Book Title: Jain Sahitya Sanshodhak Khand 02 Ank 01 to 02
Author(s): Jinvijay
Publisher: Jain Sahitya Sanshodhak Samaj Puna
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009879/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra 139 jaina sAhitya saMzodhaka varSa-02 - aMka-1, 2 : dravya sahAyaka : kacchavAgaDa dezoddhAraka adhyAtmayogI pUjya AcArya zrI vijaya kalApUrNasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna gacchanAyaka pa.pU. AcArya zrImadvijaya kalAprabhasUrizvarajI ma.sA.nA AjJAvartinI pUjya sAdhvIjI zrI sUryayazAzrIjI tathA sAdhvIjI zrI siddhaprabhAzrIjI ma.sA. nI preraNAthI rUkSmaNIbena upAzraya, sAbaramatI, amadAvAdanA ArAdhaka zrAvikAonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 saMvata 2068 I.sa. 2012 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2065 (I. 2009) - seTa naM-1 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pustako vebasAiTa parathI pe| DAunaloDa jharI zaDAze. pustakanuM nAma kartA-TIkAkAra-saMpAdaka kramAMka zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAuna sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amahAvAha - 04. (mo.) 9425585804 (kha) 22132543 ( bhela) ahoshrut.bs@gmail.com 020 021 022 023 024 025 zrI naMdIsUtra avacUrI | zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI 001 002 003 004 005 006 007 008 zilpa smRti vAstu vidyAyAm zilparatnam bhAga-1 009 010 zilparatnam bhAga-2 prAsAdatilaka 011 012 kAzyazilpam 013 prAsAdamaJjarI 014 rAjavallabha yAne zilpazAstra 015 zilpadIpaka 016 017 018 019 zrI arhadgItA-bhagavadgItA zrI arhaccUDAmaNi sArasaTIkaH zrI yUkti prakAzasUtraM zrI mAnatuGgazAstram aparAjita pRcchA vAstusAra dIpArNava uttarArdha jinaprAsAda mArtaNDa jaina graMthAvalI hIrakalaza jaina jyotiSa nyAyapravezaH bhAga - 1 | dIpArNava pUrvArdha anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-1 anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-2 prAkRta vyAkaraNa bhASAMtara saha pU. vikramasUrijI ma.sA. pU. jinadAsagaNi cUrNIkAra pU. meghavijayajI gaNi ma.sA. pU. bhadrabAhusvAmI ma.sA. pU. padmasAgarajI gaNi ma.sA. pU. mAnatuMgavijayajI ma. sA. zrI bI. bhaTTAcArya | zrI naMdalAla cunilAla somapurA zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI | zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI vinAyaka gaNeza ApaTe zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI nArAyaNa bhAratI goMsAI zrI gaMgAdharajI praNIta zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI naMdalAla cunIlAla somapurA zrI jaina zvetAmbara konphransa zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI | zrI AnaMdazaMkara bI. dhruva zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI pU. municaMdrasUrijI ma. sA. zrI eca. Ara. kApaDIA zrI becaradAsa jIvarAja dozI pRSTha 238 286 84 18 48 54 810 850 322 280 162 302 156 352 120 88 110 498 502 454 226 640 452 500 454 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 tattpopaplavasiMhaH zaktivAdAdarzaH kSIrArNava vedhavAstu prabhAkara zilparatnAkara prAsAda maMDana zrI siddhama bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya- 1 zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-2 zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-3 (?) zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-3 (2) (3) zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya - 5 vAstunighaMTu tilakamannarI bhAga-1 tilakamannarI bhAga-2 tilakamannarI bhAga-3 saptasanmAna mahAkAvyam saptabhaGImimAMsA nyAyAvatAra vyutpattivAda guDhArthatattvAloka sAmAnyaniryukti guDhArthatattvAloka saptabhaGInayapradIpa bAlabodhinIvivRttiH vyutpattivAda zAstrArthakalA TIkA nayopadeza bhAga-1 taraGiNItaraNI nayopadeza bhAga-2 taraGiNItaraNI nyAyasamuccaya syAdyArthaprakAzaH dina zuddhi prakaraNa bRhad dhAraNA yaMtra jyotirmahodaya zrI jayarAzI bhaTTa, bI. bhaTTAcArya zrI sudarzanAcArya zAstrI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI narmadAzaMkara zAstrI paM. bhagavAnadAsa jaina pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. pU. bhAvakhyasUrinIma.sA. pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. pU. bhAvakhyasUrinIma.sA. pU. bhAvayasUrinI ma.sA. prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. vijayaamRtasUrizvarajI pU. paM. zivAnandavijayajI satiSacaMdra vidyAbhUSaNa zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) pU. lAvaNyasUrijI zrIveNImAdhava zAstrI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. darzanavijayajI pU. darzanavijayajI saM. pU. akSayavijayajI 188 214 414 192 824 288 520 578 278 252 324 302 196 190 202 480 228 60 218 190 138 296 210 274 286 216 532 113 112 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra 160 164 saMyojaka - zAha bAbulAla saremala zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIzana sosAyaTI, rAmanAra, sAbaramatI, mahAvA6-05. (mo.) 8427585804 (yo) 2213 2543 (5-mela) ahoshrut.bs@gmail.com mahI zrutajJAnam jtha ddhAra - saMvata 2056 (. 2010)- seTa naM-2 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pustA vebasAITa 52thI up SIGnatI rI zAze. krama pustakanuM nAma bhASA tta-215112-saMpaES pRSTha | 055 | zrI siddhahema bRhadvRtti bRhadnyAsa adhyAya-6 saM pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. 296 056 | vividha tIrtha kalpa pU. jinavijayajI ma.sA. 057 lAratIya zrama saMskRti sanemana 4. pU. pUNyavijayajI ma.sA. 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH zrI dharmadattasari 202 059 vyApti paJcaka vivRtti TIkA zrI dharmadattasUri 48 0608na saMgIta rAgamAlA zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI 306 | 061 caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) zrI rasikalAla eca. kApaDIA 322 062 | vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya |saM zrI sadarzanAcArya 668 063 | candraprabhA hemakaumudI pu. meghavijayajI gaNi 516 064 | viveka vilAsa saM/. | zrI dAmodara goviMdAcArya 268 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha saM pU. mRgendravijayajI ma.sA. 456 066 | sanmatitattvasopAnama | saM pU. labdhisUrijI ma.sA. 420 upadezamAlA doghaTTI TIkA gurjarInuvAda | gu4. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 638 068 moharAjAparAjayam | saM pU. caturavijayajI ma.sA. 192 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA | kAlikAcAryakathAsaMgraha saM/. | zrI aMbAlAla premacaMda 406 071 | sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 072 janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 073 | meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 0748 sAmudinAM yatho 44. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI | 376 428 070 308 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 238 194 192 254 260. 75 jaina citra kalpadruma bhAga-1 076 jaina citra kalpadruma bhAga-2 077 saMgIta nATya rUpAvalI 78 bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 079 zilpa cintAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 08 | bRhad zilpa zAstra bhAga-2 082 bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083 AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 084 | kalyANa kAraka 085 | vivAno vana voza 086] kathA ratna koza bhAga-1 | kathA ratna koza bhAga-2 238 260 | guja. | zrI sArAmAM navA guja. | zrI sarAmAruM navAva guja. | zrI viyA sArAmArUM navAva | guja. | zrI sArAmArUM navAva guja. | zrI manasulatAna muramana, guja. | zrI nAgannAtha maMvAramAM guja. | zrI navInnAtha maMgArAma guja. | zrI jagannAtha aMbArAma guja. . 3ntisAgaranI guja. | zrI vardhamAna parvanAtha zAstrI saM./hiM zrI naMdalAla zarmA guja. | zrI levalAsa gIvarana tozI guja. | zrI levalAsa nIvarIna pa. meghavijayajIgaNi | pU.yazovijayajI, pU. puNyavijayajI mArA zrI vinayarzanasUrinI 114 910 436 336 230 088 | hastasagnIvanama 322 089/ endracaturvizatikA samati tarka mahArNavAvatArikA _114 090 | 560 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha 272 240 254 282 118 466 342 362 134 70 hindI | munzArAma 316 224 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra-saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii|yh pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| | krama | pustaka nAma kartA/ TIkAkAra bhASA | saMpAdaka / prakAzaka 91 | syAdvAda ratnAkara bhAga-1 vAdidevasUrijI | motIlAla lAghAjI punA | 92 | syAdvAda ratnAkara bhAga-2 vAdidevasUrijI | motIlAla lAghAjI punA 93 | syAdvAda ratnAkara bhAga-3 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA 94 | syAdvAda ratnAkara bhAga-4 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA 95 | syAdvAda ratnAkara bhAga-5 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA 96 | pavitra kalpasUtra puNyavijayajI sArAbhAI navAba 97 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-1 bhojadeva | TI. gaNapati zAstrI 98 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 bhojadeva | TI. gaNapati zAstrI 99 | bhuvanadIpaka padmaprabhasUrijI saM. veMkaTeza presa 100 | gAthAsahastrI samayasuMdarajI sukhalAlajI 101 | bhAratIya prAcIna lipImAlA gaurIzaMkara ojhA munzIrAma manohararAma 102 | zabdaratnAkara sAdhusundarajI saM. haragovindadAsa becaradAsa 103 | subodhavANI prakAza nyAyavijayajI saM./gu | hemacaMdrAcArya jaina sabhA | 104 | laghu prabaMdha saMgraha jayaMta pI. ThAkara orIenTa insTITyuTa baroDA 105 | jaina stotra saMcaya-1-2-3 mANikyasAgarasUrijI AgamoddhAraka sabhA 106 | sanmati tarka prakaraNa bhAga-1,2,3 | siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 107 | sanmati tarka prakaraNa bhAga-4,5 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 108 | nyAyasAra - nyAyatAtparyadIpikA satiSacaMdra vidyAbhUSaNa esiyATIka sosAyaTI | 109 | jaina lekha saMgraha bhAga-1 puraNacaMdra nAhara saM./hi puraNacaMdra nAhara 110 | jaina lekha saMgraha bhAga-2 puraNacaMdra nAhara saM./hi | puraNacaMdra nAhara 111 | jaina lekha saMgraha bhAga-3 puraNacaMdra nAhara saM./hi / puraNacaMdra nAhara 112 | jaina dhAtu pratimA lekha bhAga-1 kAMtivijayajI saM./hi | jinadattasUri jJAnabhaMDAra 113 | jaina pratimA lekha saMgraha daulatasiMha loDhA | aravinda dhAmaNiyA | 114 | rAdhanapura pratimA lekha saMdoha vizAlavijayajI saM./gu | yazovijayajI graMthamALA 115 | prAcina lekha saMgraha-1 vijayadharmasUrijI saM./gu | yazovijayajI graMthamALA | 116 | bIkAnera jaina lekha saMgraha agaracaMda nAhaTA saM./hi | nAhaTA bradharsa 117 | prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-1 jinavijayajI saM./hi | jaina AtmAnaMda sabhA 118| prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 jinavijayajI saM./hi | jaina AtmAnaMda sabhA | 119 | gujarAtanA aitihAsika lekho-1 girajAzaMkara zAstrI | phArbasa gujarAtI sabhA 120 | gujarAtanA aitihAsika lekho-2 girajAzaMkara zAstrI saM./gu | phArbasa gujarAtI sabhA | 121 | gujarAtanA aitihAsika lekho-3 girajAzaMkara zAstrI phArbasa gujarAtI sabhA 122 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-1 pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala | 123 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-4 | pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala 124 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-5 | pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala | 125 | kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta inskrIpzansa pI. pITarasana bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipA. 126 | vijayadeva mAhAtmyam jinavijayajI jaina satya saMzodhaka 612 307 250 514 454 354 337 354 372 142 336 saM./hi 364 218 656 122 764 404 404 540 274 414 400 320 148 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha 754 84 194 171 90 310 276 69 100 136 266 244 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra-saMvata 2068 (I. 2012) seTa naM.-4 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii|yh pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama | pustaka nAma kartA/ saMpAdaka bhASA | prakAzaka 127 | mahAprabhAvika navasmaraNa sArAbhAI navAba guja. | sArAbhAI navAba 128 | jaina citra kalpalatA sArAbhAI navAba | sArAbhAI navAba 129 | jaina dharmano prAcIna itihAsa bhAga-2 hIrAlAla haMsarAja guja. | hIrAlAla haMsarAja 130 | oparezana ina sarca opha saM. menyu. bhAga-6 pI. pITarasana aMgrejI | | eziyATIka sosAyaTI 131 | jaina gaNita vicAra | kuMvarajI ANaMdajI | guja. jaina dharma prasAraka sabhA 132 | daivajJa kAmadhenu (prAcina jyotiSa graMtha) zIla khaMDa saM. braja. bI. dAsa banArasa 133 | karaNa prakAza brahmadeva saM./aM. sudhAkara dvivedi 134 | nyAyavizArada maho. yazovijayajI svahastalikhita kRti saMgraha | yazodevasUrijI guja. yazobhAratI prakAzana 135 | bhaugolika koza-1 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa | guja.. gujarAta varnAkyulara sosAyaTI 136 | bhaugolika koza-2 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa | guja. gujarAta varnAkyulara sosAyaTI 137 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-1, 2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 138 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 139 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-1, 2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 140| jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 141 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-1,2 jinavijayajI hindI / jaina sAhitya saMzodhaka punA 142 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 143 | navapadonI AnupUrvI bhAga-1 somavijayajI | zAha bAbulAla savacaMda 144 | navapadonI AnupUrvI bhAga-2 somavijayajI guja. zAha bAbulAla savacaMda 145 | navapadonI AnupUrvI bhAga-3 somavijayajI guja. | zAha bAbulAla savacaMda 146 | bhAsvati | zatAnaMda mArachatA saM./hi eca.bI. gaptA enDa sansa banArasa 147 | jaina siddhAMta kaumudI (ardhamAgadhI vyAkaraNa) ratnacaMdra svAmI | bhairodAna seThIyA 148 | maMtrarAja guNakalpa mahodadhi jayadayAla zarmA hindI / jayadayAla zarmA 149 | phakkIkA ratnamaMjUSA-1, 2 kanakalAla ThAkUra harikRSNa nibaMdha 150 | anubhUta siddha vizAyaMtra (cha kalpa saMgraha) meghavijayajI saM./guja | mahAvIra graMthamALA 151 | sArAvali kalyANa vardhana pAMDuraMga jIvAjI 152 | jyotiSa siddhAMta saMgraha | vizvezvaraprasAda dvivedI / saM. brIjabhUSaNadAsa banArasa 153| jJAna pradIpikA tathA sAmudrika zAstram rAmavyAsa pAnDeya saM. | jaina siddhAMta bhavana nUtana saMkalana | A. caMdrasAgarasUrijI jJAnabhaMDAra - ujjaina hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 2 | zrI gujarAtI zve.mU. jaina saMgha-hastaprata bhaMDAra - kalakattA hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 274 168 282 182 guja. 384 376 387 174 prA./saM. 320 286 272 142 260 232 160 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMrakSaka-zrIyuta seTha haragoviMdadAsa rAmajI zAha-muMbaI. ssmysi pddutunnaayni mnissi jiisipoottu Ge Chong Jie Tan Ye Ye Ye Ji Qi Zi Mi Ye Jian Zi Zi Teng Lian Hao Fei Ji Shi Jing Jing Zhang Dai Ji Ye Ji SMETOPongarooppOPPORTbalka nan khaMDa 21 jaina ? sAhitya saMzodhaka (jaina itihAsa, sAhitya, tattvajJAna Adi viSayaka sacina patra ) T--52KESTRadsotected. tecortictorioteckootokot.itect-etarkarticketneKOOS saMpAdakamuni zrIjinavijayajI (em. Ara. e. es.) s octock.dede.t-USD: Sacrocotictiotectet.dot.coastt..Toptdott.dossettecoctitcoitoratodatest-de--zara lekha sUci 1 yoga darzana-le0 zrIyuta paM. sukhalAlajI 2. kuMrapAla soNapAla prazasti-le0 pro. banArasI dAsajI jaina em. e. 26 3. somadevasUrikRta nItivAkyAmRta-le. zrIyuta paM. nAthUrAmajI premI... 36 4. kIragrAmano jaina zilAlekha-saMpAdakIya ... 5. mahAkavi puSpadaMta aura unakA sahApurANa-le0 zrIyuta paM. nAthUrAmajI premI 57 6. pro0 lyumana ane AvazyakasUtra-le0 muni ji0 vi0 vakIla ke pre0 modI 81 7. svAdhyAya-samAlocana ... ... ... 94 1 53573 prakAzaka jaina sAhitya saMzodhaka kAryAlaya. 1.00000051 Ti. bhArata jaina vidyAlaya-pUnA zahara. jyeSTha, vikrama saM. 1979] mahAvIra ni. saM. 2449 [julAI 1923. d e todo este tot goed te occato docetkut les MP PatolejecAlAbAjAra Aho! Shrutgyanam Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grAhaka vargane nivedana pahelA khaMDano chello aMka bahAra paDyAM pachI Aje lagabhaga doDha varSa karatAMe vadhAre saMzaya pachI A aMka grAhakonA hAthamAM gukatAM amAre grAhaka vargane zuM nivedana karavU te kAI sUjhatuM nathI. A aMka chapAvavAnI zaruAta saMvat 1978 nA AkhA trajinA divase thaI hatI paNa tenI samApti saM0 1979 nA jeThamAM thAya che. ATalA badhA vilaMbanAM kAraNo ApI devAthI paNa asane ke prAhakavargane santoSa thAya tepa lAgatuM nathI tethI ase e saMbandhamA 'maunaM sarvArthasAdhakaM' nI nItina anusarI bhUtakAlane bhUlI javAnI bhalAmaNa karie chIe; ane bhaviSya sATe AzA ApIe chIe ke, have pachI jela banaze teta veLAsara ja prAhakonA hAthasAM aMka pahuMcI jAya tevI dareka kozIza karavAmAM Avaze. -muni jinavijaya. Yereen YOTOCYEYOTerrorren error TOTEDY Vorredor. NOT VOTIMET POTWOL.VOTEXOT HOT VU nerver von ren jaina sAhitya saMzodhakanA dvitIya khaNDamAM kevA kevA viSayo Avaze te jANavU hoya to A nAcenI noMdha dhyAnapUrvaka vAMco bIjA khaNDamAM, jaina dharmanA prAcIna gaurava upara apUrva prakAza pADanArA aneka prAcIna zilAlekho ane tAmrapatro prakaTa thaze. bIjA khaNDamAM, jaina saMdhanA saMrakSaka judA judA gacchonI paTTAvaliyo prasiddha thaze. bIjA khaNDasAM, jaina sAhityanA AbhUSaNabhUta pranthonA paricayo ane tenI prazastio prasiddha thaze. bIjA khaNDamAM, jaina ane bauddha sAhityanI tulanA karanArA prauDha ane gaMbhIra lekho Avaze. bIjA khaNDamAM, bhagavAna mahAvIra devanA nirvANa samaya saMbaMdhI judA judA vidvAnoe lakhelA lekhonA bhASAntaro tathA svataMtra lekha Avaze. bIjA khaNDamAM, pro0 vebarano lakhalI jana AgamAnI vistRta samAlocanA ApavAmAM Avaze. bIjA khaNDamAM, jaina sAhityamA ullikhita prAcIna sthaLonAM varNano Avaze. bIjA khaNDamAM, bauddha sAhityamA jainadharmaviSaye zA zA vicAro lakhAelA che tenA vicitra ane ajJAtapUrva ullekho Avaze. bIjA khaNDamAM, jaina saMghamA AjaparyaMta thaI gaelA prasiddha puruSonA paricayo ApavAmAM Avaze. A sivAya bIjA paNa aneka nAnA moTA apUrva apUrva lekho prakaTa karavAmAM Avaze ane sAthe tevAM ja sundara, manahara, darzanIya ane saMgrahaNIya aneka citro paNa yathAyogya ApavAlAM Avaze. vaLI, A khaNDamAM kaTelAka aitihAsika prAcIna prabandho, ane paTTAvalio paNa pULa rUpe ApavAmAM AvanAra che. udAharaNa tarIke serutuMgAcArya viracita vicAraNi; upakezagaccha, tapAgaccha, kharataragaccha, bRhatpozAlika gaccha AdinI paTTAvalI; junA rAsA; caitya paripATi; tIrtha ALA, ane vijJapti ityAdi. ityAdi. Aho! Shrutgyanam Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aho! Shrutgyanam Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka 28 Chang Chang Chang Chang Chang Chang Chang Chang Chang Chang Chang Wai Lai Lai Lai Lai Lai Ci Ci Ci Ci Ci Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Ci Ci Ci Ci Ci Ci Yu Ci Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Jia Ran Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Za Ci Ci Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Jin Ci Lai Jia Jie Sen Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Chang Chang Chang Chang Chang Chang Chang Chang Chang Chang Chang yenUra ( dakSiNa karNATaka ) sthAna sthita manuSyAkAra digambara jaina pratimA Aho! Shrutgyanam Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM aham // // namo'stu zramaNAya bhagavate mahAvIrAya // jaina sA hi tya saMzodhaka 'purisA! saccameva samabhijANAhi / saccassANAe uvaTThie mehAvI mAraM tarai / ' ne egaM jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se ega jANai / ' 'dilu, suyaM, mayaM, viNNAyaM jaM etya parikahijjai / ' -nimranthapravacana-AcArAMgasUtra / - % khaMDa 2 ] hiMdI lekha vibhAga. [ aMka 1 yoga darzana (lekhakaH-paM. sukhalAlajI nyAyAcArya) pratyeka manuSya vyAkta aparimita zaktiyoMke tejakA puJja hai, jaisA ki sUrya / ata eva rASTra to bhAnoM aneka sUryokA maNDala hai| phira bhI jaba koI vyakti yA rASTra asaphalatA yA nairAzya ke bha~vara meM paDatA hai taba yaha prazna honA sahaja hai ki isakA kAraNa kyA hai ? / bahuta vicAra kara dekhanese mAlUma paDatA hai ki asaphalatA va nairAzyakA kAraNa yogakA ( sthiratAkA) abhAva hai, kyoM ki yoga na honese buddhi saMdehazIla banI rahatI hai, aura isase prayatnakI gati anizcita ho jAneke kAraNa zAktiyAM idhara udhara TakarA kara AdIko barabAda kara detI haiN| isa kAraNa saba zaktiyoMko eka kendragAmI banAne tathA sAdhyataka pahuMcAnake liye anivAryarUpase sabhIko yogakI jarUrata hai| yahI kAraNa hai ki prastuta vyAkhyAnamAlA meM yogakA viSaya rakkhA gayA hai| *jarAta purAtattva maMdirakI orase honevAlI AryavidyAvyAkhyAnamAlAmeM yaha vyAkhyAna par3hA gayA thaa| Aho! Shrutgyanam Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 1 jana sAhitya saMzodhaka / khaMDa 2 isa viSayakI zAstrIya mImAMsA karanekA uddeza yaha hai ki hameM apane pUrvajoMkI tathA apanI sabhyatAkI prakRti ThIka mAlUma ho, aura taddvArA AryasaMskRtike eka aMzakA thoDA, para nizcita rahasya vidita ho / yogadarzana yaha sAmAsika zabda hai / isameM yoga aura darzana ye do zabda maulika haiM / yoga zaddhakA artha--yoga zabda yuj dhAtu aura ghaJ pratyayase siddha huvA hai / yuj dhAtu do haiM / ekakA artha hai joDanAl aura dUsarekA artha hai samAdhi2-manaHsthiratA / sAmAnya rItise yogakA artha saMbandha karanA tathA mAnasika sthiratA karanA itanA hI hai. paraMtu prasaMga va prakaraNake anusAra usake aneka artha ho jAnese vaha baharUpI bana jAtA hai| isI baharUpitAke kAraNa lokamAnyako apane gItArahasyameM gItAkA taya dilAneke liye yogazabdArthanirNayakI vistRta bhUmikA racanI paDI hai| paraMtu yogadarzanameM yoga zabdako artha kyA hai yaha batalAneke liye utanI gaharAImeM utaranekI koI AvazyakatA nahIM hai; kyoM ki darzanaviSayaka sabhI granthoM meM jahAM kahIM yoga zabda AyA hai vahAM usakA eka hI artha hai, aura usa arthakA spaSTIkaraNa usa usa granthameM granthakArane svayaM hI kara diyA hai| bhagavAna pataMjaline apane yogasUtrameM4 cittavRti nirodhako hI yoga kahA hai, aura usa granthameM sarvatra yoga zabdakA vahI eka mAtra artha vivakSita hai / zrImAn haribhadra sUrine apane yoga viSayaka sabhI granthoMmeM mokSa prApta karAne vAle dharmavyApArako hI yoga kahA hai; aura unake ukta sabhI granthoM meM yoga zabdakA vahI eka mAtra artha vivakSita hai / cittavRttinirodha aura mokSaprApaka dharmavyApAra ina do vAkyoMke arthameM sthUla dRSTise dekhane para baDI bhinnatA mAlUma hotI haiM, para sUkSma dRSTise dekhane para unake arthakI abhinnatA spaSTa mAlama ho jAtI hai / kyoM ki 'cittavRttinirodha' isa zabdase vahI kriyA yA vyApAra vivakSita hai jo mokSake liye anu aura jisase cittakI saMsArAbhimakha vRttiyAM ruka jAtI hoN|' mokSaprApaka dharmavyApAra ' isa zabdase bhI vahI kriyA vivakSita hai / ata eva prastuta viSayameM yoga zabdakA artha svAbhAvika samasta AtmazaktiyoMkA pUrNa vikAsa karAnevAlI kriyA arthAt Atmonmukha ceSTA itanA hI samajanA cAhiye / yogaviSayaka vaidika, jaina aura bauddha granthoM meM yoga, dhyAna, samAdhi ye zabda bahudhA samAnArthaka dekhe jAle haiN| darza na zabda kA artha-netrajanyajJAna,7 nirvikalpa (nirAkAra) bodha,8 zraddhA, mata10 Adi aneka artha darzana zabdake dekhe jAte haiM / para prastuta viSayameM darzana zabdakA artha mata yazI eka vivakSita hai / yogake AviSkArakA zreya--jitane deza aura jitanI jAtiyoMka AdhyAtmika mahAn puruSoMkI jIvanakathA tathA unakA sAhitya upalabdha hai usako dekhanevAlA koI bhI yaha nahIM kaha sakatA hai ki AdhyAtmika vikAsa amuka deza aura amuka jAtikI hI bapautI hai, kyoM ki sabhI deza aura sabhI jAtiyoM meM nyUnAdhika rUpase AdhyAtmika vikAsavAle mahAtmAoMke pAye jAneke pramANa milate haiM11 / yogakA saMbandha AdhyAtmika vikAsase hai / ata eva yaha spaSTa hai ki 1 yunUMpI yoge,-7 gaNa hemacaMdra dhAtupATha. 2 yujiMca samAdhau,-4 gaNa hemacaMdra dhAtupATha, 3 dekho pRSTha 55 se 60 / 4 pA, 1 sU. 2-yogazcittavRttinirodhaH / 5 yogabindu zloka 31-- adhyAtma bhAvanA''dhyAnaM samatA vRttisaMkSayaH / mokSeNa yojanAdyoga eSa zreSTho yathottaram / / yogAvazikA gAthA // 1 // 6 lorDa evebarIne jo zikSAkI pUrNa vyAkhyA kI hai vaha isI prakArakI hai:- " Education is the harmonious developement of all our faculties." 7 dRzaM prekSaNe-1 gaNa hemacandra dhAtupAla. 8 tattvArtha adhyAya 2 sUtra 6-zloka vArtika. 9 tattvArtha adhyAya 1 sUtra 2. 1. padarzana samuccaya-zloka 2-"darzanAni SaDevAtra" ityAdi. 11 udAharaNArtha jarathosta, isu, mahammada Adi. Aho! Shrutgyanam Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] yogada ni yogakA astitva sabhI deza aura sabhI jAtiyoMmeM rahA hai / tathApi koi bhI vicArazIla manuSya isa bAtakA inakAra nahIM kara sakatA hai ki yogake AviSkArakA yA yogako parAkASThA taka pahuMcAnekA zreya bhAratavarSa aura AryajAtiko hI hai / isake sabUtameM mukhyatayA tIna bAteM peza kI jA sakatI haiM / 1 yogI, jJAnI, tapasvI Adi AdhyAtmika mahApuruSoMkI bahulatA; 2 sAhityake AdarzakI ekarUpatA; aura 3 lokaruci / 1. yogI, jJAnI, tapasvI Adi AdhyAtmika mahApuruSoMkI saMkhyA bhAratavarSa meM pahilese Aja taka itanI bar3I rahI hai ki usake sAmane anya saba deza aura jAtiyoM ke AdhyAtmika vyaktiyoMkI kula saMkhyA itanI alpa jAna paDatI hai jitanI ki gaMgAke sAmane eka choTIsI nadI / [ 2. sAhityake AdarzakI ekarUpatA - tattvajJAna, AcAra, itihAsa, kAvya, nATaka Adi sAhityakA koI bhI bhAga lIjiye usakA antima Adarza bahudhA mokSa hI hogA / prAkRtika dRzya aura karmakANDake varNa - nane vedakA bahuta baDA bhAga rokA hai sahI, para isameM saMdeha nahIM ki vaha varNana vedakA zarIra mAtra hai; usakI AtmA kucha ora hI hai-aura vaha hai paramAtmaciMtana yA AdhyAtmika bhAvoMkA AviSkaraNa / upaniSadoMkA prAsAda to brahmacintanakI buniyAda para hI khaDA hai / pramANaviSayaka, prameyaviSayaka koI bhI tattvajJAna saMbandhI sUtragrantha ho ; usameM bhI tatvajJAnake sAdhyarUpase mokSakA hI varNana milegA 1 | AcAraviSayaka sUtra smRti Adi sabhI granthoMmeM AcArapAlanakA mukhya uddeza mokSa hI mAnA gayA 2 hai / rAmAyaNa, mahAbhArata Adike mukhya pAtroMkI mahimA sirpha isa liye nahIM ki ve eka baDe rAjya ke svAmI the, para vaha isa liye hai ki aMtameM ve saMnyAsa yA tapasyAke dvArA mokSake anuSThAna meM hI laga jAte haiM / rAmacandrajI prathama hI avasthAmeM vaziSThase yoga aura mokSakI zikSA pA lete haiN| yudhiSThira bhI yuddha rasa lekara bANa zayyApara soye hue bhISmapitAmaha se zAntikA hI pATha paDhate 4 haiM / gItA to raNAMgaNa meM bhI mokSake ekatama sAdhana yogakA hI upadeza detI hai / kAlidAsa jaise zRMgAra priya kahalAnevAle kavi bhI apane mukhya pAtroMkI mahattA mokSakI aura jhukanemeM hI dekhate haiM / jaina Agama aura bauddha piTaka to nivRttipradhAna honese mukhyatayA mokSake sivAya anya viSayoM kA varNana karanemeM bahuta hI saMkucAte haiM / zabdazAstra meM ---1 vaizeSikadarzana, a0 1 sU0 4 dharmavizeSaprasUtAd dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAnAM padArthAnAM ' sAdharmyavaidhamyabhyiAM tattvajJAnAnniHzreyasam / - nyAyadarzana a0 1 sU0 1 pramANaprameyasaMzayaprayojanadRSTAntasiddhAntAvayavara kInarNayavAda jalpavitaNDAhetvAbhAsahala jAtinigraha sthAnAnAM tatvajJAnAnniHzreyasam // sAMkhyadarzana, a. 1 atha trividhaduHkhAtyantanivRttiratyantapuruSArthaH // - vedAntadarzana a04, pA0 4, sU0 22 anAvRttiH zabdAdanAvRttiH zabdAt // - jainadarzana taccArtha a0 1 sU0 1 samyagdarzanazAna cAritrANi mokSamArgaH || 2 yAjJavalkyasmRti a. 3 yatidharmAnirUpaNam ; manusmRti a. 12 zloka 83. 3 dekho yogavAziSTha 4 dekho mahAbhArata - zAntiparva 5 kumArasaMbhava - sarga 3 tathA 5 tapasyA varNanam zAkuntala nATaka aMka 4 kaNvokti. * Aho ! Shrutgyanam bhUtvA cirAya caturantamahI sapatnI, dauSyantimapratirathaM tanayaM nivezya / bhartrA tadarpitakuTumbabhareNa sArtha, zAnte karaNyAsa padaM punarAzrame'smin // zaizave'bhyastavidyAnAm yauvane viSayaiSiNAm / vArddhake munivRttInAm yogenAnte tanutyajAm ||8|| sarga 1 atha sa viSayavyAvRttAtmA yathAvidhi sUnave nRpatikakudaM dattvA yUne sitAtapavAraNam / munivanatarucchAyAM devyA tayA saha zizriye, galitavayasAmicANAmidaM hi kulatam // 70 // raghuvaMza, 3 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] jaina sAhitya saMzodhaka khaMDa 2 bhI zabdazuddhiko tattvajJAnakA dvAra mAna kara usakA antima dhyeya parama zreya hI mAnA hai / vizeSa kyA ? kAmazAstra takakA bhI AkhirI uddeza mokSa hai / isa prakAra bhAratavarSIya sAhityakA koI bhI srota dekhiye usakI gati samudra jaise aparimeya eka caturtha puruSArthakI ora hI hogii| . 3 lokAca-AdhyAtmika viSayakI carcAvAlA aura khAsakara yogaviSayaka koI bhI grantha kisIne bhI likhA ki logoMne use apanAyA / kaMgAla aura dIna hIna avasthAmeM bhI bhAratavarSIya logoMkI ukta AbhasAca yaha sUcita karatI hai ki yogakA sambandha unake deza va unakI jAtimeM pahalese hI calA AtA hai| isI kAraNase bhAratavarSakI sabhyatA araNyameM utpanna huI kahI jAtI hai 1 / isa paitrika svabhAvake kAraNa jaba kabhI bhAratIya loga tarthiyAtrA yA sapharake liye pahADoM, jaMgaloM aura anya tIrthasthAnoM meM jAte haiM taba ve DerA taMbU DAlanese pahale hI yogiyoMko, unake maThoMko aura unake cinha takako bhI DhUMDhA karate haiM / yogakI zraddhAkA udreka yahAM taka dekhA jAtA hai ki kisI naMge bAveko gAMjekI cilama phUMkate yA jaTA baDhAte dekhA ki usake muMhake dhuMemeM yA usakI jaTA va bhasmalepameM yogakA gandha Ane lagatA hai / bhAratavarSake pahADa, jaMgala aura tIrthasthAna bhI bilakula yogizUnya milanA duHsaMbhava hai / aisI sthiti anya deza aura anya jAtimeM durlabha hai| isase yaha anumAna karanA sahaja hai ki yogako AviSkRta karanekA tathA parAkASThA taka pahuMcAnekA zreya bahudhA bhAratavarSako aura AryajAtiko hI hai / isa bAtakI puSTi mekSamUlara jaise videzIya aura bhinna saMskArI vidvAnke kathanase bhI acchI taraha hotI hai|2 AryasaMskRtikI jaDa aura AryajAtikA lakSaNa---Uparake kathanase AryasaMskRtikA mUla AdhAra kyA hai, yaha spaSTa mAlUma ho jAtA hai / zAzvata jIvanakI upAdeyatA hI AryasaMskRtikI bhitti hai / isI para AryasaMskR. tike citroMkA citraNa kiyA gayA hai / varNavibhAga jaisA sAmAjika saMgaThana aura AzramavyavasthA jaisA vaiyaktika jIvanavibhAga usa citraNakA anupama udAharaNa hai / vidyA, rakSaNa, vinimaya aura sevA ye cAra jo varNavibhAgake uddezya haiM, unake pravAha gArhasthya jIvanarUpa maidAnameM alaga alaga baha kara bhI vAnaprasthake muhAnemeM milakara aMtameM saMnyAsAzramake aparimeya samudrameM ekarUpa ho jAte haiM | sArAMza yaha hai ki sAmAjika, rAjanai ka, dhArmika Adi sabhI saMskRtiyoMkA nirmANa, sthUlajIvanakI pariNAmavirasatA aura AdhyAtmika-jIvanakI pariNAmasundaratA Upara hI kiyA gayA hai| ata eva jo videzIya vidvAn AryajAtikA lakSaNa sthUlazarIra, usake DIlaDola, vyApAra-vyavasAya, bhASA, AdimeM dekhate haiM ve ekadezIya mAtra haiN| khetIbArI, jahAjakhenA, pazuoMko carAnA Adi jo jo artha Aryazandase nikAle gaye haiM ve AryajAtike asAdhAraNa lakSaNa nahIM hai| AryajAtikA asAdhAraNa lakSaNa to paralokamAtrakI kalpanA bhI nahIM hai, kyoM ki usakI dRSTimai vaha loka bhI tyAjya hai / usakA saccA aura antaraMga lakSaNa sthUla jagatke usapAra vartamAna paramAtmatattvakI ekAgrabuddhise upAsanA karanA yahI hai| isa sarvavyApaka uddezyake kAraNa AryajAti apaneko anya saba jAtiyoMse zreSTha samajhatI AI hai| 1 dve brahmaNI veditavye zabdabrahma paraM ca yat / zabdabrahmANa niSNAtaH paraM brahmAdhigacchati / / vyAkaraNAtpadasiddhaH padasiddharanirNayo bhavati / arthAttattvajJAnaM tattvajJAnAtparaM zreyaH // zrIhemazabdAnuzAsanam a.1 pA. 1sU. 2 laghunyAsa, 2" sthAvire dharma mokSaM ca" kAmasUtra a. 2 pR. 11 Bombay Edition. 1 dekho kavivara TAgora kRta " sAdhanA" pRSTha 4. " Thus in India it was in the forests that our civilization had its birth......ete" 2 This concentrtion of thought (ekAgratA) or one-pointedness as the Hindus called it, Is something to us almost unknown. ityAdi dekho. pR. 23-volyuma 1-sekreDa buksa opha dhi IsTa, mekSamUlara-prastAvanA. Aho! Shrutgyanam Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] podagarzana [5 zAna aura yogakA saMbandha tathA yogakA darajA--vyavahAra ho yA paramArtha, kisI bhI viSayakA sAna tabhI paripakka samajhA jA sakatA hai jaba ki jJAnAnusAra AcaraNa kiyA jAya / asalameM yaha AcaraNa hI yoga hai / ata eva jJAna yogakA kAraNa hai / parantu yogake pUrvavarti jo zAna hotA hai vaha aspaSTa hotA hai| aura yogake bAda honevAlA anubhavAtmaka jJAna spaSTa tathA paripakka hotA hai| isIse yaha samajha lenA cAhiye ki spaSTa tathA paripakka zAnakI eka mAtra kuMjI yoga hI hai| Adhibhautika yA AdhyAtmika koI bhI yoga ho, para vaha jisa deza yA jisa jAtimeM jitane pramANameM puSTa pAyA jAtA hai usa deza yA usa jAtikA vikAsa utanA hI adhika pramANameM hotA hai / saccA jJAnI vahI hai jo yogI hai| jisameM yoga yA ekAgratA na yogavAziSThakI paribhASAmeM jJAnabandhu hai| yogake sivAya kisI bhI manuSyakI utkrAnti ho hI nahIM sakatI, kyoM ki mAnasika caMcalatAke kAraNa usakI saba zaktiyAM eka ora na baha kara bhinna bhinna viSayoMmeM TakarAtI haiM, aura kSINa ho kara yoM hI naSTa ho jAtI haiM / isaliye kyA kisAna, kyA kArIgara, kyA lekhaka, kyA zodhaka, kyA tyAgI sabhIko apanI nAnA zaktiyoMko kendrastha kareneke liye yoga hI parama sAdhana hai| vyAvahArika aura pAramArthika yoga--yogakA kalevara ekAgratA hai, usakI AtmA ahatva mamatvakA tyAga hai / jisameM sirpha ekAgratAkA hI saMbandha ho vaha vyAvahArika yoga, aura jisameM ekAgratAke sAtha sAtha ahaMtva mamatvake tyAgakA bhI saMbandha ho vaha pAramArthika yoga hai / yadi yogakA ukta AtmA kisI bhI pravRttimeM-cAhe vaha duniyAkI dRSTi meM bAhya hI kyoM na samajhI jAtI ho-vartamAna ho to pAramArthika yoga hI samajhanA cAhiye / isake viparIta sthUladRSTivAle jisa pravRttiko AdhyAtmika samajhate hoM, usameM bhI yadi yogakA ukta AtmA na ho to use vyavahArika yoga hI kahanA cAhiye / yahI bAta gItAke sAmyagarbhita karmayogameM kahI gaI hai| yo ga kI do dhA rA ye-vyavahArameM kisI bhI vastuko paripUrNa svarUpameM taiyAra karaneke liye pahale do bAtoMkI AvazyakatA hotI hai / jinameM eka zAna aura dUsarI kriyA hai / citereko citra taiyAra karanese pahale usake svarUpakA. usake sAdhanoMkA aura sAdhanoMke upayogakA jJAna hotA hai, aura phira vaha jJAna ke anusAra kriyA bhI karatA hai| tabhI vaha citra taiyAra kara pAtA hai| vaise hI AdhyAtmika kSetrameM bhI mokSake jijJAsake liye bandhamokSa, AtmA aura bandhamokSake kAraNoMkA, tathA unake parihAra, upAdAnakA jJAna honA jarUrI hai| evaM jJAnAnusAra pravRtti bhI Avazyaka hai| isI se saMkSepameM yaha kahA gayA hai ki "zAnakriyAbhyAM mokssH"| yoga kriyAmArgakA nAma hai / isa mArgameM pravRtta honese pahale adhikArI, AtmA Adi AdhyAtmika viSayoMkA AraMbhika jJAna zAstrase, satsaMgase, yA svayaM pratibhA dvArA kara letA hai / yaha tattvaviSayaka prAthamika jJAna pravartaka jJAna kahalAtA hai| prarvataka jJAna prAthamika dazAkA zAna honese sabako ekAkAra aura ekasA nahIM ho sakatA / isIse yogamArgameM tathA usake pariNAmasvarUpa mokSasvarUpameM tAttvika bhinnatA na hone para bhI yogamA 1 isI abhiprAyase gItA yogiko zAnIse adhika kahatI hai / gItA a. 6 zloka 46tapasvibhyo'dhiko yogI zAnibhyo'pi mato'dhikaH / karmibhyazcAdhiko yogI tasmAd yogI bhavArjuna ! // , gItA a. 5 zloka 5--- yatsAMkhyaiH prApyate sthAnaM tadyogairapi gamyate / ekaM sAMkhyaM ca yogaM ca yaH pazyati sa pazyati // 3 yogavAziSTha nirvANa prakaraNa, uttarArdha, sarga 21vyAcaSTe yaH paThati ca zAstraM bhogAya zilpivat / yatate na tvanubhane zAnabandhuH sa ucyate / / AtmajJAnamanAsAdya sAnAntaralavena ye / santuSTAH kaSTaM ceSTate te smRtA zAnabandhavaH // ityAdi / 4 a. 2 zloka 4yogasthaH kuru karmANi saMgaM tyaktvA dhanaJjaya! sidasiddhayoH samme bhalyA samatvaM yoga ucyate // Aho! Shrutgyanam Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka 6] ke pravartaka prAthamika jJAnameM kucha bhinnatA anivArya hai / isa pravartaka jJAnakA mukhya viSaya AtmAkA astitva hai / AtmAkA svataMtra astitva mAnanevAloMmeM bhI mukhya do mata haiM- pahalA ekAtmavAdI aura dUsarA nAnAtmabAdI / nAnAtmavAdameM bhI AtmAkI vyApakatA, avyApakatA, pariNAmitA, apariNAmitA mAnanevAle aneka pakSa haiN| para ina vAdoMko ekatarapha rakha kara mukhya jo AtmAkI ekatA aura anekatAke do vAda haiM unake AdhAra para yogamArgakI do dhArAyeM ho gaI haiN| ata eva yogaviSayaka sAhitya bhI do mArgoM meM vibhakta ho jAtA hai / _kucha upaniSadeM, 1 yogavAziSTha, haThayogapradIpikA Adi grantha ekAtmavAdako lakSyameM rakha kara race gaye haiM / mahAbhAratagata yoga prakaraNa, yogasUtra tathA jaina aura bauddha yogagrantha nAnAtmavAdake AdhAra para race gaye haiM / yoga aura usake sAhitya ke vikAsa kA digdarzana-AryasAhityakA bhANDAra mukhyatayA tIna bhAgoM meM vibhakta hai - vaidika, jaina aura bauddha / vaidika sAhityakA prAcInatama grantha Rgveda hai / usameM Adhibhautika aura Adhidaivika varNana hI mukhya hai / tathApi usameM AdhyAtmika bhAva arthAt paramAtmacintanakA abhAva nahIM hai 2 | paramAtmaciMtanakA bhAga usameM thoDA hai sahI, para vaha itanA adhika spaSTa, sundara aura bhAvapUrNa hai ki usako dhyAnapUrvaka dekhanese yaha sApha mAlUma paDa jAtA hai ki tatkAlIna logoMkI dRSTI kevala bAhya na thI dhyAnabindu, tejobindu, zikhA, 1 brahmavidyA, kSurikA, cUlikA, nAdabindu, brahmabindu, amRtabindu, yogatattva, haMsa, ityAdi / - 2 dekho " bhAgavatAcA upasaMhAra " pRSTha 252. 3 udAharaNArtha kucha sUkta diye jAte haiN| Rgveda maM. 1 sU. 164-46 indraM mitraM varuNamagnimAhuratho divyaH sa suparNo garutmAn / ekaM sadviprA bahudhA vadantyagniM yamaM mAtarizvAnamAhuH // bhASAMtara:- loga use indra, mitra, varuNa, yA ani kahate haiM / vaha suMdara pAMkhavAlA divya pakSI hai / eka / hI satkA vidvAn loga aneka prakAra se varNana karate haiN| koI use abhi, yama yA vAyu bhI kahate haiM / Rgveda maNDa. 6 sU. 9 vime karNo patayato vi cakSurvIdaM jyotirhRdaya AhitaM yat / vi me manazvarati dUra AdhIH kiMsvid vakSyAmi kimu nu mAniSye // 6 // [ khaMDa 2 vizve devA anamasyan bhiyAnAstvAma ! tamasi tasthivAMsam / vaizvAnaro'vatUtaye no'martyo'vatUtaye naH // 7 // bhASAMtaraH -- mere kAna vividha prakArakI pravRtti karate haiM / mere netra, mere hRdayameM sthita jyoti aura merA dUravartI mana [bhI] vividha pravRtti kara rahA hai / maiM kyA kahuM aura kyA vicAra karUM ? / 6 / aMdhakAra-sthita he ani ! tujako aMdhakAra se bhaya pAnevAle deva namaskAra karate haiM / vaizvAnara hamArA rakSaNa kare / amartya hamArA rakSaNa kare / 7 / RgvedaH -- puruSasUkta, maNDala 10 sU0 90 sahasrazIrSA puruSaH sahasrAkSaH sahasrapAt / sa bhUmiM vizvato vRtvAtyatiSThaddazAGgulam // 1 // puruSa evedaM sarve yadbhUtaM yacca bhavyam / utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati // 2 // etAvAnasya mahimASto jyAyAMzca pUruSaH / pAdosya vizvA bhUtAni tripAdasyAmRtaM divi // 3 // bhASAMtaraH -- ( jo ) ijAra siravAlA, hajAra AMkhavAlA, hajAra pA~vavAlA puruSa ( hai ) vaha bhUmiko cAroM ora se ghera kara ( phira bhI ) dasa aMgula baDha kara rahA hai / 1 / puruSa hI yaha saba kucha hai jo bhUta aura jo bhAbi / ( vaha ) amRtatvakA Iza annase bar3hatA hai / 2 / itanI isakI mahimA - isase bhI vaha puruSa adhikatara hai / sAre bhUta usake eka pAda mAtra hai - isake amara tIna pAda svarga meM hai / 3 Aho! Shrutgyanam Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1 ] yogadarzana isake sivA usameM jJAna 1, zraddhA 2, udAratA 3, brahmacarya 4, Adi Adhyatmika ucca mAnasika bhAvoMke citra bhI bar3I khUbIvAle milate haiN| isase yaha anumAna karanA sahaja hai ki usa jamAneke logoMkA jhukAva adhyAtmika avazya thA / yadyapi Rgveda meM yogazabda aneka sthAnoMmeM AyA hai 5, para sarvatra usakA artha prAyaH joDanA itanA hI hai, dhyAna yA samAdhi artha nahIM hai / itanA hI nahIM balki pichale yoga viSayaka sAhityameM dhyAna, vairAgya, prANAyAma, pratyAhAra Adi jo yogaprakriyA - prasiddha zabda pAye jAte haiM ve RgvedameM bilakUla nahIM haiN| aisA honekA kAraNa jo kucha ho, para yaha nizcita hai ki tatkAlIna logoMmeM dhyAnakI bhI ruci thI / RgvedakA brahmasphuraNa jaise jaise vikasita hotA gayA aura upaniSada ke jamAne meM usane jaise hI vistRta rUpa dhAraNa kiyA vaise vaise dhyAnamArga bhI adhika puSTa aura sAGgopAGga hotA calA / yahI kAraNa hai ki prAcIna upaniSadoMmeM bhI samAdhi artha meM yoga bhyAna Adi zabda pAye jAte haiM / zvetAzvatara upaniSada meM to spaSTa rUpase yoga tathA yogocita sthAna, pratyAhAra, dhAraNA Adi yogAGgoMkA varNana hai 7 / madhyakAlIna aura arvAcIna aneka upaniSadeM to sirpha yogaviSayaka hI RgvedaHpu0 sUkta maM. 19 sU. 121 hiraNyagarbhaH samavartatAgre bhUtasya jAtaH patireka AsIt / sa dAdhAra pRthivIM dyAmutemAM kasmai devAya haviSA vidhema // 1 // ya AtmadA baladA yasya vizva upAsate praziSaM yasya devAH / yasya cchAyAmRtaM yasya mRtyuH kasmai devAya haviSA vidhema // 2 // bhASAMtara :-- pahale hiraNyagarbha thA / vahI eta bhUta mAtrakA pati banA thaa| usane pRthvI aura isa AkAzako dhAraNa kiyaa| kisa devako hama ivise pUjeM 1 / 1 / jo AtmA aura balako denevAlA hai / jisakA vizva hai| jisake zAsanakI deva upAsanA karate haiN| amRta aura mRtyu jisakI chAyA hai| kisa devako hama havise pUjeM ? / 2 / Rgveda maM. 10-129-6 tathA 7- ko addhA veda ka iha pravocan kuta A jAtA kuta iyaM visRSTiH / arvAgdevA asya visarjanenAthA ko veda yata A babhUva // iyaM visRSTiryata A babhUva yadi vA dadhe yadi vA na / yo asyAdhyakSa parame vyomantso aGga veda yadi vA na veda // bhASAMtara:- kauna jAnatA hai-kauna kaha sakatA hai ki yaha vividha sRSTi kahA~se utpanna huI ? | deva isake vividha sarjana ke bAda ( huve ) haiM / kona jAna sakatA hai ki yaha kahAMse AI ? yaha vividha sRSTi kahAMse AI aura sthiti meM hai yA nahIM ? yaha bAta parama vyomameM jo isakA adhyakSa hai vahI jAne - kadAcit vaha bhI na jAnatA ho / 1 maM. 10 sU. 71 / 2 maM. 10 sU. 151 / 3 maM. 11 sU. 117 / 4 maM. 14 sU. 10 5 maMDala 1 sUkta 34 maMtra 9 / maM. 10 sU. 166 maM. 5 / maM. 1 sU. 18 maM. 7 / maM. 1 sU. 5 maM. 3 / maM. 2 sU. 8 maM. 1 / maM. 9 sU. 58 maM. 3 / 6 ( ka ) tauttariya 2-4 / kaTha 2-6-11 / zvetAzvatara 2 - 11, 6- 3 | ( kha ) chAndogya 7-6-1, 7-6-2, 7-7-1, 7-26 - 1 | zvetAzvatara 1-14 / kozatiki 3 -2, 3-3, 34, 3-6 // 7 zvetAzvataropaniSad adhyAya 2 trirunnataM sthApya samaM zarIraM hRdIndriyANi manasA saMnirudhya / jhopena pratareta vidvAnsotAMsi sarvANi bhayAvahAni // 8 // prANAnprapaGiyeha sayuktaceSTaH kSINe prANe nAsikayosIta / duSTAzvayuktamiva vAhamenaM vidvAnmano dhArayetApramattaH // 9 // same zucau zarkarAvanhivAlukAvivarjite zabdajalAzrayAdibhiH / manonukUle na tu cakSupIDane guhAnivAtAzrayaNe prayojayet // 10 // ityAdi. Aho! Shrutgyanam Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 haiM, jinameM yogazAstrakI taraha sAMgopAMga yogaprakriyAkA varNana hai8 / athavA yaha kahanA cAhiye ki RgvedameM jo paramAtmacintana aMkurAyamANa thA vahI upaniSadoMmeM pallavita-puSpita ho kara nAnA zAkhA-prazAkhAoMke sAtha phala avasthAko prApta havA / isase upaniSadakAlameM yogamArgakA puSTarUpameM pAyA jAnA svAbhAvika hI hai| upaniSadoMmeM jagata, jIva aura paramAtmasambandhI jo tAttvika vicAra hai, usako bhinna bhinna RSiyoMne apanI dRSTise sUtroMmeM athita kiyA, aura isa taraha usa vicArako darzanakA rUpa milA / sabhI darzanakAroMkA AkhirI uddeza mokSa hI rahA hai, isase unhoMne apanI apanI dRSTise tattvavicAra karaneke bAda bhI saMsArase chuTa kara mokSa pAneke mAdhanoMkA nirdeza kiyA hai / tattvavicAraNAmeM matabheda ho sakatA hai, para AcaraNa yAnI cAritra eka aisI vastu hai jisameM sabhI vicArazIla ekamata ho jAte haiM / vinA cAtrikA tattvajJAna korI bAteM haiN| cAritra yaha yogakA kiMvA yogAMgauMkA saMkSipta nAma hai / ata eva sabhI darzanakAroMne apane apane sUtragraMthoM meM sAdhana rUpase yogakI upayogitA avazya batalAI hai / yahAM taka ki-nyAyadarzana, jisameM pramANa paddhatikA hI vicAra mukhya hai,usameM bhI maharSi gautamane yogako sthAna diyA hai|| maharSi kaNAdane to apane vaizeSika darzanameM yama, niyama, zauca Adi yogAMgAMkA bhI mahattva gAyA hai2| sAMkhyasUtrameM yogaprakriyAke varNanavAle kaI sUtra haiN| brahmasUtra meM maharSi bAdarAyaNane to tIsare adhyAyakA nAma hI sAdhana adhyAya rakkhA hai, aura usameM Asana dhyAna Adi yogAMgoMkA varNana kiyA hai4| yogadarzana to mukhyatayA yogavicArakA hI grantha ThaharA, ata eva usameM sAMgopAMga yogaprakriyAkI mImAMsAkA pAyA jAnA sahaja hI hai| yogake svarUpake sambandhameM matabheda na honeke kAraNa aura usake pratipAdanakA uttaradAyitva khAsakara yogadarzanake upara honeke kAraNa anya darzanakAroMne apane apane sUtra granthoMmeM thoDAsA yogavicAra karake vizeSa jAnakArIke liye jizAsuoMko yogadarzana dekhanekI sUcanA de dI hai| pUrvamImAMsAmeM maharSi jaiminine yogakA nirdeza taka nahIM kiyA hai so ThIka hI hai, kyoM ki usameM sakAma karmakANDa arthAt dhUma-mArgakI hI mImAMsA hai / karmakANDakI pahuMca 8 brahmavidyopaniSad, kSurikopaniSad, cUlikopaniSad, nAdabindu, brahmabindu, amRtabindu, dhyAnabindu, tejobindu, yogazikhA, yogatattva, haMsa ityAdi / dekho dyusenakRta-Philosphy of the Upanishads . *-pramANaprameyasaMzayaprayojanadRSTAntasiddhAntAvayavatarkanirNayavAdajalpavitaNDAhetvAbhAsacchalajAtinigrahasthAnAnAM tattvajJAnAnniHzreyasAdhigamaH / gau0 sU0 1, 1, 1||-dhrmvishessprsuutaad dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAnAM padArthAnAM sAdharmyavaidhAbhyAM tattvajJAnAnniHzreyasam // vai. sU. 1, 1,4||-ath trividhaduHkhAtyantanivRttiratyanta purussaarthH| sAM0 0 1,1||-purussaarthshuunyaanaaN guNAnAM pratiprasavaH kaivalyaM svarUpapratiSThA vA ci yo0 sa0 4,33||-anaavRttiH zabdAdanAvattiH zabdAta |b. sa. 4.4.22-samyagdarzana mokSamArgaH / tatvArtha sU0 1-1 jaina0 da0 |-bauddh darzanakA tIsarA nirodha nAmaka Aryasatya hI mokSa hai| 1 samAdhivizeSAbhyAsAt 4-2-38 / araNyaguhApulinAdiSu yogAbhyAsopadezaH 4-2-42 / tadartha yamaniyamAbhyAsAtmasaMskAro yogAcAdhyAtmavidhyupAyaiH 4-2-46 // 2 abhiSecanopavAsabrahmacaryagurukulavAsavAnaprasthayazadAnaprokSaNadiinakSatramantrakAlaniyamAzcAdRSTAya / 6-2 -2 / ayatasya zucibhojanAdabhyudayo na vidyate, niyamAbhAvAd, vidyate vA'rthAntaratvAd yamasya / 6-2-8 / 3 rAgopahatirdhyAnam 3-30 / vRttinirodhAt tasiddhiH 3-31 / dhAraNAsanasvakarmaNA tasiddhiH 3-32 / nirodhazchardividhAraNAbhyAm 3-33 / sthirasukhamAsanam 3-34 / / 4 AsInaH saMbhavAt 4-1-7 / dhyAnAca 4-1-8 / acalatvaM cApekSya 4-1-9 / smaranti ca 4-1-10 / yatraikAgratA tatrAvizeSAt 4-1-11 / .. 5 yogazAstrAcAdhyAtmavidhiH pratipattavyaH / nyAyadarzana 4-2-46 bhASya / Aho I Shrutgyanam Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] yogadarzana vargataka hI hai, mokSa usakA sAdhya nahIM / aura yogakA upayoga to mokSake liye hI hotA hai| - jo yoga upaniSadoMmeM sUcita aura sUtroMmeM sUtrita haiM, usIkI mahimA gItAmeM aneka rUpase gAI gaI haiN| usameM yogakI tAna kabhI kamake sAtha, kabhI bhaktike sAtha aura kabhI zAnake sAtha sunAI detI hai|| usake chaThe aura terahaveM adhyAyameM to yogake maulika saba siddhAnta aura yogakI sArI prakriyA A jAtI hai2 / kRSNake dvArA arjunako gatiAke rUpameM yogazikSA dilA kara hI mahAbhArata santuSTa nahIM huaa| usake athaka skarako dekhate hue kahanA paDatA hai ki aisA honA saMbhava bhI na thaa| ata eva zAntiparva aura anuzAsanaparvameM yogaviSayaka aneka sarga vartamAna haiM, jinameM yogakI atheti prakriyAkA varNana ghunaruktikI paravA na karake kiyA gayA hai| usameM bANazayyApara leTe hue bhISmase bAra bAra pUchanemeM na to yudhiSThirako hI kaMTAlA AtA hai, aura na usa supAtra dhArmika rAjAko zikSA denemeM bhISmako hI thakAvaTa mAlUma hotI hai| yogavAziSThakA vistRta mahala to yogakI hI bhUmikApara khaDA kiyA gayA hai| usake chaha 4 prakaraNa mAnoM usake sudIrgha kamare haiM, jinameM yogase sambandha rakhanevAle sabhI viSaya rocakatApUrvaka varNana kiye gaye haiN| yogakI jo jo bAteM yogadarzanameM saMkSepameM kahI gaI haiM, unhIMkA vividharUpameM vistAra karake granthakArane yogavAziSThakA kalevara bahuta baDhA diyA hai, jisase yahI kahanA paDatA hai ki yogavAziSTha yogakA grantharAja hai| purANameM sirpha purANaziromaNi bhAgavatako hI dekhiye, usameM yogakA sumadhura padyoMme pUrA varNana hai / yogaviSayaka vividha sAhityase logoMkI ruciM itanI parimArjita ho gaI thI kitAntrika saMpradAyavAloMne bhI meM yogako jagaha dI, yahAM taka ki yoga tantrakA eka khAsA aMga bana gyaa| aneka tAntrika granthoMmeM yogakI carcA hai, para una sabameM mahAnirvANatantra, SaTracakranirUpaNa Adi mukhya haiM / 1 gItAke aThAraha adhyAyoMmeM pahale chaha adhyAya karmayoga pradhAna, bIcake chaha abhyAya bhaktiyoga pradhAna aura aMtima chaha adhyAya jJAnayoga pradhAna haiN| 2 yogI yuJjIta satatamAtmAnaM rahasi sthitH| ekAkI yatacittAtmA nirAzIraparigrahaH // 10 // zucau deze pratiSThApya sthiramAsanamAtmanaH / nAtyucchritaM nAtinIcaM cailAjinakuzottaram // 11 // tatraikAgraM manaH kRtvA yatacittendriyakriyaH / upavizyAsane yuJjyAd yogamAtmavizuddhaye // 12 // samaM kAyazirogrIvaM dhArayannacalaM sthirH| saMprekSya nAsikAgraM svaM dizazcAnavalokayan // 13 // prazAntAtmA vigatabhIbrahmacArivrate sthitaH / manaH saMyamya mazcitto yukta AsIta matparaH // 14 // a06 3 zAntiparva 193, 217, 246, 254, ityAdi / anuzAsanaparva 36, 246 ityAdi / 4 vairAgya, mumukSuvyavahAra, utpatti, sthiti, upazama aura nirvANa / 5 skandha 3 adhyAya 28: skandha 11a0 15, 19, 20 aadi| 6 dekho mahAnirvANatantra 3 adhyAya / dekho SaTcakranirUpaNaaikyaM jIvAtmanorAhuryogaM yogvishaardaaH| zivAtmanorabhedena pratipattiM pare viduH // pRSTa 82 Tantrik Texts meM chapA huA / samatvabhAvanAM nityaM jIvAtmaparamAtmanoH / samAdhimAhurmunayaH proktamaSTAGgalakSaNam // pR. 91 ,, yadatra nAtra nirbhAsaH stimitodadhivat smRtam / svarUpazUnyaM yadU dhyAnaM tatsamAdhirvidhIyate // pR. 90 ,, trikoNaM tasyAntaH sphUrati ca satataM vidyudAkArarUpaM / tadantaH zUnyaM tat sakalasuragaNaiH sevitaM cAtiguptam // pR. 60 ,, "AhAranirhAravihArayogAH susaMvatA dharmavidA tu kAryAH / pR. 61,, dhyai cintAyAm smRto dhAtuzcintA tattvena nishclaa| etad dhyAnamiha proktaM saguNaM nirgaNaM dvidhA / saguNaM varNabhedena nirguNaM kevalaM tathA // pR0 134,, Aho! Shrutgyanam Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 wwwwwwwwwwwwwwwwnimmmmmmmmmmmm jaba nadImeM bADha AtI hai taba vaha cAroM orase bahane lagatI hai| yogakA yahI hAla huvA, aura vaha Asana, mudrA, prANAyAma Adi bAhya aMgoMmeM pravAhita hone lagA / bAhya aMgoMkA bheda prabheda pUrvaka itanA adhika varNana kiyA gayA aura usapara itanA adhika jora diyA gayA ki jisase yaha yogakI eka zAkhA hI alaga bana gaI, jo haThayogake nAmase prasiddha hai| haThayogake aneka graMthoM meM haThayogapradIpikA, zivasaMhitA, gheraMDasaMhitA,gorakSapaddhati, gorakSazataka Adi grantha prasiddha hai, jinameM Asana, bandha, mudrA, SaTkarma, kuMbhaka, recaka, pUraka Adi bAhya yogAMgoMkA peTa bhara bharake varNana kiyA hai; ora gheraNDane to caurAsI Asanako caurAsI lAkha taka pahuMcA diyA hai| ukta haThayogapradhAna granthoM meM haThayogapradIpikA hI mukhya hai, kyoM ki usIkA viSaya anya granthoM meM vistAra rUpase varNana kiyA gayA hai| yogaviSayaka sAhityake jijJAsuoMko yogatArAvalI, binduyoga, yogabIja aura yogakalpadumakA nAma bhI bhUlanA na caahiye| vikramakI satrahavI zatAbdImeM maithila paNDita bhavadevadvArA racita yoganibandha nAmaka hastalikhita grantha bhI dekhanemeM AyA hai, jisameM viSNupurANa Adi aneka granyoMke havAle dekara yogasambandhI pratyeka viSaya para vistRta carcA kI gaI hai| saMskRta bhASAmeM yogakA varNana honese sarva sAdhAraNakI jijJAsAko zAnta na dekhakara lokabhASAke yogiyoMne bhI apanI jabAnameM yogakA AlApa karanA zuru kara diyaa| mahArASTrIya bhASAmeM gItAkI jJAnadevakRta jJAnezvarI TIkA prasiddha hai, jisake chaThe adhyAyakA bhAga baDA hI udayahArI hai| niHsandeha jJAnezvarI dvArA zAnadevane apane anubhava aura vANIko avandhya kara diyA hai| suhIrovA aMbiye racita nAthasampradAyAnusArI siddhAntasaMhitA bhI yogake jizAguoMke liye dekhanekI vastu hai| kabIrakA bIjaka grantha yogasambandhI bhASAsAhityakA eka sundara maNakA hai| anya yogI santoMne bhI bhASAmeM apane apane yogAnubhavakI prasAdI logoMko cakhAI hai, jisase janatAkA bahuta baDA bhAga yogake nAma mAtrase mugdha bana jAtA hai| ata eva hindI, gujarAtI, marAThI, baMgalA Adi prasiddha pratyeka prAntIya bhASAmeM pAtaJjala yogazAstrakA anuvAda tathA vivecana Adi aneka choTe baDe grantha bana gaye haiN| aMgrejI Adi videzIya bhASAmeM bhI yogazAstrakA anuvAda Adi bahuta kucha bana gayA hai, jisameM vUDakA bhASyaTIkA sahita mUla pAtaJjala yogazAstrakA anuvAda vizeSa ullekha yogya hai| jaina sampradAya nivRtti-pradhAna hai| usake pravartaka bhagavAna mahAvIrane bAraha sAlase Adhika samaya taka mauna dhAraNa karake sirpha AtmacintanadvArA yogAbhyAsameM hI mukhyatayA jIvana bitaayaa| unake hajAroM ziSya2 to aise the jinhoMne gharabAra choDa kara yogAbhyAsadvArA sAdhujIvana bitAnA hI pasaMda kiyA thaa| jaina sampradAyake maulika grantha Agama kahalAte haiN| unameM sAdhucaryAkA jo varNana hai, usako dekhanese yaha spaSTa jAna paDatA hai ki pAMca yama; tapa, svAdhyAya Adi niyama; indriya-jaya-rUpa pratyAhAra ityAdi jo yogake khAsa aGga haiM, unhIMko sAdhujIvanakA eka mAtra prANa mAnA hai| 1 pro. rAjendralAla mitra, svAmI vivekAnaMda, zrIyuta rAmaprasAda Adi kRt| 2 " cauddasahiM samaNasAhassIhiM chattIsAhiM ajiAsAhassIhiM" uvavAisUtra / 3 dekho AcArAGga, sUtrakRtAGga, uttarAdhyayana, dazavaikAlika, mUlAcAra, Adi / Aho Shrutgyanam Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] yogadarzana wwwmniwarwww.amarunanamain jainazAstrameM yogapara yahAM taka bhAra diyA gayA hai ki pahale to vaha mumukSuoMko AtmaciMtanake sivAya dUsare kAryoMmeM pravRtti karanekI saMmati hI nahIM detA, aura anivArya rUpase pravRtti karanI Avazyaka ho to vaha nivRttimaya pravRtti karaneko kahatA hai / isI nivRttimaya pravRttikA nAma usameM aSTapravacanamAtA1 hai| sAdhujIvanakI dainika aura rAtrika caryA meM tIsare praharake sivAya anya tInoM praharoM meM mukhyatayA svAdhyAya aura dhyAna karaneko hI kahA gayA hai21 yaha bAta bhUlanI na cAhiye ki jaina AgamoMmeM yogaarthameM pradhAnatayA dhyAnazabda prayukta hai| dhyAnake lakSaNa, bheda prabheda, Alambana AdikA vistRta varNana aneka jaina AgamoM meM hai| Agamake bAda niyuktikA naMbara hai| usameM bhI Agamagata dhyAnakA hI spaSTIkaraNa hai / vAcaka umAsvAti kRta tattvArthasUtrameM 5 bhI dhyAnakA varNana hai, para usameM Agama aura niyuktikI apekSA koI adhika bAta nahIM hai| jinabhadragaNI kSamAzramaNakA dhyAnazataka6 AgamAdi ukta anyoM meM varNita dhyAnakA spaSTIkaraNa mAtra hai| yahAM takake yogaviSayaka jaina vicAroMmeM Agamokta varNanakI zailI hI pradhAna rahI hai / para isa zailIko zrImAn haribhadrasUrine ekadama badalakara tatkAlina paristhiti va lokarucIke anusAra navIna paribhASA de kara aura varNanazailI apUrvasI banAkara jaina yoga-sAhityameM nayA yuga upasthita kiyA / isake sabUtameM unake banAye hue yogabindu, yogadRSTIsamuccaya, yogaviMzikA, yogazataka7, SoDazaka ye grantha prasiddha haiN| ina granthoM meM unhoMne sirpha jaina-mArganusAra yogakA varNana karake hI saMtoSa nahIM mAnA hai, kintu pAtaMjala yogasUtrameM varNita yogaprakriyA aura usakI khAsa paribhASAoMke sAtha jaina saMketoMkA milAna bhI kiyA hai8 / yogadRSTisamuccayameM yogakI ATha dRSTiyoMkA9 jo varNana hai, vaha sAre yogasAhityameM eka navIna dizA hai| ___zrImAna haribhadrasUrike yogaviSayaka grantha unakI yogAbhiruci aura yogaviSayaka vyApaka buddhike khAse namune haiN| isake bAda zrImAra hemacandrasUrikRta yogazAstrakA naMbara AtA hai / usameM pAtaJjala-yogazAstra nirdiSTa ATha yogAMgoMke kramase sAdhu aura gRhastha jIvanakI AcAra-prakriyAkA jaina zailIke anusAra varNana hai, jisameM Asana tathA praajaay| __ 1 dekho uttarAdhyayana a. 24 / 2 divasassa cauro bhAe, kujA bhikkhu viakkhaNo / tao uttaraguNe kujA, diNabhAgesu causu vi // 12 // paDhamaM porisi sajjhAyaM, biaM jhANaM jhiAyai / taiAe goarakAlaM, puNo cautthie sajjhAyaM // 12 // ratiM pi cauro bhAe, bhikkhu kujA viakkhaNo / tao uttaraguNe kujA, rAIbhAgesu causu vi // 17 // paDhama porisi sajjhAyaM, biiaM jhANaM jhiAyai / taiAe niddamokkhaM tu, cautthie bhujo vi sajjhAyaM // 18 ||-uttraadhyyn a0 26 / 3 dekho sthAnAGga a04 uddeza 1 / samavAyAGga sa. 4 / bhagavatI zataka 25-uddeza 7 uttarAdhyayana a0 30, gA0 35 / 4 dekho Avazyakaniyukti kAyotsarga adhyayana gA. 1462-1486 / 5 dekho a0 9 sU0 27 se aage| 6 dekho hAribhadrIya Avazyaka vRtti pratikramaNAdhyayana pR0 581 7 yaha grantha jaina granthAvalimeM ullikhita hai ,pR0 113 / 8 samAdhireSa evAnyaiH saMprajJAto'bhidhIyate / samyakprakarzarUpeNa vRtyarthajJAnatastathA // 418 // asaMprazAta eSo'pi samAdhirgIyate paraiH / niruddhAzeSavRttyAditatsvarUpAnuvedhataH // 420 / / ityAdi, yogabindu / 9 mitrA tArA balA diprA sthirA kAntA prabhA parA / nAmAni yogadRSTInAM lakSaNaM ca nibodhata // 13 // ina ATha dRSTiyoMkA svarUpa, dRSTAnta Adi viSaya, yogajijJAsuoMke liye dekhane yogya hai| isI viSayapara yazovijayajIne 21, 22, 23, 24 ye cAra dvAtriMzikAyeM likhI haiN| sAtha hI unhoMne saMskRta na jAnanevAloMke hitArtha ATha dRSTiyoMkI sajjhAya bhI gujarAtI bhASAmeM banAI hai| Aho! Shrutgyanam Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] jaina sAhitya saMdhika [ khaMDa prANAyAmase saMbandha rakhanevAlI aneka bAtoMkA vistRta svarUpa hai; jisako dekhanese yaha jAna paDatA hai ki tatkAlIna logoMmeM haThayoga-prakriyAkA kitanA adhika pracAra thA / hemacandrAcAryane apane yogazAstrameM harimadrasUrike yogaviSayaka anyoMkI navIna paribhASA aura rocaka zailIkA kahIM bhI ullekha nahIM kiyA hai, para zubhacandracAryake zAnArNavagata padastha, piNDastha, rUpastha, aura rUpAtIta dhyAnakA vistRta va spaSTa varNana kiyA hai1 / antameM unhoMne svAnubhavase vikSipta, yAtAyAta, zliSTa aura sulIna aise manake cAra bhedoMkA varNana karake navInatA lAnekA bhI khAsa kauzala dikhAyA hai2 / nissandeha unakA yogazAstra jaina tattvajJAna aura jaina AcArakA eka pAThya grantha hai| isake bAda upAdhyAya-zrIyazovijayakRta yogagranthoMpara najara ThaharatI hai / upAdhyAyajIkA zAstrajJAna, tarkakauzala aura yogAnubhava bahuta gambhIra thA / isase unhoMne adhyAtmasAra, adhyAtmopaniSada tathA saTIka battIsa battIsIyA~ yoga saMbandhI viSayoMpara likhI haiM, jinameM jaina mantavyoMkI sUkSma aura rocaka mImAMsA karaneke uparAMta anya darzana aura jainadarzanakA milAna bhI kiyA hai| isake sivA unhoMne haribhadrasUrikRta yogaviMzikA tathA SoDazakapara TIkA likha kara prAcIna gUDha tattvoMkA spaSTa udghATana bhI kiyA hai| itanA hI karake ve santuSTa nahIM hue, unhoMne maharSi pataJjalikRta yogasUtroMke upara eka choTIsI vRtti bhI likhI hai / yaha vRtti jaina prakriyAke anusAra likhI huI hai, isaliye usameM yathAsaMbhava yogadarzanakI bhitti-svarUpa sAMkhya-prakriyAkA jainaprakriyAke sAtha milAna bhI kiyA hai, aura aneka sthaloMmeM usakA sayuktika prativAda bhI kiyA hai / upAdhyAyajIne apanI vivecanAmeM jo madhyasthatA, guNagrAhakatA, sUkSma samanvayazakti aura spaSTabhASitA dikhAI hai4 aisI dUsare AcAryoM meM bahuta kama najara AtI hai| eka yogasAra nAmaka prantha bhI zvetAmbara sAhityameM hai / kartAkA ullekha usameM nahIM hai, para usake dRSTAnta Adi varNanase jAna paDatA hai ki hemacandrAcAryake yogazAstrake AdhArapara kisI zvetAmbara AcAryake dvArA vaha racA gayA hai / digambara sAhityameM jJAnArNava to prasiddha hI hai, para dhyAnasAra aura yogapradIpa ye do hastalikhita grantha bhI hamAre dekhanemeM Aye haiM, jo padyabandha aura pramANameM choTe haiN| isake sivAya zvetAmbara digambara saMpradAyake yogaviSayaka granthoMkA kucha vizeSa paricaya jaina granthAvAla pR. 106 se bhI mila sakatA hai / basa yahAM takahImeM jaina yogasAhitya samApta ho jAtA hai / bauddha sampradAya bhI jaina sampradAyakI taraha nivRttipradhAna hai / bhagavAn gautama buddhane buddhatva prApta honese pahale chaha varSataka mukhyatayA dhyAnadvArA yogAbhyAsa hI kiyaa| unake hajAroM ziSya bhI usI mArga para cale / maulika bauddhagranthoM meM jaina AgamoMke samAna yoga arthameM bahudhA dhyAna zabda hI milatA hai, aura unameM dhyAnake 1 dekho prakAza 7-10 taka / 2 12 vA~ prakAza zloka 2-3-4 / 3 adhyAtmasArake yogAdhikAra aura dhyAnAdhikArameM pradhAnatayA bhagavadgItA tathA pAtaJjalasUtrakA upayoga karake aneka jainaprakriyAprasiddha dhyAna ukta dAnA granthoke sAtha samanvaya kiyA hai, jo bahuta dhyAnapUrvaka dekhane yogya hai / adhyAtmopaniSadke zAstra, jJAna, kriyA aura sAmya ina cAroM yogoMmeM pradhAnatayA yogavAziSTha tathA taittirIya upaniSadake vAkyoMkA avataraNa de kara tAttvika aikya batalAyA hai| yAgAvatAra battIsImeM khAsa kara pAtaJjala yogake padArthoMkA jaina prakriyAke anusAra spaSTIkaraNa kiyA hai| 4 isake liye unakA jJAnasAra grantha jo unhoMne aMtima jIvanameM likhA mAluma hotA hai vaha dhyAnapUrvaka dekhanA cAhie / zAstravArtAsamuccayakI unakI TIkA (pR. 10) bhI dekhanI Avazyaka hai| 5 isake lie unake zAstravArtAsamuccayAdi grantha dhyAnapUrvaka dekhane cAhie, aura khAsa kara unakI pAtAla sUlavRtti mananapUrvaka dekhanese hamArA kathana akSarazaH vizvasanIya mAlUma paDegA / Aho ! Shrutgyanam Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baiMka 1 [ 13 cAra bheda najara Ate haiM / ukta cAra maidake nAma tathA bhAva prAyaH vahI haiM, jo jainadarzana tathA yogadarzanakI prakriyAmeM haiM1 / bauddha saMpradAyameM samAdhi rAja nAmaka grantha bhI hai / vaidika, jaina aura bauddha saMpradAyake yogaviSayaka sAhityakA hamane bahuta saMkSapameM atyAvazyaka paricaya karAyA hai, para isake vizeSa paricayake liye kaeNTaloga kaeNTlAgaoNram 2, vo0 1 pR. 477 se 481 para jo yogaviSayaka anyoMkI nAmAvali hai vaha dekhane yogya hai| yahAM eka bAta khAsa dhyAna deneke yogya hai, vaha yaha ki yadyapi vaidika sAhityameM aneka jagaha haThayogakI prathAko agrAhya kahA hai3, tathApi usameM haThayogakI pradhAnatAvAle aneka granthoMkA aura mArgokA nirmANa huA hai / isake viparIta jaina aura bauddha sAhityameM haThayogane sthAna nahIM pAyA hai, itanA hI nahIM, balki usameM haThayogakA spaSTa niSedha bhI kiyA hai| 1. so kho ahaM brAhmaNa vivicceva kAmehi vivicca akusalahiM dhammahi savitakaM savicAraM vivekajaM pItisu khaM paDhamajjhAnaM upasaMpajja vihAsi; vitakkavicArAnaM vUpasamA ajjhattaM saMpasAdanaM cetaso ekodibhAvaM avitakaM avicAraM samAdhija pItisukhaM dutiyajjhAnaM upasaMpajja vihArsi; pItiyA ca virAgA upekkhako ca vihArsi; sato. ce saMpajAno sukhaM ca kAyena pArTasaMvedorsi, yaM taM ariyA Acikkhanti-upekkhako satimA sukhavihArI'ti tatiyajjhAnaM upasaMpaja vihAsi; sukhassa ca pahAnA dukkhassa ca pahAnA pubba'va somanassa domanassAnaM atthaMgamA adukkhamasukhaM upekkhAsati pArisuddhiM catutthajjhAnaM upasaMSaja majjhimanikAye bhayabhekhasuttaM vihAsi / inhIM cAra dhyAnoMkA varNana dIghanikAya sAmaJakaphalasuttameM hai| dekho pro. si. vi. rAjavADe kRta marAThI anuvAda pR. 72 / yahI vicAra pro. dharmAnaMda kauzAmbI likhita buddhalIlAsArasaMgrahameM hai / dekho pR 128 / jainasUtrameM zukladhyAnake bhedoMkA vicAra hai, usameM ukta savitarka Adi cAra dhyAna jaisA hI varNana hai| dekho tattvArtha a0 9 sU0 41-44 / / ___ yogazAstrameM saMprazAta samAdhi tathA samApattioMkA varNana hai| usameM bhI ukta savitarka nirvitarka Adi dhyAna jaisA hI vicAra hai / pA. sU. pA. 1-17, 42, 43, 44 / / 2 thiADora AuphreTakRta, lipjhigameM prakAzita 1891 kI AvRtti / 3 udAharaNArthaHsatISu yuktidhvetAsu haThAnniyamayanti ye / cetaste dIpamutsRjya vinimnanti tamo'anaiH // 37 // vimUDhAH kartumudyuktA ye haThAccetaso jayam / te nibadhnanti nAgendramunmattaM bisatantatubhiH // 38 // cittaM cittasya vA'raM sasthitaM svazarIrakam / sAdhayAnta samutsRjya yukti ye tAnhatAn viduH // 39 // yogavAziSTha-upazama pra. sarga 92. 