASavatpakSaviSa.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 sAmAnyanirUtivivecanA thakadAcijjAyate natu kevalasAdhyAbhAvavaspakSaviSayakaM tatra me yatvaviziSTavyabhicAraviSayitInatiriktavRttikapratibandhakatAvacchedaka svavadvAviSayitvamAtre tAdRzavyabhicArasvAvacchinnanirUpitvasya satvAt prathamAvacchedakatvasya svarUpasambandharUpatve ca vAghapratibandha katAyAM tArazavyabhicAraviSayitvasAmAnyAvacchinnatvavirahAnna doSaH evaca prAguktadoSasambhAvanayA dvitIyasya svarUpasambandharUpatA pataho. SasambhAvanayA prathamasya vetyA vinigamanAvirahAdekasyApi na tatsi. dviH syAdubhayatraivAvacchedakatvasyobhayarUpatA vA syAditidhyeyam / nacAlAdhAraNye kAgatiH tadviSayitAyA apratibandhakajJAnasA. dhAraNatvAditivAcyam / ubhayatraiva nirUpyanirUpakabhAvApatra. viSayatAtvena bhramapramAsAdhAraNAlAdhAraNyaviSayatAM . nivezya tacchanyatvaprakRtAnumityapratibandhakatvobhayAbhAvasyaiva nivezyatvAta yadyapIdambhUyaH pradarzitam , tathApi nivezarItivizeSapradarzanAye. hApyuktam tathAhi svAvacchinnaviSayatAzAlitAzanizcayavR. ttibhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvavadabhAvIyA yA'sAdhAraNyaviSaya. tvAbhAvatvAvacchinnobhayatvAvacchinna pratiyogitA tannirUpitAbhAvatya. niSThAvacchedakatAnirUpitA yA prakRtAnumitipratibandhakatAsvasa. mAnAdhikaraNAbhayAvRttidharmAvacchinnA athavA dhammatvasamAnA. dhikaraNAvacchinnatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAbhitraprakAratvaniSThA. vAchedakatAbhinnatve sati prakAratvaniSThAvacchedakatAbhinnatve sati vA tAzavizeSyatvaniSThAvacchedakatAbhinnatve sati vizeSyatvaniH SThAvacchedakatAbhinnatve sati vA nizcayatvaniSThAvacchinnatvasambamdhAva DizAvacchedakatAbhinna pratibandhakatAtvaniSThAvacchedakatAbhitrAvacche. dekatvAnirUpitA yA pratiyogitA tatsambandhAvacchinna pratibandhakatva. niSThAvacchedakatA tadavacchinnA tanirUpitAvacchedakatAvadubhayAvRti. dhadhicchinnA tadavacchedakatAparyAptyadhikaraNadharmaparyAptAvacchedakatAnirUpitA vA yA pratiyogitA tatsambandhAvacchinnAvacchedatAni. kapitAbhAvatvaniSThAvacchedakatAnirUpitobhayatvaniSThAvacchedakatAniraH pitAsAdhAraNyAbhAvatvAvacchinnapratiyogitAnirUpakAbhAvavRttivyApa. katArUpAbhASIyapratiyogitAnirUpitaparamparIyayakizcidapAvacchinnaviSayitvAvyApakaviSayitAzanyatvaniSThAbacchedakatAnirUpitanizcaya.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniru kiMvivecanA niSThAvacchedakatA tanirUpitaviSayitvaniSThAvacchedakatAnirUpitanirUpa Br katvaniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchinnatvasambandhAvacchiznAvaccheda katAvaddharmAvacchinnanirUpita viSayitAvRttibhedapratiyogitAvacchedakatvaM nAstIti pratItisiddhoyo'bhAvaH kasvasvatAdAtmyobhayasambandhena vastuviziSTavastvavacinatvaM samudA. yArthaH atra pratibandhakabhedepyekadhamrmmAvacchinnapratibandhakatAyA abhi. natva ubhayAvRttidharmAvacchinneti tadapIttaravArakarUpameva bodhyaM tena tajjJAnavRvitvaviziSTatatpratibandhakatvAmAvamAdAyA sAdhAraNya. bhinneSu na lakSaNAsambhavaH pratibandhakabhedena pratibandhakatAbhede cAthave. tyAdyanuzaraNIyaM tatrApi sAkSAtparamparAsAdharaNAvacchedakatva * pakSe prathamasatyantapakSaH sAkSAdevAvacchedakatve dvitIyasatyanta pakSaH tajjJAnavRttitvaviziSTavahnayamAvatvAvacchinnaprakAratAnirUpitadvadatvAvaruidbhannavizeSyatAkanizcayatvAvacchinnapratibandhakatvAdyabhAvamAdAyA tadvarasvAvacchinnanirUpyatA. sAdhAraNyabhinneSu asaMbhavavAraNAyAvacchedakatAbhiznAvacchedakatvAni. rUpitattvapravezaH uktapratibandhakatvaniSThAvacchedakatvasya dvitIyobhayAbhAvapratiyogyabhAvapratiyogipratibandhakatvavizeSaNatve tadavacchinnatvena pratibandhakatvaniSThAvacchedakatva pravezaH upalakSaNatve prativandhaka. tvabhedAmedapakSAnusArAtsvAvacchedakatetyAdikalpadvayamuktam ekarUpe. Na pratibandhakatvataddbhAvobhayapakSanirdoSatvasampAtiphalaka kiJcidrUpAyacchinnAveSayitvAvyApaka viSayitAzUnyatvasya tAdRzaviSayitAtvavyA. pakatArUpAbhAvIya pratiyogitAvacchedako dau pravezAt vizeSAbhAvAtmakatAdRzAbhASamAdAya sarvegaganavadityAdI bAdhe lakSaNalaGgatiH tanibezarIsirjjagadIzakRtAvacchedakatvalakSaNadIdhitivyAkhyA vivaraNe vi. ztareNAsmAbhirddarziteti neocyate / lAghavAdAha athaveti atrApi dvitIyAvacchedakatA pASANamayatvavaparvatAdau tAdRzaparvatatvAdyavacchinnAnirUpittasya viSayitvasya vahyAbhAvavatpASANamayatvavadAderaprasiddhyA'prasiddhatvena prasiddhasya pratiba ndhakatAtiriktavRttitvena pratibandhakatAnatiriktadhUcerviziSTaviSayi svasya tAdazadhammathicchinnAnirUpitatvaviraheNa svAvacchinnAnika pitaviSayizvAnavaczijJAnavaiziSThadyAvacchinnapratibandhakatAvacchedaka svAvacchinnanirUpitaviSayitA sAmAnya kadhammavicchinne'tiprasaGgavA
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 sAmAnyanilivivecanA raNAyAnatiriktavRttitvarUpaiva vAcyA prathamApi satpratipakSAlA. dhAraNAcavyAptivAraNAya pUrvavadeva tathAvidhA sarvagaganavadvAdhyatvAdi. tyatra vAghAvyAptivAraNAya vAdhaviparItavAdhAdhorekarUpeNa pratibandha. sve'sambhavavAraNAya vA svAvacchinnAnirUpitaviSayitAyAM svAva. cchinnaviSayitvAvyApakaviSayitAzUnyajJAnIyatvamapi nivezyaM na cAnyathA adhikamprAgvadanusandheyam / prativandhakatvAghaTitavakSyamANakalpasAdhAraNaviziSTAntarAghaTita. svaprakAramparairaGgIkatandayitumupanyasyati atrakeciditi hetvAbhAsavibhAjakarUpeNeti / yathAzrutAbhiprAyeNedaM vastuto he. svAbhAsavibhAjakatAvacchedakarUpeNa bodhyam teSAM hetvAbhAsavi. bhAjakatAvacchedakarUpatvena praveze hetvAbhAsatvapravezanAtmAzrayApatyA vAdhasvasvAdivizeSasvarUpeNa praveza sUcayituM tava rUpaM vAdhavavyabhicArasvAdItyukam / vAdhasvatvatyabhicArasvatvAdIti tadarthaH dhUmAbhA. bavadvattivAhitvavahnimaniSThadhUmAbhAvasvAdisAdhAraNasvasajAtIyavizi. STAntaratAvacchedakarUpaprasidhai tacca sarvamanugatambAcyaM tatra vyabhicAratvatvaJca sAdhyAsAmAnAdhikaraNyasyAsAdhAraNatve lA. dhyatAvacchedakaviziSTasAdhyaviSayakahetutAvacchedakaviziSTahetuviSaya. kamahatvAvyApakaprakRtasAdhanirUpitasakalavyAptiprakArakaprasatutAbacchedakAvacchinnahetuviSayakamahatvabyApakaprativadhyatAnirUpitaprati. bandhakatAvRtsthabhAvIyapratiyogitAnirUpitaparamparAvacchedakatvaM tatra lAdhyAprasiddhisAdhanAprasiddhayAdAvativyAptivAraNAyopAsasyAvyApa. katvAntasya zarIre prakRte sAmAnyavyabhicAriNovizeSavyApyatvAsa. mbhavena vizeSasAdhyanirUpitavyAptigrahe sAdhyasAmAnyAmAvavaThThattitva. nizcayasya prAdyAbhAvAnavagAhinopyanubhavasiddhaprativandhakatve'bhAbAdhikaraNanirUpitavisvAbhAvavajalakAlanivahimAJjalAdityatrAbhA. pAdhikaraNanirUpitavRttitvavajjalarUpasAdhyAprasiddhighaTite vaya. bhAvavadattijale'vyAptivAraNAya sAdhyatAvacchedakaviziSTasA. dhyaviSayakatvamupAdeyaM nAnyathA baddhimAnabhAvAdhikaraNanirUpi. savRttitvAbhAvavajjalAdityatra jalasvAvacchedana vanyabhAvavaddhasivavati jale jalasvasAmAnAdhikaraNyenAbhAvavadvattitvavajjalarUpasAdhamAprasididharite'vyAptivAraNAya hetutAvacchedakaviziSTa
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya nijivivecanA 143 hetuviSayakatvamupAdeyameva sAdhyAsAmAnAdhikaraNyasya viro. gharUpatve prakRtasAdhyabyApakIbhUtAbhAva pratiyogiprakRtahetumatpakSasyAsAdhAraNyasve ca prakRtasAdhyanirUpitasAdhyasAmAnAdhikaraNyA zAdharitasakalavyAptiprakArakaprakRtahetuvizeSyakatye sati prakRtapakSa prakRtalAdhyavaiziSTayAvagAhigrahatvavyApikA yA pakSatAvacchedaka viziSTapakSaviSayakatve sati sAdhyatAvacchedakaviziSTasAdhyavi. Sayakatve sati hetutAvacchehakaviziSTahetuviSayakagrahatvAcyApikA prativadhyatA tannirUpitA yA prakRtapakSe prakRtasAdhvavaiziSTayAvagAdi. prahatvavyApakaprativadhyatAnirUpitAsAdhAraNyaviSiyitvAnavacchinnapra. tibandhakatAvacchedakaviSayitvAnavacchinnapratibandhakatA tavRttyabhA. vIyapratiyogitAnirUpitaparamparAvacchedakatAvatvameva tadvAcyaM tatrA jyApakasvAntale sAdhyatAvacchedakaviziSTabiSayakatvahetutAvaccheda kaviziSTaviSayakatvayoH pUrvavadavyAptivAraNamphalaM pakSatAvacchedakaviziSTaviSayakasvasya vAdhAtivyAptivArakapratibandhakatAvizeSaNavi. SayitvAnavacchinnatvasya cAbhAvAdhikaraNanirUpitavRtsitvAbhAvadhajja. lakAlInahado vahnimAjalAjjalamabhAvAdhikaraNanirUpittavRttisvAbhAvayana bhayavajjalAdityatrAbhAvAdhikaraNanirUpitavRttitvavajjalarUpAzrayaH / siddhighaTite tAzabAdhaghaTite ca vanhyabhAvavavRttijalarUpavyabhicAre'vyAptivAraNAyopAdAnaM bodhyam uktasyobhayalAdhyakasthale vyabhicA. rasvAbhAvarUpatvepyabhAvo vanhyAbhAvAdhikaraNanirUpitavRttitvaniSThaprati yogitvasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvavanchubhayavAnityatra vanhya bhAvAbhASAdhikaraNanirUpitavRttitvAmAvaviziSTavadabhAvarUpe satpra. tipakSe tAzavRttitvAbhAvarUpavAdhaghaTite'vyAptivAraNAya tAhaza. viSayitvAnavacchinatvamavazyamupAdeyam pakSavRttitvAzeviSitalA. dhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitvaviziSTaprakRtahetorasAdhAraNyarUpatve ca vAdhavArakadalaghaTakapratibandhakatAyA masAdhAraNyaviSayi. sthAnavacchinatvatravizeSaNam apitu prakRtAnumityapratibandhakatvAsA dhAraNyaviSayitAzUnyatvobhayAbhAvoyadpAvacchinnaviSamatAzAlini. zvayatvabyApakovizeSyadalAtmakatayAvivakSaNIyastanivezaprakAracA sakRdAveditA sAdhyatAvacchedakaviziSTasAdhyaviSayakatvAdiniveza. phalamprAgavat /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ rA sAmAnyanirutivivecanA AhArthyasthalAnurodhena nirvakSyamANakalpAnusAreNa vyabhicArakhasvazca yadrUpAvacchinnaviSayatAzAlinizcayAvyavahitottarAnumitisAmA mye virodhiviSayatAprayuktastAvadvayAptiviSayakatvAbhAvastasvaM yadrUpAvacilanaviSayakanizcayAvyavahitottarAnumitisAmAnye sAdhyatAvacchedakAdiviziSTasAdhya viSayakatvAbhAvastabhizva vizeSitambodhyam prakR tasAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogiprakRtahetumatpakSasyAsAdhAraNyatvapakSe ca prakRtapakSe prakRtasAdhya vaiziSTyA vagAhitvatAvadyApyavackRitahesvavamAhitva samudAyAbhAvo vizeSyadalaghaTakaH vAdhavAraka vizeSaNaJca asAdhAraNyaviSayitAzundhayadrUpAvacchinnaviSayatAzAlinizvayAvyayahitottarAnumitisAmAnye pakSe sAdhyavaiziSTyA vagAhitvAbhAvastadbhinatvarUpamevAvaseyam atraca pakSe svarUpa sambandhAvacchinnatvavAcyatva svAvacchinnatyobhayAbhAvavat pratiyogitva kAlInavahnimAnvAcyatvAdityatra tAdRzavahyabhAvavadRttivAcyatve'nupasaMhAritvaghaTite'vyAptiH evaM sAdhAraNyaghaTite'sAdhAraNye - vahnimAnvandyabhAvavadvRcijalAdityatra vyavyAptiH atovyabhivAratAtvaM na sAjAtyaghaTakamapitu dhyatAvacchedakAdiviziSTaviSayaka grahAvirodhitve sA sati prakRtasAdhyanirUpita sakalAnvayavyAptyavagAhigrahavirodhitva rUpasAdhAraNyA nusAreNa pratibandhakatvAghaTitaM sAdhAraNyatAsvaM sAdhyA sAmAnAdhikaraNyasyAsAdhAraNyatva pakSe uktagrahAvirodhitve sati lAdhyasAmAnAdhikaraNyagrahavirodhizvarUpAsAdhAraNyatvAnusAreNAnumi nirucyamAnamasAdhAraNyatAtvaM tipratibandha karavAghaTitamuktarItyA prakRtasAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogiprakRtahetumatpakSasyA sAdhAraNyatAyAmuktabAdhavArakavizeSaNasahitaM yadrUpAvacchinnaviSayaka nizcayAvyavahitottarAnumitisAmAnye pakSe sAdhya vaiziSTayAvagAhitvAbhAvastatvamasAdhAraNyatAtvaM pakSavRttitvAghaTitasyAsAdhAraNyatAyAM prakRtahetudhamikaprakRtasAdhyAbhAvanirUpitavyatirekavyAptya bhAvA va gAddigrahavirodhitvAnusAreNoktarItyA nirucyamAnamalAghAraNya tAtvam uktagrahAvirodhitve sati prakRtasAdhyanirUpitavyatirekavyA pazyavagAddigrahavirodhitvAtmakAnupasaMhAritAtvAnusAreNoktarItyopaya. rNitam anupasaMhAritAtvatvazcAnyatamatvAdinA tadUghaTakaM tathA ca nAnupasaMdhAritvAdighaTite sAdhAraNyAdau doSaH /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanitivivecanA anupasaMhAritvaJca pratiyogitvamiSThasAdhyatAvacchedakasambandhA. vachinnatvasAdhyatAvacchedakAvacchinnatvobhayAbhAvavatvaM hetutAvacchedaka sambandhAvacchinnatvahetutAvacchedakAvacchinnatvobhayAbhAvavasvazva prakRta hetvAdiniSThAbhAvapratiyogitvAdikazca na tathA durvacatvAt , ityetadanuH pasaMhArinanthe prapazcitam pratibandhakatvaghaTitakalpe coktasthalAnA mAhAryasthalatvena tatratyadoSasya parityAjyatayA sAjAtyazarIre na sAdhAraNyatAravAdInAM pravezo'pitu vyabhicAritAtvasyaiva kAryolAdha vAditi vibhAvyam atra sAdhAraNyatAvazarIre'virodhitvAntakArayaM. kArivizeSaNaphalaM vyabhicAritAtvaghaTakatatprAguktaphalavadeva / asAdhA. raNyatAtvazarIre ca vahivyApakAbhAvanirUpitatvAbhAvavatpratiyogitvakA lonavahnilAdhyake vanyabhAvavapakSasyApi vAdhatayA tadunnAyakavyatirekavyAptimaddhatArapyasAdhAraNyatvaucityena sAdhyAprasiddhighaTite tatrA. vyAptivAraNaM vAdhavArakasya ca pratiyogitvaM tAzanirUpitatvAbhAvava. hAbhayavadisyatra pratiyogitvaM nirUpitatvAbhAvavattadyaktitvAdisyatra vAdha. ghaTitAsAdhAraNye'vyAptivAraNaphalaM vahnimAn kAzcanajalAdityatreva Sa. himAn tAzapratiyogitvakAlInajalAdityatrApi vahivyApakIbhUtA. bhAvapratiyogijalasyAsAdhAraNyatvamanubhavasiddhanaca kAJcanajalalitaH kasthale hetumattAnizcayasyAnAhAryatvamiti tasya pratibandhakatvaM yukta. matratu na tathAtvamitikutosya doSatetivAcyaM yasya prakRtasAdhyAbhAva. nirUpitayA prakRtahetuniSThayA tatsAmAnyaniSThayA vAvyatirekavyAptyA ghaTitasya nizcayottaraM prakRtAnumitiH prakRtahetuliGgikA na jAyate ta. syaivAsAdhAraNyatvAduktapratibandhakatvasya tatrAnupayogAt anyathA pra tibandhakajJAnaviSayavasthabhAvavaDyabhAvavadAdAMdhatApi na syAditi uktAsAdhAraNye sAdhanAprasiddhighaTite'vyAptivAraNaJca uktayorasA. dhAraNyatvaM yadi nAnubhavika nadeyameva tadvizeSaNam anupasaMhAritA. svazarIre ca tatphalaM svarUpasambandhAvacchinnatvavAcyatvatvAvacchinna. tvomayAbhAvavatpratiyogisvakAlInakAJcanamayatvavadvahnimAn vAcyatvAdvAcyatvavAn tADazavaharityetatsthalayoH sAdhyAprasiddhisAdhanAprasi. yo ranupasaMhAritvaghaTitayoravyAptivAraNamevetyalam / yaccAsAdhAraNatAtvamuktaM tadeva matabhedena virodhatAtvaM tatra sA. dhyAsAmAnAdhikaraNyasya virodhatve gotvAdhikaraNanirUpitavRttitvA 1 lA. vi.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya niruktivivecanA bhAvavadabhAvakAlInagotvasya sAdhyatve niruktakAlInatvavizeSitAzva. svasya hetutve ca gotvAsamAnAdhikaraNAzvatve'siddhighaTite'vyAptivAraNamavirodhitvAntaphalambodhyam / satpratipakSatAsvaJca pakSasAdhyavaiziSTyAvagAhigrahatvavyApikA yA sAdhyatAvacchedakaviziSTasAdhyaviSayakapakSatAvacchedakAvaziSTapakSaviSa yakagrahatvAvyApikA pratibandhakatAtabhirUpita pratibandhakatAvacchodekA satI tatpratibandhakatAnirUpitaprativadhyatAvacchedakadhammavicchinnapra tibadhyatAnirUpitapratibandhakatAvacchedakaviyitvAvacchinnajanyatA. nirUpisajanakatAvacchedikA yA viSAyatA tannirUpakatAvacchedakatvaM tatra ca vahnayabhAvAbhAvAdhikaraNanirUpitavRttitvAbhAvavadabhAvakAlIna hadapakSakavAhnasAdhyake hRdapakSa ke tAzAbhAvakAlonavahnisAdhyake ca pakSAprasiddhisAdhyAprasiddhighaTite vahnayabhAvavyApyavaddhde'vyAptivA. raNAya tAhazamahatvAvyApakatvanivezanam abhAvovalayabhAvAbhAvAdhi karaNanirUpitavRttitvaniSThapratiyogitvasambandhAvacchinnapratiyogikA. bhAvavahnayubhayavAnityatra tAdRzavRttitvavadabhAvAtmakavAdhaghaTita vahnaya. bhAvavyApyavadabhASarUpasatpratipakSe'vyAptivAraNAya tAzajanakatAva cchedakatvAtmakavizeSyadalam dravyatvAvacchedena guNavyApyavyApyavad dravyapakSakaguNAbhAvalAdhyake guNavyApyavadravye'syAptiH tAdRzadravyaM guNAbhAvadhaditi buddhau drabyatvAvacchedena guNavyApyavattAbuddheH pratiba. ndhakatayA tatpratibandhakatAvacchedakaviSayitvAvacchinnajanyatAnirU. pitajanakatAvacchedakaviSayitAnirUpakapakSaghaTitatvAttasyatyataH sa. tyantopAdAnam parvatovahRyabhAvavahivyApyavyApyAbhAvobhayavAnityatra vahivyApyavyApyavatparvatarUpabAdhavAraNAya satpratipakSalakSaNe vizeSyada le pratibandhakatvasya prakRtAnumitipratibadhyatAnirUpitatvenopAdAnaM. paramparAvizeSasya saMsargatvAbhAvapi lakSaNasampAdakamupekSya yattatprati bandhakatAtvanopAdAnaM tat vAhnavyApyavyApyavyApakavahilamAnAdhikara vahivyApyavyApyavatparvatasya satpratipakSatve tanAvyAptivAraNAya praka. tepi kAryameva pratibandhakatvAghaTitaJca tat yadpAvacchinnaviSayatA. zAlinizcayottarAnumitisAmAnye sAdhyatAvacchedakaviziSTasAdhyAviviSayakasvAbhAvastadbhinnatvesati yadpAvacchinnaviSayatAzAlinizca. yAvyavAhitottarAnumitisAmAnye pakSe sAdhyavaiziSTayAvagAhitvA bhAva
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 sAmAnyanirUktivivecanA prayojakoyadabhAvosti tadamAyo yadpAvacchinnaviSayatAzAlinizca. yAvyavahitottarAnumitisAmAnyesti tadrUpAvacchinnaviSayakAnumiH titvAvacchinnajanyatAnirUpitajanakatAvacchedakaviSayitAnirUpakatA vacchedakatvesatitattvam etadanugamazca niruktarUpabhedavadrUpaviziSTarUpa vatvama vaiziSTayazca svatAdAtmya svAvacchinnaviSayitAvanizcayAvya. vahitottarAnumititvavyApakapakSasAdhyavaiziSTayAvagAhitvAbhAvaprayoja. kAbhAvavRttivyApakatArUpAbhAvIya pratiyogitAnirUpitaparamparIyAca. uchedakatAvadapAvacchinnaviSayatAkAnumititvAdhacchinnajanyatAnirUpi tajanakatAvacchedakaviSayatAvacchedakatvobhayasambandhenetidik / ___ asiddhitvatvaJca prakRtasAdhyaprakRtahetuparAmarSatvavyApakapratibadhya sAnirUpita pratibandhakatA sAdhAraNyAditrayAnirUpitayadUpAvacchinna nirUpitaviSayitAvanizcayatvabyApikA tatvaM virodhazcaivaM prakRtalAdhya. vyApakIbhUtAbhAvapratiyogiprakRtahetureva asyAsAdhAraNyatve cAsAdhA. raNyAnirUpitatvasthAne virodhanirUpitatvAmvazeSaNamupAdeyam asi. ddhizcapakSAprasiddhiH sAdhyAprasiddhiH svarUpAsiddhiH sAdhyavyAptivi. ziSTapakSadharmatvAbhAvavaddhatvAdivyApyatvAliddhizca sAdhyasAdhanAprasi. yoHvyApyatvAsiddhau svarUpAsiddhau vAntarbhAvAGgIkArAnna traividhyahAnirisyasiddhipranthe dIdhitikatA vakSyate atraca dhUmAbhAvavavRrayayo. golakIyavahnidhUmavAnvaharityatra pakSAprasiddhau dhUmAmAvavadvatyayogola kIyavahau dhUmAbhAvavavRttivayAtmakavyabhicAraghaTitAyAmavyAptivAra. NAya sAdhAraNyAnirUpitatvopAdAnaM dhUmAbhAvavavRttivahizca nAsi. ddhiH takhukheH vahisvasAmAnAdhikaraNyenaiva dhUmAbhAvavadavRttitvAvagA. hipakSatAvacchedakaviziSTaviSayakavuddhAvavirodhitvAt naca prAguktavyaH bhicAratAtvasyoktAsiddhitvasAdhAraNatayA tatrAvyApte1ruddharatvena ta. dvAraNAyAtrAsiddhitvatvazarIre sAdhAraNyAnirUpitatvopAdAnamaphala. mitivAcyam evaM satyatra viziSTapakSe viziSTasAdhyasAdhanavasvA. vagAhiprahAvirodhitvaghaTitayathAzrutavyabhicAratAtvasyaivAtropAdeya. svAt tathAlatyuktAvyAptyasambhavAt evaM vahnijanyatvaM vahnimavAhijanya svAdityatra vahijanyatvAmAvanirUpitavyApakasAmAnAdhikaraNyarUpa. vyAptimadvahivyamicAritvavadvadvijanyatvasya svarUpAsiddhitve tatrApya. nyAnivAraNAya sAdhAraNyAnirUpitatvopAdAna bodhyam /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 sAmAnyaniruktivivecanA yadicaivaM viziSTAntarAdhaTitatvenAghaTitasAdhyasAdhanagrahAvirodhI. yAdivyAbhicAralakSaNoktaH vyabhicAraghaTitavAdhe'vyAptyuktezca sanda. maviruddhatvAvamiti vibhAvyate tadApi dhUmAbhAvavanirUpitavRttitvA bhAvAdhikaraNanirUpitatvAbhAvavadAdheyatvaM dhUmavAnvahrarityatra dhUmAbhA. ghavaTTattitvavyApyavaddhahI pakSAprasiddhighaTitAsAdhAraNye'bhyAptidhAraNA ya tadupAdAnaM sarthakaM bhavatyeva / gotvAdhikaraNanirUpitavRttitvAbhAva. badabhAvo gosvavAnazvatvAdityatrAzrayAsiddhighaTite gotvAsamAnAdhi. karaNAzvatvarUpAsAdhAraNye'vyAptivAraNAya dhUmatvaM vahnimadhUmasvAdi. syatra dhUmatvAbhAvavyApyavahnisAmAnAdhikaraNyAbhAvava dhUmatve'sAdhA. raNyaghaTitasvarUpAsiddhAvavyAtivAraNAya cAsAdhAraNyAnirUpitatvo. pAdAnama svarUpasambandhAvacchinnatvavAcyatvatvAvacchinnatvobhayAnaSTha. pratiyogitvasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvavadabhAvovAcyatvavAnityatrAnupasaMhAriNi pkssaaprsiddhighaattte'byaaptivaarnnaayaanupsNhaarisvaaniruupittbprveshH| vizeSaguNAbhAvavAn ghaTodravyaM guNasAmA. nyAbhAvAdityatra svarUpAsiddhighaTitavizeSaguNavaddhaTarUpAzrayAli. khAvavyAptavAraNAyAsiddhitvatvaM na sAjAzyaghaTakamApitu pakSAprAsa. dvitvasvarUpAsiddhitvavyApyatvAsiddhitvatvameva tatra pakSAprasiddhi. svatvaM pakSatAvacchedakaviziSTapakSaviSayakamahattvavyApakaprativadhyatAni. rUpitaprativandhakatAvRtyabhAvIyapratiyogitAnirUpitaparamparAvaccheda. katvaM svarUpAsiddhitvaca pakSatAvacchedakaviziSTaviSayakahetutAvacche. dakaviziSTaviSayaka grahatvAdhyApikA yA prakRtapakSatAvacchedakAvAJchanA vizeSyatAnirUpitahetutAvacchedakasambandhAvacchinnahetutAvacchedakAva. cchinnaprakAratAzAligrahatvavyApakaprativadhyatA tannirUpita pratibandha katAvatyabhAvIyapratiyogitAnirUpita paramparIyAvacchedakatAvatvaM tatra pratiyogitvasambandhAvacchinnapratiyogitAkavalayabhAvavadabhAvo dhUma. dhAn vahoratyatra pakSAprasiddhighaTitasvarUpAsiddhau vahnimadhradakAlI. nobhAvoghaTavAnuktavaghabhAvAdityatra svarUpAsiddhighaTitapakSAprasiddhau vA'vyAptivAraNAya pakSatAvacchedakaviziSTaviSayakatvasyAvyApakatvazaH rIre pravezaH hRdapakSakadhUmAbhAvAbhAvAdhikaraNanirUpitatvAbhAbavadAdhe. yatvakAlInadhUmaketukasthale hetvaprasiddhighaTite dhUmAbhAvavyApyavaddhaH devyAptivAraNAyAdhyApakatvazarIre hetutAvacchedakaviziSdhaviSayakatva.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniyaktivivecanA 136 sya ca pravezaH kRtaH / T prakRtasAdhyatAvacchedakaprakRtahetutAvaccheda kA veziSTAveSaya kagrahatvavyApaka hetu pakSa vauzaSTyA vagAhigrahatvavyApaka prativadhyatAbhi aprakRtaparAmarSatvavyApaka prativadhyatAnirUpita pratibandhakatAvRttyabhA vIya pratiyogitAnirUpita paramparAvacchedakatAvatsAdhAraNyAditrayAnirUpitaviSayitAnirUpakatAvacchedakatvaM vyApyatvAsiddhitvatvaM tatra bhe. dapratiyogizarIre'vyApakatvAntanivezanaM sAdhyasAdhanAprasiddhyoravyAzivAraNAya prAguktasvarUpAsiddhighaTita sAdhyA prasiddhAvavyAptivAraNAya prakRte vyApyatvAsiddhilakSaNe ca svarUpAsiddhAvativyAptivAraNAya pra tivadhyatAbhinnatvopAdAnam pratiyogitva sambandhAvacchinnapratiyogitA kavahRdyabhAvavadabhAvapakSaka vahnimadalAdhyakasthale pakSAprasiddhighaTita sAdhyAprasiddhAvapyavyAptivANasambhavaH sAdhAraNyAditrayAnirUpitatva sya ca phalaM yatprAkpakSAprasiddhighaTita sAdhAraNyAditrike'vyAptivAra NamabhihitaM tadidAnIM tatpakSasya hetutve tadUrghaTakatve vA sAdhanAprasidvighaTite sAdhAraNyAditrike'vyAptivAraNambodhyam // vahnerhetutAmbi hAya tatrokapakSakAlInajalasya hetutvambodhyam / vastutastUktavahrayabhAva vadabhAva hetu ka vahnimadasAdhya ke sAdhanAprasiddhighaTitasAdhyA prasiddhAvevamapyavyAptivAraNAyogAt sAdhyAprasiddhitvatvaM sAdhanAprasiddhitvatvaJca pRthageva vaktavyaM prativadhyatA bhe. dazarIre'vyApakatvApravezena vyAptiviziSTapakSadharmatvAbhAvavaddhetusA. dhyAbhAvavadavRttitvasAdhyalAmAnAdhikaraNyobhayAbhAvavaddhetvAdisAdhya prAguktavyApyatvAsiddhitvatvaJca hetuniSThA vRttitvAdisAdhAraNaM dhAraNyAditrayAnirUpitatvamapi phalataH sAmAnAdhikaraNyAvizeSitasAdhyAbhAvavadavRtitvavaddhetuhetuvyApaka sAdhyAdiviSayakatve sati kevalasAdhya sAmAnAdhikaraNyaprakArakatve sati sAdhyatattvAvacchedaka dharmmasambandhAvacchinnatvadvayavatpratiyogitvaviSayakatve sati prakRtapakSe prakRtasAdhana vaiziSTyA vagAhigrahasvAvyApakatvarUpamupAttaprati tradhyatAbhadanivezasyApi kAryakAyyaikameva nivezanIyaM lAghavAt prakRte'vyApakatvazarIre grahAMze tattadviSayakatvapravezaphalaM sAdhyasAdhanAprasi dvisvarUpAsiddhi sAdhAraNyAditrayeSvanta tohetuvyApakasAdhya sAmAnAvyApyIbhUtavyApyatvAsiddhyanyatamagha dhikaraNyarUpavyAptighaTitakhena sA.