4 isake udAharaNameM bauddha dharmameM buddha bhagavAnne to zurumeM kaSTapradhAna tapasyAkA AraMbha karake aMtameM madhyamapratipadA mArgakA svIkAra kiyA hai-dekho buddhalIlAsArasaMgraha. jainazAstrameM zrIbhadrabAhusvAmine AvazyakaniyuktimeM " UsAsaM Na NiraMbhai" 1520 ityAdi uktile haThayogakA hI nirAkaraNa kiyA hai / zrIhemacandrAcAryane bhI apane yogazAstrameM " tannApnoti manaHsvAsthyaM prANAyAmaiH kadArthataM / prANasyAyamane pIDA tasyAM syAt cittaviplavaH // " ityAdi uktise usI bAtako doharAyA hai / zrIyazovijayajIne bhI pAtaJjalayogasUtrakI apanI vRttimeM (1-34) prANAyAmako yogakA Anizcita sAdhana kaha kara haThayogakA hI nirasanaM kiyA hai / Aho! Shrutgyanam Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 yogazAstra-Uparake varNanase mAlUma ho jAtA hai ki-yogaprakriyAkA varNana karanevAle choTe baDe aneka grantha haiM / ina saba upalabdha granthoM meM maharSi pataJjalikRta yogazAstrakA Asana UMcA hai / isake tIna kAraNa hai -1 granthakI saMkSiptatA tathA saralatA, 2 viSayakI spaSTatA tathA pUrNatA, 3 aura madhyasthabhAva tathA anubhavasiddhatA yahI kAraNa hai ki yogadarzana yaha nAma sunate hI sahasA pAtaJjala yogasUtrakA smaraNa ho AtA hai / zrIzaMkarA bahmasUtrabhASyameM yogadarzanakA prativAda karate hae jo " atha samyagdarzanAbhyupAyo yogaH" aisA ullekha kiyA hai, usase isa bAtameM koI saMdeha nahIM rahatA ki unake sAmane pAtaJjala yogazAstrase bhinna dUsarA koI yogazAstra rahA hai| kyoM ki pAtaJjala yogazAstrakA Arambha " atha yogAnuzAsanam" isa sUtrase hotA hai, aura ukta bhASyollikhita vAkyameM bhI granthArambhasUcaka atha zabda hai, yadyapi ukta bhASyameM anyatra aura bhI yogasambandhI do ullekha haiM2 jinameM eka to pAtaJjala yogazAstrakA saMpUrNa sUtra hI hai 3 aura dUsarA usakA avikala sUtra nahIM, kintu usake sUtrase milatA julatA hai4 / tathApi " atha samyagdarza nAbhyupAyo yogaH " isa ullekhakI zadaracanA aura svatantratAkI aura dhyAna denase yahI kahanA paDatA hai ki pichale do ullekha bhI usI bhinna yogazAstrake hone cAhiye, jisakA aMza " atha samyagdarzanAbhyupAyo yogaH " yaha vAkya mAnA jAya / astu, jo kucha ho, Aja hamAre sAmane to pataJjAlakA hI yogazAstra upasthita hai, aura vaha sarvapriya hai; isaliye bahuta saMkSepameM bhI usakA bAhya tathA Antarika paricaya karAnA anupayukta na hogaa| isa yogazAstrake cAra pada aura kula 195 sUtra haiM / pahale pAdakA nAma samAdhi, dUsarekA sAdhana, tIsarekA vibhUti, aura cothekA kaivalyapAda hai / prathamapAdameM mukhyatayA yogakA svarUpa, usake upAya aura citta. sthiratAke upAyoMkA varNana hai / dUsare pAdameM kriyAyoga, ATha yogAGga, unake phala tathA caturdUhakA mukhya varNana hai // ___ tIsare pAdameM yogajanya vibhUtiyoMke varNanakI pradhAnatA hai| aura cauthe pAdameM pariNAmavAdake sthApana, vijJAnavAdake nirAkaraNa tathA kaivalya avasthAke svarUpakA varNana mukhya hai / maharSi pataJjAlane apane yogazAstrakI nIva sAMkhyasiddhAntapara DAlI hai| isaliye usake pratyeka pAdake antameM " yogazAstre sAMkhyapravacane" ityAdi ullekha milatA hai / " sAMkhyapravacane " isa vizeSaNase yaha spaSTa dhvanita hotA hai ki sAMkhyake sivAya anyadarzanake siddhAMtoMke AdhArapara bhI race hue yogazAstra usa samaya 1 brahmasUtra 2-1-3 bhASyagata / 2 " svAdhyAyAdiSTadevatAsaMprayogaH " brahmasUtra 1-3-33 bhASyagata / yogazAstraprasiddhAH manasaH pazca vRttayaH parigRhyante, " pramANaviparyayavikalpanidrAsamRtayaH nAma" 2-4-12 bhASyagata / paM. vAsudeva zAstrI abhyaMkarane apane brahmasUtrake marAThI anuvAdake pariziSTameM ukta do ullekhoMkA yogasUtrarUpase nirdeza kiyA hai, para " atha samyagdarzanAbhyupAyo yogaH " isa ullekhake saMbaMdhameM kahIM bhI UhApoha nahIM kiyA hai| 3 milAo pA. 2 sU. 44 / 4 milAo pA. 1 sU. 6 / 5 heya, heyahetu, hAna, hAnopAya ye catu!ha kahalAte haiN| inakA vaNarna sUtra 16-26 takameM hai| Aho Shrutgyanam Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] yogadarzana [ 15 maujuda the yA race jAte the| isa yogazAstrake Upara aneka choTe baDe TIkA grantha1 haiM, para vyAsakRta bhASya aura vAcaspatikRta TIkAse usakI upAdeyatA bahuta baDha gaI hai| saba darzanoMke antima sAdhyake sambandhameM vicAra kiyA jAya to usake do pakSa dRSTigocara hote haiM prathama pakSakA antima sAdhya zAzvata sukha nahIM hai / usakA mAnanA hai ki mukti meM zAzvata sukha nAmaka koI svatantra vastu nahIM hai, usameM jo kucha hai vaha duHkhakI AtyAntaka nivRtti hii| dUsarA pakSa zAzvatika sukhalAbhako hI mokSa kahatA hai| aisA mokSa ho jAnepara duHkhakI AtyAntika nivRtti Apa hI Apa ho jAtI hai| vaizeSika naiyAyika 2, sAMkhya3, yoga4, aura bauddhadarzana: prathama pakSake anugAmI haiM / vedAnta aura jainadarzanA, dUsare pakSake anugAmI haiN| yogazAstrakA viSaya-vibhAga usake antimasAdhyAnusAra hI hai| usameM gauNa mukhya rUpase aneka siddhAnta pratipAdita haiM, para una sabakA saMkSepameM vargIkaraNa kiyA jAya to usake cAra vibhAga ho jAte haiM / 1 heya, 2 heya-hetu, 3 hAna, 4 hAnopAya / yaha vargIkaraNa svayaM sUtrakArane kiyA hai; aura isase bhASyakArane yogazAstrako caturdUhAtmaka kahA hai8| sAMkhyasUtrameM bhI yahI vargIkaraNa hai / buddha bhagavAnne isI caturdUhako Arya-satya nAmase prasiddha kiyA hai; aura yogazAstrake ATha yogAGgoMkI taraha unhoMne cauthe Arya-satyake sAdhanarUpase Arya aSTAGgamArgakA upadeza kiyA hai| duHkha heya hai10, AvidyA heyakA kAraNa hai11, duHkhakA Atyantika nAza hAna hai12, aura viveka khyAti hAnakA upAya hai131 ukta vargIkaraNakI apekSA dUsarI rAtise bhI yogazAstrakA viSaya-vibhAga kiyA jA sakatA hai / jisase ki usake mantavyoMkA jJAna vizeSa spaSTa ho| yaha vibhAga isa prakAra hai-1 hAtA, 2 Izvara, 3 jagat , 4 saMsAramokSakA svarUpa, aura usake kAraNa / / 1. hAtA duHkhase chuTakArA pAnevAle draSTA arthAt cetanakA nAma hai / yoga-zAstrameM sAMkhya14 1 vyAsa kRta bhASya, vAcaspatikRta tattvavaizAradI TIkA, bhojadevakRta rAjamArtaDa, nAgojIbhaTTa kRta vRtti, vijJAnAbhikSu kRta vArtika, yogacandrikA, maNiprabhA, bhAvAgaNezIya vRtti, bAlarAmodAsIna kRta TippaNa aadi| 2" tadatyantavimokSo'pavargaH " nyAyadarzana 1-1-22 / 3 IzvarakRSNakArikA 1 / 4 usameM hAnatattva mAna kara duHkhake Atyantika nAzako hI hAna kahA hai| 5 buddha bhagavAnake tIsare nirodha nAmaka AryasatyakA matalaba duHkha nAzase hai| 6 vedAnta darzanameM brahmako saccidAnaMdasvarUpa mAnA hai, isIliye usameM nityasukhakI abhivyAktikA nAma hi mokSa hai| 7 jaina darzanameM bhI AtmAko sukhasvarUpa mAnA hai, isaliye mokSameM svAbhavika sukhakI abhivyakti hI usa darzanako mAnya hai| 8 yathA cikitsAzAsraM catuvyUham-rogo rogaheturArogyaM bhaiSajyamiti, evamidamapi zAsraM caturmyahameva / tadyathA-saMsAraH saMsAraheturmokSo mokSopAya iti / tatra duHkhabahula: saMsAro heyaH / pradhAnapuruSayoH saMyogo heyahetuH / saMyogasyAtyantikI nivRttirhAnam / hAnopAyaH samyagdarzanam / pA0 2 sU0 15 bhASya / 9 samyak dRSTi, samyak saMkalpa, samyak vAcA, samyak karmAnta, samyak AjIva, samyak vyAyAma, samyak smRti aura samyak samAdhi / buddhalIlAsAra saMgraha, pR. 160 / 10 " duHkhaM heyamAnAgatam " 2-16 yo. suu| 11 " draSTudRzyayoH saMyogo heyahetuH 2-17 / " tasya heturavidyA" 2-24 yo. sU. / ___12 " tadabhAvAt saMyogAbhAvo hAnaM tad dRzaH kaivalyam " 20-26 yo. sU / 13 " vivekakhyAtiraviplavA hAnopAyaH" 2-26. yo. suu| 14 "puruSabahutvaM siddhaM" IzvarakRSNakArikA- 18 / Aho! Shrutgyanam Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] jaina sAhitya saMzodhaka vaizeSika 1-naiyAyika, bauddha, jaina2 aura pUrNapraza ( madhva ) darzanake samAna dvaitavAda arthAt aneka cetana mAne gaye haiN| yogazAstra cetanako jaina darzanakI trh| dehapramANa arthAt madhyamaparimANavAlA nahIM mAnatA, aura madhvasampradAyakI taraha aNupramANa bhI nahIM mAnatA kintu sAMkhyA vaizeSika8, naiyAyika aura zAMkarakhedAntakI9 taraha vaha usako vyApaka mAnatA hai10| isI prakAra vaha cetanako jainadarzanakI taraha11 pariNAmi-nitya nahIM mAnatA, aura na bauddha darzanakI taraha usako kSaNika-anitya hI mAnatA hai, kintu sAMkhya Adi ukta zeSa darzanoMkI taraha 12 vaha use kUTastha-nitya mAnatA13 hai| 2. Izvarake sambandhameM yogazAstrakA mata sAMkhya darzamase bhinna hai / sAMkhya darzana nAnA cetanAke atirikta Izvarako nahIM mAnatA14, para yogazAstra-sammatta IzvarakA svarUpa naiyAyika-vaizeSika Adi darzanoMmeM mAne gaye IzvarasvarUpase kucha bhinna hai| yogazAstrane Izvarako eka alaga vyakti tathA zAstropadezaka mAnA hai sahI, para usane naiyAyika AdikI taraha IzvarameM nityazAna, nityaIcchA aura nityakRtikA sambandhana mAna kara isake sthAnameM 1 "vyavasthAto nAnA" 3-2-20. vaizeSikadarzana / 2 "pudgalajIvAstvanekadravyANi" 5-5. tttvaarthsuutr-bhaassy| .. 3 jIvezvarabhidA caiva jaDezvarabhidA tathA / jIvabhedo mithazcaiva jaDajavibhidA tathA // mithazca jaDabhedI yaH prapaJco bhedapaJcakaH / so'yaM satyo'pyanAdizva sAdizcennAzamApnuyAt / / -sarvadarzanasaMgraha pUrNaprazadarzana / ___4 " kRtArtha prati naSTamapyanaSTaM tadanyasAdhAraNatvAt " 2-22 yo. sU. / 5 asaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm " / 15 / " pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat " 16-tattvArthasUtra a0 5 / 6 dekho " utkrAntigatyAgatInAm " / brahmasUtra 2-3-18 pUrNapraza bhASya / tathA milAna karo abhyaMkarazAstrI kRta marAThI zAMkaramASya anuvAda bhA. 4 pR. 153 TippaNa 46 / 7" niSkriyasya tadasambhavAt " sAM. sU. 1-49, niSkriyasya-vibhoH puruSasya gatyasambhavAt--bhASya vijJAnabhikSu / 8 vibhavAnmahAnAkAzastathA cAtmA / " 7-1-22-vai. d.| 9 dekho bra. sU , 2-3-29. bhASya / 10 isaliye ki yogazAstra AtmasvarUpake viSayameM sAMkhyasiddhAntAnusArI hai / 11 "nityAvasthitAnyarUpANi" 3 / " utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat" / 29 / " tadbhAvAvyayaM nityam 30 / tattvArthasUtra a0 5 bhASya sahita. - 12 dekho I0 kR0 kArikA 63 sAMkhyatattvakaumudI / dekho nyAyadarzana 4-1-10 / dekho bahmasUtra 2-1-14 / 2-1-27; zAMkarabhASya sahita / ___ 13 dekho yogasUtra. " sadAzAtAzcittavRttayastatprabhoH puruSasya apariNAmitvAt " 4-18 / " citerapratisaMkramAyAstadA'kArApattau svabuddhisaMvedanam " 4-22 / tathA " dvayI ceyaM nityatA, kUTasthanityatA, pariNA* minityatA ca / tatra kUTasthanityatA puruSasya, pariNAminityatA guNAnAm " ityAdi 4-33 bhASya / 14 dekho sAMkhyasUtra 1-92 Adi / Aho! Shrutgyanam Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akaM 1] yogadarzana sattvaguNakA paramaprakarSa mAna kara tadvArA jagatuddhArAdikI saba vyavasthA ghaTAl dI hai| 3 yogazAstra dRzya jagatko na to jaina, vaizeSika, naiyAyika darzanoMkI taraha paramANukA pariNAma mAnatA hai, na zAMkaravedAnta darzanakI taraha brahmakA vivarta yA brahmakA pariNAma hI mAnatA hai, aura na bauddhadarzanakI taraha zUnya yA vijJAnyatmaka hI mAnatA hai| kintu sAMkhya darzanakI taraha baha usako prakRtikA pariNAma tathA anAdi -ananta-pravAhasvarUpa mAnatA hai| 4 yogazAstrameM vAsanA kleza aura karmakA nAma hI saMsAra hai, tathA vAsanAdikA abhAva arthAt cetanake svarUpAvasthAnakA nAma mokSa2 hai| usameM saMsArakA mUla kAraNa avidyA aura mokSakA mukhya hetu samyagdarzana arthAt yogajanya vivekakhyAti mAnA gayA hai| __ maharSi pataJjalikI dRSTivizAlatA-yaha pahale kahA jA cukA hai ki sAMkhya siddhAnta aura usakI prakriyAko le kara pataJjaline apanA yogazAstra racA hai, tathApi unameM eka aisI vizeSatA arthAt dRSTivizAlatA najara AtI hai jo anya dArzanika vidvAnoMmeM bahuta kama pAI jAtI hai / isI vizeSatAke kAraNa unakA yogazAstra mAnoM sarvadarzanasamanvaya bana gayA hai / udAharaNArtha sAMkhyakA nirIzvaravAda jaba vaizeSika, naiyAyika Adi darzanoMke dvArA acchI taraha nirasta ho gayA aura sAdhAraNa loka-svabhAvakA jhukAva bhI IzvaropAsanAkI ora vizeSa mAlUma par3A, taba adhikAribheda tathA rUcivicitratAkA vicAra karake pataJjaline apane yogamArgameM IzvaropAsanAko bhI sthAna diyA, a ra Izvarake svarUpakA unhoMne niSpakSa bhAvase aisA nirUpaNa4 kiyA hai jo sabako mAnya ho ske| pataaline socA ki upAsanA karanevAle sabhI logoMkA sAdhya eka hI hai, phira bhI ve upAsanAkI bhinnatA aura upAsanAmeM upayogI honevAlI pratIkoMkI bhinnatAke vyAmohameM ajJAnavaza Apasa ApasameM laDa marate haiM, aura isa dhArmika kalahameM apane sAdhyako loka bhUla jAte haiN| logoMko isa ajJAna pathapara lAneke liye unhoMne kaha diyA ki tumhArA mana jisameM lage usIkA dhyAna kro| jaisI pratIka tumheM pasaMda Ave vaisI pratIkakI5 hI upAsanA karo, para kisI bhI taraha apanA mana ekAgra va sthira karo, aura tadvArA paramAtma-cintanake sacce pAtra bnoN| isa udAratAkI mUrtisvarUpa matabhedasahiSNu Adezake dvArA pataJjaline sabhI upAsakoMko yoga-mArgameM sthAna diyA, aura aisA karake dharmake nAmase honevAle kalahako kama kara 1 yadyapi yaha vyavasthA mUla yogasUtrameM nahIM hai, parantu bhASyakAra tathA TIkAkArane isakA upapAdana kiyA hai| dekho pAtaJjala yo. pA. 1 sU, 24 bhASya tathA TIkA / 2 tadA draSTuH svarUpAvasthAnam / 1-3 yogasUtra / 3 " IzvarapraNidhAnAdvA" 1-33 / 4 " klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTaH puruSavizeSa IzvaraH " " tatra nirazitayaM srvshbiijm"| " pUrveSAmapi guruH kAlenA'navacchedAt " / (1-24, 25, 26) 5 " yathA'bhimatadhyAnAdvA" 1-39 isI bhAvakI sUcaka mahAbhAratameMdhyAnamutpAdayatyatra, saMhitAbalasaMzrayAt / yathAbhimatamantraNa, praNavAdyaM japetkRtI / / ( zAntiparva pra. 194 zlo. 20) yaha ukti hai / aura yogavAziSThameMyayAbhivAJchitadhyAnAcciramekatayoditAt / ekatattvaghunAbhyAsAtprANaspando nirudhyate / / (upazama prakaraNa sarga 78 zlo. 16 / ) yaha ukti hai / Aho! Shrutgyanam Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 nekA unhoMne saccA mArga logoMko batalAyA / unakI isa dRSTivizAlatAkA asara anya guNa-grAhI AcAryopara bhI paDAl, aura ve usa matabhedasahiSNutAke tattvakA marma samajha gye| vaizeSika, naiyAyika AdikI IzvaraviSayaka mAnyatAkA tathA sAdhAraNa logoMkI IzvaraviSayaka zraddhAkA yogamArgameM upayoga karake hI pataJjali cupa na rahe, para unhoMne vaidiketara darzanoMke siddhAnta tathA prakriyA jo yogamArgake liye sarvathA upayogI jAna paDI usakA bhI apane yogazAstrameM baDI udAratAse saMgraha kiyA / yadyapi bauddha vidvAn nAgArjunake vijJAnavAda tathA AtmapariNAmitvavAdako yuktihIna samajha kara yA yogamArgameM anupayogI samajha kara usakA nirasana cotheM pAdameM kiyA 2 hai, tathApi unhoMne buddhabhagavAnakeM paramapriya cAra AryasatyoMkA heya, heyahetu, hAna aura hAnopAya rUpase svIkAra niHsaMkoca bhAvase apane yogazAstrameM kiyA hai| 1 puSpaizca balinA caiva vauH stotraizca zobhanaiH / devAnAM pUjanaM jJeyaM zaucazraddhAsamanvitam / / avizeSeNa sarveSAmadhimuktivazena vA / gRhiNAM mAnanIyA yatsarve devA mahAtmanAm / / sarvAndevAnnamasyanti naikaM devaM samAzritAH / jitendriyA jitakrodhA durgANyatitaranti te // cArisaMjIvanIcAranyAya eSa satAM mataH / nAnyathADheSTasiddhiH syAdvizeSeNAdikarmaNAm // gaNAdhikyaparijJAnAvizeSe'pyetadiSyate / adveSeNa tadanyeSAM vRttAdhikye tathAtmanaH / / yogabindu zlo. 16-20 jo vizeSadarzI hote haiM, ve to kIsI pratIka vizeSa yA upAsanA vizeSako svIkAra karate hue bhI anya prakArakI pratIka mAnanevAloM yA anya prakArakI upAsanA karanevAloMse dveSa nahIM rakhate, para jo dharmAbhimAnI prathamAdhikArI hote haiM ve pratIkabheda yA upAsanAbhedake vyAmohase hI ApasameM laDa marate haiN| isa aniSTa tattvako dUra karaneke liye hI zrImAn hAribhadrasarine ukta padyoMmeM prathamAdhikArIke liye saba devoMkI upAsanAko lAbhadAyaka batalAnekA udAra prayatna kiyA hai| isa prayatnakA anukaraNa zrIyazovijayajIne bhI apanI "pUrva sevAdvAtriMzikA" "AThadRSTiyoMkI sajjhAya" Adi granthoMmeM kiyA hai / ekadezIya sampradAyAbhinivezI logoMko samajAneke liye 'cArisaMjIvanIcAra ' nyAyakA upayoga ukta donoM AcAryoMne kiyA hai| yaha nyAya baDA manoraJjaka aura zikSAprada hai| isa samabhAvasUcaka dRSTAntakA upanaya zrIjJAnavimalane AThadRSTikI sajjhAya para kiye hae apane pUjarAtI TabameM bahata acchI taraha ghaTAyA hai, jo dekhane yogya hai / isakA bhAva saMkSepameM isa prakAra hai| kIsI strIne apanI sakhIse kahA ki merA pati mere adhIna na honese mujhe baDA kaSTa hai| yaha suna kara usa Agantuka makhIne koI jaDI khilA kara usa puruSako baila banA diyA, aura vaha apane sthAnako calI gii| patike baila bana jAnese usakI patnI duHkhita huI, para phira vaha puruSarUpa banAnekA upAya na jAnaneke kAraNa usa bailarUpa patiko carAyA karatI thI. aura usakI sevA kiyA karatI thii| kIsI samaya acAnaka eka vidyAdharake mukhase aisA manA ki agara bailarUpa puruSako saMjIvanI nAmaka jaDI carAI jAya to vaha phira asalI rUpa dhAraNa kara sakatA hai| vidyAdharase yaha bhI sunA ki vaha jaDI amuka vRkSake nIce hai| para usa vRkSake nIce aneka prakArakI vanaspati hone ke kAraNa vaha strI saMjIvanIko pahacAnane meM asamartha thii| isase usa duHkhita strIne apane bailarUpa. dhAri patiko saba vanaspatiyA~ carA dI / jinameM saMjIvanIko bhI vaha baila cara gayA / jaise vizeSa parIkSA na sakAraNa usa strIne saba vanaspatiyoM ke sAtha saMjIvanI khilA kara apane patikA kRtrima bailarUpa chuDAyA, aura asalI manaSyatvako prApta karAyA, vaise hI vizeSa parIkSAvikala prathamAdhikArI bhI saba devoMkI samabhAvase upAsanA karate karate yogamArgameM vikAsa karake dRSTa lAbha kara mnaa| 2 dekho sU0 15, 18 / duHkha, samudaya, nirodha aura mArga / Aho! Shrutgyanam Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1 ] jaina darzanake sAtha yogazAstrakA sAdRzya to anya saba darzanoMkI apekSA adhika hI dekhanemeM AtA hai yaha bAta spaSTa honepara bhI bahutoM ko vidita hI nahIM hai| isakA sababa yaha haiM ki jainadarzanake khAsa abhyAsI aise bahuta kama haiM jo udAratA pUrvaka yogazAstrakA avalokana karanevAle hoM, aura yogazAstrake khAsa abhyAnI bhI aise bahuta kama haiM jinhoMne jainadarzanakA bArIkIse ThIka ThIka avalokana kiyA ho| isaliye isa viSayakA vizeSa khulAsA karanA yahA~ aprAsaGgika na hogA / yogazAstra aura jainadarzanakA sAdRzya mukhyatayA tIna prakArakA 1 1 zabdakA, 2 viSayakA aura 3 prakriyAkA / 1 mUla yogasUtrameM hI nahIM kintu usake bhASyatakameM aise aneka zabda haiM jo jainetara darzanAmeM prasiddha nahIM haiM, yA bahuta kama prasiddha haiM, kintu jaina zAstrameM khAsa prasiddha hai / jaise- bhavapratyaya, 1 savitarka- savicAranirvicAra 2, mahAvrata, kRta- kArita anumodita 4, prakAzAvaraNa, sopakrama - nirUpakrama 6, vajrasaMhanana 7, kevala 8, kuzala 9, jJAnAvaraNIyakarma 10, samyagjJAna, 11 samyagdarzana, 12 sarvaza, 13 kSINakleza, 15 caramadeha 16 Adi / 1" bhavapratyayo videddaprakRtilayAnAm a. 1-22 / 88 yogasU. 1--19 / bhavapratyayo nArakadevAnAm tattvArtha 64 "" "" 2 dhyAnavizeSarUpa arthameM hI jainazAstrameM ye zabda isa prakAra haiN| " ekAzraye saktirke pUrve " ( tattvArtha a. 9-43 ) tatra savicAraM prathamam bhASya avicAraM dvitIyam " tattvA0 a0 9-44 | yogasUtrameM ye zabda isa prakAra Aye haiM- " tatra zabdArthajJAnavikalpaiH saMkIrNA savitarkA samApattiH " smRtiparizuddhau svarUpazUnyevArthamAtranirmAtA nirvitarkA " etayaiva savicArA nirvicArA ca sUkSmaviSayA vyAkhyAtA 66 99 1-42, 43, 44 / 3 jainazAstra meM munisambandhI pA~ca yamoMke liye yaha zabda bahuta hI prasiddha hai / chAvratamiti tattvArtha " a0 7 -2 bhASya / yahI zabda usI artha meM yogasUtra 2 - 31 meM hai / 4 ye zabda jisa bhAva ke liye yogasUtra 2-31 meM prayukta haiM, usI bhAvameM jainazAstra meM bhI Ate haiM, antara sirpha itanA hai ki jainagranthoMmeM anumoditake sthAna meM bahudhA anumatazabda prayukta hotA hai / dekhotattvArtha, a. 6-9 / 35 yogadarzana "" 9 dekho yogasUtra 2 -- 27 bhASya, tathA dazavaikAlikAniryukti gAthA 186 | 10 dekho yogasUtra 2 - 16 bhASya, tathA Avazyakaniyukti gAthA 893 / 11 yogasUtra 2 - 28 bhASya, tattvArtha a0 1-1 / 12 yogasUtra 4 - 15 bhASya, tattvArtha a0 1-2 / 13 yogasUtra 3 - 49 bhASya, tattvArtha 3-49 / 14 yogasUtra 1 - 4 bhASya / jaina zAstrameM bahudhA ' kSINamoha '' kSINakaSAya ' tattvArtha a0 9-38 / 15 yogasUtra 2-4 bhASya, tattvArtha a0 2-52 "" 5 yaha zabda yogasUtra 2-52 tathA 3-43 meM hai| isake sthAna meM jainazAstra meM : prasiddha hai / dekho tattvArtha. 6-11 Adi / 6 ye zabda yogasUtra 3 - 22 meM haiM / jaina karmaviSayaka sAhityameM ye zabda bahuta prasiddha haiM / tattvArthameM bhI inakA prayoga huA hai, dekho - a. 2-52 bhASya / 7 yaha zabda yogasUtra 3 - 46 meM prayukta hai / isake sthAna meM jaina granthoMmeM 'vajraRSabhanArAca saMhanana' aisA zabda milatA hai / dekho tattvArtha a0 8-12 bhASya / 8 yogasUtra 2 -- 27 bhASya, tattvArtha a0 6-14 / Aho! Shrutgyanam [ 19 " sarvato viratirma - " jAnAvaraNa zabda zabda milate haiN| dekho Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] jaina sAhitya saMzodhaka 2 prasupta, tanu AdiklezAvasthA 1, pA~ca yama, 2 yogajanya vibhUti, 3 sopakrama nirupamakrama 4 karmakA svarUpa, tathA usake dRSTAnta, aneka kAryoMkA 5 nirmANa Adi / [ khaMDa 2 1 prasuna, tanu, vichinna aura udAra ina cAra avasthAoMkA yogasUtra 2-4 meM varNana hai / jaina - zAstrameM vahIM bhAva mohanIyakarmakI sattA, upazamakSayopazama, virodhiprakRtike udayAdikRta vyavadhAna aura udayAvasthA varNanarUpase vartamAna hai / dekho yogasUtra 2-4 kI yazovijayakRta vRtti / 2 pA~ca yamoMkA varNana mahAbhArata Adi granthoM meM hai sahI, para usakI paripUrNatA jAtidezakAlasamayA'navacchinnAH sArvabhaumA mahAvratam " yogasUtra 2 - 31 meM tathA dazavaikAlika adhyayana 4 Adi jainazAstra patipAdita mahAvratoM meM dekhane meM AtI hai / (4 3 yogasUtrake tIsare pAda meM vibhUtiyoMkA varNana hai, ve vibhUtiyA~ do prakArakI haiM / 1 vaijJAnika 2 zArIrika / atItA'nAgatajJAna, sarvabhUtarutajJAna, pUrvajAtijJAna, paracittajJAna, bhuvanajJAna, tArAvyUhajJAna, Adi jJAnavibhUtiyA~ haiM / antardhAna, hastibala, parakAyapraveza, aNimAdi aizvarya tathA rUpalAvaNyAdi kAyasaMpat, ityAdi zArIrika vibhUtiyA~ haiM / jainazAstra meM bhI avadhijJAna, manaH paryAyajJAna, jAtismaraNajJAna, pUrvajJAna Adi jJAnaladhiyA~ haiM, aura AmauSAdha, vipruDauSadhi, zleSmASadhi, sarvauSadhi, jaMghAcAraNa-vidyAcAraNa, vaikriya, AhAraka Adi zArIrika labdhiyA~ haiM | dekho gA0 69, 70 Avazyakaniryukti labdhi yaha vibhUtikA nAmAntara 1 4 yogabhASya aura jainagranthoM meM sopakrama nirupakrama AyuSkarmakA svarUpa bilkula ekasA hai, itanA hI nahIM bAlka usa svarUpako dikhAte hue bhASyakArane yo. sU. 3- 22 ke bhASya meM Ardra vastra aura tRNarAzike jo do dRSTAnta likhe haiM, ve Avazyakaniryukti ( gAthA - 956 ) tathA vizeSAvazyaka bhASya ( gAthA - 30 61 ) Adi jainazAstra meM sarvatra prasiddha haiM, para tattvArtha ( a0 - 252 ) ke bhASyameM ukta do dRSTAntoMke uparAnta eka tIsarA gaNitaviSayaka dRSTAnta bhI likhA hai / isa viSaya meM ukta vyAsabhASya aura tattvArthabhASyakA zAbdika sAdRzya bhI bahuta adhika aura arthasUcaka hai / * yathA''rdravastraM vitAnitaM laghIyasA kAlena zuSyet tathA sopakramam / yathA ca tadeva sapiNDitaM cireNa manuSyed evaM nirupakramam / yathA cAbhiH zuSke kakSe mukto vAtena vA samantato yuktaH kSepIyasA kAlena dahetu tathA stropakramam / yathA vA sa evA'bhistRNarAzau kramazo'vayaveSu nyastazvireNa dahet tathA niruSakramam " yoga 3-22 bhASya / yathAhi saMhatasya zuSkasyApi tRNarAzeravayavazaH krameNa dahyamAnasya cireNa dAho bhavati, tasyaiva zithilaprakIrNopacitasya sarvato yugapadAdIpitasya pavanopakramAbhihatasyAzu dAho bhavati, tadvat / yathA vA saMkhyAnAcAryaH karaNalAghavArthe guNakArabhAgahArAbhyAM rAzi chedAdevApavartayati na ca saMkhyeyasyArthasyAbhAvo bhavati, tadvadupakramAbhihato maraNasamudghAtaduHkhArttaH karmapratyayamanAbhogayogapUrvakaM karaNavizeSamutpAdya phalopabhogalAghavArthaM karmApatrartayati na cAsya phalAbhAva iti / kiM cAnyat / yathA vA dhautapaTo jalArdra eva saMhatazvireNa zoSamupayAti / sa eva ca vitAnitaH sUryarazmivAyvabhihataH kSipraM zoSamupayAti / tattvA0 a0 2-52 bhASya / "3 Aho ! Shrutgyanam 5 yogabala se yogI jo aneka zarIroMkA nirmANa karatA hai, usakA varNana yogasUtra 4-4 meM hai, yahI viSaya vaikriya - AhAraka - labdhirUpase jainagranthoMmeM varNita hai / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akaM11 yogadarzana [21 ... 3 pariNAmi-nityatA arthAt utpAda, vyaya, prauvyarUpase nirUpa vastu mAna kara tadanusAra dharmadharmIkA vivecanA ityaadi| isI vicArasamatAke kAraNa zrImAn haribhadra jaise jainAcAryoMne maharSi pataJjalike prati apanA hArdika Adara prakaTa karake apane yogaviSayaka granthoMmeM guNagrAhakatAkA nibhIka paricaya pUre torase diyA hai2, aura jagaha jagaha pataJjalike yogazAstragata khAsa sAGketika zabdoMkA jaina saGketoMke sAtha milAna karake saGkIrNadRSTivAloMke liye ekatAkA mArga khola diyA hai 3 / jaina vidvAra yazovijayavAcakane haribhadrasUrisacita ekatAke mArgako vizeSa vizAla banAkara pataJjalike yogasUtrako jaina prakriyAke anusAra samAjhanekA thoDA kintu mArmika prayAsa kiyA hai| itanA hI nahIM balki apanI battIsiyoMmeM unhoMne pataJjalike-yogasUtragata kucha viSayopara khAsa battIsiyA~ bhI racI haiN| ina saba bAtoMko saMkSepameM batalAnekA uddezya yahI hai ki maharSi pataJjalikI dRSTivizAlatA itanI adhika thI ki sabhI dArzanika va sAmpradAyika vidvAn yogazAstrake pAsa Ate hI apanA sAmpradAyika abhiniveza bhUla gaye aura ekarUpatAkA anubhava karane lge| isameM koI saMdeha nahIM ki maharSi pataJjalikI dRSTi-vizAlatA unake viziSTa yogAnubhavakA hI phala hai, kyoMki jaba koI bhI manuSya zabda zAnakI prAthamika bhUmikAse Age bar3hatA hai taba vaha zabdakI pUMcha na khIMcakara cintAjJAna tathA bhAvanAjJAnake6 uttarottara adhikAdhika ekatAvAle pradezameM abheda AnaMdakA anubhava karatA hai| ___ AcArya haribhadrakI yogamArgameM navIna dizA-zrIharibhadra prasiddha jainAcAryoM meM eka hue / unakI bahuzrutatA, sarvatomukhI pratibhA, madhyasthatA aura samanvayazaktikA pUrA pAricaya karAnekA yahA~ prasaMga nahIM hai| isake lie __1 jainazAstrameM vastuko dravyaparyAyasvarUpa mAnA hai / isIliye usakA lakSaNa tattvArtha ( a0 5-29) meM " utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat" aisA kiyA hai / yogasUtra ( 3-13, 14 ) meM jo dharmadharmIkA vicAra hai vaha ukta dravyaparyAyaubhayarUpatA kiMvA utpAda, vyaya, dhrauvya isa trirUpatAkA hI citraNa hai| bhinnatA sirpha donoMmeM itanI hI hai ki-yogasUtra sAMkhyasiddhAntAnusArI honese " Rte citizaktaH pariNAmino bhAvAH " yaha siddhAnta mAnakara pariNAmavAdakA arthAt dharmalakSaNAvasthA pariNAmakA upayoga sirpha jaDabhAgameM arthAt prakRtimeM karatA hai, cetanameM nhiiN| aura jainadarzana to " sarve bhAvAH pariNAminaH "aisA siddhAnta mAnakara pariNAmavAda arthAt utpAdavyayarUpa paryAyakA upayoga jaDa cetana donoMmeM karatA hai| itanI bhinnatA honepara bhI pariNAmavAdakI prakriyA donoMmeM eka sI hai| 2 uktaM ca yogamArgajaistaponidhUtakalmaSaiH / bhAviyogahitAyocairmohadIpasamaM vacaH // (yogabiM. zlo. 66) TIkA 'uktaM ca nirUpitaM punaH yogamArgaoradhyAtmavidbhiH pataJjaliprabhRtibhiH / / "etatpradhAnaH sazchrAddhaH zIlavAra yogatatparaH / jAnAtyatIndriyAnastithA cAha mahAmatiH" // (yogadRSTisamuccaya zlo. 100) TIkA ' tathA cAha mahAmatiH pataJjaliH' / aisA hI bhAva guNagrAhI zrIyazovijayajIne apanI yogAvatAradvAtriMzikAmeM prakAzita kiyA hai / dekho-zlo0 20 TIkA / 3 dekho yogabindu zloka 418, 420 / 4 dekho unakI banAI huI pAtaJjalasUtravRtti / 5 dekho pAtaJjalayogalakSaNavicAra, IzAnugrahavicAra, yogAvatAra, klezahAnopAya aura yogamAhAtmya dvaatriNshikaa| 6 zabda, cintA tathA bhAvanAzAnakA svarUpa zrIyazovijayajIne adhyAtmopaniSadameM likhA hai, jo AdhyAtmika logoMko dekhane yogya hai| adhyAtmopaniSadU lo. 65, 74 / Aho! Shrutgyanam Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa jijJAsu mahAzaya unakI kRtiyoMko dekha leveM / haribhadrasUrikI zatamukhI pratibhAke srota unake banAye hue cAra anuyogaviSayakA grAthoMmeM hI nahIM balki jaina nyAya tathA bhAtavarSIya tatkAlIna samagra dArzanika si. carcAvAle2 granthoMmeM bhI bahe hue haiN| itanA karake hI unakI pratibhA mauna na huI; usane yogamArgameM eka aisI dizA dikhAI jo kevala jaina yogasAhityameM hI nahIM balki AryajAtIya saMpUrNa yogaviSayaka sAhityameM eka naI vastu hai| jainazAstrameM AdhyAtmika vikAsake kramakA prAcIna varNana caudaha guNasthAnarUpase, cAra dhyAna rUpase aura bahirAtma Adi tIna avasthAoMke rUpase milatA hai| haribhadrasUrine usI AdhyAtmika vikAsake kramakA yogarUpase varNana kiyA hai| para usameM unhoMne jo zailI rakkhI hai vaha abhItaka upalabdha yogaviSayaka sAhityameMse kisI bhI graMthameM kamase kama hamAre dakhanemeM to nahIM AI hai| haribhadrasUri apane granthoMmeM aneka yogayokA nAmanirdeza karate haiM3, evaM yogaviSayaka4 granthoMkA ullekha karate haiM jo abhI prApta bhI nahIM haiN| saMbhava hai una aprApya granthoM meM unake varNanakIsI zailI rahI ho, para hamAre liye to yaha varNanazailI aura yoga viSayaka vastu bilkula apUrva hai| isa samaya haribhadrasUrike yogaviSayaka cAra grantha prasiddha haiM jo hamAre dekhanemeM Aye haiM / unameMse SoDazaka aura yogaviMzikAke yogavarNanakI zailI aura yogavastu eka hI hai / yogabiMdukI vicArasaraNI aura vastu yogavizikAse judA hai| yogadRSTisamuccayakI vicAradhArA aura vastu yogabiMduse bhI judA hai| isa prakAra dekhanese yaha kahanA paDatA hai ki haribhadrasUrine eka hI AdhyAtmika vikAsake kramakA citra bhinna bhinna granthoMmeM bhinna bhinna vastukA upayoga karake tIna prakArase khIMcA hai| kAlakI aparimita laMbI nadImeM vAsanArUpa saMsArakA gaharA pravAha bahatA hai, jisakA pahalA chora [ mUla] to anAdi hai, para dUsarA [ uttara ] chora sAnta hai / isaliye mumukSuoMke vAste sabase pahale yaha prazna baDe mahattvakA hai ki ukta anAdi pravAhameM AdhyAtmika vikAsakA AraMbha kabase hotA hai ? aura usa AraMbhake samaya AtmAke lakSaNa kaise ho jAte haiM ? jinase ki AraMbhika AdhyAtmika vikAsa jAnA jA ske| isa praznakA uttara AcAryane yogabiMdumeM diyA hai / ve kahate haiM ki-" jaba AtmAke Upara mohakA prabhAva ghaTanekA AraMbha hotA hai tabhIse AdhyAtmika vikAsakA sUtrapAta ho jAtA hai| isa sUtrapAtakA pUrvavartI samaya jo AdhyAtmikavikAsarahita hotA hai, vaha jainazAstrameM acaramapudgalaparAvartake nAmase prasiddha hai| aura uttaravartI samaya jo AdhyAtmika vikAsake kramavAlA hotA hai, vaha caramapudgalaparAvartake nAmase prasiddha hai| acaramapudgalaparAvartana aura caramapudgalaparAvartanakAlake parimANake bIca siMdhu aura biMdukA sA aMtara hotA hai / jisa AtmAkA saMsArapravAha caramapudgalaparAvarttaparimANa zeSa rahatA hai, usako jaina paribhASAmeM ' apunarbadhaka' aura sAMkhyaparibhASAmeM 'nivRttAdhikAra prakRti ' kahate haiM6 / apunarbandhaka yA nivRttAdhikAraprakRti AtmAkA AMtarika paricaya itanA hI hai ki usake Upara mohakA dabAva kama hokara ulaTe mohake Upara usa AtmAkA dabAva zurU hotA hai| yahI AdhyAtmika vikA 1 dravyAnuyogaviSayaka-dharmasaMgrahaNI Adi 1, gaNitAnuyogaviSayaka kSetrasamAsa TIkA Adi 2, caraNakaraNAnuyogaviSayaka-paJcavastu, dharmabiMdu Adi 3, dharmakathAnuyogaviSayaka-samarAiJcakahA Adi 4 grantha mukhya haiN| 2 anekAntajayapatAkA, SaDdarzanasamuccaya, zAstravArtAsamuccaya Adi / 3 gopendra (yogabindu zloka 200) kAlAtIta (yogavindu zloka 300 ) / pataJjali, bhadantabhAskarabandhu, bhagavadanta (tta ) vAdI ( yogadRSTi0 zloka 16 TIkA ) / 4 yoga-nirNaya Adi ( yogadRSTi0 zloka 1 TIkA ) 5 dekho muktyadveSadvAtriMzikA 28 / 6 dekho yogabiMdu 178, 201 / Aho! Shrutgyanam Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1 ] sakA bIjAropaNa hai / yahIMse yogamArgakA AraMbha ho jAneke kAraNa usa AtmAkI pratyeka pravRttimeM saralatA, namratA, udAratA, paropakAraparAyaNatA Adi sadAcAra vAstavika rUpameM dikhAI dete haiM; jo usa vikAsonmukha AtmAkA bAhya paricaya hai " / itanA uttara dekara AcAryane yogake AraMbhase lekara yogakI parAkASThA takake AdhyAtmika vikAsakI kramika vRddhiko spaSTa samajhAne ke liye usako pA~ca bhUmikAoM meM vibhakta karake hara eka bhUmikA lakSaNa bahuta spaSTa dikhAye haiM 1, aura jagaha jagaha jaina paribhASA ke sAtha bauddha tathA yogadarzanakI paribhASAkA milAna karake 2 paribhASAbhedakI divArako toDakara usakI oTa meM chipI huI yogavastukI bhinnabhinnadarzanasammata ekarUpatAkA sphuTa pradarzana karAyA hai / adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA aura vRttisaMzaya ye yogamArgakI pA~ca bhUmikAyeM haiM / inameM se pahalI cArako pataMjali saMprajJAta, aura antima bhUmikAko asaMprajJAta kahate haiM / yahI saMkSepameM yogabindukI vastu hai / yAgadarzana yogadRSTisayuccayameM AdhyAtmika vikAsake kramakA varNana yoganvidukI apekSA dUsare DhaMgase hai / usameM AdhyAtmika vikAsake prAraMbha ke pahalekI sthitiko arthAt acaramapudgalaparAvarttaparimANa saMsArakAlIna AtmAkI sthitiko dRSTi kahakara usake taratama bhAvako aneka dRSTAMta dvArA samajhAyA hai4, aura pIche AdhyAtmika vikAsake AraMbhase lekara usake aMtatakameM pAI jAnevAlI yogAvasthAko yogadRSTi kahA hai / isa yogAvasthAkI kramika vRddhiko samajhAneke liye saMkSepameM use ATha bhUmikAoM meM bA~Ta diyA hai / ve ATha bhUmikAyeM usa grantharme ATha yogadRSTike nAmase prasiddha haiM / ina ATha dRSTiyoM kA vibhAga pAtaMjalayogadarzana- prasiddha yama, niyama, Asana, prANAyAma Adi ATha yogAMgoM ke AdhAra para kiyA gayA hai, arthAt eka eka dRSTimeM eka eka yogAMgakA sambandha mukhyatayA batalAyA hai / pahalI cAra dRSTiyAM yogakI prArambhika avasthArUpa honese unameM avidyAkA alpa aMza rahatA hai / jisako prastuta graMtha meM avedyasaMvedyapada kahA hai 6 | agalI cAra dRSTiyoM meM avidyAkA aMza bilkula nahIM rahatA / isa bhAvako AcAryane vedyasaMvedyapada zabdase janAyA 7 hai / isake sivAya prastuta graMthameM pichalI cAra dRSTiyoMke samaya pAye jAnevAle viziSTa AdhyAtmika vikAsako icchAyoga, zAstrayoga aura sAmarthyayoga aisI tIna yoga bhUmikAoM meM vibhAjita karake ukta tInoM yogabhUmikAoMkA bahuta rocaka varNana kiyA hai 8 / [ 23 AcAryane antameM cAra prakArake yogiyoMkA varNana karake yogazAstra ke adhikArI kauna ho sakate haiM, yaha. bhI batalA diyA hai / yahI yogadRSTisamuccayakI bahuta saMkSipta vastu hai / yogaviMzikAmeM AdhyAtmika vikAsakI prAraMbhika avasthAkA varNana nahIM hai, kintu usakI puSTa avasthAoMkA hI varNana hai / isIse usameM mukhyatayA yogake adhikArI tyAgI hI mAne gaye haiM ! prastuta granthameM tyAgI gRhastha aura sAdhukI Avazyaka - kriyAko hI yogarUpa batalAkara usake dvArA AdhyAtmika vikAsakI kramika vRddhikA varNana kiyA hai| aura usa Avazyaka kriyAke dvArA yogako pA~ca bhUmikAoM meM vibhAjita kiyA hai / ye pAMca bhUmikAyeM usameM sthAna, zabda, artha, sAlaMbana aura nirAlaMbana nAmase prasiddha haiM / ina pA~ca bhUmikAoMmeM karmayoga aura jJAnayogakI ghaTanA karate hue AcAryane pahalI do bhUmikAoMko karmayoga aura pichalI tIna bhUmikAoMko jJAnayoga kahA hai / isake sivAya pratyeka bhUmikAmeM icchA, pravRtti, sthairya aura siddhirUpase AdhyAtmika vikAsake taratama bhAvakA pradarzana karAyA hai; aura usa pratyeka bhUmikA tathA 1 1 yogabiMdu, 31, 357, 356, 361, 363, 396 / 2 "yatsamyagdarzanaM bodhistatpradhAno mahodayaH / sattvo'stu bodhisattvastaddhantaiSo'nvarthato'pi hi / / 273 // barabodhisameto vA tIrthakudyo bhaviSyati / tathAbhavyatvato'sau vA bodhisattvaH satAM mataH // 274 // yogabindu / 3 dekho yogabiMdu 418, 420 / 4 dekho, yogadRSTisamuccaya 14 / 5 13 / 6 75 / Aho! Shrutgyanam 7 73 / 8 2-12 / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 icchA, pravRtti Adi avAntara sthitikA lakSaNa bahuta spaSTatayA varNana kiyA hai| isa prakAra ukta pA~ca bhamikAoMkI antargata ninna bhinna sthitiyoMkA varNana karake yogake assI bheda kiye haiM, aura una sabake lakSaNa batalAye haiM,jinako dhyAnapUrvaka dekhanevAlA yaha jAna sakatA hai ki maiM vikAsakI kisa sIDhIpara khaDA hU~ / yahI yogaviMzikAkI saMkSipta vastu hai| upasaMhAra-viSayakI gaharAI aura apanI apUrNatAkA khayAla hote hue bhI yaha prayAsa isa liye kiyA gayA hai ki abatakakA avalokana aura 'smaraNa saMkSepameM bhI lipibaddha ho jAya, jisase bhaviSyatmeM vizeSa pragati karanA ho to isa viSayakA prathama sopAna taiyAra rhe| isa pravRttimeM kaI mitra mere sahAyaka hue haiM jinake nAmollekha mAtrase maiM kRtajJatA prakAzita karanA nahIM caahtaa| unakI AdaraNIya smRti mere hRdayameM akhaMDa rhegii| pIThakoMke prati eka merI sUcanA hai| vaha yaha ki isa nibaMdhameM aneka zAstrIya pAribhASika zabda Aye haiN| khAsakara antima bhAgameM jaina-pAribhASika zabda adhika haiM, jo bahutoMko kama vidita hoMge; unakA maiMne vizeSa . khulAsA nahIM kiyA hai, para khulAsAvAle usa usa granthake upayogI sthaloMkA nirdeza kara diyA hai jisase vizeSa jijJAsu mUlagranthadvArA hI aise kaThina zabdoMkA khulAsA kara skeNge| agara yaha saMkSipta nibaMdha na ho kara khAsa pustaka hotI to isameM vizeSa khulAsoMkA bhI avakAza rahatA / isa pravRttike liye mujhako utsAhita karanevAle gujarAta purAtattva saMzodhana maMdirake maMtrI parIkha rasikalAla choTAlAla haiM jinake vidyApremako maiM nahIM bhUla sakatA / / saMvat 1978 pauSa vadi 5 bhAvanagara. lekhakasukhalAla saMghajI. 1 yogaviMzikA gA05, 6 / Aho! Shrutgyanam Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMrapAla soNapAla prazasti (lekhaka-banArasI dAsa jaina, ema0 e0, oriyaMTala kAleja, lAhora.) 1. sana 1920 meM esa0 esa0 jaina kAnaphrensa kI tarapha se indaura vAsI seTha kesarI canda bhaNDArI ne mujhe likhA ki ukta kAnphrensa kA jo prAkRta koza bana rahA hai Apa use dekhakara usa ke viSaya meM apanI tathA anya prAkRta vidvAnoM kI sammati lekara likheM / isa sambandha meM mujhe usa sAla kaI nagaroM meM jAnA par3A / jaba maiM Agare meM thA to merA samAgama paM0 sukhalAlajI se huA, unhoM ne mujhe batalAyA ki yahAM ke mandira meM eka nayA zilA lekha nikalA hai 1 jisako abhI kisI ne nahIM dekhaa| maiM muni pratApavijayajI ko sAtha lekara use dekhane gayA / parantu usa samaya chApa utArane kI sAmagrI vidyamAna na thI isa liye usa samaya maiM vahAM adhika ThaharA bhI nahIM kyoMki lekha ko dekhane ke do tIna ghaMTe pIche maiM vahAM se cala par3A thaa| 2. phira apraila sana 1921 meM maiM paMjAba yUnivarsiTI ke ema. e. tathA bI. e. klAsoM ke saMskRta vidyArthiyoM ko lekara kalakattA, paTanA, lakhanaU Adi bar3e bar3e nagaroM ke ajAyaba ghara (Museums) dekhane jA rahA thA, taba Agare meM bhI ThaharA aura uparokta zilAlekha kI chApa tayyAra kI, parantu aba vahAM na to paM. sukhalAlajI the na hI muni pratApavijayajI the| bAbU dayAlacandajI bhI kAraNa vaza bAhira gae hue the| ina ke atirikta aura koI zrAvaka mujha se paricita na the isaliye usa vakta vaha chApa mujha ko na mila sakI / aba kalakattA nivAsI zrIyuta bAbU pUraNacanda nAhara dvArA maiM ne vaha chApa prApta kI hai aura usI ke AdhArapara pAThakoM ko isa zilAlekha kA paricaya de rahA huuN| 3. yaha lekha lAla patthara kI zilA para khudA huA hai jo laga bhaga do phuTa lambI aura do phuTa caur3I hai| lekha khodane se pahile zilA ke cAroM aura do do iMca kA hAziyA ( margin ) choDa kara rekhA DAla dI gaI hai| rekhA ke bAhira Upara kI tarapha " pAtasAhi zrI jahAMgIra " ubhare hue akSaroM meM khudA huAhai / bAkI kA sArA lekha gahire akSaroM meM khudA huA hai| rekhAoM ke andara lekha kI 33 paMktiyAM haiM magara una meM lekha samApta na ho sakA isa liye rekhAoM ke bAhira nIce do paMktayAM (naM 34 aura 38 ) dAI ora - ka paMkti ( naM. 35) aura bAI ora do paMktiyAM [ naM0 36-37 ] aura khodI gaI haiN| zilA ke dAI ora nIce kA kucha bhAga TUTa gayA hai jisa se lekha kI paMkti 28-34 aura 38 ke anta ke ATha nau akSara aura paMkti 35 ke Adi ke 14, 15 akSara TUTa gae haiM / isa se ku~varapAla sonapAla ke usa samaya vartamAna parivAra ke prAyaH saba nAma naSTa ho gae haiN| paMkti 36-37 ke bhI kucha akSara r3he nahIM ge| 1 mandira kI eka koThaDI meM bahuta se patthara paDe the / jaba apraila maI san 1920 meM una pattharoM ko nikAlane lage to una meM se yaha lekha bhI nikalA / aba yaha zilA lekha mandira meM hI paDA hai| Aho I Shrutgyanam Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 4. lekha ke akSara zuddha jaina lipi ke haiM jo ki hasta likhita pustakoM ( Mss. ) meM pAe jAte haiM / pustakoM kI bhAMti lekha kI Adi meM da0' yaha cinha hai jo zAyada * om ' zabda kA dyotaka hai, kyoMki prAcIna zilAlekha tathA tAmrazAsanoM meM om ' ke liye kucha aisA hI cinha huA karatA thA / 'ca' aura 'va' kI AkRti bahuta kucha milatI julatI hai| pakti 6 aura 8 meM mArga aura varga zabdoM meM 'ga' ke liye * gra' 1 cinha AyA hai jo jaina lipi kA khAsa 5. varNavinyAsa ( Spelling) meM vizeSatA yaha hai ki " parasavarNa" kahIM nahIM kiyA gayA arthAt sparzIya akSaroM ke pUrva nAsikya ke sthAna meM sarvadA anusvAra likhA gayA hai jaise paMkti 2 meM paGkaja, bimba, candra ke sthAna meM paMkaja, biMba, caMdra likhe haiN| isI prakAra zlokAdha vA zloka ke anta meM m ke sthAna meM anusvAra hI likhA hai jaise paMkti 16 meM aThArahaveM ardhazloka ke anta meM * zrutvA kalyANadezanAM / ' paMkti 20 ardhazloka 21 : vittabIjamanutaraM / ' paMkti 22 zlokAnta 23 * cittaraMjakaM / ' paMkti 26 zlokAnta 28 kAritaM / ' ityAdi / paMkti 5 meM SaTtriMzata ke sthAna meM SaTtriMzat likhA hai| virAma kA cinha / ' zlokapAdoM ke anta meM bhI lagAyA hai, kahIM kahIM paMkti ke anta meM akSara ke liye pUrA sthAna na hone se virAma likha diyA hai jaise paMkti 7, 9, 12, 15 Adi meN| 6. paTTAvali ko chor3a kara bAkI tamAma lekha zlokabaddha hai| isakI bhASA zuddha saMskRta hai parantu paMkti 15 meM pati zabda kA saptamI eka vacana ' patau' likhA hai jo vyAkaraNa kI rIti se 'patyau ' honA cAhiye thA / yadyapi paMkti 16 meM 'kAritA' aura paMkti 26 me 'kAritaM' zabda Ae haiM tathApi paMkti 32 meM kAritA ke liye kArApitA ' likhA hai| yaha zabda jaina lekhakoM ke saMskRta granthoM meM bahudhA pAyA jAtA hai aura prAkRta se saMskRta prayoga banA hai| paMkti 17 meM prAkRta zailI se Ananda zrAvaka kA nAma ' ANaMda' likhA hai aura paMkti 11 meM 'utsukau' ke sthAna meM : ucchukau ' zabda pratIta hotA hai| 7. yaha prazasti jahAMgIra bAdazAha ke samaya kI hai| vikrama saM0 1671 meM AgarA nivAsI kuMrapAla sonapAla nAma ke do bhAiyoM ne vahAM zrI zreyAMsa nAtha jI kA mandira banavAyA thA jisa kI pratiSThA aMcala gaccha ke AcArya zrI kalyANasAgara jI ne karAI thii| usa samaya yaha prazasti likhI gii| mandira kI pratiSThA ke sAtha 450 anya pratimAoM kI pratiSThA bhI huI thI jina meM se 6, 7 pratimAoM ke lekha bAbU pUrNacanda nAhara ne apane " jaina lekha saMgraha " meM diye haiN| (dekhiye ukta pustaka, lekha naM0 307-312, 433 ) / ina lekhoM se kuMrapAla sonapAla ke pUrvajoM kA kucha hAla mAlUma nahIM hotA lekina prazasti meM una kI vaMzAvali isa prakAra dI hai| 1 DAkTara vebara ( Weber. ) isako pra ( gra) paDhate haiM jaisA ki barlina nagara ke jaina ghustakoM kI sUci ke pRSTa 576 para Ae pograla. zabda se spaSTa pratIta hotA haiM, vAstava meM yaha zabda poggala ( Poggla.) haiM / isI prakAra pRSTha 525 para miyaggAma ko miyagrams. (miyagrAma ) likhA Weber's datalogue of Crakrit Mss in the Royal Lidrary at Berlin. Aho! Shrutgyanam Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] kuMrapAla soNapAla prazasti [ 27 wwwmommmmmmmmm zrIzraMga vesarAja zrIraMga rAjapAla jINAsIha mallasIha RSabhadAsa (apara nAma reSA, bhAryA reSazrI) premana (vA pemA) kuMrapAla sonapAla ? tasI netasI (putrI) jAdo kuMrapAla sonapAla osavAla jAti ke loDhA gotrIya the / ina ko jahAMgIra bAdazAha kA amAtya ( maMtrI ) karake likhA hai| jahAMgIra ke rAjya sambandhI eka do phArasI kitAbeM dekhI parantu una meM ina kA nAma upalabdha nahIM huaa| 8. mUrtiyoM ke lekhoM se mAlUma hotA hai ki kuMrapAla sonapAla ke vaMza ko gANI vaMza kahate the aura ina lekhoM se una ke parivAra ke kucha nAmoM kA bhI patA calatA hai jo prazasti meM par3he nahIM jAte jaise ki:- RSabhadAsa ke kuMrapAla sonapAla ke sivAya rUpacaMda, caturbhuja, dhanapAla, dunIcaMda Adi aura bhI putra the / premana kI bhAryA kA nAma zaktA devI thA / SetasI kI bhAryA kA nAma bhaktA devI thA una kA putra0 sAMga thaa| 9. isa ke atirikta " jainasAhitya saMzodhaka" khaNDa 1 aMka 4 meM jo saM.1667 kA " AgarA saMghano sacitra vasarika patra " prakAzita huA hai, usa meM kucha nAma prazasti ke nAmoM se milate haiM parantu yahAta nizcayapUrvaka nahIM kahI jA saktI ki donoM lekhoM meM eka hI vyakti kA ullekha hai yA bhinna 2 kAH 1 yeha lekha pairegrApha 13 me udhdata kiye gae haiN| Aho! Shrutgyanam Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] sAMvatsarika "" 30 pemana, saM: netasI 33 petasI 34 netasI, saM: rISabhadAsa rISabhadAsa sonI 35 10. prazasti ke samaya ke saMbaMdha meM yaha bAta baDI dhyAna dene yogya hai ki prazasti meM to sApha taura para vaizAkha zudi 3, vikrama saM0 1671 guruvAsara ( bRhaspativAra) likhA hai paraMtu mUrtiyoM ke lekhoM meM vaizAkha zudi 3 vikrama saM. 1671 zani ( sanIcara vAra ) likhA hai 1 yaha aisA virodha hai ki isa ke liye koI hetu nahIM diyA jA saktA; kyoMki eka hI sthAna para eka hI tithi meM vArabheda kaise ho saktI hai / yadi tRtIyA vRddhi tithi hotI to bhI kaha sakte ki vRhaspativAra kI rAtri ke pichale pahara meM aura zani ko dina ke pahile pahara meM tRtIyA thI / magara tRtIyA vRddhi tithi na thI jaisA ki iMDiyana kaileMDara 2 meM dI huI sAriNI (Tables ) ke anusAra gaNita karane para gata saMvat ( Expired ) 1671 vaizAkha sudi 3 zanivAra 2 apraila san 1614 ( Old Style ) ko AtI hai aura usa dina vaha tithi 17 ghaDI ke anumAna bAkI thI / rohiNI nakSatra sUryodaya se 13 ghaDI pIche lagA / vaizAkha vadi 13 ( amAnta mAsa se caitra vadi 13 ) vRddhi tithi AtI hai / "" "" patra 19 99 99 paMkti 17 "" jaina sAhitya saMzodhaka "" sAH sAH sAH "" 4 Epigraphia Indica p.39 5 bhAMDArakara - ukta pustaka pRSTha 321 [ khaMDa 2 11. prazasti meM dI huI aMcala gaccha kI paTTAvali se jJAta hotA hai ki usa gaccha ke pravartaka AcArya, zrI AryarakSita sUri, bhagavAna mahAvIra svAmI se 48 veM paTTa para baiThe the aura zrI kalyANa sAgara sUri gaccha ke 18 veM AcArya the| aMcala gaccha kI paTTAvali DA. bhAMDArakara aura DA. byUlara ne bhI chApI hai / ina meM DA. bhAMDArakara to pAMcaveM AcArya zrI siMhaprabha sUri kA nAma chor3a gae haiM aura DA. byUlara chaThe AcArya zrI ajitasiMhasUri aparanAma zrI jinasiMha sUri kA nAma chor3a gae haiM / hAlAM ki jina AdhAroM parase unhoM ne yaha paTTAvali chApI hai una meM sAfa taura para ukta donoM AcAryoM ke nAma yathAsthAna diye hue haiM / 5 1 jaina lekha saMgraha, lekha naM. 308-11 " zrI matsaMvata 1671 varSe vaizASa sudi 3 zanau " 2 The Indian Calendar dy Sewel and Balkrishna Dikshit, 1896. 3 Report on the Search for Sanskrit manuscripts for the year 1883-84 Bomday 1887 p. 130 48 zrI AryarakSitasUriH caMdragacche zrIaMcalagacchasthApanA zuddhavidhiprakAzanAt saM. 1159 49 zrIvijayasiMha sUriH 50 zrIdharmaghoSa sUriH 51 zrImaheMdrasiMha sUriH 52 zrIsiMhaprabha sUriH 53 zrI ajitasiMhasUriH pArake citrAvAlagacchato nirgatA saM. 1285 tapagacchamataM vastupAlataH gacchasthApanA Aho ! Shrutgyanam Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aka 1] kuMrapAla loNapAla prazasti [29 wwwwwwwwwwwnwiner . 12. aMta meM maiM yaha nivedana karanA cAhatA hUM ki isa prazasti ke saMbaMdha meM do bAtoM kI adhika khoja Avazyaka hai eka to yaha ki mugala bAdazAho ke itihAsa meM kuM[ va ]rapAla aura sonapAla yA una ke pitA kA nAma DhUMDanA cAhiye, aura dUsarI yaha ki baisAkha sudi 3 ko bahaspati aura zani kyoMkara ho sakte haiM; isa kA samAdhAna karanA cAhiye // -13. mUrtiyoM ke lekha: jaina lekha saMgrahaH pRSTha 78, 79, 105 naM0 307. sambata 1671 AgarAvAstavya osavAla jJAtIya loDhA gotre gANI vaMse saM0 RSabhadAsa bhAryA suH reSa zrI tatputra saMgharAja saM0 rUpacanda caturbhuja saM0 dhanapAlAdi yute zrI madaMcalagacche pUjya zrI 5 dharmamUrti sUri tat paTTe pUjya zrI kalyANasAgara sUrINAmupadezena vidyamAna zrI visAla jinabiMba prati.... naM0 308. saMvata 1671 varSe osavAla jJAtIya loDhA gotre gANI vaMse sAha QrapAla1 saM0 sonapAla prati0 aMcalagacche zrI kalyANasAgara sUrINAmupadezena vAsupUjyabiMba pratiSThApitaM / naM0 309. // zrImatsaMvata 1671 varSe vaizASa sudi 3 zanau AgarA vAstavyosavAla jJAtIya loDhA gotre gAvaMse saMghapati RSabhadAsa bhA0 reSazrI putra saM0 kuMrapAla saM0 sonapAla pravarau svapitR RSabhadAsa punyAthai zrImadaMcalagacche pUjya zrI 5 kalyANasAgarasUrINAmupadezena zrI padamaprabhu jinaviMbaM pratiSThApitaM saM0 cAgAkRtaM // naM0 310. zrImatsaMvata 1671 varSe vaizASa sudi 3 zanau zrI AgarAvAstavya upakesa jJAtIya loDhA gotra sA0 premana bhAryA sAde putra sA0 SetasI laghubhrAtA sA0 netasI sutena zrImadaMcalagacche pUjya zrI 5 kalyANasAgarasUrINAmupadezena zrI vAsapUjyabiMba pratiSThApitaM saM0 kuMrapAla saM0 sonapAla pratiSThitaM / lara-ukta ( Epig. Ind. ) Jaina inscriptions from Satrunjaya, Nos. XXI, XXVII, aura CV. XXI yaha lekha sa. 1675 kA hai zrIsiMhaprabhasUrIzAH sUrayo'jitasiMhakAH / zrImaddevendrasUrIzAH zrIdharmaprabhasUrayaH // 8 // __ zrIsiMhatilakAvhAzca zrImahendraprabhAbhidhAH / zrImanto merutuGgAkhyA babhUvuH sUrayastataH // 9 // XXVII yaha lekha saM0 1683 kA hai tebhyaH kramaNa guravo jinasiMhagotrAH babhUvuratha pUjyatamA gnneshaaH|| devendrasiMhaguravo'khilalokamAnyAH dharmaprabhA munivarA vidhipkssnaathaaH||9|| pUjyAzca siMhatilakAstadanu prabhUta-bhAgyA mahendravibhavA guravo babhUvuH // cakrezvarI bhagavatI vihitaprasAdAH zrImerutuGgasUro naradevavandyAH // 10 // CV yaha lekha saM 1921 kA hai| isa meM AcArya kalyANasAgara taka lekha naM XXVII ke hI zloka udhdRta kiye haiM / ina lekhoM kI bhASA jaina saMskRta hai| 1 sivAya lekha 433 ke aura saba jagaha kuMra ko kuMra yA krura paDhA hai| 2 prazasti meM tathA mUrti ke anya lekhoM me netasI / Aho! Shrutgyanam Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ khaMDa 2 naM0 311. zrImatsaMvat 1671 vaizASa sudi 3 zanau zrI AgarAnagare osavAla jJAtI loDhA gole - gAvaMse sA0 pemana bhAryA zrI zaktAde putra sA0 ghetasI bhA0 bhaktAde putra sA00 - sAMgazrA aMcalagacche pUjya zrI 5 kalyANasAgarasUrINAmupadezena zrI vimalanAtha biMbaM pratiSThApitaM sA0 krurapAla.... / 30 | jaina sAhitya saMzodhaka naM0 312. [ saM0 1671 ] // saMghapati zrI kuMrapAla saM0 sonapAlaiH svamAtRpunyArtha zrI acalagacche pUjya zrI 5 zrI dharmamUrtisUri paTTAmbujahaMsa zrI 5 zrI kalyANasAgara sarINAmupadezena zrI pArzvanAthabiMbaM pratiSThApitaM pUjyamAnaM ciraM naMdatu // naM0 433. zrImatsaMvata 1671 varSe vaizASa sudi 3 zanau zrI AgarAvAsta-yosavAla jJAtIya loDhA gotre gAvaM-trA sa0 RSabhadAsa bhAryA reSazrI tatputra zrI kuMrapAla sonapAla saMghAdhipe svAnujavara dunIcaMdasya puNyArthI upakArAya zrI aMcalagacche pUjya zrI 5 kalyANasAgarasUrINAmupadezena zrI AdinAthabiMbaM pratiSThApitaM // ] prazasti kI nakala (noTa: - [ ] ina cinhoM meM diye akSara TUTa gae haiM yA sApha nahIM paDhe jAte ) // pAtasAhi zrI jahAMgI[ra] // 1. // OM // zrI siddhebhyo namaH // svasti zrI SNuputro nikhilaguNayutaH pArago vI - rAgaH / pAyAd vaH kSINakarmA surazikharisamaH ke [rUpa] - 2. tIrthapradAne // zrI zreyAn dharmmamUrtirbhavikajanamanaH paMkaje bimba bhAnuH / kalyANAmbhodhicandraH suranaranikaraiH sevya [ mA ] 3. naH kRpAluH // 1 // RSabhapramukhAH sArvA 2 / gautamAdyA munIzvarAH / pApakarmmavinirmuktAH kSemaM kurvantu sarvadA // 2 // kuMra 4. pAlasvarNapAla / dharmakRtyaparAyaNau / svavaMzakujamArttaNDau / prazastirlikhyate tayoH // 3 // zrImati hAyane ramye candrarSirasa - 5. bhUmite 1671 / SaDetriMzattithizAke 1536 vikramAdityabhUpateH // 4 // rAdhamAse vasanta zuklAyAM tRtIyAtithau / yukte tu 6. rohiNImena nirdoSe guruvAsare // 9 // zrI madaJca gacchAkhye / sarvagacchAvataMsake / siddhAntAkhyAtamArgeNa / rAjite vizvavistRte / 6 / ugrase . 1 lekha meM viMva 2 visarga khodakara kATI gaI hai jisa se virAma sA pratIta hotA hai / 3 SaT0 cAhiye / 4 << la " khodane se raha gayA thA / pIche ca ga ke nIce khodA gayA hai / 5 gga ke liye gra cinha likhA gayA hai / Aho ! Shrutgyanam Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] 7. napure ramye nirAtaGkarasAzraye / prAsAdamandirAkIrNe / sadjJAtau hyupakezave / 7 / loDhA gotre vivasvAstrijagati suyazA brahmaca 8. ryAdiyuktaH / zrIzraGgakhyAtanAmA guruvacanayutaH kAmadevAditulyaH / jIvAjIvAditatve pararuciramatirlokavargeSu yAva / jjIyA 9. zcandrArkabimbaM parikarabhRtakaiH sevitastvaM mudA hi / 8 / loDhA santAnavijJAto / dhanarAje guNAnvitaH / dvAdazatratadhArI ca / zubha 10. karmmaNi tatparaH / 9 / tatputro vesarAjazca / dayAvAn sujanapriyaH / tUryavratadharaH zrImAn cAturyAdiguNairyutaH / 10 / tatputrau dvA kuMrapAla soNapAla prazasti 11. vabhUtAM ca / surAgAvardhitau sadA / jeThU zrIraGgagotrau ca / jinAjJApAlAnocchukau 1 / 11 / to jANAsIhamallAkhyau jeThvAtmajau babhUvatu 12. : / dharmmavidau ca dakSau ca / mahApUjyau yazodhanau / 12 / AsIcchrI raGgajo nUnaM jinapAdArcane rataH / manISI sumanA bhavyo rAjapA 13. la udAradhIH / 13 / AryA / dhanadau varSa bhadAsa / pemAkhyau vividhasaukhyadhanayuktau / AstAM prAjJau dau ca tattvajJau tau tu tatpu 14. trau / 14 / reSAmidhastayorjyeSThaH / kalpaddhariva sarvadaH / rAjamAnyaH kulAdhAro / dayAlurdharmmakarmmaThaH | 15 | reSazrIstatpriyA 15. bhavyA / zIlAlaGkAradhAriNI / pativratA patau raktA / sulazArevatInimA / 16 / zrI padmaprabhambasya navInasya jinAla [ 31 16. ye / pratiSThA kAritA yena sat zrAddhaguNazAlinA 4 / 17 / lalau tUryavrataM yastu / zrutvA kalyANadezanAM / rAjazrInandanaH 17. zreSTha / Ananda zrAvakopamaH / 18 / tatsUnuH kuMrapAlaH / kila vimalamatiH svarNapAlo dvitIya- / cAturyaudAryadhairyapramu I 18. khaguNanidhirbhAgyasaubhAgyazAlI / tau dvau rUpAbhirAmau / vividhajinavRSadhyAnakRtyaikaniSThau / tyAgaiH karNAvatArau nija 19. kulatilakau vastupAlopamA puNyakartArau / vikhyAtau bhrA 1 1 ccha ke liye jaina lipi kA cinha | 2 lekha meM AsIchrIraMga 0 likhA hai / 3 patyau honA cAhiye thA / / 19 / zrI jahAMgIrabhUpAlAmAtyaiau dharmmadhurandharau / dhaninau 20. tarau bhuvi / 20 / yAbhyAmuptaM navakSetre / vittabIjamanuttaram / tau dhanyau kAmadauM loke / loDhAgotrAvataMsakau / 21 / avA 4 sac zrAddha 0 yA sacchrAddha honA cAhiye thA / 5 lekha meM AnaMda * likhA 1 Aho ! Shrutgyanam Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka 32 ] [ khaMDa 2 21. pya zAsanaM cAru / jahAMgIrapaternanu / kArayAmAsaturdharmma / kriyAsavai sahodarau / 22 / zAlA poSadhapUrvA vai yakAbhyAM sA 1 22. vinirmitA / "adhityakAtrikaM yatra rAjate cittaraJjakam | 23 | sametazikhare bhavye zatruJjayerbudAcale / anyeSvapi ca tIrtheSu gi 23. rinArigirau tathA / 24 / saGghAdhipatyamAsAdya / tAbhyAM yAtrA kRtA mudA / mahada sarvasAmagryA / zuddhasamyakttvahetave / 25 / turaGgA 1 1 24. NAM zataM kAntaM / paJcaviMzatipUrvakam / dataM tu tIrthayAtrAyai / gajAnAM paJcaviMzatiH / 26 / anyadapi dhanaM vittaM / prattaM saMkhyAtigaM khalu 25. arjayAmAsatuH kIrti / mitthaM tau vasudhAtale / 27 / uttuGgaM gaganAlambi / saci sadhvajaM param / netrAsecanakaM tAbhyAM / yugmaM caitya I 26. sya N kAritam / 28 / atha gadyam / zrI aJcalagacche / zrI vIrAdaSTacatvAriMzattame paTTe / zrIpAaagirau zrIsImandharajinavacasA zrIcakre [ zvarIda ]27. tavarAH / siddhAntoktamArgaprarUpakAH / zrIvidhipakSagacchasaMsthApakAH / zrI AryarakSita sUraya - 1 / statpade zrIjayasiMhasUri [ 2 zrI dharma gho] 28. sUri 3 zrImahendrasUri 4 zrIsiMhaprabhasUri 5 zrI jinasiMhasUri 6 zrIdevendrasiMhasUra 7 zrIdharmaprabhasUri 8 zrI [ siMhatilakasU ] - 29. 9 zrImahendraprabhasUri 10 zrImerutuGgasUri 11 zrIjayakIrtisUri 12 / zrIjayakezarisUri 13 zrIsiddhAntasAgara [ sUri 14 zrI bhAvasA ] 30. garasUri 15 zrIguNanidhAnasUri 16 zrIdharmmamUrtisUraya 17 statpaTTe samprati virAjamAnAH / zrIbhaTTAraka puravarAH [ 14 31. NayaH zrIyugapradhAnAH / pUjya bhaTTAraka zrI 5 zrI kalyANasAgara sUraya 18 steSAmupadezena zrI zreyAMsajinabimbA [ dInA - 15 32. kuMrapAlasonapAlAbhyAM pratiSThA kArApitA / punaH zlokAH / zrIzreyAMsajinezasya bimbaM sthApitamuttamaM prati[ ] 33. NAmupadezataH / 29 / catvAri zatamAnAni / sArdhAnyupari tatkSaNe / pratiSThita bimbAni jinAnAM saukhyakAri [ NAm / 30 / -] 1 sA zabda kA I cinha 22 vIM paMkti meM haiM / 2 girinAra 0 cAhiye thA kyoM ki yaha zabda girinagara kA apabhraMza hai / 3 caityayoH cAhiye thA / 4 yahAM se sAta ATha akSara TUTa gae haiN| 5 yahAM se pAMca akSara TUTa gae haiN| 6 sArdrA * likhA hai / Aho ! Shrutgyanam Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aka 1] kuMrapAla sonapAla prazasti 34. tu lebhAte / prAjyapuNyaprabhAvataH devaguvvoMH sadA bhaktau / zazvattau nandatAM ciram / 31 / matha tayoH parivAraH / saGgharAja [ ----1--1 35. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - / 32 / sUnavaH svarNapAla - / - - - - [ caturbhuja ] - - - - - - - - [ putrI ] yugalamuttamam / 43 / premanasya trayaH pu[trAH - - -] 36. ghetasI tathA / netasI vidyamAnastu saccholena sudrshnH| 34 / dhImataH saGgharAjasya / tejasvino yazasvinaH / catvArassanujanmAna ------ matAH 35kuMsAlasya sa37.dbhAryA / - - - - - - - - / - - - - - - - - / - - - - pAtapriyA / 36 / tadaGgajAsti gambhIrA jAdo nAmnI [sa]- - - / - - - - - - - - jyeSThamallo guNAzrayaH / 37 / 38. saGghazrIsulasazrIrdA / durgAzrIpramukhainijaiH / vadhUjanaiyutau bhAtA / reSazrI nandanI sadA / 38 / bhUmaNDalasamAraGga / sindhvarkayukta [- - - / - - - - - - - - - - - - - - - - - / 38] 2 . Hk lekha kA sArAMza (lekha kI bhASA sarala hone ke kAraNa pUrA anuvAda nahIM diyA ) paMkti 1-3 maMgalAcaraNa / 4-5 prazasti kA racanA kAla / vikrama saMvat candra RSi rasa bhU arthAt 1671,zaka khaMvat 1536, rAdha ( vaizAkha) mAsa, vasaMta Rtu, zukla pakSa, tRtIyA tithI, __ guruvAra rohiNI nakSatra / 6 aMcala gaccha kI prazaMsA / 7 uprasenapura ( AgarA nagara ) kI zobhA kA varNana / 8-9 upakeza (osavAla ) jJAtIya, loDhA gotrIya, zrIaMga kI stuti / 1. usa ke putra vesarAja ke guNoM kA varNana / 11 vesarAja ke putra jeThU aura zrIraMga kA varNana | 11-12 jeThU ke putra jINAIha aura malla[sIha ] kA vrnnn| .. 12 zrIraMga kA putra rAjapAla, tisa kA varNana / 13 rAjapAla kI rAja darabAra meM bar3I pratiSThA thA, aura usa ke RSabhadAsa aura pemana do putra the| 14 una meM RSabhadAsa ( aparanAma reSA) baDA thaa| isa kI bhAryA reSazrI / 15-16 RSabhadAsa ne maMdira meM zrIpaJcaprabha ke naye biMba kI pratiSThA karAI thii| aura yaha nizcaya pUrvaka nahIM kahA jA sakA ki paMkti 34 ke aMta aura paMkti 35 ke Adi meM kitane akSara 1 pratIta hotA hai ki prazasti yahA samApta ho gii| Aho Shrutgyanam Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] 37 " wr " wr "" " " " 13 37 " "" 33 19 jaina sAhitya saMzodhaka [ khaNDa 2 kisI prAcArya kI kalyANakArI dezano ko sunakara rAjazrI ke pulane brahmacarya vrata dhAraNa kiyA / 17-18 RSabhadAsa ke putra kuMrapAla svarNapAla ( sonapAla ) / tina ke guNoM kA varNana | dAna dene meM una kI karNa se upamA / 19-20 ye jahAMgIra bAdazahA ke amAtya (maMtrI) the; baDe dhanavAna the; sadA zubhakAma karate aura puNya kSetroM meM dhana lagAte the / 21 jahAMgIra kI AjJA se donoM bhAI dharma kA kAma karate the / 22--23 unhoM ne tIna bhavana vAlI eka pauSadhazAlA banavAI ! saMghAdhipati banakara sameta zikhara, zatruMjaya, AbU, giranAra tathA anya tIrthoM kI yAtrA kI / 24 125 ghoDe, 25 hAthI yAtrA ke liye judA kara choDe the / 25 unhoM ne do caitya banavAe jo bahuta hI UMce, citroM aura jhaMDoM se saje huye the / 26 aMcala gaccha kI utpatti | bhagavAna mahAvIra se 48 veM paTTa para zrI Arya rakSita sUri hue / unhoM ne zrI sImaMdhara svAmI kI AjJA pUrvaka cakrezvarI devI se vara prApta karake vidhipakSa arthAt aMcalagaccha calAye / 27-30 paTTAvali | 31-32 kuMrapAla sonapAlane zrI kalyANasAgarake upadeza se zreyAMsa nAthajI kA maMdira banavAyA / 33- 34 aura usI samaya 450 anya pratimAoM kI pratiSThA huI / isa se una kI baDI huii| 35 saMgharAje ... beTe sonapAla... caturbhuja... do beTiyAM / premana ke tIna putra... 36 petakhI aura netasI jo zIlapAlane se mAno sudarzana hI vidyamAna thA / buddhimAna, tejasvI aura yazasvI saMgharAja ke cAra beTe the / 37 kuMrapAla kI bhAryA... ..utha kI putrI kA nAma jAdo thA / jeSThamalla guNoM kA dhAma 38 reSazrI ke dono putra ( kuMrapAla sonapAla ) apanI putravadhuoM saMghazrI suLasabhI, durga zrI Adi ke guNoM se zobhA pAte raheM / AzIrvAda ( jisa ke bahuta se akSara TUTa gae haiM ) | 1 kalyANadezanA se zAyada zrIkalyANasAgara jI ke upadeza kA Azaya ho / 2 zAyada RSabhadAsa kI mAtA kA nAma rAjazrI thA / 3 mahAvideha kSetra meM vartamAna tIrthakara / 4 ina pratimAoM kA patA lagAnA cAhiye / 5 yahAM se lekha kA sambaMdha ThIka nahIM baiThatA / Aho ! Shrutgyanam Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAmAAAY AAAAAAAAx aka 1] kuMrapAla sonapAla prazasti [TippaNI-kuMvarapAla senapAlakI prazaMsAmeM kisIeka kavine hindI bhASAmeM eka kavitA likhI hai jo pATanake kisIeka bhaMDArameM hamAre dekhane meM AI thI aura jisakI nakala hamane apanI noTabukame kara lI thii| usakA saMbaMdha isa lekhake sAtha honese hama yahAM use prakaTa kiye dete haiM |-sNpaadk / ] korapAla sonapAla loDhA guNaprazaMsA kavitta / sagara bharatha jagi, jagaDu jAvaDa bhaye / pAmarAya sAraMga, sujaza nAma dharaNI / / 1 seje saMgha calAyo, sudhana sukheta bAyo / saMghapatipada pAyo, kavi koTi kirti baraNI / / 2 lAhani kaDAhi ThAMma, ThAma draga bhAMna kahi / AnaMda maMgala pari pari gAve gharaNI / / 3 bastapAla tejapAla, huye rekhacaMda naMda / korapAla sonapAla, kInI bhalI karaNI / / 4 kahi lakhamaNa loDhA, dUnIkuM dikhAi dekha / lachiko pramAna jope, eso lAha lIjiye / 5 Ana saMghapati kou, saMgha jope kIyo cAhe / korapAla sonapAla,-ko so saMgha kIjiye / / 6 sabala rAya bibhAra, nibala thApanA cAra / bAdhA gai baMdi chora, ari ura sAjako / / . aDerAya avaThabha, khitIpatI rAyakhaMbha | maMtrIrAya AraMbha, pragaTa subha sAjako / / 8 .. kabi kahi rUpa bhUpa, rAina mukaTamani / tyAgI rAI tilaka, birada gaja bAjako / / 9 . haya gaya hemadAna, mAMna naMdakI samAna | hiMdu suratANa, sonapAla rekharAjako // 10 / saina bara Asanake, paijapara pAsanake / nijadala raMjana, bhaMjana para dalako // 11 madamatavAre, vikarAre,ati bhAre bhAre / kAre kAre vAdarase, bAsaba sujalake / / 12 kavi kahi rUpa, nRpa bhupatinike siMgAra | ati vaDavAra airApati samabalake / / 13 rekharAjanaMdakora pAla sonapAlacaMda / hetavani deta aise hAthiAnaka halake / / 14 Aho! Shrutgyanam Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somadevasUrikRta nItivAkyAmRta / (prantha pari ca ya) [lekhaka-zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premI.] [zrIyuta paM. nAthUrAmajI prepIkI dekharekhameM bambaIse jo mANikacandra-digambara- jainapranthamAlA prakaTa hotI hai, usameM abhI hAla hI sopadevasUrikRta nItivAkyAmRta nApakA eka amUlya grantha prakAzita huA hai / isa pranthake kartA aura viSaya AdikA vistRta paricaya karAneke lie prepIjIne pranthake prAraMbhameM eka pANDityapUrNa aura aneka jJAtavya bAtoMsa bharapUra sundara prastAvanA likhI hai jo pratyeka sAhitya aura itihAsa premIke lie avazya paThanIya aura pananIya hai / isa lie hama lekhaka mahAzayakI anumati lekara, janasAhityasaMzodhakake pAThakoMke jJAnArtha, usa prastAvanAko avikalatayA yahA~ para prakaTa karate haiM-saMpAdaka / ] zrImatsomadevasUrikA yaha ' nItivAkyAmRta' saMskRta sAhitya-sAgarakA eka amUlya aura anupama ratna hai| isakA pradhAna viSaya rAjanIti hai / rAjA aura usake rAjyazAsanase sambandha rakhanevAlI prAyaH sabhI Avazyaka bAtoMkA isameM vivecana kiyA gayA hai| yaha sArA prantha gadyameM hai aura sUtrapaddhatise likhA gayA hai / isakI pratipAdanazailI bahuta hI sundara, prabhAvazAlinI aura gaMbhIratApUrNa hai / bahuta bar3I bAtako eka choTese vAkyameM kaha denekI kalAmeM isake kA siddhahasta haiM / jaisA ki pranthake nAmase hI prakaTa hotA hai, isameM vizAla nItisamudrakA manthana karake sArabhUta amRta saMgraha kiyA gayA hai aura isakA pratyeka vAkya isa bAtakI sAkSI detA hai| nItizAstrake vidyArthI isa amRtakA pAna karake avazya hI santRpta hoNge| yaha pranya 32 samuddezoMmeM x vibhakta hai aura pratyeka samuddezameM usake nAmake anusAra viSaya pratipAdita hai| prAcIna rAjanItika sAhitya / / rAjanIti, cAra puruSArthomase dUsare arthapuruSAryake antargata hai| jo loga yaha samajhate haiM ki prAcIna bhAratavAsiyoMne 'dharma' aura ' mokSa' ko chor3akara anya puruSArthoMkI ora vizeSa dhyAna nahIM diyA, ve isa dezake prAcIna sAhityase aparicita haiN| yaha saca hai ki pichale samayameM ina viSayoMkI orase loga udAsIna hote gaye, inakA paThana pAThana banda hotA gayA aura isa kAraNa inake sambandhakA jo sAhitya thA vaha dhIre dhIre naSTaprAya hotA gayA / phira bhI isa bAtake pramANa milate haiM ki rAjanIti Adi vidyAoMkI bhI yahA~ khUba unnati haI thI aura inapara anekAneka prantha likhe gaye the| vAtsyAyanake kAmasUtrameM likhA hai ki prajApatine prajAke sthitiprabandhake lie trivargazAsana-(dharma-artha-kAma viSayaka mahAzAstra ) banAyA jisameM eka lAkha adhyAya the| usameMke eka eka bhAgako lekara manune dharmAdhikAra, bRharUpatine arthAdhikAra, aura nandIne kAmasUtra, isa prakAra tIna adhikAra banAye * / isake bAda ina tInoM viSayoMpara uttarottara x "samuhazazca saMkSepAbhidhAnam "-kAmasUtraTIkA, a0 3 / " prajApatirhi prajAH sRSTA tAsAM sthitinibandhanaM trivaMgasya sAdhanamadhyAyAnAM zatasahasraNAne provAca / tasyaikadezikaM manuH svAyaMbhuvo dharmAdhikArakaM pRthak cakAra / bRhaspItarIdhakAram / nandI sahaleNAdhyAmAnAM pRthakkAmasUtra cakAra / "kAmasUtra a.1| Aho! Shrutgyanam Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aka 1] somadevasArakRta nAtivAkyAmRta saMkSipta granthoMkA nirmANa huaa| purANoMmeM bhI likhA hai ki prajApatike ukta eka lAkha adhyAyavAle trivarga-zAsanake nArada, indra, bRhaspati, zukra, bhAradvAja, vizAlAkSa, bhISma, parAzara, manu, anyAnya maharSi aura viSNugupta (cANakya) ne saMkSipta karake pRthak pRthak granthoMkI racanA kI + / parantu isa samaya ukta saba sAhitya prAyaH naSTa ho gayA hai| kAmapuruSArtha para vAtsyAyanakA kAmasUtra, arthapuruSArtha para viSNugupta yA cANakyakA arthazAstra aura dharmapuruSArtha para manuke dharma-zAstrakA saMkSiptasAra 'mAnava dharmazAstra'--jo ki bhRgu nAmaka AcAryakA saMgraha kiyA huA hai aura manusmRtike nAmase prasiddha hai--upalabdha hai| ukta granthoM se rAjanItikA mahattvapUrNa grantha 'kauTilIya arthazAstra' abhI 13-14 varSa pahale hI upalabdha huA hai aura use maisUrakI yUnIvarsiTIne prakAzita kiyA hai / yaha abase lagabhaga 2200 varSa pahale likhA gayA thA / suprasiddha mauryavaMzIya samrATa candraguptake lie - jo ki hamAre kamAnyoMke bhanusAra jainadharmake upAsaka the aura jinhoMne antameM jinadakSiA dhAraNa kI bhI *---Arya cANakyane isa pranyako nirmANa kiyA thA x / nandavaMzakA samUla uccheda karake usake siMhAsana para candraguptako AsIna karAnevAle cANakya kitane bar3e rAjanItijJa hoMge, yaha kahanekI AvazyakatA nahIM hai| unakI rAjanItijJatAkA sabase adhika ujjvala pramANa yaha arthazAstra hai| yaha bar3A hI addhata grantha hai aura usa samayakI zAsanavyavasthA para aisA prakAza DAlatA hai jisakI pahale kisIne kalpanA bhI na kI thii| ise par3hanese mAlUma hotA hai ki usa prAcIna kAlameM bhI isa dezane rAjanItimeM Azcaryajanaka unnati kara lI thii| isa granthameM manu, bhAradvAja, uzanA (zukra), bRhaspati. vizAlAkSa, pizuna, parAzara, vAtavyAdhi, kauNapadanta aura bAhudantIputra nAmaka prAcIna AcAryoMke rAjanItisambandhI matoMkA jagaha jagaha ullekha milatA hai| Arya cANakya prAraMbhameM hI kahate haiM ki pRthivIke lAbha aura pAlanake lie pUrvAcAryone jitane arthazAstra prasthApita kiye haiM, prAyaH una sabakA saMgraha karake yaha arthazAstra likhA jAtA hai / isase mAlUma hotA hai ki cANakyase bhI pahale isa viSayake. anekAneka anya maujUda the aura cANakyane una sabakA adhyayana kiyA thaa| parantu isa samaya una granthoMkA koI patA nahIM hai| cANakyake bAdakA eka aura prAcIna grantha upalabdha hai jisakA nAma 'nItisAra' hai aura jise saMbhavataH cANakyake hI ziSya kAmandaka nAmaka vidvAnane arthazAstrako saMkSipta karake likhA hai| arthazAstra prAyaH gadyameM hai| parantu nItisAra zlokabaddha hai / yaha bhI apane DhaMgakA apUrva aura prAmANika anya hai aura arthazAstrako samajhanemeM isase bahuta sahAyatA milatI hai / isameM bhI vizAlAkSa, pulomA, yama Adi prAcIna nItigranyakartAmoMke matoMkA ullekha hai| + brahmAdhyAyasahasrANAM zataM cakre svabuddhijam / tannAradena zakreNa muruNA bhArgaveNa ca // bhAradvAjavizAlAkSabhISmapArAzaraistathA / saMkSiptaM manunA caiva tathA caanyairmhrssibhiH|| prajAnAmAyuSo hrAsaM vizAya ca mahAtmanA / saMkSiptaM manunA caiva tathA cAnyairmaharSibhiH / prajAnAmAyaSo hAsaM vijJAya ca mhaatmnaa| saMkSiptaM viSNagatena npaannaamrthsiddhye| ye zloka hamane gujarAtITIkAsahita kAmandakIya nItisArakI bhUmikA parase udhdRta kiye haiM; parantu usase yaha nahIM mAlUma ho sakA ki ye kisa purANake haiN| . * suprasiddha itihAsajJa mi.vinseNTa smitha Adi vidvAn bhI isa bAtako saMbhava samajhate haiM ki candragupta maurya jainadharmake upAsaka the| 'trailokyaprajJapti' nAmaka prAkRta granthameM-jo vikramakI pA~cavIM zatAbdike bagabhagakA hai--likhA hai ki mukaTadhArI rAjAoMmeM sabase antima rAjA candragupta thA jisane jinadIkSA kii|-dekho jainahitaiSI varSa 13, aMka 12 / / 4 sarvazAstrAnupakramya prayogAnupalabhya ca / kauTilyena narendrAtheM zAsanasya vidhiH kRtH|| yena zAstraM ca zastraM ca nandarAjagatA ca bhuuH| amarSeNovRtAnyAzutena zAvamidaM kRtam // + pRthivyA lAbhe pAlane ca yAvansyarthazAstrANi pUrvAcAryaiH prasthApitAni prAyazastAni sahayaikamidamaryazAnaM kRtam / dekho gujarAtI presa bambaIke 'kAmandakIya nItisAra' kI bhUmikA / Aho! Shrutgyanam Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 resh nItisArake bAda jahA~ taka hama jAnate haiM, yaha nItivAkyAmRta grantha hI aisA banA hai, jo ukta donoM pranthokI zreNI meM rakkhA jA sakatA hai aura jisameM zuddha rAjanItika cacI kI gaI hai| isakA adhyayana bhI kauTilIya arthazAstra samajhane meM bar3I bhArI sahAyatA detA hai| nItivAkyAmRtake katIne bhI apane dvitIya grantha ( yazastilaka ) meM guru, zukra, vizAlAkSa, bhAradvAjake nItizAstrokA ullekha kiyA hai / manuke bhI bIsoM zlokoko uddhRta kiyA hai / nItivAkyAmRtameM viSNugupta yA cANakyakA aura unake arthazAstrakA ulekha hUM / bRhaspati, zukra, bhAradvAja, Adike abhiprAyoko bhI unhoMne nItivAkyAmRtameM saMgraha kiyA hai jisakA spaSTIkaraNa nItIvAkyAmRtakI isa saMskRta TIkAse hotA hai| smRtikAroMse bhI ve acchI taraha paricita mAlUma hote haiM / isase hama kaha sakate haiM ki nItIvAkyAmRtake kartA pUrvokta rAjanItike sAhitya se yatheSTa paricita the / bahuta saMbhava hai ki unake samaya meM ukta sabakA saba sAhitya nahIM to usakA adhikAMza upalabdha hogA / kamase kama pUrva AcAyoMke pranthoMke sAra yA saMgraha Adi avazya milate hoMge / ina saba bAtoMse aura notivAkyAmRtako acchI taraha par3hane se hama isa pariNAma para pahuMcate hai ki nItivAkyAmRta prAcIna nItisAhityakA sArabhUta amRta hai / dUsare zabdoM meM yaha una sabake AdhArase aura kavikA vilakSaNa pratibhAse prasUta huA saMgraha prantha hai| jisa taraha kAmandakane cANakya ke arthazAstra ke AdhAra se saMkSapama apane nAtisArakA nirmANa kiyA hai, usI prakAra somadevasUrine unake samayame jitanA nItisAhitya prApta thA usake AdhArase yaha nItivAkyAmRta nirmANa kiyA hai| donoM meM antara yaha hai ki nAMtisAra zlokabaddha hai aura kevala arthazAstra ke AdhAra se likhA gayA hai, parantu nAMtivAkyAmRta gadyameM hai aura anekAneka pranthoMke AdhArase nirmANa huA hai, yadyapi arthazAstrI bhI isameM yatheSTa sahAyatA lI gaI hai| kauTilIya arthazAstra kI bhUmikAmeM zrIyuta zAmazAstrAMne likhA hai ki, " yazca yazodharamahArAjasamakAlena somadevasUriNA nItivAkyAmRtaM nAma nItizAstraM viracitaM tadapi kAmandakIyameiva kauTilIyAthazAstrAdeva saMkSipya saMgRhItamiti tadgranthapadavAkyazailIparIkSAyAM nissaMzayaM jJAyate / " arthAt yazodhara mahArAjake samakAlika somadevasUrine jo ' nItivAkyAmRta' nAmakA prantha likhA hai usake pada aura vAkyoMkI zailIkI parIkSAse yaha nissandeha kahA jA sakatA hai ki vaha bhI kAmandakake nItisArake samAna kauTilIya arthazAstra se hI saMkSipta karake likhA gayA hai *" parantu hamArI samajhameM nyAyAdavasaramalabhamAnasya cirasevakasamAjasya vijJaptaya iva narmasacivoktayaH pratipanna kAmacAravyavahAreSu svaira vihAreSu mama guruzukavizAlAkSaparIkSitaparAzara bhImabhISma bhAradvAjAdipraNItanItizAstrazravaNasanAthaM zrutapathamabhajanta / "-- yazastilakacampU, AzvAsa 2, pR0 236 / + " dUSito'pi careddharma yatra tatrAzrame rataH / samaM sarveSu bhUteSu na liGgaM dharmakAraNam // iti kathamidamAha vaivasvato manuH / " - yazastilaka A0 4, pRSTha 100 / yaha zloka manusmRti a0 6 kA 66 va zloka hai| isake sivAya yazastilaka AzvAsa 4, pR0 90 - 91 - 116 ( prokSitaM bhakSayet ), 117 ( krItvA svayaM ), 127 ( sabhI zloka ), 149 ( sabhI zloka ), 287 ( adhItya ) ke zloka bhI manusmRti meM jyoMke tyoM milate haiM / yadyapi vahA~ yaha nahIM likhA hai ki ye manuke haiN| ' uktaM ca ' rUpameM hI diye haiM / x nItivAkyAmRta pRSTha * 36 sUtra 9, pR0 107 sUtra 4, pR0 171 sUtra 14 Adi / + "viprakItAvUDhApi punarvivAhadIkSAmaItIti smRtikArA: " nI0vA0 pR0 377, sU027; "zruteH smRterbAhyabAhyatare; " yazastilaka A0 4, pR0 105 " zrutismRtIbhyAmatIva bAhye" - yazastilaka A0 4, pR0 111 ; " tathA ca smRtiH " pR. 116; aura " iti smRtikArakIrtitamapramANIkRtya " pR0 287 / : yazastilaka bhA0 4 pR0 100 meM nItikAra bhAradvAjake SADguNya prastAva ke do zloka aura vizAlAkSa ke kucha vAkya diye haiN| ye vizAlAkSa saMbhavataH ve hI nItikAra haiM jinakA ullekha arthazAstra aura nItisAra meM kiyA gayA hai| * zAstrIjIkA yaha bar3A bhArI bhrama hai, jo somadevasUriko ve yazodhara mahArAja ke samakAlika samajhate haiM / yazodhara jainoMke eka purANapuruSa haiN| inakA caritra somadevase bhI pahale puSpadanta, baccharAya Adi kaviyoMne likhA hai| puSpadantakA samaya zakasaMvat 606 ke lagabhaga hai / aura baccharAya puSpadanta se bhI pahale hue haiN| ""* Aho! Shrutgyanam Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1 ] somadevasUrikRta nItivAkyAmRta / [ 39 zAstrIjIne ukta parIkSA bArIkIse yA acchI taraha vicAra karake nahIM kI / yaha hama mAnate haiM ki nItivAkyAmRtakI racanA meM arthazAstrakI sahAyatA avazya lI gaI hai, jaisA ki Age diye hue donoMke avataraNoMse mAlUma hogaa| pAThaka dekheMge ki donoMmeM vilakSaNa samatA hai, kahIM kahIM to donoM ke pATha bilkula ekase mila gaye haiM / parantu isase yaha siddha nahIM hotA ki nItivAkyAmRta arthazAstrakA hI saMkSipta sAra hai / arthazAstrakA anudhAvana karanevAlA hokara bhI vaha aneka aMzoM meM bahuta kucha svataMtra hai / arthazAstra ke atirikta anyAnya nItizAstroMke abhiprAya bhI usameM apane DhaMgase samAvezita kiye gaye haiM / isake sivAya granthakartA ne apane deza-kAla para dRSTi rakhate hue bahuta sI purAnI bAtoMko-- jinakI usa samaya jarUrata nahIM rahI thI yA jo unakI samajhameM anucita thIM--chor3a diyA hai yA parivartita kara diyA hai| sAtha hI bahutasI samayopayogI bAteM zAmila bhI kara dI haiM / yahA~ hama arthazAstra aura nItivAkyAmRtake aise avataraNa dete haiM jinase donoMkI samAnatA prakaTa hotI hai :1 - duSpraNItaH kAmakrodhAbhyAmajJAnAdvAnaprasthaparivrAjakAnapi kopayati, kimaGga punargRhasthAn / apraNIto hi mAtsyanyAyamudbhAvayati / balIyAnabalaM grasate daNDadharAbhAve / - arthazAstra 109 / duSpraNIto hi daNDaH kAmakrodhAbhyAmajJAnAdvA sarvajanavidveSaM karoti / apraNIto hi daNDo mAtsyanyAyamudbhAvayati / balIyAnabalaM grasate ( iti mAtsyanyAya : ) / - nItivA0 pR0 104-5 / -artha0 0 pR0 10 / -nI0 167 / 2- brahmacarya cASoDazAdvarSAt / ato godAnaM dArakarma ca / brahmacaryamASoDazAdvarSAttato godAnapUrvakaM dArakarma cAsya / 3 - gurohitamuditoditakulazIlaM SaDaGge vede daive nimitte daNDanItyAM ca abhivinItamApadAM devamAnuSINAM atharvabhirupAyaizca pratikarttAraM kurvIta / purohitamuditakulazIlaM SaDaMgavede daive nimitte daNDanItyAmabhivinItamApadAM daivInAM mAnuSINAM ca pratikarttAraM kurvIta / nIti0 pR0 159 / artha0 pR0 15-16 / 4 paramarmajJaH pragalbhaH chAtraH kApaTikaH / artha pR0 18 / paramarmajJaH pragalbhaH chAtraH kApaTikaH / - nI0 pR0 173 / 5 - zrUyate hi zukasArikAbhiH mantro bhinnaH zvabhiranyaizca tiryagyonibhiH / tasmAnmantroddezamanAyukto nopagacchet / artha0 pR0 26 / anAyukto na mantrakAle tiSThet / zrUyate hi zukazArikAbhyAmanyaizca tiryagbhirmantrabhedaH 6 - dvAdazavarSA strI prAptavyavahArA bhavati / SoDazavarSaH pumAn / dvAdazavarSA strI SoDazavarSaH pumAn prAptavyavahArau bhavataH / isa taraha ke aura bhI aneka avataraNa diye jA sakate haiM / yahA~para pAThakoM ko yaha bhI dhyAna meM rakhanA cAhie ki cANakyane bhI to apane pUrvavartI vizAlAkSa, bhAradvAja, bRhaspati Adike granthoMkA saMgraha karake apanA grantha likhA hai / aisI dazA meM yadi somadevakI racanA arthazAstrase milatI julatI ho, to kyA Azcarya hai| kyoMki unhoMne bhI unhIM pranthokA manthana karake apanA nItivAkyAmRta likhA hai / yaha dUsarI bAta hai ki nItivAkyAmRtakI racanAke samaya pranthakartAke sAmane arthazAstra bhI upasthita thaa| * 7 kRtaH / --nIti0 pR0 118 / -artha0 154 / - nIti0 373 / parantu pAThaka isase nItivAkyAmRtake mahattvako kama na samajha leN| aise viSayoMke pranthoMkA adhikAMza bhAga saMgraharUpa hI hotA hai / kyoMki usame una saba tatvoM kA samAveza to nitAnta Avazyaka hI hotA hai jo pranthakartAke pUrvalekhakoM dvArA usa zAstra ke sambandhameM nizcita ho cukane haiN| unake sivAya jo naye anubhava aura naye tastha upalabdha hote haiM unheM hI vaha vizeSarUpase apane grantha meM lipibaddha karatA hai / aura hamArI samajhameM nItivAkyAmRta aisI bAtose khAlI nahIM hai / granthakattIkI svataMtra pratibhA aura maulikatA usameM jagaha jagaha prasphuTita ho rahI hai / dekho pRSTha 5 kI TippaNI 'pRthivyA lAbhe' Adi / Re Aho! Shrutgyanam Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 granthakartAkA paricaya / guruprmpraa| jaisA ki pahale kahA jA cukA hai nItivAkyAmRtake kartA zrIsomadevasUri haiM / ve devasaMghake AcArya the| digambarasampradAyake suprasiddha cAra saMghoMmase yaha eka hai / maMgarAja kavike kathanAnusAra yaha saMgha suprasiddha tArkika bhaTTAkalaMkadevake bAda sthApita huA thA / akalaMkadevakA samaya vikramakI 9 vIM zatAbdikA prathama pAda hai / * somadevake gurukA nAma nemideva aura dAdAgurukA nAma yazodeva thaa| yathAH zrImAnasti sa devasaMghatilako devo yazaHpUrvakaH, ziSyastasya babhUva sadguNAnIdhiH zrInemidevAlayaH / tasyAzcayetapaH sthitaritranavatejetumahAvAdinA, ziSyo'bhUdiha somadeva iti yastasyaiSa kaanykrmH|| --yazastilakacampU / / nItivAkyAmRtakI gadyaprazastise bhI yaha mAlUma hotA hai ki ve nemidevake ziSya the / sAtha hI usameM yaha bhI likhA hai ki ve mahendradeve bhaTTArakake anuja the / ina tInoM mahAtmAoM-yazodeva, namideva aura mahendradevake sambandhame hameM aura koI bhI bAta mAlUma nahIM hai / na to inakI koI racanA hI upalabdha hai aura na anya kisI granthAdimeM inakA koI ullekha hI milA hai| inake pUrva ke AcAryoM ke viSayameM bhI kucha jJAta nahIM hai| somadevasarikI ziSyaparamparA bhI ajJAta hai| yazastila kivAdirAja aura vAdImasiMha, donoM hI somadevake ziSya the parantu isake lie unhoMne jo pramANa diyA hai vaha kisa andhakA hai, isake jAnanekA koI sAdhana nahIM hai / yazastilakakI racanA zakasaMvat 881 ( vikrama 1.16 ) meM samApta huI hai aura bAdirAjane apanA pArzvanAthacarita zakasaMvat 947 (vi.1082) meM pUrNa kiyA hai| arthAt donoMke bIca 66 varSakA antara hai / aisI dazAmeM unakA guru ziSyakA nAtA honA durghaTa hai / isake sivAya bAdirAjake gurukA nAma matisAgara thA aura ve draviDa saMghake AcArya the / aba rahe vAdIbhasiMha, so unake gurukA nAma puSparSaNa thA aura puSpaSeNa akalaMkadevake gurubhAI the, isAlae unakA samaya somadevase bahuta pahale jA par3atA hai| esI avasthAmeM vAdirAja aura vAdIbhasiMhako somadevakA ziSya nahIM mAnA jA sktaa| granthakartAke guru bar3e bhArI tAki the| unhoMne 93 vAdiyoMko parAjita karake vijayakIrti prApta kI thii| isI taraha mahendradeva bhaTTAraka bhI digvijayI vidvAn the| unakA 'bAdIndrakAlAnala' upapada hI isa bAtakI ghoSaNA karatA hai| tArkika somadeva / zrIsomadevasUri bhI apane guru aura anujake sadRza bar3e bhArI tArkika vidvAn the| ve isa granthakI prazastimeM kahate haiM:malpe'nugrahadhIH same sujanatA mAnye mahAnAdaraH, siddhAnto'yamudAttacitracarite zrIsomadeghe mayi / yA spardheta tathApi darpadRDhatAprauDhipragADhAgraha-stasyAkhArvitagarvaparvatapavirmadvAkkRtAntAyate // __ sArAMza yaha ki maiM choToMke sAtha anugraha, barAbarIvAloke sAtha sujanatA aura bar3oM ke sAtha mahAn AdarakA bartAva karatA huuN| isa viSayameM merA caritra bahuta hI udAra hai / parantu jo mujhe aiMTha dikhAtA hai, usake lie, garUpI parvatako vidhvaMsa karanevAle mere vajra-vacana kAlasvarUpa ho jAte haiN| *dekho janahitaiSI bhAga 11, aMka --8 / - "uktaMcavAdirAjena mahAkavinA--...... ......sa vAdirAjo'pi zrIsomadevAcAryasya ziSya:vAdIbhAsiMho'pi madIyAziSyaH zrIvAdirAjo'pi madIyaziSyaH' ityuktatvAca / " yazastilakaTIkA A. 2, pR. 265 / / ___ + yazastilakake Upara uddhRta hue zlokameM una mahAvAdiyoMkI saMkhyA--jinako zrInemidevane parAjita kiyA thAsirAnave batakAI hai parantu nItivAkyAmRtakI gadyaprazastimeM pacapana hai| mAlama nahIM, isakA kyA kAraNa hai| Aho! Shrutgyanam Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] somadevamUrikRta nItivAkyAmRta / darpAndhabodhabudhasindhurasiMhanAde, vAdidvipoddalanadurdharavAgvivAde / zrI somadevamunipe vacanArasAle, vAgIzvaro'pi purato'rita na vAdakAle // bhAva yaha ki abhimAnI paNDita gajoMke lie siMhake samAna lalakAranevAle aura vAdigajoM ko dalita karanevAlA durdhara vivAda karanevAle zrI somadeva munike sAmane, bAdake samaya bAgIzvara yA devaguru bRhaspati bhI nahIM rahara rukate haiM / isI taraha ke aura bhI kaI padya haiM jinase unakA prakhara aura pracaNDa tarkapANDitya prakaTa hotA hai / yazastilaka campUkI utthAnikAne kahA hai:-- [ 41 AjanmakRdabhyAsAcchuSkAttarkAttRNAdiva mamAsyAH / _matisurabherabhavadidaM sUktapayaH sukRtinAM puNyaiH // 17 arthAt merI jisa buddhirUpI gaune jIvana bhara tarkarUpI sUkhA ghAsa khAyA, usIse aba yaha kAvyarUpI dugdha utpanna ho rahA hai| isa uktise acchI taraha prakaTa hotA hai ki zrI somadevasUrine apane jIvanakA bahuta bar3A bhAga tarkazAstra ke abhyAsa meM hI vyatIta kiyA thA / unake syAdvAdAcalasiMha, vAdabhipaMcAnana aura tArkikacakravartI pada bhI isI bAtake dyotaka haiN| parantu ve kevala tArkika hI nahIM the- kAvya, vyAkaraNa, dharmazAstra aura rAjanIti Adike bhI dhuraMdhara vidvAn the / mahAkavi somadeva | unakA yazastilakacampU mahAkAvya - jo nirNagasAgara kI kAvyamAlA meM prakAzita ho cukA hai-isa bAtakA pratyakSa pramANa hai ki ve mahAkavi the aura kAvyakalA para bhI unakA asAdhAraNa adhikAra thA 16mUce saMskRta sAhitya meM yazastilaka eka adbhuta kAvya hai aura kavitva ke sAtha usameM jJAnakA vizAla khajAnA saMgRhIta hai / usakA gadya bhI kadambarI tilaka jarI AdikI TakkarakA hai| subhASitoM kA to use Akara hI kahanA cAhie / usakI prazaMsA meM svayaM granthakartAne yatratatra jo sundara padya kahe haiM, ve sunane yogya haiM:--- asahAyamanAdarza ratna ratnAkarAdiva / mattaH kAvyamidaM jAtaM satAM hRdayamaNDanam // 14 -- prathama AzvAsa / samudra se nikale hue asahAya, anAdarza aura sajjanoMke hRdayakI zobhA bar3hAnevAle ratnakI taraha mujhase bhI yaha asahAya ( maulika ), anAdarza ( bejor3a aura hRdayamaNDana kAvyaratna utpanna huA / karNAJjalipuTaiH pAtuM cetaH sUktAmRte yadi / } zrUyatAM somadevasya navyAH kAvyoktiyuktayaH // 246 // yadi ApakA citta kAnoMkI a~julIse sUktAmRtakA pAna karanA cAhatA hai, to somadevakI sunie / Aho! Shrutgyanam - dvitIya A0 / naI naI kAvyoktiyA~ lokavat kavitve vA yadi cAturyacaJcavaH / somadevakaH sUkti samabhyasyantu sAdhavaH // 513 // - tRtIya A0 / yadi sajjanoMkI yaha icchA ho ki ve lokavyavahAra aura kavitvameM cAturya prApta kareM to unheM somadeva kavi kI sUktiyoMkA abhyAsa karanA cAhie / mayA vAgarthasaMbhAre bhukte sArasvate rase / kavayo'nye bhaviSyanti nUnamucchiSTabhojanAH // caturtha A0, pR0 165 / maiM zabda aura arthapUrNa sAre sArasvata rasa ( sAhitya rasa ) kA svAda le cukA hU~, ataeva aba jitane dUsare kavi hoMge, ve nizcayase ucchiSTabhojI yA jUThA khAnevAle hoMge ve koI naI bAta na kaha sakeMge / alakAlavyAlena ye lIDhA sAmprataM tu te / zabdAH zrI somadevena protthApyante kimadbhutam // - paMcama A0, pR0 266 / samarUpI vikaTa sarpane jina zabdoMko nigala liyA thA, ataeva jo mRta ho gaye the, yadi unheM zrIsomadevane uThA diyA, jilA diyA- to isameM koI Azcarya nahI honA caahie| ( isameM ' somadeva ' zabda STa hai / soma candravAcI hai aura candrakI amRta-kiraNoMse viSamUcchita jIva saceta ho jAte haiN| ) 6 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] jaina sAhitya saMzodhaka uddhRtya zAstrajaladhernitale nimagnaiH paryAgatairiva cirAdabhidhAnaratnaiH / somadevaviduSA vihitA vibhUSA yA vAgdevatA vahatu samprati tAmanarghAm // paM0 A0, pR0 266 | cirakAlase zAstrasamudrake bilkula nIce DUbe hue zabda - ratnoMkA uddhAra karake somadeva paNDitane jo yaha bahumUlya AbhUSaNa ( kAvya ) banAyA hai, use zrIsarasvatI devI dhAraNa kareM / ina uktiyoMse isa bAtakA AbhAsa milatA hai ki AcArya somadeva kisa zreNI ke kavi the aura unakA ukta maddAkAvya kitanA mahattvapUrNa hai / pUrvokta uktiyoM meM abhimAnakI mAtrA vizeSa rahane para bhI ve aneka aMza meM satya jAna par3atI haiM / sacamuca hI yazastilaka zabdaratnoM kA bar3A bhArI khajAnA hai aura yadi mAghakAvyake samAna kahA jAya ki isa kAvyako par3ha lene para phira koI nayA zabda nahIM raha jAtA, kucha atyukti na hogI / isI taraha isake dvArA sabhI viSayoMkI vyutpatti ho sakatI hai / vyavahAradakSatA bar3hAne kI to isameM Dhera sAmagrI hai| mahAkavi somadeva vAkkallolapayonidhi, kavirAjakuMjara aura gadyapadyAvidyAdharacakravartI vizeSaNa, unake zreSTha kavi.. rake hI paricAyaka haiM / [ khaMDa 2 dharmAcArya somadeva / yadyapi abhItaka somadevasUrikA koI svataMtra dhArmika grantha upalabdha nahIM hai; parantu yazastilakake antima AzvAsa - jinameM upAsakAdhyayana yA zrAvakoM ke AcArakA nirUpaNa kiyA gayA hai-isa bAtake sAkSI haiM ki ve dharma ke kaise marmajJa vidvAna the / svAmI samantabhadra ke ratnakaraNDake bAda zrAvakoMkA AcArazAstra aisI uttamatA, svAdhInatA aura mArmikatA ke sAtha itane vistRtarUpameM Ajataka kisI bhI vidvAnakI kalama se nahIM likhA gayA hai| jo loga yaha samajhate haiM ki dharmagrantha to paramparAse cale Aye hue granthoM ke anuvAdamAtra hote haiM--unameM pranthakartA vizeSa kyA kahegA, unheM yaha upAsakAdhyayana avazya par3hanA cAhie aura dekhanA cAhie ki dharmazAstroM meM bhI maulikatA aura pratibhAke lie kitanA vistRta kSetra hai / kheda hai ki jainasamAjameM isa mahattvapUrNa pranthake paThana pAThanakA pracAra bahuta hI kama hai aura aba taka isakA koI hindI anuvAda bhI nahIM huA hai / nItivAkyAmRta kI prazasti meM likhA hai: sakalasamayatarke nAkalaMko'si vAdin na bhavasi samayoktau haMsasiddhAnta devaH / na ca vacanavilAse pUjyapAdo'si tattvaM vadasi kathamidAnIM somadevena sArdham // arthAta he vAdI, na to tU samastadarzana zAstroM para tarka karaneke lie akalaMkadevake tulya hai, na jainasiddhAntako kahane ke lie iMsasiddhAntadeva hai aura na vyAkaraNameM pUjyapAda hai, phira isa samaya somadeva ke sAtha kisa birate para bAta karane calA ? * isa uktise spaSTa hai ki somadevasUri tarka aura siddhAnta ke samAna vyAkaraNazAstra ke bhI paNDita the / rAjanItijJa somadeva / somadeva ke rAjanItijJa honekA pramANa yaha nItivAkyAmRta to hai hI, isake sivAya unake yazastilaka meM bhI yazodhara mahArAjakA caritra citraNa karate samaya rAjanItiko bahuta hI vizada aura vistRta carcA kI gaI hai / pAThakoM kocAhie ki ve isake lie yazastilakakA tRtIya AzvAsa avazya par3heM / yaha AzvAsa rAjanItike tatvoMse bharA huA hai / isa viSaya meM vaha advitIya hai / varNana karane kI zailI bar3I ho sundara hai / kavitvakI kamanIyatA aura sarasatAse rAjanItikI nIrasatA mAlUma nahIM kahA~ calI gaI hai| nItivAkyAmRta ke * akalaMkadeva - aSTazatI, rAjabArtika Adi granthoMke raciyatA / haMsasiddhAntadeva - ye koI saiddhAntika AcArya jAna par3ate haiM / inakA aba taka aura kahIM koI ullekha dekhanemeM nahIM AyA / pUjyapAda - devanAndi, jainendra areers kartA / Aho ! Shrutgyanam Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1 ] somadevasUrikRta nItivAkyAmRta / aneka aMzoMkA abhiprAya usameM kisI na kisI rUpameM antarnihita jAna par3atA hai + / jahA~ taka hama jAnate haiM jainavidvAnoM aura AcAryoMmeM-- digambara aura zvetAmbara donoMmeM-- eka somadevane hI ' rAjanItizAstra' para kalama uThAI hai| ataeva jainasAhityameM unakA nItivAkyAmRta advitIya hai| kamase kama aba taka to isa viSayakA koI dUsarA jainaprantha upalabdha nahIM huA hai| grantha-racanA / isa samaya somadevasUrike kevala do hI prantha upalabdha haiM - nItivAkyAmRta aura yazastilakacampU / inake sivAya ---- jaisA ki nItivAkyAmRta kI prazastise mAlUma hotA hai- tIna grantha aura bhI haiM - 1 yukticintAmaNi, 2 trivargamahendramAtalisaMjalpa aura 3 SaNNavatiprakaraNa / parantu abhItaka ye kahIM prApta nahIM hue haiN| ukta granthoMmeMse yukticintAmaNi to apane nAmase hI tarkaprantha mAlUma hotA hai aura dUsarA zAyada nItiivaSayaka hogA / mahandra aura usake sArathI mAtalike saMvAdarUpameM usameM trivarga arthAt dharma, artha aura kAmakI carcA kI gaI hogii| tIsareke nAmase sivAya isake ki usameM 96 prakaraNa yA adhyAya haiM, viSayakA kucha bhI anumAna nahIM ho sakatA hai / [ 43 ina saba granthoM meM nItivAkyAmRta hI sabase pichalA grantha hai| yazodhara mahArAjacarita yA yazastilaka isake pahalekA hai / kyoMki nItivAkyAmRtameM usakA ullekha hai| bahuta saMbhava hai ki nItivAkyAmRta ke bAda bhI unhoMne grantharacanA kI ho aura ukta tIna granthoMke samAna ve bhI kisI jagaha dImaka yA cUhoM ke khAdya bana rahe hoM, yA sarvathA naSTa hI ho cuke hoN| vizAla adhyayana / yazastilaka aura nItivAkyAmRtake par3hanese mAlUma hotA hai ki somadevasUrikA adhyayana bahuta hI vizAla thA / aisA jAna par3atA hai ki unake samaya meM jitanA sAhitya - nyAya, vyAkaraNa, kAvya, nIti, darzana Adi sambandhI upalabdha thA, usa sabase unakA paricaya thA / kevala jaina hI nahIM, jainetara sAhityase bhI ve acchI taraha paricita the / yazatilaka ke cauthe AzvAsa meM ( pR0 113 meM ) unhoMne likhA hai ki ina mahAkaviyoMke kAvyoM meM nama kSapaNaka yA digambara sAdhuoM kA ullekha kyoM AtA hai ? unakI itanI adhika prasiddhi kyoM hai ?- urva, bhAravi, bhavabhUti, bhartRhare, bhaNDa, kaNTha, guNADhya, vyAsa, bhAsa,* ghosa, kAlidAsa, bANa +, mayUra, nArAyaNa, kumAra, mAgha aura rAjazekhara / isase mAlUma hotA hai ki ve pUrvokta kaviyoMke kAvyoM se avazya paricita hoMge / prathama AzvAsake 90 ve pRSThabha unhoMne indra, candra, jainendra, Apizala Ara pANinike vyAkaraNoMkA jikara kiyA hai| pUjyapAda + nItivAkyAmRta aura yazastilakake kucha samAnArthaka vacanokA milAna kIjie: 1 - bubhukSAkAlo bhojanakAla : -- nI0 vA0, pR0 253 / cArAyaNo nizi timiH punarastakAle, madhye dinasya dhiSaNazcarakaH prabhAte / bhuktiM jagAda nRpate mama caiSa sargastasyAH sa eva samayaH kSudhito yadaiva // 328 // - yazastilaka, A0 3 / ( pUrvokta padyameM cArAyaNa, timi, dhiSaNa aura caraka ina cAra AcAryoM ke matoMkA ullekha kiyA gayA hai| ) 2 -- ko phavaddivAkAmaH nizi bhuJjIta / cakoravannaktaM kAmaH divApakvam / nI0 vA0 pR0 257 / anye tvidamAhu:-- yaH kokavaddivAkAmaH sa naktaM bhoktumarhati / sa bhoktA vAsare yazca rAtrau rantA cakoravat // 330 // -- yazastilaka, A02 bhAsa mahAkavikA 'peyA surA priyatamAmukhamakSaNayaM' Adi padya bhI pA~caveM AzvasameM ( pR0 250 ) uddhRta hai / raghuvaMzakA bhI eka jagaha ( AzvAsa 4, pR0 194 ) ullekha hai / + bANa mahAkavikA eka jagaha au bhI ( A. 4, pR0 101 ) ullekha hai aura likhA hai ki unhoMne zikArakI nindA kI hai / Aho! Shrutgyanam Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ww j jaina sAhitya saMzAdhika [2 I (jainendra ke karttA ) aura pANinikA ullekha aura bhI eka do jagaha huA hai / guru, zukra, vizAlAkSa, parIkSita, parAzara, bhIma, bhISma, bhAradvAja Adi nItizAstrapraNetAoM kA bhI ve kaI jagaha smaraNa karate haiM / kauTilIya arthazAstra se to ve acchI taraha paricita haiM hI / hamAre eka paNDita bhitrake kathanAnusAra nItivAkyAmRta meM sau savA sau ke lagabhaga aise zabda haiM jinakA artha vartamAna kozoMmeM nahIM milatA / arthazAstrakA adhyetA hI unheM samjha sakatA hai / azvavidyA, gajaividyA, ratnaparIkSA, kAmazAstra, vaidyaka Adi vidyAoMke AcAryoMkA bhI unhoMne kaI prasaMgoM ne jikara kiyA hai / prajApatiprokta citrakarma, varAhamihirakRta pratiSTAMkANDa, Adityameta, nimittoMdhyAya, mahAbhArata, ratnaparIkSA, pataMjalikA yogazAstra aura vararuci, dhyAsa, haraprabodha, kumarilakI uktiyoMke uddharaNa diye haiM / saiddhAntavaizeSika, tArkika vaizeSika, pAzupata, kulAcArya, sAMkhya, dazabalazAsana, jaiminIya, bArhaspatya, vedAntavAdi, kANAda, tAthAgata, kApila, brahmAdvaitavAdi, avadhUta Adi darzanoMke siddhAntoMpara vicAra kiyA hai / inake sivAya mataGga, bhRgu, bharga, bharata, gautama, garga, piMgala, pulaha, puloma, pulasti, parAzara, marIci, virocana, dhUmadhvaja, nIlapaTa, grahila, Adi aneka prasiddha aura aprasiddha AcAya kA nAmolekha kiyA hai / bahuta se aitihAsika dRSTAntoMkA bhI ullekha kiyA gayA hai / jaise yavanadeza ( yUnAna ! ) meM maNikuNDalA rAnIne apane putra ke rAjya ke lie viSadUSita zarAba ke kuralese ajarAjAko, sUrasena (mathurA) meM vasantamatine viSamaya Alatese raMge hue adharoMse suratavilAsa nAmaka rAjAko, dazArNa (milasA ) meM vRkodarIne viSalipta karadhanI se madanArNava rAjAko, magadha dezameM madirAkSIne tIkhe darpaNase manmathavina dako, pANDya dezameM caNDarasA rAnIne chupI huI churIse muNDIra nAmaka rAjAko mAra DAlA * / ityAdi / paurANika AkhyAna bhI bahuta se Aye haiM / jaise prajApati brahmAkA citta apanI lar3akI para calAyamAna ho gayA, vararuci yA kAtyAyanane eka dAsIpara rIjhakara usake kahanete yA ghar3A uThAyA, Adi / ina saba bAtoM se pAThaka jAna sakeMge ki AcArya somadevakA jJAna kitanA vistRta aura vyApaka thA / udAra vicArazIlatA / yazastila ruke prAraMbha ke 20 veM zle kareM somadevasUri kahate haiM: - loko yuktiH kalAcchando'laMkArAH samayAgamAH / sarvasAdhAraNAH sadbhistIrthamArga iva smRtAH // arthAt sajjanoMkA kathana hai ki vyAkaraNa, pramANazAstra ( nyAya ), kalAyeM, chandaH zAstra, alaMkArazAstra aura ( AhA, jaimini, kapila, cArvAka, kaNAda, bauddhAdike ) darzanazAstra tIrthamArgake samana sarvasAdhAraNa haiM / arthAt jisa taraha gaMgAdike mArga para brAhmaNa bhI cala sakate haiM aura cANDAla bhI, usI taraha inapara bhI sabakA adhikAra hai| + " 1 - " pUpAda iva zabdetiyeSu... paNiputra iva padaprayeogeSu " yaza0 A0 2, pR0 236 / 2 3, 4, 5, 6 - " romapAda iva gajavidyAsu raivata iva hayanayeSu zukanAza iva ratnaparIkSAsu, dattaka iva kantusiddhAnteSu "--A0 4, pR0 236-237 | 'dattaka' kAmazAstra ke prAcIna AcArya haiM / vAtsyAyanane inakA ullekha kiyA hai / ' cArAyaNa' bhI kAmazAstra ke AcArya haiM / inakA mata yazatilakake tIsare AzvAsake 509 pRSTha meM carakake sAtha prakaTa kiyA gayA hai / 2, 3, 4, 5 - ukta pAMcA granthoMke uddharaNa yaza 0 ke cauthe AzvAsake pR0 112 - 3 aura 119 meM uddhata haiM / mahAnagarakA nAma nahIM hai, parantu- purANaM mAnavo dharmaH sAGgo vedazcikitsitam ' Adi loka mahAbhAratase hI udhRta kiyA gayA hai / 6 - taduktaM ratnaparIkSAyAm- ' na kevalaM ' Adi; AzvAsa 5, pR. 256 // 7 - yazastilaka A0 6, pR0 276-77 / 8-09-A0 4, pR0 99 10, 11 - A0 5, pR0251-54 / 12-3 satra darzanAMkA vicAra pA~caveM AzvAsake pR0 269 se 277 taka kiyA gayA hai / 13 - dekho AzvAsa 5, pR0 250-55 aura 299 / * yalika A0 4, pR0 53 / inhIM AkhyAnoM kA ullekha nItivAkyAmRta ( pR0 232 ) meM bhI kiyA gayA he | AzvAsa 30 431 aura 550 meM bhI aise hI kaI aitihAsika dRSTAnta diye gaye haiM / X 0 0 4 pR0 138-39 / .. + " loko vyAkaraNazAstra yuktiH prANazAstra, samayAgamAH jinajaiminikapilakaNacara cArvAkazAkyAnA siddhAntAH / sarvasAdhAraNAH kathitAH pratipAditAH / ka iva tIrtha mArga iva / yathA tIrthamArge brAhmaNAJcalanti, cANDAlA api gacchanti, nAsti tatra doSaH / " -- zrutasAgarI TIkA / Aho ! Shrutgyanam Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somadevasArikRta nItivAkyAmRta isa uktise pAThaka jAna sakate haiM ki unake vicAra jJAnake sambandhameM kitane udAra the / use be sarvasAdhAraNakI cIja samajhate the aura yahI kAraNa hai jo unhoMne dharmAcArya hokara bhI apane dharmase itara dharmake mAnanevAloMke sAhityakA bhI acchI tarahase adhyayana kiyA thA, yahI kAraNa hai jo ve pUjyapAda aura bhaTTa akalaMkadevake sAtha pANini AdikA bhI Adarake sAtha ullekha karate haiM aura yahI kAraNa hai jo unhoMne apanA yaha rAjanItizAstra bIsoM jainetara AcAryoMke vicAroMkA sAra khIMcakara banAyA hai| yaha saca hai ki unakA jaina siddhAntoM para acala vizvAsa hai aura isIlie yazastilakameM unhoMne anya siddhAntokA khaNDana karake jainasiddhAntakI upAdeyatA pratipAdana kI hai| parantu isake sAtha hI ve isa siddhAntake pakke anuyAyI haiM ki 'yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH prigrhH|' unakI yaha nIti nahIM thI ki jJAnakA mArga bhI saMkIrNa kara diyA jAya aura saMsArake vizAla jJAna-bhANDArakA upayoga karanA choDa diyA jaay| samaya aura sthAna / / nItivAkyAmRtake antakI prazastimeM isa bAtakA koI jikara nahIM hai ki vaha kaba aura kisa sthAnameM racA gayA thA; parantu yazastilaka campUke antameM ina donoM bAtoMkA ullekha hai:___ "zakanRpakAlAtItasaMvatsarazateSvaSTasvekAzItyadhikeSu gateSu aDkataH (881) siddhArthasaMvatsarAntargatacaitramAsamadanatrayodazyAM pANDya-siMhala-cola-ceramaprabhRtInmahIpatInprasAdhya melapATIpravardhamAnarAjyaprabhAve zrIkRSNarAjadeve sati tatpAdapadmopovinaH samadhigatapaJcamahAzabdamahAsAmantAdhipatezcAlukyakulajanmanaH sAmantacUDAmaNeH zrImadarikesariNaH prathamaputrasya zrImadvadyagarAjasya lakSmIpravardhamAnavasudhArAyAM gaGgAdhArAyAM vinimApitamitaM kAvyAmiti / " arthAt caitra sudI 13, zakasaMvat 88, (vikrama saMvat 1036) ko jisa samaya zrIkRSNarAjadeva pANjya siMhala, cola, cera Adi rAjAoM para vijaya prApta karake melapATI nAmaka rAjadhAnImeM rAjya karate the aura unake caraNakamalopajIvI sAmanta baddiga--jo cAlukyavaMzIya arikesarIke prathama putra the-gaMgAdhArAkA zAsana karate the, yaha kAvya samApta huaa| dakSiNake itihAsase patA calatA hai ki ye kRSNarAjadeva rASTrakUTa yA rAThaura vaMzake mahArAjA the aura inakA dUsarA nAma akAlavarSa thaa| yaha vahI vaMza hai jisameM bhagavajjinasenake paramabhakta mahArAja amoghavarSa (prathama) utpanna hue the| amoghavarSake putra akAlavarSa (dvitIya kRSNa ) aura akAlavarSake jagattuMga hue * / ina jagattuMgake do putroMindra yA nityavarSa aura baddiga yA amoghavarSa ( tRtIya ) mese--amoghavarSa tRtIyake putra kRSNarAjadeva yA tRtIya kRSNa the| inake samayake zaka saMvat 867, 873, 876, aura 881 ke cAra zilAlekha mile haiM, isase inakA rAjyakAla kamase kama 867 se 881 taka sunizcita hai| ye dakSiNake sArvabhaumarAjA the aura bar3e pratApI the| inake adhIna aneka mANDalika yA karada rAjya the| kRSNarAjane-jaisA ki somadevasUrine likhA hai-siMhala, cola, pANDya aura cera rAjAoko yuddha meM parAjita kiyA thaa| inake samayameM kanar3I bhASAkA suprasiddha kavi ponna huA hai jo jaina thA aura jisane 1 pANDya-vartamAnameM madrAsakA 'tinevalI' siMhala-silona yA lNkaa| cola-madarAsakA kaaromnnddl| cera kerala, vartamAna trAvaNakora / 2 mudrita pranthameM ' melyATI' pATha hai| 3 mudrita pustakame ' zrImadvAgarAjapravardhamAna--' pATha hai| __* jagatuMga gaddIpara nahIM baiThe / akAlavarSake bAda jagattuMgake putra tRtIya indrako gaddI milii| indra ke do putra the-amoghavarSa ( dvitIya ) aura govinda (cturth)| inameMse dvitIya amoghavarSa pahale siMhAsanArUDha hue; parantu kucha; hI samayake bAda govinda caturthane unheM gaddIse utAra diyA aura Apa rAjA bana baitthe| govindake bAda unake kAkA arthAt jagattuMgake dUsare putra amoghavarSa (tRtIya) gaddIpara baitthe| amoghavarSake bAda hI kRSNarAjadeva siMhAsanAsIna hue / ina sabake viSayameM vistArase jAnane ke lie DA0 bhANDarakarakRta 'hisTrI Apha dI Dekana' yA usakA marAThI anuvAda pddhie| Aho! Shrutgyanam Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 zAntipurANa nAmaka zreSTha pranthakI racanA kI hai| mahArAja kRSNarAja debake darabArase ise ' ubhayabhASAkavicakravartI ' kI upAdhi milI thI / nijAma rAjya meM malakher3a nAmakA eka prAma hai jisakA prAcIna nAma 'mAnyakheTa ' hai / yaha mAnyakheTa hI amogha - varSa Adi rASTrakUTa rAjAoMkI rAjadhAnI thI x aura usa samaya bahuta hI samRddha thii| saMbhava hai ki somadevane isako melapATI yA milyATI likhA ho / 'hisTarI Apha kanArI liTarecara' ke lekhakane likhA hai ki pona afast ubhayabhASAvicakravartIkI upAdhi denevAle rASTrakUTa rAjA kRSNarAjane mAnyakheTameM san 939 se 968 taka rAjya kiyA hai| isase bhI mAlUma hotA hai ki mAnyakheTakA hI nAma melapATI hogA; paraMtu yadi yaha melapATI koI dUsarA sthAna hai to samajhanA hogA ki kRSNarAja devake samayameM mAnyakheTase rAjadhAnI uThakara ukta dUsare sthAna meM calI gaI thii| isa bAtakA patA nahIM lagatA ki mAnyakheTameM rASTrakUTo kI rAjadhAnI kaba taka rahI / rASTrakUToM ke samaya meM dakSiNakA cAlukyavaMza ( solaMkI ) hataprabha ho gayA thaa| kyoMki isa vaMzakA sArvabhaumatva rASTrakUToMne hI chIna liyA thA / ataeva jaba taka rASTrakUTa sArvabhauma rahe taba taka cAlukya unake AjJAkArI sAmanta yA mANDalika rAjA banakara hI rhe| jAna par3atA hai ki arikesArakA putra bahiga aisA hI eka sAmantarAjA thA jisakI gaMgAdhArA nAmaka rAjadhAnI meM yazastilakakI racanA samApta huI hai / cAlukyoMkI eka zAkhA ' jola' nAmaka prAntapara rAjya karatI thI jisakA eka bhAga isa samaya ke dhAravAr3a jilemeM AtA hai aura zrIyukta Ara. narasiMhAcArya ke matase cAlukya arikesarIkI rAjadhAnI 'pulagerI' meM thI jo ki isa samaya ' lakSmezvara' ke nAmase prasiddha hai / isa arakesarI ke hI samaya meM kanar3I bhASAkA sarvazreSTha kavi campa ho gayA hai jisakI racanA para mugdha hokara arikesarIne dharmapura nAmakA eka grAma pAritoSika meM diyA thaa| pampa jaina thaa| usake banAye hue do grantha isa samaya upalabdha hai-- eka AdipurANa campU aura dUsarA bhArata yA vikramArjunavijaya / pichale granthameM usane arikesarIkI vaMzAvalI isa prakAra dI hai- yuddhamalla - arikesarI - nArasiMha- yuddhamalla - bahiNa - yuddhamallanArasiMha aura arikesarI / ukta grantha zaka saMvata 863 ( vi0 998 meM ) samApta huA hai, arthAt vaha yazastilaka se koI 18 varSa pahale bana cukA thA isakI racanA ke samaya arikesarI rAjya karatA thA, taba usake 18 varSabAda -- yazastilaka kI racanAke samaya -- usakA putra rAjya karatA hogA, yaha sarvathA ThIka jaicatA hai / kAvyamAlA dvArA prakAzita yazastilaka meM arikesarIke putrakA nAma ' zrImadvAgarAja ' mudrita huA hai; parantu hamArI samajha meM vaha azuddha hai| usakI jagaha ' zrImadvaddigarAja ' pATha honA cAhie / dAnavIra seTha mANikacaMdajIke sarasvatI bhaMDAra kI vi0 saM0 1464 kI likhI huI pratimeM ' zrImadvadyagarAjasya pATha hai aura isase hameM apane kalpanA kiye hue pAThakI zuddhatAmeM aura bhI adhika vizvAsa hotA hai| Upara jo hamane pampakavi-likhita arikesarIkI vaMzAvalI dI hai, usa para pAThakoMko jarA bArIkase vicAra karanA caahie| usameM yuddhamalla nAmake tIna, arikesarI nAmake do aura nArasiMha nAmake do rAjA hai / aneka rAjavaMzoMmeM prAyaH yahI paripATI dekhI jAtI hai ki pitAmaha aura pautra yA prapitAmaha aura prapautake nAma ekase rakkhe jAte the, jaisA ki ukta vaMzAvalIse prakaTa hotA hai * / ataeva hamArA anumAna hai ki isa vaMzAvalIke antima rAjA arikesarI ( pampake AzrayadAtA ) ke pulakA nAma atr x hI hogA jo ki lekhakoMke pramAdase 'vadyaga' yA 'vAga' bana gayA hai / x mahArAjA amoghavarSa ( prathama ) ke pahale zAyada rASTrakUToMkI rAjadhAnI mayUrakhaNDI thI jo isa samaya nAsika jilemeM morakhaNDa ke nAmase prasiddha hai / < * dakSiNake rASTrakUTAkI vaMzAvalImeM bhI dekhie ki govinda nAmake cAra, indra nAmake tIna aura karka nAmake x zraddheya paM0 gaurIzaMkara hIrAcanda ojhAne apane somadevasUrIne arikesarIke prathama putrakA nAma nahIM diyA hai; kAraNa samajha liyA hai; vAstavame nAma diyA hai aura vaha ' amoghavarSa nAmake cAra, kRSNa yA akAlavarSa nAmake tIna, tIna rAjA lagabhaga 250 varSa ke bIca meM hI hue haiN| solaMkiyoM ke itihAsa ' ( prathama bhAga ) meM likhA hai ki parantu aisA unhoMne yazastilakakI prazastike azuddha pAThake vaddiga' hI hai / Aho! Shrutgyanam Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka ] somadevasarikRta nItivAkyAmRta / 'gaMgAdhArA' sthAna ke viSayameM hama kucha patA na lagA sake jo ki baddigakI rAjadhAnI thI aura jahA~ yazastilakakI racanA samApta huI hai| saMbhavataH yaha sthAna dhAravAr3ake hI AsapAsa kahIM hogaa| zrIsomadevasarine nAtivAkyAmRtakI racanA kaba aura kahA~ para kI thI, isa bAtakA vicAra karate hue hamArI dRSTi usakI saMskRta TIkAke nimnalikhita vAkyoM para jAtI hai| "atra tAvadakhilabhUpAlamaulilAlitacaraNayugalena raghuvaMzAvasthAthiparAkramapAlitakasya ( kRrana) karNakubjena mahArAjazrImahendradevena pUrvAcAryakRtArthazAstraduravabodhagranthagauravakhinnamAnasena subodhalalitaladhunItivAkyAmRtaracanAsu pravartitaH sakalapAriSadatvAnnatigranthastha nAnAdarzanapratibaddhazrotRNAM tattadabhISTazrIkaNThAcyutaviraMcyarhatAM vAcanikamanaskRtisUcanaM tathA svaguroH somadevasya ca praNAmapUrvakaM zAstrasya tatkartRtvaM khyApayituM sakalasattvakRtAbhayapradAnaM municandrAbhidhAnaH kSapaNakavratadhatI nItivAkyAmRtakartA nirvinasiddhikaraM...zlokamekaM jagAda-" pRSTha 2. isakA abhiprAya yaha hai ki kAnyakubjanarezvara mahArAjA mahendradevane pUrvAcAryakRta arthazAstra (kauTilIya arthazAstra ? ) kI dubaudhatA aura gurutAse khinna hokara pranthakartAko isa subodha, sundara aura laghu nItivAkyAmRtakI racanA karanemeM pravRtta kiyaa| ___kannaujake rAjA mahendrapAladevakA samaya vi0 saMvat 960 se 964 taka nizcita huA hai| karpUramaMjarI aura kAvyamImAMsA Adike kartA suprasiddha kavi rAjazekhara inhIM mahendrapAladevake upAdhyAya the / parantu hama dekhate haiM ki pazastilaka vi. saMvat 1016 meM samApta huA hai aura nItivAkyAmRta usase bhI pIche banA hai| kyoMki nItivAkyAmRtakI prazastime granthakarttAne apaneko yazodharamahArAjacarita yA yazastilaka mahAkAvyakA kartA prakaTa kiyA hai aura isase prakaTa hotA hai ki ukta prazasti likhate samaya ve yazastilakako samApta kara cuke the| aisI avasthAmeM maheMndrapAladevase kamase kama 50-51 varSa bAda nItivAkyAmRtakA racanAkAla ThaharatA hai / taba samajhameM nahIM AtA ki TIkAkArane somadevako mahendrapAladevakA sAmAyaka kaise ThaharAyA hai| Azcarya nahIM jo unhoMne kisI sunI sunAI kiMvadantIke AdhArase pUrvokta bAta likha dI ho| . nAtivAkyAmRtake TIkAkArakA samaya ajJAta hai; paraMtu yaha nizcita hai ki ve mUla granthakartAse bahuta pIche hue haiM, kyoMki aura to kyA ve unake nAmase bhI acchI taraha paricita nahIM hai| yadi aisA na hotA to maMgalAcaraNake zlokakI TIkAmeM jo Upara uddhRta ho cukI hai, ve graMthakartAkA nAma 'municandra ' aura unake gurukA nAma 'somadeva' na likhte| isase bhI mAlUma hotA hai ki unhoMne granthakartA aura mahendradevakA samakAlikatva kiMvadantaki AdhArasehI likhA hai| somadevasUrine yazastilakameM eka jagaha jo prAcIna mahAkavIyoMkI nAmAvalI dI hai, usameM sabase antima nAma rAjazekharakA hai 4 / isase mAlUma hotA hai ki rAjazekharakA nAma somadevake samayameM prasiddha ho cukA thA, ata eva rAjazekhara unase adhika nahIM to 50 varSa pahale avazya hue hoMge aura mahendradevake ve upAdhyAya the| isase bhI nItivAkyAmRtakA unake samayameM yA unake kahanese bananA kama saMbhava jAna par3atA hai| aura yadi kAnyakubjanarezake kahanese sacamuca hI nItivAkyAmRta banAyA gayA hotA, to isa bAtakA ullekha granthakartA avazya karate; balki mahArAjA mahendrapAladeva isakA ullekha karaneke lie svayaM unase Agraha krte| pahale batalAyA jA cukA hai ki somadevasUri devasaMghake AcArya the aura jahA~ taka hama jAnate haiM yaha saMgha dakSiNameM hI rahA hai| aba bhI uttarameM jo bhaTTArakoMkI gaddiyoM haiM, unabhese koI bhI devasaMghakI nahIM hai / yazastilaka bhI dakSiNameM hI banA hai aura usakI racanAse bhI anumAna hotA hai ki usake kartA dAkSiNAtya haiN| aisI avasthAmeM unakA * dekho nAgarIpracAriNI patrikA (navIna saMskaraNa), bhAga 2, aMka 1 meM svargIya paM0 candradhara zarmA gulerIkA 'avantisundarI' zIrSaka noTa / x" tathA--urva-bhAravi-bhavabhUti-bhartRhari-bhatRmeNTha-guNADhya-vyAsa-bhAsa-vosa-kAlidAsa-bANa-mayura-nArAyaNa-kumAramAgha-rAjazekharAdimahAkavikAvyeSu tatra tannAvasare bharatapraNIte kAvyAdhyAye sarvajanaprasiddheSu teSu teSUpAkhyAneSu ca katha tadviSamA mahatI prasiddhiH / " yazastilaka A. 4, pR0113 / Aho! Shrutgyanam Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 nirghanya hokara bhI kAnyakubjake rAjAkI sabhAmeM rahanA aura usake kahanese nItivAkyAmRtakI racanA karanA asaMbhava nahIM to vilakSaNa avazya jAna par3atA hai| mUlagrantha aura usake katAke viSayameM jitanI bAteM mAlUma ho sakI unheM likhakara aba hama TIkA aura TIkAkArakA paricaya denekI ora pravRtta hote haiM: ttiikaakaar| jisa eka pratike AdhArase yaha TIkA mudrita huI hai, usame kahIM bhI TIkAkArakA nAma nahIM diyA hai| saMbhava hai ki TIkAkArakI bhI koI prazasti rahI ho aura vaha lekhakoMke pramAdase chUTa gaI ho| parantu TIkAkArane granthake AraMbhameM jo maMgalAcaraNakA zloka likhA hai, usase anumAna hotA hai ki unakA nAma bahuta karake 'haribala' hogaa| hari haribalaM natvA harivarNa hariprabham / harIjyaM ca bruve TIkA nItivAkyAmRtopari // yaha zloka mUla nItivAkyAmRtake nimnalikhita bhaMgalAcaraNakA bilkula anukaraNa hai: somaM somasamAkAraM somAbhaM somasaMbhavam / somadevaM muni natvA nItivAkyAmRtaM bruve // jaba TIkAkArakA maMgalAcaraNa mUlakA anukaraNa hai aura mUlakArane apane