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 sAmAnyanirutivivecanA TitezvavyAptivAraNamavaseyam / pratibandhakatvAghaTitamasiddhitvatvAdikaJcopadarzitatathAvidhasatpratipakSatvatvAdivanirvaktavyamiti / vAdhatvatvaJca uddezyatAvacchedakatAtiriktaviziSTapakSaviziSTasA dhyaviSayatAntaH pAtiprakAratvAvacchinnaprativadhyatAnirUpitA yA sva. nirUpitaprativadhyatAvacchedakadharmAvacchinnapratibadhyatAnirUpitaprati. bandhakatAvacchedakaviSayitvAvacchinnajanyatAnirUpitajanakatAvacchedakaviSayisvAnavacchinnaprativandhakatA tadanatiriktavRttiviSayitAnirU pakatAvacchedakatvam uddezyatAvacchedakatvamprakAratAvacchedakatvasyApya. palakSakaM tena hadaH kAJcanamayavahnimAnityatra kAzcanamayatvaprakAratAyA uddezyatAvacchedakatAtiriktatve tathAvidhaviSayatAntaH pAtitve pi ca ma sAdhyAprasiddhI doSaH pakSatAvacchedakasAdhyatAvacchedakAvaziSTavi. SayakAhAvirodhitvasya suprasiddhasya vahnimAndvadovahimAnityatra vA. dhAbyAptibhayena parityAgaH parvatapakSakavahvayabhAvavAhivyApyAbhAvAbha. yasAdhyakasthale satpratipakSAtmakabAdhe lakSaNasampattaye janakatAvacche. dakatvaghaTakaprativadhyatAyAH prakRtAnumititvavyApakatvena dIdhityAhA. kAyAH svanirUpitaprativadhyatAvacchedakadhammAvacchinnatvena nivezaH ghalayadhikaraNanirUpitavRttitvAbhAvadabhAbavatkAlInavahvaH sAdhyatve tA. zahadasya pakSatve ca sAdhyapakSAprasiddhighaTite valayadhikaraNAvRttima tpakSarUpavAghe'vyAptivAraNAya prakRte uddezyatAvacchedakatvAtirikta tvavizeSaNam prAgukta vAdhaghaTita satpratipakSe'vyAptivANAya niruktavi SayitvAnavacchinnatvasya prativandhakatvAdhazeSaNatayopAdAnam asyA . gamazca tArazaprativadhyatAnirUpitapratibandhakatAviziSTaprativandhakatA. vRttyabhAvAyapratiyogitAnirUpitaparamparAbacchedakatAvatvam vaiziSTya. ca svatAdAtmya svanirUpitapratibadhyatAvacchedakadharmAvacchinnama tibadhyatAnirUpita pratibandhakatAvacchedakaviSayitvAvacchinnajanyatAni. rUpisajanakatAvacchedakaviSayitvAnavacchinnatvobhayasambandhena prati bandhakasvAghaTitasyApi niruktiruhyeti / atha vizeSyadalavaiyaryamuktAnyatamarUpeNa vyabhicAratvAdirUpado. SatAvacchedakabhinnAnAM sajAtIyAprasiddhayA'tivyAptyasambhavAt eva pratibandhakatvAghaTitalakSaNepi vizeSyadalasamudAyavaiyaryasambhave virodhivirodhiviSayatAprayuktatvadalamAtravaiyarthyapratipAdanamapyasakata.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA miticenna sAjAtyaghaTakavAdhatvAdizarIre'vyApyavRttisvanamAnAska. nditatvaniveze prayojanAbhAvena sAmAnyato'vyApyavRttitvajJAnAnAskanditatvasyaiva niviSTatvana vRkSaH kapisaMyogIsyatra kapisaMyogAbhA. vaghadakSatve vAdhavatvasya sattayA tadavacchinne'tiprasaGgavAraNAya vi zeSyadalalArthakyAt tatra ca nizcayavizeSaNatayA'vyApyavRttisva. mAnAskanditatvasyeva ghaTakatAyAH prAguktatvAt naca vizeSyadala nivezApekSayA sAjAtyaghaTakabAdhatvatvAdizarIre viziSyAvyApyavR. titvabhramAnAskanditatvanivezasya laghutvAt tadeva nivezayitu muci. tamitivAcyaM vizeSyadale meyatvaviziSTavyabhicAre'tivyAptau tadvAraNAya vizeSaNopAdAnantattathaivopAdeyaM yathA na vizeSyadalakSatiranyaH thopajIvyavirodhAditivAdhatvatvAdizarIre 'vyApyavRttitvabhramAnAska. nditatvasyAnizanIyatvAt avyApyavRttitvabhramAnAskanditatvAdigha. TitabAdhatvAdisahitarahitavizepyadalasya lakSaNAntaratvantu ko nAma nivArayitumISTa // ataeva virodhiviSayatAprayuktatvaprayuktagauravaM pura skRtya nirvIjampratiyogisvatvaghaTitavizeSaNAnudhAvannocitamityapA stam virodhaviSayatAprayuktatvasya vizeSyadalaghaTakatayA tadvaipaye vize yasvarUpahAnAvupajIvyavirodhApatyA pratiyogisvatvamantarbhAvyaiva vi zeSaNadalasyopAdeyatvAt / kiJca bAdhatvatvavyabhicAratvavAdyekaikazarI revyApyavRttitvabhramAnAskanditatvaniveze lakSaNazarIre gurubhUtAnekabhra matvopAdAnApekSayakabhramatvaghaTitavizeSyadalopAdAnasyaiva yukttvaat| yatu vahnayabhAvavajjalavadvRttijalavaddhadAdirUpAvacchedakadharma darzanaviSayaviziSTe'tivyAptivAraNAya bAdhatvatvAdipratyekazarIre vi. zivayAghaTitatvAdinivezApekSayA tAhazasakaladoSavAraNAyaikavi ziSTadvayAghoTatasvaghaTitavizeSyadalopAdAnasyaiva yuktatvam na ca bAdhatvatvAdipratyakazarIre viziSTadvayAghaTitatvaM ma nivezyate yena gauravaM syAdapitu svapadArtha eva viziSTadvayaviSayatAzunyapratItiviSayatAvacchedakatva tAvataca sarvadoSANAmvAraNAditivAcyaM gaganavadabhAvogaganAbhAvadvayadhikaraNanirUpitavRttitvavatkAlInava. himAJjalAdityatrAsAdhAraNyevyAptaH tAdRzAsAdhAraNyatvAvacchinnapra. tItegaMganAbhAvavattAzavRttitvavatvAvacchinnaviSayatAviziSTatAzavR. ttitvavabhAvatvAvacchinnaviSayatAzUnyatvAvarahAta vizeSyadalasya ta
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 sAmAnyanirukivivecanA dUghaTitasyopAdAne yathA na tatrAvyAptistathokaM viziSTadvayAghATa. tatvavicAre // naca bahyabhAvavajjalavatkAlIna hado vahnimAnityatra jalavyApaka vahnaya bhAva samAnAdhikaraNajalavattAha zahada rUpa satpratipakSe yadyapi jalavattAdRzahadatvamAdAya nAvyAptiH vAghatvavArakavizeSaNe naiva jalavacArazahadatvasyApi vAraNAt tathApi tAdazahada pakSakava hihetuke svarUpAsiddhAvavyAptiH sambhavatIti svarUpAsiddhitvasvA dizarIre viziSTadvayAghaTitatvaM pravezyameveti vAcyaM prAk pradarzita. bAghaghoTatasatpratipakSasthalIya sAdhyasya hetutayA vivakSitatve svarUpA sidhighaTita svarUpAsiddhyantare'vyAptivAraNAya hetvabhAvavatpakSAdi mAtravRttisvarUpAsiddhitvatvaM bAdhatvatvavadUdhetvabhAvavyApyavatpakSAdimAtravRttisvarUpAsididhasvatvaM satpratipakSatyasvavanirvacanIyamiti jala. vyApakavahnyabhAvasamAnAdhikaraNajalabattA dRzaddadarUpa svarUpAsiddhA vapi satpratipakSavadeva doSAsambhavAditi tantra gaganAbhAvavadabhAvava tkAlInaghaTo gagavAnityAdau bAdhatvAdi sajAtIyAbhAvavatta'darAghada tvamAdAyAvyAptivAraNAya bAdhatvatvAdizarIre viziSTadvayAghaTitatva sya prAk pariH kRtasyAvazyamvAcyatvAt / kazcitzvA bAdhatvatvAdizarIraghaTakapadrUpAvacchinnaviSayatA tA vivakSaNIyA tathA bAdhe'vyAptiH evajhu zAna dazapatibadhyatAviziSTajanyatAvacchedakatvena ca nAbhAvavattAha zaghaTatvamAdAya vaiziSTyAcAcchannapratibandhakatAvacchedakasvAvacchinnaviSayatvasAmA nyakAbhAvadUdhadatvamAdAyAvyAptiprasaGgena svarUpalasbandharUpAvacche dakatvAbhvaddAyAnatirikavRttitvarUpAvacchedakatva pravezasyApi nAvasaraH abhAvadbhadatvAvacchinnaviSayatvasya janyatAnavacchedakatvAt na ca yadrUpadasyeva svapadasyApi doSatAvacchedakagata samudAyatvaparatAyA evaM vAcyatayA meyatvaviziSTa vayabhAvavatvagatasamudAyatvavR tivyApakatArUpAbhAvapratiyogitAvacchedakatvasya vahnaya bhAvavadUdha 6. tvagatasamudAyatve sattvAt tayossAjAtyAsambhavaH svAditi tAdaza pratibadhyatAnirUpita pratibandhakatAbatvaM svavRttyabhAvIyapratiyogitAnirUpitaparamparAvacchedakatAvazvasambandhAvacchinnabAdhatvAdirUpaM vAcyaM tathAca svarUpa sambandharUpAvacchedakatvapakSe'pi avacchedakatvasa mbandhAvacchinnapratiyogitAkakSyAbhAvavAdveSayitAnirUpitasvAvacchi
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA nAnuyogitAkaparyyAptikAvacchedakatAkanirUpakatvasambandhAvacchinna 153 sambandhitvAbhAvavazvasambandhAvacchinaM grAhyam na tatrAbhAvavaddhadatvAvacchinnaviSayatvamAdAya doSasambhavaH vahnahyabhASaddhadatvagatasamudA yatvavRtterviziSTanizcayatvAvacchinnapratibandhakatvavattvasyAbhAvavaddhan svagatasamudAyatve viraheNa sAjAtyavirahAditi vAcyaM tAdRzaprati vadhyatAnirUpita pratibandhakatAvastha viziSTanizvayatvAvacchinna pratibandhakatvajJAnavaiziSTayAvacchinnapratibandhakatvobhayasAdhAraNatayA - tAdRzapratibandhakatAtvAvacchinnanirUpakatAkAdhikaraNatvasyaikyAdanya thA'sambhavApatteH vAdhaviparItavAdhayoH pratibandhakatvasyaikyAbhAvA. diti vahnayabhAvavaddhadasyagata samudAyasyAbhAvavadatvagata samudAya. svayoH sAjAtyasambhavAt ataeva tAdRzatatpratibadhyatAttvamapi na sAjAtyaghaTakaM pratibandhakatAmetre pratibadhyatAbhedasyAvazyakatvArasthA vacchedakadhammavicchinnapratibadhyatAnirUpita pratibandhakatAgarbhasamba ndhopAdAne kSatyabhAvaH viziSTanizcayatvAvacchinnapratibandhakatvajJAnaveziSTyA vacchinna pratibandhakatva nirUpitayoH pratibadhyatayorekadharmAva cchinnatvAt / parvatovahayabhAva dhUmAbhA vastuto idomahAnasIyavahnimAnityatra vobhayacAnityatra ca mahAnasIyavahRdyabhAvaddhadavahnanyabhAvavadanicayanirUpita pratibadhyatvayorvahnimatpa matparvatadhUmavatparvata rUpavAdhanizcayani rUpita pratibadhyatvayorekadhammavicchinnatvAbhAvena ekapratibadhyatAvya ktighaTita vAghatvatvasyopAdAne vAdhadvaye lakSaNasambhavasya durghaTatvA dityanugatarUpeNaiva pratibadhyatvasya vAghatvatvAdizarIre nivezaH kAryyaH taca tAdRzajanyatAvacchedakaviSayatAvacchedakatvamevAstu vAghatvatvAdikamitiyAcyaM yAvadvizeSyadalAnupAdAnaM kapisaMyo gAbhAvavadvRkSe'tivyApteH bAdhatvatvaghaTaka vizeSyadalasyAvazyopAdeya. svAvizeSyadalopAdAnepi bahudyabhAvavajjalavyApya vatkAlInatve sati jalAbhAvavadvahnivyApyavatkAlInahRdaH zuklajalAbhAvavahnayubhayavAnityatra zuklajalavattAdazahadarUpavAdhe tArurAjanyattAvaccheda kajalavaddhadatyAva cchinnaviSayatAvacchedakaviziSTAntararrAbhUtajalavattAdRzadatvamAdAyA vyAptivAraNAya vAghatvatvaghaTakasya tasyAvazya vAcyatvAt anuyogi svatvAntarbhAve yasya svapadenopAdeyatA pratiyogisvatvAntarbhAvepi di20 sA0 vi0