maMgalAcaraNameM apanA nAma bhI paryAyAntarase vyakta kiyA hai, taba bahuta saMbhava hai ki TIkAkArane bhI apane bhaMgalAcaraNameM apanA nAma vyakta karanekA prayatna kiyA ho aura aisA nAma usameM haribala hI ho sakatA hai jisake Age mUlake somadevake samAna 'natvA' pada par3A huA hai / yaha bhI saMbhava hai ki haribala TIkAkArake gurukA nAma ho aura yaha isalie ki somadevako unhoMne mUlagrantha kartAke gurukA nAma samajhA hai / yadyapi yaha kevala anumAna hI hai, parantu yadi unakA yA unake gurukA nAma haribala ho, to isameM koI Azcarya nahIM hai| TIkAkArane maMgalAcaraNameM hari yA vAsudevako namaskAra kiyA hai| isase mAlama hotA hai ki ve vaiSNava dharmake upAsaka hoNge| ve kahA~ke rahanevAle the aura kisa samayameM unhoMne yaha TIkA likhI hai, isake jAnanekA koI sAdhana nahIM hai| parantu yaha bAta niHsaMzaya hokara kahI jA sakatI hai ki ve bahuzruta vidvAn the aura eka rAjanItike granthapara TIkA likhanekI unameM yatheSTa yogyatA thI / isa viSayake upalabdha sAhityakA unake pAsa kAphI saMgraha thA aura TIkAme usakA pUrA pUrA upayoga kiyA gayA hai| nItivAkyAmRtake adhikAMza vAkyoMkI TIkAme usa vAkyase milate julate abhiprAyavAle uddharaNa dekara unhoMne mUla abhiprAyako spaSTa karanekA bharasaka prayatna kiyA hai| vidvAn pAThaka samajha sakate haiM ki yaha kAma kitanA kaThina hai aura inake lie unheM kitane pranthoMkA adhyayana karanA par3A hogA; smaraNazakti bhI unakI kitanI prakhara hogii| ___ yaha TIkA pacAsoM granthakAroMke uddharaNoMse bharI huI hai| isameM kina kina kaviyoM, AcAryoM yA RSiyoMke zloka uddhRta kiye gaye haiM, yaha jAnane ke lie granthake antameM unake nAmoMkI aura unake padyokI eka sUcI varNAnukramase lagA dI gaI hai, isalie yahA~ para una nAmoMkA pRthaka ullekha karanekI AvazyakatA nahIM hai| pAThaka dekheMge ki usameM aneka nAma bilkula aparicita haiM aura aneka aise haiM jinake nAma to prasiddha haiN| parantu racanAyeM isa samaya anupalabdha haiM / isa dRSTise yaha TIkA aura bhI bar3e mahattvakI hai ki isase rAjanIti yA sAmAnyanItisambandhI prAcIna granthakAroMkI racanAke sambandhameM aneka naI naI bAteM mAlUma hogii| saMzodhakake aakssep| isa granthakI presakApI aura prapha saMzodhanakA kAma zrIyuta paM. pannAlAlajI sonIne kiyA hai| Apane kevala apane uttaradAyitva para, merI anupasthitimeM, kaI TippaNiyA~ aisI lagA dI haiM jinase TIkAkArake aura usakI TIkAke viSa. yameM eka bar3A bhArI bhrama phaila sakatA hai ataeva yahA~ para yaha Avazyaka pratIta hotA hai ki una TippaNiyoM para bhI eka najara DAla lI jAya / sonIjIkI TippaNiyoMke AkSepa do prakArake haiM:-- Aho! Shrutgyanam Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] somadevasUrikRta nItivAkyAmRta [ e 1 - TIkAkArane jo manu, zukra aura yAjJavalkyake zloka uddhRta kiye haiM, ve manusmRti, zukranIti aura yAjJavalkyasmRtirbhe, nahIM hai / yathA pRSTha 165 kI TippaNI -" zloko'yaM manusmRtau tu nAsti / TIkAkartrA svadauSTayena pranthakartRparAbhavAbhiprAyeNa bahavaH zlokAH svayaM viracayya tatra tatra sthaleSu vinivezitAH / ' arthAt yaha zloka manusmRtimeM to nahIM hai, TIkAkArane apanI duSTatAvaza mUlakartAko nIcA dikhAne ke abhiprAyase svayaM hI bahutase zloka banAkara jagaha jagaha ghuser3a diye haiM / 2 - isa TIkAkArane -jo ki nizcayapUrvaka ajaina hai- bahutase sUtra apane mata ke anusAra svayaM banAkara jor3a diye haiN| yathA pRSTha 49 kI TippaNI - " asya granthasya karttA kazcidajainavidvAnastIti nizcitaM / atastena svamatAnusAreNa bahUni strANi viracayya saMyojitAni / tAni ca tatra tatra nivedayiSyAmaH / " pahale AkSepake sambandhameM hamArA nivedana hai ki sonIjI vaidika dharmake sAhitya aura usake itihAsa se sarvathA anabhijJa haiM; phira bhI unake sAhasakI prazaMsA karanI cAhie ki unhoMne manu yA zukake nAmake kisI granthake kisI eka saMskaraNako dekhakara hI apanI adbhuta rAya de DAlI hai / kheda hai ki unheM eka prAcIna vidvAna ke viSaya meM kevala itane kAraNa ki vaha jaina nahIM hai itanI bar3I ekataraphA DikrI jArI kara denemeM jarA bhI jhijhaka nahIM huI ! sonIjIne sArI TIkA manuke nAmake pA~ca zlokoM para, yAjJavalkyake eka zlokapara, aura zukake do lokopara apane noTa diye haiM ki ye zloka ukta AcAryoMke granthoMmeM nahIM haiM / sacamuca hI upalabdha manusmRti, yAjJavalkyasmRti aura zukranIti udghRta zlokoM kA patA nahIM calatA / parantu jaisA ki sonIjI samajhate haiM, isakA kAraNa TIkAkAra kI duSTatA yA mUlakartAko nIcA dikhAnekI pravRtti nahIM hai| sonIjIko jAnanA cAhie ki hinduoM ke dharmazAstroM meM samaya samaya para bahuta kucha parivartana hote rahe haiM / apane nirmANasamaya meM ve jisa rUpameM the, isa samaya usa rUpameM nahIM milate haiM / unake saMkSipta saMskaraNa bhI hue haiM aura prAcIna 'pranthoM ke naSTa ho jAnese unake nAmase dUsaroMne bhI usI nAmake grantha banA diye haiM / isake sivAya eka sthAnakI pratike pAThoM se dUsare sthAnoM kI pratiyoM ke pATha nahIM milte| isa viSaya meM prAcIna sAhityake khojiyoMne bahuta kucha chAnabIna kI hai aura isa viSaya para bahuta kucha prakAza DAlA hai / kauTilIya arthazAstrakI bhUmikA meM usake suprasiddha sampAdaka paM. Ara. zAmazAstrI likhate haiM: " atazca cANakyakAlikaM dharmazAstramadhunAtanAdyAjJavalkyadharmazAstrAdanyadevAsIditi pratibhAti / evameva ye punarmA nava-bArhaspatyauzanasA bhinnAbhiprAyAstatra tatra kauTilyena parAmRSTAH na te'adhunopalabhyamAneSu tataddharmazAstreSu dRzyanta iti kauTilyaparAmRSTAni tAni zAstrANyanyAnyeveti bADha suvacam / arthAt isase mAlUma hotA hai ki cANakya ke samayakA yAjJavalkya dharmazAstra vartamAna yAjJavalkya zAstra ( smRti ) se koI judA hI thA / isI taraha kauTilyane apane arthazAstrameM jagaha jagaha bArhaspatya, auzanasa Adise jo apane bhinna abhiprAya prakaTa kiye haiM ve abhiprAya isa samaya milanevAle una dharmazAstroM meM nahIM dikhalAI dete / ataeva yaha acchI taraha siddha hotA hai ki kauTilyane jina zAstroMkA ullekha kiyA hai, ve inake sivAya dUsare hI the / svargIya bAbU ramezacandra dattane apane ' prAcIna sabhyatAke itihAsa' meM likhA hai ki prAcIna dharmasUtroM ko sudhAra kara uttarakAlameM smRtiyA~ banAI gaI haiM-- jaise ki manu aura yAjJavalkyakI smRtiyaaN| jo dharmasUtra khoye gaye haiM unameM eka manukA sUtra bhI hai jisase ki pIche ke samaya meM manusmRti banAI gaI hai / ' dd yAjJavalkya smRtike suprasiddha TIkAkAra vijJAnezvara likhate haiM:- -" yAjJavalkyaziSyaH kazcana praznottararUpaM yAjJavalkyapraNItaM dharmazAstraM saMkSipya kathayAmAsa, yathA manuproktaM bhRguH / ' arthAt yAjJavalkya ke kisI ziSyane yAjJavalkyapraNIta dharmazAstrako saMkSipta karake kahA -jisa taraha ki bhRgune manupraNIta dharmazAstrako saMkSipta karake manusmRti likhI hai| isase mAlUma hotA hai ki ukta donoM smRtiyA~, manu aura yAjJavalkyake prAcIna zAstroMke unake S ramezabAbUne apane itihAsa ke cauthe bhAga meM isa samaya milanevAlI pRthak pRthak bIsoM smRtiyoM para apane vicAra prakaTa kiye haiM aura usameM batalAyA hai ki adhikAMza smRtiyA~ bahuta pIche kI banI huI haiM aura bahutoM - jo prAcIna bhI haiM- bahuta pIche taka naI naI bAteM zAmila kI jAtI rahI haiN| 10 Aho! Shrutgyanam Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 ziSyoM yA paramparAziSyoM dvArA nirmita kiye hue sAra haiM aura isa bAtako to sabhI jAnate haiM ki upalabdha manusmRti bhRgupraNIta haiM-svayaM manupraNIta nhiiN| bambaIke gujarAtI presake mAlikone kullUkabhaTTakI TIkAke sahita manusmRtikA eka sundara saMskaraNa prakAzita kiyA hai| usake pariziSTame 355 zloka aise diye haiM jo vartamAna manusmRtimeM to nahIM milate haiN| parantu hemAdri, mitAkSarA, parAzaramAdhavIya, smRtiratnAkara, nirNayasindhu Adi granthoMme mana, vRddhamanu aura bRhanmanuke nAmase 'uktaMca' rUpameM uddhRta kiye haiM / isake sivAya saikar3oM zloka kSepakarUpameM bhI diye haiM, jinakI kullUka bhaTTane bhI TIkA nahIM kI hai| hamAre jainagranthobhe bhI manuke nAmase aneka zloka uddhRta kiye gaye haiM jo isa manusmRtimeM nahIM hai / udAharaNArtha svanAmadhanya paM0 ToDaramallajIne apane mokSamArgaprakAzake pA~caveM adhikArameM manusmRtike tIna zloka diye haiM, jo vartamAna manusmRtimeM nahIM haiN| isI taraha 'dvijavadanacapeTa' nAmaka digambara jainagranthameM bhI manuke nAmase 7 zloka uddhata haiM jinameMse vartamAna manusmRtima kevala 2 milate haiM, zeSa 5 nahIM haiN|* zukranIti jo isa samaya milatI hai usake viSayameM to vidvAnoMkI yaha rAya hai ki vaha bahuta pIchekI banI huI haipA~ca chaH sau varSase pahalekI to vaha kisI taraha ho hI nahIM sakatI / zukrakA prAcIna prantha isase koI pRthak hI thA / aurilIya arthazAstra likhA hai ki zukra matase daNDanIti eka hI rAjavidyA hai, isameM saba vidyAyeM garmita hai| parantu vartamAna zukanItikA kA cAro vidyAoMko rAjavidyA mAnatA hai-'vidyAzcatasra evetAH' Adi (a01 lo.51)| ataeva isa zukranItiko zukrakI mAnanA bhrama hai| ina saba bAtoM para vicAra karanese hama TIkAkAra para yaha doSa nahIM lagA sakate ki usane svayaM hI zloka gaDhakara manu Adike nAma para mar3ha diye haiN| hama yaha nahIM kahate ki vartamAna manusmRti ukta TIkAkArake bAdakI hai, isa lie usa samaya yaha na upalabdha hogii| kyoMki TIkAkArase bhI pahale bhUlakartA zrIsomadevasarine bhI manuke bIsa zloka uddhata kiye haiM aura ve vartamAna manusmRtimeM milate haiN| ataeva TIkAkArake samayameM bhI yaha manusmRti avazya hogI; parantu isakI jo prati unheM upalabdha hogI, usameM TIkoddhata zlokoMkA rahanA asaMbhava nahIM mAnA jA sakatA / yaha bhI saMbhava hai ki kisI dUsare granthakarttAne ina zlokoMko manuke nAmase uddhRta kiyA ho aura usa granthake AdhArase TIkAkArane bhI udhRta kara liyA ho / jaise ki abhI mokSamArgaprakAzake yA dvijavadanacapeTake AdhArase unameM uddhata kiye hue manusmRtika lokoko, koI nayA lekhaka apane pranthameM bhI likha de|| ___yAjJavalkyasmRtike zlokake viSayameM bhI yahI bAta kahI jA sakatI hai| aba rahI zukranIti, so usakI prAcInatAme to bahuta hI saMdeha hai / vaha to isa TIkAkArase bhI pIchekI racanA jAna par3atI hai| isake sivAya zukrake nAma to TIkAkArane do cAra nahIM 170 ke lagabhaga zloka uddhRta kiye haiM / to kyA TIkAkArane ve sabake saba hI mUlakartAko nIcA dikhAnekI garajase gar3ha liye hoMge ? aura mUlaka to isameM apanI koI tauhIna hI nahIM samajhate haiN| unhoMne to apane yazastilaka na jAne kitane vidvAnoMke vAkya aura padya jagaha jagaha uddhRta karake apane viSayakA pratipAdana, kiyA hai| sonIjIkA dUsarA AkSepa yaha hai ki TIkAkArane svayaM hI bahutase sUtra (vAkya) gaDhakara mUla zAmila kara diye haiN| vidyAvRddhasamuddezake, nIce lAkhe 21, 21 aura 25ve sUtroMko Apa TIkAkartAkA batalAta haiM: 1-"vaivAhikaH zAlIno jAyAvaro'ghoro gRhsthaaH||" 21 2-bAlAkhilya audumbarI vaizvAnarAH sadyaHprakSalyakazceti vAnaprasthAH" // 23 4 dekho mokSamArgaprakAzakA bambaIkA saMskaraNa, pRSTha. 201 / OM dvijavadanacapeTa ' saMskRta grantha hai, kolhApurake zrIyuta paM0 kallAppA bharamAppA niTavene jainabodhaka' meM aura svataMtra pustakAkAra bhI, abase koI 12-14 varSa pahale, marAThI TIkAsahita prakAzita kiyA thaa| 4 dekho gujarAtI presakI zukranItikI bhUmikA / Aho! Shrutgyanam Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somadevasUrikRta nItivAkyAmRta / [ 51 3-"kuTIrakabahAdaka -haMsa-paramahaMsA yatayaH" // 25 isakA kAraNa Apane yaha batalAyA hai ki mudrita pustakameM aura hastAlAkheta lipustakameM ye sUtra nahIM hai| parantu isa kAraNameM koI tathya nahIM dikhalAI detA / kyoMki 1-jaba taka daza pA~ca hastalikhita pratiyA~ pramANameM peza na kI jAsakeM, taba taka yaha nahIM mAnA jA sakatA ki mudrita aura mUlapustakameM jo pATha nahIM hai ve mUlakattAke nahIM hai-Uparase jor3a diye gaye haiM / isa tarahake hona adhika pATha judI judI pratiyoMmeM akasara milate haiN| 2-malakattAne pahale voMke bheda batalAkara phira AzramoMke bheda batalAye haiM-brahmacArI, gRhastha, vAnaprastha aura yati / phira brahmacAriyoMke upakuvANa, nASTika, aura Rtuprada ye tAna bheda batalAkara unake lakSaNa diye haiN| isake Age gRhastha, vAnaprastha aura yAtayoke lakSaNa kramase diye haiM; taba yaha svAbhAvika aura kramaprApta hai ki brahmacAriyoMke samAna gRhasthoM, vAnaprasthoM aura yAtayoMke bhI bheda batalAye jAya aura ve hA ukta tAna sUtroMmeM batalAye gaye hai / taba yaha nizcaya. pUrvaka kahA jA sakatA hai ki prakaraNake anusAra ukta tAnoM sUtra avazya rahane cAhie aura mUlakattAne ho unheM racA hogaa| jina pratiyome ukta sUtra nahIM hai; unameM unheM bhUlase hI chUTe hue samajhanA cAhie / -yAda isa kAraNase ye mUlakattAka nahIM hai ki inameM batalAye hue bhaMda jainamatasammata nahIM hai, to hamArA prazna hai ki upakurvANa, kRtuprada Adi brahmacAriyoke bheda bhI kisI janapranthameM nahIM likha hai, taba unake sambandhaka jitana sUtra hai, unhe bhI mUlakattAka nahIM mAnane cAhie / yadi sUtroka mUlakAkRta hAneko yahA~ kasoTI sonIjA ThaharA deve, taba tA isa granthakA Adhasa bhI Adhaka bhAga TIkAkAra kRta Thahara jaaygaa| kyoMki isame sekar3o hI sUtra esa hai jinakA janadhamaka sAtha kucha bhI sambandha nahIM hai aura koI bhI vidvAna unha janasammata siddha nahIM kara sktaa| 4--jisataraha TIkApustakameM aneka sUtra adhika hai aura jinheM sonAjA TIkAkatAko gaDhanta samajhate haiM, usI prakAra mudrita aura mUlapustakameM bhI kucha sUtra adhika hai ( jo TIkApustakama nahIM hai ), taba unheM kisakI gahanta samajhanA cAhie? vidyAvRddhasamuddezake 59 ve sUtrake Age nimnalikhita pATha chUTA huA hai jo mudrita aura mUlapustakameM moz2ada hai:___ "sAMkhya yogA lokAyataM cAnvIkSikI / bauddhAhatAH zruteH pratipakSatvAt ( nAnvIkSikAnvaM), prakRtiSuruSajJA hi rAjA sattvamavalambate / rajaH phalaM cAphalaM ca pariharAta, tmaabhinaabhibhuuyNt|". bhalA ina sUtroMko TIkAkArane kyoM chor3a diyA ? isameM kahI huI bAteM to usake pratikUla nahIM thA.? aura mudrita tathA mUlapustaka donoM hI yadi janoke lie vizeSa prAmANika mAnI jAva tA unameM yaha adhika pATha nahIM honA cAhie thaa| kyoMki isameM vadavirodhI honaka kAraNa jaina aura boddhadarzanakA AnvIkSikAsa bAhara kara diyA hai / aura mudrita pus stakameM tA mUlakatAka maMgalAcaraNa takakA abhAva hai| vAstavika bAta yaha hai ki na isama TIkAkArakA doSa hai aura na mudrita karAnevAlakA | jisa jaisI prati milI hai usane usIke anusAra TIkA likhI hai aura pATha chapAyA hai| eka pratise dUsarA aura dUsarIse tIsarI isa taraha pratiyA hote hote lekhakoMke pramAdase akasara pATha chUTa jAte haiM aura TippaNa Adi mUlameM zAmila ho jAte haiN|| ___hama samajhate haiM ki ina bAtoMse pAThakokA yaha bhrama dUra ho jAyagA ki TIkAkArane kucha sUtra svayaM racakara mUlameM jor3a diye haiN| yaha kevala sonojAke mastakako upaja hai aura nissAra hai / kheda hai ki hameM unako bhramapUrNa TippaNiyoMke kAraNa bhUmikAkA itanA adhika sthAna rokanA pdd'aa| eka vicAraNIya prazna / isa AzAse adhika bar3hI huI bhUmikAko samApta karaneke pahale hama apane pAThakokA dhyAna isa aura vizeSarUpase AkarSita karanA cAhate haiM ki ve isa granthakA jarA gaharAIke sAtha adhyayana kareM aura dekheM ki isakA jainadharmake sAtha kyA sambandha hai| hamArI samajhameM to isakA jainadharmase bahuta hI kama mela khAtA hai| rAjanIti yadi dharmanirapekSa hai, arthAt vaha kisI vizeSa dharmakA pakSa nahIM karatI, to phira isakA jisa prakAra jainadharmase koI vizeSa sambandha nahIM hai Aho! Shrutgyanam Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa usI prakAra aura dharmoMse bhI nahIM rahanA cAhie thA / paraMtu hama dekhate haiM ki isakA varNAcAra aura AzramAcArakI jyavasthA ke lie vaidika sAhityakI ora bahuta adhika jhukAva hai / isa granthake vidyApaddha, AnvIkSikI aura trayA samuddezoMko acchI taraha par3hanese pAThaka hamAre abhiprAyako acchI taraha samajha jaavege| janadharmake marmajJa vidvAnoko cAhie ki ve isa praznakA vicArapUrvaka samAdhAna kareM ki eka jainAcAryakI kRtimeM AnvIkSikI aura prayIko itanI adhika pradhAnatA kyoM dI gaI hai| yazAstilakake nIce likhe padyoMko bhI isa praznakA uttara socate samaya sAmane rakha lenA cAhie: dvau hi dharmo gRhasthAna laukikaH paarlaukikH| lokAzrayo bhavedAdyaH prsyaadaagmaashryH|| jAtayo'nAdayaH sarvAstaliyApi tthaavidhaa| zrutiH zAstrAntaraM vAstu pramANaM kAtra na ksstiH|| svajAtyaiva vizuddhAnAM vaNAMnAmiha ratnavat / takriyAviniyogAya jainAgamAvidhiH param // yadbhayabhrAntinimuktihetudhIstatra durlbhaa| saMsAravyavahAre tu svataHsiddhe vRthaagmH|| tathA ca-- sarva eva hi jainAnAM pramANaM laukiko vidhiH| yatra samyaktvahAnina yatra na vratadUSaNam // kahIM zrIsomadevasUri varNAzramavyavasthA aura tatsambandhI vaidika sAhityako laukika dharma to nahIM samajhate haiM ! aura isI lie to yaha nahIM kahate hai ki yadi isa viSaya meM zruti (veda ) aura zAstrAntara (smRtiyA~ ) pramANa mAne jAyeM to hamArI kyA hAni hai ? rAjanIti bhI to lokika zAstra hI hai| hamako AzA hai ki vidvajjana isa praznako aisA hI na par3A rahane deNge| mudrnn-pricy| - abase koI 25 varSa pahale bambaIkI mesarsa gopAla nArAyaNa kampanIne isa pranyako eka saMkSipta vyAkhyAke sAtha prakAzita kiyA thA aura lagabhaga usI samaya vidyAvilAsI bar3odAnarezana isake marAThI aura gujarAtI anuvAda prakAzita karAye the / ukta tInoM saMskaraNoMko dekhakara-jina dinoM meM svAya syAdvAdavArodhi paM0 gopAladAsajIkI adhAnatAmeM jainamitrakA sampAdana karatA thA-merI icchA isakA hindI anuvAda karanekA huI aura tadanusAra maiMne isake kaI samuddezokA anuvAda jainamitrameM prakAzita bhI kiyA; parantu isake AnvIkSikI aura trayAM Adi samudaMzokA janadharmake sAtha koI sAmajasya na kara sakaneke kAraNa maiM anuvAdakAryako adhUrA hI chor3a kara isako saMskRta TIkAko khoja karane lgaa| - tabase, itane dinoMke bAda, yaha TIkA prApta huI aura aba yaha mANakacandrapranyamAlAke dvArA prakAzita kI jA rahI hai| kheda hai ki isake madhyake 25-26 patra gAyaba haiM aura ve khoja karanepara bhI nahIM mila / isake sivAya isakI koI dUsarI prati bhI na mila sakI aura isa kAraNa isakA saMzodhana jaisA cAhie vaisA na karAyA jA skaa| dRSTidoSa aura anavadhAnatAse bhI bahatasI azaddhiyoM raha gaI haiN| phira bhI hameM AzA hai ki isa TIkAse kAphI sahAyatA milegI aura isa dRSTi se isa apUrNa aura azuddharUpameM bhI isakA prakAzita karanA sArthaka hogaa| hastalikhita pratikA itihAsa / pahale jainasamAjameM zAstradAna karanekI prathA vizeSatAse pracalita thii| aneka dhanI mAnI gRhastha grantha likhA likhAkara jainasAdhuoM aura vidvAnoMkoM dAna kiyA karate the aura isa puNyakRtyase apane jJAnAvaraNIya karmakA nivAraNa karate the| bahutoMne to isa kAryake lie lekhanazAlAyeM hI khola rakkhI thI jinameM nirantara prArIna avAcIna granthoMkI pratiyA~ hotI rahatI thiiN| yahI kAraNa hai jo usa samaya mudraNakalA na rahane para bhI pranyoMkA yatheSTa pracAra rahatA thA aura jJAnakA prakAza manda nahIM hone pAtA thaa| striyoMkA isa ora aura bhI adhika lakSya thaa| hamane aise pacAsoM hastalikhita grantha dekhe haiM jo dharmaprANA striyoMke dvArA hI dAna kiye gaye haiN| Aho! Shrutgyanam Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] somadevamUrikRta nItivAkyAmRta / .. isa zAnadAna prathAko uttejita karaneke lie usa samayake vidvAn prAyaH pratyeka dAna kiye hue pranyake antameM dAtAkI prazasti likha diyA karate the jisameM usakA aura usake kutumbakA guNakartina rahA karatA thA / hamAre prAcIna pustaka-bhaMDAroMke pranthoM se isa tarahako hajAroM prazastiyoM saMgraha kI jA sakatA hai jinase itihAsa-sampAdanake kAryameM bahuta kucha sahAyatA mila sakatI hai| mAtivAkyAmRtaTIkAkI vaha prati bhI jisake AdhArase yaha prantha mudrita huA hai isI prakAra eka dhanI gRhasthakI dharmaprANa stroke dvArA dAna kI gaI thii| pranyake antame jo prazasti dI huI hai, usase mAlUma hotA hai ki kArtika sudI 5 vikramasaMvat 1541 ko, hisAra nagarake candraprabhacaityAlayameM, sulatAna bahalola (lodI)ke rAjyakAlameM, yaha prati dAna kI gaI thii| nAgapura yA nAgaurake rahanevAle khaNDelavAlavaMzIya kSetrapAlagotrIya saMghapati kAmAko bhAryA sAdhvI kamalabhAna hisAra nivAsI paM0 mehA yA mAhAko ise bhaktibhAvapUrvaka bheTa kiyA thaa| kalhU nAmaka maMghapatiko bhAyAMkA nAma rANI thaa| usake cAra putra the-vA, dhArA, kAmA aura surapati / inameseM tIsare putra saMghapati kAmAko bhAyA ukta sAdhvI kamalI thI jisane anya dAna kiyA thaa| kamalazrIse bhISA auSacchUka nAmake do putra the| inameMse bhIvAkI bhAyAM bhiuMsirike murudAsa nAmaka putra thA jisakI guNadhI bhAyAMke garbhase raNamalla aura jaTTa nAmake do putra the / dusare bacchUkakA bhAryA ghaDAsarika rAvaNadAsa putra thA jisakI strIkA nAma sarasvatI thaa| pAThaka dekheM ki yaha parivAra kitanA bar3A aura kitamA dIrghajIvI thaa| kamalIke sAmane usake prapaitra taka maujUda the| paNDita mehA yA mAhAkA dUsarA nAma paM0 medhAvI thaa| ye vahI medhAvI hai jinhoMne dharmasaMgrahazrAvakAcAra mAmakA pranya banAyA hai aura jo mudrita ho cukA hai| paM0 mAhA apanI guruparamparAke viSayameM kahate haiM ki nandisaMgha, balAtkAragaNa aura sarasvatIgacchake bhadhAraka padyamandike ziSya bha* zubhacandra aura unake ziSya bha. jimacandra mere guru the| jinacandra ke do ziSya aura the-eka ratnanandi aura dUsare vimlkiiti| yaha pustakadAtAkI prazasti paM. medhAvAMkI hI likhI huI mAlUma hotI hai| unhoMne prailokyaprApti, mUlAcArakI dhasunandivRtti Adi pranthoMmeM aura bhI kaI bar3I bar3I prazastiyoM likhI haiM / vasunandi vRttikI prazasti vi0 saM0 1516 kI aura trailokyaprajJapti kI 1519 kI likhI huI hai * / dharmasaMprahazrAvakAcAra unhoMne kArtika vadI 130 1541 ko samApta kiyA hai / nItivAkyAmRtaTIkAkI yaha prazasti dharmasaMgrahake samApta honeke koI ATha dina bAda hI likhI gaI hai| dharmasaMgrahameM paM0 medhAvIne apane pitAkA nAma uddharaNa, mAtAkA bhISuhI aura putrakA jinadAsa likhA hai| ve agravAla jAtike the aura apane samayake eka prasiddha vidvAn the| unhoMne dakSiNake pustakagacchake AcArya zrutamunise anya kaI vidvAnoMke sAtha aSTasahasrI ( vidyAnandasvAmIkRta ) paDhI yI / jAna par3atA hai ki usa samaya hisArameM jaina vidvAnoMkA acchA samUha thA / bhaTTArakoMkI gaddI bhI zAyada vahA~ para thii| yaha TIkApustaka hisArase Amerake pustaka bhaMDArameM kaba aura kaise pahu~cI, isakA koI patA nahIM hai / Amerake bhaMDAramese saM0 1964 meM bhaTTAraka mahendrakIrti dvArA yaha bAhara nikAlI gaI aura usake bAda jayapura nivAsI paM. indrakA lAlajI zAstrIke prayatnase hamako isakI prApti huii| isake lie hama bhaTTArakajI aura zAstrIjI donoMke kRtajJa haiN| isa pratimeM 133 patra haiM aura pratyeka pRSThama prAyaH 20 paMktiyA~ haiM / pratyeka patrakI lambAI 11 // iMca aura caur3AI 5 // iMcase kucha kama hai / 51 se 75 takake pRSTha maujuda nahIM haiN| nivedakapauSazuklA tRtIyA 1979 vi0|| nAthUrAma premii| * dekho jainahitaiSI bhAga 15, aMka 3-4 / Aho ! Shrutgyanam Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww jaina sAhitya saMzothaka . [noTaH- bhAratIya vAGmaya' kA jarmana bhASAmeM vistRta aura paripUrNa itihAsa likhanevAle prasiddha jarmana vidvAn DaoN.viNTaranitsa, jo vartamAnameM bagIya sAhitya samrATa kavIndra ravIndranAtha ThAkura saMsthApita zAMtiniketamakI vizvabhAratI saMsthAko apane jJAnakA dAna kara rahe haiN| unake pAsa nItivAkyAmRta' kI / prati abhiprAyArtha bheTa kI gaI thii| isa bheTake svIkArarUpameM DaoN. mahAzayame ampamAlAke maMtrI aura isa prastAvanAke lekhaka zrIyuta premIjIke pAsa jo eka patra bhejA hai vaha yahA~para mudrita kiyA jAtA hai| isase, somadevasUrike nItivAkyAmRtake bAremeM DaoN. mahAzayakA kaisA abhiprAya hai vaha thoDemeM jJAta ho jAtA hai| isa prandhake bAremeM, jaisA ki DaoN. mahAzayane apane isa patrameM sUcita kiyA hai. vizeSa ullekha, unhoMne apane bhAratIya vAdhyayake itihAsake tIsare bhAga, (jo hAlahImeM prakAzita huA hai) pU0 5027-530 meM kiyA hai| -saMpAdaka / (Santiniketana, Birbhum, Bengal) Srinagar ( Kashmir ) 26-4-23, To Nathurama Premi, Mantri, Manikachanda-Jaina Granthamala, Bombay. Dear Sir, I beg to acknowledge the receipt of one copy of Nitivakyamritam Satikam, published in the Jaina Granthamala. As I have pointed out in the third volume of my 'History of Indian Literatura,' the work is of the greatest importance both on account of its contents and especially as the date of its author is well known. Though quoting largely from the Kautilya ArthaSastra, Somadeva is yet quite on original writer and treats his subject from a different point of view. The late Jainacharya Vijaya Dharma Suri had lent me a copy of the old edition of the book which is very rare. I often urged upon him the necessity of a new edition of this important work. I am very glad that the work is now accessible in such a handy and excelent edition, and I am very much obliged to you for sending me a copy. It is a pity that the introduction is not in English or in Sanskrit, as few Europeans read the Vernacular. Yours truly, M. WINTERNITZ. (zAntiniketana, bIrabhUma baMgAla) zrInagara ( kAzmIra ) tA. 25-4-21 nAthUrAma premI, maMtrI. mANikacandra jaina graMthamAlA muMbaI. priya mahAzaya, ApakI jaina graMthamALAmeM prakAzitaka saTIka nItivAkyAmRtakI pustaka mujhe milii| jaisA ki maiMne apana bhAra tIya vAdhyayakA itihAsa' nAmaka granthake tIsare bhAgameM likhA hai, yaha grantha, andarake viSaya aura isake kartAke samayakI dRSTise bahuta mahatvakA hai| yadyapi kauTilyake granthakA isameM anusaraNa kiyA gayA hai tathApi somadevasari svataMtra lekhaka ho kara viSaya pratipAdanakI zailI unakI nirAlI hI hai / jainAcArya vijayadharmasUrine isa granthakI atyaMta durlabhya aisI eka prati mujhe dI thI aura isa mahattvake granthakI dUsarI AvRtti prakaTa karanI cAhie aisA maiMne Agraha bhI unase kiyA thaa| aba isa pranyakI sundara AkArameM uttama rItIse prakaTa kI huI isa AvRttiko dekha kara mujhe AnaMda hotA hai aura thApane jo isakI eka prati mujhe bhejI isa lie maiM ApakA bahuta hI upakRta huuN| isakI prastAvanA iMgrejI yA saMskRtameM nahIM likhI gaI isa lie mujhe kheda hotA hai, kyoM ki dezabhASA jAnane vAlA yurapiyana kvacit hI hotA hai| ApakA, em. viMTaranits Aho! Shrutgyanam Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1 kIrAmano janai zilAlekha kIra grAmano jaina zilAlekha. [paMjAba prAMtanA kAMgaDA jillAmAM kIranAma karIne eka sthAna che ane tyAM ziva-vaidyanAthanuM prAcIna ane prakhyAta dhAma che. e vaidyanAthanA maMdiramAM koI jaina pratimAnuM pASANanuM siMhAsana kyAMethI AvI gaela chejenA upara nIce Apelo lekha kotarelo cha. e lekha epiprAphiA iMDikAnA, 1 lA bhAganA, 118 pAna upara DaoN0 jI. bulhare saMkSipta vivecana sAthe prakaTa karelo che. e vivecana ane lekha A pramANe che.-- saMpAdaka ] nIce Apelo lekha kAMgaDAnoM kIragrAmamAM AvelA ziva-vaidyanAthanA devAlayamAMthI maLI Avelo che. e lekha jaina nAgarI akSaromAM be lITiomA lakhelo cha. A lITio mahAvIranI pratimAnI beThakanI traNa bAjue cAra moTA ane be nAnA bhAgamAM heMcAelI che. lekha lagabhaga sArI sthitimA che. ega dolhaNa ane AlhaNa nAmanA be vyApArioe A pratiptA banAvyA viSe tathA devabhadrasUrie enI pratiSThA karyA viSe ullekha karelo che. vaLI kAraprAmamAM A baMne bhAIoe mahAvIranuM eka maMdira baMdhAvyAnI noMdha paNa emAM karelI che. vartamAnamAM, kAraprApamAM koI paNa janA jaina maMdiranI hayAtI jaNAtI nathI tethI ema lAge che ke e maMdira naSTa thaI gayu cha ane A besaNI koIe tyAMthI upADI lAvI zivanA devAlayamAM mUkI dIdhI che. e devAlayanA adhikArionI ajANatAne lAMdhe A lekha sahI salAmata rahevA pAmyo hoya ema lAge che. mati ane maMdira banAvanArA gujarAtI hovA joIe ; paMjAbI nahIM. pratiSThA karanAra sari paNa gujarAtanA hatA. kAraNa ke dolhaNa ane AlhaNa brahmakSatra gotra agara jJAtinA hatA ke je jJAti gujarAtamAM vadhAre che. 1881 nA sensasa rIporTa pramANe paMjAbamAM te jJAti jaNAtI nathI. sarI devabhadrano gujarAta sAthe saMbaMdha temanA guru abhayadevanA lAce che. A abhayadevane 'rudra pallIya ' kahevAmAM Ave che ; ane te jinavallabha sUrinI . ziSyasaMtatimAMnA hatA.. A jinavallabha te kharatara gacchanI paTTAvalImAM karelA je 43 mAM paTTadhara ane yugapradhAna padadhArI che te ja che. teo eka navo saMpradAya jene ahIM ' saMtAna' nA vizeSaNathI ullekhelo che te calAvyA pachI vi. saM. 1167 mAM svargastha thayA hatA. temanA pachI thaelA AcArya jinadattanA vakhatamA kharatara gacchanI rudrapallIya zAkhAnI sthApanA jinazekharAcArya vi. saM. 1204 mAM karI hatI. tethI A lekhamAM jaNAvelA devabhadrasUri zvetAMbara matanA kharatara gacchanI eka zAkhAnA hatA. janI paraMparA pramANe kharatara gacchanI sthApanA gujarAtanA aNahilavADa pATaNamAM thaI hatI. lekhanI miti * saMvata eTale vi. saM. 1296 phAlANa vadi 5, ravivAra ' te DaoNkTara skrepa (Dr. Sohram) nI gaNanA pramANe I. sa. 1240 nI 15 jAnyUArI barAbara thAya che. janarala sara kaniMgahAla jeNe A lekha prathama zodhI kADhayo hato temaNe potAnA ArkiolaoNjikala rIporTas (pu. 5 pAna 183) mAM pa lekhanI je nakala ApI che, te adharI che. kAraNa ke temA kSetragotroM thI 'putrAbhyAM' ane 'prati ahIM ApelI lekhanI nakala paMjAba Arki Alojikala vhase taraphathI maLelI eka sArI chApa uparathI pADekI che. 2 juo-klaeNTa (klata) I. e., pu. 1, pA. 248 ane 254. Aho! Shrutgyanam Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 SThitaM ' thI 'saMtAnIya' sUdhInI be lITio mUkI dIdhelI che. Ane lIdhe tema ja keTalAka khoTApAThone lIdhe temanI nakala uparathI bhASAMtara karavU kevaLa azakya che'. mULa le kha 1. o0 saMvat 1296 varSe phAlguNa vadi 5 ravI kIraprAme brahmakSatra gotrotpanna vyava0 mAnU putrAbhyAM vya0 dolhaNa AlhaNAbhyAM svakArita zrImanmahAvIra deva caitye|| 2. zrImahAvIra jina sUla biMbaM Atmaneyo [ ] kAritaM / pratiSThitaM ca zrIjinavallabha sUrisaMtAnIya rudrapallIya zrImadabhayadevasUri ziSyaiH zrIdevabhadra sUribhiH // bhASAMtara OM. (laukika) varSa 1296 nA phAlguNa vadi paMcamIne [ divase-kariNAmamA brahmakSatra jJAtinA vyApArI mAnUnA be putrau vyApArI dolhaNa ane AlhaNe pote baMdhAvelA zrImanmahAvIra devanA mandiramA zrI mahAvIra jinanI mukhya pratimA, potAnA kalyANamATe karAvI. tenI pratiSThA zrIjinavallabha sUrinA * saMtAnIya' rudrapallIya zrImatsUri abhayadevanA ziSya zrIsUri devabhadre karI. 1. janarala kaniMgahAma karake zivavedyanAthanA devAlayanA itihAsa sAthe bhA lekhano koI saMbaMdha nathI. paMkti 1lI-oMbAMcava kIranAme nAra tathA prajoDelA che te bhala che brahma vAcavaM manI upara eka bhalathI karela mAtra kADhI nAkhela che; kadAca 'mAtRpatrAbhyAM kharopATha hoya. kAraNa ke ta tapA na oLakhAya tevA nathI. paNa te barAbara nathI; 'mAna' zabda ja barAbara che. kAraNa ke tenI pahelo vya vyavahArI zabda paDelo cha je mAtAnA. 'pAThameta nirarthaka ane asaMbaddha thaI jAya che-saMpAdaka.1 ..kti 1 jI-zreyothai no dha jato rahyo che; saMtAnIya no tA spaSTa nathI. varSenu bhASAMtara laukika varSe kaI, kAraNa ke vikrama saMvat pachI varSene badale ghaNIvAra laukika varSe vApara vAmAM Ave che. pabima tathA uttara pazcima hiMdusthAnamA vikrama saMvatnA varSoMne laukika varSoM kahe che. ane zaka saMvatne zAstrIya varSoM kahe che. kAraNa ke te jyotiSa vigere viSayomA Ave .. lekhamA je phAguNa lakhyuM che te ardha prAkRta ane ardha saMskRta rUpa che. maka biMba zabdane bhASAMtara karyA zivAya jahu~ rahevA daUM cha. teno khAsamartha zo che tenI khabara mathI. haM pAra ke bIjI nAnI moTI pratimAothI tene khAsa moLakhAvA mATe tenu nAma bhAvu pAbyu haze. eno artha kadAva mukhya pratimA' thaI zake. [eja artha thAya che..] 1. pratiSThitaM ca e pAtanA niyama pramANe zuddha nathI. paNa jaina pustakomA e po ThekANe jovAmA bhAve che. kharI rote pratipApita va magara pratihAtA epo pATha joIe. Aho ! Shrutgyanam Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi puSpadanta aura unakA mahApurANa | [ apabhraMza bhASA kA eka mahAkavi aura mahAn grantha / ] ( lekhaka - zrIyuta paM. nAthUrAmajI premI / ) bhArata meM aneka zatAbdiyoM taka jo zrArya bhASAyeM pracalita rahI haiM, ve saba prAkRta kahalAtI haiM / prAkRta zabda kA artha hai svAbhAvika - kRtrimatA ke doSa se rahita aura saMskRta kA artha hai saMskAra kI huI mArjita bhASA / vaidika sUkta jisa sarala aura pracalita bhASA meM likhe gaye the, usa bhASA ko prAkRta hI kahanA cAhie / isa zrAdi prAkRta bhASA se jina saba zrArya bhASAoM kA vikAsa huA hai, unakI gaNanA dUsarI zreNI kI prAkRta meM hotI hai / yaha dvitIya zreNI kI prAkRta azoka ke zilAlekhoM meM milatI hai / bauddhazAstroM kI pradhAna bhASA pAlI bhI isI dUsarI zreNI kI prAkRtoM meM se hai / isa samaya prAkRta kahane se pAlI kI apekSA unnata bhASA kA bodha hotA hai / azoka ke samaya kI zrArya bhASA kI do pradhAna zAkhAyeM thIM, eka pazcimI prAkRta aura dUsarI pUrvIya prAkRta / pazcimI prAkRta ko saurasenI yA sUrasena (mathurA) kI bhASA kahate the aura pUrvIya ko mAgadhI yA magadha kI bhASA / ina donoM pUrvIya aura pazcimI bhASAoM ke bIcoM bIca eka aura bhASA bolI jAtI thI jo ardha mAgadhI ke nAma se prasiddha thI / kahA jAtA hai ki bhagavAn mahAvIra ne isI bhASA ke dvArA apane siddhAMtoM kA pracAra kiyA thaa| prAcIna jaina grantha isI bhASA meM likhe gaye the / prAcIna marAThI ke sAtha isa bhASA kA bahuta hI nikaTa sambandha hai / prAcIna prAkRta kAvya isI prAcIna marAThI meM likhe gaye haiM / ukta dUsarI zreNI kI prAkRta bhASAoM ke bAda kI bhASA apabhraMza kahalAtI hai / jo dUsarI zreNI kI prAkRta kA pichalA aura vizeSa vikasita rUpa hai / yoM apabhraMza kA sAdhAraNa artha duSita yA vikRta hotA hai; parantu bhASA ke sambandha meM prayukta hone para isa kA artha unnata yA vikasita hotA hai / vartamAna pracalita Arya bhASAyeM jina bhASAoM se nikalI haiM, unakI gaNanA apabhraMza meM hotI hai / ina apabhraMza bhASAoM meM bhI eka samaya anekAneka grantha likhe gaye the jinameM se bahuta se isa samaya bhI milate haiN| jAna par3atA hai, ina bhASAoM kA sAhitya bahuta praur3ha ho gayA thA aura sarvasAdhAraNa meM bahuta hI zrAdara kI dRSTi se dekhA jAtA thA / isa sAhitya meM hama usa samaya kI bolacAla kI bhASAoM kI aspaSTa chAyA pA sakate haiM / vikrama kI sAtavIM zatAbdi taka ke apabhraMza sAhitya kA patA lagA hai / isake bAda jAna par3atA hai ki isa bhASA kA pracAra nahIM rahA / apabhraMza ke pahale kI prAkRta bhASAoM kA pracAra dasavIM zatAbdi ke bAda nahIM rahA / ukta apabhraMza bhASAoM kI gaNanA dUsarI zreNI kI hI prAkRta meM kI jAtI hai / unake bAda dhunika bhASAoM kA kAla zrAtA hai jinheM hama tIsarI zreNI kI prAkRta meM ginate haiM / ina bhASAoM kA nidarzana hama terahavIM zatAbdi ke lagabhaga pAte haiN| ataeva mauTe hisAba se kahA jA sakatA hai ki dazavIM zatAbdi se Adhunika Arya bhASAoM kA pracalana Arambha huA hai aura apabhraMza se hI ina saba kA vikAsa huA hai / saMkSepa meM prAkRta bhASAoM kA yahI itihAsa hai / Aho ! Shrutgyanam Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jaina sAhitya saMzodhaka [khaNDa 2 isa lekha meM hama jisa mahAkavi kA paricaya denA cAhate haiM, usakI racanA inhIM apabhraMza bhASAoM meM kI eka bhASA meM huI hai jise hama dAkSiNa mahArASTra kI apabhraMza kaha sakate haiN| dakSiNa kI hone para bhI pAThaka dekheMge ki isakI prakRti hamArI hindI, gujarAtI aura rAjasthAnI bhASAoM se kitanI milatI julatI huI hai| hameM puSpadanta se bhI pahale ke apabhraMza sAhitya ke kucha grantha mile haiM jina kA paricaya hama Age ke kisI aMka meM denA cAhate haiN| mahAkavi puSpadanta kahAM ke rahanevAle the, isakA patA nahIM lgtaa| unake granthoM meM jo kucha likhA hai usake anusAra hama unheM saba se pahale melAr3i nagara meM jo saMbhavataH mAnyakheTa kA hI dusarA nAma hai, pAte haiN| vahAM ve pRthvI para bhramaNa karate hue A pahuMcate haiM aura vahIM se unake kavi-jIvana kA prArambha hotA hai| ve kAzyapagotrIya brAhmaNa the| unake pitA kA nAma kezava aura mAtA kA mugdhAdevI thA / eka jagaha unhoMne apane pitA kA nAma kanhar3a likhA hai* jo kezava ke hI paryAyavAcI zabda kRSNa kA apabhraMza rUpa hai / 'khaNDa ' yaha zAyada unakA pracalita nAma thA jo unake granthoM meM jagaha 2 vyavahRta huA hai / abhimAnameru, kAvyaratnAkara, kavvIpasalla (kAtyapizAca) yA kAvyarAkSasa, kavikulatilaka, sarakhatInilaya Adi unake upanAma the / ve zarIra se kRza the, kRSNavarNa the, kurUpa the parantu sadA prasannamukha rahate the| unhoMne Apako strIputra hIna likhA hai; parantu saMbhava hai yaha usa samaya kI hI avasthA kA dyotaka ho jaba ve mAnyakheTapura meM the aura apane ( upalabdha) granthoM kI racanA kara rahe the| isake pahale jahAM ke ve rahanevAle the vahAM zAyada ve gRhastha raheM hoM aura vivAha Adi bhI huA ho / yadyapi apane granthoM meM unhoMne apanA bahuta kucha paricaya diyA hai; parantu usase yaha nahIM mAlUma hotA hai ki mAnya. kheTa meM Ane ke pahale unakI kyA avasthA thI aura na yahI spaSTa hotA hai ki vAstava meM unhoMne apanI janmabhUmi kyoM chor3I thii| kevala yahI mAlUma hotA hai ki duSToM ne unako apamAnita kiyA thA aura unhIM se saMtrasta hokara ve bhaTakate bhaTakate bar3e hI durgama aura lambe rAste ko taya karake mAnyakheTa taka Aye the / unake hRdaya para koI bar3I hI gaharI Thesa lagI thI aura isa se unheM sArI pRthvI durjanoM se hI bharI huI dikhalAI detI thii| logoM kI isa durjanatA kA aura saMsAra kI nIrasatA kA unhoMne apane granthoM kI utthAnikAoM meM bAra bAra aura bahuta adhika varNana kiyA hai| apane samaya ko bhI unhoMne khUba hI kosA hai, use kalimalamalina, nirdaya, nirguNa, durnItipUrNa aura viparIta vizeSaNa diye haiM aura kahA hai ki "jo jo dIsaI so so dujaNu, NiSphalu nIrasu NaM sukkaDa vaNu / ' arthAt jo jo dikhate haiM ve saba durjana haiM, sUkhe hue bana ke samAna niSphala aura nIrasa haiN| aisA jAna par3atA hai ki ve kisI rAjA ke dvArA satAye hue the aura usI ke kAraNa unheM apanI janmabhUmi chor3anI par3I thii| isI kAraNa unhoMne kaI jagaha rAjAoM para gahare kaTAkSa kiye haiN| unake bhrakuTita netroM aura prabhuvacanoM ko dekhane sunane kI apekSA mara jAnA acchA batalAyA hai| ve bharata maMtrI se kahate haiM ki-"vaha lakSmI kisa kAma ko jisane durate hue ca~varoM kI havA se sAre guNoM ko ur3A diyA hai, abhiSeka ke jala se sujanatA ko dho DAlA hai, aura jo vidvAnoM se virakta rahatI hai| x x isa samaya loga nIrasa aura nirvizeSa ho gaye haiM, ve guNIjanoM se dveSa karate haiM, isI lie mujhe isa vana ko zaraNa lenI par3I hai|" * gaMdhavvekaNDaNaM daNeNa AyaI bhavAiM kiya thira mnnnn|-yshodhrcritr / Aho ! Shrutgyanam Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] mahAkavi puSpadanta aura unakA mahApurANa jisa rAjAse saMtrasta hokara puSpadantakavi mAnyakheTa meM Aye yaha zAyada vIrarAva thaa| AdipurANa ke prabhAcandrakRta TippaNa meM isa zabda para 'zUdraka' aura 'kAvIpati ' TippaNa diyA hai aura hamArI samajha meM 'kAMcI ' kI jagaha kAvI lipikartA ke doSa se likha gayA hai| isa se mAlUma hotA hai ki vIrarAva kAMcI (kAovaram ) kA rAjA hogA aura zUdraka usakA nAmAntara hogaa| yaha saMbhavataH pallavavaMzakA thaa| zrAdipurANako utthAnikA ke 'Niya siri visesa' aura 'paimarANA' Adi do padyoM kA abhiprAya acchI taraha spaSTa nahIM hotA hai, phira bhI aisA bhAsa hotA hai ki SaSpadanta kA ukta vIrarAva se pahale sambandha thA aura usa ke sambandha meM usa ne kucha kAvya racanA bhI kI thii| zAyada isI kAraNa bharatamaMtrI ne puSpadanta se kahA hai ki vIrarAva kA varNana karane se jo mithyAtva bhAva utpanna huzrA hai, usa ke prAyazcittasvarUpa yadi tuma AdinAtha ke carita kI racanA karo to tumhArA paraloka sudhara jAya * / jAna par3atA hai ki vArarAva koI duSTa aura jainadharma kA dveSo rAjA thaa| __puSpadanta bhramaNa karate karate mAnyakheTa ke bAhara kisI udyAna meM par3e hue the| vahAM ammaiyA aura indrarAja nAmaka do puruSoM ne Akara unase kahA ki Apa isa nirjana sthAna meM kyoM par3e hue haiM, pAsa hI yaha bar3A nagara hai vahAM calie / vahAM zubhatuMgarAjA ke mahAmAtya bharata bar3e vidyApremI aura kaviyoM ke lie kAmadhenu haiM / bharata kI lAkottara prazaMsA suna kara puSpadanta nagara meM gaye / vahAM bharatamaMtrI ne unakA bahuta hI satkAra kiyA aura unheM apane pAsa rkkhaa| kucha dinoM ke bAda bharata ne una se kAvyaracanA karane ke lie khaa| isa para kavi ne kahA ki yaha samaya bahuta burA hai| saMsAra durjanoM se bharA huA hai / jahAM tahAM chidrAnveSI hI dikhalAI dete haiN| pravarasena ke setubandha jaise utkRSTa kAvya kI bhI jaba loga nindA karate haiM, taba mujhe isa kArya meM kIrti kaise milegI? isa para bharata ne kahA ki durjanoM kA to yaha khabhAva hI hai, ullU ko sUrya bhI acchA nahIM lgtaa| unakI Apa ko paravA na karanI cAhie / isa ke uttara meM kavi ne apanI laghutA prakaTa kI aura kahA ki maiM darzana, vyAkaraNa, kAvya, chandazAstra Adi ke jJAna se korA hUM, aisI dazA meM mujha se mahApurANa kI racanA kaise hogI, yaha to samudra ko eka kuMDe meM bharane jaisA azakya kArya hai, phira bhI Apa ke Agraha se aura jina bhakti vaza maiM isa kI racanA meM pravRtta hotA hUM, madhukara jaisA kSudra prANI bhI vizAla AkAza meM bhramaNa kara sakatA hai| ukta saba bAteM AdipurANa kI utthAnikA se lI gaI haiN| isa ke bAda uttarapurANa kA prAraMbha hotA hai| usa samaya kavirAja kA citta udvigna ho utthaa| racanA se una kA jI ucaTa gyaa| taba eka dina sarasvato devI ne unheM svapna meM darzana diyA aura kahA ki arihaMta bhagavAn ko namaskAra kro| yaha sunate hI kavirAja jAga utthe| unhoM ne cAroM aura dekhA; parantu kahIM koI bhI dikhalAI na diyA / bar3A Azcarya huaa| isa ke bAda bharatamaMtrI una se mile / unhoM ne kahA ki, kyA Apa sacamuca ho pAgala ho gaye haiM ? Apa kA mukha utarA huzrA hai, citta ThikAne nahIM hai / grantharacanA kyoM nahIM karate ? kyA mujhase Apa kA koI aparAdha bana par3A? kyA bAta hai| maiM hAtha jor3a kara prArthanA karatA huuN| maiM ApakA cAhA huA saba kucha dene ke lie taiyAra huuN| yaha jovana asthira aura asAra hai| jaba Apa ko sarasvatI kAmadhenu siddha hai, taba Apa usakA navarasarUpa dUdha kyoM nahIM dohate? isa para kavirAja ne phira vahI samaya * purAnI lipi meM 'va' aura 'ca' lagabhaga eka se likhe jAte haiM aura isa kAraNa pIche ke lekhakoM ne ina donoM ke bheda ko acchI taraha na samajhane ke kAraNa akasara'ca' ko 'va' likhA hai| *paI maNNiuM vaNNiuM vIra rAu, uppaNNauM jo micchata bhaau| pacchitu tAsu jai karahi ajja, tA ghaDaI tujha paraloyakajju // Aho! Shrutgyanam Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaNDa 2 kI aura durjanoM kI zikAyata kI aura kahA ki isa kAraNa mujha se eka pada bhI nahIM likhA jAtA hai| anta meM unhoM ne kahA ki phira bhI maiM tumhArI prArthanA ko nahIM TAla sakatA / tuma mere mitra ho aura zAlivAhana tathA zrIharSa se bhI bar3hakara vidvAnoM kA Adara karanevAle ho / tumane mujhe sadA prasanna rakkhA hai| parantu jo yaha kahA ki maiM saba kucha dene ke lie taiyAra hU~, so maiM tuma se akRtrima dharmAnurAga ke sivAya aura kucha bhI nahIM cAhatA huuN| dhana ko maiM tinake ke samAna ginatA huuN| merA kavitva kevala jinacaraNoM kI bhakti se hI prasphuTita hotA haijIvikA kI mujhe jarA bhI paravA nahIM hai / ye saba bAteM kavine uttarapurANakI utthAnikA meM prakaTa kI hai| puSpadanta digambara jaina sampradAya ke anuyAyI the; parantu ve apane kisI guru kA kahIM koI ullekha nahIM karate haiN| isakA kAraNa yahI ho sakatA hai ki ve gRhatyAgI sAdhu nahIM the| yaha bhI saMbhava hai ki pahale ve vedAnuyAyI rahe hoM aura pIche kisI kAraNa se jainadharma para unakI zraddhA ho gaI ho, athavA bharatamaMtrI ke saMsargase hI ve jainadharma ke upAsaka bana gaye hoM, kisI jaina sAdhu yA munise unakA paricaya na huA ho| unhoMne apane ko jagaha jagaha jinapadabhakta, dharmAsakta, vratasaMyukta (vratIzrAvaka ) aura vigalitazaMka (zaMkA hita samyagdRSTI) Adi vizeSaNa diye haiM, isa lie unake dRr3ha jaina hone meM koI sandeha nahIM ho sktaa| apane granthoM meM jainadharma ke tattvoM kA bhI unhoMne bar3I yogyatAse pratipAdana kiyA hai| puSpadanta kA svabhAva eka vicitra hI prakAra kA mAlUma hotA hai| unakA 'abhimAnameru' nAma unake svabhAva ko aura bhI vizeSatA se spaSTa karatA hai| 'mAna' ke sivAya ve aura kisI cIja ke bhUkhe nahIM jAna par3ate / eka bar3e bhArI rAjA ke vaibhavazAlI mantrI kA zrAzraya pAkara bhI ve dhana vaibhava se alipta hI rahe jAna par3ate haiN| mahApurANa ke anta meM unhoMne apane liye jo vizeSaNa diye hai, ve dhyAna dene yogya hai-zUnyabhavana aura devakulikAoM meM rahanevAle. binA ghara-dvAra ke, strI-putra rahita, nadI vApI aura tAlAvoM meM snAna karanevAle, phaTe kapar3e aura valkala pahinanevAle, dhUlidhUsarita, jamIna para sonevAle tathA apane hAthoM ko ho or3hanA banAnevAle, aura samAdhi maraNa kI AkAMkSA rakhanevAle / ye vizeSaNa isa akizcana mahAkavi ke citra ko A~khoM ke sAmane khar3A kara dete haiN| sacamaca hI puSpadanta addhata kavi the| ve apane hRdaya ke AvegoM ko roka nahIM sakate haiN| ve jise hRdaya se cAhate haiM usakI prazaMsA ke pula bAMdha dete haiM aura jisase ghRNA karate haiM usa kI nindA karane meM bhI kucha uThA nahIM rkhte| apanI prazaMsA karane meM bhI unakI kavitA ka. pravAha svachanda gati se pravAhita huzrA hai| isa prazaMsA ke aucitya anaucitya kA vicAra bhI unakA svecchAcArI kavihRdaya nahIM kara sakA hai| jo kholakara unhoMne apanI prazaMsA kI hai| saMbhava hai, isa samaya kI dRSTi se vaha ThIka mAlUma na ho; parantu una kI sarasa aura sundara racanA ko dekhate hue to usa meM koI atyukti nahIM jAna pdd'tii| ... puSpadantane apanA AdipurANa siddhArthasaMvatsara meM likhanA zurU kiyA thA jisa samaya tuhigu nAma ke rAjA rAjya karate the aura unhoMne kisI cola rAjA kA mastaka kATA thaa| isa 'tuDigu' zabda para isa grantha kI prAyaH sabhI pratiyoM meM 'kRSNarAjaH' TippaNI dI huI hai| isI grantha meM ukta rAjA kA eka jagaha 'zubhatuMgadeva' aura dUsarI jagaha 'bhairavanarendra ' nAma se ullekha kiyA gayA hai aura donoM jagaha ukta nAmoM para TippaNI de kara kRSNarAjaH' likhA hai| isI taraha yazodhara caritra meM 'vallabhanarendra ' nAma se ullekha kiyA hai aura vahAM bhI TippaNI meM 'kRSNarAjaH' likhA hai| arthAt tuDigu, zubhatuMgadeva, bhairavanarendra, vallabhanarendra aura kRSNarAja ye pA~coM eka hI Aho ! Shrutgyanam Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] mahAkavi puSpadanta aura unakA mahApurANa 61 rAjA ke nAma haiM aura inhIM ke samaya meM puSpadamtane apane granthoM kI racanA kI hai| eka jagaha tuDiMga ko 'bhuvanaikarAma' vizeSaNa diyA hai, jo ki usakI eka viruda thii| isake sivAya use 'rAjAdhirAja' likhA hai / AdipurANa ke 27 veM pariccheda ke prAraMbha meM bharatamantrI kI prazaMsA karate hue use 'bhArata' ( mahAbhArata ) kI upamA dI hai: - " guru dharmodbhavapAvanamabhinanditakRSNArjunaguNopetaM / bhImaparAkramasAraM bhAratamiva bharata tava caritam // " isakA abhinandita kRSNArjuna guNopetam ' vizeSaNa nizcaya se kRSNarAja ko lakSya karake hI likhA gayA hai / 6 uttarapurANa ke anta meM grantha ke samApta hone kA samaya saMvat 606, zrAsAda sudI 10, krodhanasaMvatsara likhA hai / krodhanasaMvatsara se 6 varSa pahale siddhArthasaMvatsara zrAtA hai, ataH AdipurANa kI racanA kA samaya saMvat 600 honA caahie| dakSiNa meM zaka saMvat kA hI pracAra adhika rahA hai, zrataeva ukta 600 aura 606 ko zaka saMvat hI mAnanA caahie| 6 uttarapurANa kI prazasti se mAlUma hotA hai ki ukta grantha mAnyakheTa nagara meM banAyA gayA thA. jo isa samaya mAlakheDa nAma se prasiddha hai aura nijAma ke rAjya meM hai / uttarapurANa ke 50 veM pariccheda ke prAraMbha meM likhA hai : dInAnAthadhanaM sadAbahujanaM protphullavallIvanam, mAnyAkheTapuraM puraMdarapurIlIlAharaM sundaram / dhArAnAthanarendra kopazikhinA dagdhaM vidagdhapriyam, dAnIM vasatiM kariSyati punaH zrI puSpadantaH kaviH // isase mAlUma hotA hai, zaka saMvat 600 aura 606 ke bIca meM kisI samaya dhArAnagarI ke kisI rAjA ne isa bar3e bhArI vaimavazAlI nagara ko barabAda kiyA thA / puSpadantane apanA mahApurANa pUrvokta zubhatuMga yA kRSNarAja ke mahAmAtya bharata ke zrAgraha se aura yazodhara carita bharatamaMtrI ke putra raNa yA gaNarAja ke lie karNAbharaNasvarUpa banAyA hai / gaNa bhI apane pitA ke sadRza vallabhanaMrendra yA kRSNarAja kA mahAmAtya ho gayA thA / bharata aura garaNa kI puSpadantane bahuta hI prazaMsA kI hai aura una ke lokottara guNoM kA varNana kiyA hai| mahApurANa ke saba milAkara 102 pariccheda haiM, jina meM se koI 40 paricchedoM ke prAraMbha meM puSpadanta ne bharatamaMtrI kI prazaMsA ke sUcaka sundara saMskRta padya diye haiM jinheM hamane isa lekha ke anta meM uddhRta kara diyA hai| unheM par3hane se pAThakoM ko bharata kI mahimA kA bahuta kucha paricaya ho jAyagA / isI taraha yazodhara carita ke cAra paricchedoM meM gaNarAja kI prazaMsA ke jo padya haiM, ve bhI udhdRta kara diye gaye haiM / * ukta prazasti-padyoM ke sivAya puSpadantane Adi aura uttarapurANa kI utthAnikAoM meM bharata . maMtrI ko niHzeSa kalAvijJAnakuzala, prAkRta kavi kAvyarasAvalubdha, amatsara, satyapratijJa, yoddhA parastrIparAGmukha, tyAgabhogabhAvodgamazaktiyukta, kavikalpavRkSa Adi aneka vizeSaNa diye haiM / yazodharacArata meM bharata ke putra nanna kA gotra kauNDiNya batalAyA hai / zrataH saMbhavataH ye brAhmaNa hI hoMge; parantu jainadharma ke pragAr3ha bhakta the / bharata ke pitA kA nAma aiyaNa yA aNNayyA aura mAtA kA zrIdevI thA / una ke sAta putra the- 1 devala, 2 bhogala, 3 NaNNa, 4 sohaNa, 5 guNavarma, 6 daMgaiyA, aura 7 saMtaiyA / ina meM tIsarA putra gaNNa thA, aura bharata ke bAda, isI ne mahAmAtya yA pradhAnamaMtrI ke pada ko suzobhita kiyA thA / zrAdipurANa ke 34 vaeN pariccheda ke prAraMbha meM nIca likhA huA eka saMskRta padya diyA hai: -- Aho ! Shrutgyanam Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaNDa 2 tIvApahivaseSu bandhurahitenaikena tejasvinA santAnakramato gatApi hi ramA''kRSTA prabhoH sevayA / yasyAcArapadaM vadanti kavayaH saujanyasatyAspadaM so'yaM zrIbharato jayatyanupamaH kAle kalau sAmpratam // arthAt bar3I hI vipatti ke dinoM meM jisa akele aura bandhurahita tejasvI ne santAnakrama se calI gaI huI bhI lakSmI ko apane prabhu kI sevA se phira AkRSTa kara lI aura kavigaNa jisa ke caritra ko saujanya aura satya kA sthAna batalAte haiM, vaha bharata isa kalikAla meM apanI jor3a nahIM rkhtaa| isase jAna par3atA hai ki bharata ke pUrvajoM ke hAtha se ukta maMtrIpada calA gayA thA aura use bharata ne ho apanI yogyatA se phira se prApta kiyA thaa| apanI pUrvAvasthA meM unhoMne bar3I vipatti bhogI thI aura usa samaya una kA koI bandhu yA sahAyaka nahIM thaa| yazodharacarita kI racanA mahApurANa ke kitane samaya bAda huI, isa ke jAnane kA koI sAdhana nahIM hai| yazodharacarita meM samaya sambandhI koI ullekha nahIM hai, parantu yaha nizcaya hai ki usa samaya rAjasiMhAsana ko vallabhanarandra yA kRSNarAja ho suzobhita karate the / hA~, maMtrI kA pada bharata ke putra gaNa ko mila gayA thaa| raNaraNa ke usa samaya kaI putra bhI maujUda the jina ko yazodharacaritra ke dUsare pariccheda ke prAraMbha meM zrAzIrvAda diyA gayA hai| mAlUma nahIM usa samaya bharata jIte the yA nhiiN| mahApurANa jisa samaya banAyA gayA hai usa samaya puSpadanta-bharata ke hI ghara rahate the-" devIsutra sudANihi teNa hauM Nilae tuhArae acchami / " 67 ve pariccheda ke prAraMbha meM kahA hai: iha paThitamudAraM vAcakairgIyamAnaM iha likhitamajanaM lekhakaizcArukAvyam / gatavati kavimitre mitratAM puSpadante bharata tava gRhe'sminbhAti vidyaavinodH|| isa se bhI prAbhAsa milatA hai ki kavirAja bharata ke hI gRha meM rahate the aura una kA kAvya vahIM par3hA, gAyA aura likhA jAtA thaa| isa ke bAda yazodharacarita jaba likhA gayA hai, taba ve NaNNa ke hI ghara rahate the-- " NaNNahu maMdiraNivasaMtu saMtu, himANameru kavipuSphayaMtu / " parantu isI grantha ke anta meM likhA hai ki gandharva (nagara? ) meM kanhar3a (kezava) ke putra ne pUrvabhavoM kA varNana sthira mana hokara kiyA-"gaMdhaLa kaNhaDaNaMdaNeNa" ityAdi / taba kyA yaha gandharva nagara koI dUsarA sthAna hai ? saMbhava hai, yaha mAnyakheTakA hI dUsarA nAma ho athavA koI dUsarA sthAna ho jahA~ kucha samaya Tikakara kavine grantha kA ukta aMza likhA ho / yaha bhI saMbhava hai ki NaNNa ke mahala kA hI nAma gandharva yA gandharvabhavana ho| yazodharacarita jisa samaya samApta huA hai usa samaya koI bar3A bhArI durbhikSa par3A thA jisa kA varNana kavine ina zabdoM meM kiyA hai-'jagaha jagaha manuSyoM kI khopar3iyAM aura ThaThariyAM par3I thIM, raMka hI raMka dikhalAI par3ate the| bar3A bhArI duSkAla thaa| aise samaya meM bhI NagaNane mujhe rahane ko acchA sthAna, khAne ko sarasa aAhAra, pahimane ko svaccha vastra dekara upakRta kiyA / " jAna par3atA hai yaha ghaTanA usa samaya kI hogI jaba dhArAnarezane mAnyakheTa ko lUTa kara barabAda kara diyA thaa| aisI sainika lUToM ke bAda aksara durbhikSa par3A karate haiN| mahApurANa meM kavine nIce likhe granthakAroM aura granthoM kA ullekha kiyA hai| kavi ke samaya nirUpaNa meM ina nAmoM se bahuta sahAyatA mila sakatI hai Aho I Shrutgyanam Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 newnewww.nnn. aMka 1] mahAkavi puSpadanta aura unakA mahApurANa 1 akalaMka,2 kapila, 3 kaNa ra yA kaNAda, 4 dvija (brAhmaNa), 5 sugata (bauddha), 6 purandara (cArvAka), 7 dantila, 8 vizAkha, 1 luddhAcArya, 10 bharata ( nATya zAstra kartA ), 11 pataMjali ( vyAkaraNa bhASyakAra ), 12 itihAsapurANa, 13 vyAsa, 14 kAlidAsa, 15 caturmukha svayaMbhU. 16 zrIharSa, 17 droNa, 18 kavi IzAna vANa, 16 dhavala jaya dhavala siddhAnta, 20 rudraTa, 21 nyAsakAra, aura 22 jasacinha (prAkRta lakSaNa kartA), 23 jinasena, 24 viirsen| ___ yazodhara carita ke anta meM kevala eka hI granthakAra kavi 'vaccharAya' (vatsarAja) kA ullekha kiyA gayA hai jisa ke kathAsUtra ke AdhAra para ukta carita kI racanA kI gaI hai"mahu dosu Na dijara puve kaii kasvaccharAya taM suttu laii / " yaha to kahane kI AvazyakatA nahIM ki ye vaccharAya koI jainakavi hI the / kyoMki yazodhara kI kathA jainasAhitya kI hI cIja hai| uttarapurANa ke anta meM mahAvIra bhagavAn ke nirvANa ke bAda kI guruparamparA dI gaI hai| usameM lohAcArya taka kI paramparA trilokaprajJapti, jaMbUdvIpaprajJapti, guNabhadrakRta uttarapurANa, indranandikRta zrutAvatAra ke hI samAna hai / jambUdvIpaprajJapti meM jahAM jasabAhu nAma hai, vahAM isameM bhadrabAhu hai| eka baDA bhArI antara yaha hai ki isameM govardhana ke bAda bhadrabAhu kA nAma hI nahIM hai, sAtha usake badale koI dUsarA nAma bhI nahIM diyA hai / itihAsakoM ke lie yaha bAta khAsa dhyAna dene yogya hai| saba ke bAda isameM jinasena aura vIrasena kA nAma diyA huA hai, jo AcArAMga ke ekadeza ke jJAtA the| jAna par3atA hai ye jinasena saMskRta zrAdipurANa ke kartA se bhinna haiN| AdipurANa (puSpadantakRta) ke pAMcave pariccheda meM nIce likhe dezoM ke nAma diye haiM jinheM bhagavAn RSabhadeva ne basAyA thA . pallava, saindhava (sindha), kokaNa, kauzala, Takka, AbhIra, kIra, khasa, kerala, aMga, kaliMga, baMga, jAlaMdhara, vatsa, yavana, kuru, gurjara, barbara, draviDa, gauDa, karNATa, vagaDiva (vairATa ?), pArasa, pAriyAtra, punATa, sUra, soraTha, videha, lADa, koMga, vegi, mAlava, pAMcAla, magadha, bhaTTa, bhoTa (bhUTAna), nepAla, zroNda, pauNDhU, hari, kuru, bhNgaal| puSpadanta ke banAye hue do grantha hameM prApta hue haiM, eka tisahimahApurisaguNAlaMkAra jisa / dasarA nAma mahApurANa hai aura jisake AdipurANa aura uttarapurANa ye do bhAga haiN| isakI zlokasaMkhyA 13 hajAra ke lagabhaga hai aura isameM saba milAkara 102 pariccheda haiM / AdipurANa meM prathama tIrthaMkara zrAdinAtha kA aura uttarapurANa meM zeSa 23 tIrthakaroM kA aura anya zalAkApuruSoM kA caritra hai / uttarapurANa meM padmapurANa aura harivaMzapurANa bhI zAmila haiM aura ye pRthak rUpa meM bhI aneka pustakabhaNDAroM meM milate haiN| puSpadanta kA dusarA grantha yazodhara carita hai jisa ke cAra pariccheda haiM aura choTA hai| isameM yazodhara nAmaka rAjA kA caritra varNita hai jo koI purANa pUruSa thaa| ukta do granthoM ke sivAya nAgakumAra carita nAma kA eka grantha hai jo kAraMjA (barAra) ke pustakabhaNDAra meM hai aura jisa ke prApta karane ke lie hama prayatna kara rahe hai| 1 yaha eka jaina kavi hai| isa ke banAye hue do grantha hameM prApta hue haiM- paumacariya ' yA rAmAyaNa jisake pichale kucha sarga usa ke putra tribhuvana svayaMbhadevane pUrNa kie haiM aura dUparA harivaMzaparANa jisa kA uddhAra vikrama kI 16 vIM zatAbdi ke eka dUsare vidvAnne kiyA hai / zAyada isakA AdhikAMza naSTa ho gayA thaa| ye donoM prantha apabhraMza bhASA meM hI haiN| inakA vistRta paricaya zIghra hI diyA jAyagA / Aho! Shrutgyanam Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ khaNDa 3 hame saba se pahale baMbaI ke suprasiddha saThe sukhAnandajI kI kRpA se puSpadanta kA AdipurANa dekhane ko milA aura usI ko dekhakara hameM isa kavi kA paricaya likhane kA utsAha huzrA / seThajI isa grantha ko phatehapura (jayapura) ke sarakhatIbhaNDAra se lAye the / ukta sarakhatIbhaNDAra kA yaha 86 ve nambara kA grantha hai aura bahuta hI zuddha hai| usameM kahIM kahIM TippaNI bhI dI hai, vi0 saMvat1528 kA likhA huA hai usame prati karAnevAle kI eka vistRta prazasti dI huI hai jo upayogI samajha kara isa lekha ke pariziSTa meM de dI gaI hai| isa grantha kI do pratiyAM hameM pUne ke bhANDArakara oriyaNTala risarca insTiTayUTa meM milIM jinameM se eka vi0 saM0 1925 kI likhI huI hai aura dUsarI vi0 saM0 1883 kI likhI huI hai / isa grantha kA eka TippaNa bhI hameM ukta saMsthA meM milA jo prabhAcandra kRta hai aura jisakI yA 1650 he*| isameM prati likhane kA aura TippaNakAra kA samaya aAdi nahIM diyA hai| isake bAda ukta insTi0 meM hameM uttarapurANa kI bhI eka zuddhaprati mila gaI jo bahuta hI zuddha hai aura saM0 1630 kI likhI huI hai| isa para yatra tatra TippaNiyAM bhI dI huI haiM / yazodhara carita kI eka prati hameM baMbaI ke terahapanthI mandira ke pustakabhaNDAra se prApta huI jo bahuta hI purAnI hai arthAt 1360 kI likhI huI hai aura prAyaH zuddha hai, aura dusarI bhANDArakara insTi0 se, jo vi0 saMvat 1615 kI likhI huI hai|| isa insTiTayUTa meM harivaMzapurANa kI bhI eka bahuta hI zuddha, TippaNayukta, aura prAcIna prati hai, milAna karane se mAlUma huA ki yaha uttarapurANa kA hI eka aMza hai| puSpadanta ke grantha pUrvakAla meM bahuta prasiddha rahe haiM aura isa kAraNa unakI pratiyAM aneka bhaNDArI meM milatI haiN| una para TippaNapaMjikAye aura TippaNagrantha bhI likhe gaye hai karane se aba bhI prApta ho sakate haiM / jayapura ke pATodI ke mandira meM uttarapurANa kA eka TippaNa grantha hai jisake kartA zrIcandra (1) muni mAlUma hote haiM aura jo vikrama saMvat 1080meM bhojadeva ke rAjya meM banAyA gayA hai / jayapura ke bAbA dulIcandajI ke bhaNDAra meM puSpadanta ke prAyaH sabhI granthoM kI paMjikAyeM haiM; zrAgare ke motIkaTare ke mandira meM uttarapurANa kI paMjikA hai / prayatna karane para bhI hama inheM prApta nahIM kara ske| isa samaya hama puSpadanta ke nAgakumAra carita aura unake granthoM ko paMjikAoM ko prApta karane kA prayatna kara rahe haiM / unake mila jAne para AgAmI aMka meM puSpadanta kA samaya nirNaya kiyA jAyagA aura unake granthoM meM jina jina vyaktiyoM kA ullekha huaA hai una saba ke samaya para vicAra karake nizcita kiyA jAyagA ki vAstava meM puSpadanta ke grantha kaba bane haiN| AgAmI aMka meM puSpadanta ko bhASA aura unake kavitva ko bho AlocanA karane kA vicAra hai| pariziSTa meM puSpadanta ke granthoM ke ve saba aMza de diye gaye haiM jo mahatvapUrNa haiM aura jinake AdhAra se yaha lekha likhA gayA hai| adhika prayojanIya aMzoM kA anuvAda bhI TippaNI meM de diyA hai| isa lekha ke taiyAra karane meM zrImAn munimahodaya jinAvajayajo se bahuta adhika sahAyatA milI hai| isako bahuta kucha sAmagrI bhI unhIM kI kRpA se prApta huI hai, ataeva maiM unakA bahuta hI kRtajJa huuN| * naM. 1139 Apha 1891-95 | 4 naM. 1050 Apha 1887-91 / / * naM. 563 Apha 1875-76 x naM 1106 Apha 1884-87 / / naM. 1163 Apha 1891-95 / 1135 Apha 1884-87|0dekho jainamitra, guruvAra, Azvina sudI 5 vIra saM. 2447 meM zrIyuta paM. pannAlAlajI vAkalIvAla kA "saM. vi. 1080 ke prabhAcandra" zIrSaka lekha / Aho! Shrutgyanam Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvvvv aka ] mahAkavi puSpadanta aura unakA mahApurANa pariziSTa naM. 1 (AdipurANa ke prAraMbha kA kucha aMza / ) oM namo vItarAgAya / siddhivaDUmaNaraMjaNu paramaniraMjaNu bhuzraNakamalasaraNesaru / paNavevi vigdhadhiNAsaNu niruvamasAsaNu rishgaahprmesru|| dhrudhakam // taM kahami purANu pasiddhaNAmu, siddhatyavarise bhuSaNAhirAmu / uvaddhajjUDa bhUbhaMgabhIsu, toDeppiNu coDaho taNauM sIsu // 1 / / bhuvaNekarAma rAyAhirAu, jahiM acchai tuDigu mahANubhAu / taM (baM?) dINa diNNa ghaNakaNayapayaru, mahiparibhamaMta mevADiNayaru // 2 // avaheriya khalayaNu guNamahaMtu, diyadehiM parAiu puSphayaMtu / duggamadIharapaMthegarId, Nava iMdu jema deheNa khINu // 3 // tarukusumareNuraMjiyasamIra, mAyaMdaguMcha guMdaliyakIra / gaMdaNavaNe kira vosamai jAma, tahiM viNi purisa saMpatta tAma // 4 // paNaveppiNu tehiM pavutta eva, bho khaNDai galiya pAvAvalava / paribhamirabhamararaghagumugumaMta, kiM kira Nivasahi NijjaNavaNaMta // 5 // karisarabahiriya dizcakkevAle, paisarahiNa kiM puravaravisAle / taM suNevi bhaNaI ahimANameru, pari khajau girakaMdarakaseru // 6 // raNau dujaNabhauMhA vaMkiyAMI, dasiMtu kalusabhAkiyAI / / ghattA / varuNaravaru dhavalacchiha, hou makucchiha, marau soNimuhaNiggame / khalakucchiyapahudhayaNaI, bhiuDiyaNayaNa, maNihAlau sUruggame // 7 // camarANilauDAviyaguNAeM, ahiseyadhoyasuyaNattaNAeM / bhAvArtha-isa prasiddha purANako maiM siddhArtha saMvastara meM kahatA hUM jaba rAjAdhirAja bhuvanaikarAma tuDigune coDa rAjA kA sundara jaTAyukta aura bhrakuTa bhaMgise bhISaNa mastaka kATA // 1 // unhoM ne dIna dukhiyoM ko pracura dhana diyaa| isI samaya pRthvI para bhramaNa karate hue aura khalajanoM dvArA apamAnita hue puSpadanta kavi mevADi yA melATI nagarI meM Aye / durgama aura lambA rAstA taya karate karate unakA zarIra navIna candramA ke samAna kSINa ho gayA thaa| 2-3 // nandana vana nAmaka udyAna meM vizrAma le rahe the jahAM kA vAyu puSpoM ke parAga se mahaka rahA thA aura AmravRkSoM para zukoM ke jhuNDa krIDA kara rahe the| itane meM hI vahAM do puruSa pahuMce // 4 // unhoMne praNAma karake kahA ki he niSpApa khaMDakavi, Apa isa nirjana vana meM jo bhramaroM ke guMjAra se gUMja rahA hai kyoM Thahare haiM ? hAthiyoM ke zabdoM se dizAoM ko badhira karanevAle isa vizAla nagara meM kyoM nahIM calate? yaha suna kara AbhimAnameru puSpadantane kahA ki girikandarAoM ke jaMgalI phala khA lenA acchA, parantu durjanoM kI kaluSita TeDhI bhoMheM dekhanA acchA nahIM // 5-6 // ujjvala netroMvAlI mAtA kI kuMkha se janma lete hI mara jAnA acchA parantu prabhu ke duSTa vacana aura bhrakuTita nayana savere savere dekhanA acchA nahIM // 7 // vaha lakSmI kisa matalaba kI jisane durate hue cavaroM kI havA se sAre guNoM ko ur3A diyA ho, AbhiSeka ke jala siddhArtha saMvatsare / 2 virudH| 3 kRssnnraajH| 4 durgamadIrghatarAkAzamArgeNAgataH / 5 mndtejH| 6 milita -7 puSpadantaH / 8 hastizabdAt / 9 dikcvkrvlye| Aho! Shrutgyanam Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaNDa 2 aviveyaeM dapputtAliyAeM, mohaMdhayAeM mAraNasIlayAeM // 8 // sattaMgarajabharabhAriyAeM, piuputtaramaNarasayAriyAeM / visasahajammaeM jaDarattiyAeM, kiM lacchie viusavirattiyAeM // 6 // saMpai jaNu NIrasu Nivvisesu, guNavaMtau jahiM suraguruvi desu / tahiM amhahaM lai kANaNu je saraNu, ahimANe sahuM vari hou maraNu // 10 // ammaiya iMdApahiM tehiM, pAyariNaya taM pahasiya muhahiM / guruviNayapaNayapaNaviyasirahiM, paDivayaNu diNNu NAyaraNarohiM // 11 // ghattA / jaNamaNatimirosAraNa, mayataruvAraNa, NiyakulagayaNadivAyara / bho bho kesavataNuruha, Navasararuhamuha, kavvarayaNarayaNAyara // 12 // baMbhaMDamaMDavArUDhakitti, praNavaraya rahaya jiNaNAhabhatti / suhatuMgadevakamakamalabhasalu, NIsesakalAvieNANakusalu // 13 // pAyayakaikatva rasAvaludhdu, saMpIya sarAsaisurAhidudhu / kamalacchu amaccharu saJcasaMdhu, raNabharadhuradharaNugghiTukhaMdhu // 14 // savilAsavilAsiNihiyaya yeNu, supasiddha mahAkaikAmadheNu / kANINadINaparipUriyAsu, jasapasarapasAhiyadasadisAsu // 15 // pararamaNiparammuha suddhasIlu, uNNayamA suynnuddhrnnliilu| guruyaNapayapaNaviyauttamaMgu, sirideviaMdhagambhubbhavaMgu // 16 // aNNaiyataNa taNuruhu pasatthu, hatthivadANolliyadIhahatthu / mahamattavaM sadhayavaDu gahIru, lakkhaNalakkhakiya varasarIru // 17 // se sujanatA ko dho DAlA ho, aviveka se darpa ko bar3hAyA ho, jo mohase andhI ho, mAraNazIla ho, saptAMga rAjya ke bhAra se ladI huI ho, pitA aura putra donoM meM ramaNa karanevAlI (ghRNitavyAbhacAriNI) ho, viSake sAtha jisakA janma huA ho, jo jar3a ( yA jala) meM rakta ho, aura jo vidvAnoM se virakta rahatI ho // 8-9 // _isa samaya loga nIrasa aura vizeSatArahita ho gaye haiN| aba to guNavanta bRhaspRti kA bhI dveSa kiyA jAtA hai| isI lie maiMne isa vana kA zaraNa liyA hai| maiMne socA hai ki isa taraha AbhimAna ke sAtha mara jAnA bhI acchA hai||10|| kavi ke ye vacana sunakara una do Agata nAgarikoMne-ammaiya (?) aura indrarAjane-prasanna mukha se aura bar3e vinaya se mastaka jhukAkara kahA-" he manuSyoM ke hRdayAndhakAra ko dUra karanevAle, navIna kamalasadRza mukhavAle, madarahita, apane kularUpI AkAza ke candramA, kAvyaratnaratnAkara, aura kezava ke putra puSpadantajI, kyA Apane bharata (maMtrI) kA nAma nahIM sunA ? jisa kI kIrti bramhANDarUpamaNDapapara ArUDha ho rahI hai, jo nirantara jina bhagavAna kI bhakti meM anurakta rahatA hai, zubhatuMgadeva ( rAjA aura isa nAma kA mandira ) ke caraNakamaloM kA bhramara hai, sArI kalA aura vidyAoM meM kuzala hai, prAkRta kaviyoM ke kAvyarasapara lubdha rahatA hai aura jisane sarakhatIrUpa surabhi kA khUba dUdha piyA hai, lakSmI jise cAhatI hai, jo matsara rahita hai, satyapratijJa hai, yuddhoM ke bojhe ko Dhote Dhote jisa ke kandhe ghisa gaye haiM, jo vilAsavatI sundariyoM ke hRdaya kA curAnevAlA hai, bar3e baMr3a prasiddha mahAkaviyoM ke lie kAmadhenu hai, dIna dukhiyAoM kI AzAoM ko pUrA karanevAlA hai, jisa ke yaza ne dazoM dizAoM ko jIta liyA hai, jo parAstriyoM kI ora kabhI najara nahIM uThAtA, zuddha zIlayukta hai, jisa kI mati unnata hai, lIlA mAtra se jo sujanoM kA uddhAra kara detA hai, gurujanoM ke caraNoMpara jisa kA mastaka sadaiva jhukA rahatA hai, jo zrIdevI mAtA aura aNNaya pitA kA putra hai, jisa ke hAtha hAthI ke samAna dAna ( yA madajala) se Ardra rahate haiM, jo mahAmAtyavaMzakA dhvajapaTa hai, gaMbhIra hai, jisa kA zarIra zubha lakSaNoM se yukta hai aura jo durvyasanarUpI siMhoM ke lie jo aSTApada ke samAna hai // 11-17 // Aie, usake netroM Aho! Shrutgyanam Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 aMka 1 mahAkavi puSpadanta aura unakA mahApurANa duvvasaNa sIhasaMghAyasarahu, Navi yANahi kiM NAmeNa bharahu / ghttaa| Au jAhuMtaho maMdiru NayaNANaMdiru sukarakaittaNu jaannii| ... so guNagaNatattillau tihupraNibhannaDa Nicchau paI smmaanniN|| 18 // jo vihiNA NimmiuM kavvapiMDu, taM NisuNevi so saMcaliu khaMDu / AvaMtu diDa bharaheNa kema, vAIsarisarikallolu jema // 16 // puNu tAsu teNa viraiu pahANu, gharu prAyaho abbhAgayavihANu / " saMbhAsaNu piyavayaNehiM rammu, himmukkaDaMbhu NaM paramadhammu // 20 // tuhuM Ayau NaM guNamaNi NihANu, tuhuM pAyau NaM paMkayaho bhANu / puNu ema bhaNeppiNu maNaharAI, pahakhINarINataNu suhayarAI // 21 // vara rAhANavilevaNabhUsaNAI, diraNaI devNginnivsnnaaii| aJcaMta rasAlaI bhoyaNAI, galiyAI jAma kAvaya diNAI // 22 // devAsuraNa kai bhANauM tAma, bho pupphayaMta sasilihiyaNAma / NiyasirivisesaNijiyasuriMdu, giridhAru vIru bhairava gariMdu // 23 // pai mariNauM variNauM vIrarAu, uppaNNauM jo micchttbhaau| pacchittu tAsu jai karahi aja, tA ghaDa tujha paraloyakajju // 24 // tuI deu kodhi bhavvayaNabaMdhu, puruSavacariyabhArassa khNdhu| abbhatthiosi dedehi tema, Nivigce lahu Nitvahaha jema // 25 // ghattA / prAilaliyaeM gaMbhIrapaM sAlaMkAraeM vAyaeM tA kiM kiji| jai kusumasaraviyArau aruhu bhaDArau sambhAve Na thuNiMjai // 26 // ko Ananda denevAle mandira meM cAlie / vaha sukaviyoM ke kavitvakA marmajJa hai, guNagaNoM se tRpta hai aura tInoM bhuvanoM ke lie bhalA hai, vaha nizcaya se Apa kA sammAna kregaaN|| 18 // yaha suna kara vaha khaNDa kavi-jisa ke zarIra ko mAnoM vidhAtAne kAvya kA mUrtimAna piNDa hI banAyA haiusa ora ko cala diyaa| usa samaya bharata maMtrIne usa ko isa taraha Ate dekhA jisa taraha sarasvatIrUpI saritA kI eka taraMga hI A rahI hai // 19 // taba usa ne abhyAgata vidhAna ke anusAra usa kA saba prakAra se atithisatkAra kiyA aura bahata hI priya, daMbharahita dharmavacanoM se saMbhASaNa kiyA // 20 // kahA--he guNamaNinidhAna, Apa bhale padhAre. kamala ke lie jaise sUrya prasannatAkA kAraNa hai, usI taraha Apa mere lie haiM / aisA kahakara usa ke mArga zrama se kSINa hae zarIra ko sukha denevAle manohara nAna, vilepana aura AbhUSaNoM se usa kA satkAra kiyA aura devoM ke nivAsa karane yogya sthAna meM tthhraayaa| isake bAda atyanta rasAla bhojana se use tRpta kiyA / isa taraha kucha dina bIta gaye // 21-22 // devI suta (bharata ) ne kahA-he zlAghanIya nAmadhArI puSpadanta, bhairava narendra ( kRSNarAja ) apane vaibhava se surendra ko bhI jItanevAle aura parvata ke samAna dhIra vIra haiM // 23 // tumane kAMcI nareza vIrarAja zadraka (?) kA varNana kiyA hai, aura use mAnA hai ataH isa se jo mithyAtvabhAva utpanna huA hai usa kA yadi tuma Aja prAyazcitta kara DAlo to isa se tumhArA paraloka kA kArya bana jAya // 24 // bhavyajanoM ke lie bandhutulya tumheM pasadeva / AdinAtha) caritra kI racanA karanI caahie| maiM tumhArI abhyarthanA karatA huuN| isa kAvyaracanA se tuma nirvighnatA pUrvaka nivRti prApta karoge // 25 // vaha atizaya lalita, gaMbhIra aura alaMkArayukta racanA bhI kisa kAma kI jisa meM kAmabANoM ko vyartha karanevAle ahetu bhaTAraka kI sadbhAvapUrvaka stuti na kI gaI ho? // 26 // 1 bhirv-kRssnnraajH| Aho! Shrutgyanam Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 jaina sAhitya saMzodhaka [khaNDa 2 siyadaMtapaMtidhavalIkayAsu, tA jaMpai varavAyAvilAsu / bho devINaMdaNa jayasiraha, kiM kijai kanvu supurisasIha // 27 // goSajiehiM NaM ghaNadiNohiM, suravaracAhiM vaNigguNohiM / mailiyacittahiM NaM jaragharehiM, chiddaNNesihi NaM visaharohiM // 28 // jaDavAipahiM NaM gayarasehiM, dosAyarehiM NaM rakkhasohiM / Acakkhiya parapuThIpalehiM, vara kA Nidijjai hayakhalehiM // 26 // jo vAla buddha saMtosaheu,rAmAhirAmu lkkhnnsmeu|| jo summaI kahavaha vihiyeseu, tAsu vi dujaNu kiM pare ma hou // 30 // ghattA / Nau mahu buddhipariggahu, Nau suyasaMgahu, Nau kAsudhi kerau balu / bhaNu kiha karami kaittaNu, Na lahami kittaNu, jagu je pisuNasayasaMkulu // 31 // taM NisaNevi bharaheM vutsu tAva, bho kAkulatilaya vimuktAva / simisimisimaMtakimi bhariyaraMdhu, mellevi kalevaru kuNimagaMdhu // 32 // yavagayaviveu masikasaNakAu, suMdarapaese kiM ramaI kAu / NikAraNu dAruNu baddharosa, dujjaNu sasahAveM lei dosu|| 33 // hayatimiraNiyaru varakaraNahANu, Na muhAi ulUyaho uiu bhANu / jai tA kiM so maMDiyasarAI, u ruzca viyasiyasiriharAhaM // 34 // ko gaNaI pisuNu adhisahiyateu, bhukkau chaNayaMdaho saarmeu| jiNa calaNakamala bhattilapaNa, tA jaMpiu kavvapisalapaNa // 35 // ghattA / Nau hauM homi ghiyakkhaNu, Na muNami lakkhaNu, chaMdu desi Navi yANami / saba usa vANI vilAsa kavi ne apanI zveta dantAvalI se dizAoM ko ujjvala karate kahA-he devInandana (bharata ) he supuruSasiMha, maiM kAvya kyA karUM ? zreSTha kaviyoM kI khalajana nindA karate haiM / ve meghoM se ghire hue dina ke samAna govarjita (prakAzarahita aura vANIrahita), indradhanuSa ke samAna nirguNa, jIrNa gRha ke samAna malinacitta (citra), sarpa ke samAna chidrAnveSI, gata rasa ke samAna jaDavAdI, rAkSasoM ke samAna doSAyara (doSAcara aura doSAkara) aura pITha pIche nindA karanevAle hote haiN| kavipati pravarasena ke setubandha (kAvya) kI bhI jaba ina durjanoM ne nindA kI taba phira oroM kI to bAtahI kyA hai ? // 29-30 // phira na to mujha meM buddhi hai, na zAstrajJAna hai aura na aura kisI kA bala hai, taba batalAie ki maiM kaise kAvyaracanA karUM? mujhe isa kArya meM yaza kaise milegA ? yaha saMsAra durjanoM se bharA huA hai|| 31 // yaha sunakara bharata ne kahA-he kavikulatilaka aura he vimuktatApa, jisa meM kIr3e bilabilA rahe haiM aura bahuta hI ghRNita durgandha nikala rahI hai, aisI lAzako chor3a kara vivekarahita kAle kaue kyA aura kisI sundara sthAna meM krIr3A kara sakate haiN| akAraNa hI Atizaya ruSTa rahanevAle durjana svabhAva se hI doSoM ko grahaNa karate haiM // 32-33 // ulluoM ko yadi andhakAra kA nAza karanevAlA aura tejasvI kiraNoMvAlA UgA huA sUrya nahIM suhAtA to kyA sarovaroM kI zobhA baDhAnevAle vikasita kamaloM ko bhI na suhaayegaa?|| 34 // ina khalajanoM kI paravA kauna karatA hai? hAthI ke pIche kutte bhauMkate hI rahate haiN| yaha sunakara jina bhagavAna ke caraNakamaloM kI bhakti meM lIna rahanevAle kAvyarAkSasa (puSpadanta ) ne kahA // 35 // Apa kA yaha kathana ThIka hai, parantu na to maiM vicakSaNa hUM aura na vyAkaraNa, chanda Adi jAnatA 1 parapuSTimAsaiH parokSavAdaizca / 1 vAlA aMgadAdayaH; vRddhA jAMbavadAdayaH anyatra zrutahInAH zrutAvyAzca / 3 hanumAna / 4 kRtasamudravaMdhaH anyatra kRtasetubaMdha nAma kAvyaM / 5 padmAnA / 6 kAvyarAkSasena / 7 kukkurH| Aho! Shrutgyanam Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka .] mahAkavi puSpadanta aura unakA mahApurANa 61 jA viraiya jayavaMdAhiM AsimurNidahiM sA kaha kema samANami // 36 // akalaMka kavila kaNaMyara mayAI, diya sugaya puraMdara Naya sayAI / dantilavisAhi luddhAriyAI, gau NAyaI bharaha viyaariyaaii|| 37 // Nau pIyaha pAyajelijalAI, aihosa purANa nnimmlaaii| bhAvAhiu bhAraha-mAsi vAsu, kohalu komalagiru kAlidAsu // 38 // caumuhu~ sayaMbhu siriharisu doNu, NAloiu kA IsANu vANu / Nau dhAu Na liMgu Na guNasamAsu, gau kammu karaNu kiriyA visesu // 36 // Nau saMdhi Na kArau payasamatti, u jANiya mAM pakkavi vihtti| Nau vujhiu Ayama saddadhAmu, siddhaMtu dhavala jayadhavala NAmu // 40 // paDuruddaDu jaDa NiNNAsayAru, pariyacchiu NAlaMkArasAru / piMgala patthAru samuhe paDiu,Na kayAimahAraha citte cADau // 41 // jaisadhusiMdhu kallolasittu, Na kalAkosale hiyavau Nihittu / hauM vappa nirakkharu kukkhimukkhu, paraveseM hiMDami cammarukkhu // 42 // ai duggamu hoi mahApurANu, kuMDaeNa mavaI ko jalavihANu / amarAsuraguruyaNamaNaharohi, jaM Asi kayau muNigaNaharohaM // 43 // taM hAM kahami bhattIbharaNa, kiM Nahe Na bhamijjA mahuareNa / paDa viNau payAsiu sajjaNAI, muhe masi kuccau kau dujjaNAhaM // 44 // - hUM, aisI dazA meM jisa carita ko bar3e bar3e jagadvandya muniyoM ne racA hai use maiM kaise banA sakU~gA ? // 36 // maiM akalaMka ( jaina dArzanika ), kapila ( sAMkhyakAra ), kaNacara ( kaNAda) ke matoM kA jJAtA nahIM hUM, diya (brAhmaNa ), sugata bauddha), purandara ( cArvAka), Adi saikaDoM nayoM ko, dantila, vizAkha,lubdha (prAkularakSaNakartA ) Adi ko nahIM jAnatA / bharata ke nATyazAstra se maiM paricita nahIM // 37 // pataMjali ( bhASyakAra ) ke aura itihAsa purANoM ke nirmala jala ko maiMne piyA nahIM, bhAvoM ke adhikArI bhAratabhASI vyAsa, komalavANIvAle kAlidAsa, caturmukha svayaMbha kavi, zrIharSa, droNa, kavIzvara bANa kA avalokana nahIM kiyA / dhAtu, liMga, guNa, samAsa, karma, karaNa, kriyAvizeSaNa, sandhi, padasamAsa, vibhakti ina saba meM se maiM kucha bhI nahIM jaantaa| Agama zabdoM ke sthAnabhUta dhavala aura jayadhavala siddhAnta bhI maineM nahIM pddh'e|| 38-40 // catura rudraTa kA alaMkAra zAstra bhI mujhe parijJAta nahIM piMgala prastAra Adi bhI kabhI mere cittapara nahIM car3he // 41 // yazaH cinhakavi ke kAvyasindhu kI kalloloM se maiM kabhI sikta nahIM haa| kalAkauzala se bhI maiM korA huuN| isa taraha maiM becArA nirakSara mUrkha hUM, manuSya ke veSa meM pazu ke tulya ghUmatA phiratA hUM // 42 // mahApurANa bahuta hI durgama hai| samudra kahIM eka kUDe meM bharA jA sakatA hai ? phira bhI jise sura asuroM ke manako haranevAle muni gaNadharoM ne kahA thA, use aba maiM bhakti bhAvavaza karatA huuN| bhaurA choTA honepara bhI yA vizAla AkAza meM bhramaNa nahIM karatA hai ? aba maiM sajjanoM se yahI vinatI karatA hUM ki Apa durjanoM ke muMha para syAhI kI kU~cI phera deM // 44 // 8 sAMkhyamate muulkaarH|9 vaizeSikamate muulkaarH| 10 cArvAkamate prnthkaarH| 11 pANinivyAkaraNabhASyaM ( ptNjli)| 12 ekapuruSAzrita kathA / 13 bhAratabhASI vyAsa / 14 zrIharSa / 15 kavi IzAnaH vANaH / 16 prijnyaatH| 17 prAkRta lakSaNa krtaa| Aho I Shrutgyanam Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 981 jaina sAhitya saMzodhaka pariziSTa naM0 2 ( uttara purANa ke maMgalAcaraNa ke bAda kA aMza / ) maNe jAeNa kiMpi zramaNojje, kaivayaha dina keNa vikajjai / givviNNau hiDa jAma mahAkA, tA sivaNaMtari patta sarAsaI // 1 // bhaNaI bhaDArI suhayakaizrahaM, paNavaha aruhaM suhayarumedaM / iya sivi viddhau kaivaru, sayalakalAya gaM chaNa sasaharu // 2 // disau siMhAlA kiM pi ga pecchA, jA viMbhiyamA giyaghare acchA / tAma parAi yavaMtai, mauliya, karayaleNa paNa varte // 3 // dasa disa pasariya jasatarukeMde, varamahamattavaMsaNa rhecaMdeM / chaNasasimaMDala sahi vayarNe, rAva kuvalayadaladIharaNyarNe // 4 // ghattA / khala saMkule kAle kusalamai viNaDa karepiNu saMvairiya / vaccaMti visurANa susurANavahe jeNasarAsaha uddhariya // 5 // INu deviyahavata jAeM, jayaduMduhisaragahiraNiNAeM / jiNavara samayaheileNakhaMbhe, dutthiyamitte vavagayaDaMbhe // 6 // parauvayarahAraNivvaharNe, viusavira sayabhaya miharoM / tezrohAmiya pavarakkhareMdeM, terA vigeTave bhaveM bhara // 7 // vollAviu kai kavvapisallau, kiM tuhuM sacau vappargelliu / kiM dIsahi vicchAyau dummaNu, gaMthakaraNe kiM Na karahi ziyamaNu // 8 // kiM ki kAI vimaI avaroha, avaru kovi kiM vi reMsummAhau / [ khaNDa 2 kucha dinoM ke bAda mana meM kucha burA mAlUma huA / jaba mahAkavi nirviNNa ho uThA taba sarasvatI devI ne svapna meM darzana diyA // 1 // bhaTTarikA sarasvatI bolI ki puNyavRkSa ke lie meghatulya aura janmamaraNarUpa rogoM ke nAzaka arahaMta bhagavAna ko praNAma karo / yaha sunakara tatkAla hI sakalakalAoM ke Akara kavivara jAga uThe aura cAroM ora dekhane lage parantu kucha bhI dikhalAI nahIM diyA / unheM baDA vismaya huA / ve apane ghara hI the ki itane meM nayavanta bharata maMtrI praNAma karate hue vahAM Aye, jina kA yaza dazoM dizAoM meM phaila rahA hai, jo zreSTha mahAmAtyavaMzarUpa AkAza ke candramA hai, jina kA mukha candramaNDala ke samAna aura netra navIna kamaladaloM ke samAna haiM, // 2-4 // jinhoM ne isa khalajana saMkula kAla meM vinaya karake zUnyapatha meM jAtI huI sarasvatI ko roka rakkhA aura usa kA uddhAra kiyA // 5 // jo aiyaNa pitA aura devI mAtA ke putra haiM, jo jinazAsanarUpa mahala ke khaMbha haiM, dusthitoM ke mitra haiM, daMbharahita haiM, paropakAra ke bhAra ko uThAnevAle haiM, vidvAnAM ko kaSTa pahu~cAnevAle saikaDoM bhayoM ko dUra karanevAle haiM, teja ke dhAma haiM, garvarahita haiM aura bhavya haiN| // 6-7 // unhoM ne kAvyarAkSasa puSpadanta se kahA ki bhaiyA, kyA tuma sacamuca hI pAgala ho gaye ho ? tuma unmanA aura chAyAhRnise kyoM dikhate ho ? prantharacanA karane meM tumhArA mana kyoM nahIM lagatA ? // 8 // kyA mujha se tumhArA 1 sarasvatI / 3 suSThu hato rujAM rogANAmoghaH saMghAto yena sa taM / 3 puNyatarumeghaM / 4 gatanidro jAgaritaH / 5 AkAra | 6 pazyati / 7 bharatamaMtriNeti sambandhaH zrIpuSpadantaH AlApitaH / 8 kando meghaH / 9 mahAmAtra - mahattara / 10 candreNa 11 saMvRtA rakSitAH sarasvatI / 12 eyaNa pitA devI mAtA tayoH putreNa bharatena / 13 prAsAda | 14 mayi puSpadante upakArabhAvanirvAhakena / 15 nirmathakena / 16 rathena vimAnena / 17 garva rahitena / 18 komalAlApe / 19 aparAdhaH / 20 anyakAvyakaraNavAMchaH kiM tvaM / Aho ! Shrutgyanam Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] wwwranwwwwwzawinawwwwwwwwwwwwwwwwwwwwsarwwwwwwwwwws mahAkavi puSpadanta aura unakA mahApurANa bhaNu bhaNu bhaNiyauM sayalu paDiccaimi, hau kayapaMjaliyaru zrohacchami // 16 // ghtaa| athireNa asAre jIvieNa, kiM appau smmaahaah| tuhu siddhahe vANIgheNuahe, NavarasakhIru Na dohAhaM // 10 // taM NisuNoppaNu dara vihasate mittamuhAraviMdu joyate / kasaNasarIre suddhakurUve, mukhAevigabbhi saMbhUveM // 11 // kAsava gotte kesava putte, kara kulatilapaM sarasoNilaeM / uttamasatte, jiNApayabhatte // 12 // (?) pupphayaMta karaNA paDiuttau, bho bho bharaha NisuNi Nittakkhutta / kalimalamaliNu kAlu vivarerau~, NigghiNu NiguNu duNNayagArau // 13 // jo jo dIsaha so so dujjaNu, Nipphalu NIrasu NaM sakau vaNu / rAu rAuNaM saMjhahe kerau, aMtthe phyadRi maNu Na mahAra u / unveu je vittharai NirAriu, eku vi paiu viraevau bhAriu // 14 // / ghattA / doseNe hou taM u bhaNami cojja avarumaNe thkkr| jagueu caDAviu cauujiha tiha guNeNa sahavaMkau // jayavi to vijiNaguNagaNu vaeNami, ki haM paI abbhatthiu avgnnnnmi| koI aparAdha bana paDA hai athavA aura kisI rasa kA umAha huA hai arthAt koI dUsarA kAvya banAne kI icchA huI hai ? bolo, bolo, maiM hAtha joDa kara tumhAre sAmane khaDA hU~, tuma jo kucha kahoge maiM saba kucha dene ke lie taiyAra hUM // 9 // isa asthira aura asAra jIvana se tuma kyoM Apa ko sammohita kara rahe ho ? tumheM vANIrUpa kAmadhenu siddha ho gaI hai, usa se tuma navarasarUpa dUdha kyoM nahIM dohate ? // 10 // yaha sunakara musakarAte hue aura apane mitra ke mukhakamala kI, ora nihArate hue kazazarIra, atizaya kurUpa, mugdhAdevI aura kezava brAhmaNa ke putra, kAzyapagotrIya, kavikulatilaka, sarasvatInilaya, dRDhavrata aura jinapadabhakta puSpadanta kavi ne pratyuttara diyA ki, he bharata, yaha nizcaya hai ki isa kalimalamalina, nirdaya, nirguNa aura dunautipUrNa viparIta kAla meM jo jo dikhate haiM so saba durjana haiM,saba sukheM hue vana ke samAna niSphala aura nIrasa haiN| rAjA loga sandhyAkAla kI lAlimA ke sadRza haiN| isa lie merA mana artha meM arthAt kAvya racanA meM pravRtta nahIM hotA hai| isa samaya mujhe jo udvega ho gayA hai, usa se eka pada banAnA bhI mere lie bhArI ho gayA hai // 11-14 // yaha jagata yadi doSa se vakra hotA to mere mana meM Azcarya nahIM hotA kintu yaha to car3hAye hue cApa (dhanuSa) sadRza guNa se bhI vakra hotA hai (dhanuSa kI DorI 'guNa' kahalAtI hai / dhanuSa guNa yA DorI car3hA ne se TeDA hotA yadyapi jagata kI yaha dazA hai to bhI maiM jina guNavarNana kruuNgaa| tuma merI abhyarthanA karate ho. taba maiM tamhArI avagaNanA kaise kara sakatA hUM ? tuma tyAga bhoga aura bhAvodgama zakti se aura nirantara kI jAnevAlI kavimaitrI se 21 sarve pratIcchAmi / 22 eSa tiSThAmi / 23 tava siddhAyAH / 1 bharatasya / 2 suSTha kurUpeNa / 3 mugdhAdevI / 4 vANInilayena mndirnn| 5 satvena dRDhavratena / 6 nizcitaM / 7 viparItaH / 8 zuSkavanamiva janaH / 9 rAjA sandhyArAgasahazaH / 1. zabdArthe na pravartate / 11 ekamapi padaM racituM bhAro mahAn / 12 doSeNa saha jagat cet vakaM bhavati tadAzcarya na, kintu guNenApi saha vakraM tadAzcaryamAJcitte / 13 caapH| Aho I Shrutgyanam Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jaina sAhitya saMzodhaka [ khaNDa 2 cArya bhoya bhAuggamasattie, paiM praNavaraya raiya kaimittie // 16 // rAu sAlivAhaNu vi visasiu, paI Niyajasu bhuvaNayale payAsiu / kAlidAsu je khaidha NIyau, taho siriharisaho tuhu~ jagi bIyarDa // 17 // tuhuM kaikAmadheNu kaivacchala, tuhuM karakapparukkhu Dhoiyaphalu / tuhu kai suravarakolAgirivarU, tuhUM kA rAyahaMsamANasasaru // 18 // maMdu mayAlasu mayaNummattau, lou asesuvi tiThThae bhuttu| keNa vi kavvapilallau mariNo, keNa vi thatu bhaNevi avagariNau / / Nizcameva sambhava pauMjiuM, paI puNu viNau kare vi hauM raMjiuM // 16 // ghattA / dhaNu taNusamu mamu Na taM gahaNu Nehu NikaoNrimu icchami / devIsutra sudaNihi teNa hauM Nilae tuhArae acchami // 20 // mahu samayAgame jAyahe laliyahe, vollai koila aMbayakaliyA~ / kANaNe caMcarIu ruNuruMTaha, kIru kiraNa hariseNa visaTTai // 21 // majmu kahattaNu jiNapayabhattihe, pasarai u NiyajIviyavittiheM / vimalaguNAharaNaMkiyadehau, eha bharaha NisuNai pahaM jehauM / / 22 // kamalagaMdhu ghii sAraMgeM, u sAlUre nniisoNrNgeN| gamaNalIla jA kayasAraMga sA kiM NAsijjai sAraMge // 23 // vaDDhiyasajaNa dUsaNavasaNe, sukA kitti kiM hammaiDa pisuNe / kahemi kavvu vammaihasaMhAraNu, ajiyapurANu bhavaeNavatAraNu // 24 // zAlivAhana rAjA se bhI bar3ha gaye ho aura apane yaza ko tumane pRthvItalapara prakAzita kara diyA hai| isa samaya jagata ma dUsare zrIharSa ho jisane kavikAlidAsa ko apane kandhe para car3hA liyA thaa| 6-7 // tuma kavikAmadhenu, kavivatsala, kavikalpavRkSa, kavinandanavana aura kavirAjahaMsa samAna sarovara ho // 18 // ye sAre loga mUrkha, madAlasa, aura madonmatta bane raheM, ( ina se mujhe kucha prayojana nahIM ) / kisI ne mujhe kAvyarAkSasa kaha kara mAnA aura kisI ne DhU~Tha kaha kara merI avamAnanA kI / parantu tumane sadA hI sadbhAvoM kA prayoga karake aura vinaya karake mujhe prasanna rakkhA hai // 19 // maiM dhana ko tina ke ke samAna ginatA hUM aura use nahIM cAhatA huuN| he devIsuta zrutanidhi bharata, maiM akAraNa prema kA bhUkhA hUM aura isI se tumhAre mahala meM rahatA huuN||20|| vasanta kA Agamana honepara jaba Amo meM sundara maura Ate haiM taba koyala bolatI hai aura bagIcoM meM bhaureM guMjArava karate haiM, aise samaya meM kyA tote bhI harSa se nahIM bolane lagate haiM ? // 21 // jina bhagavAna ke caraNoM kI bhakti se hI merI kavitA sphurAyamAna hotI hai apane jIvita kI vRtti se yA jIvikAnirvAha ke khayAla se nhiiN| he vimalaguNAbharaNAkita he bharata, aba merI yaha racanA suna / / 22 // kamaloM kI sugandha bhramaragaNa grahaNa karate haiM, niHsAra zarIra meMDhaka hAthI yA haMsa jisa cAla se calate haiM, usa se kyA hariNa cala sakate haiN| isI taraha se jinheM sajjanoM ko doSa lagAne kI Adata par3a gaI hai, aise durjana kyA sukaviyoM kI kIrti ko miTA sakate haiM ? aba maiM manmathasaMhAraka aura bhavasamudratAraka AjitapurANa nAmaka kAvya ko kahatA huuN| - 14 tyAgaH / 15 skandhe dhRto yena zrIharSeNa / 16 tena sadRzo mahAn tvaM / 17 mUryo lokaH / 18 sadbhAva / 19 akRtrima dharmAnurAga / 1 vasantasamAgame / 2 jAtAyAH shkaarklikaayaaH| 3 Amra kalikAnimittaM / 4 gRhyate / 5 bhramareNa / 6 bhekena / 7 niHsArAMgaNa nikRSTa zarIreNa / 8 hastinA haMsena vaa| 9 mRgeNa / 10 hanyate / 11 kathayAmi / 12 manmatha / Aho! Shrutgyanam Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka. mahAkavi puSpadanta aura unakA mahApurANa 73 annow wwA pariziSTa naM. 3 ( uttarapurANa ke anta kA kucha aMza / ) Nikhue vIre galiyamayarAyaDa iMdabhUha gaNi kevali jaayu| so viulaharihegauNivyANaho kammavimakkatro saasytthaannddo||1|| tahiM vAsare uppaeNau kevala muNi he sudhammaho pkvaaliymlu| taM NivvANae jaMbU NAmaho paMcamu divaNANu hayakAmaho // 2 // gadi muNaMdimittu avaruvi muNi, govaddhaNu cautthu jalaharaNi / e pacchae samatya suyapAraya girasiyamicchAmayamavaNIraya // 3 // puNa vivisaha jaha poThilu khattiu jayaNAu vi siddhatthuha yatti dihiNaMkau vijau buddhilau, gaMgu dhammaseNu viNIsallau // 4 // puNa Nakkhattau puNu jasavAlau, paMDu NAmu dhuvaseNu guNAlau / ghattA / aNu kaMsau appara jiNe vi thiu puNu suhaddu jaNasuhayaru / asabhaddu akhudu amaMdamaha NANe NAvA gaNaharu // 5 // bharabAhu lohaMku bhaDArau AyArAMgadhAri jasasArau / / eyahiM savva satyu maNe mANiu, sesAhi ekku dekha pariyANiuM // 6 // jiNaseNeNa vIraseNeNa vi jiNasAsaNu seviu mygiripvi| puvvayAle NisaNiuM saI bharahe, rAeM ritu-vahudAviyaviraheM // 7 // evaM rAyaparivADie NisuNiuM, dhammu mahAmuNiNAhahiM pisuNiu / seNiyarAu dhamma soyArahaM. pacchilau dhajjiyabhayabhArahaM // 8 // tAhami pacchae bahurasaNaDie, bharahe kArAviu pddhddiye| padevi suNevi pAyaraNevi hayakale, payaDiu mammAeM iya mAheyale // 1 // kammakkhayakAraNu gaNe diuM, ema mahApurANu maI siThThauM / etyu jiNiMda magge zroNAhiu, buddhivihINe jaM maI sAhiu // 10 // taM maho khamaho tiloyahI sArI, aruhumgaya suaevi bhaDArI / cavIsa vi mahuM kalusa khayaMkara, daMtu samAhi bohi titthaMkara // 11 // pattA / duI chiMdau eMdau bhuyaNayale Niruvama krnnrsaaynnu| AyaeNau maeNau tAma jaNu jAma caMdu tArAyaNu // 12 // parisau mehajAlu vasuhArahi, mahi picau bahu dhrnnpyaahiN| vaMdau sAsaNu vIra jiNesaho, seNiu NiggaDa grynnivaasho||13|| laggau NhavaNAraMbhaho suravai, raNadau paya suhaM NaMdau grvh| NaMdau desa suhikkhu viyaMbhau, jaNu micchasu ducittu Nisubhau // 14 // du:khoM kA nAza ho aura yaha karNarasAyana kAvya pRthvItala para vistAra lAbha kare / jaba taka candramA aura tAre haiM, taba taka loga ise suneM aura isakA Adara kareM // 12 // pRthvI para megha khUba baraseM aura taraha taraha ke dhAnya pakeM, vIrabhagavAna kA zAsana bar3he, rAjA zreNika naraka nivAsa se bAhara nikale aura ( tIrthakara hone para) indra usa kA janmAbhiSeka kareM / prajA kA sukha baDhe aura rAjA Anandita ho / deza meM suAbhekSa (sukAla) ho aura logoM kA mithyAtva bhAva naSTa ho // 13-14 // aMkita Aho! Shrutgyanam Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaNDa 2 paDivaeNae paDipAlaNa sUraho, hou saMti bharahaho giridhiirho| hou saMti bahu guNaguNavaMta, saMtahaM dayavaMtahaM bhayavaMtahaM // 15 // hou saMti bahu guNahi mahalaho, sAsu je puttaho siri devalaho / euM mahApurANu rayaNujale, je payaDevau sayale dharAyale // 16 // cauviha dANujaya kayacittaho, bharaha paramasambhAva sumitsaho / bhogalaho jayajasavicchariyaho, hou saMti Niru Niruvamacariyaho // 17 // hou saMti NaNNaho guNavaMtaho, kulavacchala sAmattha mahaMtaho / Nizcameva pAliyajiNadhammahaM, hou saMti sohaNa guNavammahaM // 18 // hou saMti suzraNaho daMgaiyaho, hou saMti saMtaho saMtaiyaho / jiNapayapaNamaNa viyaliyagavvahaM, hou saMti NIsesahaM bhavyahaM // 16 // ghattA / . iya divyaho kavvaho taNauM phalu lahuM jiNaNAhu-payacchau / siri bharahaho aruhaho jahiM gamaNu pupphayaMtu tahiM gacchau // 20 // siddhivilAsiNi maNaharadUeM, muddhAevI taNusaMbhUeM / NiddhaNasadhaNaloyasamacitte, savvajIvaNikkAraNamitte // 21 // sahasalila parivaDhiyasote, kesavaputte kAsavagutte / vimala sarAsai jaNiyavilAse, suNNabhavaNa-devaulaNivAseM // 22 // kalimala pavala paDala paricatte, NigghareNa nippttklte| gaivAvItalAya saraNhANe, jara cIvaravakkala parihANe // 23 // dhIre dhUlIdhUsariyaMge, dUrayarujhiya dujnnsNgeN| mAhi sayaNayale karapaMguraNe, mAggiya paMDiyapaMDiyamaraNe // 24 // maeNakheDapuraghare NivasaMte, maNe arahaMtu deu jhaayNte| bharahamaeNaNije yaNilae, kavvapavaMdhajaNiyajaNapulaeM // 25 // pupphayaMtakayaNA dhuyapaMke, jai ahimaannmrunnaamke| pAlana meM zUra aura parvata ke samAna dhIra bharata (maMtrI) ko zAnti prApta ho| guNavanta, dayAvanta, jJAnavanta sajjanoM ko zAnti prApta ho // 15 // usa ke ( bharata ke ? ) putra atizaya guNavanta zrI devalla ko zAnti mile jisa ne ki isa mahApurANa ko ratnojjvala dharAtala para phailAyA aura jisa kA citta cAroM prakAra ke dAna karane meM udyata rahatA hai tathA jo bharata ke lie parama sadbhAvayukta mitra ke tulya hai / jisa kA yaza saMsAra meM phaila rahA hai aura jisa kA caritra upamArahita hai, usa bhogalla ko zAnti prApta ho // 16-17 // kulavatsala, samartha, guNavanta aura mahanta NaraNa ko zAnti prApta ho / nirantara jaina dharma kA pAlana karanevAle sohaNa aura guNavarma ko zAnti mile // 18 // sujana daMgAya aura santa saMtAya ko zAnti prApta ho| jinabhagavAna ke caraNoM meM mastaka jhukAnevAle aura garvarahita anya saba bhavyajanoM ko bhI zAnti mile // 19 // isa divya kAvya kI racanA kA phala jinanAtha kI kRpA se maiM yaha cAhatA hUM ki zrI bharata aura ahaMta kA gamana jahAM ho puSpadanta bhI vahIM jAve // 20 // siddhirUpI vilAsinI ke manohara dUta, mugdhAdevI ke putra, nirdhanoM aura sapanoM ko barAbara samajhanevAle, sarvajIvoM ke niSkAraNa mitra, zabda salila se baMDhA hai kAvya srota jina kA, kezavaka putra, kAzyapa gotrIya, vimala sarasvatI se utpanna vilAsoMvAle, zUnya bhavana aura deva kuloM meM rahanevAle, kalikAla ke mata ke prabala paTaloM se rahita, binA gharadvAra ke, putrakalatrahIna, nadI, vApikA aura sarovara meM snAna karanevAle, phaTe kapar3e ora valkala pahananevAle, dhUlidhusarita aMga, durjanoM ke saMga se dUra rahanevAle, jamIna para sonevAle, apane hAthoM ko hI oDhanevAle, pANDitapaNDitamaraNa kI pratIkSA karanevAle, mAnyakheTa pura meM nivAsa karanevAle, mana meM arahanta devakA dhyAna karanevAle, bharatamaMtrIdvArA sammAnita, nIti ke nilaya, apane kAvyaracanAse logoM ko pulakita karanevAle, pAparUpa kIcar3a jina ka Aho! Shrutgyanam Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1j mahAkavi puSpadanta aura unakA mahApurANa kayauM kanvu bhattie paramatthe, chasaya chuDottara kayasAmatthe // 26 // kohaNa saMvacchre AsADhae, dahamae diyahe caMdaruharUDhae / pttaa| siri aruhaho bharahaho bahuguNaho kAkulatilae bhAsiu / supahANu purANu tisahihimi purisahaM cariu samAsiu // 27 // iya mahApurANe tisahimahApurisaguNAlaMkAre mahAbhatvabharahANumaNNie mahAkApupphayaMta virahae mahAkavve duittarasaimo paricchezro samasto // 102 // (prAcIna patra ) saMvat 1630 varSe bhAdrapadamAse zuklapakSe pUrNimAtithau kavidhAsare uttarA bhAdrapada nakSatre neminAthacaityAlaye zrImUlasaMghe balAtkAragaNe sarasvatIgacche zrIkuMdakuMdAcAryAnvaye bha0 zrIpadmanaMdidevAstatpa? bha0 zrIzu [bhacandradevAsta] paTTe bha0 zrIjinacandradevAstatpaTTe bha0 zrIprabhAcandradevAstatsiya maM0 zrIdha...............statsiSya maM0 zrI lalitakIrti devAstaziSya maM0 zrI caMdrakIrti devAstada............( khaMDela) vAlAnvaye sAvaDA gotre sA0 dhelhA tadbhAryA ghilhasaristatputrau dvau pra0sA...............chAyalade tatputraH sA0 vIrama tadbhAryA vIramade tatputraH sA0 nAthU tadbhAryA...............tIya jinapUjApuraMdara sA0 zrI dhaNarAja tadbhArya dve pra0 satI sItAka............... pariziSTa naM0 4 ( mahApurANa ke paricchedoM ke prAraMbhika padya ) 1 AdityodayaparvatAdgurutarAJcandrArkacUDAmaNerAhemAcalataH kuzezanilayAdAsetubandhAddaDhAt / ApAtAlatalAdahIndrabhavanAdAsvargamArga gatA kIrtiryasya na vetti bhadra bharatasyAbhAti khaNDasya ca // 3 balijImUtadadhIciSu sarveSu svargatAmupagateSu / saMpratyananyagatikastyAgaguNo bharatamAvasati / / 4 Azrayavasena bhavati prAyaH sarvasya vstuno'tishyH| . bharatAzrayeNa saMprati pazya guNA mukhyatAM praaptaaH|| 5 bhUlIlAM tyaja muMca saMgatakucadvaMdvAdigardhAkSamA, mA tvaM darzaya cArumadhyalatikAM tanvaMgi kaamaahtaa| mugdhe zrImadaniMdyakhaMDasukavedhurguNairunnataH / vAmapyeSa parAMganAM na bharataH zaucAMbudhevAchati // 6 zrIrvAgdevyai kupyati vAgdevI dveSTi saMtataM lakSmyai / bharatamanugamya sAMpratamanayorAtyAMtakaM prema // 7 iMho bhadra pracaMDAvanipatibhavane tyAgasaMkhyAtakartA koyaM zyAmapradhAnaM pravarakArekarAkArabAhuH prsnnH| dhanyaH prAlayApaNDopamadhavalayazo dhautadhAtrItalAMtaH khyAto bandhuH kavInAM bharata iti kathaM pAMtha jAnAsi no tvaM // dho gayA hai aura abhimAnameru jina kA cinha yA upanAma hai, una puSpadanta kavi ne yaha kAvya bhakti ke vaza ho kara 606 ke krodhana nAmaka saMvatsara meM AsATha ke dazaveM dina somavAra ko banAyA // 25.06 // kavikulAtalaka ne purANaprasiddha tresaSTa puruSoM kA carita saMkSepa se varNana kiyA // 27 // Aho! Shrutgyanam Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka 8 mAtarvasuMdhari kutUhalino mamaitadApRcchataH kathaya satyamapAsya sAnyaM / tyAgI guNI priyatamaH subhago'bhimAnI kiM vAsti nAsti sahazo bhrtaarytulyH|| 9 eko divyakathASicAracaturaH zrotA budho'nyaH priya ekaH kAvyapadArthasaMgatamatizcAnyaH praarthodytH| ekaH satkaviranya eka mahatAmAdhArabhUto budhA dvAvetau sakhi puSpadanta-bharatau bhadre bhuvo bhUSaNau // 1. jegaM hammaM rammaM dIvo caMdAvaM dharatI pallaMko do vi hatyA suvatvaM / piyA NihA NicaM kavvakIlAviNozro adINataM vittaM isaro pupphvNto| 11 sUryAtteja gabhIrimA jalaniH sthairya surAtarvidhoH saumyatvaM kusumAyudhAttu subhagaM tyAgaM baleH saMbhramAt / ekIkRtya vinirmito'ticaturo dhAtrA sakhe sAMprataM bharatAryoM guNavAn sulabdhayazasaH khaNDaH kaSellimaH // 14 kelAsubbhAsikaMdA dhavaladisigogaNNadaMtAMkurohA, sesAhI baddhamUlA jlhijlsmunbhuuyddiNddiirvttaa| baMbhaMDe vityaraMtI amayarasamayaM caMdavi phalaMtI, phujaMtI tArohaM jayai NaghalayA tujjha bharahesakittI // 15 tyAgo yasya karoti yAcakamanastRSNAMkurocchedanaM, kIrtiryasya manISiNAM vitanute romAMca vapuH / saujanyaM sujaneSu yasya kurute premAMtarAM nirvRti, zlAghyo'sau bharataH prabhuta bhavetkArmiggiyaM suuktimiH|| 16 pratigRhamaTati yatheSTaM vaidijanaiH svairasaMgamAvasati / bharatasya vallabhA'sau kIrtistadapIha citrataraM // 17 belibhaMgakaMpitatanu bharatayazaH sakalapANDuritakezam / - atyaMtavRddhigatamapi bhuvanaM baMbhramati tacitram // 18 shshdhrvimbaatkaantistejstpnaadrbhiirtaamuddheH| iti guNasamuccayena prAyo bharataH kRto vidhinA / 19 zyAmarucinayanasubhagaM lAvaNyaprAyamaMgamAdAya / bharatacchulena saMprati kAmaH kaamaakRtimupetH|| 21 yasya janaprasiddhamatsarabharamanavamapAsya cAruNi, pratihatapakSapAtadAnazrIrurasi sadA viraajte| vasati sarasvatI ca sAnandamanAvilavadanapaMkaje,. sa jayati jayatu jagati bharahezvara sukhamayamamalamaMgalaH // 22 madakaradalitakumbhamuktAphalakarabharabhAsurAnanA, mRgapatinAdareNa yasyo'ddhRtamanaghamanarghamAsanam / nirmalatarapavitrabhUSaNagaNabhUSitavapuradAruNA, bhAratamala sAstu devI taya bahuvidhamavikA mude // 23 aMgulidalakalApamasamAti nakhanikaraMbakarNikaM yaha padya 953 pariccheda ke prAraMbha meM bhii| yaha 1 yahI paca 50 pariccheda ke prAraMbha meM bhI diyA hai| 102 veM pariccheda meM bhI hai| 4 yaha 39 veM pari. meM bhI hai Aho! Shrutgyanam Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] Herefa youdanta aura unakA mahApurANa surapati mukuTakoTimANikyamadhuvatacakracuMbitam / vilasadaNupratApanirmalajalajanmavilAsakomalaM ghaTayatu maMgalAni bharatezvara tava jinapAdapaMkajam // 24 himagirizikharanikaraparipaMDuradhavaliyagaganamaNDalaM pulakamivAtanoti ketakataruvaratarukusamasaMkaTe / vikasitapaNiphaNAsu surasaritAmaNirucigatamadhaHkSiteridamaticitrakAra bharatezvara jagatastAvakaM yazaH // 25 unnatAtimanumAtrapAtratA bhAti bhadra bharatasya bhUtale / kAvyakIrtighaTa | vo gRhe yasya puSpadaMto dizAgajaH // 26 ghanadhavalatAzrayANAmacalasthitikarANAM muhurbhramatAm / gaNanaiva nAsti loke bharataguNAnAmarINAM ca // gurudharmodbhavapAcanamabhinaMditakRSNArjunaguNopetam bhImaparAkrasAraM bhAratamiva bharata tav caritaM // 28 mukhamalinodarasadmani guNahRtahRdaye sadaiva yadvasati / citramidamatra bharate zuklApi sarasvatI raktA // 29 taMtrIvAdyairanidhairvara kaviracitairgadyapadyairanekaiH, 27 / kAMtaM kuMdAvadAtaM dizi dizi ca yazo yasya gatiM suraudhaiH / kAle tRSNAkarAla kalimalakalitepyadya vidyAvinodo sAyaM saMsArasAraH priyasakhi bharato bhAti bhUmaNDale'smin // 3 baMbhaMDAhaMDalakhoNimaMDalucchaliyakittipasarassa / khaMDassa samaM samasIliyAe kaiyo ga lajjati // 33 vinayAMkura sAtavAhanAdau nRpacakre divamIyuSi krameNa / bharata tava yogya sajjanAnAmupakAro bhavati prasakta evaM // 34 tIvrApaddivaseSu bandhurahitenaikena tejasvinA santAnakramato gatApi hi ramAkRSTA prabhoH sevayA / yasyAcArapadaM vadaMti kavayaH saujanyasatyAspadaM so'yaM zrIbharato jayatyanupamaH kAle kalau sAMpratam // 35 iti bharatasya jinezvara sAmAyikaziromaNerguNAnvaktum / mAtuM ca vArddhitoyaM culukaiH kasyAsti sAmarthyam // 56 zratra prAkRtalakSaNAni sakalA nItiH sthitibhchandasAmaryAlaMkRtayo rasAzca vividhAstattvArthanirNItayaH / kiMcAnyadyadihAsti jainacarite nAnyatra tadvidyate deve to bharateza - puSpadasanau siddhaM yayorIdRzam // 63 bandhuH saujanyavAddhaiH kavikhaladhiSaNAdhvAMtavidhvaMsabhAnuH prauDhAlaMkAra sArA malatanuvibhavA bhAratI yasya nityam / vaktrAMbhojAnurAgakramanihitapadA rAjahaMsIva bhAti prodyagaMbhIrabhAvA sa jayati bharate dhArmike puSpadantaH // 64 zrIkhaMDoDumarA rucaDamarukaM caMDIzamAzritya yaH kurvankAmamakAMDatAMDavavidhiM DiMDIrapiMDacchaviH / haMsA uMbara muMDamaMDala lasadbhAgIrathInAyakaM 1 yahI padya 27 veM pariccheda meM bhI diyA hai / 2 yahI padya 88 veM pariccheda meM bhI hai / 3 yahI padya 40 veM paricchada meM bhI hai / 4 pUne kI prati meM yaha padya terahaveM pariccheda meM bhI likhA hai / Aho ! Shrutgyanam Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka vAMchannitthamahaM kutUhalapatI khaMDasya kIrtiH kRteH| 65 zrAjanmaM kavitArasaikadhiSaNAsaubhAgyabhAjo girA dRzyante kavayo vizAlasakalapranthAnugA bodhataH / kiMtu prauDhanirUDhaguDhamatinA zrIpuSpadaMtena moH sAmyaM vimrati naiva jAtu kavinA zIghraM tvataH praakRteH|| 66 yasyeha kuMdAmalacandrarAciH samAnakIrtiH kakubhAM mukhAni / prasAdhayaMtI nanu baMbhramIti jayatvasau zrIbharato nitAntam // pIyaSasatikiraNA hrhaashaarkNdprsnsrtiirinnshkrnaagaaH| kSIrodazeSabalasattamahaMsa caiva kiM khaMDakAvyadhavalA bharatastu yUyam // 67 iha paThitamudAraM vAcakairgIyamAnaM iha likhitamajalaM lekhakaizcArukAvyam / gatavati kavimitra mitratAM puSpadante bharata tava gRhesminbhAti vidyAvinodaH // 68 caMcezcaMdramarIcicaMcuracurocAturyacakrociMtA caMcaMtI vicaTacamatkRtikaviH prohAmakAvyakriyAm / arcatI trijagatsukomalatayA bAMdhuryadhuryA rasaiH khaNDasyaiva mahAkaveH sabharatAnnityaM kRtiH zobhate / / 80 loke durjanasaMkule hatakule tRSNAkse nIrase sAlaMkAravacovivAracature lAlityalIlAdhare / bhadre devi sarasvati priyatame kAle kalau sAMprataM kaM yAsyasyabhimAnaratnanilayaM zrIpuSpadaMtaM vinA / / pariziSTa na0 5 ( yazodharacarita ke kucha aMza / ) tihuyaNasirikaMtaho aisayavaMtaho arahaMto dhammahaho / paNavivi parameSTihiM pavimaladiSTihiM caraNajuyalu Nayasayamahaho // dhruvakam / kuMDillaguttaNahadiNayarAsu, vallahanariMdagharamahayarAsu / raNaraNahu maMdiraNivasaMtu saMtu, ahimANameru kaha pupphayaMtu // ciMtaha ho vaNa nArIkahAe, pajattau kaya dukkhayapahAe / kaya dhammaNivaddhI kAvi kahaviM, kahiyAI jAi siva sokkhlhmi|| amgai kairAu pupphayaMta srsinnilo| deviyahaM sarUno vaNNai kaiyaNakulatilo // sya jasaharamahArAyacarie mahAmahala NaNNakaNNAharaNe mahAkara pupphayaMtavirAe mahAkavve jasahararAyapaTabaMdho nAma paDhamo paricchepro sammatto // 1 // nityaM yo hi padAravindayugalaM bhaktyA namatyarhatAmartha ciMtayati trivargAkuzalo jainazrutAnAM bhRzam / sAdhubhyazca caturvidhaM caturadhInaM dadAti tridhA sa zrImAniha bhUtale saha sutainanAbhidho naMdatAt // X * 1 zobhamAna / 2 capala / 3 caurya / 4 smuuh| 5 zobhamAnA / 6 vidyutat camatkRtyA kavayo yayA / . acchaMtI mnohrtaa| 9 yaha padya bambaI kI prati meM nahIM hai| Aho! Shrutgyanam Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x X aMka 1 mahAkavi puSpadanta aura unakA mahApurANa nakSatrAdhIzarocipracayazucibarodAmakIrtyA niketo, nirnnaataashessshaastraanidshptinutaashessvitpaadbhktH| bhrAtA bhanyaprajAnAM satatamiha bhavAmbhodhisaMsArabhIrubhItijJo nirjitAkSaH praNayadhinayatAnaMdatAnnannanAmA // ' x prAdhAntadAnaparitoSitavandhavRndo daaridrraudrkrikuNbhvibheddkssH| zrIpuSpadantakavikAvyarasAmitRptaH zrImAnsadA jagati naMdatu nannanAmA // x gaMdhaThaveM kaNhaDaNaMdaNeNa prAyaI bhavAI kiya thiramaNeNa / mahu dosu Na dijai puTave kaiu kaivaccharAya taM sutta lahaI / / x pAvanimuMbhaNi muddAbaMbhANi, uaruppaNNi sAmalavarSiNa / kAsavagukti kaisavaputti, jiNapayabhattiM dhammAsattiM // vayasaMjattaM uttamasataM, viyliysNkNtraahimaannekN| pahasiyatuMDaM kayaNA khaMDaM, raMjiyabuhasaha kayajasaharakaha // o zrAyarANahacaMgau maNNai, lihA lihAvaha paDhai pddhaavaa| jo maNasAvai so nara pAvai, vihuNiyaghaNaraya sAsayasaMpaya // jaNavayanIrasi duriyamalImasi, kayaniMdAyAre dUsahi duhari / paDiyakavAlae narakaMkAlapa, bahuraMkAlae thidukkaale|| pavarAgAri sarasAhAri, sanhA celA varataMbolai / mahu uvayAriu puSiNapperiu, guNabhattilaja eNNamahallau // hou cirAusu varisau pAusu, tippau meiNi dhaNakaNadAraNi / vilasau goviNi NabAu kAmiNi, ghummau maddalu pasarau maMgalu // satti viyaMbhau dukkha nisuMbhau, dhammucchAhi shunrnaahiN| suha naMdau paya jaya paramappaya, jaya jaya jiNavara jaya bhvbhyhr| vimalu sukevalaNANasamujjalu, maha uppajjau icchiu dijau / mai amuNaMtaha kavvu kurNataha, jaM hINAhiu kAivi saahiu|| pattA-taM mAi mahAsaha devi sarAsaha nihayasayalasaMdeha duha / __ mahu khamahu bhaDArI tihuyaNasArI pupphayaMta jiNavayaNaruha // 23 // iyajasaharamahArAyacarie...............cautyo paricchezro sammatto // cha // maMgalamastu / saMvat 1360 varSe ASADha sudi 13 zanau adheha zrImahArAjAdhirAja zrIsuratrANa mahamadarAjye durgamaMDapa paDiganAyAge vagaDI nAmani prAgvATavaMzIya sA0 bhAvaDasaMtAne sA0 malhau putra rAmA bhrArtR delhAkena dvAbhyAM jasodharapustikA lkhitaa| sA ciraM naMdatu // cha / zubhamastu / / pariziSTa naM. 6 (AdipurANa kI prati likhAnevAle kI prazasti / ) paNavivi risahesara viNiyapaNasaru loyAloya payAsaNu / varamuttiramaNavaru jammamaraNaharu kammamahAri vinnaasnnu|| meyanayaNavANasasaharamiesusaMvaccharesupacchaha ge| vikkamarAyaho suiseyapakkha evamI buhavAre sacittarikkha // govegirINayari Niu DuMgariMdai, huu pypaaddiysaamNtrvidu|| 1 yaha padya tIsare pAracchada ke prAraMbha meM hai| 2 yaha padya cauthe pariccheda ke prAraMbha kA hai, parantu bambaI aura pUne kI donoM pratiyoM meM nahIM hai| chapI huI bhASAvalI prati meM hai / 3 yaha padya bambaI kI prati meM nahIM hai| 4 mada-nayana-vANa-zazadhara mitesu, arthAt vi* saMvat 1521 / 5 gvaaliyr-gopaacl| 6 DUMgara siNhraajaa| Aho! Shrutgyanam Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ khaNDa 2 jaina sAhitya saMzodhaka taho suu sakittidhavaliyadiyaMtu sikitti siMha NivalacchikaMtu // sirikasaMgamaMDaNu murNidu, guNakitti jaIsaru jae aNiMdu / jasakitti kitti maMDiya tilou taho sIsu malayakitti jiasou // guNabhandu bhaddu taho paTTi sUri je jiNavayaNAmiu rasiu bhuuri| siri jaisavAla-kulaNaha sasaMku, siri ulhAsAhu sayA asaMku // taho jAyA gayasiri NAmadheya, tahi sutra haMsarAju dayA amey| ulhA caudhariyahu NAri arANa, bhAvasiri NAma NiyaguNapasarANa // tahe putta cayAri hayArimalla, siri paumasiMhu jiu atulla / lacchIharumANiku maNisamANu, dhenA rAyAlayadIvamANu // pattA-siri haMsarAya caudhariya ghare vijasiri bhajjA mhiyaa| tahe suya guNasAyara suhapauresara parimiyamayagaNarahiyA // tahiM lallA rayaNu subuddhidhAma, mayaNaji vIrU maMDehihANa / siri paumarsiha bhajjA supujja, vIrANAme varaguNasamujja // tahe suu soniga NAmeNa dhIru, sUA ghariNi esahu jaNi abhIru / voI vallahalahaMgavagga, vIdho hihANa sydlkrgg| aNNaji ghariNI mIyA ahikkha, siri paumasiMha ghare lIlasikkha / taheM cAriputta hiyapiyaracitta siri citta vAlU DAlU vicitta // tIyau kuladIvau so payaccha, taha mayaNavAlucauthau pasatyu / mANika mANiNiNaM kAmabhalli, lakhaNasiriNAma NArI matalli // dhenn| ghariNiu NaM kAmaatyu, saMgahiu jAhiM jiNadhammavatyu / mayaNAbhajjo yati bhAha bhIya NAmeNa sayA sIleNa sIya / / lallA piya maNasiri paDhama araNa, paTTo maMgAbhikkho suvnnnn| sutra rAmacaMdra kulakamalanaMdu, naMdau ciru ihaNaM vIyacaMdu / naMdA pUnA ve bhajjajutta, ciru jIvau vIrU kamalavatta // payAI majhi siri pomAsiMha, jiNa saasnnnnNdnnvnnssiNh| vijjulacaMcalu lacchI sahAu, Aloivi huu jiNadhammabhAu // jiNa gaMthu lihAviu lakkhu ekku, sAvayalakkhAhArAtirikku / muNi bhoyaNu bhuMjAviya sahAsu, cauvIsa jiNAlau kiu subhAsu // dhanA caudhAraya nimittu davvu, teNajjiu lAivije aubva / puruevajiNAyadaNu ji vicittu, sasiharu supADiheraThThajuttu // Nimmaviu bhavabuhi jANavatu, rayaNattayajuyajuyapAsajutta / kAriya pATha jiNasamai diTTha, avaloivi sayala sacittihi / pattA-NaMdau sirihaMsarAu suhau, NaMdau paumasiMhu sasuru / NaMdau parivAru lacchikaliu, NaMdau lou guNoha juu // prAyAsassa jiessa ya jiha aMtaM kAvi lahAna gunnss| siri pomasiMha tihate ko pAra guNaNihANassa // 1 siri paumasiMha paumaM iha loe jahaNa hotu tA paumA / kIlA kattha karaMtI sudANapUyA viNopAI // 2 // 4 kIrtisiMha, DUMgarasiMha kA putra / 5 guNakIrti yatIzvara / 6 yazaH kIrti / malayakIrti-yazaH kIrti ke ziSya / 8 jinavacanAmRtarAsika / 9 gayasiri jAyA-gajazrI nAmakI bhAryA / 10 jyesstth-jetthaa| Aho! Shrutgyanam Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pro. lyumana ane Avazyaka sUtra jarmanInA prasiddha prophesara lyumana jaina AgamonA ghaNA UMDA abhyAsI che. lagabhaga ardhA saikA jeTalA lAMbA samayathI teo jaina sAhityanuM avagAhana karatA AvyA che ane aneka jaina sUtropranthonA sULa, niyukti, bhASya, TIkA,TippaNI Adine arvAcIna zAstrIya paddhatie saMzodhita-anuvAdita karItemaNe prakAzamAM ANyA cha.e badhAmAM AvazyakasUtra ane tene lagatA sAhitya upara je temaNe athAga parizrama uThAvyo che ane te viSayamA je nibandho Adi lalyA che te to kharekhara temanI jaina sAhitya viSayaka sUkSma-pravINatAnI Azcarya-kAraka sAkSI Ape che. - jarmanInA lIpjhIka zaheramAthI prakaTa thatI orienTala sosAyaTInI pranthamALA (Abhand. lungen fur die Kunde des Morgenlandes) mAM Avazyaka-kathA (Die Avashyaka Erzahlungen) nAme eka prantha chapAvavAnI temaNe suruAta karI hatI,jemA Avazyaka sUtranI cUrNi ane TIkAmAM AvatI badhI kathAo mULa rUpe ApI, judI judI pratomA maLI AvatAM temanAM pAThAntaro tathA bIjA bIjA pranthomAM maLI AvatAM rUpAntaronI ghaNI vistRta rUparekhA AlekhavAnI temanI icchA hatI. paraMtu, te mATe joitAM badhAM sAdhano-bhASya, cUrNi, TIkA AdinI judI judI prato vigere-na maLI zakavAthI, pacAseka pAnAM chApI temane e kArya bandha karavu paDaNuM hatuM. te daramyAna sane 1894 mAM jinevA (Geneve) mAM bharAelI inTara nezanaka orienTala koMgresamA vAcavA mATe mAvazyakasUtra sAhitya upara jarmana bhASAmAM eka vistRta nibaMdha temaNe taiyAra kayoM hato jemAM Avazyaka sUtrane lagatuM jeTaluM sAhitya maLI Ave che tenuM atisUkSmarIte vivecana kayu hatuM.e nibandha (Uebersicht uber die Avashyaka-Litteratur) nA nAme temaNe svataMtrarIte prakaTa ko cha jenA DemI sAijhanA AkhA kAgaLa jevaDA 50 upara pAnAM che. emAM prathama zvetAMvara ane digaMbara bane jaina saMpradAyomA Avazyakane zu sthAna che te batAvyu cha; ane pachI Avazyaka sUtranI bhadrabAhukRta niyuktimA AvatA badhA viSayono bahu khUbI bharelo sAra Apyo che. e sAramA sAthe sAthe niyuktimAM AvatA viSayone bIjAM bIjAM sUtro ane bhASyo vigeremA AvatA teja viSayo sAthe, koSTako karI karI gAthAovAra sarakhAvyA che. AvazyakacUrNi ane haribhadrakRta dIkAmAM paraspara je je vizeSa che te sadhaLA mULa pATho sAthe samajAvyA che. pachI jinabhadra kSamAzramaNakRta vizeSAvazyaka bhASyana laMbANathI vivecana kayu che. emAM paNa pahelAM, vizeSAvazyaka e zuM che, tenI TIkA vigere koNe karelI cha, e batAvyuM cha; ane tyAra bAda niyuktinI gAthAone bhASyanA vivaraNa sAthe viSayavAra samajAvI che. ane e uparAMta pachI AkhA bhASyano sAra Apyo che. eTaluM karIne paNa e jarmanadezIya gItArthane saMtoSa na thayo tethI e nibandhanI eka jUdI pUrti karI che, jemAM vizeSAvazyaka bhASyanI zIlAMkAcAryakRta prAcIna ane durlabhya TIkAmA je je vizeSa vizeSa ullekho che te badhA mULarUpe gAthAvAra chapAvI dIdhA cha ane chevaTe e TIkAnI sothI jUnI tADapatnI prati je hAlamAM pUnAnA bhAMDArakara Aho! Shrutgyanam Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 orienTala rIsarca insTITyuTamAM surakSita cha, tenA atijIrNa zIrNathaelAM keTalAMe pAnAnA phoTogrAphas ApyA che. ' pro0 lyumananA athAga parizrama bharelA e AkhA nibandhano avikala gujarAtI anuvAda karAvavAno amAro vicAra cAlI rahyo che paNa kamanasIbe hajI amane e nibandhanI pUrI nakala mI nathI. pUnAnA bhAMDArakara o0 rI0 insTITayUTamAMnA sara bhAMDArakaranA pustakasaMgrahamAMthI phakta enA kaTelA pruphasITas ja amane jovA maLyA che, je pro0lyUmane DaoN0bhAMDArakarane, e nibandha chapAtI lakhate, pUnAnI prato sAtha sarakhAvI jovA mATe mokalyA hoya esa dekhAya che. e saMbandhamAM khuda pro0 lyumanasAthai ja amAro patravyavahAra cAle che jeno savistara khulAso maLatAM bhASAMtaranI vyavasthA karavAmAM Avaze. te daramyAna, jaina sAhitya saMzodhakanA vAcakone e amUlya nibandhano kAMika paricaya thAya teTalA mATe majakura prophesare e nibandhamA Avazyaka niryukti ane vizeSAvazyaka bhAdhyamAM AvatA gaNadharavAda nAme viSayanA upara je eka prakaraNa lakhyUM che teno anuvAda Apae chIe. e anuvAda kAryamAM, mi. Ara. DI. vADekara, bI. e. nAmanA sajjane jarmana bhASA samajAvavA mATe je sahAyatA apIche tenI AbhAra sAthai amAre ahIM khAsa noMdha levI joIe. vidya vaizAkha, saMvat 1979 vizeSAvazyakabhASya ane tenI TIkAmAM maLI AvatAM vaidika ane dArzanika avataraNo. muni jina vijaya - kezavalAla, me. modI. Avazyaka niyuktinA chaThThA bhAganI 1 thI 64 mI sudhInI gAthAomAM gaNadharavAda nAme viSaya Avelo che. emAM kevI rIte mahAvIre 11 brAhmaNonA tattvajJAna viSayaka saMzaya dUra karI, ziSyo sAtha temane potAnA ziSyo banAvyA enaM hUMM ane eka ja prakAranuM varNana ApeluM che. e agyAre brAhmaNo mahAvIranA mukhya ziSya hoI gaNadharo kahevAya che. zaruAtamAM 2 thI 7 sudhI gAthAmA saMkSepamAM gaNadharono DraMka paricaya ane saMzayAtmaka viSayanI noMdha ApI che ane pachI 8 thI 64 sudhI gAthAmAM teno ja vistAra Apelo che. gAthAvAra hakIkata A pramANe: 2. unnata ane vizAlakumAM utpanna thaelA abhyAre brAhmaNa pAvAnAmaka sthAnamAM somila brAhmaNe AraMbhelA yajJapATakamAM AvelA hatA. 3- 4. temanAM nAma ---- 1 indabhUi 2 aggibhUi 3 vAubhUi 4 viyatta 6 maNDiya 7 moriyaputta 8 akaMpiya 9 ayalabhAya 10 meyajja 11 pahAsa 5 suhamma 5. A agyAremAMthI phakta eka sudharma ( 5 mA gaNadhara ) nIja ziSya paraMparA AgaLa cAlI. bAkInA koIno ziSya samudAya rahyo nahIM. 1 e AkhA pustakanA ame paNa phoTogrAphasU paDAvyA che. kharekhara e prati eka darzanIya prati che bhane enA e phoTogrAphasUnI nakala dareka pustaka bhaMDAramA mukavAmAM Ave ebI AmArI khAsa bhaLAmaNa che. Aho ! Shrutgyanam Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. aMka 1] pro. lyumana ane AvazyakasUtra 6 ThI gAthAmAM kramathI e agyArenA manamA je je bAbatano saMzaya hato tanI noMdha che ane te A pramANe cha --- jIve' kamme tajjIva' bhUya tArisaya5 bandha-mokkhe ya / devA neraiyA vA puNNe paraloga' nivvANe' // 6 (596) 7. pahelA pAMce gaNadharone 500-500 ziSyo hatA; 6-7 ne 350-350 ane chellA 4 ne 300-300 ziSyo hatA. . mahAvIra darekane nAma gotra pUrvaka bolAve che ane pachI tenA mananA saMzayatuM nAma laI, 'tUM vedanA padono artha jANato nathI, tano artha A pramANe cha' ema eka ja prakArano javAba Ape cha. gAthAvAra gaNadharono ullekha A pramANe pahelo gaNadhara, jIva viSayaka saMzaya. 25. bIjo meM karma viSayaka 31. trIjo tajjIva taccharIra vi. ,, 35. cotho pazca bhUta vi0 pAMcamI sadRzotpatti vi0 43. chaThTho bandha mokSa vi0 sAtamA devasRSTi vi0 51. AThamo narakasRSTi vi0 navamo puNya viSayaka 59. dazamo paraloka vi0 63. agyAramo , nirvANa vi0 A agyAre gaNadharonA mananA saMzayano mahAvIre je khulAso kayoM hato teno ullekha mULa niyuktimA karavAmAM Avyo nathI. ninhavInI hakIkatanI peThe ja e hakIkata paNa nirNaya vagara ja ApavAmAM AvalI cha. cUrNimAM phakta pahelA gaNadharanA saMzayano khulAso karavAno thoDoka prayatna karavAmAM Avyo che. paNa jinabhadra A bAbatano ghaNo uttama vistAra kare che. e viSaya mATe temaNe 400 uparAMta gAthAo lakhI che ane tenA vivaraNamA ghaNI vizeSa vAto ApI che. haribhadrasUri A vivaraNamAthI ghaNAMka avataraNo potAnI TIkAmAM le che ane eja avataraNo vizeSAvazyaka bhASyamAMnA gaNadharavAdanI TIkAonA AdhArabhUta bane che. vaLI haribhadranI TIkA uparathI kizcidgaNadharavAda nAmano paNa eka prantha lakhAyo che, jemA keTaloka vadhAre vistAra karavAmAM Avelo hoI vadanAM ghaNAM kharAM avataraNo uparAMta chaTThI ane te pachI AvatI gAthAmAMnI hakIkatanuM paNa nirUpaNa kareluM che. AnI zloka saMkhyA lagabhaga 250 jeTalI che ane pUnAnA pustakabhaMDAramA naM0 16, 291 vALI pratanA 20 thI:23 mA sudhInA pAnAomAM e lakhelo che.. dazavakAlikanI ladhuvRttimAM paNa saMkSepathI A viSaya carcelo che. ___ A viSayane lagatA je keTalAMka vaidika ane dArzanika avataraNo jinabhadra Apeche ane temano je artha jana matAnusAra kare che te jANavAM jevAM che. AmAMnAM ghaNAM kharAM avataraNo to temaNe phakta Aho! Shrutgyanam Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 jaina sAhitya saMzodhaka. [ khaMDa 2 potAnI TIkAmAM ja ApalA cha; paNa te svopajJa TIkA upalabdha nathI, tethI haribhadra, zIlAMka ane hemacandra ke jamaNe e svopajJa TIkAno potAnI TIkAomAM upayoga karyo che-temaNe e avataraNo lIlAM hovAthI ApaNe e TIkAomAMthI ja te levAnAM che. bhASyanA mULamAM ja je avataraNo ApalAM che te khAsa kALA akSaromAM ApavAmAM AvyAM che. bAkInAM kayA TIkAkAre kayAM avataraNo lAMche te judI judI rIte batAvavAmAM AvyAM che. e avataraNo kayA pranthomAthI levAmAM AvelAM che teno kAMI ullekha TIkAkAro karatA nathI. tethI jekabanA upaniSadvAkyakoSa ane bIjAM tevAM veda saMbaMdhI pustako uparathI ghaNAMkanAM sthaLa khoLI kADhavAno prayatna karyo che. e to cokasa che ke je avataraNa jinabhadre lIdhAM che te ghaNAM pramANabhUta che ane temanA vakhatanA brAhmaNo vAdavivAdamAM e vAkyAnI khUba carcA karatA hovA joIe. brAhmaNonAM darzanazAstra mAM paraspara viruddha vicAra darzAvanA e vAkyo uparathI dareka gaNadharano saMzaya ubho karavAmAM Avyo che. prasiddha upaniSadonA mULa pATho sAthai sarakhAvatAM e vAkyomA je keTalIka bhUlo najare paDe che tenuM kAraNa binakALajIpUrvaka eono upayoga karavAmAM Avelo hovu joIe. * (dAhurnAstikaH) * x2, 5 (1553). 