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 sAmAnyanirukivivecanA ziSTAntarIbhUtatAizadharmaghaTitatvAdbhavati svapadopAdeyatA tasyeti tulya evoktAvyApsyAdirdoSaH pratibandhakasvAghaTitaniruktau svarUpasa. mbandharUpAvacchedakatvasthAnIyaniveza yadapAvacchimaviSayatAsAmA. mye virodhiviSayatAprayuktasya pakSe sAdhyavaiziSTyAvagAhitvAbhAvasya pra. yojakatvantasvaM vAdhasvatvAdizarIraghaTakatayopAdeyam tAzajanvatAva kachedakatvasthAne ca prakRtapakSe prakRtasAdhyaveziSyAdhagAhitvAbhAvanika pitA yA vidhiviSayatAprayuktAdhikaraNatA tadviziSTajanyatAvacchanda katvam vaiziSTyaM svavRttiyoM yadrapAvacchinnaviSayatAzAlinizcayAvya. vahitottarAnumititvavyApakatArUpAbhAvaH tadIyapratiyogitAnirUpi. taparamparIyAvacchadakatApapAdhacchinnaviSayatvAvacchinnajanakatAni. pitatvasvaviziSTavizeSyatvAbhAvAdhikaraNasAvRttiniruktAbhAvIyapa. tiyogitAnirUpitaparamparAvacchedakatAvadapAvacchinnaviSayatvAvachi. najanakatAnihAtijanyatAviziSTAviSayatAkAbhAvAnelApatatvalamba ndhAvacchinnasvavRttitvobhayasambandhena janyatAvaiziSTayaJca svAva. cchedakavizeSyatAvacchedakadharmAvacchinnatva svAvacchedakaprakAratA. bacchedakadhammAvacchinnaviSayatAnirUpitatvobhayasambandhanetyeSAdik / vAdhakAlInaghaTatvAdhavacchinnaviSabatAyA yathA na svarUpasambandharU. pAvacchadakatvaM tathA na prayojakatvamapi pratibandhakatAvacchedakaviSaya. tAyAH eva prativadhyatAvacchedakadhamrmAbhAvaprayAjakatvastha vakSyamA. NatvAditi tAzaghaTe'tivyAptarvakSyamANAyA nAsaGgatiH tadvAraNAyai. vAnatiriktavRttitvapravezo nAnyathA tathAcAvazyakatAdRzajanyatAva cchedakatvavizeSaNenaivAvacchedakadharmadarzanaviSayaviziSTAtivyAptivA. raNasambhavAt / lAghavena tadvAraNAya viziSTadvayAghaTitatvasahitavize. Syadalasya nopAdeyatAsiddhirityAha / tanmandam prAguktakAlInatvacatuSTayavizeSitahadapakSakazuklajalA. bhAvavahnayabhayasAdhyake jalapattAzahadatvarUpaviziSTAntaratAvacchedakadharmamAdAyAvyApteH viziSTadvayAghaTitatvanivezanambinA vAraNasya duza kyatayA tasyopAdeyatvAt tadhAcAbhAvavajradatvAvacchinnaviSayatvamA. dAyAvyAptivAraNAya janyatAvacchedakatvanivezApekSayA laghubhUtamanati. riktavRttitvarUpAvacchedakatvameva nivezanIyamityanyayaivAnatiriktavR ttisvarUpAvacchedakatvasyopAdeyatAsiddhiH evaJca grandhe'natiriktavRtti
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA svaghaTitavyabhicAratvasya kathanazca prAguktarItyAvazyopAdeyAnati. riktAttitvaghaTitatayA prAtasyaiva vyabhicArakAlInaghaTAtivyAptivAraNAyAnuvAdamAtraM natvativyAptivArakatayaivAnatiriktavRttitvasyApUrvastha tatra pravezaH tena gotvamavRttItyAdau gotvavadrUpavAdhe'vyAptivAraNAya pratibandhakatAvacchedakatvasya prAgivehApyanyatamasambandhenokto vyabhi. cArakAlInaghaTe'tivyApterapi tAvataiva vAraNenAnatiriktavRttisvarU. pAvacchedakatvasya tadvArapAArthatvAnupapattAvapi na kSatiH nacoktavAdhe. vyAptimAzaGgyavAnatiriktavRttitvotkIrtanamucitamitivAcyaM meyatva. viziSTavyabhicAre'tivyAptivAraNasya viziSTAntarAghaTitatvasyota svena tatra vyabhicArakAlInaghaTe'tivyAptereva pravalasvAt jhaTityupa. pasthitatvAcca evametasyAtivyAptibhramanirAkaraNAnnAnyatkimapi phala. mbidanti ttvvidH| yatvatra kazcit svarUpasambandharUpAvacchedakatvapraveze vakSyamANA. yA vyabhicAraghaTitavAghe'nyAH prasaktyabhAvAdetatkalpakhaNDanarUpavibakSitArthasicanupapattissyAditi tadarthamativyAptivAraNapAjenA. natiriktavRttitvasaGkItanametatkalpakhaNDanarUpavivakSitArthasiddhyAtma kaphalavattAmAvahatItyAha tatra ca svarUparUsasambandharUpAvacchedakaravanivezepi vizeSaguNAbhAvavAnghaToguNasAmAnyAbhAvavAnityatrA. zrayAkhiddhau svasajAtIyaviziSTAntaraguNavaddhaTarUpavAdhaghaTitatvAda. vyAptissambhavatyeva vizeSaguNavaddhaTatvAvacchinnaviSayatAyA api guNavaghaTatvAvacchinnaviSayatAtvena vAdhanirNayaprativandhakatAni. kapilasvarUpasambandhavizeSAtmakAvacchedakatAvatvena bAdhatvenobhayossAjAsyasambhavAdityanatiriktavRttitvAnusandhAnamviphalamityAzaRya svaviziSTaviSayitvAnuyogikasvarUpalambandhAvacchinnaprativandha. katAvacchedakatvAbhAvadviSayitAnirUpitasvAvacchinnanirUpitatvasa mbandhAvacchinnavRttitvAbhAvavatvameva svarUpasambandharUpAvacchedakatAvaM. dviSayitvasAmAnyanirUpakatAvacchadakatvambivakSitam vaiziSTayaJca sva. mirUpakapratibandhakatAviziSTaviSayatvAnyaviSayatAzUnyamAnIyatvasamba. *dhena pratibandhakatAvaiziSTayaJca svAvacchedakatvasvavyAyapratibandhaka. tAnavacchedakatvobhayasambandhena tathAcAzrayAsiddhiviSayatAyA vAdha. pratibandhakatAvyApyAsiddhipratibandhakatAvacchedakatvasyaiva sasvena bA.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 sAmAnyaniruktivivecanA dhapratibandhakatAviziSTatvaviraheNa svaviziSTaviSayitvAnuyogikasvarUpeNaM bAdhapratibandhakatAvacchedakatvAbhAvavasvAnnAvyAptirityanatirikta. vRttitvAnusandhAnaM saGgacchate vahrirityAdijJAnIyaviSayitvasya vahniH svAdInAmbiziSTAntaratAzarUpatvavAraNAya pratibandhakatAvacchedaka. svAbhAvasampattyarthaM svAvacchedakatvalambandhapravezaH phalatonaddha yagalambandhapravazastu sthalAvazeSasambhAvanayaiva kRtonyathA tu pa ricintyaphala: byApyatvaJca nyUnavRttitvannAtaH svasya svavyApyatvanibandhanolakSaNAsambhavaH naca svabhinnatvamevopAdeyamasambhavApatteH bA dhAdizAnIyaviSayatvasyApi vAdhAdiprativandhakatAbhinna pratiyogitvasa mbandhAvacchinnavahnitvAvacchinnaprakAratAnirUpitAbhAvatvAvacchinnavi vizeSyatAkanizcayatvAvacchinnapratibandhakatAvacchedakatvasyaiva sattvAt vizeSaguNAbhAvavAn ghaToguNasAmAnyAbhAvavAniyAdAvAzrayAsiyA. dipratibandhakatAbhinnavAdhAArdaprativandhakatAvacchedakatvasyAzrayAsiyA. diviSayatAyAM prasanAtha naca meyatvaviziSTavAdhAdizA yaviSayi. tvasya meyatvaprakAratAnirUpitavAdhatvAvacchinnavizeSyatAzAlinizca. yatvAvacchinnabAdhapratibandhakatAvyApyapratibandhakatAvacchedakatveno. kobhayasambandhAvacchinna pratibandhakatAvacchedakatvAbhAvavatvena tatra va nAmAvababhradatvasya vRttitvAdasambhava itivAcyaM svAvacchinnanirUpita svasvAvacchinnanirUpitaviSayatvAvyApakaviSayitAzunyajJAnIyasvobha. yasambandhena vRttitvasya vivakSitatvAt nacoktobhayasamdhandhena meyatva viziSTavAdhatvasya tAhazapratibandhakatAvacchedakatvAbhAvavati meyatva viziSTavAghatvAvacchinnanirUpitaviSayitve vRttitvAtasya na bAdhatvatva mitivAcyaM kSatyabhAvAt svasajAtIyAprasidhaivAtivyAptyasambhavAt / __ yatu pratiyogisvatvakalpe'tivyaptiriti tannaitatprakriyAyA anuyo. gisvatvaghaTitakalpe evAbhitatvAt / athavA'sambhavasya vAraNAya vyApyapratibandhakatApadena prakRtAnumi titvavyApakaprativadhyatAnirUpitasvavyApyapratibandhakatA vivakSaNIyA tathA meyatvaprakAratAnirUpitabAdhatvAvacchinnavizeSyatAkanizcaya svAvacchinnamatibandhakatAyAstAzapratibadhyatAnirUpitatvaviraheNAsambhavasya na prasaktiH nacoktaprativandhakatAcyApyaravasya dhUmAbhAvavAn dhanyabhAvavAnitinizcayaviziSTavahabhAvavaddhadatvAvacchinnaviSayatAzA
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanitivivecanA 157 linizcayatvAvacchinna pratibandhakatAyAmapi sasvena tadavacchedakatva syaiva vAdhaviSayatve sattvAditivAcyaM vyApyapratibandhakatAyAM jJAnavai. ziSTyAnavacchinnatvasya tadavacchedakatvasya vAnatiriktavRttitvarUpasya vivakSitatvAt eva meyatvaviziSTabAdhatvasyApi bAdhatvopapattiH / etena vanhyamAbavadmadoghaTaitijJAnasya vanhyabhAvavaddhadatvAvacchi. naviSayatvAvyApakaviSayatAzUnyatvena vyApyapratibandhakatAnavacchedaka. viSayatAbhinnaviSayatAvatvena ca tadIyaviSayatAmAdAyAsambhavatAdava sthyaM nacoktavRttitAghaTakAsvAvacchinnaviSayatvAvacchinnabhedapratiyogi. sAnavacchedakaviSayatAzunyajJAnIyatvameva pariskRtaM sambandha itivAcyam uktanizcayaviziSTanizcayamAdAyAtrApidoSasya durvAratyAditi. nirastamiti samAdhatte ca tanna manoramam / jJAnavaiziSTayAnavacchinnasvanirUpakanyanattisvarUpAsiddhipratiba. mdhakatAnavacchedakaviSayatAbhinnaviSayatAzUnyajJAnIyatvaviraheNa vAdha. pratibandhakatAvacchedakatvAmAvavati dhUmAbhAvavaddhadakAlInavalayamA. vavaddhadaviSayitve vahnayabhAvavadhradatvasya vRttitvAta hAnavaiziSTyAva. cchinna pratibandhakatAnatiriktavRttitvena pratibandhakatAvacchedakatvAbhAva. vati dhUmAbhAvavadvahnayabhAvavatkAlInavahvayabhAvavadhradatvAvacchinnaviSa. yitve ca tasya vartamAnatvAdasambhavaH naca svAvachinnaviSayitvAvyA. pakadhiSayitAzUnyajJAnIyatvasvAvacchinanirUpitatvobhayasambandhenAtrA. pi vRttitvambivakSitamiti na doSa iti vAcyaM vAhitvamavRttivahitvAddha. hitvabAhitvavadavRttitvAdityAdisthale vahnitvAbhAvavAhitvambaDhitvava. ditizcAnasyAvyApakaviSayatAzunyatayA tadIyaviSayatAyAH svarUpA. siyAdipratibandhakatvanyUnavRttibAdhAdipratibandhakatAvacchedakaviSayaH tAnyaviSayatAzUnyajJAnIyatvaviraheNa cAvyAptyApatteH naca niruktadhi. SayatAnyaviSayatA mukhyavizeSyatAtvena pravezanIyati na doSa iti vA. cyaM idoghaTabhinnovaDherityatra vayabhAvavAnahadoghaTa itijJAnamAdAya svarUpAsidAvavyAptyApatteH naca pratibandhakatAvyApyatvaM pratibandha katvAbhAvavadavRttitve sati tadbhinnatvaM tathAca niruktamramavAdhapratiba. mdhakatAyA: svarUpAliddhipratibandhakatvAnyApyatvAnna doSaH nyUnavRttipra. tibandhakatAvacchedakatvaM vA yadpAvacchinnaviSayatvampratibandhakatAnatiriktavAtti tapAvacchinnatvamvAcyamuktakSAne tArazapratibandhakatAna.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirUvivivecanA tiriktavRttiviziSTaviSayatvAbhAvAnAdhyAptirivAcyam asaGkIrNa. vAdhAdisthale vAdhAdinirNayapratibandhakatAnirUpitaniruktavyApyaH svavatyA jJAnavaizisTyAnavacchinnAyA ekarUpeNa pratibandhakatvapakSe jhA. navaiziSTyAvacchinnAyA api pratibandhakatAyA aprasiddhaH tAdRzaprati vandhakatAnatiriktavRttiviziSTaviSayatvastha pratibandhakatAbhedapakSepya. prasiddharvAdhe'vyAptyApatteH naca svavyAvyapratibandhakatAvacchedakatva sambandhAvacchinnasvAbhAdhavatvameva saMsargaH evaJca phalatonadvayapra. vezopi sArthaka iti vAcyaM vRttyaniyAmakasya pratiyogitAnavacchedaka. tve nivezAsambhavAta dhUmAbhAvavadvahnayabhAvavatkAlInahado vahnimAndhU. mAdityatra vAdhapratibandhakatAvyApyadhUmavattAvuddhinirUpitapratibandhakA tAvacchedakatvasya vAdhavAnIyaviSayatve satvena cA''kyApteruddharatvAt pratibaMdhakatAbhedapakSasyaiva vyavasthApitatvena tatpratibandhakatAyAM jJAnavaiH ziSTyAnavacchinnatvasthApi sambhavAt ityalamasadAvezena / bhavatu kathaMcitsvarUpasaMbandharUpAvacchedakatvapakSe vizeSaguNA. bhAvavAndhaToguNasAmAnyAbhAvavAnityAdisthale AzrayAsiddhAva. vyAptivAraNaM paraMtuktatAtpazyopavarNanasyeva saravanna pratImaH tathA. sati sadasadityAdigrantha eva tadvilisnet khaNDanapranyopodvalakasya vinA vIjaM svaNDanIyapranthe likhanasyAnuci. tatayA sandarbhAzuddhiprasaGgAt vizeSaguNavaghaTe'vyAptivAraNAya svarUpasambandharUpAvacchedakatvapakSapradarzitarItyA'natiriktavRttitvapakSepi svarUpasvavyApyapratibandhakatAnavacchedakaviSayatvAnyaviSayatAzU. nyatvomayasambandhAvacchinnapratiyogitAkatArazapratibandhakasvAbhAva. vivakSaNena svarUpasambandharUpAvacchedakatvapakSIyAzrayAsiyamyAptivA. raNArthAnuzaraNIyaprakArAntaravadatrApi prakArAntarasya vivakSaNIyatvena ghAnyabhicAraghaTitacApyavyAptivAraNasambhavAt / naca pratiyogisvatva. kalpe dhUmavyabhicArivAhimazvamAdAya doSoduruddharaitivAcya vyabhicAraghaTitavAdhAdAvapItyupakramya tatsaMgrahAnupapatterityupasaMhRte pranthe ta. sajAtIyasyetaghaTakatatpadAdvAdhasyaiva pratyayenAnuyogisvatvaghaTita kalpe pratiyogisvatvagarbhapi ca vyabhicAraghaTitavAdhasamudAyamupAdA. yAvyAptiparatAyA eva zudhavasAnatvAt anyathA sarvathAdoSaprayoja karanAtizayopAdeyasya dhUmavyabhicArivAhimataH parityAgasyAmmatta