193 etAvAneva puruSo'yaM yAvAnindriyagocaraH / bhadre, vRkapadaM pazya yad vadanti bahuzrutAH / / I fpaba svAda va sAdhu zobhane yadatItaM baragAtri tanna te / na hi bhIru gataM nivartate, samudayamAtramidaM kaDevaram // ( bhaTTo'pyAha ) # x A aMka te pro0 lyumane potAnA mULa nibandhamA vizeSAvazyakabhASyanA je 5 vibhAgo pADavA che tenA sUcaka che. emA pahalo aMka prakaraNane ane bIjo gAthAnaMbarane sUcave che. A pachI je kauMsamA akaDA Apala che te kAzInI yazovijaya jainagranthamALAmAM prakaTa thaela saTIka vizeSAvazyakabhASyamAMnI cAlU gAthAsaMkhyA sUcave che. mudrita prathama 1548 mI gAthA jyAM pUrI thAya che tyAM ukta pro0 nA vargIkaraNa pramANe prathama vibhAga pUro thAya che ane 1549 mI gAthAthI bIjo vibhAga zarU thAya che te 2024 mI gAthAe pUro thAya che. e vibhAgamAM gaNadharabAda nAmane viSaya Ave che ane tenI kula 476 gAthA che. * - ( ) AvA goLa kasama ApalA pATho AvazyakasUtranI hAribhadrI TIkAmA ApavAmAM AvelA nathI; teja [] AvA caukhuNA kauMsamAM ApelA pATho vizeSAvazyaka bhASyanI zIlAMkAcAryakRta TIkAmA ApelA nathI; ema samajavu. + A aMko AvazyakanI hAribhadro TIkAmAM dareka gaNadharanA mATe je zaMkA-samAdhAnAtmaka avataraNo ApavAmA AvelA che teno kramanirdeza sUcave che. emAMno moTo akSara e gaNadharanI saMkhyA batAve che ane tenI AgaLa je nAno akSara che te avataraNanI saMkhyA jaNAve che. I A cinhavALA avataraNo phakta Avazyaka cUrNimAM ja maLI Ave che. * A bane zloko haribhadrakRta SaDdarzanasamuccayanA chevaTanA lokAyata prakaraNamAM, zloka 81-82, ( mudrita pR0 301, 304, kalakattA ) tyAM bIjA zlokano prathama pAda ' piba khAda ca cArulocane ' A pramANe che. 2. zIlAMkAcAryanI TIkAmAM 'yathAhu:' pATha che. 3. zI. TI. 'eke.' 4. cUrNimAM 'eke Ahu:' eTalo ja pATha che. 5. vizeSAvazyakanI hemacaMdrakRta TIkAnI keTalaki pratomAM AnA ThekANe ' loko'yaM ' pATha che. 6. cU0 zI0 ha. he0 nI keTalIka pratomA ' vadantyabahuzrutAH ' paNa pATha che. Aho ! Shrutgyanam Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1 M wimm mo. hyumana ane avazyakasUtra vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati, na pretya sjnyaasti| - bRhadAraNyakopaniSad 2, 4, 12.-AgaLa gAthA 39ane 137, nI TIkAmA, ( mudrita pRSTha 680 tathA 720 mAM ) paNa A avataraNa Ave che. tathA bhASyanA mULamAM, gAthA 402, 414, 421 (mu0 pR0 681) mA A avataraNa anuvAdita cha. ' (sugatastvAha) na rUpaM bhikSavaH pudgala iti [ Adi ] * anye tyAhuH I vAsAsi jIrNAni yathA vihAya navAni gRhNAti naro'parANa / tathA zarIrANyaparAparANa jahAti gRhNAti ca pArtha jIvaH // [(tathA ca vadaH)] na ha vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasta, azarIraM vAva santaM priyApriye na spRshtH| -chAndogyopaniSad 8,12,1.--AgaLa (gAthA) 43.103. 256. 313 nI TIkAmA (mudrita pRSTha 682. 70 6. 759. 777 mA) paNa A avataraNa uhata cha. tathA bhASya-mULa gAthA. 3131 4671 (mu. pR. 777. 831) mA A abataraNa anuvAdita che. ([tathA] agnihotraM juhuyAt svargakAmaH) maivyupaniSad 6,36.-AgaLa gAthA 43.95. 252. 334. (mu. pR. 682. 702.758. 784 ) no TIkAmA punaH uhata. mULa gAthA 92 = 136 = 3992 =4222, (mu. pR. 700. 720. 807.814) mA anuvAdita. gAthA 334. (mu. pR. 784 ) mA sUcita / sarakhAvo-haribhadranI AvazyakavRttimA caityavagdanavRtti Ava05.1% tathA zAstravArtAsamuccaya 605, vaLI e challA pranthanA 157 mA zlokamA AnA jevU ja eka avataraNa cha je taittirIyasaMhitAnA 2 jAnI AdimA che. ([kapilAgame tu pratipAdyata ] asti puruSaH) akatI nirguNo moktA (cidrUpaH) 15 7. AnA ThekANe ha0 mA ' tathA ' pATha che. 8. bhagavadgItA 2, 22 ( mahAbhArata 6, 900) mAM uttarArddha A pramANe che: tathA zarIrANi vihAya jIrNAnyanyAni saMyAti navAni dehI // - cUrNimA eka bIjuM vadhAre nIce pramANenuM avataraNa che:-- kAyA ano mutto nicco kattA taheva bhottA ya / taNumetto guNavanto uDDha-gaI vaNNio jIvo // sarakhAvo-dazavakAlika niyukti gAthA 227 ane te pachInI. (mu. pR0 121) 9satrakRtAMga 1,1,1-14 nI TIkAmA zIlAMkAcArya tathA cokaM' karIne A avataraNa nIce pramANe Ape chaH Aho! Shrutgyanam Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] 2,13 (1580). jaina sAhitya saMzodhaka [ nIlavijJAnaM me utpannamAsIt ] sarakhAvo -- sarvadarzanasaMgraha pR. 19,7-10 ( eka eva hi bhUtAtmA bhUte bhUte pratiSThitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat || ' 10 - brahmabindu upaniSat 12. yazastilaka campU, AzvAsa 6, kalpa 1 ( pR. 273 nirNayasAgara ) yathAvizuddhamAkAzaM timiropapluto janaH / saGkIrNamiva mAtrAbhirbhinnAbhirabhimanyate // tathedamamalaM brahma nirvikalpamavidyayA / kaluSatvamivApannaM bhedarUpaM prakAzate // "UrdhvamUlamadhaHzAkhamazvatthaM prAhuravyayas / chandAMsi yasya parNAni yastaM veda sa vedavit // " - bhagavadgItA 15 - 1 ( mahAbhArata 6-1383 . ) puruSa evedaM niM sarvaM yad bhUtaM yacca bhAvyaM / " utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati // - vAjasaneyI saMhitA 31, 2. zvetAzvataropaniSad 3-15. [ khaMDa 2 akartA nirguNo bhoktA AtmA sAMkhyanidarzane / syAdvAdamaJjarI, zloka 15 mAM maliSeNa Akho zloka A pramANe Ape che: amUrtazcetano bhogI nityaH sarvagato'kriyaH / akartA nirguNaH sUkSma AtmA kApiladarzane // ( banArasa, yazovijaya jaina granthamAlA, pR. 113 - SaDdarzanasamuccayanI TIkAmA guNaratna paNa A zloka uddhRta kare che. ( juo kalakattA AvRtti, pR. 105 ) baLI sarakhAvo -SaDdarzanasamuccaya, mULa zloka 41. 10 brahmabindUpaniSad ( AnandAzrama mudrita, pR. 338 ) mAM bIjo pAda ' bhUte bhUte vyavasthitaH ' A pramANe che, ane yazastilaka campU ( nirNayasAgara - mudrita, pR. 273 - uttara bhAga ) mAM bIjA ane trIjA pAdano pATha - dehe dehe vyavasthitaH / ekadhAnekadhA cApi -' A pramANe che. vaLI, zIlAMkAcAryanI AcArAMgasUtra TIkA ( Agamodaya miti mudrita, pR. 18 ) ane sUtrakRtAMga sUtra TIkA ( A. sa. mu. pR. 19 ) mAM paNa A zlAka uddhRta che. 11. upaniSadmAM ' bhavyaM ' pATha upalabdha thAya che. + pro. lyUmana A zabda upara eka nIce pramANenI khAsa noMdha kare che: " keTalAka prasiddha upaniSadomAMthI jaina vidvAno lIlAM A avataraNo saikAo sudhI bahu dhyAna khecAyA vagara ja lakhAtAM AvatAM hRtAM ane tethI jainoe karelI temanI nodharmA svabhAvikarIte ja keTalIka bhUlo thaelI che. udAharaNa tarIke21 mAnuM dmi tathA 72 nuM avataraNa. "AmAMnA prathama miM zabda UparanI noTamAM te lakhe che ke -" vartamAnamA vaidika vAdhyayanA hastalikhita granthomAM anusvAra mADhe je cinha vaparAya che, te 8 mA saikA agara tenI pahelA akSara je dekhA haze ane tethI vaidika cinhathI ajANa evA jaina granthakAroe tene eka khAsa zabda mAnI lIlo lAge che. ane tethI teNe 'puruSa evedaM sarva ' e asala vAkyamAM miM zabda vadhArI 'ida' nA 'da' upara bIjo anusvAra caDhAvI dIgho hoya ema jaNAya che. " pro. lyumananI A noMdha amane jarA vicAraNIya lAge che. lipibhedanA jJAnanA abhAve evI bhUlo thavI jo ke ghaNI saMbhavita mAtra ja nathI paNa sujJAta che. dAkhalA tarIke jaina lipimAM 'ga' akSara ne Aho! Shrutgyanam Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] 2,50 ( 1598 ). 16 2,95 ( 1643 ). pro. lyumana ane Avazyaka sUtra yajati yannaijati yaddUre yadvAntike / yadantarasya sarvasya yadu sarvasyAsya bAhyataH // 12 - vAjasaneyI saMhitA 40, 5. peo [ tathA ] zrutau [ api ] uktaM astamite Aditye yAjJavalkya candramasyastamite zAnte'nau zAntAyAM vAci kiMjyotirevAyaM puruSaH ? 'AtmajyotiH samrADi' ti hovAca / --bR. A. upa. 4, 3, 6, AmAMnA keMTalAMka vAkyo e ja upaniSadnA 4, 3, 2 mAM paNa Ave che. bhASyanI mULa gAthA 2, 50 mAM paNa A avataraNa anuvAdita che. ( sa sarvavid yasyaivA mahimA bhuvi divye / brahmapure hyeSa vyomnyAtmA supratiSThitaH // ' -muNDakopaniSad, 2, 2,5. pUrvArdha. tamakSaraM vedayate'tha yastu sa sarvajJaH sarvavit sarvamevAviveza || - praznopaniSad, 4, 11. uttarArdha. ekayA pUrNAhutyA sarvAn kAmAnavApnoti / - sarakhAvo, tai0 brA0 3, 8, 10, 5. 14 15 badale ghaNA bhAge jUnA lahiAo 'pra' AMbA rUpamAM lakhatA. e rUpane barAbara na samajavAthI pro. vebare barlina lAIbrerInA myenuskripTas keTalaoNgamAM ' samuggaya ' jevI zabdonI romana joDaNI : ' Samugrya ' AvI khoTI karI ghaNo ghoTAko ubho kayauM che. evI ja rIte bIjA vidvAnonA hAye paNa bhrama thaI zake te spaSTa che. paNa amane ahiM bIjI rIte e nodha vicAraNIya lAge che; ane te e che ke AvazyakaTIkA kartA haribhadrasUrine vaidika sAhitya ke tenA saMketathI aparicita mAnI zakAya tema nathI. kAraNa ke te pote jaina dIkSA lIghA pahelA jAtie brAhmaNa ane vidyAe sarvazAstra niSNAta hatA, e suvizruta che bhane jo te vAta bAjue mUkie to paNa temaNe judA judA darzano ane matonA viSayamA je anekAneka apUrva ane gahana pranyo lakhyA che; tema ja sAMkhya, vedAMta, nyAya, mImAMsA Adi vaidika saMpradAyonI je khUba sUkSma rIte AlocanA - pratyAlocanA karI che te jotAM spaSTa jaNAya che ke teo veda, brAhmaNa, sUtra, smRti bhane upaniSadonA ghaNA phaMDA abhyAsI ane jJAtA hRtA. tethI temanA jevA vidvAn AvA AMbAla-prasiddha anusvAranA cinhane na samajI zake ane tene kAMI bIjuM ja kalpI le, e mAnavuM bilkula azakya che. haribhadrasUri A zabda ' niM' kahe che ane ene vAkyAlaMkAra rUpe ukta vAkyamAM vaparAelo lakhe che.- ( mimiti vAkyA laMkAre - AvazyakasUtra, A. sa. pU. 244 ) vartamAna upaniSadomAM paNa pATha-meda ane pATha-phera kyA ocha palAche jethI ApaNe jaina vidvAnonA AvA pAThAntarone ekadama bhramotpanna kahI zakie. 12. IzAvAsyopaniSadmA paNa A zruti AvelI che ane tyAM 'yad' nA ThekANe sarvatra 'tad' pATha maLe che.' 13. upalabdha upaniSadmA vartamAna pATha A pramANe che: yaH sarvajJaH sarvavidyasyaiSa mahimA bhuvi / divye brahmapure hyeSa vyomnyAtmA pratiSThitaH // 14. vartamAna pATha A pramANe tadakSaraM vedayate yastu somya sa sarvajJaH sarvamevAvivezeti / -- haribhadrasUriMe zAstravArtAsamuccaya, 624, mAM paNa A avataraNo sUcavela che ( mudrita pR0 385 ). 15. haribhadrasUrie potAnI lalitavistarA nAme caityavandanavRtti 5-11 ( mudrita pR0 111 ) mAM paNa A avataraNa urela che, taittirIya brAhmaNa 3, 8, 10, 5, mAM Ane maLatI hakIkatano A pramANe ullekha Avelo : Aho! Shrutgyanam Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] jaina sAhitya saMzodhaka [saMDa eSa vaH prathamo yajJo yo'miSTomaH, yo'nenAniSTvA'nyena yajate, sa . gartamabhyapatat / - tAjyamahAbrAhmaNa 16, 1, 2. dvAdaza mAsAH saMvatsaro -tai0 saM0 5, 2, 5.5. amiruSyoagnihimasya bheSajaM-17 - vA0 sa0 saM0 23, 10-0 saM07,4,18,2. 2.1.1 (1649). 32 satyena labhyastapasA hyeSa brahmacaryeNa nityas / jyotirmayo hi zuddho yaM pazyanti dhIrA yatayaH saMyatAtmAnaH // -muNDa0 u0 3, 1, 5. hemacandra vaLI 2, 137 mI gAthAnI TIkAmAM paNa A avataraNa TAMke che. 2, 126 (1674). (eka vijJAnasantatayaH sattvAH / [ yat sat tat sarva kSaNikam ]).9 / ([kSaNikAH sarvasaMskArAH ])20-A vAkya abhayadevarie bhagabatI sUtranI TIkA 30, 1 mAM tathA malayagirie mandrisUtranI TIkAmAM paNa TokelaM che. vaLI juo SaDdarzanasamuccayanI guNaratnakRta TIkA 1. svapnopamaM vai sakalamityeSa brahmavidhiraJjasA vijJeyaH / 2,141 (1689).. yAvA pRthivI / pRthivI devatA [ Apo devatA]--zIlAMkAcArya A avataraNa A pachInI gAthAmA mApe che.. 2,214 (1772 ). 5' puruSo vai puruSatvamathute, pazavaH pazutvara / -hemacaMdra A avataraNa yo dIkSAmatirecayati / saptAha pracaranti / sapta vaizIrSaNyAH prANAH / prANA dIkSA / prANaireva prANI , pUrNAhutimuttamA juhoti / sarva vai pUrNAhutiH / sarvamevApnoti / atho iyaM vai pUrNAhutiH / asyAmeva prtitisstthti| 16. bhAkhaM vAkya mA pramANe che:-'dvAdaza mAsAH saMvatsaraH saMbassareNaivAsyA annaM pacati yadamicit / ' 17. pUruM avataraNa A pramANe-'sUrya ekAkI carati candramA jAyate punaH / amirhimasya bheSajaM bhUmirAvapanaM mAtA 17. upaniSadamA upalabdha pAThApramANe cha satyena labhyastapasA gheSa AtmA samyagjJAnena brahmacaryeNa nityama / antaH zarIre jyotirmayo hi zubhro yaM pazyanti yatayaH kSINadoSAH / / 19. draSTavya-candraprabhasArikRta prameyaratnakoSa 8, pR. 30 |-mhaapnnddit ratnakIrtikRta kSaNabhaGgasiddhiprakaraNa (biblioyikA iNDikA) pR0 54, mA A vAkya 'yat sat tat kSANakam ' ApramANe cha.baLI, juo ratnaprabhAta ratnAkarAvatArikA pariccheda 5.(yazovijaya jainagranthamAlA mudrita, pR. 76) .. 20. e bhAkho zloka A pramANe - kSaNikAH sarva saMskArA asthitAnAM kutaH kriyA / bhUtiyA kriyA saiva kArakaM saiva cocyate // Aho I Shrutgyanam Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 2 *ka 1] pro. nyumana ane Avazyaka sUtra. 2, 252-bAlU gAthA 1800-mAM paNa Ape che. zRgAlo vai eSa jAyate yaH sapurISo dahyate / mA avataraNa vaLI AgaLa 2, 252-cAlU gAthA 1800-. nI TIkAmA Ave che) tathA mULa bhASya 2, 252 mA paNa sUcita che. 2, 252 ( 1800 ). [(amiSTomena ymraajymbhijyti|)] --mainyupani0 6, 36. 2, 256 ( 1804 ).6' sa eSa viguNo vibhurna baddhayate saMsarati vA, na mucyate mocayati vA / -sarasAvo sAMkhyakArikA 62. na vA eSa bAhyamabhyantaraM vA veda / -sarakhAvo, bRhadAraNyakopaniSad 4, 3, 21. 2,318 (1866 )... . sa eSa yajJAyudhI yajamAno'JjasA svargalokaM gacchati / -zatapatha brAhmaNa 12, 5, 2, 8. vaLI zIlAMkAcArya AgaLa 2,403cAlU gAthA1951-nI TIkAmA paNa A avataraNa le che. apAsa somAs , amRtA abhUma, agaman jyotiH, avidAsa devAn / kiM nUnamasmAn tRNavadarAtiH, kimu dhArtaramRta martyasya / Rgveda saMhitA 8, 48, 3, tathA atharvazirA upani0 3.21 [ko jAnAti mAyopamAn gIrvANAn indra-yama-varuNa-kuberAdIn ?]bI 2, 334-cAla gAthA 1882-nI TIkAmA paNa A avataraNa che. 2, 335 (1883). (uktha-SoDAza-prabhRti-RtubhiH yathAzruti yama-soma-sUrya-sura murusvArAjyAni jayati / / -sarasAvo, maitryupaniSad, 6, 36. mahIM mULa bhASyamA A avataraNa anuvAdita che. 22 [(indra Agaccha medhAtithe meSavRSaNa)] -taittirIya AraNyaka 1, 12,3; zatapatha brAhmaNa 3,3, 4, 18. (AluM vAkya A pramANe-'indrAgancha hariva Agaccha medhaatitheH| meSa vaSaNasya mene|') 2, 339 (1887). 8. [nArako vai eSa jAyate yaH zUdrAnasaznAti / 21. upaniSadamA vartamAna pATha nIce pramANe che apAma somamamRtA abhUmAganma jyotiravidAma devAn / kimasmAnkRNavadarAtiH kimu ghartiramRtaM matyai ca // --AnandAzrama mudrita, pR0 10) 22. upaniSadamA mA bAbatanA nIce pramANe ullekha maLe che-'agnihotraM juhuyAtsvargakAmo yamarAjyamamiSTomenAbhiyajati somarAjyamukthena, sUryarAjyaM SoDazinA, svArAjyagatirAtreNa, prAjApatyamAsaharUsaMvatsarAntakatuneti |'aanndaashrm mudita, pR0 457. 12 Aho! Shrutgyanam Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 na ha vai pretya narake nArakAH santi / / ] 2, 360 ( 1908). (kenAJjitAni nayanAni mRgAkAnAnAM ko vA karoti vividhAAruhAn mayUrAn / kazcotpaleSu dalasannivayaM karoti ko vA dadhAti vinayaM kulajeSu pussu // )2 sarasAvo, azvaghoSakRta buddha carita, kaoNvelasaMpAdita pR. 77. puNyaH puNyena [ ( ANA) pApaH pApena karmaNA] -bRha * A0 upa04, 4, 5.hemacaMdrasUri A avataraNa 2,95-cAva gAthA 1643-nI TIkAmA le che. 2,403 ( 1951). 12102 savai ayamAtmA jJAnapayaH / -bR0 mA0 u0 4, 4, 5. 2, 426 ( 1974 ) 11 jarAmayaM vA etatsarvaM yadagnihotram / / tai. A0 10,64.mahA. nA. upa0 25.vaLI hemacandra gAthA 2,475-cAlU gA. 2023-nI TIkAmA paNa A avataraNa le che. dve brahmaNI [ veditavye ] paramaparaM ca [tatra paraM satyam; jJAnAnantaraM brahma ] -sarakhAvo, maitryupaniSad 6, 22; brahmabindUpaniSad 17. ( saiSA guhA duravagAhA) 2, 427 (1975). (yathAhuH[saugatavizeSAH kecit tad yathA] dIpo yathA nirvRtimabhyupeto naivAvaniM gacchati nAntarikSa / 112 23. hemacandrasUri,gAthA 1643nI TIkAmAM, A padyagata bhAvane jaNAvanArA nAce pramANenA traNa zloko Ape cha sarvahetunirAzaMsaM bhAvAnAM janma varNyate / svabhAvAdibhiste hi nAhuH svamapi kAraNam / / rAjIvakaNTakAdInAM vaicitrya kaH karoti hi / mayUracandrikAdirvA vicitraH kena nirmitaH // kAdAcitkaM yadatrAsti niHzeSaM tadahetukam / yathA kaNTakataikSazyAdi tathA caite sukhAdayaH // -sUtrakRtAmasUtranI TIkAmAM zIlokAcArya (mudrita pR. 21 A. sa.) AvI ja matalabavALo eka anya zloka Ape cha ___kaNTakasya ca tIkSNatvaM, mayUrasya vicitratA / varNAzca tAmracDAnA, svabhAvena bhavanti hi // 24. AcArAgasUtranI TIkAmAM zIlAMkAcArya (A. sa. mu. pR. 17) A uparanA pacanI sAthe azvaghoSavALU padya tathA eka trIju paNa anya padya bhApe che. yathA 'kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSaNyaM vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prytnH||'-(buddhcrit. 9-52) svabhAvataH pravRttAnAM nivRttAnAM svabhAvataH / nAhaM kataiti bhUtAnAM, yaH pazyati sa pazyati // -zAntyAcArya uttarAdhyayana sUtra adhyayana 25 mAnI TIkAmAM A ane bAjA keTalAMka avataraNo ( udAharaNArtha bhagavadUgItA 18,42) udhdata karelA chetema ja AvI ja jAtanAM bIjAM paNa keTalAMka avataraNo (udAharaNArtha-mahAnArAyaNopaniSada 10,5: kaivalya u02, ane vAjasaneyI saMhitA 31, 18-zvetAzvataropaniSad 3,8) temaNe adhyayana 12, gAthA 11-15 nI TIkAmA ApelA che. Aho! Shrutgyanam Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] pro.lyumana ane AvazyakasUtra. dizaM na kAzcid vidizaM na kAJcin snehakSayAt kevalati zAMtiH / jIvastathA nirvRtimabhyutto naivAvaniM gacchati nAntarima / dizaM na kAcid vidizaM na kAzcit klezayAt kevaLaseti zAMtim // - yazastilaka campU 6, 1 mAM paNa A zloko ApelA che. paNa tyA caraNavyatikrama thaelo najare paDe che. eka avataraNa vaLI AveluM che je UparanA 1' vALA avataraNa sAthe saMbandha dharAvatuM hoya tema jaNAya che, ane hemacandranA lakhavA uparathI te koI upaniSadnI TIkApAMnuM (udA0 bRhadAraNyaka upaniSad ) hoya tema mAlusa paDe che. jinabhadra gaLAM te A pramANe noMdhe che. 40. goyama, veya-payANaM imANamatthaM ca taM na yaannaas| jaM vinnANaghaNo cciya bhUehito samutthAya // 41. mannAsa majjaMgesu va mayabhAvo bhuuy-smudy-bhuuo| vitrANamattaM AyA bhUe'Nu viNassai sa bhUo // 42. asthi na ya peccasannA jaM puvvabhave'bhihANaM 'asugo' tti| jaM bhaNiyaM na bhavAo bhavantaraM jAi jIvo tti|| chevaTanI gAthAsAMnA vAkya upara hemacandra A prasANe TIkA kare cha-'krimiha vAkye tAtparyavRttyA proktaM bhavati-ityAha-sarvathAtmanaH samutpadya vinaSTatvAt na bhavAntaraM ko'pi yAtItyuktaM bhavati / ' jyAre zIlAMka potAnI hamezanI virala-vyAkhyApaddhati pramANe eTalaM ja lakhe che ke-' evaM na bhavAd bhavAntaramastItyuktaM bhavati' vizeSAvazyaka 2, 226 mAM vanaspati ane prANI vidyA saMbaMdhI andhavizvAsa sUcavanArAM eka -be avataraNo Ave che, te paNa huM AnI pUravaNI rUpe ahIM noMdhI levA icchu chu. e avataraNono viSaya, sadRzamAMthI sadRzanI ja utpatti thaI zake, evo koI niyA nathI; e che enA upara TIkAkAre khUba vivecanA karI che. e avataraNa vALI gAthAo A pramANe chaH 226. jAi saro saMgAo bhUtaNao sAsavANulittAyo / saMjAyai golomAviloma-saMjogao duvvA // 227. iti rukkhAuvvede, joNivihANe ya visrisehito| dIsaha jamhA jammaM, sudhamma, taM naaymegnto| sarakha vo, paMcatantra zloka 1, 107. e ThekANe kavisaMpradAyanI paddhati bAda karatAM UparanA andhavizvAsavALA avataraNamAMnI trIjI hakIkatano ullekha karelo che -jeAke 'durvA pi golomtH'| A avataraNamAMnI pahelI hakIkata ke 'zRMgapAMthI zara utpanna thAya che' teno ulle va vArtAnA rUpamA eka pratyekabuddhanI kathAmAM Ave che. tyAM jaNAvyA pramANe eka zabanI khoparI, AMkha ane moDhAtAMthI vAMsanA traNa phaNagA nIkaLyA hatA. A gAthAmAM je yonividhAna zabda Alo cha teno artha TIkAkAre lakhyA pramANe ' yoniprAbhRta' che ane e nApa eka granthana cha je pUnAnA keTalaoNgapAM naM0 16, 266; tathA 21, 1242 mAM noMghelo che. Aho ! Shrutgyanam Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 jaina sAhitya saMzodhaka. [khaMDa 2 svAdhyAya-samAlocana ___ Agare ke zrIAtmAnanda pustaka pracAraka maMDalane eka mahattvake pranthakA prakAzana kiyA hai| isakA nAma hai pAtaJjala yogadarzana | yoM to pAtaJjala yogdarzana ke aneka saMskaraNa, aneka sthAnoMse, aneka rIti aura aneka bhASAoMmeM prakaTa ho cuke haiM lekina hama jo isa saMskaraNako mahattvakA kahate haiM usakA khAsa kAraNa yaha hai ki isa saMskaraNameM jo vyAkhyA prakaTa huI hai vaha saMskRtasAhityake jJAtAoke liye eka vizeSa vastu hai / pAtaJjala yogadarzana eka vaidika saMpradAya hai / brAhmaNa saMpradAyake jo cha darzana gine jAte haiM unameM isakA viziSTa sthAna hai / sAMkhya aura yoga ye donoM darzana yugalarUpase vyavahRta hote haiM aura saba darzanoMmeM prAcIna haiM / asalameM sAMkhya darzanakA hI eka vizeSarUpa yoga darzana hai / sAMkhya darzanameM Izvara svarUpa kisI vyakti yA tattvakA astitva nahIM mAnA jAtA aura yogadarzanameM usako Azraya diyA gayA hai-itanA hI inameM mukhya bheda hai / jaina aura bauddha darzanameM aise aneka tattva aura siddhAnta haiM jo sAMkhya aura yoga darzanake tattva aura siddhAntoMke sAtha samatA rakhate haiN| isa liye bahuta prAcIna kAlase jaina aura bauddha vidvAnoMko sAMkhya aura yoga darzanake adhyayana aura mananakA paricaya rahA hai / isI paricayakA udAharaNa svarUpa yaha prastuta prantha hai / isa pranthameM pAtaJjala yogadarzanake sUtroM para jaina dharmake eka ati prasiddha aura mahAvidvAn puruSane vyAkhyA likhI hai vaha prakaTa kI gaI hai / byAkhyAkAra hai nyAyAcArya mahopAdhyAya zrIyazovijaya gaNI / isa vyAkhyAmeM mahopAdhyAyajIne pAtaJjala yogasUtroMkA jaina prakriyAke anusAra artha kiyA hai / vyAsakRta rULa bhASyake vicAroMke sAtha jahAM jahAM apanA matabheda mAlUma diyA vahAM upAdhyAyajIne baDI gaMbhIra bhASAmeM apane vicArakA samarthana aura bhASyakArake vicAroMkA nirasana kiyA hai aura yahI isa vyAkhyAkI khAsa viziSTatA hai| isa pranthakA saMpAdana vidvadvarya paM sukhalAlajIne kiyA hai / jahAM taka hama jAnate haiM, jaina sAhityameM abhI taka koI tAtvika graMtha aisI uttama rItise saMpAdita ho kara prakaTa nahIM huaa| pranthake mahattva aura rahasyako samajhAneke liye paMDitajIne paricaya, prastAvanA aura sAra isa prakArake tIna nibandha hindI bhASAmeM likhakara isake sAtha lagAye haiM jinake paDhanese, eka pranthake pUrNa abhyAsake liye jitane aMtaraMga aura bAhya praznottaroMkI AvazyakatA hotI hai, una sabakA jJAna pUrI tarahase ho jAtA hai / paricaya nAmaka nibandhameM, paMDitajIne yogasUtra, yogavRtti, yogaviMzikA AdikA paricaya karAyA hai aura prastAvanAmeM jaina aura yogadazanakI tulanA tathA tadviSayaka sAhityakA vivecana kiyA hai / yaha prastAvanA kaisI mahattvakI aura kitane pAMDityase bharI huI hai isakA khayAla to pAThakoMko isake paDhane hI saM A sakatA hai aura isI liye hamane isa sArI prastAvanAko isI aMkakI AdimeM udhdRta kI hai| _ isa pustakameM yogadarzanake sivA eka yogaviMzikA nAmakA prantha bhI sammilita hai jo mUlaharibhadrasUrikA banAyA huA hai aura usa para TIkA sainhIM yazovijayajIne kI hai / jaina darzanameM 'yoga' ko kyA sthAna hai aura usakI kyA prakriyA hai yaha jAnane ke liye yaha yogaviMzikA bahuta hI upayogI hai| pustake aMtameM yogasUtravRtti aura yoga viMzikAvRtti kA hindI sAra diyA hai jisase saMskRta na jAnane vAle bhI ina pranthagata padArthoMko saralatAse samajha sakate haiM / isa pustakakA aisA upayukta saMskaraNa nikAlaneke liye saMpAdaka mahAzaya paM. sukhalAlajI tathA maMDalake utsAhI saMcAlaka zrIyuta. bAbU dayAlacaMdajI-donoM sajjana vidvAnoMka vizeSa dhanyavAdake pAtra haiN| Aho! Shrutgyanam Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka graMthamALA adhyApaka kaoNvela likhita prAkRta vyAkaraNa-saMkSipta paricaya saMpAdaka muni jinavijayajI ( AcArya-gujarAta purAtattva mandira-amadAbAda ) ( jaina sAhitya saMzodhaka-khaNDa 2, aMka 1-pariziSTa ) prakAzaka jaina sAhitya saMzodhaka kAryAlaya bhArata jaina vidyAlaya-pUnA zahara. Aho! Shrutgyanam Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana A prAkRta vyAkaraNa saMkSipta-paricaya, kembrIja yunivarsiTInA eka vakhatanA saskRtanA adhyApaka ane eDInamarga yunivarsiTInA nararI eela. DI. zrI I. mI. kaoNvele lakhelA A SHORT INTRODUCTION TO THE ORDINARY PRAKARIT OF THE SANSKRIT DRAMAS nAmanA niSadhanA avikala gujarAtI anuvAda che. jemane saskRta bhASAnA sAdhAraNu abhyAsa hoya ane je prAkRta bhASAnA Tuka paricaya karavA mAMgatA hoya temane A nima'dha ghaNA madata kartA thaI paDe evA jaNAyAthI, A rUpamAM prakaTa karavAmAM Ave che. A nima`dha mULa san 1854 mAM majakura presare varacita prAta prArA nI jyAre prathama AvRtti mhAra pADI hatI tenI prastAvanA rUpe lakhyA hatA. ane pachI 1895 mAM keTalAka sudhArA-vadhArA sAthe, laMDananI TRUBNER and Co. e eka pustikAnA rUpamAM ane jUdo chUpAvyeA hatA. e pustikA Aje dulabhya hAI brukaselarA tenI 3-4 rUpiA jeTalI kimata le che. tethI gujarAtI bhASAbhijJa vidyAthIone A nibaMdha sulabha thaI paDe tevA hetuthI A patranA pariziSTa rUpe prakaTa karavAmAM Ave che. AzA che ke sazeAdhakanA vAMcanArAone temaja anya tevA abhyAsiAne A prayAsa upayAgI thaI paDaze. jyeSTha pUrNimA, 1979 Aho ! Shrutgyanam -sapAdaka Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyApaka kaoNvela likhita prAkRta vyAkaraNa - saMkSipta paricaya I. sa. pUrvenA saikAomAM, bhAratavaSa'mAM sa`skRta bhASAmAMthI apabhraSTa thaIne keTalIka bhASA ( khelIo ) utpanna thaI jene sAdhAraNa rIte prAkRta kahevAmAM Ave che. A bhASAonI zeAdha kheALanA viSaya bhASAzAstrIne temaja itihAsa lakhakane ghaNeA rasa ApI zake tema che. hAlanI pracalita bhASAo ane mahA sa`skRta vacce sa`kha'dha joDI zu'khalAnuM kAma anAvanAra A prAkRta bhASAonuM (ane khAsakarIne ' prAkRta ' nAmaka bhASAnuM) jJAna hAlamAM vaparAtAM keTalAMka rUpe samajavAne upayAgI che eTalu ja nahi, paraMtu te bhASAsaMdhanI eka iMDA-yuropIana zAkhAnA itihAsamAM prakAza pADe che, tathA laeNTInamAMthI utpanna thaelI Adhunika ITAlIana ane phreMca bhASAo sarakhAvatAM je svaramAdhuya nuM ApaNane bhAna thAya che te mAdhunA niyamAnA anupama draSTAMta pUrAM pADe che. taduparAMta majA ghaNA rasAtpAdaka aitihAsika praznane sAthe prAkRta bhASAnA nikaTanA saba`dha che. salAnanA AaAnAM tathA bhAratavanA jainAnAM dhama pustakonI bhASA prAkRtanAM bhinna bhinna rUpe che; ane kharekhara brAhmaNNAnI saskRtanA virodha darzAvIne janasamAjanA hRdaya upara saceATa asara karavA mATe aiAddha graMthAmAM pAli bhASAnA upayAga karavAmAM AvyA che. jyAre alekajhAnDaranA Adhipatya taLe grIka leAka bhAratavaSa nA sabaMdhamAM AvyA tyAre prAkRta bhASA janasamAjamAM pracalita haze. jemAM I. sa. pUrve lagabhaga 250 vanA eNnTIAkasa ane bIjA grIka rAjAonAM nAmA Ava che evA azeAka rAjAnA zilAlekhAnI bhASA paNa eka jAtanI prAkRtaja che; te ja pramANe enTrIyAnA grIka rAjAnA vaibhASika sikkA upara paNa prAkRta bhASA lakhelI jovAmAM Ave che. junA hiMdu nATakAmAM paNa A bhASAonA hissA AchA nathI kAraNu ke temAM mukhya nAyakA saMskRtanA upayAga kare che, paNa strIo ane sevakA judI judI jAtanI prAkRta bhASA vApare che, jemAMnA paraspara pheraphArA bAlanAranI kakSApramANe, svaramAdhuya nA niyamanu' anusaraNa kare che. vaiyyAkaraNA ' prAkRta ' zabdane teH maya datta ema jaNAvI pravRti eTale sa'skRta sAthe sabadha joDe che. A viSayamAM hemacaMdre nIcepramANe jaNAvyuM che: pravRti saMta tatra sarva satta Agata yA mAtam| paNa mULa tenA atha * sAdhAraNu ' agara 'asaskArI evA haraze, kAraNu ke mahAbhAratamAM eka sthaLe brAmhaNAnA dhikkAra karavA nahi ema jaNAvI lakhyu` che keH-- durvedA vA suvedA vA prAkRtAH saMskRtAstathA // labhagala Adhunika vaiyyAkaraNA ' prAkRta ' nAma taLe ghaNI bhASAonA samAveza kare che, paraMtu temAMnI ghaNI kharI pAchaLathI thayelAM kSulaka rUpAMtarA mAtra che. jema junA vaiyyAkaraNa tema tenA graMthamAM gheADI prAkRta bhASA. teja pramANe ghaNA purANA vaiyyAkaraNa vararUcie phakta cAra ja prAkRta bhASAonuM vivecana karyuM che, jevI ke mahArASTrI, vaizAcI, mAgadhI, ane zArasenI. AmAMthI pahelI eTale mahArASTrI bhASAne teNe vizeSa mahattvanI gaNI che; tathA dsana sAhebe paNa pAtAnA 1. paizAcI bhASA khAsa upacegI che kAraNake vRttathA te bhASAmAM lakhAyalI che. Aho! Shrutgyanam Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAAAAAAAAAAAAA 2] adhyApaka kola likhita [ khaMDa 2 InsTITyuzansa' nAmanA lekhamAM tene ja mukhya gaNI che. vararUcinA prAkRta prakAzamAM prathama nava prakaraNamAM tenuM vyAkaraNa ApavAmAM AvyuM che, ane bAkInAM traNa prakaraNamAM bAkInI traNa bhASAenI viziSTatA jaNAvI che. mRcchakaTika nATakamAM prAkRta bhASAonuM eka vicitra maMDaLa bheguM karavAmAM AveluM che jethI karIne te nATaka upagI prAkRta rUpanI khANa banyuM che. vaLI, vikramorvazInA cothA aMkamAM pururavA rAjAnA AtmapralApanI bhASA taddana bhinna ja che, ane eka jAtanI kAvyamAM vaparAtI apabhraMza bhASA che, jene Adhunika vaiyAkaraNe maLa prAkRtathI, ghaNuMja judI gaNe che. A apavAda sivAya saMskRta nATakamAM-gadyamAM zairasenI, ane padyamAM mahArASTrI,- sAdhAraNa prAkRta ja va5rAya che. A banne mATenA niyamo sarakhAja che, paraMtu gadyamAM vaparAtI bhASA kevaLa vyaMjana uDADI devAmAM thoDI chUTa le che, tathA dhAtu ane prAtipadikanAM keTalAMka rUpa tenAM pitAnAM khAsa hoya che, je nIce jaNAvavAmAM Avaze. te paNa nATakanI bhASA, khAsa karIne gadyamAM, vararUcinA niyamathI ghaNuM vAra virUddha jAya che. A laghu vyAkaraNa nATakamAM vaparAtI sAdhAraNa prAkRta mATe khAsa karIne banAvavAmAM AvyuM che. kharekhara, atyAra sudhI padyAtmaka prAkRtanAM ghaNuM udAharaNe jANavAmAM na hatAM; phakta nATakamAM tathA alaMkAranA graMthamAM AvelAM prAkRta padyanAM ceDAMka namunAo jaNAyA hatA paNa che. vebare hAlakavinA saptazatakano keTaloka bhAga chapAvyuM che jene lIdhe mahArASTra bhASAnuM meTuM kSetra khulluM thayuM che. te kAvyamAM prAkRtanA abhyAsane mATe ghaNI upayogI evI Aya e che paraMtu mArA prastuta kArya mATe te bahu upayogI nahi hovAthI meM A lekhamAM temane upaga bahuja the karyo che. te paNa pariziSTamAM hAlakavinI dazeka AyAo meM ApI che. vibhAga 1 labhabhaga sarvathA saMskRta zabdamAM keTalAka pheraphAra karIne ane keTalAka akSaro uDADIne prAkRta rUpe siddha thayAM che. saMskRtanA aNIzuddha ucArane badale prAkRtamAM aspaSTa ane adhauccAra karavAmAM Ave che, tathA saMskRta bhASAnA svabhAvanI virUddha jaIne vAraMvAra varasamuhane bAdha karavAmAM Ave che. nIcenA prakaraNamAM, prathama te zabdanA akSaromAM thatA pheraphAra viSe ane, pachIthI, prAtipAdika ane dhAtuonAM rUpamAM thatA pheraphAra viSe vivecana karIzuM. svara prakaraNa prAkRtamAM , , , che, sivAyanA badhA stare saMskRta pramANe che. kaI zabdamAM prathama akSara hoya te tene ri thAya che, jema ke ne badale ;i keTalIka vAra nI pahelAM vyaMjana hoya te te vyaMjanane lepa karavAmAM Ave che, jema ke pArivA. je AnI pahelAM vyaMjana AvyuM hoya te aneka athavA thAya che, ane je te vyaMjana oSTasthAnIya hoya te ne 3 thAya che, jema ke sukha-sa, ta-jAma, -vidi, mA, pRthavI-putrI, pravRtti-patti. paraMtu AvA pheraphAra zabdanA prathamAkSara mAM bhAgye ja thAya che, te paNa li ( ), (g), 36 (7). 1. zAnsanA cothA aMkamAM dhIvara mAgadhI bhASAno upayoga kare che, temaja mughalata mAM keTalAMka pAtre nikRSTa bhASA vApare che. . . paccele zirasenIviSe kanDanA bITeja 308 mAM vivecana karyuM che. paraMtu temanA keTalAka niye anizcita che. Aho I Shrutgyanam Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta vyAkaraNa-saMkSipta paricaya. prAkRta zabdamAM ja AvI zakatuM nathI, tethI hu antavALA saMskRta zabdanuM SaSThI bahuvacananuM rUpa akArAnta athavA rUkArAnta zabdo pramANe thAya che. vasa nuM sthira thAya che. che nuM zu agara = ( kavacit athavA 6) thAya che, jema ke re (), (vai9). gau nuM ja agara A3 (kavacit 3) thAya che, jema ke zA ( muvI), gr ( zai, huM (la). bAkI rahelA svaramAMthI ane je saMdhiyakSara hatA nathI, ane yathAniyamAnusAra harava yA dIrgha hoI zake. prAkRtane eka mukhya niyama nIce pramANe che - muLa zabdamAM joDAkSaranI pahelAM dIghA svara AvyuM hoya te prAkRtamAM te svarasva thAya che, jema ke mA, 6, 7 nuM anukrame ba, 6, 3 thAya che, (ane ema ja rahI zake che), jema ke sAd--aja, tA-vizva, p ja. temAM be peTA niyamo nIce pramANe che: (ma) je prAkRtamAM paNa dIghA svara rAkhavAmAM Ave te joDAkSaramAMthI eka vyaMjanane lepa thAya che, jema ke zyA(A athavA tira, vicyA-rA athavA viravatA () joDAkSaranI pahelAM Avela sva svara dIgha thAya che ane eka vyaMjanane lepa thAya che, jema ke vinA , keIkavAra joDAkSaranI pahelAMnA ne ne badale ane thAya che, jema ke pive-s, supa -to. ghaNI vAra 1 nI pahelAMnA ne badale 9 thAya che, jema ke paryanta-vana, virya-, Azcaya-- keTalAka zakhamAM pahelA akSaramAM 3 nuM ja thAya che, jema ke mura-maka, purA ane mAla nuM aniyamita rUpa purata ane neza thAya che. A niyamita pheraphAro uparAMta vyAkaraNamAM ane prAkRta lekhamAM, tathA khAsa karIne samazatakamAM keTalAka svaronA pheraphAre aniyamita rIte thAya che jema ke siddhi-siki athavA tAri, kavAta-uttama athavA ullAsa, dada-da, vi. sAmAsika zabda ke jemAM vAraMvAra svaro hasva dIrgha thayA kare che tathA keTalIka vAra AkhA akSare lupta karavAmAM Ave che temAM AvI aniyamitatA vAraMvAra jovAmAM Ave che, jema ke yamunAtaTa-nAga ane upaA amAra-gumAra ane samAja, rAjapuTa -Agara ane kahyuM, vire (sarakhA-vA 20 4, 6; bara, sasarA pAtra 32, 33.). 2. kevI vyaMjana prakaraNa (4). sAmAnya prAkRtamAM ra ane jU nathI, ane temane badale ja vaparAya che. - nI pachI daMtyAkSara na AvyuM hoya te sAdhAraNuM rIte tene jU thAya che. zabdanA AraMbhamAM AvelA ne thAya che. sAmAnya rIte ATalA niyama apavAda rUpe Ave che [te paNa, nATakamAM keTalIkavAra 3La (punaH ), a (4) thAya che, paraMtu AvA pheraphAre vararUcie svIkAryA nathI. vaLI, 320 2, 3ra-41 mAM AvelA zabda, je A pustakane aMte ApavAmAM AvyA che te juo]. , evAM zabda jyAre keTalAka zabdanA AraMbhamAM lagADavAmAM Ave che tyAre tevA zabdone pahelI vyaMjana lupta thAya che, jema ke putra- ga , sukumA-suramA. (va) chevaTanA pU ane je anusvAranA rUpamAM pariNata thAya che, te sivAyanA kheDA vyaMjanene lepa thAya che. ghaNI vAra chevaTanA anusvArane lepa thAya che. keTalAMka nAmanA aMtya vyaMjanene e agara A lagADavAmAM Ave che, jema ke -Asa, tattaramA. Aho ! Shrutgyanam Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ japa ka mana adhyApaka kovila likhita [ khaMDa 2 () vacamAM AvelA kheDA akSare - , , , 6, 6, 6, 6, , ne vikalpa lepa thAya che paraMtu ? ane ne jyAre lepa na thAya tyAre temane badale ghaNI vAra du ane " agara chU thAya che. AvI rIte thate lepa gadya karatAM padyamAM vizeSa jovAmAM Ave che. te uparAgane badale prAkRtamAM lakhavAmAM Ave che. ne ghaNI vAra lepa thAya che, jema ke vAghuvaDa, nayana_var, jUne thAya che; ane 2 ne thAya che, ane keTalIka vAra ne jU thAya che. , , , , me ema ja rahe che, agara te temane zuM thAya che (jyAre za ne pha na thAya. tyAre, ane khAsa karIne gadyamAM, ja thAya che.) jI, za, ane s mAM pheraphAra thatuM nathI. huM haMmezA TU thAya che; ja sAdhAraNa rIte avikRta rahe che, ane kadAca tene paNa thAya. (ra) 2, 26, sarakhA lesana sAhebanuM vyAkaraNa, pAna 208.) . rane badale ghaNI vAra s thAya che ane A pramANe mAgadhI ane bIjI keTalIka haLakI bhASAemAM niyamitapaNe thAya che. , , , , zuM avikRta rahe che. 2 ane 5 ne badale jU thAya che, paraMtu ra ane tenA uparathI thatA zabdomAM tathA vivesa mAM, ne huM thAya che, jema ke pantkarA-zArada, divasa-vitra, temaja, rApa zabdanI madhyamAMnA kheDA vyaMjanene keTalIkavAra bevaDAvavAmAM Ave che, jema ke - athavA iza, rAga-ra00 athavA ziva (ghara0 3, 5, 58). 3. joDAkSara prakaraNa prAkRta bhASAnA khAsa pheraphAra joDAkSarAmAM thAya che. jyAre vadhAre saMskRta joDAkSara maLI jaIne ekAda prAkRta rUpa siddha thAya che tyAre te rUpa ekAeka oLakhI zakAtuM nathI. prAkRtamAM judA judA varganA be vyaMjanenuM joDANa rahI zakatuM nathI, tethI te vyaMjanemAMthI ekane lepa karI, ane bIjAne bevaDAvI eka varganA karavA paDe che. sAmAnya niyama tarIke, joDAkSaremAMnA pahelA vyaMjanane lepa thAya che, paraMtu , 5, 6 pahelA na hoya te paNa temane lepa thAya che, ane 6, , ane tene sarvatra lepa thAya che. A uparAMta keTalAka apavAde paNa che. eka . niyama khAsa yAda rAkhavA joIe ke-jyAre koI joDAkSaramAM UmAkSara AvyuM hoya, tyAre tene lepa karI tene badale tenI sAthe joDAyelA vyaMjana pachIne mahAprANa vyaMjana mUkavAmAM Ave che. jema ke , jI athavA ne badale ja thAya, agara te, UmAkSaranI sAthe joDAyelA vyaMjananI pachI mahAprANa vyaMjana na hoya te USmAkSarane badale sakavAmAM Ave che, jema ke athavA ne badale vg paraMtu jyAre AvI paristhiti sAmAsika zabdanA padamAM AvI hoya tyAre uparyukata niyama jaLavAtuM nathI, jema ke titikSA. (tiraNa ema na thAya.) ane kadI paNa bevaDAtA nathI. joDAkSaramAM 4 Avye hoye te chevaTe lakhAya che, jema ke trAhmaNa viThTha. joDAkSaramAM AvyuM hoya tenuM anusvAra thAya che, A niyama n ane USmAkSaramAM paNa keIka vakhate lAgu paDe che, jema ke naphAna, vara-vaiyA, kazya-saMta, gaTTaaMku (juo vara0 4, 15). keTalIka vAra joDAkSaranI vacamAM eka nA svara mUkavAmAM Ave che; 1. 2 prAkRta akSara haze ke nahi te zaMkAspada che, kAraNa ke pratAmAM haMmezAM va lakhelo hoya che. 2. s ane vAraMvAra eka bIjAne badale vaparAya che, jemake vaiLI pA. 19, 1-2, mAM vararikSA ( varirAma ), tathA 20, pA. 26, 1-12, ( beMthalIMga ), maramataNUcimA [ mamata-(sU) ] Aho! Shrutgyanam Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta vyAkaraNa-saMkSipta paricaya. maharSa-harisa (numA vara0 3, 5-16), pA2 mAM bhAvamA ra nAthAya cha, bhacaurya-coria. prAkRta joDAkSarenI tAlikA - nIcenI tAlikAmAM saMskRta joDAkSaronAM prAkRta rUpe ApyAM che, jemAMnA pheraphAra zabdanA madhyamAM thAya che ema samajavuM 5Na te prAkRta joDAkSaromAMnA pahelA akSarane lepa karavAthI te rUpe zahanA sAra sabhA pazupayobhI bhAva bhae yakSa-jakkha; 5e kSata-khadA te pramANe zabdanI vacamAM hoya te ka ne ja thAya che, ane AraMbhamAM hoya te ka ne pa thAya che. kaka, kta (?), kya, R, ke, lka, kla, kama utkaNThA, mukta, cANakya, zakra, arka, viklava, ulkA, pakka, ne mahammanubhai utkaNThA, mukka, cANaka, saka, akka, ukA, vikaSa, pika thAya che. khatkha, khya, kSa, kSa, (kSya), ka, ska, (kha), skha, kha, bha, utkhANData, AkhyA, yakSa, utkSipta, muSka, skandha, skhalita, duHkha ne mahale ukkhaNDita, akkhA, jakkha, ukkhitta, muSakha, khanda, khalia, dukkha thAya che. gga-Da, dra, na, gma, gya, pra, ge, laga gema khar3a, mudga, nagna, yugma, yogya, samagra, dharga, balgita nemale khagga, mugga, Nagga, jugga, jogga, samagga, vagga, paggida thAya che. ggha(i), ddha, dhana, ghra, ghama udghATita, vighna, zIghra, nighRNa ne mahale ugghADida, viggha, sigdha, NigghiNa thAya che. nabha soma-saDoha (yA sakkhoha?). cacya, tya, caM; acyuta, nitya, carcarikA ne mahase acchuda, NicA, cacariA thAya cha.. ccha = thya, cha, cha, kSa, kSa, kSma, tsa, tsya, psa, zva; nabha, mithyA, sUcchI, kRcchANaka, akSi, utkSipta, lakSmI, vatsa, matsya, lipsA, Azcarya ne mahale micchA, mucchA, kucchANaa, acchi, ucchitta, lacchI, vaccha, maccha, licchA, acchera thAya che. jja ja, kSa ( mata )ja, ja, jva, dha; ye, yya. (bhAgya); rebha kubja, sarvajJa, vaja, garjita, prajvalita, vidyA, kArya, zayyA ne khujja, savvajja, dhajja, gajjida, pajjalida, vijjA, kajja, sejjA thAya che. jjha= dhya, gharema madhya, vAhyaka, 2 mahale majma, ghAma thAya che. hata; ma nartakI nuNaTTaI thAya che. Dha=STa, SThAbha dRSTi, goSThI nudihi, gohI thAya che. hata, (bhAgya); bhagarta, gardabha nugaDa, gaDuha thAya che. 1. ka-kta ghaji nATomA vAmAM Avecha, zumRccha0, 5.28 1-20 952 sTe nI noTa. 2. mAsarIne sabhAsamA ka-ka, ska 15saya cha, ma nikampa-niSkampa mAjI anya sthaNe ksa thAya che. te pramANe cazca mane ppa-spa, ma2 pa.. ___3. 45yit zca nemale canevAmAM Ave che, 5 mA zava niccaa (nizcaya) pAza homain jemAM nid upasarga 1 thI zarUthatA zabda sAthe joDAele che. 4. ahi ( asthi-DA), tathA Thia ( sthita ) mAha se stha ne bhAre 15rAya che, Aho! Shrutgyanam Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAnnan adhyApaka kavela likhita - vyA rebha Akhya nu aGka thAya che. paNa =gna (?), jJa, mna, na, Nya, nya, Na, Nva, nva, bha, rugNa, yajJa, pradyumna, prasanna, puNya, anyonya, varNa, kaNva. anveSaNA, 24 ruNNa jaNNa, pajjuNNa, pasapaNa, puNNa, aNNoNNa, vaNNa, kaNNa, aNNesaNA thAya che. __Nha =Na. na. SNa, sna, Na, hama tIkSNa, prazna, viSNu, prasnuta, pUrvANa, yadi ne pahale tiNha, paNha, viNDu, paNhuda, puvvaNha, vaNhi thAya che. ta=kta, pta, sna, tma, tra, tva, te; bhaI bhakta, supta, patnI, AtmA, zatru, sattva, muhUrta 2 maha bhatta, sutta, pattI, attA, satu, satta, muhutta thAya che. ___tya-ktha, tra,' the, sta, sthAbha sikthaka, tatra, pArtha, hasta, avasthA na mahase sitthaa, tattha, pattha, hattha, avasthA thAya che. _=bda, (bha? ), dra, de, cha; 2ma 3 zabda, bhadra, zArdUla, advaita ne 5 saha, bhaha, sahUla, ahAa thAya che. dugdha, bdha, dha, dhva; ma snigdha, labdha, ardha, adhvan , ne pahale siNiddha, laddha, anu, zraddhA thAya che. ___nda=nta (zArasenImA hAya thAya che.) 2ma kintu, prabhAvAn 2 mahase kindu, pahAvavando thAya cha.2 ppa spa, pya, pra, pa. lpa, pla, kmA bhaI utpala, vijJapya, apriya, sapaNIya, alpa, viplava, rukma na mahase uppala, viNNappa, appia, sappaNIya, appa, vippava, ruppa thAya che. pphatpha, epha, (:pha), spha, pa, spoma utphulla, niSphala, sphuTa, puSpa, zarIrasparza ne mahale upphula, Nipphalla, phuDa, puSpha, sarIrapphaMsa thAya che.. bba= da, ba, brama udvandhya, abrAhmaNya ne mahale ubbandhiya, abbamhaNam. bhagbha, dbha, bhya, bhra, bhe; bha prAgbhAra, sadbhAva, abhyarthanA, abhra, garbha ne pahale pabbhAra, sambhAva, abbhatthaNA, abbha, gabbha thAya che. ___ mana, ema, nma, mya, me, mA5 rebha diGmukha. SaNmukha, janma, saumya, varman , gulma ne dimmuha, chammuha, jamma, somma, dhamma, gumma thAya che. mha =pma, kSama, sma, ma; lebha grISma, pakSman , vismaya, brAhmaNa ne mahave gimha, pamha, vimhaa, bamhaNa thAya che. yya = , ja, ( bhAgadhI ); rebha kArya, durjanaH na mahale kayye, duyyaNe thAya che. ri = dR, ye (Aya); ma tAdRza, caurya ne mahale tArisa, coria thAya che. 1. nemale tya mADesA avyayomA 15rAya cha, ma estha ( atra ), tattha ( tatra ). 2. tumo mAyati manu zAkuM0, 5.155 noTa 3. AtmA nu prAkRta appA tathA attA meM che. ppa-spa, spha, ta sabhAsabhA, rabha cauppaho-catuSpathaH 4. bbha-ba, ma vinbhala-vihvala. 5. millU , bhaOM milANa=mlAna tuma besana, pA. 258. 4jI, vaddha, rebha vAraha ddhAdaza. Aho! Shrutgyanam Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aka1] prAkRta vyAkaraNa-saMkSipta paricaya. zuM = carsa (a), (bhAgyeja), jema ke zAstra, nirjana, paLa ne badale saLigs, pAi thAya che. =TTa jema ke dura nuM vAra thAya che. zva= ca, (2), ve, jema ke vAkya, pUrva ne badale , thAya che. rA , jha, , jema ke nA, maNya, azva, manasthinI ne badale lai, aMku, caM, mali thAya che. a = , rama, 2, 4, zva, dama, tha, gha, ca, , ; jema ke , rima, zALA , vigrAnsa, zya, zubha, puSya, vijJAna, tarI, tri, tapasvi ne badale rahyA, ravi - salAma, vita, anna, toraNapuraNa, rilsamAmi, talsa, rasa, tavallI thAya che. tA. ka-je saMskRta zabdomAM traNa vyaMjane joDAyelA hoya che temAMnA ardhasvarane prAkRta karatI vakhate, lepa karavAmAM Ave che, ane tyAra pachI bAkI rahelA vyaMjane mATe upayukata ra4 = paraMtu AvA (ardhavara vALA) jeDAkSaranI pahelAM anunAsika vyaMjana AvyuM hoya te bAkI rahelA joDAkSaronI bAbatamAM sAmAnya niyama lAgI zake che mAtra anunAsika pachI teo bevaDAtA nathI, (vara0 3, 56) jema ke vizva =vijJa. [2 ne # (vara0 3, 28) pramANe thAya che.] uparyukta niyame uparAMta, hAla kavinA saptazatakanI jema bIjA padyamAM ghaNuM aniyamitatA jevAmAM Ave che, jema ke grahonuM prAkRtarU5 vararUcie tema tathA techoka ApyuM che. teja pramANe ramata nuM prAkRta rUpa pAmaDha (kAma), pA. 105, tathA sasarA 74), tathA itha4 (mazrita, pA 90), vigere jevAmAM Ave che. vibhAga 2, prAkRta nAme pAMca jAtanA hoI zake: 1 akArAMta tathA gAkArAMta 2 kArAMta tathA kArAMta, 3 sakArAta tathA kArAMta, 4. mULarUpe sakArAMta, 5 vyaMjanAta. chellA be vibhAgamAM paDe evAM nAme ghaNu DAM che. sakArAMta puliMga zabdane sara athavA A atavALA banAvavAmAM Ave che, jema ke pitA-piga upagA-piare, masta-masA, maryAmA. prathama tathA dvitIyA bahuvacanamAM, tutIyA ane pachI ekavacanamAM, temaja saptamI bahuvacanamAM, chevaTanA ne badale 3 mUkavAmAM Ave che, ane pachI hakArAMta zanI mAphaka tanAM rUpe cAle che, jema ke maLa-mALA, martu-marAne. AvuM rUpa vaparAyeluM paNa jovAmAM Ave che, jema ke marya-mag4. saMbandhadazaka nAmanuM prathamA ekavacana nA aMtavALuM paNa hoya che, jema ke pitA-vimA mA-bAga, ane tyAra pachI sakArAMta strIliMga nAmanI mAphaka tanAM rUpe cAle che. marja nuM saMdhanarUpa ma thAya che ane tenuM strIliMgarUpa malinI athavA mahinA thAya che. vyaMjanAM nAmonI vividha gati thAya che. (1) temane aMtya vyaMjana uDI jAya che ane tyAra bAda upara batAvelI pahelI traNa rIte temanAM rUpa cAle che (napuMsakaliMga nAma puliMga banI jAya che), jema ke sara (rA) nuM prathamAnuM rUpa che, jema (jarmana) nuM kAma thAya che athavA (2) mULa zabdane che ke A lagADavAmAM Ave che, jema ke zat nuM navo zArira nuM gAlitA. je vibhakitaonA pratye vyaMjanathI zarU thatA hoya temane mATe sAdhAraNa rIte A niyama lAge che. A uparathI jaNAze ke A yukitao vAparavAnuM kAraNa vyaMjanathI zarU thatA 1. 4=%, jemake zveja=kAte ( vara0 841), jemAM sat nI pachI ja Ave che. Aho! Shrutgyanam Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyApaka kaMpela likhita [ 2 pratyaye vyaMjanAta zabda sAthe joDAtAM je navA joDAkSare utpanna thAya tathA je navA pheraphAra karavA paDe te dUra karavAnuM hovuM joIe. paraMtu svarathI zarU thatA vibhakitanA pratyo AgaLa ghaNuM kharuM saMskRta rUpa ja rAkhavAmAM Ave che; alabata, temAM prAkRta niyama pramANe pheraphAra thAya che, jema ke bhavadA (bhavat tRtIyAnu35), AusA ( AyuSA, Ayus nu tRtIyAnu35)... prAkRtamAM dvivacana nathI temaja catuthI vibhakita nathI (catuthIne badale SaSThI vaparAya che ); 5 yamI mahuvayananA meM pratyaka cha: hiMto 'bhAMthI' na a bhA 24mA 15zaya cha, bhane suMto 'bhAthI' nA arthamAM sAdhAraNa rIte vaparAya che. khAsa upagI evAM pahelA traNa prakAranAM rUpe nIcepramANe che. sakArAMta zabdanA rUpa kArAMta pramANe cAlatAM hevAthI khAsa ahIM ApavAmAM bhAvyA nathI. nAmanAM rUpAkhyAna. vaccha-vRkSa (napuMsa0 vaNa-vana) eka vacana. bahuvacana. pra0 ghaccho (napuM0 varNa) vacchA (napuM. vaNAI,-i, vaNA; vaNAni gadhamA rAya che). dvi0 vacchaM - , vacche; vacchA (napuM0 prathamA0) tR0 vaccheNa,-Na vacchehi,-hi paM0 vicchAdo,-du-1 vicchehi,-hi vicchAhi, vacchA vicchAsuMto, vacchesuMto Sa0 vacchassa vacchANaM-Na sa0 vacche, vacchammi vacchesu-suM saM0 ghaccha, vacchA (mapuM0 ghaNa) vacchA (napuM0 vaNAI-). aggi-agni (pulliMga) dahi-dadhi (napuMsa0). vayana. bahuvacana aggI (napuM0 dahiM) aggIo, aggiNo ( napuM. dahII,-) . dvi0 aggi - " aggiNo aggI (?).- " 10 aggiNA amgIhiM,-hi aggIdo-du-hi aggIhito,-suMto. Sa0 bhaggiNo, aggissa aggINaM,-Na. aggimmi aggIsu,-saM saM0 aggi (napuM. dahi) aggIo, aggiNo ( napuM. dahII,-2) ____ mAlA (strIliMga) me bayana pra0 mAlA mAlAo,-u; mAlA dvi0 mAlaM paM. mAlado-du-hi. mAlAhiMto,-saMto. 10 gadyamAM sAmAnya rIte je vALuM ja rUpa vaparAya che. 2. mAlA bhATa zubhA para0 5, 20, tathA zAkuMbhA pA0 15 652, daamANA za652 mAghesI bethalIMganI TIkA, mahupayana. Aho ! Shrutgyanam Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra0 // hR0 ) A aMka 1] prAkRta vyAkaraNa-saMkSipta paricaya. mAlAhiM,-hi 50 mahiAu-6 mAlANa,-Na ra0) mAlAsu,-su saM0 mAle mAlAo,-u prAkRtamAM strIlIMgI kArAMta ane kArAMta tathA kkArAMta ane kArAMta nAnAM rUpamAM pheraphAra hete nathI. na nathI (rjiA) eka vacana. bahuvacana. go-3 (tiyA ? juo dvi0 gaI lesana, pA. 307, neTa 2.) paM0 gaIdo,-du,-hi NaIhiMto,-suto NaIhiM,-hi Sa0 i -A bALa NaIsa,-suM saM0 Na ! jAo-3 - tA tathA sva cheDAvALAM bhAvavAcaka nAmo prAkRtamAM vA ane vALa cheDAvALAM banI jAya che, jema ke khilA, jaLasa. majU ane jU pratyAnAM prAkRtamAM judAM judAM rUpa thAya che, jema ke , 4, 8, vaita, daMta ( gadyamAM caMdra, 9), jema ke visAjI (vivAravA). tAcchIlyAthe , pratyaya vaparAya che, jema ke ti, svAthe ja (a) pratyaya joDavAmAM Ave che. jema ke zramamamama, ravI-di. (sU) pratyayane badale raMga thAya che, jema ke vicitra-3mAkuttama. gAyArliI -mANAsattiA (strIliMga). vibhAga 3. sarvanAma prakaraNa prAkRtamAM sarvanAmanAM rUpe nAma pramANe cAle che. ane te uparAMta keTalAMka navAM rUpa paNa umerAya che. nIce ApelAM 4=nAM rUpe uparathI bIjA khAsa upagI rUpe samajAI jaze. prAkRtamAM vyaMjanAta zabda rAkhavAmAM AvatA nathI, tethI saMskRtanAM keTalAMka sarvanAmane prAkRtamAM vibhakitanA pratye lagADatAM keTalAka pheraphAra karavA paDe che, jema ke jigna, ca, ta ne badale , 7, ta thAya che. pratijUnuM ghara ane kaIkavAra Na thAya che (tethI ghA =patamAna ); manuM mana thAya che, a nuM ja thAya che. zi, ca, tad nuM bIjuM rUpa vi, ki, ti paNa thAya che, joke A pAchaLanA rUpa strIliMgamAM vaparAya che te paNa puliMganI ane napuMsakaliMganI tRtIyA ane SaSThImAM temanAM keTalAMka rUpe Ave che. vana nuM paNa tRtIyAnuM ninA rUpa thAya che. kharI rIte prAkRtamAM sarvanAmanAM rUpamAM bahu niyamitatA jovAmAM AvatI nathI, tethI rAtri kharI rIte puliMga samInuM rUpa hovA chatAM ghaNI vAra strIliMgamAM vaparAyuM che jema ke rAjA (menIyara vilIyama), pA. 36, 2, 115, 3. - vararUcie khAsa ApelAM keTalAMka rUpe huM nIce ApuM chuM. tamArR ane patarA ne badale to ane utta.(6, 10, 20) tA ane tA ne badale se (6, 11), teSAM ane tAttAM ne vyA0 2 L * Aho! Shrutgyanam Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] adhyApaka kovela likhita [542 ha siM. adas prathamA yatra vibhA aha. 123thiyA na to enam bhane panAm ne na mAja parAye navAmAM Ave cha. kiyat, tAvat vizerane ma kehaha, kesi, tehaha, taittiA vigaire Apa cha (4, 25); tuma: kehaha vikSare kIDaza vi.ne bhATe DAvAMno . janya (yrang. vayana. mahupayana. pra0 jo (jaM napuM0 kiM-kim ) je (jAI, napuM0) dvi0 jaM - tu0 jeNa, jiNA jehiM, jehi paM0 jatto,-tu, jado,-du jAhiMto, jAsuMto Sa0 jassa, jAsa' jANaM,-Na, jesi sa0 jassi,-ssi jesu, khaM jammi,-mmi jahi, jahi, jattha zrIli. eka vacana. makyana pra0 jA. jAo-u, jIo,-u vi0 paM0 jAdo,-du, jIdo (1) jAhiMto, saMto, jIhito,-saMto jAhi, jIhiM jAe,-, jAsiM, jANaM,-Na, jINaM,-Na, jIsi, jassA jAse (jAsAM, jesi) jImA,-a jAsu,-saM, jIsa,-saM. - vararUcie (6, 25-53) mAM purUSa sarvanAme ApyAM che. je rUpe nATakamAM kadI paNa AvatAM nathI temane meM bakeTamAM mUkyA che. bahuvacananAM rUpe taddana judI ja rIte thAya che, jema ke tujma, tumha, tumma, amha, tathA majha. asmad hu 4 vayana. bahuvacana pra0 ahaM (I, aha, ahammi) amhe (vayaM ghamA rAya, ghara0.20, 25) dvi0 me, marma (ahammi) amhe, No (Ne) tu0 me, mae (maha, mamAi) amhahiM,-hi paM0 mato (mAtto, mamAdo,-du mamAhi) amhAhito,-suto pa0 me, mama, majha, maha No, amha, amhANaM, amhe' (majjha?). sa0 mA (mae, mamammi) amhesu jissA, jIse Ares jIe,-1, sa0 1. 4jI, nAbhi nalibhA kIsa zAmA? 24 mbhai rAya pAya che. 2. gi ARbhAM mamaM mana mahaM 32. zayeya . pasaMta asaza bhai amha, mamma, maha, amdi, amhANa 3 // 15iraru, Aho! Shrutgyanam Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Do zi0 41.] tR0 paM0 pa0 sa0 tumaM, tuM ( ) (taM, tuM ) tumaM tai, tapa, tumapa, tume, (tumAha) te, de tato (tahatto, tumAdo, -tu, tumAhi ) (tumo) tuha, tujjha, tumha, tumma, tuva, tua te, de tumammi tujjhesu, tumhesu tara, tui, tapa, (tumapa, tume athabhanAM traSu sauMbhyAvAthaH zaNDAnAM prahRta35 ea agara ekka, do ( pratha0 bhane dvitI0 - do, duve, doNi SaSThI - dohaM), ti ( pratha0 - tiNNi, SaSThI - tinhaM ) thAya che SaSU ne mahale cha thAya che. vibhAga 4. prAkRta vyAkaraNa-sa`kSipta paricaya. yuSmad 'tu' eka vacana. pra0 pu0 hasAmi, hasami. hasahi dvi0 pu0 hasasi 1. 2. 3. tujhe, tumhe tujhe, tumhe, vo tujjhehiM, tummehiM, tumhehiM tumhAhiMto, suMto vo, (bhe) tujjhANaM, tumhANaM kriyApada prakaraNa kharI rIte jotAM prAkRtamAM ekaja gaNu (=saskRtanA pahelA ane chaThThA ) che. sAmAnya rIte badhA dhAtune Aja gaNamAM lAvavAnA prayatna karavAmAM Ave che, te paNa anyAnya gaNunAM keTalAMka rUpe nATakAmAM jovAmAM Ave che. nAma prakriyAmAM jaNAvyA pramANe kriyApadamAM paNa dvivacanarUpa thatAM nathI. katari prayAgamAM phakta vatamAnakALa, sAmAnya bhaviSyakALa, tathA AjJAthe jovAmAM Ave che. vartamAnakALanAM rUpA, eka vacana hasamu (vara0 7 18 ) hasasu, hasa, hasAhi, isassa hasadu', hasau mahuvacana. hasAmo, mu, ma, hasimo, mu, ma hasamo, mu, ma, hasamho, mha hasaha ( gadyabhAM hasadha, -dhaM ) hasitthA ( isatya ? ) tR0 pu0 sadi' hasai haMsanti madhyama prayogamAM trANe pu3SanAM me'vayananAM 3yo thAya che, prema hai 1. maNe, 2. sahase, 3 sahade, athavA sahae. bhAjJArtha. [ mahuvacana. hasAmo, ma hasamo, ma, hasamha. hasaha, hasadha, -dhaM hasantu. 1. mA gadyamAM vaparAtu' rUpa che. teja pramANe huM vALAM sAmAnyarUpa, tathA rara vALA bhUta kRdaMta pazu gadyamAM vaparAtAM rUpe che. 2. as ' thvu ' nAM 3the| nIthe prabhA che. the! vanthana. 1. mamhi 2. asi, 3. Attha, mahuva0 amho, amha, 3 santi. te prabhA sITIema me4 10 1 mhi 2si 3 sthi, Duba0 1 mho, mha, 2 ttha. anadyatanabhUtabhAM 10 1. Arsi, Asi, 2. 3. Asi, Aho ! Shrutgyanam Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] adhyApaka kaoNvela likhita [ khaMDa 2 kaI paNa purUSapratyayanI pahelAM ane badale i vikalpa karI zakAya che (ra01, 34), jema ke dumi, vigere dahi, dag, vi. bIjA zabdomAM kahIe te, aA nuM TuMku rUpa hovAthI ema kahI zakAya ke prAkRtamAM kriyApadanAM rUpe saMskRtanA dasamA gaNanA kriyApade pramANe vika thAya che. kArAMta ane kArAMta pahelA gaNanA saMskRta kriyApadanA aya ane aA ne badale i ane zo sakavAmAM Ave che, jema ke yasa, masihora athavA tene lepa thAya che, ane rUne rAkhavAmAM Ave che, jema ke jAdu, hari. gAkArAMta kiyApamAM sara mukavAmAM Ave che, jema ke dari , tri -marapha cethA gaNanA dhAtuomAM aMtya vyaMjana bevaDAya che, jema ke kutiyuti, athavA 2 ne lepa karIne juduM ja rUpa karavAmAM Ave che, jema ke puSyAtti-gujAra. sAtamA gaNanA dhAtuomAM anunAsika umeravAmAM Ave che, ane pachI bIjA gaNenI mAphaka temanAM rUpa calAvavAmAM Ave che, jema ke suddhi-ri, saMkhyA, rU. pAMcamA gaNanA dhAtuomAM ja umeravAmAM Ave che, jema ke ami-juir, vzvanuM-sukhanuM keTalIka vAra saMskRta rUpe paNa rAkhavAmAM Ave che, jema ke vima; huju tathA subAha. navamA gaNamAM khA ane cha beu vaparAya che, jema ke nApAri ane kAra (nAnAti). te uparAMta zAha ane kALAdi rUpa paNa jovAmAM Ave che. vidhyarthanAM mAtra keTalAMka truTita rUpe ja jovAmAM Ave che, jema ke 1. ma, , 3 mave, (paNa juo.baranuM satarA, pA. 62.) prAkRtamAM bhaviSyakALanAM ghaNAM rUpo che. () khAsa upagamAM AvatAM rUpanA pratye nIce pramANe che. . . ekavacana. 1., svAmi. 2. sati. 3. sari, rata. bahuvacana. 1. stano. 2. , . 3. kSatti . A pratye lagADatAM pahelAM lagADavAmAM Ave che, jema ke dara vigere. mULa saMskRta pratyaya tha nuM A sara te prAkRta rUpa che. () bIjA pratyamAM zarU ne badale cha vaparAya che, jema ke te che (nuM prathama purUSI ekavacana). (juo vara0 7, 16, 17.). () trIjI jAtanAM pratyamAM nara ne badale di vaparAya che, jema ke sidini vigere. A uparAMta pahelA purUSa ekavacana ane bahuvacananAM larga ane vidAmo evAM rUpa thAya che. [ vaLI, huM ( nuM rUpa), daM(A nuM rUpa) paNa thAya che; vara0 7. 26 vardi rUpa vebaranA satarApA. 190 mAM vaparAeluM che.] [ vaLI, jha, ane kA pratye lagADatAM keTalAMka virala rUpa bane che, (ra0 7, 20-22), jema ke has, kA, nahi, jhadira, vigere. keTalAMka phuga ane dama aMtavALA bhUtArtha vacananAM virala rUpi paNa dekhAya che, (307, 23-24) jema ke duvIma, doSa (samar)juo haMsansa IsTa, pA. 353-8. sArA mAM ra ane nA cheDAvALAM keTalAMka vidhyartha rUpe vaparAelAM che.] - prAkRtamAM karmaNi pragamAM kartarinAja pratye vaparAya che, ane 2 pratyayane badale ja athavA putra pratyaya lagADe che, jema ke pIba, pari athavA paHi (padya). keTalIka vAra ja rAkhavAmAM AvatAM pUrvanA vyaMjana pramANe tenuM rUpAMtara thAya che, jema ke ame (a ); dissai agara dIsai (dRzyate).. preraka bhedanA paNa be rUpa che; ekamAM saMskRtanA ane zu karavAmAM Ave che, jema ke ja uparathI jAti thAya che (dhAtumAMnA pahelA akSaranA ne kA karavAmAM Ave che, u07, 25) Aho! Shrutgyanam Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta vyAkaraNa saMkSipta paricaya. [ 13 bIjAmAM ( ?) lagADavAmAM Ave che, jema ke phi athavA veri (ahIM, prathamanA ane vikalpa A thayo che, vara0 7. ra7). - je dhAtune aMtyAkSara vyaMjana hoya te tumutta rUpa karatI vakhate sun lagADavAmAM Ave che, paNa aMtyAkSara svara hoya te tuma lagADavAmAM Ave che, jema ke varU uparathI nI uparathI nevuM. ghaNIvAra vyaMjanAta dhAtune 6 athavA zu lagADIne dhAtune svarAMta banAvavAmAM Ave che, ane tyAra pachI tene sukSma pratyaya lagADavAmAM Ave che, jema ke madu (su), kAvyamAM ghaNI vAra no lepa karavAmAM Ave che, jemake durU uparathI levuM, dalivuM. saMskRtanA svA aMtavALA kRdanta banAvavAne prAkRtamAM tUta agara pratyaya lagADavAmAM Ave che, jema ke - uparathI laina, uparathI jUna. saMskRtanA ja aMtavALA kRdaMta banAva prAkRtamAM lAgI che, ane gadyamA ghaNo kharo AnA 25 vaparAya che, jema ke tru pradu nuM che . keTalIka vAra gadyamAM sthAne sthAne suSa vaparAya che, jema ke kuma (savA); kuba (patnI), vigere. (vara0 12.10). kartari vartamAna kRdaMtane aMte aMta pratyaya (athavA, tha0 7. 34 pramANe uta) lAge che, jema ke parvata, kuta. (vararuci 7. 11) nA kahevA pramANe strIliMganAM pa temaja paDhatI ema be rUpa thAya che. madhyama pragamAM vartamAna kRdaratane pratyaya mA che (strIliMgamAM mALA athavA mAtA pratyaya lAge che). kamaNiprayAgamAM ja ane mAna pratye lAge che, ane tenI pahelAM zuSa pratyaya lAge che, jema ke rikati (vAryamALa), temaja, kAnta (sAmAna), vIgamAna (camI)bhUtakudatanA rUpo saMskRta pramANe thaI temAM prAkRtanA niyama pramANe pheraphAra thAya che, jema ke rudra athavA punaHsthata rada=sTara kaIka vAra phu vacce umeravAmAM Ave che, jema ke si (bRta), subira (yuta). A uparAMta keTalAMka aniyamita rUpe thAya che, jema ke sUpa (vita). vidhyartha kRdaMtanA 2 ne tenI pahelAMnA vyaMjana pramANe pheraphAra thAya che, jema ke vizva (vizas), am (Arya); ganI pratyayane badale zafrga, athavA mana thAya che, jema ke pUnama (pUrvIya), vALas (kALIya). prAkRtamAM pakSabhata kALa nathI. tene ThekANe akarmaka dhAtunA arthamAM bhUtakAlavAcaka dhAtusAdhita vizeSaNa (kAri vatta) ne upaga karavAmAM Ave che. ane sakarmaka dhAtunA arthamAM tevAja rUpanI rtanI tRtIyA ane sakamanI prathama vibhakti vaDe kAma levAmAM Ave che. avyaviSe prAkRtamAM vizeSa jANavA jevuM kAMI nathI. phakta eTaluM ja jANavuM joIe ke rati ne badalera mUkavAmAM Ave che, jenI pahelAM A, athavA ane hasva banAvavAmAM Ave che, ane anusvAranI pachI Ave te ti thaI jAya che. hasva svara agara 5, gau pachI hu Ave tene te thAya che, tathA dIrgha svaranI. pachI (tathA anusvAra pachI paNa) raju thAya che. te ja pramANe pa ne badale nehA athavA teva, ane hava temaja putra thAya che. kuSa ne badale viga tathA tha svara pachI Ave te tenuM vi athavA vi thAya che, ane anusvAra pachI Ave te ja thAya che, tathA vAkyanA AraMbhamAM vi thAya che. A sthaLe mAgadhI bhASAnuM nAma jaNAvavAnI jarUra gaNuM chuM. temAM paNa agara ne badale 1. kAvyamAM varanI pahelAM AveluM anusvAra pitAnI sAthenA aMtyasvarane dIgha banAve che. paNa je anusvArane 6 tarIke lakhavAmAM Ave che te svara hasva ja rahe che, ane tyAra bAda e beu zabdanI saMdhi thAya che juo vebara, satarA pAtra 47. Aho I Shrutgyanam Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAAAAA 14] adhyApaka kovela likhita [mAM thAya cha, tathA ra nemale l thAya cha ja 2 mahaleyatara yarja ma yya yAya cha; a saMta nAmanA prathabhAvayanamA chekTa esa i Avache, rebhamAze (mASaH). uparanA nibaMdhamAM,dharavA pramANe, sAdhAraNa vidyArthIone kALidAsa agara bhAvabhutinAM nATakemAMnuM prAkRta samajavA mATe joIe teTaluM jJAna ApavAmAM AvyuM che. alabata, mRcchakaTika agara vikamevazIyanuM prAkRta samajavAne keTalAka vizeSa jJAnanI jarUra che. 1.22. prAtana kyAsa:vadhAravA DAya tebhonayanA ayAnu uqels:42: 1Lassen's Institutiones Linguae Pracritical,1837.2. Weber's sasazataka of hAla with his excellent introduction, 1870.3. vararuci na prAkRtaprakAza, 1854. 4. prAkRta bAlabhASA-mAgadhI)-vyAkaraNa of Hemchandra, Bombay, 1873; athanI.vivecanAtma AvRtti Do. pIle taiyAra kare che. te graMtha khAsa karIne jaina prAkRta mATe upayogI che. pariziSTaH-mana sArikoTa sosAyaTarInA AREKgena' nA pAMyamA putabhA pI. vebare prakaTa karelA hAlakavinA sapta zatakamAMthI AyAvRttanI dasa gAthAo nIce ApI che. 1. pAapaDiassa paiNo puddhiM putte smaarhNtmmi| daDhamaNNudUmiAe vi hAso ghariNIe niknto|| (11.) 2. aja mae teNa viNA aNuhUasuhAi sNbhrntiiy| ahiNavamehANa ravo NisAmio bajjhapaDaho vva // (28) tujjha vasahati hia imehi dicho tuma ti acchiiii| tuha virahe kisiAi ti tIe aMgAi vi piAI // (40) 4. kalaM kira kharahiao pavasai pio ti suNIai jnnmmi| taha vaDDha bhaavaha Nise jaha se kallaM via Na hoi // (45.) 5. aIsaNeNa pemma avei aidalaNeNa vi aved| pimuNajaNajampieNa vi apeI, eme vi avaha / / ( 80.) 6. dakkhiNNeNa vi emto suhama suhAvesi aMmha hiamaaii| NikaiaveNa jANaM gao si, kA NivvudI tANa // (84.) 7. taiA kaaggha mahuara Na ramAsi apaNAsu pupphaaii| baddhaphalabhAragaruI mAlaimeNhi pariSaasi // (41) 8. uppaNNatthe kaje aicintanto guNAguNe tmmi| Asuirasahapecchi-saNeNa purilo haraekajaM // (218). 9. kalahaMtare vi aviNi-gAi hiammi armuvgii| suaNakaAi rahassA-i DahA Auklapa aggii| (328). 10. volINolacchiarU-ajIvaNA putti kiSNa dUmesi / vidaThappaNaThThaporA-jaNavA jammabhUmi vdha // (342.) Aho! Shrutgyanam Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM aham // - // namo'stu zramaNAya bhagavate zrImahAvIrAya // // upakezagacchIyA pttttaavliH|| // zrImatpArzvajineMdrAya namaH // zrImatkezIkumAragaNadharebhyo namaH // zrImadratnaprabhasUrisadgurubhyo namaH // okezazadvasyArthAH likhyate // izika aizvarye, okeSu gRheSu iSTe pUjyamAnA satI yA sA okezA satyikA nAmnI gotradevatA / atra oka zaho akArAMtaH tasyAM bhavastasyA ayamiti vA okeshH| bhave ityaN pratyayaH, tasyedamityanena vA aNapratyayaH / satyikA devI hi navarAtrAdiSu parvasu asmin gaNe pUjyate sA cAsya gaNamya adhiSTAtI ataevAsya gacchamya okeza iti yathArtha nAma prodyate sadbhiriti prathamo'rthaH // 1 // IzanamIzaH aizvarya okairmaharddhika zrAddhapramukhalokAnAM gRharIzo yasyAM sA okezA osikA nayarI / tatra bhava okezaH / osikAnagaryA hi asya gaNasya okeza iti nAma zrIratnaprabhasUrIzvaraso vikhyAtaM jAtamiti dvitIyo'rthaH // 2 // ___ aH kRSNaH uH zaMkaraH ko brahmA / eSAM dvaMdvasamAse okAste Izate pUjyamAnAH saMto devatvena manyamAnAH saMtazca yebhyaste okeshaaH| oke kRSNazaMbhubrahmabhirdevairIzate yete vA okezAH / parazAsanajanAH kSatriyarAjyaputrAdayaH pratibodhavidhAnAtteSAmayaM okezaH / tasyedamityaNapratyayaH / zrIratnaprabhasUribhisteSAM pAratArthikadharmaniSThAtaH siddhAntoktavizuddhajainadharmaniSThAyAM pratibodhadAnena pravartanA kRtA / tathA ca zrUyate pUrva hi zrIratnaprabhasUrINAM guravaH zrIpArthApatyIyakezIkumArAnagArasaMtAnayitvena vikhyAtimaMto jagati jajJire / tataH prAptasUrimaMtAH sasattaMtrA ramaNIyA'tizayanicayAH svakIyanistuSazamukhIprAgabhArasaMbhArAt jJAtadidazasUrayaH zrImacchIratnaprabhasUrayaH kiyati gate kAle viharaMtaH saMtaH zrIosikA. nagaryA samavasRtAH / tasyAM ca sarve lokAH pAratIrthikadharmadhAriNo saMti / na kopi jaindhmmrdhaarii| tataH sAdhvAcAraM pratipAlayadbhiH siddhAntoktatIrthakaradharmazubhakarmaprarUpaNAM kurvadbhiH sadbhiH zrIratnaprabhasUribhiH pAratIrthakAnekacchekavivakilAkAH pratibodhitAstataH ete okezA iti virUdo vikhyAto jAtaH / iti tRtIyo arthaH // 3 // _ aH kRSNaH, A: brahmA, uH zaMkaraH, eSAM dvaMdve AvastataH obhiH kRSNabrahmazaMkaradevaiH kAyate stUyate devAdhidevatvAditi okaH prastAvAt zrIvardhamAnasvAmI kvaciditi Da pratyayaH, okazcAsau Izazca okezastamyAya okezaH vartamAnatIrthAdhipatizrIvardhamAnajinapatitIrthAzrayaNAditi caturtho'rthaH // 4 // Aho ! Shrutgyanam Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upakezagacchIyA paTTAvalI aH arhan,aH syAdarhati siddhe cetyukteH / prastAvAdiha a iti zabdena zrIvardhamAnasvAmI procyate / tataH asya oko gRhaM caityamiti yAvat , okaH zrIvardhamAnasvAmicaityamityarthaH / tasmAdIzaH aizvarya yasya sa okezaH yatoyaM gaNaH zrImahAvIratIrthakarasAnnidhyataH sphAtimavApeti paMcamo'rthaH // 5 // evamasya padasyAnekepyAH saMbobhuvati paraM kiM bahuzrameNeti // __ atha upakezazabdasya kiyaMto'rthA likhyateH / upa samIpe kezAH zirorUhAH satyasyeti upakezaH / zrIpArthApatyIyakezikumArAnagAraH / etadutpattivRttAMtastuH zrIsthAnAMgavRttyAdau saprapaMcaH pratIta evAsti / tata evaavgNtvyH| tataH upakezaH zrIkezikumArAnagAraH pUrvajo gururvidyate yasmin gaNe sa upakezaH / abhrAditvAda pratyayaH / asmingache hi zrI kezikumArAnagAraH prAcIno gururAsIt / tato yathArthamupakeza iti nAma jAtamiti prathamo'rthaH // 1 // upavarjitAstyaktAH kezA yatra saH upakezaH osikAnagarI tasyAM hi satyikA devyAzcaityamasti / tadane ca ghanarjanaiH prathamajAtabAlakAnAM sudine dine muMDanaM kAryate tata upakeza iti yathArtha nAma osikAnagaryAH prakhyAtaM jAtaM / tatra bhavo yo gacchaH sa upakezaH prodyate sadbhividvadbhiH / atra hi bhave ityanena sUtraNa aNi pratyaye saMjJApUrvakasya vidheranityatvAdvaddharabhAvaH / zrIratnaprabhasarito aneka zrAvaka pratibodhavidhAnAnaMtaraM loke gacchasya upakezeti nAma prasiddhaM jAtamiti dvitIyo'rthaH // 2 // ko brahmA, aH kRSNaH, aH zaMkaraH, tato dvaMdve kAH / tairISTe aizvaryamanubhavati yaH saH kezakAnAM IzaH aizvarya yasmAdvA kezaH pAratIrthikadharmaH saH upavajitastyakto yasmAtsa upakezastIrthakRduktavizuddhadharmaH sa vidyate yasmin gacche sa upakezaH / atrApi abhrAditvAdapratyayaH / iti tRtIyo'rthaH // 3 // kaM ca sukhaM I ca lakSmIH kayau te Ize svAyatte yatra yasmAdvA sa keza:--arthAt jaino dharmaH / sa upasamIpe adhiko vA'smAdgacchAtsa upakezaH iti caturtho'rthaH // 4 // kazca azca Izazca kezA:-brahmaviSNumahezAH / taddharmanirAkaraNAtte upahatA yena saH upakezaH / prakaraNAdatra zrIratnaprabhasAraH guruH tasyAyaM upakezaH / atrApi tasyedamityaNi pratyaye pUrvavadvRddheH abhAvo na doSapoSAyeti paMcamo'rthaH // 5 // itthamanye'pyaneke arthA granthAnusAreNa vidhIyate, paramalaM bahuzrameNeti / evamuktavyaktayuktivyAktizaktyA okezopalakSaNe ubhe api nAmnI yathArthe ghaTAM prAcataH ||iti okezopakezapadadvayadazArthI samAptA // saMvat 1655 varSe // zrImadvikramanagare sakalavAdivRMdakaMdakuddAlazrIkakkudAcAryasaMtAnIyazrImachIsiddhasUrINAM AgrahataH zrImahatkharataragacchIyavAcanAcAryazrIjJAnavimalagaNiziSyapaMDitazrIvallabhagANAviracitA ceyam / zrIrastu // grISmahemaMtikAn mAsAn, aSTau bhikSuH pracakrame / rakSArthaM sarvajaMtUnAM varSAsvaikatra saMvaset // 1 // - manuSyANAM sarveSu padArtheSu sAro dharma eva / manuSyatvaM dharmeNaiva varNyate // sa dhammo varSAsu munipArthAt zrotavyaH / yatayo varSAsvakatra tiSThanti, kimartha sarva jaMtUnAM rakSArtha / dharmasya sAraM sarva Aho! Shrutgyanam Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3 jaina sAhitya saMzodhaka jIveSu dayA / varSA pRthvI jIvAkulA bhavati saMyamo virAdhyate / ato jIvarakSArtha caturmAsakalpa tiSThaMti / zivazAsane pi jIvadayAsvarUpamevaM vyAvarNitaM -- pazyan pariharan jaMtUna mArjanyA mRdusUkSmayA / ekAhavicaredyastu caMdrAyaNaphalaM bhavet // 1 // mahAbhArate kRSNadvIpAyanenApyuktaM yo dadyAtkAMcanaM meruH kRtsnAM cApi vasuMdharAM / ekasya jIvitaM dadyAt na ca tulya yudhiSThiraH // 2 // parepyevaM vadaMti jainavAkyasya kiM vAcyaM / munayaH kSetrasya trayodaza guNAn vIkSya tiSThati cakhila 1 pANa 2 thaMDila 3 vasahi 4 gorasa 5 jaNA 6 ule 7 vijne / osaha 9 dhannA 10 hivai 10 pAsaMDA 11 bhikhu 12 sijjhAya // 13 // ete trayodaza guNAH / tatra sthitA dazadhA samAcArI pAlayatiicchA 1 micchA 2 tahakAro 3 AvamsiyA 4 nisIhiyA 5 ApucchaNA ya 6 paDipuccha 7 chaMdaNA ya 8 nimaMtaNA ya 9 upasaMpayAkAle // 10 // samAcArI bhave dasahA // 1 // punaH dharmazAstraNyupadizati / zrAddhA vAsanAvAmitacittAH zRNvaMti / paraM cAturmAsakAtpaMcAzadine vyatikrAMte kalpAvasaraM / - vIsahi diNehI kappo paMcagahANIya kappaThavaNAyaM / nava (9) saya teNU (93) ehiM vucchinnA saMghaANAe // 1 // adhunA kalpAvasare anyagranthAdaro na yathA divyakaustubhAbharaNaM prApya anyaratnAbharaNeSu nirAdaratvaM jAyate yathA ca kuMDapAtAlAmRtaM prApyAMbujalAsvAdo na rocate / bhAratIbhUSaNakavijanavacanaracanAmAsAdya sAmAnyajanavacAMsi na rocate / cakravartina agre sAmAnyarAjAno'pasarate devAnAM naMdIzravaNenAnyazabdA hInatAM vrajati / gandhahastino gaMdhe anyagajeMdrA madajalavikalA bhavaMti / kevalajJAnAgamane anya jJAnA apasaraMti / kalpavRkSAgre'nye taravAH na rAjate / sUryodaye khadyotasya kA prbhaaH| muktisaukhyAne kAni saukhyAni / siMhadhvaneH puro yathA anye zabdA na rAjate tathA kalpAvasare anyAni zAstrANi Adaro n| sa kalpo anekavidhaH-zrIzatrujayakalpaH giranAragira kalpaH kadaMba girikalpaH arbudAcalakalpaH aSTApadakalpaH sametagirakalpaH hastinApurakalpaH mathurAnagarIkalpaH satyapurakalpaH zaMkhesarakalpaH staMbhanatarthi kalpaH yatInAM vihArakalpaH vastrasya kalpasaMjJA anena prakAreNa aneke kalpasaMjJAH / eke kalpAH evaM vidhA varttate / yasya pramANena zrI pAdaliptAcAryoM yAvadAyAti sAdhavo vihRtya tAvat paMca tIrtha namaskAra vidhAyAgacchaMti / eke kalpAste ucyate yeSAM pramANena adRzIkaraNaM AkAzagamanaM svarNasiddhiH lakSmI prApti mitra putra bAMdhavasvajana prApti prabhRti labdhayaH saMpadyate / paramayaM kalpo'meya mahimA nidhiH iha lokAbhISTa saukhyakAraNaM / ayaM kalpo dazAzrutaskaMdhamyASTamamadhyayana / navamapUrvAt zrI bhadrabAhu svAminoddhRtaH ameyamahimAnidhAnaH sarva pApakSayaM karaH yathA zrUyamAnaH drumeSu kalpadruH sarvakAmaphalapradaH yathauSadhISu pIyUSaM sarvaroga haraM paraM ratneSu guruDodgAra yathA / sarvaviSApahAraH maMtrAdhirAjo maMtreSu yathA sarvArtha sAdhakaH / yathA parvasu dIpAlI sarvAtmA sukhAvahA tathA kalpaH saddharme zAstreSu sarva pApaharastathA sarva siddhAnta madhye Aho! Shrutgyanam Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] upakezagacchIyA paTTAvaliH zrIkalpo gurutaraH yathA parvatAnAM madhye meruH tI mAhi zatruMjayaH dAnamadhye abhayadAna akSaramadhye OMkAra deveSvindraH jyotiSISu caMdra gajeMndrepvairAvaNa samudreSu svayaMbhuramaNaH turaMgameSu revata RtuSu vasaMta mRtikayAM tUrI sugaMdhISu kasturI dhAtuSu pItaM mohaneSu gItaM kASTeSu caMdanaM iMdriyeSu netraM vyavahAra parvasu dIpAlikA dharmazAstreSu kalpaH sarva pApaharaH sarva dukhakSayaMkaraH / yathA janamejaya rAjA aSTAdaza parva zravaNAt 18 vipra hatyA tyAgaH yavanikA zyAmatvaM jAtaM / yathA ekasmin divase janamejaya rAjAgre purohitena kathitaM pUrve tretAyuge pAMDavaizca kauravaH kRtA aSTAdazAkSohiNimRtAH mahAbhArato jAtaH / rAjA proktaM ko nAbhavat yatteSAM nivArayati purohitena kathitaM tvAM na nivArayAmi / yataH adya divasAt SaSTe mAse tvaM AkheTake na gaMtavyaM yadA gamiSyati tadA sUkaramRgaM teSAM keTake abhdho na kSepaNayiM yadA asva kSepayati tadA sagarbhA mRgI tasyAM bANaM na mocanIyaM yadA muMcati tadA tasyA udaraM madhye putrikA bhaviSyati sA na gRhItavyA yadA grAhayati tadA tasyA pANigrahaNaM na karaNIyaM yadA prANigrahaNaM karoti tadA tasyA paTTarAjJapidaM na dAtavyaM tasyA kathitaM na mAnyaM / ityAdi bhaviSyati vacanAni mayA tava kathitAH syuH paraM tvaM na tiSThasi / atha SaT mAsAH dvitridivasonA gatA tadA mAlAkAreNAgatya rAjJaH kathitaM bho rAjan tava vano sUkaraiH bhagnaH / rAjJA avaM sajjIkRtya teSAM pRSThe gataH / te pUrvoktAni vacanAni sarve kRtA gaDhavAlasya putrikA dattA eSA tvaM pAlaya tena pAlitA paraM svarUpA / anyadA rAjJA dRSTA sA pariNItA pUrvavacanAni sarve vismRtAH rAjJA paTTarAjJI kRtA / anyadA rAjJA yajJo maMDitaH aSTAdazapurANavettAraH aSTAdaza brAhmaNA AkAritAH yajJaM yajamAnaM kazciddUtena dezAntarAdAgatena nRpoH AhUtaH rAjJA viprANAM kathitaM ahaM uttiSThAmi te kathitaM hi yajJasya vighAto bhavati paraM tava zararisamAnA paTTarAjJI asti rAjA utthita tataH kaTake kiMcicchAttrasya rahasyo AgataH te brAhmaNAH hasitAH rAjJI jJAtaM ete mama hasitA kruddhA rAjJaH kathitaM ete vinaSTA mAM hasati tataH yadi ete mArayiSyati tadA tava mama saMbaMdhaH / rAjJA te mAritA aSThAdazadhA kuSTA jAtaM / tataH pUrvapurohitena kathitaM varaM tvayA na kRtaM rAjJA kathitaM adhunA kathaya kiM karomi tena ari aSTAdazapurANAni nisaMdehAni zRNu / te cAmi Adi parva 1 sabhA parva 2 virATa parva 3 AraNyaka parva 4 udyAna parva5 bhISma parva6 droNa parva 7 karNa parva 8 zalya parva9 sautika parva 10 garbhapAla parva 11 zAnti parva 12 zAsana parva 13 AsumAsya parva 14 meSaka parva 19 mUzala parva 16 yajJa parva 17 svargArohaNa parva 18 // ebhiraSTAdazaviprahatyAkSayakRtAyavanikAzyAmatvaM jAtAH / tathA ayamapi adhunA ye munayaH upavAsatrayeNa vAcayaMti caturvidhasaMgho aSTamena zRNoti tadA tasminneva bhave mokSaH / yadi dravyakSetra kAlasadbhAvA bhavaMti / na cettadA tRtIyabhave paMcame bhave saptame bhave avazya mokSaH / pUrva munayaH pAkSikasUtravat UrdhvasthAH kathayati caturvidha saMgha uddharvasanneva zraNoti paraM zrIvIranirvANAta 993 varSe te AnaMdapure dhruvasenarAjJaH sabhAyAM putrazokApanodAya devArddhamuninA sabhAsamakSaM vAcitaH zrAvakAH tAMbUladAnAdiprabhAvanA kRtA / taddinAdAbhya sA rItiH / paraM tvasya kAlasya vAcanaivocyate na tu vyAkhyA / pUrve ye pAdaliptAcArya-siddhasenadivAkaraprabhRtayo abhUvan tairapi vAcanaivoktA anyeSAM kA vArtA / yataH siddhAn ityuktamasti savvanaINaM jaihu vAluA ityAdi / evaMvidhasya kalpasya yadahaM vAcanAmanorathaM karomi sa bAhubhyAM samudrataraNamabhilaSAmi / yathA kubja uccaphalaM lAtumicchati tathA'haM yadicchAmi vAcanAM; kartuM tat saMghasya sAMnidhyaM punaH gurUNAM prAsAdaH / yadvarSAkAle mayUro nRtyaM karoti tajjaladharagarjitapramANaM / dRSadvapazcaMdra Aho ! Shrutgyanam Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [5 kAMtamaNiryadamRtaM khUte taccaMdrasya pramANaM / sUryasArathI raviH ArUNaH paMgopi yadAkAzamullaMghayati tatsUryasya pramANaM / puttAlikA nRtyaM karoti tadviMdajAlikasya pramANaM / tathA'haM maMdabuddhiH mUrkhaziromaNiH pramANe sapramANatA nAsti, lakSaNe sallakSaNatA na, alaMkArasyA'laMkaraNaM nahi, sAhitye sAhityaM nAsti, chaMdAse suchaMdatA na; evaMvidho pi vAcanAya sAhasaM karomi tat sadgurUNAM prasAdaH / purAtanairvyAkhyA kRtA / mamApi yuktiH / kathaM jaM devo sAyaro laharigajjaMtanIrapaDipunno / tA kiM gAmatalAo jalamario laharigA deU // 1 // jai bharaha bhAvachaMde naccai navaraMga caMgamA tarUNI / tA kiM gAmagahillI tAlichaMdena naccei // 2 // jai duddhadhavalakhIrI taDaphaDai vivihabhaMgehi / tA kukkasakaNasahiyA ravvaDiyA mA taDavvaDaha // 3 // ahaM yadvedmi tadgurUNAM prasAdaH / TAlo rolo rulaMto ahiyaM vinnANa nANa parihINo / divvuva vaMdaNijjo vihio gurusuttahAraNa // 4 // te guravaH zrIpArzvanAtha saMtAnIyAH / 1 zrIpArzvanAtha ziSyaH prathamo gaNadharaH zrIzubhadattaH / 2 tatpaTTe zrIharidattaH / 3 tatpaTTe zrI AryasamudraH / 4 tatpaTTe zrIkezIgaNadharaH tena paradezInRpaH pratibodhitaH / rAjapraznIyaupAMge prasiddhaH / 9 tatpaTTezrIsvayaMprabhasUriH / ( svayaMprabhasUriziSya buddhakIrtisuM baudhamata nakilyo, AcArAMga kA jANano ) anyadA svayaMprabhasUri dezanAM dadatAM upari ratnacUDavidyAdharo naMdasvare gacchan tatra vimAnaH staMbhitaH / tena ciMtitaH madIyo vimAnaH kena staMbhitaH / yAvat pazyati tAvadadho guruM dezanAdadaMtaM pazyati / sa ciMtayate mayA'vinayaH kRtaH yataH jaMgamatIrthasya ullaMghanaM kRtaM / sa AgataH guruM vaMdati dharme zrutvA pratibuddhaH / sa guruM vijJapayati mama paraMparAgatA zrIpArzvajinasya pratimAsti tasyA vaMdane mama niyamo'sti sA rAvaNalaMkezvarasya caityAlaye abhavat / yAvat rAmeNa laMkA vidhvAMsatA tAvad madIyapUrvajena caMdracUDanaranAthena vaitADhya AnItA / sA pratimA mama pArzvesti / tayA saha ahaM cAritraM grahISyAmi / guruNA lAbhaM jJAtvA tasmai dIkSA dattA / krameNa dvAdazAMgI caturdaza pUrvI babhUva guruNA svapade sthApitaH / zrImadvIrajinezvarAt dvipaMcAzatavarSe (52) AcArya pade sthApitaH / paMcAzatasAdhubhisaha gharAM vicarati / zrIlakSmImahAsthAnaM tasyAbhidhAnaM 1 pUrva nAma gujarAtimadhye kRtayuge rayaNamAlA 2 tretAyuge rayaNamAlA 3 dvApare zrIvIranayarI 4 kaliyuge bhanimAla 5 tatra zrIrAjAbhImasena tatputtrazrIpuMja tatputra utpalakumAra aparanAma zrIkumAra tasya bAMdhava zrI surasuMdara yuvarAja raajybhaardhurNdhr| tayoramAtya cAMdravaMzIya dvau bhrAtA tatra nivAsI sA0 UhaDa 1 uddharaNa 2 laghu bhrAtA gRhe suvarNa saMkhyA ASTAdaza koTyaH saMti / vRdhdabhrAturgRhe 99 navanavati lakSA saMti / ye koTIzvarAste durgamadhye vasati ye lakSazvarAste vAhye vasaMti / tata UhaDena ekalakSa bhrAtuH pArzve ucchIrNa yAcitaM / to bAMdhavena evaM kathitaM bhavate vinA nagaraM udhvasamasti bhavatAM samAgame vAso bhaviSyati / evaM jJAtvA rAjakumAra UhaDena AlocitavAn nUtanaM nagaraM vaseyaM tato mama vacanaM agre AyAtaH / DhIlIpure rAjA zrI sAdhu tasya UhaDena 55 turaMgamA bheTikRtA uvaesA saMtuSTo dadau / tato bhInamAlAt aSTAdaza 18 sahasra kuTuMba agAt / dvAdaza yojanA nagarI jAtAH / tatra zrImadratnaprabhasUrIpaMcasayAsISya sameta luNadrahI samAyAti / mAsakalpa araNye sthitA / gocaryaM munIzvarA vrajeti paraM bhikSA na labhate / lokA mithyAtva vAsitAH yAdRzA gatA tAdRzA AgatA munIzvarAH / pAtrANi pratileSya mAsaM yAvat saMtoSeNa sthitAH pazcAt vihAraH kRtaH / punaH kadAcit tatrAyAtaH / zAsanadevyA kathitaM bho AcArya atra caturmAsakaM kuru / Aho ! Shrutgyanam Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] upakezazamacchIkA paTTAvaliH 1 taba mahAlAmo bhaviSyati / guruH paMca triMzat munibhiH saha sthitaH / mAsI dvimAsI tRmAsI caturmAsI upposita kArikA / atha maMtrazvira UhaDa sutaM bhujaMgena dRSTaH / aneka maMtravAdinaH AhUtAH paraM na kopi samarthastaiH kathitaM ayaM mRtaH dAgho dayitAM / tasya strI kASTabhakSaNe smazAne AyAtA / zreSTasya mahAn duHkho jAtaH / vAditrAn AkarNya laghuziSyaH tatrAgataH / jhaMpANo dRSTvA evaM kathApayati bho ! jIvitaM kabha jvAlayata taiH zreSTine kathitaM eSaH munIzvaraH evaM kathayati / zreSTinA jhapANo vAlitaH kSullakaH pranaSTaH guruH pRSThe sthitaH / mRtakAmAnIya guru agre muMcati zreSTi guru caraNe ziraM nivezya evaM kathayati bho dayAlu mama devo ruSTaH mama graho zUnyo bhavati / tena kAraNena mama putrabhikSAM dehi / guruNA prAsu jalamAnIya caraNau prakSAlya tasya chNttitN| sahasAtkAraNa sajjo babhUva harSa vAditrANi babhUva / lokaiH kathitaM zreSTa sutaH nUtana nanmo AgataH / zreSTinA gurUNAM agre anekamaNi muktAphala suvarNa vastrAdi AnIya bhagavAn gRhyatAM / guruNA kathitaM mama na kArye paraM bhavadbhiH jina dhamrmmo gRhyatAM / sapAda lakSa zrAvakAnAM prati bodhi kAraka / pUrva zreSThinA nArAyaNa prAsAdaM kArayitumArabdhaM / sa divase karoti rAtrau patati sarve darzaninaH pRSTA na kopi upAyo kathitaM tena ratnaprabhAcAryo praSTaH - bhagavAn mama prAsAdo rAtrau patati / guruNA proktaM kasya nAmena kArayataH / nArAyaNa nAmena / evaM nahi mahAvIra nAmena kuru maMgalaM bhaviSyati / prAsAdasya vighnaM na bhaviSyati zreSTinA tathaiva pratipannaM / atha zAsanadevyA gurUNAM kathitaM he bhagavan asya prAsAda yogyaM mayA deva gRhAt uttarasyAM dizI lUNadrahAbhidhAnaM DuMgarikAyAM zrI mahAvara biMbaM kArayitumArabdhaM / tatra tena zreSTinA gopAla vacanAt godugdha strAvakAraNaM jJAtvA sarvepi darzanaH pRSTAH taiH pRthak pRthak bhASayA anyadanyaduktaM / tataH zreSTinA sa AcAryo'bhivaMdya pRSTaH tataH zAsana devyA vAkyAt AcAryo jJAtvA evaM kathayati tatra tvatprAsAda yogya biMbo bhaviSyati paraM SaT mAsaiH sArddha sapta dinaiH niSkAsanIyaM / zreSTi ucchuka saMjAtaH / kiMcidunairdinaiH niSkAsitaH niMbu phala pramANa hRdayastha granthIdvaya sahitaM / AcAryaiH proktaM adyApi kiMcit asaMpUrNa biMbaM vilaMbasva zreSTinA proktaM gurUNAM kara prAsAdAt saMpUrNa bhaviSyati / tenAvasare koraMTakasya zrAddhAnAM AvhAnaM AgataM / bhagavan pratiSThArthamAgaccha / guruNA kathitaM muhUrta velAyAM AgacchAmi / saptatyA 70 vatsarANAM carama- - jinapatermuktajAtasya varSe paMcapakSe suragurudivase brahmaNaH sammUhurte / ratnAcAryaiH sakalaguNayutaiH sarvasaMdhAnujJAtaiH zrImadvIrasya biMbe bhavazatamathane nirmiteyaM pratiSThA // 1 // upaveze va koraMTe tulyaM zrI bIravijayoH pratiSThA nirmitA zaktyA zrIratnaprabhasUribhiH // 2 // nijarUpeNa upakese pratiSTA kRtA vaikriya rUpeNa koraMTake pratiSTA kRtA zrAddha dravyavyayaH kRtaH / tatastena zreSThinA zrI aupakeza purastha zrImahAvIra biMba pUjA ArAtrikA snAtrakaraNa deva vaMdanAdividhiH zrIratnaprabhAcAryAt zikSitA / tadanaMtaraM mithyAtvAbhAvAt zrAvakatvaM keSAMcit zreSTisaMbaMdhinAM saMjAtaM / tataH AcAryeNa te samyaktvadhArI kRtA / ekadA proktaM bho yUyaM zrAdhdA teSAM devInAM nirdayacittAyA mahiSa botkaTAdi Aho ! Shrutgyanam Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhilA mazoSaka jIvadhAsthi maMgazabda zravaNa kutuhalApriyayA aviratAyAH raktAMkitabhUmitale ArdracarmabaddhavaMdanamAle niSThurajanasevitaM dharmadhyAnavidyApake mahAbIbhatsarodre zrI saccikAdevi gRhe gaMtuM na budhyate / iti AcAryavacaH zrutvA te procuH pramo yuktametat paraM raudrA devI yadi chalisyAma tadA sA kuTuMbAn maaryti| punarAcArya: proktaM ahaM rakSAM karisyAmi / ityAcAryavAkyaM zrutvA te devI gRhe gamanAt sthitAH / AcAryANAM pratyakSIbhUya devyA sakopamityuktaM AcArya mama sevakAn mama devagRhe AgacchamAnAn nivAraNAya tvaM na bhaviSyati / ityuktvA gatA devI paraM sAtizaya kAlamAvAt mahAprabhAvAt anekasurakRtaprAtihArye AcArye devI na prabhavati / ekadA chalaM labdhvA devyA AcAryasya kAlavelAyAM kiMcit svAdhyAyAdi rahitasya vAmanetrabhraradhiSTitA / vedAnA jAtA / AcAryaiH yAvat sAvadhAnIbhUya pIDAyAH kAraNaM ciMtitaM tAvat devI pratyakSIbhUya itti proktaM mayA paDiA kRtA / ahaM svazaktyA tvAM spheTayiSyAmi iti sAvaSTaMbhaM AcAryoktaM zrutvA samayAkUtaM sA vinayaM proktaM bhavAzAnAM RSINAM vigrahaM vivAdo na yuktaH / yadi tvaM kaDaDamaDaDaM dadAsi sadAhaM vedanAM apaharAmi / AcaMdrAkai tvakiMkarI bhavAmi iti zrutvA AcAryaH proktaM kaDaDamaDaDaM dApayiSyAmi / ityuktA gatA devii| prabhAte zrAvakAnAmAkArya taiH pakvAnna khajjakAdi suMDakadvayaM karpUrakuMkumAdimogazca AnIya zrIsaccikAdevI devagRhe zrIratnaprabhAcAryaH zrAvakaiH sArdhaM gtH| tataH zrAvakaiH pArdhAt pUjAM karApya vAmadAkSiNahastAbhyAM pakvAnnasuMDakAdi cUrNayadbhiH AcAryaiH proktaM devI kaDaDamaDaDaM dattamasti / ataH paraM mamopAsikA tvaM iti vacanAnaMtaraM eva samIpastha kumArikA zarIre AvezaH kRtaH / tataH proktaM prabho mayA anya kaDaDamaDaDaM yAcitaM anyaM dattaM / AcAryaiH proktaM tvayA vadho yAcitaH sa tulAtuM dAtuM na budhyate ityAdisiddhAntavAkyaM kumArI zarIrasthA zrIsaccikAdevI sarvaloka pratyakSa zrIratnaprabhAcAryaH pratibodhitA / zrIupakezapurasthA zrImahAvIrabhaktA kRtA samyaktvadhAriNI saMjAtA / AstAM mAMsaM kusumamapi raktaM necchati / kumArikA zarIre avatIrNA satI iti vakti bho mama sevakA yatra upakezapurasthaM svaMyabhU mahAvIrabiMbaM pUjayati zrIratnaprabhAcArya upasevati bhagavan ziSyaM praziSyaM vA sevati tasyAhaM toSaM gcchaami| tasya duritaM dalayAmi yasya pUjA citte dhaaryaami| etAni zarIre avatIrNA sA kumArI kathyatAM / zrIsadhikAdevyA vacanAt krameNa zrutvA pracurA janAH zrAvakatvaM pratipanAH / krameNa zrIratnaprabhAcArya 84 varSe svarga gtH| ra tapaTTe yakSadevAcAryaH mANabhadra yakSa pratibodha kartA saMghasya vighno nivAritaH / 9 tatpaTTe kakasUri / 10 tatpaTe devaguThasAra / 11 tatpaTTe siddha sUri / 12 tatpaTTe ratnaprabha sUri / 13 tatpaTTe yakSadeva sari / 14 tatpaTTe kakka suuri| svayaMbhU zrImahAvIra snAtra vidhi kAle, kosau vidhiH kadA kimarthaM saMjAtaH isyucyate-tasminneva deva gRhe aSTAnhikAdikamahotsavaM kurvatAsteSAM madhye apariNatavayasA keSAMcit citte iyaM durbuddhiH saMjAtAH / yaduta bhagavat mahAvIrasya hRdaye granthI dvayaM pUjAM kurvatAM kuzobhA karoti ataH mazakarogavat chedayitAM ko dossH| vRddhaiH kathitaM ayaM aghaTitaH TaMkinA ghAto na arhH| vizeSato asmin svayaMbhU zrI mahAvIra vive / vRddhavAkyamavagaNya pracchannaM sUtradhArasya dravyaM datvA granthidvayaM cheditaM tatkSaNAdeva sUtradhAro mRtH| pranpicchedapradeze tu rakta dhArA chuTitA / tata upadravo jAtaH / tadA upakezagacchAdhipati zrIkakka sUribhiH pAyamdiH caturvidhasaMghenAhUtA vRttAtaM kathitaM / AcAryaiH caturvidhasaMca sa Aho! Shrutgyanam Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] upakazagacchIyA paTTAvaliH hitena upavAsa trayaM kRtaM / tRtIya upavAsa prAnte rAtrisamaye zAsanadevI pratyakSI bhaya AcAryAya proktaM he prabho na yuktaM kRtaM bAlazrAvakaiH mad ghaTitaM kiMbaM AzAtitaM / kalAnIzakRtaM atonaMtaraM upakezanagaraM zanaiH 2 upabhraMsaM bhaviSyati / gacche virodho bhaviSyati / zrAvakANAM kalaho bhaviSyati |gosstthikaa nagarAt dizodizaM yAsyati / AcAryaiH proktaM paramezvari bhavitavyaM bhavatyeva paraM tvaM zravaturudhiraM nivAraya / devyA proktaM ghRta ghaTena dadhi ghaTena ikSurasa ghaTena dugdha ghaTena jala ghaTena kRtopavAsatraya yadA bhaviSyati tadA aSTAdazA gAtra melaM kuru; temI 1 tAtahaDa gotraM / 2 bApaNA gotraM / 3 karNATa gotraM / 4 vala gotraM / 5 morAkSa gotraM / 6 kula haTa gotraM / 7 virihaTa gotraM / 8 zrI zrImAla gotraM / 9 zreSTigotraM / ete dakSiNa baahu| 1 sucaMtI gotraM / 2 AicaNA gotraM / 3 cAraveDIyA gotraM / 4 bhAdra gotraM / 5 cIMcaTa gotraM (deshlhraasaakhaa)| 6 kuMbhaTa gotraM / 7 kanaujayA gotraM / 8 DiMDama gotraM / 9 laghu zreSTi gotraM / ete vAma bAhu snAtraM kartavyaM nAnyathA'zivo shaantirbhvissyti| mUla pratiSThAnaMtaraM vIra pratiSThA divasAtIte zatatraye 303 anehasi graMthiyugasya vIrorasthasya bhedo'jani daiva yogAt ityuktaM zrImadupakezagacchacaritra sUtre zloka-172 . 15 tatpaTTe shriidevguptsuuri| 16 tatpaTTe siddha suuri| 17 tatpaTTe ratnaprabha sri| 18 evaM anukrameNa zrIvIrAt varSe 585 zrIyakSadevasArairbabhUva mahAprabhAvakartA dvAdazavarSe durbhikSamadhye vajra svAmI ziSya vajrasenasya guroH paralokaprApte yakSadevasUriNA catvAri zAkhAH sthApitA: 19 tatpaTTe kakkasUri / 20 tatpaTTe devaguptasUri / 21 tatpaTTe siddha sUri / 22 tatpaTTe ratnaprabhasUri / 23 tatpaTTe yakSadeva sUri / 24 tatpaTTe kakka sUri / 25 tatpaTTe devaguptasUri / 26 tatpaTTe siddha sUri / 27 tatpaTTe ratnaprabhasUri / 28 tatpaTTe yakSadeva sUri / 29 tatpaTTe kakkasari / 30 tatpaTTe devagupta sUri / 31 tatpaTTe siddhasUri / 32 tatpaTTe ratnaprabha sUri / 33 tatpaTTe yakSadeva sUri / 34 tatpaTTe kakudAcArya / tatpaTTe devaguptAcArya / tatpaTTe siddhaacaary| etAni paMca upakezagacchAdhipAcAryANAM muulnaamaani| tatpaTTe kakkasari dvAdaza varSayAvat SaSTa tapa AcAmlasahitaM kRtavAn / tasya smaraNastotreNa maroTakoTe somakazreSTisya zrRMkhalA truTitA / tena ciMtitaM yasya guroH nAmasmaraNena baMdhanarahito jAtaH ekavAraM tasya pAdau vaMdAmi / sa bharukacche AgataH / aTaNavelAyAM sarve munIzvarA aTanArtha gatAsti / saccakA guro agre sthitaasti| dvAro dattosti tena vikalpaM kRtaM / zacyakA zikSA dattA mukhe rudhiro vamati / munIzvarA AgatA |vRddhgnneshen jJAtaM bhagavan dvAre somakazreSTI ptitosti| AcAryaiH jJAtaM ayaM saccikAkRtaM / saccikA AhUtA kathitaM tvayA kiM kRtaM / bhagavan mayA yogyaM kRtaM / re pApiSTa yasya gurunAmagrahaNe baMdhanAni zRMkhalAni truTitAni saMti sa aNAcAre rato na bhaviSyati / paraM etena AtmakRtaM labdhaM / guruNA proktaM kopaM tyaja zAMtiM kuru |tyaa kathitaM yadi asau zAntirbhaviSyati tadA asmAkaM AgamanaM na bhaviSyati pratyakSaM / guruNA ciMtitaM bhavitavyaM bhavatyeva sa sjjkRitH| saccikAvacanAt dvayornAma bhaMDAre kRtAH zrIratnaprabhasUri aparazrI yakSadevasUri ete saprabhAvA etadanehasi asya upekazagaNasya dvAviMzati zAkhA nAmAni dattAni Aho ! Shrutgyanam Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka 1 nAgendra 2 candra 3 nirvRtti 4 vidyAdharANAM sthAne 1 suMdara 2 prabha 3 kanaka 4 meru 5 sAra 6 caMdra 7 sAgara 8 haMsa 9 tilaka 10 kalasa 11 ratna 12 samudra 13 kallola 14 raMga 15 zekhara 16 vizAla 17 rAja 18 kumAra 19 deva 20 AnaMda 21 Aditya 22 kuMbha iti / tataH tenaiva kakkasUriNA abUMdAcalamekhalAyAM tRSArtasya saMghasya DaMDa sthApanena jalaM pragaTi kRtaM / tenaiva sAdharmika vAtsalye jesalapurAt bharukacche ghRto AnItaH / 35 tatpaTTe zrIdevaguptasUri / tatpadamahotsave pAThakAH paMca sthApitA jytilkaadi| tena jayatilakena zrIzAntinAthacaritraM nirmitaM / 36 tatpaTTe siddha sUri / 37 tatpaTTe kakka suuri| 38 tatpaTTe devguptsri| 39 tatpaTTe siddhsuuri| 40 tatpaTTe kakka sUri / 4 1 tatpaTTe devguptsuuri| saM0995 varSe babhUva / 42 kSatrIyavaMzotpannatvAt vINAvAdane tatparaM kriyAviSayaM sithilaH / tataH caturvidhasaMghena tatpaTTe vIsa visvopakArakaH sthApitaH zrIsiddhasUriH / 43 tatpaTTe kakkasUriH paMcapramANagranthakartA / 44 tatpaTTe saMvat 1072 varSe zrIdevaguptasUri / 45 tatpaTTe navapada prakaraNa-svopajJaTIkAkartA siddhasUri / 46 tatpaTTe kakka sUri / 47 tatpaTTe devaguptasUri / 48 tatpaTTe siddha sUri / 49 tatpaTTe kakkasUri / 50 tatpaTTe saMvat 1108 varSe devagupta suurirbubhuuv| bhInamAla nagare sAha bhaIsAkSena pada mahotsave saptalakSa dhana vyayo kRtaH / tatoH guruNA pAdaprakSAlyena jale viSApahAra labdhI yena bhaisAkSa zreSThinA zrI devagupta sUreH pada mahotsavaH kRtaH / sa pUrva DiMDavANa pUre bhaisA bhAryA chagaNANi sthApyate tato gurUpadezena jvAlitAni chagaNAni rupyamayAni bhavaMti tato tena rupyena gadahiyA mudrA pAtitA / bhaisAkSa mAtA zrI zatrujaya yAtrAgatA kharaca tuTyate pattana madhye IzvarazreSThinaH pArzve kharaco yAcitA / tena pRSTaM bhavatI kasya mAtA tena kathitaM ahaM bhaisAkSa mAtA / tena hasitaM asmAkaM gRhe pAnIyamAnayaMti teSAM mAtA iti vita rkitN| tato'naMtaraM pazcAt dhanaM gRhItvA yAtrAM kRtvA saMghabhakti kRtvA gRhe jgaam| putreNa praSTa mAtaH mama kiyabhUmau nAmaM vartate / mAtA kathitaM bhavatAM pratolI dvAraM yAvannAmamasti / tena vacanena asaMtoSo jAtaH / zreSTi hAsyavacanaM kathitaM / tadvacanaM vAlayisyAmi tadA dvirtAya velA bhojayiSyAmi / evaM pratijJA kRtvA pattane sAmAnyaveSe dvAra haTTe gataH / bho zreSTi rUpyaM grahiSyasi / tena kathitaM roSabhareNa yatkicidAnayiSyasi tatsarve gRhNAmi / saMcakAro yAcitaH tena yuSmAbhirdIyate savAlakSa mudrikA dattA / tato gardabhayAni bhArayatvA pattane jagAma / pRSTaM etatki rupyaM vartate evaM zrutvA zreSTinaH camatkRtAH sa zreSTi samagra pattanazreSTi mela. yitvA caraNe papAta / bhaisAkSastadeva kathitaM gurjaradharItrImadhye mahiSeNa pAnIyamAnayetuM tadA mocayAmi / taddhanaM deze saptakSatre vyayo kRtaH / tato gAdiyA iti zAkhA jAtA / 51tatpaTTe zrI siddhasUri / 52 tatpaTTe zrI kakkasUri saMvat 1154 varSe babhUva / yena hemasUri kumArapAla vacasA kRpAhInA munivarA niSkAsitA / 53 tatpaTTe devaguptasUri yena lakSa dravyaM tyajitaM / 54 tatpaTTe zrI siddhasUri / 55 tatpaTTe saMvat 1252 zrI kakkasUrirmabhUva yena maroTa koTaH pragaTI kRtaM / Aho! Shrutgyanam Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upakazagacchIyA paTTAvaliH 56 tatpaTTe zrI devaguptasUri / 57 tatpaTTe zrI siddhsuuri| 58 tatpaTTe zrI kakkasUri / 60 tatpaTTe zrI siddhasUri / 61 tatpaTTe zrI kakkasUri / 59 tatpaTTe zrI devaguptasUri / 62 tatpaTTe zrI devamuptasUri / 63tatpaTTe zrI siddhasUri / 64 tatpaTTe zrI kkksuuri| 65tatpaTTe zrIdevamuptasUri / 66 tatpaTTe saMvat 1330 varSe cIcaTa gotre'taeva uvararAya sthApitaH zrI arbudAcala talahaTIkAlaMkAro veraNInagarataH zA0 dezalena zrI zatrujayAdi sapta tIrtheSu caudaza 14 koTi dravya vyayena caudaza yAtrA kRtA caturdaza vArAn / prathamaM devaguptasUri tatpaTTe siddhasUri pramukha samagra suvihita sUri hastena saMghapati tilakaH kAritaM / uktaM ca zrI dezalaH sukRta pesala vitta koTI / caMcaccaturdaza jagajjanitAvadAtaH / zatrunaya pramukha vizruta sapta tIrthaH / yAtrA caturdaza cakAra mahAmahena // 1 // tatputra samarasahajAbhyAM vimalavasatyuddhAraH kAritaH saMvat 1371 varSe / tathA evamaparerapi tirthayAtrA kRtvA saMghapateH padaM svAkIritaM ityuktamupadezarasAle / sAha desalena pAlhaNapure zrI siddhasUri pada mahotsavo kRtaH / tena siddhasUriNA samarAgraheNa zatrujaye SaSThoddhAre zrI AdinAthasya pratiSThA kRtA / 67 tatpaTTe saMvat 1371 varSe sAha sahajAgareNa zrI kakkamUri pada mahotsavo kRtaH / yena gacchaprabaMdhaH kRtaH / tatra desala putrAH samara-sahajAnAM caritramasti / evaM upakeza gacche aneka prabhAvakA granthakartAro nirIhAM sUrayo abhUvan teSAM kiyad gaNyate evaM 68 tatpaTTe zrI devaguptasUri bbhuuvH| kavi sArvabhauma vidvaccakracUDAmaNi siddhantapAragAmI sarvazAstrapAraMgata / zrI sAraMgadhareNaM saMvat 1409 varSe dilyAM madhye pada mahotsavo vihitaH suvarNasahasraM paMcaka vyayena / 69 tatpaTTe zrI siddhasUriH saMvat 1475 varSe guNabhUraya aNahilapATaka pattane coraveDIyA gotre sAha jhAvA nIvAgareNa pada mahotsavaH kRtaH gurUNAM / ..70 tatpaTTe saMvat 1498 varSe zrI kakasUrayaH citrakuTe coraveDIyA gone sAha sAraMga sonAgera rAjAbhyAM pada mahotsavo kRtaH yena caturdaza zata catu: catvAriMsat adhika 14 4 4 kaccha madhye amArI prvrtaavitaa| yAma zrI vIrabhadraH prtibodhitH| saMskRtaprAkRtaparamAmRtapravAhA viracita nikhilazAstrAvagAhAH vANIvilAsavAcaspatitulyAH sakalakalAraMjitakovidAH dharmabuddhidhuraMdharA sakalapuraMdarAH / 71 tatpaTTe saM0 1528 varSe jodhapure zreSTi gotre maMtrIzvara jayatAMgareNa zrI devaguptasUreH mahotsave nava mahotsavo kRtaH / zrI pArzvanAthasya prAsAdaH kAritaH pauSadhazAlAyAM ca / zrI zatrunaya yAtrI kRtA / paMca pAThakAH sthApitAH / teSAM nAmAni zrI dhanasAra 1 u0 devakalola 20 padmatilaka 3 u0 haMsarAja 4 u0 matisAgara 5 / 72 tatpaTTe zrI siddhasUrayo guNabharayaH / zrI zreSTiM gotre maMtrIzvara dazarathAtmajena matazvira lolAgaraNa saMvat 1565 varSe medinIpure pada mahotsavaH kRtaH / Aho! Shrutgyanam Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11 jaina sAhitya saMzodhaka 73 tatpaTTe zrI kakkasUrayaH zrI jodhapure saMvat 1599 varSe gacchAdhipo jAtaH zreSTi gotre maMtri jagAtmajena maMtrIzvara dharamasiMhena pada mahotsavo kRtaH / - 74 tatpaTTe zrI devagupta sUrayaH zrI zreSTI gotre maMtri sahasavIra putreNa saMvat 1631 maMtrI dedAgareNa pada mahotsavaH kRtaH / __75 tatpaTTe vidyamAna saMvat 1655 varSe caitrasudi 13 siddhasUrirbabhUva zrI zreSTI gone maMtri muguTa maMtri zekhara sarva vizva vikhyAta rAjyabhAra dhuraMdhara maMtrIzvara mahAmaMtri zrI ThAkurasiMha vikramapure mahA mahotsavena pada mahocchavo kRtaH / 76 saMvat 1689 varSe phAlguNa zuddhi 3 zrI kakkasUrirbabhUva / zrI zreSTi gotre maMtri muguTa maMtri ThAkurasiMha tatputra maM0 sAvalakena tatpatnI sAhibadena pada mahotsavo kRtaH / saMvat 1727 varSe mRgazira suda 3 dine zrI devaguptasUrirvabhUva zreSTi gotre maMtri IzvaradAsena pada mahotsavo kRtH| 78 tatpaTTe zrI siddhasUri saMjAtaH / zreSTi gotre maMtri sagatasiMhena paTTAbhiSekaH kRtaH saMvat 1767 varSe mRgazira sudi 10 dine jAtaH / 79 tatpaTTe zrI kakasUrirbabhUva / maMtri dolatarAmena saM0 1783 varSe AsAda vadi 13 dine pada mahotsavo kRtaH / 80 tatpaTTe devaguptasUri saM0 1807 varSe babhUva / muhatA dolatarAmajInA pada mahotsavI kRtaH / 81 tatpaTTe zrI siddhasUrirbabhUva / saMvat 1847 varSe mahAsudi 10 dine paTTAbhiSekaH saMjAtaH / muM0 zrI khuzAlacaMdreNa padamahotsavo kRtH| teSAM prAsAdAt ahaM kalpavAcanaM karomi / punaH dIkSA guru prasAdAt 82 tatpaTTe zrIkakkasUrirbabhUva / saMvat 1891 rA varSe caitra suda 8 aSTamIdine paTTAbhiSekaH sNjaatH| vaidyamuM0 ThAkura suta muM0 siradArasiMha gRhe samasta zrIsaMghena bIkAnera madhye padamahotsavaH kRtaH / (3 tatpaTTe zrIdevaguptasUrirvabhUva / saMvat 1905 varSe bhAdravA sudi 13 caMdravAsare paTTAbhiSeka: saMjAtaH / zreSTi gotre vaidya muhatA zAkhAyAM premarAjo tasya parivAre haThIsiMghajI RSabhadAsajI megharAjajIkAnAM ussaMge gRhItvA zrIphalodhInagaramadhye samasta vaidya muhatA paTTAbhiSeko kRtaH / teSAM prAsAdAt ahaM kalpavAcanAM karomi / 84 tatpaTTe zrIsiddhasUrirbabhUva / saMvat 1936 varSe mAgha kRSNa 11 dine paTTAbhiSeka saMjAtaH zraSTi gotre vaidyamuhatA zAkhAyAM ThAkura suta mahArAvajI zrIhari siMghajI pada mahotsavaH kRtaH vRddha gRhe madhye dhAMsIvAlA surajamalajI hastAt samasta zrIsaMghasahitena vikrama pura madhye devaduSya raMjita chaTikA rAjya dvArAt samAgatA / teSAM prAsAdAt ahaM kalpavAcanAM karomi iti // Aho I Shrutgyanam Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upakezagacchIyA paTTAvaliH // zrIratnaprabhasUristotram // // zrImadratnaprabhasUrisadgurumyo namaH // vAmeyapaTTe zubhadattanAmA tacchiSyajAto haradattamukhyaH / AryAbudhiH kezI svayaMprabhopi sUrIzaratnaprabhalabdhipAtraH // 1 // bhavyAvalIkamalakAnanarAja gaM zriyaHpravRttimunimAnasarAjahaMsaM // zrIpArzvanAthapadapaMkajacaMcarIkaM ratnaprabhaM gaNadharaM satataM stavImi // 2 // vidyAdhareMdrapadavIkalitopi meM zrImatsvayaMprabhugiraH paripIya yotra / dIkSAvadhumudavahanmudamAdadhAno ratnaprabhassa dizatAtkamalAvilAsaM // 3 // maMtrIzvarohaDasuto bhujamena daSTaH saMjIvitaH sakalalokasabhAsamakSaM / yasyAMghrivAriruhapuSkarasiMcanena ratnaprabhassa dizatAtkamalAvilAsaM // 4 // mithyAtvamohatimirANi vidhUya yena bhavyAtmanAM manasi tigmaruceva vizve / saMdarzitaM sakaladarzanatattvarUpaM ratnaprabhassa dizatAtkamalAvilAsaM // 5 // yenopakezanagare gurudivyazaktyA koraMTake ca vidadhe mahatI pratiSThA / zrIvIrabiMbayugalasya varasya yena ratnaprabhassa dizatAtkamalAvilAsaM // 6 // zrIsatyikAbhagavatI samabhUtprasannA sarvajJazAsanasamunnativRddhikI / yaddezanArasarahasyamavApya samyak ratnaprabhassa dizatAtkamalAvilAsaM // 7 // gRhNati yasya sugurorgurunAmamaMtraM samyaktvatattvaguNagauravagarbhitaM ye / teSAM gRhe pratidinaM vilasaMti padmA ratnaprabhassa dizatAtkamalAvilAsaM // 8 // kalpadrumaH karatale surakAmadhenu-zcitAmANaH sphurati rAjyaramAbhirAmA / yasyollasatkramayugAMbujapUjanena ratnaprabhassa dizatAtkamalAvilAsa // 9 // itthaM bhaktibhareNa devatilakazcAturyalaliAguroH zrIratnaprabhasUrirAjasuguroH stotraM karoti sma yaH / prAtaH kAmyamidaM paThatyavirataM tasyAlaye sarvadA / sAnaMdaM pramadeva dIvyatitarAM sAmrAjyalakSmIH svayaM // 10 // iti oesanagare sapAlakSazrAvakAH pratibodhitA oesavAlajJAtiH sthApitA tasya stotramidaM prAtAkhyAna paddhatau pratyahaM paThanIyaM // saMpUrNa // graMthAgraMtha // 315 // zrIrastu // Aho ! Shrutgyanam Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka samiti -- -DHOKER peTana. zrIyuta hIrAlAla amRtalAla zAha. bI. e. muMbaI. vAIsa peTana. zrIyuta kezavalAla premacaMda modI. bI. e. elael. bI. vakIla amadAbAda. zrIyuta asaracaMda ghelAmAI gAMdhI, muMbaI. sahAyaka. zeTha paramAnaMdadAsa ratanajI, muMbaI. zrIyuta manasukhalAla ravajIbhAI mehatA, muMbaI. zeTha kAMtilAla gagalabhAI hAthIbhAI, pUnA. zeTha kezavalAla maNIlAla zAha, pUnA. zeTha bAbUlAla nAnacaMda bhagavAnadAsa jhaverI, pUnA. sabhAsada. zrIyuta bAbU rAjakumAra siMhajI badrIdAsajI, kalakattA. zrIyuta bAbU pUraNacaMdajI nAhAra. es. e. elaela. bI. kalakattA. zeTha lAlabhAI kalyANabhAI jhaverI, vaDodarA ( muMbaI. ) zeTha narottanadAma bhANajI, muMbaI. zeTha dAmodaradAsa, trimuvanadAsa bhANajI, muMbaI. zeTha tribhuvanadAsa bhANajI jena kanyAzAlA, bhAvanagara. zeTha kezavajIbhAI mANekacaMda, muMbaI. zeTha devakaraNabhAI sULajIbhAI, muMbaI. zeTha gulAbacaMda devacaMda, muMbaI. zrIyuta motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, bI. e. elaela bI. solIsITara, muMbaI. zrIyuta kezarI caMdajI bhaMDArI, iMdaura. zAha amRtalAla eNDa bhagavAnadAsa kuM0 muMbaI. zAha caMdulAla vIracaMda kRSNAjI, pUnAzeTha lAdhAjI sotIlAla, pUnA. zAha dhanajIbhAI vakhatacaMda sANaMdavALA, (amadAbAda) zAha bALumAI zAsacaMda, taLegAma ( DhamaDhere). zAha cunilAla jhaveracada, muMbaI. zAha bhogIlAla cunilAla, solApurabajhAra, pUnA keMpa. Aho ! Shrutgyanam Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAlI, prAkRtaM, saMskRta, gujarAtI, hindI bhASAnAM keTalAMka uttama pustako 0-14-0 7-8-. 1 prAkRta kathAsaMgraha. saM0 muni jinavijaya ( purAtattvamandira graMthAvalI ) 2. pAlI pAThAvalI. " 0-12-0 3. kumArapAla pratibodha (prAkRta aitihAsika graMtha; gAyakavADa sIrIjha) , 4. haribhadrAcAryasya samayanirNaya ( jai. sA. saM. prathamALA ) 0-4-0 5. prAkRta vyAkaraNa saMkSipta paricaya 0-4-0 6. supAsanAha cariyaM (prAkRta bhASAno mahAn caritragraMtha ) / 7-8-0 7. surasundarI cariyaM (prAkRta bhASAmAM eka suMdara kathA) 2-8-0 8. upakaza gacchIya paTTAvalI (saMskRta) 0-4-0 9. guNasthAnakramAroha (hindI bhASAntara-vistRta vivecana) 1-4-0 10. pariziSTa parva (hindI bhASAmAM uttama bhASAMtara) 1-4-0 11. chedasUtrANi (AmAM kalpa--vyavahAra--nizItha nAmanA traNA chedasUtro bahu zuddha ane uttama paddhatIe chapAvelA che,je atyaMta durlabha cha ghaNI thoDI nakalo chapAvelI che.)2-8-0 12. sAdhuzikSA (sundara hindI bhASAMtara) ... -8-0 13. jaina dharmanuM ahiMsAtattva (tAtvika vivecana) 2-4-0 14. sukhI jIvana (vAMcavAlAyaka zAMtiprada suMdara gujarAtI pustaka) 1-0-0 15. nayakArNikA (uttama gujarAtI vivecana) 0--6-0 e sivAya, Atma tilaka prantha mALAmAM chapAelAM nAnAM moTAM pustako je prabhAvanA karavA lAyaka hoI nAmanI kiMmate ja vecavAmAM Ave che te paNa nIcenAM ThekANe maLe che. gujarAta purAtattvamaMdira, elIsa ati ahamadAbAda (gujarAta) bhArata jaina vidyAlaya, pUnA siTI ( dakSiNa). mudraka-pRSTha 1-33 jaina sAhitya mudraNAlaya; pR0 57-80 citrazAlA presa; aura bAkI saba-hanumAna presa, sadAziva peTha, pUnA sITI.-prakAzaka cimanalAla el. zAhA, bhArata aNiyA, pUnA zahara. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMrakSaka -zrIyuta seTha haragoviMdadAsa rAmajI zAha-muMbaI. khaMDa 2 ) jaina sAhitya saMzodhaka (jaina itihAsa, sAhitya, tattvajJAna Adi viSayaka sAmayika patra ) saMpAdaka muni zrIjinavijayajI M. R. A. S. X******XXXXXXXXX******%%******%%******XXXXXXXXXX ( aMka 2 ki ka yA nukramaNikA zrI mahAvIra samaya nirNaya tIrthakara vardhamAnano samaya merutuMgAcAryanI sthavirAvali pariziSTa taraMgavatI kathA .93-128 129 135 **..............*******XXXXXC******XXX******XXEUR******%%%******> X*************** prakAzaka jaina sAhitya saMzodhaka kAryAlaya. Aho! Shrutgyanam sthAna- bhArata jaina vidyAlaya-pUnA zahara. jyeSTha, vikrama saM. 1980 ] mahAvIra ni. saM. 2450 [ jUna i. sa. 1924 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grAhaka vargane namra nivedana. jaina sAhitya sNshodhn| aMko niyamita samaye grAhakone nathI maLI zakatA tethI aneka sajjano akaLAya che ane keTalAkane to saMpAdaka sudhAMne ThapakAnA patro lakhavA jeTalI tasdI levI paDe che. A sthiti jijJAsu ane jJAnapipAsu sajjanone jeTalI asahya lAge che te karatAM mane potAne aneka gaNI duHkhabharI lAge che. paraMtu e sthitimA parivartana karavAnI banatI kozIzo karavA huMkoTalo utsuka chu enI kalpanA grAhakone zIrIte karAvI zakuM? A khaMDano 1 lo aMka gayA varSanA jeThamAsamAM prakaTa thayo hato, te pachI Aje pArcha, A varSanA jeTha mAsamAM, A bIjo aMka prakaTa thAya che. eTale varSamA eka aMka bahAra paDayo. bArabAra mahinA sudhI grAhakone aMka na maLe ane te badala jo grAhaka yogya pharyAda kare to temAM temano jarAe doSa hu~ kADhI na zakuM; ulaTaM, huM to evA sajjanono AbhAra ja mArnu. jainasAhitya saMzodhakanA grAhaka vargamAM 5-7 paNa sajjano evA jJAnapipAsu che ke jeo enA aMkanI kAgane DoLe vATa joyAM kare, te joIjANIne mane to eka prAkAre saMtoSa ja thAya che. have, A patranI ATalI badhI avyavasthA kema che, te saMbaMdhamAM be vAto grAhakone kahI dauM. A patranu kAryAlaya je cha te phakta A akSaro lakhanAra mANasanuM eka phuTa pahoLa ane cha phaTa lAMbu darbaLa zarIra che te ja mAtra che, e karatAM vadhAre sAdhana-saMpatti hajIsudhI bhegI thaI nathI. ane temAM vaLI A zarIra jema A patranu kAryAlaya banI rahyaM che tevI ja rIte bIjAM paNa evAM keTalAMe kAryona kAryAlaya thaI raheDhuMche. lekho taiyAra karavAnI zuruAtathI laI aMkane TheTha poSTamAM nAMkhavAjavA sudhInI saghaLI kriyAo jyAM eka ja zarIrane karavAnI hoya tyAM bAra-mahine paNa eka aMka prakaTa thaI jAya che te mATe jo hu~ mArI jAtane zAbAzI ApavAnI grAhako pAse mAMgaNI karUM to temaNe te khuzIthI ApavI joIe.. Ama chatAM, huM patrane jemabanetema vadhAre niyamita karavAnI kozIza to karyAM ja karUM chaM. paNa tenI saphaLatAno AdhAra grAhakonI jJAnaruci upara rahelo che. jo grAhaka saMkhyA saMtoSajanaka pramANamAM hoya to ekAda vyavasthAkaranAra manuSyanI goThavaNa kAryAlaya karI zake ane te dvArA uparanI keTalIka vyavasthA niyamita thaI zake. grAhakasaMkhyA atyAre to nAmanI ja cha; ane patra pAchaLa thatA kharcano cotho bhAga paNa pUro grAhakonA lavAjamathI kAryAlayane maLato nathI. AvA khoTanA mArge koI paNa patra cAlI zakatuM nathI e sau koI jANe che. vadhAre nahi to pAMcaso grAhaka paNa jo pUrA maLI rahe to patrano kArabhAra ThIkaThIka nabhI zake. AvaDA moTA ane susaMpanna jainasamAjamAthI AvA patrane eTalA paNa grAhako na maLe te samAjane lajjAkAraka che. e bAbatama grAhakavarga jo sahaja prayatna kare ane darekajaNa akeka babbe barbAjA navA grAhako meLavI Ape to sahaje eTalI grAhaka saMkhyA pUrI thaI rahe tema che. zu sajjana grAhaka Ano uttara ApavAnI udAratA ane potAnI sAhityapriyatA batAvavA kamara kasaze ? -saMpAdaka trIjo aMka taiyAra thAya che. trIjo aMka lagabhaga aDadhA upara chapAI gayo che. emAM khAsakarIne kharatara gacchanI aneka paTTAvaliyo ane mahatvanA lekho Avaze. kharataragacchano ujjvala itihAsa jANavAnI icchAvALAe A aMka avazya jovo joIe. -vyavasthApaka. Aho ! Shrugyanam Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / OM arham / / // namo'stu zramaNAya bhagavate mahAvIrAya // jaina sAhitya saMzodhaka 'purisA! saccameva samabhijANAhi / saccassANAe ubaTTie mehAvI mAraM tarai / ' je egaM jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai / ' di, suyaM, mayaM, viNNAyaM, jaM ettha parikahijjai / ' 6 khaMDa 2 ] - nirgranthapravacana - AcArAMgasUtra / [ aMka 2 zrI mahAvIra - nirvANa samaya-nirNaya [ inDiyana enTIkkerI, bhAga 43 mAM, prakAzita, jArla cArpenTIara, pIec. DI.; upsalA; nA iMgrejI lekhano avikala anuvAda ] 'kembrIja hisTarI oNpha iMDiA ' pu. 1 mAM jainonA itihAsa viSenuM prakaraNa lakhatI vakhate mahAvIrano kharekharo samaya nakkI karavAnI mane khAsa jarura paDI hatI; paraMtu A mahattvanA prazna uparanA aneka pramANono UhApoha karavAno temAM pUrNa avakAza nahi maLavAthI, pracalita jaina dharmanA saMsthApakanA samaya viSe meM je abhiprAya bAMdhyo che tenA mUlabhUta tattat vicArAne ahIM darzAvavAnuM mane anukULa lAgyuM che. vaLI, pro. jekobIe jainadharmanA abhyAsamAM agatyanAM pustako kalpasUtra tathA saikreDa buksa oNpha dhI IsTa, pu. 22 - nI prastAvanAmAM mahAvaranA samaya mATe 1 sabaLa pramANothI, paNa saMkSepamAM, je saMkucita avadhI bAMdhI tyArapachI A viSaya upara koI paNa pUrepUrI carcA karavAmAM AvI nathI; tethI e viSayane ahIM pharIthI upAsat asthAne nahi gaNAya. pro. jekobI pAse je pramANo hatAM lagabhaga tevAM ja pramANo mArI pAse che, tethI mArA A lekhamAM ghaNe bhAge temanA kathananuM punarAlekhana thaze ane pachI temano Aho ! Shrutgyanam 1. mahAvIranA samaya viSe mArI pahelAMnA vidvAnAnA abhiprAyo mATe juo-rAisa, iMDi0 enTI0 pu. 3 pA. 157, i. thaoNmasa, pu. 8, pA. 306 pAThaka pu. 12, pA. 21. prophesara jaeNkobanA lekhathI A badhA lekho rada thayA che tethI mArA lekhamAM e jUnA lekhako viSe huM ullekha karavAno nadhI. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 vikAsa karavAmAM Avaze. dhaNA varSa upara emaNe mahAvIranA samaya viSe je abhiprAya bAMdhyo hato, paraMtu jene A viSayanA abhyAsI vidvAnoe upADI lIdho nathI, te ja AbhiprAya A tapAsanA aMte mAro paNa thaze ema sarvane mAluma paDaze. jaina dharma viSanA upayogI nibaMdhomAM, eTale ke-haoNrnala, prosI0 e0 esa0 bI0 1898, pRSTha 39; athavA gurInaoNTa, bIblIoNgrAphI jaima, pR08 mAM, mahAvIranA avasAnanI tithi i. sa. pUrve 527 kahI che. potAnA A dharmagurunuM nirvANa vikrama pahelAM 470 varSe dhayu ema zvetAmbaro mAne che, tathA vikrama pahelAM 605 mAM thayu ema digaMbaro mAne che; A vAta sarvane suvidita che. Abe tithinI vacce je 135 varSano taphAvata che te vikrama saMvat (i. sa. pUrve 57) ane zaka saMvat (i. sa. 78) vaccenA taphAvata jeTalo cha, tethI pro. jekobI jaNAve che te pramANe, 2 eTalaM spaSTa thAya che ke digaMbaroe zAlivAhana ane vikrama e be nAmano mAhomAMhe guMcavADo ko che,-ane AvI bhUla dhaNI vAra thatI jovAmAM Ave che. upalaka najare jotAM ApaNane A vAta ekAeka kharI lAge che paraMtu jekobI ane bIjA vidvAnonA kaheghA pramANe, jyAre ApaNe bArIka tapAsa karIe chIe tyAre mAlama paDe che ke A kathanane sabaLa pramANono AdhAra nathI. i. nI tithi viSe be muddAo vicArAvA yogya che: (1) mahAvIranA nirvANano samaya ane vikramanA i. sa. pUrve 57 mAM rAjyArUDha thayAno samaya, A benI vaccenAM 470 barSanA saMbaMdhamAM jainonAM kathano; ane . (2) buddha je bhArA mata pramANe ( ke je hu~ AgaLa samajAvIza) i. sa. pUrve 477 mAM avasAna pAmyA temanA samakAlIna mahAvIra hatA evaM sapramANa sAbita thaeluM che, te uparathI mahAvIranA nirvANa mATe i. sa. pUrve 527 nI mIti kharI hovAno saMbhava che yA asaMbhava.. aMte mArA lekhanA chellA (3) bhAgamA, hemacaMdra darzAvelI sAMpradAyika hakIkata viSe carcA karI temAMthI zuM pariNAmo Ave che teno vicAra karIza. 1. jaina kAlagaNanA ane teno AdhAra. prakhyAta jaina lekhaka merutuMge vi. saM. 1361-i. sa. 1304 mAM prabandhaciMtAmaNi nAmaka graMtha racyoH ane tyArapachI lagabhaga be varSe vicArazreNi nAme graMtha racyo je bhAu dAjInA 3 kahevA pramANe, tenA therAvalI graMthanI TIkA rUpe che. A graMthamAM vIra saMvat ane vikrama saMvatnA samanvaya mATenA AdhAra rUpe te prasiddha gAthAo ApelI che jenuM prathama avataraNa bulhare 4 Apyu hatuM ane tyArapachI jenI carcA jekobIe karI hatI. gAthAo A pramANe chaH jaM rayaNiM kAlagao ArihA titthaMkaro mahAvIra / taM rayaNiM avaMti-vaI ahisitto pAlago rAyA // 1 // sahI pAlaga-raNNo paNNavaNNasa tu hoi nandANa / asayaM muriyANaM tIsaM ciya pUsamittassa // 2 // 2. kalpasUtra, pA. 7. juo-jarnala, baoN. baeN. raoN. e. so.pu. 9, pA. 147, merutuMganA bIjA graMtho, ane arvAcIna lakhANAmAM AvelA tenA viSenA ullekho viSe juo vebaranu kaeNTeloga, pu. 2, pA. 1024. , 4. iMDi* enTI0 pu. 2, pA. 362. Aho! Shrutgyanam Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya balamitta-bhANumittA saSTI varisANi catta nhvhne| taha gaddabhilla-rajjaM terasa varisA sagassa cau // 3 // bhAvArtha:--je rAtre arhat tIrthakara mahAvIre nirvANa prApta karyu te ja rAtre avantIpati pAlakano abhiSeka karavAmAM Avyo. (1) pAlaka rAjAe 60 varSa rAjya karyu, ane naMdoe 155 varSa rAjya karyuH mauryoe 108 varSa, tathA pUsamitte (puSpamitre) 30 varSa rAjya karyu. (2) balamitra ane bhAnumitre 60 (varSa) rAjya karyu, ane nabhovAhane 40 varSa. te ja pramANe gardabhillanI sattA 13 varSa rahI, tathA zakanu rAjya cAra varSa rahayu. 5 (3). ___A paNa gAthAo ghaNI TIkAo ane kAlagaNanA-vicAra-viSayaka graMthomA udhvRta karelI che (byulhara). dAkhalA tarIke, tapAgacchanI (mahAvIrathI vijayaratnanA paTTArohaNa sudhInI eTale vi. saM. 1732-i. sa. 1685-86 sudhInI) 6 paTTAvalI. emAM vikrama ane zaka vaJcanA samayapUraka paNa ve zloka ApyA che, paraMtu ahIM te saMbaMdhe ApaNe vicAra karavAno nathI. trIjA zlokamAM nahavahaNane badale nahavANa pATha Apyo che te eka taphAvatanI bAbata che; paNa ahIM te paNa ApaNane anupayukta che kAraNa ke, te zloko bahu ja guMcavADA bharelA tathA azraddheya che; eTalaM ja nahi paNa, te graMthakAre nahavAna nAmanA mahAna subAno samaya vikramanI pahelAM mUkyo che ke je taddana asaMbhavita che. upara kahyA pramANe, A zlokomA mahAvIranA nirvANathI te prakhyAta rAjA vikramAdityanA samaya sudhImAM thaelA rAjavaMzonI TuMka hakIkata Ave che. paNa e gAthAo mULa kayA paMthanI che te taddana ajJAta che. eTaluja mAtra nakkI che ke A zloko merutuMganA agara tenA koI samakAlInanA racelA nathI, kAraNa ke te samaya pahelAM ghaNA vakhatathI jaina graMthakAroe prAkRta bhASAmAM lakhavAnuM choDI dIdhuM hatuM. 7 alabatta, jainonA AgamomAM to A gAthAo nathI ja; ane tethI devarddhigaNinI siddhAMta graMthonI chellI AvRtti pachI ( mahAvIra pachI 980 agara 993 mAM, eTale ke i. sa. pUrve 527 thI gaNatAM i. sa. 453 agara 466) eracAyAno ghaNo saMbhava che. eTale e zloko siddhAMtanI chellI AvRtti vakhate agara tarata pachI je TIkAo racAI te junI TIkAomAMnA haze. A graMthanAM hastalikhita pustako pramANe nahavahaNe e prathamA vibhakti sapramANa hoya to e amuka samayanuM sUcaka banI zake-jA ke A viSayamAM huM kAMI paNa spaSTa abhiprAya ApI zakuM tema nathI-kAraNa ke eTaluM to sunizcita ja che ke pAchaLathI lakhAyalI TIkAomAM, dAkhalA tarIke, devendranI uttarAdhyayana uparanI TIkAmAM (i. sa. 1073) jyAM TIkAnA samaya karatAM prAkRta bhASA ghaNI junI che, tyAM ekArAnta prathamA jovAmAM AvatI nathI. 8 A ane 5. A anuvAda bulharano karelo che. 6. kveTe prasiddha karelI, enDi* enTI0 pu. 11, pA. 251. 7. sTaDI iTAlIanI, pu. 1, pA. 10 mA pullenA kahevA pramANe jaina graMthakAroe laga bhaga i. sa. 850 ( zIlAMkanA samaya) thI saMskRta bhASAmAM lakhavA mAMDayaH tema chatAM A kAMI nizcita mIti nathI. 8.A graMthane meM dAkhalA tarIke lIdho cha tenuM kAraNa e ke tenI prAkRta bhASA pro.jekobInA Ausgewahlte Erzahlungen nAmanA pustakathI sujJAta thAya cha, A viSayanI carcA spaSTa karavA mATe mAre kahevU joie ke e graMthamAnA ja je bhAgamAM ekArAnta prathamA Adhe cha (pA. 28, paM. 17-24, pA. 32, paM. 35,pA.33 paM. 28, ane pA.34, paM. 11-20) te te bhAgonI bhASA taddana judIja cha,ane kadAca koi eka aMganI che, jenuM nAma haM hAla spaSTa rIte kahI zaku tema nathI. Aho! Shrutgyanam Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 AvAM bIjAM mIti viSanAM jainonAM kathano saMbaMdhI eka bAbata upara khAsa bhAra mukavAno che, ane te e ke, sarva graMthakAro vikrama saMvatanI sthApanA ujjayinInA rAjA kikramAditye karI ema mAne che. paNa kIlhArne 9 ghaNA vakhata thayAM siddha kayu cha ke i. sa. pUrva 57 thI zaru thatA saMvatsAthe, ujjayinInA rAjA vikramAditya, ke je kadAcit jagatmAM thayo paNa nahi hoya, teno saMbaMdha ghaNo pAchaLa thI sthApita thayo che: ane e vikrama saMvatno sAthI prathama ullekha, saMvat 898%i. sa. 842 nA dhoLapuranA eka lekhamAM karavAmAM Avyo che; tathA te saMvatnI sAthe vikramanA nAmanu je jUnAmAM jUnA sAhityamAM kathana thaeluM che te dhanapALanA pAiyalacchI (vi.saM. 1029 i. sa. 972) ane amitagatinA subhASitaratnasaMdoha (vi. sa. 1050 i. sa. 995) graMthamAM cha.10 A pramANe jo ApaNe gaNanA karie to ApaNane jaNAze ke vidyamAna rUpamAM to A zloko ghaNA jUnA hoI zake nahi; eTale ke kadAca i. sa. nA 8mA agara 9 mA saikAnA haze. paNa A to mAtra sUcanA ja cha; ane A zlokomA ApelI, mahAvIranA avasAna ane i. sa. pUrve 57 mAM zaru thaelA saMvatnI vaccanA kALamAM thaelA rAjAonI gaNatarI, A saMvatano ujAyanInA kAlpanika rAjA vikramAditya sAthe koI paNa rItie saMbaMdha thayo, tenA ghaNA vakhata pahelAM hayAta haze. e gAthAomAM karelAM kathano jarA gUDha lAge che. ahIM avaMtInA rAjA pAlakane naMda ane maurya vaMzo sAthe, magadhanA puSyamitra sAthe, tathA gardabhilla, jene anya sthaLe vikramAdityanA pitA tarIke varNavavAmAM Avyo che tenI sAthe, tema ja pazcima hiMdanA keTa lAkarAjAo sAthe ane hiMdanA uttara-pazcima khuNAnA anArya rAjavaMzonA zakanI sAthe ekatrita karavAmAM Avyo che jekobIe 11 jaNAvyu cha ke A yAdI ke je prathamathI ja magadharAjAonAM nAma ApavA mATe racAI haze, kAraNa ke mahAvIra teja dezanA hatA, temAM avantInA rAjA pAlakanuM nAma Ave e vAta zaMkAspada che. tyAre A pAlaka te koNa? kharekhara A pAlaka bIjo koI nahi paNa te avantInA pradyotarAjAno putra ane vArasa tathA vatsanA prasiddha rAjA udayananI 12 rANI vAsavadattAno bhAI, je pAlaka nAme oLakhAya che te ja che, A udayana mahAvIra tathA buddhano samakAlIna hato tethI teno sALo pAlaka lagabhaga mahAvIranA nirvANa samayamAM rAjyArUDha thayo hoya e saMbhavita che. paraMtu mahAvIranA samayamAM ke syArapachI magadhamAM zAsana karatA zizunAganA vaMza sAthe e pAlakane koI paNa jAtano saMbaMdha nathI. paNa A yAdImAM tenuM nAma AvavAthI ApaNane gAthAnA mULaviSayaka praznanA nirAkaraNa mATe eka amUlya kuMcI maLe che. kAraNa ke upara jaNAvyA rUpamAM teo Adhanika cha, ane tethI jyAre magadhanA rAjya sAtha jaina lekhakono saMbaMdha rahyo na hato te vakhatamAM racAelI che. paNa temAM jaNAvelAM 470 varSamAthI 293 9. inDi. enTI0 pu. 20, pA. 397. 