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA kRtyatApAtAta pratibandhakatvagarbhaniruktAvanuyogisvatvagoktAvazi. STAntarAghaTitatvasya nidoSatvaprasaGgAt uktasya vivakSaNIyavAdhaghaTi. tAzrayAsiddhavyAptivArakasvarUpasambandharUpAvacchadakatvapakSIyaprakAra syAktarItyA nirdoSatvAbhAve parityAjyatayA svarUpasambandharUpAva. cchedakatvepyuktAzrayAsiddhau dhUmavyabhicArivAhirakSakadhUmalAdhyakavaddhihetukasthale vyabhicAraghaTitavAdhepyavyAptisambhavena tadupapattyarthamana. tiriktavRtitvapratipAdanaparatAyA viziSTAntaraghATitasvanAghaTitasya sAdhyasAdhanesyAdigranthasya vaktumazakyatvAt uktAzrayAsiddhyavyApti vArakasvarUpasambandharUpAvacchedakatvapakSIyaprakArasya nidoSatve vyabhi. cArakAlInaghaTAdyativyAptarapi gotvavapavAdhAvyAptivAraNAyAnuza. raNIyena prAguktAnyatamasambandhaghaTitalakSaNena vAraNasambhavAt ana. tiriktavRttisvasyAnuzaraNIyatvasyaiva prasAcceti / macaivaM dviSayakanizcayasyetyAdi tadasadityantasya prasaktAnupraH saktavicAroviziSya vitthamvicAryate vAdhatvatvAdirUpeNa sAjA. tyavivakSaNe tadapekSayA lAghavAt viziSTAntarAghaTitatvaghaTitavAdhatva svAdyanyatamavadUpAvacchinnatvameva hatvAbhAsalbamvaktumucitaM tatkuto. noktamiti tatrocyate viziSTAntarATitatvaghaTitAnyatamaniveze vi. ziSTAntarAghaTitatvapaJcakasya niviSThatayA tadapakSayA viziSTAntarAgha TitatvAghaTitatatpaJcakaghaTitaviziSTAntarAghaTitasvaghaTitavizeSyadala. niveza evocitolAghavAta viziSTAntarAghaTitatvena vAdhatvavAdyanyata mAMzavinirmuktana ghaTitasya vizeSyadalasya bAdhatvatvAdighaTakaikavizi: STAntarAghaTitatvena tulyatvAt vAdhatvatvAMzasyobhayatra tulyasyaiva pra. vezAt bAdhatvatvAdighaTakaviziSTAntarAghaTitatvacatuSTasya tatrAdhi. kyAt kiJca vizeSaguNAbhAvavadghaTakAlInatvesati guNasAmAnyAbhA. vavaghaTakAlInahadapakSasAdhyahetukasthale ghaTapakSakaguNasAmAnyAbhAvavizeSaguNAbhAvobhayasAdhyahetukasthale cAzrayAsicAdighaTitAzrayA. siddhyAdibAdhAdighaTitabAdhAdavavyAptivAraNAyAzrayAsiddhitvatvabAdha. svatvAdighaTakaviziSTAntarAghaTitvasya nirvaktavyatAyAstAdavasthyameva tathAsatyapi ataeba viziSTAntarAghaTitatvaghaTitabAdhatvavAdyupa. pAdAne vakSyamANAyA vyabhicAraghATetabAdhAvyAptervAraNasambhavAdgauravepi tadavazyamupAdeyaM viziSTAntarAghaTitatvazarIre iti tathAvidhAnya.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanirukivivecanA namavadrapAvacchinnatvasya hetvAbhAsalakSaNatve ka gauravamitinirastam / viziSTAntarAyaTisvaghaTitabAdhatvatvAdhupAdAnepyuktadoSaghaTitadoSavA. raNasya durazakyatayA bhakSitepi lazuna ityAdinyAyena tasyAnupAdeya. svaat| __ tatrAvyAptidhAraNAya viziSTAntarAditatvasya ratyintarAnusaraNe tadrItimanusRtya sAmAnyalakSaNopapAdanasyaiva lAghavena kartumucita. tatvAt sAca rItiH pratibandhakatvagarbhaniruktAvatenetyAdinA prAgu tA pratibandhakasvAdhaTite ca viziSTAntaraviSayatAtvavyApakarUpAnava. cchinnatyAdinA bayata evaJca viziSTAntarAghaTitatvenAghaTitavyabhi. cArasvAdisattvenetyAdigranthasyApi saGgatiH / anyathA vyAbhicAra. ghaTitavAdhAvyAptivAraNAyaiva viziSTAntarAghaTivAdhatvatvAdeH sAjA. tyaghaTakatayopAdeyatvena tadasaGgatiH syAditi / kecittu sa vakSyamANogranthaH pratiyogisvatvagranyalakSaNAbhiprAyaH kaH tasyaivAtrAnusaraNIyatvasya prAguktatvAt pratiyogisvatvaghaTitaka. hape ca bAdhatvasvAderviziSTAntarAghaTitatvaghaTitatve meyatvaviziSTavyaH bhicAratvAde svapadenopAdeyatvAsambhavAdasambhavaprasaGgAditi viziSTAntarAghaTitatvAghaTitavyabhicAratvAdyaktisaGgatiriti vadanti ta vinsyam // anuyogisvatvaghaTitakalpe svasajAtIyavikSiSTAntarabhinnatva. sya tArazarUpAnavacchinnaprakAratAvacchedakatvasya yatra ghaTaviSaka zAnaM niyamatomeyatvaviziSTavyabhicAraviSayakameva tatra ghaTe'tivyA tiprasaGgAyatA ataeva pratiyogisvatvaghATatepi tArazasvamiSatvA. dehayatvamavaleyam // 0 // ghaTAdestAdRzadharmeNa sajAtIyAprasidhyaiveti yadyapi baadhtvaadiprtyekshriire| virodhiviSayatAprayuktatvanivezApekSayA laghubhUtavirodhiviSayatApra. yuktatvaghaTitavizeSyadalopAdAnameva kartumucitaM bAdhatvAdizarIre virodhiviSayatAprayuktatvApraveze ghaTAdessAjAtIyaviziSTantaraprasi. ddhayA vizeSyadale virodhiviSayatAprayuktatvasya tatrAtivyAptivAraNAya sArthakyAva tathApi nirvahniH parvatovahnimAnityAdau vahimaparvate svasajAtIyAviziSTAntaravahvayAdighATatatvavAraNAya vAdhAzrayAsiddhi. tvAdizarIre virodhiviSayatAprayuktatvapraveza Avazyaka iti ghaTAdInAM
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyamikaklivivecanA tena rUpeNa sajAtIyAprasiddhirmavasyeva / svsjaatiiyaavshissttaantrghaatttmiti| svajAtIyaviziSTAntaraviparItabAdha. svakatvena bAdhatvasya svapadagrAhyatayA lakSaNAsambhava ityatoghaTiteti tadarthazca svajAtIyaviziSTAstarAvaSayitAvyApyaviSayitAkatvaM svAva. cchinnaviSayisvAdhyApakaviSayatAzUnyamvAcchinnaviSayitAzunyapratI. tiviSayatAvacchedakasvasajAtIyadhammakatvamvA sheyH| viziSTAntarAghaTitatvenAghaTitasyeti idazca natyAdigranthasya svarUpala. mbandharUpAvacchedakatvaghoTatapratiyogisvatvagarbhalakSaNaparatve saGgacchate, anyathA viziSTAntarAghaTitatvaghaTitavyabhicAratvAdisadbhAvapi sajAtIyAprasiddhinibandhanatadatiprasaGgadhAraNambhavAt viziSTAntarAghaTita. tvAghATetasyetyukterasaGgatyApattaH vyabhicAratvAdizarIre viziSTAntarA. ghaTitvApravezastha prAvyavasthApitatvenAnatiriktavRttitvavadetasyApi sikhasyaiva pratipAdanaM nAtivyAptivArakatayati granthavirodhAbhAvAta nacetyAderanuyogisvatvagarbhalakSaNaparatvepi na kSatirityapi kazcit / / tatsaGgahAnupapatteriti / atha vyabhicAratvaM vAdhAvinyAvRttaM yatsavya. bhicAralakSaNe vakSyati tadeva sAjAtyaghaTakatayA vivakSaNIyaM tathAca na vyabhicAratvamAdAya vyabhicAradhaTitavAdhe'vyAptiriticenna prAguH tavAcaghaTitavAdhAzrayAsiddhidhATatAzrayAliyAdyavyApta1ruddharatvAt ataeva svavRttyanyatamaghaTakakiziddharmapuraskAreNa sAjAsyamvAcyaM tathAca dhammaviziSTadharmatvameva viziSTAntarAghaTitatvamanuyogisvatva. garbhalakSaNaM paryyavasitam vaiziSTaca svatAdAtmyasvavRttivAdhatvatvA. dhanyatamaghaTakadharmavasvomayasambandhena dharmavatsAca svaviziSTadhammA vacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvasambandhena svavaiziSTayazca svAzrayavasvasvAzrayAvacchizAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvobhayasambandhena evAvyabhicAraghaTitavAdhatvaviziSTatvasya vyabhicAraTi. tavAdhatve svavatyagyatamaghaTakavAdhatvatvavasvasya satvena sattvAta na vyaH bhicAraghaTitavAdhe'jyAptiAnaca vyabhicAratvamAtrasyaiva tAdRzadhammavara. yAtadAzrayAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvavirahAdasambhava iti. vAcyaM svanikapitavAdhatvavAdyanyatamaghaTakavRttisambandhitAvasvasbaidha dharmavaiziSTyaghaTakasambandhatvAt samvandhitAvasvaJca svAzrayavavasthA nirUpakadharmAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchadakatvobhayalamba 21sA0 vi0
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 sAmAnyaniruktivivecanA ndhena svaviziSTadharmAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakaravasambandhena sambandhitA ca nirUpakabhedena bhidyata iti meyatvaviziSTa vyabhicArasvanirUpitasambandhitAviziSTatvaM vyaghibhAratve vyabhicAratvanirUpitasambandhitAviziSyavambiparItavyabhicAratve varsata iti nAtivyAptiriti nirastam / / yatu pratiyogisvatvagarbhalakSaNe kathaJcidapyuktarItenaM sambhava iti tanna dharmaviziSTAnyapratItiviSayatAvacchedakatvasyaiva viziSTAntarAghaTitatvarUpatAyA vAcyatvAt tatra ca bhedapratiyogitAvacchedakatAnirUpi. tasvaviziSTadharmAvacchinnaviSayatAvasvaniSThasaMsargatAghaTakasvapadArthani SThAghacchedakatAnirUpitatAdAtmyasvAvaziSTadharmaghaTitatvAbhayatvAvacchi nasaMlagetAvacchadakatAghaTakasvamirUpitasambandhitAniSThasvAzrayavasvA. zubhayasambandhAvacchinnanirUpakatAkasambandhitvaniSThAvacchedakatAghaTa. kasvanirUpitasambandhitvaniSThAvacchedakatAvAdhatvatvAdyanyatamaghaTakavR. ttitvasvanirUpitatvobhayaghaTakaparisamAptAvacchedakatAkatvena mopAdeyA apitu svanirUpitatvaniSThAvacchedakatAnirUpitatvavizeSitavAdhatva. tvAdyanyatamaghaTakadharmatvasamAnAdhikaraNAdheyatvasambandhAvacchinnAva. cchedakatAnirUpitatvenaiva tathAtha svanirUpitavAdhatvatvaniSThasambandhi. tAvasvarUpavizeSasambandhoTatAvacchinnAvacchedakatAkapratiyogitA.kavizeSabhedAtmakadharmaviziSTAnyatvasya vyabhicAraghaTitavAdhapratIto sattvAllakSaNasaGgatiH meyatvaviziSTavyabhicArAdipratItau na kasyAta. thAvidhavizeSabhedasyApi sattvamiti mAtiprasaGgastha sambhAvanApIti / , idamatrASadhyeyam prakRtapakSatAviziSTavizeSyatAkagrahatvabyApakapra. tivadhyatAvRtyubhayAvRttidharmAvacchinnasambandhitAtvena tavatpratiba. dhyatAniSThatadyaktitvAvacchinasambandhitA anugamayyAnyatamakoTAvAzrayAsiddhitvasvasthAne pravezanIyAH svavaiziSTyaJca svAvacchedyavizedhyatAvacchedakadhammavicchinnatvasvAvacchedyavizeSyatAnirUpitaprakAra. tAvacchedakadharmAvacchinnaprakArakatvobhayasambandhena prakRtapakSatvAva. cchedyavizeSyatAviziSTatvameva vAlAghavAdupAdeyam ubhayAvRttidharmAvacchinnasambandhitAvacchedakasambandhazcAnuyogisvatvagarbha svAvacche dakIbhUtadhammAdharichannapratibadhyatAnirUpitapratibandhakatAvavRttyabhAvI. yaparamparAvacchedakatvam pratiyogisvatvaghaTite ca svanirUpita pratiba
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya niruktivivecanA 163 ndhakatAvRttyabhAvapratiyogitAvacchedakatvameva AzrayAsiddhiviparItA zrayAsiddhinirNayayorekapratibandhakatvAbhAve tatpratibandhakatAnirUpita prativadhyatayorapi bhedenAzrayAsiddhitvasya svasajAtIyaviziSTAntara: tAvacchedakadharmmaprasiddhyarthamanuyogisvatvagarbhe pratibandhakatAyAH svanirUpitatvenAnupAdAnam, pratiyogisvatveca tathAsatyarpi meyatvAvazi TAzrayAsiddhitvasya svajAtIyaviziSTAntaratAvacchedakaghaTitasyAstyeva prasiddhiH evameva cAnyatamatva zarIre vAdhatvatvAdisthAnepi prakRtapakSe prakRtasAdhyavaiziSTyA vagAhigrahatvAdivyApaka pratibadhyatAvasyubhayAvR * cidhammavicchinna sambandhitAtvenAnugamayya tAdRzyaH sambandhitAH prave. zarnIyAH sambandhitAvacchedakasambandhazca prAguktavAdhazvaravAdyanusAreNo hanIyaH tathAca prAguktAnugama AzrayAsiddhyAdighaTitAzrayAsiddhyAdAvapina doSaH / tathAhi guNavadghaTatvaviziSTatvasya guNavadmazva iva vizeSaguNadghaTatvaviziSTatvantatrApi varttate eva svanirUpitAyA anyatamatvaghaTakavizeSaguNAbhAvatvAvacchinnaprakAratAzAlibuddhitvAvacchi * napratibadhyatAniSThatadyaktitvAvacchinna sambandhitAniSTha sambandhitAva chAyAH sattvAt svanirUpakadharmAvacchinnAviSayakapratItiviSayattAvaccheda ke guNavaghaTatve svAzrayavattvavirahAttadubhayasambandhena svavizi STaghaTavRttivizeSaguNazvAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatva sya tatra sambhavAdevampatiyogisvatvagarbhepi lakSaNasaGgatiruhyeti / idantvatratakhaM pariSkAraNa nirdoSatAyAH prAyaH sarvatraiva sambhavena siddhAntaprakArakANDanIyaprakArayorlAghavagaurave eva parIkSaNIye asti. ca etenetyAdinAMka pratibandhakatvagarbhaniruktipariSkAre pratibandhaka tvAghaTitanirukarbiziSTAntaraviSayatAtvavyApakarUpAnavacchinnatvaghaTi takalpe ca siddhAntatAprayojakamito lAghavamityasyAdoSatve'pi na kSatiH yadyapi yathAzrutasyApi svalajAtIyaviziSTAntarAghaTitatvasya siddhAntakalpadvayApekSayAstyeva gurutvaM tathApi pratibandhakatvAgarbhaliddhAntasya prAgukkatayaitasyobhaya pakSasadhAraNyena sambhAvitasya gurorArApe pratibandhakatvagarbha siddhAntottaraM parokatvena khaNDanAyodbhAvanIyatva. mbhavatyevocitam paraizca hetvAbhAsavibhAjakarUpeNaiva sAjAtya muktantanAyuktaM khaNDanamapIdaJcAnupadokkana parairukamityupakrAnta dUSaNagaNAsparzitvepi tasya siddhAntakalpApekSakSayA'laghutvena prAptaddeyabhAvasya
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 sAmAnyaniiivavecanA na sandarbhahati // svavRttiyAvaddhesvAbhAsavibhAjakarUpeNeti svavRttitvavizoSitavAdhavAghanyatamaghaTakatvAvacchinnAnuyogitAkapAtikakUTatvAvacchinnavatvena sva. vRttitvaviziSTatAhazaghaTakasvanirUpitAdheyatvasambandhAvacchinnavyApa. katvega vetyrthH|| atha dhUmavyabhicArivahnimAdhRmavAnvaharisyatra dhUmavyabhicAri. matvamAdAya vyabhicAraghaTitavAdhe'vyAptivAraNAya svasajAtIyavizi. TAmtaraghaTitaM yatsvaM tasya svAvacchinnaviSayatvAdhyApakaviSayatAzU. myatvasvAvacchinnaviSayatAvasvobhayasambandhAvacchinnAbhAvavatpratItivi. SayatAvacchedakasvaM vivakSaNIyaM tathAca vAdhaviziSTatvaviziSTavyabhiH cAravayoH svapadopAdeyatvepi tadadhacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatA. zunyatvasya vAdhaviziSTavyabhicArapratyaye virahAt vAdhaviziSTavyabhiH cAratvasya ca svapadenopAdAnAsambhavena na meyatvaviziSTatAhavyabhi. cArazvasyopAdeyatayA tadavacchinnaviSayatAvattvasyApi ca tatrAsattvAtatpratIteruktadhammAbhAvavattayA bAdhaviziSTavyabhicAre'tiprasaGgaprasa. bADhavamvaktavyamityAha-- evaMsatiSAdhaviziSTabyabhicArAdAvityAdi atha svavRttayoyAvanto hatyAmA. savibhAjakatAvacchedakIbhUtadharmAstatpratyekavatsvAvacchinnAviSayakapratItiSiSayatAvacchedakadharmaghaTitaM yatsvaM niruktomayasambandhAvacchi. matadabhAvavasvamvivakSaNIyam tathAsati vAdhaviziSTavyabhicAratvAdeH svapadenopAdAnasambhavAnnAtivyAptisambhAlaca nirutobhayalambandha sya vRttyaniyAmakatayA tatsambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvaprave. zAsambhava iti vAcyaM tatsambandhAvacchinnAvacchedakatAkapratiyogi. tAkabhedasyaiva nivezyatvAta vRtyaniyAmakasyAtra pratiyogitAvacchedaka. sambandhatvasyAvazyavAcyatvAba anyathA pakSAnanuyogikena nyAdhika Nena vRtyaniyAmakasambandhana sAdhyatAsthale vAdhasyAsambhavaprasaGgAt nacAnanugamaprasaGgaH vastuviziSTavastvabhAvasya vivakSitatvAt vaizi. syaJca svatAdAtmya svavRttivAdhatvatvAcanyatamaghaTakatvamyApakasvobhayasambandhena vyApakatAca svaviziSTadharmavRttisvasambandhena vaiziSTyaM svAvacchimAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatva svAvachinnaviSaya svAvyApakaviSayatAzUnyapratItiviSayatAvacchedakatvobhayalambandhena sva.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA 165 viziSThapratItiviSayatAvacchedakatvasambandhena vA bodhyama svavaizi. pThyaJca tatra svAvacchinnaviSayatAzunAva svAvacchinnaviSayatvAvyApakaviSayatAzunyatvobhayasambandhena vastuviziSTavastvabhAvazca prAgukto. bhayasambandhAvacchinnapratiyogitAkA saMsargaghaTakatayA vyApakaviSaya. tAzUnyatvasya viziSTAntararUpITatatvasthAnIyatayA tasyevAsambhava. vAraNameva phalamiticenna vAdhaghaTitavAdhAzrayAsiddhidhaTitAzrayAsiddhAdhavyApte1ruddharatvAt prAguktarItyA pakSe sAdhyavaiziSTyAcagAhigrahatvavyApakapratibadhyatAvRttyumayAvRttidharmAvacchinnavatvasyAnugatarUyA. bhyatamatvakoTaunivezeprAguktarItyA'khiladoSanirAse gurutaraitatprayAsa. syonmattakRtyatApatteH svAdhacchinnaviSayitvAvacchinnAyAvatyaH pratibandha. katAstatpratyekamityAdinA nacacatuSTaye samAzaGkitapUrvapakSasyottarata. yoktAyAHsthalavizeSIyAtivyApteratrApi duruddharatvAcetyalam / ___ atha yatprativandhakatAnatiriktavRtti drupAvAcchannaviSayatA evaM bhUtaM yatsvAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakaM tatpratibandhaka tAnatiriktavRttiviSayatAvacchedaka dhammavicchinnAviSayakapratAtiviSayatAvacchedakaMtavacchinnatvaM pratibandhakatAvacchedakatvagarbhaniruktau taghatitaniruktautu yadrUpAvacchibhaviSayatAzAlinizcayAvyavahitodattarAnumitisAmAnye niruktobhayAbhAvaprayojakayabhAvAdhikaraNatA tadadhika raNatA yadrUpAvacchinnaviSayatAzAlinizcayAvyavAhitottarAnumitAvAsti evambhUtaM yatsvAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakaM tavacchi. bAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatadapAvacchinnavatvameva vAcyaM vya. bhicAraghaTitavAdhAdau yatpratibandhakatAtvena vAdhapratibandhakatAmubhayA. bhAvaprayojakayadadhikarAtAtvena pakSe sAdhyabaziSTyAvagAhitvAbhAvA. dhikaraNatAJcopAdAya lakSaNasamanvayasambhavAt vAdhaviziSTavyabhicA. rAdau ca vAghapratibandhakatAthA vyabhicAra pratibandhakatAthA yatpadArthatayo. pAdeyatayA tattadavacchedakaviSayatAvacchedakaviziSTAntaratAvacchedakavAcasvavyabhicAratvAvacchinnaghaTitatva sattvenAtiprasaGgasyApyasambhavA. ruceti tatkutonoktaM naca bAdhaviparItavAdhaviSayakanizcayayorekarUpeNa pratibandhakasvAbhAvapakSe'sambhava iti vAcyaM prAthamika svAvacchinnA. viSayakapratItiviSayatAvacchedakatvaM vihAya svabhinnatvasyeva vAcyasvAdvAdhavAdeH svapadArthatve tadbhibhatvena prasiddhatathAvidhameyatvavizi.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 STavAdyatvAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvasya tatra saravenAsambhavavirahAt naca pUrvameva sthalavizeSe'vyAptisambhAvanayA svabhiH zatvannirAkRtamiti vAcyaM tAdRzasthalavizeSe mAnAbhAvAdataeva jagadIzatarkAlaGkArairevameSoktaM athavotasthalavizeSAvyApti sambhAvanayA * stu svabhinnatvasyAnupAdeyatA tathApi yatprativadhyatAnirUpita pratibandhakatvatatprativadhyatAvacchedakadharmAvacchina prativadhyatAnirUpitaprati sAmAnyanirutivivecanA bandhakatvayorubhayAbhAvaprayojakayadadhikaraNatvatabhirUpakAne kApetAdhi' karaNatvayozca lakSaNe pravezyatvena nAsambhavaprasaGga iti / yattu yattadarthayorananugatatvAt anugamasya cAsambhavAt tathAhi prakRtAnumititvavyApakapratibandhakatAviziSTarUpAvacchinnatvazvenaivAnu nugamaH karttavyastatra va svavRttyabhAvIyapratiyogitA nirUpita parasparA vacchedakatvasya vizeSyadalakAryakAriNassambandhatvasambhavepi vizi. STAntarAghaTitasvakArthya karisambandhasyAsambhavAt svavRttyabhAvIyapratiyogitAnirUpita paramparAvacchedakatvavadrUpAvaziSTatvasya svAvacchi nAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatvatatsambandhAvacchinnasvavRttitvobhayasambandhenAbhimatasya nAsti tAdRzasaMsargatA meyatvaviziSTavyatathAvidhavAcyatvaviziSTavyabhicAratvasyobhayasambandhe. bhicAratve na sattvAditi tazna svavRttyabhAvIya pratiyogitAnirUpitaparampa rAvacchedakatAvadrUpavadanyatvasya saMsargatvasambhavAt rUpavattAca svAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakatva sambandhAvacchinnasvavRttitvasvAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvaccheda karavobhayasambandhe. neticedetatprakArasya nirdoSatvepi svasajAtIyaviziSTAntarAghaTitasvapariSkArarUpatvasya pUrvoktadUSitalakSaNacatuSTayapariSkArarUpatvasyaca viraheNa granthAsaGgatyabhAvAt etadapekSayA laghubhUtasya pratibandhaka. tvagarbhaniruktau nirdoSa prakArasya prAguktatvAt pratibandhakatvAghaTita. niruktau vakSyamANatvAcca prakArAntarAllaghubhUtamidameva kutonoktamityevamAzaGkAyA asambhavAcca / yacca meyatvAvaziSTavyabhicAraviSayakaM jJAnaM yatra sthalavizeSe ni. yamatovyAvarttakadarzanabhramAtmakaM vyAvarttakadhamrmmaviziSTaviSayakamapi zA naM tAdRzavyabhicAraviSayakameva tatra vyAvarttakadharmmadarzanapratibandhakatAmAdAyAtivyAptiH tadvRttyabhASIya pratiyogitAnirUpita paramparA
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyAmarukivivecamA vacchedakatAvasvastha meyatvaviziSTyabhicAratve dhyAvarsakadharmadarzana viziSTapakSadha para vA sambhavena tadviziSTAnyatvasya meyatvaviziSTa vyabhicAratve sambhavAt patanetyAdikalpetu naitasya sambhavaH vyabhicA. raprAtabandhakatAvacchedakazuddhavyabhicAraviSayitve nizcayaviziSTanicayatvAvacchinnapratibandhakatAvacchedakavyAvasakadharmaviziSTaviSayitve ca meyatvaviziSTavyabhicAratvAvacchinnanirUpitatvAsatvAditi taspa. ricintanIyam yatraca padArthAntaraviziSTasAdhyAbhAvavatpakSaviSayaka. jJAnapadArthAntaraviziSTahatvabhAvavatpakSaviSayakajJAnayobyabhicArabhramA. smakayorekarUpataidha niyatA tatra viziSTavyabhicArAprasidhyA tadviSayiH svAnavacchinnavyAbhicArabhamaprativandhakatAmAdAyAtrAtivyApti sambhAvya te nAtenakalpe tatra tu yatra tatsambhAvanA prAyamtatrAtratarasaMbhAvanAbhaghasyevetyetadvizeSa manasi nidhAya bhaTTAcAryeNaitenetyAdikamevoktamiti tu yuktaM saMbhAvanAyA dUSakatvamanaGgIkRtyaitenetyAdikalpApekSayA guro. rapyasya yathAzrutalakSaNAnusAritayA jhaTityupasthitatvena jagadIzene tadevopanyastamiti bodhyam // meyatvaviziSTavyabhicArAdAviti atrameyatvaviziSTatvaM vyabhicAravizeSa. NatvenAmimataM na tu vyabhicAraghaTakatAzavRttitvavizeSaNatvena kevalasAdhanavizeSaNatvena vA tathAvidhaviziSTayoH pratibandhakatAvacchedaka. viSayitvAnirUpakavastvaghaTitatvAt meyaravaviziSTavyabhicAravAmvahni. ya'bhicAravAnmeyatvaviziSTovahiritijJAnayoH prakAratAvacchedakatA. smakadharmimatAvacchedakatAramakameyatvAviSayatAghaTitadhammAbhyAmeva prati. bandhakatvasya vAcyatvAt anyathA tajjJAnayoreva pratibandhakatAvidha. Takasya idaM zAnammeyatvaviziSTa vyabhicArAbhAvavati meyatvaviziSTavya. bhicAraprakAratAkamityaprAmANyamAnasya vyabhicArAbhAvavati meyatva. viziSTavahnau vyabhicAraprakAratAkamityaprAmANyavAnasya cottejakatAyA durvacatvAditi tayorlakyatAyA pava vaktavyatvAt pavaza parvatoyayabhAvavAnityAdau vahnimatparvatasyeva parvatIyavAhizuklavahimaparvatAderapi vAdhatvamiSTameva / / yadicAprAmANyavAnAnAM tattadyaktitvenAbhAvAH pratibandhakatAya. cchedakakoTI nivezyante tadA meyatvAviSayatAyAH pratibandhakatAvacche. dakazarIre pravezasyAnAvazyakatayoktaviziSTayorapi labhyatAvira.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA hAttayorapyatiSyAtirbhavatyeva / ataeva meyatvaviziSTavyabhicAritvavi. ziSTasAdhane lakSyatvenAtivyAptyabhAvamvadantItyantenoktvA tatrAsva. rasasUcakamtalicantyamityuktam jagadIzena / yatu yArazaviziSTaghaTakakiJcitpadAzi'prAmANye gRhItepi ta. acAnasya pratibandhakatAnApahIyate tADazaviziSTasyaivAlasyatvaM meyatvA. bhAvavati meyasvaprakArakatvarUpe'prAmANyagRhItepi meyatvaviziSTaSyabhiH cAraviziSTasAdhanaviSayakajhAnasya vyAptibuddhiprativandhakatvAkSatesta. viziSTasyApyalakSyatvamevAstIti tanna tajjJAnasya meyatvaviSayatAdha. TitadharmeNa pratibandhakatve tArazaviziSTe tivyAptaruktena vakSyaH mANena ca viziSTAntarAdhATatatyaprakAreNa vAraNAsambhavAdityetasya granthakartRsammatasvAbhAvAditi dhyeyam // yadyapi doSatvatadabhAvaprayojakatayA doSavyavahAratabhAvApekSayA pratibandhakatAnavacchadakaviSayitAnirUpakAghaTitatvatadabhAvayoreva su. hAnatvena tAzanirUpakaghaTitatvameveSTApatyabhAvaprayojakatayopanyastamucitaM tathApi pratibandhakatAnupayuktasAmAnAdhikaraNyAMzaghaTitasa. spratipakSapAkSikadoSavyavahArasandigdhaprayojakabhAvantadupekSyAsandigdhaprayojakatAkaM vyavahArameveSTApatyabhAvaprayojakAbhAvapratiyogitayA pradarzayati / __ vyavahArAbhAvAditi nacoktalakSaNasyoktavizeSaNaviziSTasya sasvAsa. svanirNayAbhyAM doSavyavahAratadabhAvanirNayo vyavahAratadabhAvanirNayA. bhyAmuktavizeSaNaghaTitalakSaNatvanirNayAdhInalakSaNasasvAsasvanirNayA. vitItaretarAzraya prasaGga iti vAcyam apratihatavijJAnAnAntAntrikA. jAmvyavahArasya lakSaNa:nAnapekSatvenAtmavizeSaguNabhedaghaTitAsamA vAyikAraNalakSaNavaditaretarAzrayavirahAt / tAntrikanyavahAraviSayA. nugamanaphalasya lakSaNasya tadyavahAramAtrAdhInatayA lakSaNaprahAdhInatve. pIdAnIntanavyavahArasya kSatyabhAvAditi bhAvaH // iSTApattIcavyarthAvizeSaNamiti nacAtra meyasvaviziSTavyAbhicArasya vyabhi. cArAtmakatayA pratibandhakatAvacchedakaviSayitAnirUpakatAvacchedaka. vyabhicAratvAzrayatvena doSarUpatAyAmiSTApattisambhapi vyabhicAra. kAlInaghaTAdervyabhicArAnAtmakatayA tathAvidhAnAzrayatvena tasya doSatva ithApatyalambhavAt tadvizeSaNasya vaiyAbhidhAnamasalatamiti
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA zakyaM vAstavaprayojakaprAcInavyavahAravyAkulIkaraNamukhenaiveSTApattervAcyatayApAtataH prayojakasya pratibandhakatAvacchedakaviSAyatAnirUpa. katvasya zarIre'vacchedakatvasya pASANamayatvavaparvatAderdoSatvApAdaka. svena svarUpasambandharUpatAmapahAyAnatiriktavRttirUpatAyA vaktavyasvena taghaTitasadbhAvasyobhayatra sAmyAttAhazAnavacchedakaviSayitAnirUpaH kAghaTitvasyobhayatra viraheNa tadanavalambanenaiveSTApAttapravRttervaktavyatvA. t // yadvA meyatvaviziSTavyabhicAre doSavAraNAyaiva dIdhitikArasya vi. zeSaNopAdAnaM saveSTApattI vyarthantadarthantadvizeSaNaM syAdityalakSyatAyA eva vyavahAravalena tadabhimatatayA vizeSaNopAdAnepi doSatvaprasaGgala. podoSa iti na vAcyamityatraiva tAtparyyama etenAnatiriktavRttiviSaH yitAnirUpakatAvacchedakasya tAdRzAnacchadakaviSayitAnirUpakAghaTi, tadharmasya doSatvaprayojakatve tathAvidhavyabhicAratvAzrayatvasya meya, svaviziSTavyabhicAre sattvena doSatvepi vyabhicArakAlInaghaTAdau tAizadhAbhAvena na tatra tatsambhava iti kutovyarthavizeSaNateti. nirastam / . anvIyatAvacchedakadharmabodhakatAyAiti anvayitAvacchedakatvaJca tadAdiH padazakyatAvacchedakAnugamakabuddhiviSayatAvacchedakatvacad doSapadazaH kyatAvacchedakAnugamakamupalakSaNamevAto na doSAdipadasya nAnA. thatA naca vyabhicArodoSa ityatra vyabhicArastAzayabhicAratvAzraya ityanvayabodhasya paryavasitatvenodazyatAvacchedakavidheyayoraikya prasannAttadasambhava itivAcyam vidhayAMze'dhikAbagAhinaH zAbdabo. dhasya svIkArAt vyabhicAratvena tathAvidhenAbhinnasya meyatvavizi. vyabhicAratvasyAnvayitAvacchedakatayA doSasya durvAratvena tathA. vidhaviSayitAnirUpakatAvacchedakatAparyAptyavacchedakoktavizeSaNavi. ziSTAnvayitAvacchedakatAparyApatyavacchedakadharmAvacchinnavasvasyaiva do. SatvarUpatAyA vAcyatayA kthnycirpyuddeshytaavcchedkvidheyyoraikysyaatraaprskeH|| yadvA'nvayitAvacchedakatvanna zakyatAvacchedakopalakSaNa. tayAbivakSitamapitu tadarmaviziSTe doSAdipadArthAnvaye taddhamrmepi padA. thatAvacchedakIbhUtoktavizeSaNaviziSTanAhazaviSayitAnirUpakatAvacche. dakadharmasya vyutpattivaicitryAttAdAtmyenAnvayAbhyupagamena tathAvidhodha. monvayitAvacchedakarUpa eva bhavatItyetAvadarthamevopanyastaM tathAca ta. 22sA. vi.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA uddharmANAnna tadAdipadazakyatAvacchedakaghaTasvapaTatvAdivatprAtisvi. karUpeNa zAbdabodhe pradhaza iti vidheyAMze'dhikAvagAhizAbdavu. khervizeSyasamAnAMzapravezavaiphalyaprasaGgAdanupagamapakSepi na prakRte kA. cidanupapattiriti // / yadyapi meyatvaviziSTavyabhicAre doSavAraNAyopamyastavizeSaNe. sAdhyAbhAvavavRttisAdhanasya sAdhanAvRttitvena tAzasAdhanakatvasyaiva vyabhicAratAyA vAcyatvena tatraiva doSodbhAvanamAcataM tathApi lAdhanani SThasAdhyAbhAvavavRtisvamya hetumiSTanayA tanmAtrasya vyabhicArarUpato. pagamenApi niruktavizeSaNadoSapramasArnaruddhaprasaratayA prakAntApasthi. lilAdhavaprayoktAGkanamya vyAbhicArasthale virodhasyApyevameva pratiba ndhakatAnapayukabhAgAnaTinagoSamya sambhAvanayA virAdhapi prakAnaay'khaanmnr'aamukyuthaalaanbaahaa nasya cAsambhavena yazAkazciAnnAmattaprAptasatpratipakSadoSAzaGkApekSayA doSAdivyavahAramUlIbhUtanyAyaviSayaprAthamyavapakSAdisambandhidoSapra. dhAnAzavAhatyaucitImatyAzayenAzrayAsiyAdyavyAptizaGkAvArakata. yopAnadIdhitigranthamAzrayAsidhyAcavyAptimAzaGkayAvatArayati nambAzra. yAsiddhayAdyAta // aniyantritaviSayatAke pratyakSe tulyavisivedyatayobhayobhAnasambhaH dhApaniyantritaviSayanAkAnumityAdau tathAvidhabhAnamnAnubhavikamityataH kalpAntaramAha asamAnavizeSyakasyApIti / idamApAtanamtabhAvatadabhAvavyApyAnyatarAviSayakasyeti tu yuktaM kathamanyamA pakSavizaSyakapakSatAvacchedakaprakArakazAnAsamAnavizeSya. kasyApyAdheyatayA pakSaviziSTapakSatAvacchedakAmAvanirNayasya maNima. trAdinyAyena noktampratibandhakatvam / ___ tAdRzadharmazcAprasiddhaevetinatathAvyavahAraiti atha parvate dhUmena dhIhnasAdhana dhUmo na duSTa itivyavahArAnupapattiH prakRtapakSasAdhyahetukAnumitipra. tibandhakatAnatiAraktavAttaviSAyanAnirUpakatAbacchedakadhammavicchi. sambandhimadamya vyabahanabyasyAprasiddhAraticenna AkAkSAvaiciyA. namA duSadhAtvarthapratibandhakanAyAmeva prakanAnumininirUpitatvAbhAva. syaiva bodhanIyatvAt / nacaivaM hade dhUmena vahnisAdhane dhUmo na duSTa iti vyavahArApattiH yatkizcitpratibandhakarave prakRtAnumitinirUpitatvA
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyaniruktivivecanA . 171 bhAvasya sasvAttaspratibandhakatAsAmAnye yakRtAnumitinirUpitatvAbhA. vasthAsambhavabhayena vidhakSitumazakyatvAditivAcyam kiJcidapAvacchi. praviSayitAvyApakapratibandhakatAtvavyApakasvarUpavizeSaNa naJarthAnvaye. 'sambhavaviraheNa tasyaiva vivakSitatayA ApattivirahAta svAnakApetapra. tibandhakatAnatiriktavRttiviSayitAnirUpakatAvacchedakadharmAvacchinavatvasambandhAvacchinnapratiyogitAkaprakRtAnumititvamyApakapratiba. dhyatvAbhAvAderapi vyutpattivaucayeNa bodhasya vAGgIkArAditi / pratahetutAvacchedakaviziSTa sambandha tisvajJAnaviSayaprakRtatutAvacchedaka. vasvarUpasambandha ityarthaH naca vahnimAn dravyAdityatra vahisAdhanaM dravya duSTamiti vamoduSTahatyapi syAt vyabhicArasya svakSAnAvaSayaprakRta hetutAvacchedakadravyatvavatvasambandhena dhUmepi sattvAditi vAcyam andha. yitAvacchedakAbhinnasvajJAnaviSayaprakRtahetutAvacchedakavattvarUpasamba ndhasyaiva vyutpattivaiciyAniSThayA bAMdhanAta svazcAnAvayaprakRtatutAva. savedakavatvasambandhena doSavattAyAH prakRtatutAvacchedakAvacchedenaiva savasya vAjIkArAt nacaivamapi yatra pramyavAhatutvaM tatra ghaTodudhA. tyAdayo yatra mahAnasIyadhUmAhatustatra dhUmoduSTaiti yatra dhUmohetustatra mahAnasIyadhUmoduSTa ityAdayazca vyavahArAduvArA pavetivAcyam anvayi tAvacchedakatAsvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakAvacchimaprakRta. hetutAvacchedakatAtvAvacchinnapAtyanuyogitAvacchedakadharmasyaiva ni ThArthasambandhaghaTakatvAt athaivaM kAJcanamayadhUmasya hetutAsthale duSTaH svacyavahArAnupapattiH kAJcanamayatvadhUmatvagatadvitvAvacchinnavatvasyA. prasiddha evaM mahAnasIyadhUmahetukasthale dhUmoduSTaitivat kAJcanamayadhU. mahetukasthalepi dhUmodudhaityasyAniSTatAyA pavATIkaraNIyatayA kAJca namayadhUmoduSTaityasya tathAvidhadhUmAprasiddhyA bhrAntaikasambandhitayAcA. bhrAntAnAntatra duSTatvabyavahArAnupapattiH vahninAdhUmasAdhane sAdhanatve. nAbhimatoduSTaiti vyavahArAnupapattizca andhayitAvacchedakasAdhanatA. bacchedakayomadAditicenna prakRtAnvayitAviziSTaprakRtasAdhanatAvizi. TAvacchedakatAparyApatyavacchedakarUpasya saMsargaghaTakatvAGgIkArAt vai. ziSTayaza prAthamika svAvacchedakatAparyAptyadhikaraNadharmaparyAptAva. cchedakatAkasvena dvitIyazca svasamAnAdhikaraNavRttitva svanirUpita. svomayasambandhena evaJca saMsargaghaTakIbhUtodhodhUmasvagataikatvameveti
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 sAmAnyanirukivivecanA na doSavattvAprasiddhiH kevaladhUmatvenAnvayitAyAM hetutve tadvaiziSTayAsa. mbhavena dhUmoduSTa ityasya na prasaGgaH dhUme kAJcanamayatvAbhAvagrahakAla icchayA jAyamAnatvenAhAryatayA duSTatvAMze'bhramatayA ca kAJcana. mayatvAMva bhramAtmakasyApi pramAsamazIlatayA tadyavahArasthAbhrAntavya. vahAratAvizeSAbhAvena na vyavahArAnupapattiH ataeva dravyAdihetukasthale dhUmodaSTa itivyavahAramanvayitAvacchedakadharmAvacchedena tAdRza. dharmadhATatta sambandhena doSavatvasyeca dRSTatvabyavahAraprayojakatvAGgIkAreNa vArayato hetutAviziSTAvacchedakatAparyAptyavacchedakarUpavizi STavatvasya saMsargatve doSavattAyAH prasiddhi sambhavepi kAJcanamayadhUmo. duSTaityasyAnupapattiH dhUmoduSTaityasyApatti dvArA / jaca yatrAzeSasya hetutAvaccheda karA hetuvRttitvantatraivaikadharmamparityajya na duSTatva. vyavahAra itaratra tu bhavatyeva vyutpattivaicidhAditi vAcyamIga vyutpattibhedasyAnanubhavikatvenAnabhyupeyatvAdityapyatrAnavakAzam naca prakRtAnvayitvAdighaTilarUpeNa salagatvasthAsambhaSitayA jJAnavizeSa. viSayitApanadharmavizeSabhAvenaiva tattvasya vAcyatvena dhUmoduSTaitivyava. hAraprasaGgodurvAra evetivAcyam / prakRtAnvayitvasya saMsargAghaTakarapi prakRtahetutvasya tathAsvasambhavena tattaddhammasthAnvayitAvacchedakatAstha le tattakhammamAtrAvacchinnaprakRtahetusvaghaTitasyaiva saMsargasvAbhyupagamapaH paryavasAnenoktAtipralanAsambhavAt anupasthitasyApi saMsargaghaTakatve. na prakRtAnvayitvasyApi tathAtvasambhavAca / ___ vastutastu hetutAviziSTAvacchedakatAparyAptyavacchedakatvopala. kSitadhammaighaTitasaMsageNa yaddhammaviziSTe doSavattA bhAsate svahAnavi: SayaprakRtahetutAvacchedakatAsvAvacchinnapAtyanuyAogatAvacchedaka. khopalakSitadharmaparyAptisambandhena taddhammapi doSavattAbhAnasyAGgIkA. rAd dhUmatvamAnaM dharmimatAvacchedakIkRtya na tathAvyavahAraH anvIya. tAvacchedakIbhUtadhamanvayitAvacchedakatAparyAptyavacchedakadharmAvacchedyapaptirava saMsargatvena kAJcanamayatvadhamatvagatAdvatvaparyAptadhUma tvagataikatvAnavacchedyatayA dhUmatvasya tAzadvitvaparyAptyadhikaraNa. svepi ne kSatiH sAdhanatvenAbhimatoduSTaitivyavahAraca vyutpattibhedama. shriikRtyoppaadniiyH| kecitta sAdhanAmasiddhisthale kAJcanamayatvadhUmasvAbhyAM sAdhanasye
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyanikivivecanA nAbhimatoduSTaityAdaya evaM vyavahArAH teSAmevAnAntapuruSIyatvAnna tu kAJcanamayadhUmoduSTaityAdayaH kAJcanamayatvadhUmatvAbhyAndhUmoduSTaiti. vyavahArasya prAmANyazca sAdhanatvenAbhimata ityetadadhyAhAreNaiva sampAda. nIyam / anyathA tRtIyAntArthasya tadubhayavaziSTayastha dharmimaNyevA. nvayena prAmANyasthAsambhavAt dravyahetukasthale dravyatvena dhUmoduSTo natu dhUmatvenetivyavahArasya pramANikatve svajJAnaviSayakaprakRtahetutA. vacchedakavaravarUpasambandhadhaTitaduSTatvasyAvyApyavRttitve dravyatvAgha. cchedena duSTatvasya dhUmatvAvacchedena tadabhAvasya ca dhUme'vagAhitayA tadupapAdanIyam anyathA duSTatve dravyatvAvacchedyatvasya dhUmatvAvacche. yatvAbhAvasya cAvagAhitayaiva tat dhUmoduSTAtivyavahArazca dhUmatve duSTasvAvacchedakatvamavagAhamAno'pramANamevAnyathA tu pramANamityavaH dhyeyam // ___ yatkiJcidviziSTAntaraviSayatAsvavyApakarUpAvacchinnAprayojyatvanivezena tatsaGgahasa. mbhavAditi atha tAizarUpAnavacchinnatvaM svaviSayatAniSThAyAmubhayAbhAvaprayojakAbhAvAdhikaraNatAnirUpitaprayojakatAyAmeva nivezayituM yukta prayojakatAnirUpitaprayojyatvasya dvidhAnivezAbhAvena lAghavAt prameyatvaviziSTavyabhicAraviSayatAniSThAyAH prayojakatAyAstAhazavyA micAraviSayatAtvAdhacchinnatvenAtiprasaGgavAraNasambhavAt vyabhicAra. ghaTitavAdhaviSayatAniSThA ca prayojakatA na nirUpayanirUpakabhAvAnApanna vyabhicAraghaTakapadArthaviSayatAtvena tArazenAvacchinnetyavyAptivirahA. beticenna yatra vahaze meyatvaviziSTadhUmAbhAvavattitvasyAbhAvAmA. vasya caikA dvayamitirItyAvagAhizzAnaM tamomayAbhAvaprayojikAyA he. to sAdhyAbhAvavadvAttitvAbhAvarUpavyAptivaiziSTyAvagAhitvAbhAvAdhiH karaNatAyAH svaviSayatAniSThamprayojakatvaM dvayam, ekaM nirUpyanirUpakabhAvApanAvyabhicAraghaTakapadArthaviSayatAtvAvacchinnaM paramabhAvatvAva. cchinnapratiyogitvasamvandhAvacchinnaviSayatAnirUpitAbhAvatvAvacchi. svarUpasambandhAvacchinnaviSayatAnirUpitavAhitvAvachinaviSayatA. svAvacchinnamastItidvitIyasyoktarUpAnavacchinnatvasambhavena meyatvaviziSTavyabhicAra evAtibyAtestAdavasthyAt abhAvAbhAvAMze pramatve nAbhAvAbhAvavAhitvasyAprasiddhatvena viziSTAntaravAsambhavAdviziSTA. ntaravyabhicAratvAvacchinnaviSayatAsvavyApakatvasya kevalanyAbhacArAva.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 sAmAnyanirUtivivecanA gAhizAnaviSayatAyAM vyabhicAreNa dvitIyarUpe'sambhavAta naca sA pra. yojakatA na svaviSayatAniSThetivAcyaM viziSTaviSayatAyAH pramIyavi. zeSyatvAnatirekeNa vahna vyabhicArapramAtmakatajjJAnIyavahivizeSya. svasya viziSTaviSayatAtvasambhavAttasyaiva cAbhAvaviSayatAnirUpitAbhA vaviSayatAnirUpitAnirUpitatvAt ekatradvayamitirItyAjJAne vizeSya. tvasyaikatvAt naca svaviSayatAtyAvacchinnaprayojakatAyAmavoktarUpA navacchinnatvavizyImAtanAktadoSAtivAcyaM bhramapramAsAdhAraNaviSaya. tAyAH prayojakatvena viziSTaviSayatAtvena prayojakatvasya vaktumaza. kyatayA'sambhavApatteH naca svaviSayatAsvavyApaka rUpAvacchinnaprayoja. katvameva svaviSayatAprayojakatApadena vivakSaNIyam AvazyakaJcaita. t anyathA dhUmavyabhicArivAhnibhAndhUmavAvarityatra vAdhaghaTakata yA dhUmavyabhicArivahnimattvAvacchinnaviSayatAprayojyAyAM pakSasAdhyava. ziSTyAvagAhitvAbhAvAdhikaraNatAyAM viziSTAntaraviSayatAsvavyApa. karUpAvacchinnAprayojyatvena dhUmavyabhicArivAhimatyatidhyAritivA cyaM yatra meyatvaviziSTa vyabhicAraviSayakaM jJAnamukkaikatra vyarItyA bhramA. tmakameva vyAbhicArajJAnazcAtArazamapi tatrAtivyAptestathApyavAraNAta abhAvatvAvacchinnaviSayatAnirUpitAbhAvatvAvacchinnaviSayatAnirUpi. tacahnitvAvacchinnaviSayatAtvasya meyatvaviziSTanyabhicAraviSayatAva. dhyApakatvAt naca viziSTAntaratvaM viSayatAtvavizeSaNa mevetivAcyaM tattvaM hi svAvacchinnaviSayatAzUnyapratItiviSayatAvRttitvarUpabheva tasvasya svAvacchinnAviSayatAzUnyabhramaviSayatAvRttitvena nirUpyani. rUpakabhAvApannavAdhAdighaTakapadArthaviSayatAtve satvenAsambhavApatteH / patena svAvacchinnaviSayatAzUnyapratItiviSayatAvRttirUpAvacchi nAprayojyasvameva kuto na nivezitamityapi nirastam svAvacchinnavi. SayatAzasyatvaM svAvacchinnaviSayatAtvavyApakarUpAvacchinnAbhAvarUpamevetyapina vAcyaM meyatvaviziSTavyabhivAratvasya svapadArthatvevyabhicAra. pratIterapyatathAtvApAtAt nApi svAvacchinnAvacchedakatAkapratiyogi. tAkadapratiyogitAvacchedakatAtvAvacchinnapathyAktyanuyogitAvacchedakarUpavRttyanyatvaM tat vRttitvaJca svaviSayatAvacchedakatAsvAvacchi. apayyAppayanuyogitAvacchedakatvasambandhenetivAcyaM vAdhavAdaH svapa. dArthatve meyasvaviziSTavAdhAdipratatistathAsvApAtAt naca rUpavattitvazaH
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya nirukivivecanA 175 rore myUnavAraka payryAptinaMnivezanIyetiSAcyaM niruktarUpasya vahnistadA. zrayasAdhAraNyena bAgvAdinA ghaTAdyavagAhino vAghabhramasyoktarUpavR cyanyazvasambhavenAsambhavApatteH natra svAvacchinnaviSayatAnirUpitAMcazevyatvAnavacchinnAvacchedakatAtvAvacchinna parthyAnyanuyogitAvaccha karU pavRtyanyatvaM vAcyaM vRttitvaJca na svaviSayatAnirUpita vizeSyatvAvacchi nAvacchedakatAparyAptyanuyogitAvacchedakatvasambandhena tathAsati vahni svAbhAvatvahadatvagatasamudAyatve bhramasyApi vRttitvenAsambhavAsambhavA. ditivAcyaM kAlInazvavizeSita hudapakSake saMyogena vahnityAvaziSTasA ke saMyogena vahnizvatuke bAdhajJAnasya svarUpAsiddhizzAnasya ca bAdha kAlInasvarUpAsiddhitvAvalinnAvaSayatAvazeSAnarUApanAvazeSyatvAna - vacchinAvadakanAparthyAyanuyogitAvauchedakarUpa vahnityatvAbhAva svahadavakAlInatva svarUpatva saMyogasambandhAvacchinna pratiyogitAsvagatasamudAyatve vRttitvena vAdhakAlInasvarUpAsiddhAvativyAptiprasaGgAt na ca yadyadUpAvacchinnaviSayitvaM svAvacchinnaviSayitvavyApakaM tAvadUpAvackinnaviSayatAzUnyaM taditivAcyaM gauravAt nacaivaMsati tA. vadrUpAvacchinnaviSayatAzUnyapratItiviSayatAvRttirUpAvacchinnAprayouyatvasya tAdazarUpAnavacchinnatvasya vA niveze doSAbhAvena granthoktavyApakatvagarbhaniruktenavizeSa iti vAcyaM vyApakatvamAtrAMze sAmyepikUTazvasyAtiguruzarIrasyAdhikasya pravezena gauravAt yatra bAdhapramA niyamena niyataikapadArthaviSayaka samUhAlambanAtmikA bhramazca na tathA tatrAvyApyApatervAdhamra masyoktazUnyatvavasvAt / vastuto yadyadrUpamadhye viziSTarUpasyApi dhAraNasambhavena tadrUpAva. chinnaviSayatAzUnyatvasya prame sambhavenAsambhavasya durvAratvAta na ca yadrUpAvacchinnaviSaya nAzUnya pratItau bhUmAnyatvavizeSaNaM vA vyamiti vAcyaM prAgukaikatradvayamitirItyA bhUmamAdAyodbhavita. syadoSasya durusaratvAdityalamudakSaravicArapallavena akhaNDAbhA vaghaTakatayA sArthakyakaraNamRjugatiparizIlitaM yadyuktagatirnasthAtsyAdeva zobhanam // avacchinnatvamyAvacchedyabhedabhinnatvAt niruktA dhikaraNatAniSTha prayojyatAnirUpita prayojakat tvaniSThatvenai bopAdeyatayA' navacchinnatvakalpa eva gauravamitivacanaM vAlavacanameva avacchinnasvavatprayojyatvasyApi bhinnamUrttikatvenokAdhikaraNatAniSThasyaivopAde
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 sAmAnyanirukiSivecanA yavana sAmyAt naca mamokAdhikaraNatAniSThatvaMvizeSaNaM tava tuktAdhi karaNatAniSThaprayojyatAnirUpitaprayojakatAniSThatvaM vizeSaNamitigaura. mitivAcyaM niruktAvacchedyatvasya vibhinnarUpatvayuktAvacchadyatA. tvasthAnugatasvapadArthATanatvenAnugatasyevAbhAvapratiyogitAvaccheda katvenopAdeyatvAt uktavizeSaNopAdAne prayojanAmAvAt anyathoktA vizeSaNopAdAnepi gasyabhAvAdukAdhikaraNatAnAmatyantAnanugatarUpa. svAt adhikaraNatAtvAdivizeSaNa tadanugamane avacchedyatAsvavizeSeNa tadanugamanepi satyabhAvAdabhAvakuTaniveze tu sutarAmeva tanniveze na prayojanamiti // iti sarvatantrasvatantrapaNDitakulapatidharmadattazarma (vaccAjhA) viracitaH sAmAnyAnarukti gUDhArthatattvAlokA samAptaH / mudraka__ jayakRSNadAsaguptA-~vidyAvilAsapresa, banArasa sittii|
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 10 11 " 11 12 12 12 13 13 13 13 14 Ex 14 4 14 14 14 * 15 15 15 15 15 15 15 pa0 6 96 24 30 13 18 21 11 24 24 27 7 9 10 13 16 20 28 329 GAJ. 3 7 14 15 14 18 29 azuddham svaca sAdhaka DIIa svAdu yahU pyatvAna doSasa kapika viSeSyanmAmatya zuddhipatram / yema kAraNya pakSavizeSyaka pakSAmA kSayA nana parvata mAdAvapi dapAda samazya nirUpitabhA satvAbhAvAdo pakSaviSaya svamivA nyaya parvatatazvena deva zuvam tvama sAdhyaka natra tvAdbhe tadrU dhyAna doSAsa rUpaka vidheyasyAsyatva' yoga karaNya pakSavizeSaNaka pakSamA kSAyA naMna parvate mAdAyApi pAda samavAya nirUpitatvAbhA sasvAddA pakSavizeSya kabhramaviSaya tvamiti vA vvaya parvatatvena dereva
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ f zuddhipatram / m . pa. m . . m zukham parika tanirUpitanirUpaka prAmANya rUpeNo ritice m . m . m m 15 m . . m . m m . s . 25 n@ 22 m s s azuddha parika tanikaraka prANAma rUpaNo rice tayA tatkaspeti datvani nasva kAlI bhAvata vAdisvAbhAvatva prAtizvIka prAtisvIka sAkAmAvA svaviSayi tajjJAna nyatarameva sAdhyatattA tatRya yAva nacamA bhrame ta paraspara vi nAsambhava syAmAvAda tavaivaM jalavaddhado papadana vizikSA s . s . 20 . tayA etatkalpe'pi dani matvaM kAlIna bhAvasyata vahivAbhAvAbhAvasva prAtisvika prAtisvika tAkAamAvA svAvacchimAviSayi tapaki myataravatvameva sAdhyavattA tatritaya yatvAva nacAsA prame tatra ta paraspara svAvIcchavi nAsammavasambhaba syApyabhAvAt tavaiva jalavaghaTe do papAdana viziSTAbhAvA w w 24 22 26
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0. zuddhipatram / pR0 azukham katve viSaya viSaya janaka saMsargA gikatva satvakA taddhadevi yatayAsA bhAvavaskA kavattve viSayaka viSayaka baka saMsargatvA gika gisvakA tadhradavi yasya sA bhAvapadabhAvadhaskA khenaiva vadhrada dakayoryaspadArthatva jJAnani pakSavi vRttisvani pariSkAre bandhakayo tAdayaza parita 14 dekAryaspadAthala zAnAni pakSakavi vRttini parikAre bandhakayo nAza parita 23 19 tadra kAyAmamA dikA taM tannatatra tasya vya pattiSa jveyasyasya kriyate nivedazya tattadrU kAyAbhabhA diketi taM natatra tasya tasya vya vRttisvagha dhyeyavasya kriyeta nivezya 17
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatram / bi pa. . 104 24 104 1.5 31 azuddham yA kezvAnyanamasambandhane katayA vAndhavAhiNyApyadhUmaJca dititi yA vamyAdi tRtayA minyanugya viSayitA lakSyasvApA doSoH kaghaTaka vRttika virAhata prokSAraka cArapratibandhakatAmA tvasyAdha viSayasA varavasyAtA sbAvada vizvaya tasvasva svasvanirUpitasva 114 zuddham drayA karavAnyatamasambhandhena katAyA bAnvayabhAvabAMce ditivA vavyApyAdi tritayA mityabya viSayatA lakSyatvApAtAta doSAH kaMgata vRttitvaka virahAt prAparika cAviSayatAyA svasvAdha viSayavasA vasvasthatA svavAda nizcaya tasva svasvarUpisva tetyatra nAsambhavasambhavaH vyApaka svaviziSTa jalavad tatrita sya vA sa 115 22 195 115 116 30 tasyatra trAsambhava: . 118 11 . 7 120 120 12. vyApaka svaziSTa javad tattRta sya sa 19
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatram / pR. pa. zuddham hadovahnimA viSayatAva 124 129 viSayitAnirUpakatAvacchedaka svadukta mitApaTitAyA dravyaraSathyA meyasvavadvizeSaguNavapaTe gurutvAja 133 valakSaNyam azuddham idomA prativadhyatAva ptiH e viSayatAvacchedakaH svAduka gitAyA dravyatvAvyA meyaravavaghaTe gurutvAt ja lakSya viSayatvA dattirUpatA doSasa yatra taiveti nuzara sAva zrayasiddhi bhAvavaDa yabhAva bandhakatA baddavya dayo: yAdi vANa 10 143 145 23 viSayitvA vatitvarUpatA doSajJAnasa yauvA sevamaveti nusara sAdhya zrayAsiddhi bhAvavatahathamAva vadhyatA vatArazadravye dyo: tyAdi vAraNa vAraNarUpa svAbhAva pakanAkasya svarUpasa bAdhatvatvo kattAnava vAraNa kSvAbhAva 452 3 153 / 155 17 pakarava svarUpaksasa vAdhatvo katAva 157 23
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatram / pR. 28 azuddham bhramavAdha zivA svabyAvya raghATita 158 ghasya zuddham vAdhama ritivA svavyApya rAghaTita STayasya dAvavyA ghaTitatvasya svAta ghaTitavaghaTitavA STAntara ghaTitatvA rUpatayA pekSayA sandarbhavirodha tamasvadha dhyadhi vaiziSTyazca davaghyA ghaTiravasya tatbAta ghaTivA Tantara ghATavA rUpatAyA pekSakSayA saMdarbhahati tamagha vyAdhi vaiziSTya 161 12 164 . 164 29 tokSata kari tAva asa vRttirU ghaTitva tadamapi tarni viyatra kAvarichanna totta kAri tAnava apyasa vRttitvarU ghaTitatva tatsaddharmepi tarni viSayapra kAbhinna iti zuddhipatram / 171 13 171 18