10. samaya nirNayanA jarA taphAvata mATe ( i. sa. 993 agara 994), sarakhAvo smITa (Schmidt) ane harTela ( Hertel ), Z. D. M. G. 59,297 11. kalpasUtra, pA. 8. 12. bhAU dAjInA kahevA pramANe merutuge spaSTa jaNAvyuM che ke je rAtre mahAvIranu nirvANa thayu te ja rAtre prayotanu maraNa thayuM, jarnala bo. baeN. raoN. e. so. pu. 9, pA. 147. mRcchakaTikamAM je nAma Ave che te enuM che ke nahi te kahI zakAya tema nathI. paNa te nATakamAM tenA ane udayananA saMbaMdha viSe koI sAbIti na hovAthI hu~ e vAta saMbhavita dhArato nathI. paraMtu nivendram graMthamALAmAM chapAtuM cArudattanuM mULa maLaze tyAre kadAca A prazna upara kAMhaka ajavALU pADI zakAze. Aho! Shrutgyanam Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amerikant aMka 2] zrI mahAvarino samaya-nirNaya [97 jeTalAM varSa sudhInA to magadhanA kharA aitihAsika rAjyakartAone gaNAvyA cha, tethI ema cokasa anumAna thaI zake ke magadharAjAonAM kharA nAma apanArI jUnI tavArIkhomAMthI A nAmo lIdhAM haze. A yAdImAM chellAM nAmo ujjayinInA rAjAonAM Ave che; gardabhilla paNa ujjayinAno rAjA hato, teno putra vikramAditya teomAM ghaNo prakhyAta hato, tathA jaina lokoe isvI sananAM pahelAMnAM saikAMomAM hiMdanA pazcima bhAgamAM ghaNo agatyano bhAga bhajavyo hato, tema ja temane ujjayinI sAthe ghaNo saMbaMdha hato;eTalA mATe temane ujjayinInA rAjAnA nAmathI A yAdI zaru karavI tathA tenA ja nAmathI iti karavI e anukULa lAgyuM haze. vizeSamAM ema paNa eka anumAna thaI zake ke mauryarAjAonI paDatIthI ja jainono magadha ane pUrvahiMda sAtheno saMbaMdha . tUTI gayo hato. bauddhonI guMcavADA bharelI vAto uparathI tathA bIjAM vadhAre nizcita pramANo13 uparathI ApaNe ema dhArI zakIe ke puSyamitra ghaNo ja dharmadveSI hato, athavA to enA vaMzajothI temane ghaNuM sahana karavU paDadyu hatuM. te samaya pachI kharI rIte magadharAjya viSe teo kathaM jANatA na hatA. 14 magadha dezanA A rAjAonI yAdImAM pAlakanu nAma kema Avyu tenA viSe pro. jekobIe 15 eka gucavaNa bharelo tarka bAMdhyo hato, te evo ke graMthakartAe ajAtazatrunA putra ane vArasa udAyinane badale bhalathI pAlakanA banevI udayanane gaNyo, ane tethI ujjayinInA pAlakanuM nAma A pramANe e yAdImAM AvI gayu. meM upara samajAvyu che te pramANe huM dhArato nathI ke pAlaka mULa yAdImAM hoya; paNa jo temAM, tenA nAmanI hayAtI mATe koI kAraNa Apaq hoya to, huM saraLa rIte grAhya thAya tevI bIjI sUcanA karUM chu. kalpasUtra 147 (jekobI-saMpAdita pA. 67) mAM ema kahevAmAM Avyu cha ke mahAvIra jyAre challA pAvA (agara pApA) mAM rahyA hatA tyAre hastipAlakanI lekhakovALI sabhAmAM (rajjusabhA) nirvANa pAmyA. A rAjAnu nAma kalpasUtra 123 mAM paNa Ave che, jyAM tene hAthapAla kahelo cha, ane jekobIe, se0 bu0 i0, pu022, pA0264, 269 e vanne ThekANe hAstapAla ema nAma vApareluM che. paNa hastalikhitagraMtha banne phakarAomAM hathipAla ane hasthipAlaga ema rUpa Ape che, ane pAluM rUpajekobIe kalpa0 147mAM ApeluM che. A uparathI ema spaSTa thAya che ke tenuM nAma hastipAla agara hAstapAlaka hatuM. A bAbata upara kAMI bhAra mUkavAnI jarUra nathI, kAraNa ke temAMthI vadhAre jANavAnuM ApaNane koI kAraNa nathI. have hastipAla (ka) ne gharagatu bhASAmAM pAlaka paNa kahetA hoya to te saMbhavita che ane mAnI zakAya tema cha tema ja A rAjA mahAvIranA nirvANa sAthe ghaNo nikaTano saMbaMdha dharAvanAro hovAthI ApaNe ema sUcavI zakie ke mahAvIranA nirvANanI rAtrie tene abhiSeka karavAmAM Avyo hato, ema pAchaLathI kahevAmAM AvyaM haze.mArA abhiprAya pramANe, koIka pAlaka jene, pazcima hiMdamAM jainomAM prasiddha thaelA e ja nAmanA avantInA rAjAne badale pAchaLathI bhUlathI gaNyo haze, teno A yAdImA Astitva bhogavavAna AthI puratuM kAraNa maLI zake. 16 paraMtu upara jaNAvelAM kaTelAMka kAraNone lIdhe 13. sarakhAvoH vI. e. smItha, arlI hisTarI oNpha iMDIA, pA. 188. 14. pUrvahiMdamAM kAlaMgano rAjA khAravela jainono rakSaka hato; paraMtu A rakSaka paNuM thoDo vakhata rahya haze. jaino potAnA e AzrayabhUta rAjAno nAmollekha paNa kyAMe karatA nathI, tema ja tenI mIti paNa anizcita che. 15. kalpasUtra, pA. 8, 16. pAvAno hastipAla (ka) rAjA kapilavastunA zuddhodananI mAphaka, agara kuMDaggAmanA siddhArthanI mAphaka eka nAno ThAkora haze, tethI hu~ dhAra chu te pramANe koI paNa itara jaina agara brAhmaNa graMthomAM tenuM nAma maLI AvatuM nathI. A uparathI ema jaNAya che ke enuM nAma yAda rahevAcaM kAraNa e ja ke enA rAjyamA mahAvIra nirvANane pAmyA; ane tethI e paNa spaSTa ja che ke Avo nAno rAjA tenA nAmanA mATA rAjAne badale bhUlathI gaNavAmAM AvI jAya. Aho! Shrutgyanam Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 ] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 A pAlaka rAjA mahAvIrano samaya nakkI karavAmAM ane mahAvIra nirvANa tathA vikrama saMvatno prAraMbha e benI bacceno samaya pUro karavAmAM, upayogI thAya tema nathI. hAla turata ApaNe A lokomAM Apelo naMdono samaya (155 varSa ), mauryono samaya ( 108 varSa ) tathA puSyamitrano samaya ( 30 varSa ) tapAsamA letA nathI; teno vicAra AgaLa upara karIzaM- hamaNAM vikramasaMvat pahelAM 117 varSa sudhInA, eTale ke lagabhaga i0 sa0 pUrve 197457 sudhInA rAjAo viSe huM bolavA mAguM chaM. A rAjAo nIce pramANeH ariana ane bhAnumitra, 60 varSa rAjya nahavahaNa ( nabhovAhana ), 40 gardabhilla 35 33 13 " ane zaka 4 varSa rAjya " A rAjAonI vicitra yAdI viSe kAMI paNa nizcita rIte kahevAtuM nathI. nahavahaNa jene badale bulhara ane jekobI nabhovahana lakhe che tenuM nAma bIlakula jANyAmAM nathI; 17 sene mATe eka ja sUcanA thaI zake ke maurya rAjyanI paDatIno samaya ane vikramasaMvatnA AraMbhano samaya e beunI vacamAM pazcima hiMdamAM e koI nAno rAjA thayo haze vaLI, jo ke balamitra ane bhAnumitranAM nAma bIje sthaLe jovAmAM Ave che to paNa emane mATe paNa uparokta kathana ja kahetuM yogya thaze. jekobIe prasiddha karelI, jarA guMcavADA bharelI kAlakAcAryanI vArtAImAM, pA0 268 upara ApaNe vAMcI chIe ke A rAjAo je kAlakanA bhatrijA thatA hatA teonuM rAjya bharukaccha ( bharuca ) mAM hatuM, tathA teo jainadharma pratye mitrAcArIthI vartatA hatA. e vArtAmAM kahyApramANe kAlake roSe bharAIne, potAnA zatru ujjayinInA rAjA gardabhillane mAravAne, zaka loko ne hiMdamAM bolAvyA hatA. te uparathI A be rAjA vikramanA samayathI jarA ja AgaLa thayA hatA ema kahI zakAya eka agara RNa 18 kAlakonI vAtono vadhAre. guMcavADA karavAnuM mUkI daIne huM eTaluMja kahuM huM ke kAlaka eka ja thayo hato je mahAvIra pachIno 23 mo 'sthavira' hato; tathA kalpadrumanI 19 pUravaNImAM kahyA pramANe nirvANa pachI 376 mA varSamAM vidyamAna hato; eTale i. sa. pUrve 527 thI gaNIe to i. sa. pUrve 151 muM varSa Ave. tapAgacchanI 20 paTTAvarlAmAM kaheluM che ke A kAlaka mahAvIra pachI 376 agara 386 varSe, eTale ke i. sa. pUrve 151 agara 141 mAM paMcatvane pAmyo; ane A samaya uparokta zlokomAM balamitra ane bhAnumitra viSe nirNIta karelA samaya sAthe barAbara maLato Ave che; kAraNa ke teo banee 60 varSa sudhI eTale i. sa. pUrve 174-173 ane 114-113 nI vacamAM rAjya kareluM mAnavAmAM Ave che. paraMtu huM to A vAtane, tema ja uparokta zlokone jarA paNa agatyatA ApI zakato nathI. 17. jo A nahavANa nAma kAMI paNa upayoganuM hoya ane te satapa rAjA nahapAna je i. sa. 80 - 125 thayo hato ema mAnavAmAM Ave che, te ja e hoya, to A yAdI pAchalA bhAgamAMthI nakAmI nIvaDe. paNa vastusthiti A pramANe nathI ema mAnavAne mane kAraNo maLe cheH (1) game tevA guMcavADA bharelI vaMzAvaLI hoya to paNa nahapAna ne vikrama pahelA mUkavA e asaMbhava cheH ane ( 2 ) jo, te nahapAna ja hoya, to cokkasa rIte tenuM nAma kAlakAcAryanI vArtAmAM AvavuM ja jAIe, ke je vArtAno viSaya vikramanI pahelAM hiMdamA sIdhIyana sattAno udaya e che, paNa e pramANe jovAmAM AvatuM nathI. 18. sarakhAvoH jaeNkobI, pA. 250. 1'. jeNe uttarAdhyayana sUtra upara TIkA lakhI hatI te lakSmIvallabhanI banAvelI kalpasUtra upara A eka TIkA che. 20. klATa, inDi. enTI0 pu. 11, pA. 251. Aho! Shrutgyanam Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya [99 upara nirdiSTa karelI kAlakanI vArtAmA ja gardabhilla ane zakono itihAsa Adhe che. mahAvIra pachI 453 mA varSamAM eTale ke i. sa. pUrve 74 mAM agara vikramanI pahelA sattaramA varSe thapalA rAjyArohaNa vALA gardabhillanA samayamAM hayAtI dharAvanAra bIjA kAlake vikrama rAjAnA pahelAM sIdhIyana rAjAone hiMdusthAnamAM caDhAI karavA mATe bolAvyA tenA viSenI vAtone, kharekhara, kAIka aitihAsika pramANa hovU joIe. bIje sthaLe A gardabhi (la) ne ujayinIno rAjA tathA vikramAdityano21 pitA kahelo cha; ane tenA viSe ema sUcita karavAmAM AvyuM che ke i.sa.420-438 mAM thaelo arabastAnano rAjA baharAma gora teja A hato. bojA vaLI kahe che ke i.sa. pUrve pahelA saikAmAM thaelo satrapa guDaphara agara gaoNnDopherasa te paNa Ajahato; 22 paraMtu gardabhi(la) vikramanA samaya sAthe nikaTano saMbaMdha dharAvato hato, tethI uparokta banne pramANo nirbala Thare che. vaLI, gardabhila e nAma paNa eka vicitra bhAratIya jevU lAge cha, 23 janukAraNa bhAgye ja ApIzakAya; tethA tanAmanu mULa paradezIya haze ema saMbhava ema paNa zakya lAge cha ke gardabhila e ki nAma che ane tethI te nAmano mANasa koIka nAno grIka rAjA hovo joIe jene sIdhIyana rAjAoe harAvyo haze. paNa tene ujjainanA e nAmamA prakhyAta rAjA sAthe kAMI saMbaMdha na hato. A kAmacalAu tarkanI viruddha sabaLa pramANa ApI zakAya tema nathI, kAraNa ke viSNupurANa pa044, 24, 14 mAM gardabhilone eka jAta tarIke gaNI, AMdhra vaMzathI utarI AvelI yavana, zaka, bAlhIka vigere hiMdusthAna upara caDhAI karanArI jAto sAthe gaNAdhI che; e kAraNe kadAca ghaNA jUnA saikAomAM thaelA gardabhilamI sAthe naisargika agara kRtrima saMbaMdhe tenA nAma uparathI A lokonuM nAma paDayuM haze. gardabhillanA viSayamAM ATalaM ja.paNa zaka ke jeNe vikramAdityathI hAryA pahelAM cAra varSa sudhI rAjya karyu hatuM ema kaheluM che, tenA viSe ghaNo rasa ApI zake evI tathA aitihAsika upayogitA vALI keTalIka sUcanAo kAlakanI guMcavaNabharelI vArtAmAM AvelI che. te vArtAmAM kahelaM che ke gardabhillanA ucchedanI pratijJA laIne kAlaka keTaloka vakhata bhaTakyo ane zakakUla dezamAM (Z. D. M. G. 34,262) Avyo; ane kAlakAcAryakathAnaka, zloka 63 mAM zakavaMza viSe kahelaM che keH sagakUlAo jeNaM samAgamA teNa te sagA jAyA / 'zakakUlamAthI utarI AvelA hoyAthI te zaka kahevAyA, vaLI, emAM ja kahelaM che ke zakakUlanA prAMtonA adhikArIone sAhi kahetA. tathA te dezanA rAjA 'rAjasamUhanA mukUTamANi' ne sAhANusAhi kahevAtA. 'zakakUla-zakasthAna' ema kahetuM pro. jekobInuM satya hatuM; 24 tathA sTrebo, 11, 8, 2,25 mAM AvulaM nAma je saMskRta zabda zakakUlanA jevU ja che te paNa temaNe rI Apyu cha; ane eTalaM to niHsaMdeha che ke te uparathI ja jarA pheraphAra karI pADeluM che. tethI kAlaka viSenI vArtAno tathA teNe karAvelI sIdhIyanonI caDhAIno kAIka aitihAsika 21. viSNupurANa ( vilsana ), 5, 392; sarakhAvo vebara inDi0 sTuDI0 pu. 15, pA. 252 22. prathama sUcanA As. Res. IX, 147 mAM vilpharDa karelI, ane bIjI inDi enTI0 2, 142 mAM prInsepe karelI, tathA tene Ind. Act. II,409 mAM laeNsene anumodana Apyu che. 23. mArA dhAravA pramANe jUnA nAma gobhila sAthe, tathA mRcchakaTikamAMnA taddana asmRta robhala nAma sAtheja sarakhAvI zakAya. sarakhAvoH Indog. Forsch, 28, 178; 29, 380 sqr. 24. pA. 255. 25.( A ThekANe lekhake grIka avataraNa ApeluM che je ahIM chApI zakAya tema nathI-saMpAdaka) Aho I Shrutgyanam Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10.] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 AdhAra haze ja; tathA vArtAnuM 26 saghaLaM rUpa joIne huM dhArUM chaM ke, oemA kaDaphIsse karelI hiMdanA uttarapazcima bhAganI jIta viSe te kahe che, e asaMbhAvita che. kAraNa ke te vArtAmAM zakasatro ane koIka grIka (?) rAjA ( gardabhilla) vaccenI laDAI je pAchaLathI ujjayinInI sAmAnya laukika vAtI thaI tenI AchI smRti ja haze ema lAge che. i. sa. pUrve prathama saikAmAM je zaka rAjAo thayA teno pUrNa ahevAla Dapha sAhebanI kraoNnolaoNjI oNpha iMDiA, pA.17mAM Apalo cha, ane te ahevAlathI mArI sUcanA nirbaLa thatI nathI. caDhAI karanArA arabastAnI hatA tathA sAhANusAhino artha 'rAjAdhirAja' thAya e kalpanAne Teko apAya tema nathI. kAraNa ke te ema spaSTatAthI kaheluM che ke caDhAI karanArA zaka hatA, nahi ke ArabI agara baeNkTerIana. 'zAonAno zAo' pada je A vArtAnA 'sAhANu sAhi' mAM huM joU chu tenA viSe mAre kahevU joIe ke te kaniSka pahelAMnA sikAo pI; paratu A khAsa mahatvana nathI, kAraNa ke ema jaNAya che ke e vArtA ghaNA arvAcIna samayamAM utpanna thaI; ane te samayamA pahelAMnA zako ane kuzAno vacce guMcavADo thaI zake te sahaja che. paraMtu e vArtAmAM zaka vaMzanAM jhINAM jhINAM smaraNo jALavI rAkhavAmAM AvyAM che, te uparathI ema siddha thAya che ke e vArtA taddana nakAmI nathI. A carcAthI huM batAvavA mAgu cha ke uparokta zlokomA ApelI vaMzavAra yAdI jenA upara jaina loko mahAvIranA maraNa ane vikramasaMvatnA AraMbhanI vaccenAM 470 varSanA samayano AdhAra rAkhe che te lagabhaga taddana nakAmI che. A samaya bharavA mATe kramavAra karelI rAjAonI zreNI taddana bina aitihAsika cha, ane tethI tenA upara AdhAra rAkhI zakAya tema nathIkAraNa ke temAM nirvANa pachInAM 60 varSomAM ujjainano eka rAjA thayo, ema kaheluM che, paNa te rAjAne mahAvIranI sAthe koI paNa saMbaMdha nathI. uparokta yAdImAM tenuM nAma kema dAkhala thayuM te mATe meM upara pramANe kAraNo zodhavA prayatna karyo che. bAkInAM 293 varSomAM magadhanA vaMzono samAveza karelo cha, jenI aitihAsikatA viSe koI paNa jAtano zaka nathI. A uparathI ema spaSTa jaNAya che ke prathama A yAdImAM magadhanA rAjAone ja mUkavAnA haze, keje vAta svAbhAvika rIte Apa. Nane paNa iSTa che. kAraNa ke mahAvIre lagabhaga potAnI AkhI jIMdagI e ja dezamAM tathA vibisAra ane ajAtazatru rAjAonA gADha saMbaMdhamAM gALI hatI. vikrama pahelAMnAM 117 varSamA je jUdA jUdA bhAganA rAjAonAM nAmo bhI che, tenA viSe ApaNe eTaluMjakahI zakIe chIe ke te rAjAono magadha sAthe kAI paNa saMbaMdha hato nahi., . uparokta vivecanathI jaNAze ke jainonA je kathana pramANe mahAvIra vikrama pahalA 470 varSe, agara i. sa. pUrve 527 mAM thayA te kathanane mAtra kalpanAmaya ja AdhAra che, ane tethI avizvasanIya che. have huM mArI tapAsanA bIjA bhAga upara AvIza ane emAM batAvIza ke uparokta kathana nizcita karelI bauddha mItio sAthe paNa asaMbaddha che, ane tethI sarvathA teno tyAga karavo joIe. 2. mahAvIra ane jaino sAthe bauddhono saMbaMdha-buddhano nirvANa-samaya. jekobI ane bulhare UhApoha karIne spaSTa karyu cha ke bauddha ane jaina AgamomAM ghaNAkharA ekanA eka ja mANasonAM nAmo Ave che-mAtra keTalIka jagyAe ja temane mATe judAM judAM nAmo vAparavAmAM AvyAM che. A uparathI uparokta vidvAn mahAzayo e nirNaya upara AvyA che ke buddha 26. kAlakanI vArtAmA sAhANasAhi hiMda upara caDhAi karato nathI paNa tenA sAhio tenA krodhathI nAsI chuTavAne caDhAi kare che. Aho! Shrutgyanam Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya [101 ane mahAvIra samakAlIna hovA jIIe, temaNe lagabhaga eka ja pradezamA pravAsa koM hovo joIpa tathA temanA vakhatanA eka ja rAjAo ane agragaNya puruSonA saMsargamAM teo AvyA hovA joIe. vizeSamAM jekobIe khAsa nizcita rIte bAtAvyuM che ke bauddha AgamamAM gaNAvelA 27 cha pAkhaMDI guruomAMnA niggantha-nAta (tha)-putta te ja mahAvIra che. A banne samakAlIna hatA, tathA banne magadhamAM pharatA hatA28 tethI paraspara samAgamamAM AvyA haze, ke kema tenI kadA ca koIne zaMkA hoI zake; paNa, A banne taddana bhinna ane svataMtra hatApa viSayamA to have koDene zaMkA thAya tema nathI. nAta(tha) putta ane tenA anuyAyio saMbaMdhe bauddha AgamonAM vAkyonI pro. jekobIe, saMkreD buks oNpha dhI IsTa, pu0 45, pA0 15 mAM sArI rIte carcA karelI che. paraMtu tatsthaLe temano mukhya hetu mAtra jaino ane temanA dharma viSenA bauddha ullekho bhegA karI samajAvavAno hato, e ullekhomAMthI aitihAsika bAbato tAravI kADhavAno hetu gauNa hato, tethI emAMnAM keTalAMka vAkyo viSe huM ahIM punaH carcA karIza. jo ke temAM varNavelA banAyo ghaNA lAMbA samaye pAlI Agama vidyamAna rUpamA saMgaThita thaelA hovAthI tenA upara sarvathA AdhAra rAkhI zakAya tema to nathI; to paNa temAMnA keTalAka mukhya banAvo to khAsa banelA hovAnAM sabaLa pramANo jaNAya che. sAmaJaphalasutta (dI0 ni0 1, pA0 47) nI suzAta prastAvanAmAM kaheluM che ke, magadharAja ajAtazatrue anukrame pUraNakassapa, makkhalIgosAla, ajitakesakaMbala, pakudhakaccAyana, saMjayavelahIputta, ane nigaNTha nAthaputta emachapAkhaMDI guruono dharma sAMbhaLavA temanI mulAkAta lIdhI, ane Akhare asaMtuSTa thaIne buddhane zaraNe gayo. emAM jarA atizayokti haze, kAraNa ke eka ja rAtamAM ajAtazatrue sAta mahAn guruonI mulAkAta lIdhIe mAnI zakAyatemanathI.29 paraMtu AmAMnA gosAla ane nAtaputta e be guruonI dhArmika mAnyatAone jaina lekho 30 sAthe sarakhAvatAM ApaNane je bAtamI maLe che te uparathI ema kahI zakAya ke e prastAvanAno niSkarSa kharo che. vaLI aupapAtikasUtra jevA jaina graMthamAM paNa rAjA kRNIya agara koNiya (ajA 27. kAI vizeSa kahyA binA jyA jyA mAtra nAta (tha) puttanu nAma Ave che evAM vAkyo, dAkhalA tarIke nIce pramANe:-cu0 ba05, 8, 1; dI. ni. 2, pR0 150; ma. ni0 1, pR. 198, 250; 2, pR. 2; bauddha saMskRtamAM tene nirgrantho zAtiputraH kahelo che, dAkhalA tarIke divyAvadAna pA. 143; mahAvastu 1, pA. 253, 257; 3, pA. 383. 28. svargastha ela. phIare prapaMcasUdanI uparathI J. A. Ser, VIHI,t. XII, 209 mAM evo mata darzAvyo cha ke mahAvIra ne buddha kadApi maLyA na hatA, paraMtu A eka bhUla cha ema spaSTa jaNAya Le. 29. mAjjhamanikA . 2, pA. 2 mAM kaheluM che ke buddhanA vakhatamA uparokta chae pAkhaMDI guruo eka bakhate tyAM sAthe cAturmAsa rahyA hatA. kalpasU0 122 mAM kahyA pramANe mahAvIre tyAM 14 cAturmAsa gALyAM. paraMtu dI.ni. mAM ema kathaM che ke comAsA pachI kArtikanI pUrNimAne divase ajAtazatrue tenI mulAkAta lAMdhI. paraMtu ema paNa banavU zakya che ke e ja bAbatano ahI ullekha hoya. 30. (dI.ni.1,57 mAMnI) nAtaputtanI dhArmika mAnyatAo mATe sarakhAvoH-jekobI, se0 bu0 i0, pu. 45, pa0 20; ane gosAlanI mAnyatAo mATe (dI0ni0 153) pR0 29 tathA hesTiMgsa ensAiklopIDIA, pu.1 pA. 259 mAM Avelo DaoN. hArnelano lekha. ( sarakhAvo tema ja uvAsagadasAo App.II) Aho! Shrutgyanam Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 tazatru ) e lIdhelI mahAvIranI mulAkAta viSe kathana kareluM che; tethI jo ke dIrghanikAyamA 31 jeno ullekha karelo che te ja A mulAkAta haze, ema kahevAne pramANo nathI, to paNa ajAtazatru mahAvIranI mulAkAta leto tenI kalpanA jaina lekhakone taddana ajJAta na hatI e siddha karavAne pUratA dAkhalA maLI zake tema che. majjhimanikAya 1, pA0 92 mAM, buddhe potAnA sagA zAkyakumAra mahAnAmanne rAjagRhanI najIkamAM keTalAka nirgrantha sAdhuosAthe thaelI potAnI vAtacIta viSe kaheluM che. mahAvI*ranA te ziSyoe potAnA guru sarvajJa, sarvadraSTA vagere ke ema kahI tamanAM vakhANa ko hatA AmAM kAMI khAsa vizeSa nathI, kAraNa ke sarvajJatA e mahAvIra tema ja gosAla; buddha temaja devadatta sarvanuM sAmAnya lakSaNa thaI paDayuM hatuM. vaLI, pAlI AgamomAM bIjA ghaNA dAkhalA che ke jyAM upara pramANe ja mahAvIranA ziSyoe potAnA gurunA sarvajJa tarIke vakhANa karelAM che. tevI ja rIte majjhimani0 2, 31 mAM rAjagRhamAM sukuladAyi; temAM ja 2, 214 mAM keTalAka nirgrantha sAdhuo; ane aMguttara 1,220 mA licchavI kumAra abhaya vesAlImAM AnaMdanIsAthevAta cItamA nAtaputtanAM vakhANa kare che. paraMtu A sarva phakarAomAM nAtaputta, tenI dharmabhAvamAo tathA tenA anuyAyio viSa ghaNI zAtatApUrvaka kaheluM che, tethI ema siddha thAya che ke bauddha Agamone yathAsthita rUpa ApanArAone gautama ane mahAvIranA jIvanasamayanA bauddho ane jaino vaccenA saMbaMdhanu cokasa jJAna hatuM. vesAlImAM 32 raheto senApati sIha je pAchaLathI bauddha thayo hato tenA nAtaputta sAthenA samAgama bAbatanA mahAvagga 6, 31,1 nA phakarAviSe, tathA majjhima ni0 (1. pA0 371) nA prasiddha upAlisutta viSe pro. jekobIe se0 bu0 i0 pu0 45, pA0 16 mAM carcA karI che. emAM vistAra pUrvaka kahelaM che ke upAlI je nAtaputtano anuyAyI hato, te jyAre nAlandAmAM 33 A banne garuo maLyA hatA tyAre dhArmika vicAromAM buddhane harAvavAne tyAM gayo hato. paraMtu A prayatnanuM pariNAma ulaTuM ja Avyu, kAraNa ke buddhe tene ja (upAline) potAnA ziSya banAvyo. tyAra bAda upAli potAne ghera rAjagRhamAM gayo ane dvArapAlane kAM ke have nirgranthone pesavA devA nahi. jyAre pAchaLathI potAnA ziSyamaMDaLa sahita mahAvIra tene maLavA AvyA tyAre upAlie potAno dharma badalavAnuM kAraNa kaDaM ane buddhanAM vakhANa karyA. temAM aMte A zabdo Ave che:--- atha kho niggaNThassa nAtaputtassa bhagavato sakkAraM asahamAnassa tattha eva uNhaM lohitaM mukhato uggaJcIti / 'paNa bhagavAna buddhanAM vakhANa sahana nahi karI zakavAthI nigaMTha nAtaputsanA mukhamAMthI uSNa lohI nIkaLI paDayuM.' 31. aupapAtikasUtramA kayu cha ka kUNiya campAmA raheto hato; dIghanikAyamA kA che ke uparokta samAgama rAjagRhamAM thayo hato. uvAsa . 1, 7 mAM umukita ajAtazatranI mulAkAta (vI. e. smItha potAnA hiMdustAnanA prAcIna itihAsa, pA. 41 mAM tenuM avataraNa lIdhuM che.) caMpAno paNa ullekha kare che. A viSe huM AgaLa upara kahIza. 32. uparokta phakaro aMguNanikAya, 4, pA. 180 mAM paNa Ave che. 33. upara ApelA kalpasU0 122 nA avataraNamAM mahAvIre rAjagRhamA tathA nAlandAnA parA (vahirikA) mAM 14 comAsAM gALyAM. A sthaLane jaino paNa prakhyAta mAnatA hatA; sarakhAvoH sUtrakRtAMga 2,7-se. bu0 i0, pu. 45, pR. 419. Aho ! Shrutgyanam Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya [103 ___ A phakarA upara ghaNo bhAra mukavAmAM Avyo che, kAraNa ke ghaNA vidvAnoe A vAtane dI0ni0 3, pR0 117 ane 209; ma0ni0 2, pR0 243 vALI hakIkata sAthe joDIne 34 ko che ke nAtaputta jyAre pAvAmAM marI gayA tyAre buddha zAkyonI bhUmi uparanA sAmagAmamA hatA. A uparathI ema anumAna karavAmAM AvyuM che ke upAlInI mulAkAta pachI thoDA ja vakhatamAM mahAvIranuM avasAna thayu. 35 ahIM, mahAvIranA avasAna viSanA bauddha ullekhanA viSayamAM hu~ nahi boluM; AgaLa upara tenI carcA karIza; paraMtu upAlinI A vArtA tathA tenA prathama gurunA avasAna saMbaMdhI, be bAvato upara hu bhAra mUkavA mAguMchu. prathama bAbata e che kehAlamAM manAtuM mahAvIranA nirvANaveM sthAna pAvApurI paTaNA prAMtanA vihAra bhAganA giriyaka gAmathI lagabhaga traNa mAila dUra Avelu che; 36 jyAre do0 ni0 3, pR0 117 vigere uparathI e spaSTa thAya che ke bauddho pAvA te sthaLane mAnatA hatA ke jyAM kusinArAthI AvatAM buddha cuMdanA gharamA rahyA hatA; ane te zAkyonA pradezamAM AveluM kahevAya che. rAjagRhamA upalisAthe vikhavAda thayAM pachI jo mahAvIra thoDA ja vakhatamAM avasAna pAmavAnA hota to tevA AjArIne mATe A sthAna ghaNuM dUra kahevAyatathA kalpasU0 122-3 pramANe mahAvIre potAnuM chellu comAsu pAvAmAM 'rAjA hastipAlanI lekhakonI sabhA'mAM gALayuM hatuM. tethI upAline lIdhe temanu maraNa thayu ema jo mAnIe to paNa upAlinI mulAkAta pachI teo lagabhaga ardhA varSa sudhI jIvyA haze. bIjI bAbata e che ke cu0 va0 5,4,3 mAM, jyAre devadattane paNa mahAvIranA je kAraNa banyu tyAre tenA mukhamAMthI paNa uSNa lohI nIkaLayuM ema eka ja vAta kahelI che. jo ke keTalIka pAchaLanI vigato uparathI spensa hArDI ane bIganDeTa 37 ema mAne che ke upAlinA virodhanA pariNAme temanuM maraNa thayuM, paraMtu jUnA lekhomAM koI paNa sthaLe e pramANe kaheluM nathI. paNa A uparathI hu~ e nirNaya upara Aq chu ke mahAvIranA maraNane upAlinA virodha sAthe kAryakAraNano agara anya koI paNa prakArano saMbaMdha nathI. ____ abhayakumArasutta ( ma0 ni0 1, 39.2) mAM kaheluM che ke rAjagRhamAM nigaMThanAthaputte abhayane kahyu ke, tame buddha pAsa jaI, priya zadbo bolavA e ThIka ke nahi, te viSe prazna pUcho. A pramANe budhdane pakaDavAne jALa pAtharavAmAM AvI; kAraNa ke jote 'nA' kahe to pote khoTo paDe, ane 'hA' kahe to devadattane teNe zA mATe kaThora zadbothI dhikAryo hato ema abhaya pUche. hu~ kabula karuM chu ke A phakarAne agatyatA ApavAnI jarura nathI, kAraNa ke pAlI AgamamA 38 34. sarakhAvoH cAmarsa.J. R. A.S. 1895, p. 665. 35. upAlinA virodha pachI nAtaputta thoDA ja vakhate marI gayA e vAta spensa hArDIe, maeNnyuala oNpha buddhijm pA. 28. mAM kahelI che. paNa sarakhAvAH-jekobI. kalpasU. pA.6 36. sarakhAvoH impIrIyala gaeNjheTIara Apha iMDiA. pu. 20, pA. 381 37. sarakhAvoH se bu030,pu.13,pR.259.Aja bAbata siddha karanAro bIjo dAkhalo sAriputta ane mogallAnanA guru saMjayanA itihAsamAM Ave che. jyAre tenA ziSyoe teno tyAga ko tyAre teNe lohI okyuM hatuM, ema kahelaM cha. paNa tenA maraNa viSe koI kahelaM nathI, je te vakhate thayuM nahi hoya, kAraNa ke mArA dhAravA pramANe te ja belaThThIpunta nAme pAkhaMDI hato. paNa bIla ane bIganDeTa kahe che ke te tyArapachI tarata ja marI gayo, je bAbata spensa hArDInA kathanathI viruddha che.Manual p. 202. sarakhAvoH se0 bu0 i0, pu0 13, pR0 149. 38.saMyatta0ni0 4,322 mAM jaNAvavAmAM Avyu che ke eka dAruNa duSkALanA samaye buddha ane nAtaputta banne eka sAthe nAlaMdAmA rahyA hatA. te darmiAna nAtaputta potAnA dharmAnuyAyI eka gRhastha jenuM nAma asibandhakaputta (sarakhAvo uparokta pustaka pR. 317) hatuM ane te gAmano grAmaNI hato tene buddhanI pAse jaI eka prazna pUchavA kAM ke 'A (dukALanA) vakhate tamArA badhA zramaNone ahIM rAkhI garIba lokonA khorAkane vAhA karAvI devo e zaM tamana yogya lAge che? " Aho! Shrutgyanam Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 bIjo paNa eka Avo ja dAkhalo Avelo che; paNa anya koI paNa pramANathI e nakAmo che ema siddha thaI zake tema nathI, tethI emAMthI e niSkarSa kADhI zakAya ke devadattano dharmavirodha thayA pachI paNa mahAvIra jIvatA hatA. A banAva pro. hrAisa DevIDsanA 39 pramANa puraHsara dhArabA pramANe buddhanA nirvANa pahelAM dasa varSe banyo hato. pro. jekobI 40 eka upayogI bAbata upara dhyAna khece che, ke jainonA prAcIna Agamo mAM buddha ane tenA anuyAyIono bIlakula ullekha thayo nathI, tethI A bAbata, buddha ane mahAvIra samakAlIna hovA chatAM bane te navAI jevuM gaNAya, ane te uparathI e evA anumAna upara Ave che ke mahAvIranA samayamAM baudhdonuM ghaNuM mahatva nahiM vadhyuM hoya. game tema ho, huM A anumAnane maLato thaI zakuM nahi, kema ke anumAnAnI pratijJA joIe tevI kharI nathI. siddhAntomAM keTAMpa sthaLe anya saMpradAyonI sAthai bauddhono paNa khullekhullo nirdeza thapalo jovAmAM Ave che. 41 vaLI; AnuM kAraNa keTaleka aMze jaina siddhAntanI racanA paNa hoya. buddha mahAvIrano pratispardhI hato e niHsaMdeha che ane bhayaMkara paNa gaNAya kharo, paraMtu te maMkhaliputta gozAlanA jevo drohI bhane dveSIlo zatru to nahoto ja. kAraNa, maMkhaliputta gozAle mahAvIranA dharmamAMthI nokaLI jaI potAno svataMtra mata sthApyo ane ATalethI ja saMtoSa nahi mAnI potAnA gurunA karatAM ve varSa pahelAM tIrthakarapada prApta karyAnI ghoSaNA karavA mAMDI hatI. A bInA navIna sthApita thalA saMghane ( dhArmika samAjane ) eka bhItijanaka AghAta pahacADe e svAbhAvika che, ane tethI karIne A tattvajJAnI 42 ke jene buddha paNa eka mahAn durAzayI pAkhaMDI 48 tarIke varNave che, tenA upara jaina zAstramAM paNa gALo ane zApono varasAda barasAvelo jovAmAM Ave to tethI navAI pAmavA jevuM nathI. A pramANe prAcIna kALanA jainone buddhanA karatAM gozAla vadhAre mahattvano pAkhaMDI lAgyo hoya. A uparAMta jainonA siddhAnta graMtho je pAlI siddhAnta pachI ghaNAM varSe hAlanA rUpamAM grathita karavAmAM AvyA, tene bauddhonA Agamo 44 sAthe sarakhAvI zakAya nahi. huM AdhI ema kAMI sUcavavA nathI mAMgato ke buddha ane tenA mataviSayaka prAcIna hakIkata sUtromAMthI pustakArUDha karanArAoe kADhI nAkhI che. paraMtu huM be bAbato tarapha vAcakanuM khAsa dhyAna khecavA mAguM huM ke je pro. jekobI mAne che tema keTaleka aMze arthoMbodhana kare che. (1) je dRSTivAda nAmanuM aMga vyucchinna thayuM che temAM kadAca bauddhonA saMbaMdhamAM kAMI 39. juo, hesTIMgsanI ensAiklopIDIA pu. 4. pR. 676. 40. kalpasUtra, pR. 4. 41. sarakhAvoH dA0 ta0 vebaranuM iMDI. sTaDI0 16, 333.381 ane sUtrakRtAMga 2, 6, 26 se0 bu0 i0, pu0 45, pR0 414. 42. bhagavatI, zataka 15 no DaoN. haoNrnalano saMkSepa, uvAsaggadasAo, pariziSTa 1, 43. juo, aMgu0 nikAya 0 1 33, 286. 44. pUrvakAlamA cauda pUrvonuM vidyamAnapaNuM dRSTivAda vyucchinna thavAthI aMgonI apUrNatA ane zvetAmbaronA . vartamAnakAlIna Agamone pramANa mAnavAmAM digaMbarAnI cokkhI nA; A sarve hakIkata ema sUcave che ke guruziSyaparaMparA dvArA maLelA vidyamAna siddhAnta graMtho apekSAkRta arvAcIna kALanA che. Aho! Shrutgyanam Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya [105 ullekha hoya tema saMbhave che; kAraNa tenA nAma uparathI jaNAya che ke temAM anyamatonA 45 ja saMbaMdhamA UhApoha karelo hato. (2) vartamAnakAlIna siddhAntanI zailI ja evIkRtrima cha ke temAM joItI hakIkato zodhI kADhavI asaMbhavita che. kAraNa ke te sarva khaMDita rUpe che-jo ke keTaleka sthaLe keTalAka bhAgone kaMTALAbharelI bhASAzailImA vistRta karelA che; tema ja te (siddhAnta ) uparokta smAraka gAthAonI mAphaka tAravI kADhI lIdhelA yA to jUnA siddhAntamAMnA sAmAnya rIte sAcavI rAkhelA bhAgo jevA che. A viSaya upara have vadhu carcA na karatA huM jainonA saMbaMdhamAM kAMI khAsa hakIkato ApavA bALAM keTalAMka bauddha graMthomAMnAM udAharaNo Apazi. kAraNa upara carcelo viSaya huM anya sthaLe 46 carcavA mAgu chu. AvI jAtanA ghaNA phakarAo jemAM matonI vigato jaNAvelI che te pro. jekobIe saMgRhIta karyA che. A sthaLe sAdhAraNa mahatvanI bAbatonA viSayanA keTalAke phakarAo Apazi; ane te, jarUra hoya to, pramANarUpe batAvI zakAze ke bauddho ane jaino, potAnA saMpradAyonA AraMbha kAlamAM-teonA saMsthApakonA jIvanakAlamAM-paraspara ghaNA ja nikaTa saMbaMdhamAM rahatA hatA. jaino potAnA dharmapravartakone 'arhat' nuM pada Ape che e suvikhyAta che. ane A pada khAravelanI zilAlipimAM AvelA-samaNo vA brAhmaNo vA arahA (khAra vela. 5, 8, 1) 47, A eka vAkyamAM jovAmAM AvavAthI mArA dhAravA pramANe teno artha 'jaina ' hovo joIe. bIjI paNa eka bAbata dhyAnamA rAkhavA jevI che ke pAlI graMthomAM nAtaputta ane bIjA pAMca pAkhaMDI matAcAryoM mATe 'gaNin', 'gaNAcariya', 'gaNassa satthA', (saMyukta ni0 1,66) ane 'titthakara' evA ilkAbo jaNAvelA che. mArA mata pramANe A ilkAbo buddhane 48 kadApi lagADavAmAM AvatA nathI, paNa jaina tIrthakara mATe te barAbara baMdha besatA lAge che; kAraNa ke 'gaNa' zabda prAcIna samayamAM jaina saMghano eka vibhAgasUcaka hato; jeno arvAcIna kAlIna 'gaccha' atizabda che, ane tIrthakara pada to.mahAvIrano atyaMta sAmAnya ilkAba che jeno hakka gozAle paNa ko hato. A saMbaMdhamAM koIne zaMkA thAya tema che ke A bAbata kAMI vizeSa sAbIta karI zake tema nathI; kAraNa ke A ilkAyo badhA tIrthako mATe sarakhI rIte vAparavAmAM AvyA che, paNa ApaNe yAda rAkhaq joIe ke je gozAla mahAvIra pachI sauthI vadhAre mahattvanA manAto hato, te zaruAtamAM mahAvIrano mAtra ziSya ja hato; ane teNe potAnA guru mahAvIrathI be varSa pahelAM ja tIrthakarapada prApta karyAno dAvo ko hato. vaLI, gAthAmAM A vannenI sAthe pakudhakaccAyana ane pUraNakassapano ullekha thaelo che. A gAthA kharekhara jUnI che ane te saMyutta ni0 2, 3, 10, 6mAM AvelI hovAthI vizeSa prAmANika gaNAvI joIe. ane su 45. pro. jekobIne (se. bu0 i0, pu0 22 pR0 45) dRSTivAdanA eka viziSTa bhAga tarIke manAtAM cauda pUrvo naSTa thayAnuM pradhAna kAraNa temAM mahAvIranA virodhIonA siddhAntonuM varNana ApeluM hatuM, te lAge che. paraMtu A anumAna mane bIlakula svIkAravA lAyaka lAgatuM nathI.enAthI vizeSa avizvAsapAtra kAraNa vebare Apyu che. Ind. Stud. XVI, 248, Cf, also Lumann Actes du VIe congres des Orient. III, 559. 46. uttarAdhyayanasUtranI AvRtti je taiyAra thAya che tenI prastAvanAmAM. // ahet e ilkAba pAkhaMDI matAcAryonA nAma sarakhAvoH rAijha DeviDasa, Hastings' Encyclopaedia 1,774 48. sAmaJaphalasutta ( dA0ni0 1,74) mAM buddha ana tenA virodhI matAcAryo, je ahIMAM bahu ja najIkanA saMbaMdhamAM jovAmAM Ave che, temanA bhinna bhinna batAvelA guNo yA lakSaNo juo. Aho! Shrutgyanam Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 maM0 vilA0 1, 144 mAM budhdaghoSa khullI rIte jaNAve che ke pakudha 'sitUdaka parikhitto' hatoH arthAt ( mahAvIranI mAphaka ) thaMDA pANInA upayogano pratiSedha karanAra hato. ane mArgamAM nadI athavA taLAvamAM thaIne pAra utaravAne pApa mAnato hato ( nadi vA maggodakaM vA atikkamma sIlaM me bhinna ti ). tenA matanI bIjI bAbatanuM pro. jekobIe se0 bu0 i0, pu0 45, pA0 24 mAM vivecana karyuM che. pUraNa kassapanA saMbaMdhamAM daghinikAya 1, 52, 49 mAM varNavelA tenA siddhAnto uparathI jaina dharmanI sAthe tenI kAMI paNa samatA jovAmAM AvatI nathI. paraMtu tenA saMbaMdhamAM jaNAvavAmAM AvelI ve bAbata khAsa dhyAnamA rAkhavA lAyaka che, kAraNa te uparathI pUraNa ane gosAlano paraspara saMbaMdha ghaNo gADha hato tema sUcita thAya che. su0 vilA0 1, 142mAM eka kathA ApalI che, jemAM pUraNa zA kAraNathI nagna sAdhu thayo hato te batAvavAmAM AvyuM che ane A kathA teja graMthamAM pR0 144 mAM gosAlanA saMbaMdhamAM ApelI daMtakathAnI sAthe taddana maLatI che. 50 vaLI, gosAlanA, varNAnusAra cha jAtimAM karelA manuSyonA vibhAgo aMgutara nikAya, 3, 383 mAM pUraNanA karelA che ema batAvavAmAM AvyuM che. 51 A hakIkata bhUla bharelI hoya tema lAgatI nathI, paraMtu e ema batAvatI hoya tema lAge che ke pUraNano paNa eva mata hato. A uparAMta gosAla 'karma' nA astitvane mAnato na hato (natthi kammaM vigere dI0 ni0 ) ane pUraNanI paNa A bAbatamAM tevI ja mAnyatA hatI ema lAge che; kAraNa ke te paNa ema kahe che ke mANasa jIvone mAre agara kApe temAM pApa nathI temaja sArAM karmothI puNya paNa saMcita karato nathI. teno mukhya siMddhAnta nIcenA zabdomAM pradarzita thAya che:- nAsti pApaM nAsti puNyam' / A upara jaNAvelI bAbatothI eTaluM to avazya saMbhAvita lAge che ke mahAvIra, gosAla, pakudha ane pUraNa vacce keTaloka vizeSa saMbaMdha hato; albatta teonA siddhAnto mAM bhinnatA ho; ane temAnA anuyAyIo jainonI mAphaka gaNomAM varhecApalA haze. 52 mahAvIra eka nagna sAdhu hatA te to AcArAMga 1, 8, 1. dvArA sujJAta thaI cukyuM che. A bAbatamAM te temanA pUrvagAmI pArzvathI judA par3atA hatA; kAraNa ke pArzve ve vastra paheravAnI chUTa ApI hatI. 53 gosAla paNa nagna ja hato. ane teNe potAnA anuyAyio ke je AjIvikonA nAme oLakhAtA 49. pakudha ane gosAla e vanne vaccanA saMbaMdha mATe sarakhAvoH hornala; hesTiMgsanI ensAiklopIDaA 1,261 50. A daMtakathA hornale uvAsagga * nA pariziSTa 2. pR. 29 upara ApelI che; sarakhAvoH spensa hADIMnI maeNnyuala, pR. 301. 51. sarakhAvoH su0 vilAsa 0 1, 162 hornala, hesTIMgsnI ensAiklopIDIA 1, 262. A mata ane jainonA lezyAnA siddhAntanuM varNana 'jaino ane AjIvikono lezyAno siddhAnta' nAmanA nirvandhamAM sArI rIte batAvavAmAM AvyuM che, je nibandha Sertum philologicum C. F. Johansson Oblatum, Upsala 1910, P. 19ff. mAM chapAyo che. 52.bAkInA be arthAt ajita kesakambala ane saJjaya belaTThiputtanA saMbaMdhamAM varNana ApI zakato nathI. ajita eka jaDavAdI hato ane te AtmAnA astitvane ja na hotA mAnato; eTaluM ja nahi paNa AgAmI janmanA saMbaMdhamAM vicAra karavAne paNa manA karato hato. dulbamAM jaNAcyuM che ke ( Rockhill, Life of Buddha p. 103 ) tenI mAnyatA gosAlanA jevI hatI; te daghinikAyanA phakarA sAthe sarakhAvavA lAyaka nathI. ane saMjaya e mArA dhAravA pramANe mahAvagga 1, 23-25 mAM, sAriputta ane moggallAnanA guru tarIke jaNAvela saMjaya parivrAjaka che. A bAbata jo satya hoya to te niHzaMka rIte brAhmaNa hovo joIe. dIghanikAya 1, 58 ne AdhAra vicAra karatAM te eka vAdI hato ane alaMkArazAstraviSayaka potAnI kaLA pradarzita karavA dhaNukharuM prayatna karato hato. 53. sarakhAvo; dAkhalA tarIke uttarAdhyayana 23, 13. Aho! Shrutgyanam Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya [107 hatA temanA mATe paNa acelakavratarnu ja vidhAna karyu hatu. paraMtu mahAvIre potAnA ziSyo-anuyAyionI pasaMdagIne mATe banne mArgo khullA rAkhyA hatA. bauddha graMthomAM aneka vakhata nagna yati ono ullekha thaelo jovAmAM Ave che, ane e rIte te AjIviko ja samajavAnA cha. udAharaNa tarIke mahAvagga 8, 15, 3, 54 1, 38, 11, 70, 2; cullava0 8, 28, 3, nissa06, 2; saMyutta nikAya 2, 3, 10, 7 vagere. AmAMnAM keTalAMka udAharaNomAM nagna bhikSuone mAtra tithiya (tIrthaka) kahelA che ane tethI karIne te mahAvIranA anuyAyio paNa sUcavI zake. vaLI gosAla ane pUraNanI'cha jAtio'nI noMdhamAM'ekavastravALA nirgrantho' tathA 'acelakonA zvetavastradhArI gRhastha anuyAyio' ane 'nagna bhikSuo arthAt AjIviko' vacce bheda pADavAmAM Avyo che. te uparathI jaNAya che ke bauddho potAnA pratispardhI matonA saMbaMdhamAM cokkasa jANatA hatA. ghaNAka sthaLomAM acelo athavA acelakonA saMbaMdhamAM vadhAre vyAkhyA karyA sivAya ullekha thaelo jovAmAM Ave che ane A zabda jainomAM sArI rIte mAnya che. aMgu0 nikA0 1, 206 mA ema kahevAmAM Avyu cha ke nigraMtho potAnA zrAvakone uposatha divasomAM nagna rahevA pharamAve che. cu0 va0 5, 10, 1 mAM jaNAveluM che ke eka sAdhunA hAthamAM pANI pIvAna tuMbaDInuM eka pyAlu joIne loko kahevA lAgyA 'tIrthakonI mAphaka.' AcArAMga 2, 1,6,1 pramANe jainone tuMbaDAnA 55 banAvelA pAtra vAparavAnI chUTa apavAmAM Avela che, ane tethI karIne ATIkA vAstavika rIte temane ja lAgU paDe cha.56 A uparAMta ma.va.4,1,12 mA mUkavrata athavA maunavrata pALanArA sAdhuonuM varNana thaeluM che. te uparathI ApaNane sUtrakRtAMga 1, 13, 9 (se0 bu0 i0, pu0 45,pR0 321) mAM jainadharmadarzaka (moNapadaM gotaM) arthAt mauna vrata pALatuM 'gotra' rUpI udgAra yAda Ave che. _ A bAbatane puravAra karanArAM bIjAM paNa ghaNAM udAharaNo maLI AvelAM che. bauddhone temanA taddana prAraMbha kALamAM, temanA virodhio-nigraMtho athavA jaunonA caritro tathA saMsthAogeM ghaNuM sAraM zAna hatuM.A phakarAo uparanA vivecanamAM utarI kAlakSepa karavA mAMgato nathI. paraMtu je bAbato upara raju karavAmAM AvI che, tathA pro. jekobI ane anya vidvAnoe agAu ja je dAkhalAo pUrA pADelA che, te sarva uparathI cokasa anumAna thaI zake cha ke mahAvIra ane buddha e banne bhinna, samakAlIna, ane pratispardhI sAdhu samAjanA saMsthApaka hatA. paNa jo ApaNe jainaparaMparAgata kathAne sAcI mAnIe ane te anusAra mahAvIra nirvANa vikrama pahelA 470 varSe 54. A prakaraNamAM buddha ane gosAlanI vaccanA sAmyano eka ArtharyakAraka dAkhalo jovAmAM Ave che tethI ema lAge cha ke te bAbata niHsaMdeha banna jaNAoe koI brAhmaNa graMthamAthI lIdhI haze. kAraNa ke 2 mAM ema jaNAveluM che ke eka rAtre eka 'cAtahIpiko mahAmegho' AkAzamAM Avyo ane varasAda pajyo. A avasare baddhe potAnA ziSyone nIce pramANe kayu:-yathA bhikkhave jetavane vassati evaM catUsu dIpesu vassati, ovassApetha bhikkhave kArya, ayaM pacchimako cAtuddIpiko mahAmeghoH-o bhikSuo, jevI rIte jetavanamA varase cha, tevI rIte atyAre cAre dvIpamA varasAda paDe che. tame zarIra uparathI vastro kADhI nAMkho. o bhikSuo, kAraNa ke cAre dvIpo upara A chello mahAn megha caDelo che' A 'challo' mahAn megha ApaNane ekadama gosAlanI ATha challI vastuomAMnI ( aThacaramAiM) eka vastu--'challuM bhayaMkara vAvAjhoDu'-nI yAda Apa che. sarakhAvoH bhagavatI pR. 1254; ane honala, hesTIMgsUnI ensAiklopIDIA 1, 263. 55. sarakhAvo; vaLI aupapAtika. 79, 7. 56. teja adhyayanamA sAdhune--nirgranthone, pANI pIvA mATe mANasanI khoparInuM pAtra banAvI vAparatA, darzAvelA che, ghaNA prAcIna samayamAM A pramANe keTalAka saMpradAyomAM A vastuno upayoga thaelo jovAmAM Ave che. Aho! Shrutgyanam Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] jaina sAhitya saMzodhaka eTale i. sa. pUrve 527 mAM thayArnu jaNAvIe to ApaNane A anumAnanA saMbaMdhamA zaka uThe kharo. kAraNa ke buddha nirvANanI, janarala kaniMgahAma ane pro. meksamullare pahelIja vakhata ane mArA abhiprAya pramANe barAbara rIte nirNIta karelI miti i. sa. pUrve 477 mAM Ave che ane saghaLA mULa lekho ekamate nirvANa samaye temanI Umara 80 varSanI batAve che, te uparathI te i. sa. pUrve 557 mAM janmyA hovA joIe. A uparathI e spaSTa cha ke jo mahAvIra i.sa. pUrve 527 mAM nirvANa pAmyA hoya to buddha te samaye 30 varSanI vayanA hovA joIe. paraMtu buddhe potAnI 36 varSanI vaya pahelAM lagabhaga i. sa.pUrve 521 mAM buddhatva prApta nahi karelu hovAthI ane anuyAyiopaNa nahi meLavelAhovAthI,te samayamAM mahAvIrane kadApi maLIzake etaddana asaMbhavita che.A uparAMta vaLI banne ajAtazatrunA rAjyakAla daramyAna vidyamAna hatA ema paNa ApaNe jANIe chIe.ArAjA buddhanirvANa pahelA 8 varSe abhiSikta thayo hato ane teNe 32 varSa rAjya karyu hatuM. tethI paNa uparokta mitio bilkula avizvasanIya bane che. ATalA mATe, mahAvIranA nirvANanI miti kAMto i. sa. nI zaruAtanI vadhAre najadIka lAvavI joIe, agara to buddhanA nirvANanI tArIkha AgaLa khaseDavI joIe. paraMtu i. sa. pUrve 527 vALI mahAvIranirvANanI tArIkha paraMparAgata hovAthI ane buddha nirvANanI i. sa. pUrve 477 nI miti mAtra saMzodhita hovAthI kadAcit koIne bAjI mitine mATe-buddhanI nirvANamitinI satyatAnA saMbaMdhamAM zaMkA uThe. A uparAMta mi. vinsenTa smitha Adi vidvAnonI navIna zodhamAM buddhanirvANano samaya i. sa. pUrva 486 agara 487 varSe sthApita karavAmAM Avyo che ane DaoN0 phlITanI zodha anusAra i.sa. pUrve 482-83 mAM sthApita thAya che. upara nirdiSTa zodho jo kharekhara sAcI nIvaDe to mahAvIranirvANanA i sa. pUrve 527 nA samayanI satyatAnA saMbaMdhamAM saMbhAvanA upasthita thAya. paraMtu huM uparokta pheraphAromAM kAMI tathya samAeluM mAnato nathI, ane vizeSamA mAnuM chu ke janarala kaniMgahAme ane pro. meksamullare je budhda nirvANa- varSa i. sa. pUrve 477 muM nakkI karyu che te prAmANika che; ane tethI mArA Amatane sAbIta karavAte samayanA nirNaya yogya badhI mahatvanI kIbAbatono ekavAra pharIthI ahIM vicAra karavo ucita dhAruM chu. hiMdusthAnanI sAcI kAlagaNanA, alekajhenDaranA humalAbAda, caMdraguptathI zaru thAya che. paraMtu hajI sudhI caMdraguptanA abhiSekanA kALano saMpUrNa rIte nirNaya thayo nathI; kAraNa ke vidvAnonA matAntaro anusAra abhiSekano samaya i. sa. pUrve 335 thI 312 vacce hovArnu manAya ke. valI baddha ane caMdragaptanI vaJcanA samayanA saMbaMdhamAM, janA graMthomAM ApelI gaNatrI vajanavALI lAgatI nathI. tethI karIne maoN. senArTa (i0 e0 20, 229) ane mi. vI. gopAla aiyyara (pu0 37, pR0 341) ane anya vidvAnonA mAnavA pramANe mAjhaM paNa ema mAnabuM che ke kAlagaNanAnI zaruAta mAtra azokanA zilAlekhothI ja thaI zake tema che. DaoN. bulare, i0 e0 pu0 6, pR0 149; pu0 22, pR0 299; e0 i0 pu0 3, pR0 134 upara; ane DaoN0 lITeja0 rA0e0 so0 1904, pA01 mAMje sUcanA karalI che ke siddApura, sa ane rUpanAthanI AzAonA aMtamA 256 no aMka che,te buddhanA nirvANa pachI vyatIta thaelI varSasaMkhyA sUcave che. te sUcanAnuM DaoN. eph. Dabalyu. Tomase (J. A. 191c, p. 507 ) saMpUrNa rIte nirAkaraNa karyu che. te je aniSedhya pramANathI A bAbata sAbIta kare che teno artha ema samajavAno che ke A AjJA prasiddha thaI tyAre 256 rAtrio sudhI azoka ghara choDIne cAlyo gayo hato. 57 A lekha jodhAmAM Avyo tyAra pahelAM A sUcanA azraddheya lAgatI na hatI. 57. DaoN. thomasanA pAThane svIkArIne DaoN. phlITe (J. R. A.S. 1910, p. 1301 ) tenA AdhAre je anumAna kayu hatuM te koIpaNa rIte Take tema nathI. mA~.levIe (J. A. 1911, p. 119 ) 256 divasonuM je anumAna karyu che, te mAtra zakya che. Aho! Shrutgyanam Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya - nirNaya [109 kAraNa ke azoka potAnA AdhyAtmika gurune 'vyutha'nA nAmathI darzAve te asaMbhavita lAge che. vaLI, A vizeSaNa teNe anya koI sthaLe vAparyu nathI; luMbinI staMbha upara te buddha, zAkyamuni ane bhagavanta evAM guNanAmo bApare che. AthI kAlagaNanAnI dRSTie te sUcanAnuM balikula mahattva ratuM nathI. mA~0 senArDe ghaNA vakhata pahelAM jaNAnyuM hatuM ke kAlagaNanAnI zaruAtanuM kendra 13 mI khaDaka uparanI AjJAmAM che, kAraNa ke te sthaLe azoka aMtiyoka 58 nAmanA yonarAjA ane tenA rAjyanI pAra turamaya, aMtikina, maka ane alika khudarano ullekha kare che. A matane huM anusaraM chaM. laeNsane ( Ind. Alt II, 254) agAMu ja sUcavI dadhuM hatuM ke A rAjAo anukrame nacaiinA rAjAo che:-sIrIAno rAjA thIosa, enTiokosa bAjo (261-246i. sa. pUrve), jIto bAjo Tolemeiosa ( mRtyu 247 i. sa. pUrve), meseDoniAno AnTigonosa gonaTasa ( mRtyu, i. sa. pUrve 239 ), sirInano magasa ( mRtyu, 258 i. sa. pUrve ); ane epirasane alekajhenDara ( mRtyu 258. i. sa. pUrve ) 5 have khaDaka uparanI AjJAo azokanA abhiSekane 12 varSa thayAM hRtAM tyAre paTale ke tenA abhiSekanA 13 mA varSamAM prasiddha thaI hatI. e. viSamAM hI suzrI koIne paNa zaMkA thaI nathI; tema ja thAya tema paNa nathI ke, e 13 mI AjJAmAM je pAMca rAjAono nirdeza karelo che te saghaLA, te vakhate hayAta na hatA. kAraNa ke azoke dareka rAjA pAse posAmA dharmapravartakone mokalyA hatA. ane A uparathI e sahaja samajI zakAya tema che ke teonI sAthe te gADha saMbaMdha dharAcato hovo joIe. ane tethI karIne i. sa. pUrve 258 varSa pachI eka yA ve varSo bAda je teomAMnA be rAjA gujarI gayA hatA te enI mAM na Ave ema mAnavuM azakya che. kAraNa ke A bemAMno eka to (magasa) Tolemeiosa ( Ptolemaios ) no eka nikaTano sago hato ane Tolemeiosa e azokanA vakhatano eka ghaNo ja baLavAna rAjA hato jeNe biMdusAranA darabAramAM ane khuda azokanA darabAramAM paNa potAno dionisIosa ( Dionysios ) nAmano elacI mokalyo hato. 59 ATalA mATe azokanuM teramuM varSa enTiokasa thIosa (Antiochos Theos ) nA rAjyadhirohaNanA i. sa. pUrve 261 mA varSa pachI ane magasanA avasAna tathA prAyaH alekajhAnDaranA maraNanI pUrve - jo mA chelo rAjA A karatAM vadhAre vahelo na gujarI gayo hoya- eTale i. sa. pUrve 258 mA varSa pahelAM AvakuM joIe. jo e pramANe A teramuM varSa i. sa. pUrve 260 - 258 nI vacamAM Ave to teno abhiSekano samaya i. sa. pUrve 272-270 mAM paDe. ane saghaLI bauddha paraMparAonA ekamate azoka potAnA abhiSeka pahelAM cAra varSe rAjA banyo hato te uparathI teno pitA bindusAra i. sa. pUrve 276 ane 278 nI vacamAM gujarI gayo haze. uparokta gaNatrI tatkAlIna smaraNastaMbhAdinA akhaMDanIya AdhAra upara taiyAra karavAmAM AvI che. paraMtu bauddha itihAsa grantho ema jaNAve che ke buddha pachI 218 mAM varSamAM azoka potAnA 99 mAIone 60 mArI nAkhIne rAjyAbhiSikta thayo hato. A kathana jo vizvAsapAtra lekhAya to buddhanuM nirvANa i. sa. pUrve 489-487 nI vacamAM nakkI thayuM mAnavuM joIe. paNa A kathana 58. sarakhAvA, khaDaka uparanI AjJA bIjI. ahIMyAM paNa teja rAjAonI matalaba che. 59. sarakhAvA, vhI. e smItha, Early History, P. 139. 60. A hakIkata khaDaka - AjJA naM. 5 thI khoTI paDe che kAraNa ke A AjJAmAM azoka potAnA bhAI onA nirdeza karyo che. A bAbata mA~senArTa zodhI kADhI hatI. ( Ind Ant XX 259 ) 3 , Aho ! Shrutgyanam Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] jaina sAhitya saMzodhaka viruddha te ja itihAsomAM 61 bIju kathana maLatuM hovAthI teonI gaNatrImAM kyA bhUla che te 9 A sthaLe samajAvIza. rAjagRhano rAjA biMbisAra ane teno putra tathA uttarAdhikArI ajAtazatru-jene jaino kUNiya athavA koNiya nAme oLakhe che-temanA saMbaMdhamAM brAhmaNa, bauddha ane jaina AtraNe dharmomAM paraMparAo jovAmAM Ave che. bauddhonA purAtana lekho jaNAve che ke biMbisAra buddhano samakAlani hato ane buddha nirvANathI ATha varSa pahelAM te potAnA putranA hAthe maraNa pAmyo hato. purANonI hakIkata anusAra A biMbisAra zaizunAga vaMzanopAMcamo rAjA hato ana teNe28 varSa rAjya kayuHhatuM. paraMtu dIpavaMza 3, 56-61, ane mahAvaMza 2, 25 mAM ema jaNAveluM che ke te buddha pachI pAMcame varSe janmyo hato, paMdara varSanI ummare rAjyAsana para Avyo hato ane 52 varSa sudhI teNe rAjya karyu hatuM. jo ke A hevAla mAM kAMI tathyAMza nathI. kAraNa ke biMbisAra buddha ane mahAvIra bannenI pahelAM gujarI gayo hato. biMbisAra pachI ajAtazatru ( urphe kUNika) gAdie Avyo ane teNe purANa anusAra 25 varSa, ane silonanA itihAsa pramANe 32 varSa rAjya karyu. tene gAdI upara AvyAne ATha varSa thayAM tyAre buddhanu avasAna thayuM. paNa A pachI paurANika ane bauddha hevAlo nAmomA maLatA AvatA nathI. kAraNa ke purANa jaNAve che ke ajAtazatrunI pachI harSaka athavA manorAjA thayo ane teNe 25 varSe rAjya kaye. tyArapachI udaya rAjA banyo jeNe 33 varSa rAjya karyu. bauddho ema kahe che ke ajAtazatru pachI udAyibhaha (dIghanikAya) athavA udaya bhahaka62 (dapivaMza, mahAvaMza) rAjA banyo ane teNe 16 varSa rAjya karyu. jaino Ane upAyin kahe che ane tenA zAsanano samaya lAMbo batAve che. 63 have A hakIkata ne zaruAtanuM kendra mAnIne vividha kAlagaNanA viSayaka lekhono eka pachI eka laI vicAra karavo joIe. ane tethI hu~ pahela vahelAM vAyupurANamAMtha maLI AvatI brAhmaNaparaMparAthI zaruAta karIza. ___ A graMthanI anusAra, darzaka ( athavA harSaka) 64 nA 25 varSa paryaMta rAjya karI rakhA pachI udaya ( athavA udayAzva ) rAjA banyo ane teNe 33 varSa rAjya karyu. AnA pachI anukrame nandivardhana ane mahAnAndina AvyA jeo banee 85 varSa rAjya karyu. mahAnandina zaizunAga vaMzano challo rAjA hato ane tenI pachI nava nando, mahApadma ityAdi rAjAoe be peDhI sudhI kula 100 varSa rAjya karyu. chellA naMdanI pachI maurya rAjAo gAdIe AvyA temAMnA candragupte 25 varSa, bindusAre 25 varSa ane azoke 36 varSa rAjya kayu. jo have ApaNe ajAtazatruthI mAMDIne azokanA abhiSeka sudhInAM badhAM rAjAAno saravALo karIe to te saravALo 317 varSano thAya che. ane jo ApaNe siddharUpe mAnI laIe ke ajAtazatrunA AbhaSaka pachI 8 varSa buddha nirvANa pAmyA to azokano samaya buddhanirvANa pachI 309 mAM Ave, e azakya che. kAraNa ke silonano san-jenA AdhAre buddha i. sa. pUrve 544 varSe nirvANa pAmyA hatA tenIanusAra uparokta samaya i. sa. pUrve 234 varSe Ave che ane Apane jANIe chIe ke i. sa. pUrve 260 ane 258 vaJcanA varSathI 12 varSa pahelAM azokane rAjyabhiSeka thayo hato. i. sa. pUrve 61. uttarIya bauddhonA kathanane huM bIlakula mahattvanuM mAnato nathI, te ema kahe che ke azoka buddhanirvANa pachI 100 varSe janmyo hato. 62.A kadAca tenuM kharaM nAma haze kAraNa ke bauddhonI tema jai janonI jUnAmAM jUnI paraMparA A nAmajaNAve che. 63. A viSaya huM AgaLa upara carcIza. 64. viSNupurANamAM tenuM nAma dabharka ApelaM che. sarakhAvo, malara, Ancient Skt. Lit P. 296 Aho! Shrutgyanam Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya [111 477 ne nirvANanA varSa tarIke svIkArIe to tenI anusAra azokanA abhiSeka i. sa. pUrva 168 varSe AvI paDe paraMtu A pariNAma to vizeSa asaMgata bane che. __ A hisAve jotAM purANomAM bhUla thaI hoya tema jaNAya che ane te sahelAIthI zodhI zakAya tevI che. pitA ane nava putro maLI nandonI be peDhIo hatI ema brAhmaNonA, jainonA ane keTaleka aMze bauddhonA graMthomAM paNa varNana jovamAM Ave che. vaLI hemacandra ane anya jaina graMthakAro to spaSTa rIte ja kahe che ke udaya athavA udAyi te zaizunAga vaMzano challo rAjA hato..A uparathI spaSTa thAya che ke mahAnandin ane nandivardhana jevAM nAmAnuM zaizunAga nAmo sAthe kAI sAdRzya nathI.paraMtu te naMda ane mahAnaMdina mahApadmanandanuM 65 jANe TuMkuM rUpa hoya ema zaMkA utpanna kare che.A uparathI temaja varSAMnI atizayokti bharelI saMkhyA uparathI hu~ evI kalpanA karuM chu ke purANomAM be vakhata nandonI gaNatrI thaI che. ane Ama tharbu te, naMdonA itihAsanA saMbaMdhamAM te graMthomAM thaelo moTo goTALo jotAM, tahana zakya lAge che. vaLI pitA ane putronA rAjyanAM maLI je ekaMdara 100 varSo ApavAmAM AvyAM che te ghaNAM zaMkAspada lAge chekAraNa ke Aje pratyekane barAbara 10 varSa phALe Ave che, A dAkhalAo uparathI huM anumAna karUM chu ke mahAnandin ane nandivardhana A be puruSo asalamA nando ke jemaNe kula maLIne 85 varSa rAjya karyu hatuM temanI be peDhIonA pratinidhio hatA. 66 ane nandonAM je so varSa batAvavAmAM AvyAM che te pAchaLathI sAcI hakIkatonAM vismaraNa ane gerasamajatine laIne, umero tharalo che. tethI karIne jo ApaNe naMdomA 100 varSa uDAvI daIe to buddhanirvANa ane azokanA abhiSeka bacceno kAla 309 varSoMne badale 209 varSono thAya. ane pacho nirNIta kAlagaNanAnusAra teno samaya i. sa. pUrve 268 mAM paDe. paraMtu bauddho jemane azoka paratvenI umatta mAhitI che teo kahe che ke teNe potAnA abhiSeka pahelAM cAra varSa ane abhiSeka pachI 37 varSa rAjya karyu hatuM, je hakIkata purANamAMjaNAvelI 36 nI saMkhyAne sAdhAraNa nikaTa thAya che. jo Ama hoya to ApaNe 36mAM 5 umeravAM joIe ane tema karyAthI tenA rAjyAdhirohaNano kAla i. sa. pUrve 273 mAM varSamA Avaze. A miti zilAlekho uparathI tArakhI kADhelI miti arthAt i. sa. pUrve 276-274 sAthe lagabhaga maLatI Ave che. ___ATaluM vivecana brAhmaNagraMthanA saMbaMdhamAM karyu. jaina hevAla ke je upara TAMkelI smAraka gAthAomAM maLI Ave chete hemacandranA pariziSTa parvamA aMtargata thaelI paraMparArUpa ja che. paNa Ano vicAra aMtamAM ja karavo ghaTe che. tethI karIne hAlamAM bauddhonI hakIkato, ke je silonanA ... 65. khAravelanA zilAlekhamA tema ja kauTilIyanA pR. 429 upara nandarAjanA be vakhata nirdeza thaelo che. nandusa khullI rIte Justin XV, 4, 1 mAMnA alegjhenDusa mATe sudhAraNA che. . (juo Gutschmid ). Diodoras XVII 93 ane Curtins IX,2 mA candraguptanI pahelAMnA magadhanA chellA rAjAnA nAma batAvelA Xandrainas athavA Aprammes i saMskRta rUpa zaM thAya te hUM bIlakula samajI zakato nathI. Xandramas mAM saMskRta zabda candra athavA to caNDaMno bhAsa thAya che kharA, paNa naMdomA Avu nAma nahi vaLI zakatuM hovAthI A uparathI kAMI anumAna kADhI zakAya nahi.. 66. be peDhIoe maLIne kula 85 varSa rAjya karya hoya te bAbata jo ke thoDIka avizvasanIya lAge kharI paraMtu mi. vinsenTa smIthe potAnI Early History of India mAM, aMgrejI itihAsamAMthI lAMbA rAjyakAla dAkhabatAM je udAharaNo ApyAM che te jotA A vAta paNa azakya hoya ema lAgatI nathI. vAcaka nIcenI hakIkata upara dhyAna Apaze ke AThamo henarI ane tenAM putroe maLIne 94 varSa ( 1509-1603) rAjya karyu hatuM ane te henarI ilijhAbethanA maraNa pUrve 112 varSe janmyo hato. Aho! Shrutgyanam Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 itihAsAmAM maLI Ave che te upara carcA karAza. zaruAtamAM mahAvaMza graMtha laIzuM. kAraNa ke ema ApalI hakIkato taddana spaSTa che, jyAre dIpavaMzamAM ApelI badhI hakIkato ghaNI goTALA bharelI che. 67 mahAvaMza 2, 25 ane 4 1, 5, 14 mAM jaNAveluM che ke biMbisAre 52 varSa rAjya karya hatuM ane tenI pachI tenI hatyA karanAra tene| putra ajAtazatru Avyo. teNe buddha nirvANa pahelAM ATha varSa ane tyArapachI 24 varSa ema kula 32 varSa rAjya karyu hatuM. ajAtazatru pachI AvelA rAja'o buddhadharmanA sArA AzrayadAtA thayA hoya tema lAgatuM nathI, kAraNa ke mahAvaMza 4, 1 mAM pachInA rAjAone 'pitRghAtavaMza' paTale pitAnI hatyA karanArAono vaMza, evaM nAma ApelaM che. ane vadhAremAM jaNAnyuM che ke te vaMzanA saghaLA rAjAo anukrame potAnA pitAne agara pUrva jane mArIne ja pote gAdI upara AvyA hatA. A rAjAo te anukrame -- udayabhahaka jeNe 16 varSa 68 rAjya ka. anuruddhaka ane muNDa banne maLIne 8 varSa rAjya karyu ane chello nAgadAsaka jeNe 24 varSa rAjya kartuM hatuM A rAkSaso--jemAMnA chellAne AvezamAM AvI gaelA lokoe ThAramArI nAkhyo hato temanI-pachI eka dharmAtmA maMtrI zuzunAge 18 varSa rAjya karyu ane tenI pachI teno putra kAlAsoka rAjA thayo ane teNe 28 varSa rAjya karyu. tenA zAsanamA 11 mAM aai ( atIte dasa vasse, 4, 8 ) vesAlImAM bIjI sabhA maLI jenI miti buddhanirvANa pachI 100 varSa ApelI che. kAlAsokanI pachI tenA daza putro gAdie AvyA ane temaNe 22 varSa rAjya ka. teonI pachI nava naMdo thayA jeoe bIjAM 22 varSa rAjya karyu. 69 chelA naMdane cANakye gAdI uparathI uThAvI dIdhA pachI caMdragupta rAjA thayo jeNe 28 varSa rAjya karyu. tenA putra bindusAre 58 varSa rAjya karyu ane tenI pachI azoka gAdIe beTho. te potAnA 99 bhAIone mArI mAkhIne nirvANa bAda 218 varSe rAjyAbhiSikta thayo. A saghaLI tArIkha eka bIjA sAthe sAdhAraNa rIte ThIka besatI Ave che paraMtu uparokta samantapAsAdikAmAMnI 'bhUla ' niHzaMkapaNe batAve che ke A paraMparA saghaLI bAbato mAM vizvAsa rAkhavA lAyaka nathI. ane tethI ApaNe buddhanirvANa pachI 218 varSe azokano abhiSeka thayo hato e jaNAvatI noMdhane bahu mahatva 67. buddha pachI so varSe azoka rAjA thayo hato e prakAranuM divyAvadAnanuM kathana huM ahiM vicAramAM laI zakato nathI. ( pp. 568, 379 etc ) ane e graMthanA, pR. 369, 430 upara eka taddana avizvasanIya evI rAjAMonI yAdI ApelI che; je yAdI koI paNa anya noMdha sAthai maLatI AvatI nathI balke anya sarva noMdhathI viruddha paDe che. A yAdImAM nIce pramANe magadharAjAonI yAdI ApelI che. biMbisAra, ajAtazatru, udAyin ( udayibhadra ), muNDa kAkavarNin, sahAli, tulakuci, mahAmaNDala, prasenajit, nanda, bindusAra, azoka, samprati ( azokano pautra ane kuNAla putra ), bRhaspati, bRhasena (?) puSyadharman ane puSyaratha A sthaLe eTalaM sUcavavA mAMgUM chaM ke A yAdIma candragupta ne sarvathA choDI devAmAM Avyo che ane e ja eka bAbata uparathI tenI kiMmata AMkI zakAza. 68. buddhaghoSanI samantapAsAdikAnA 3213 pR. mAM, A rAjAomAMnA pratyekanA 8 varSoMne badale 18 varSa batAvelAM che. A paraMparA ghaNI ajAyabI bharelI lAge che, ane te buddha ane azokanI baccenI kula varSa saMkhyA sAtha moTo virodha darzave che. A uparathI eTalaM ja anumAna kADhI zakAya che ke sIlonanI paraMparA gaMbhIra rIte acokkasa che. 69. mArA jANavA pramANe, A pahelAM, e koInI jANamAM nathI AvyuM ke jainaparaMparAmAM paNa kAlAsoka ane tenA uttarAdhikArIonu jhAMkhaM smaraNa bacyuM che. upAMga 8 ane 9 mAM ( nirayAvalI ) kAlarAja ane tenA nava bhAIo, jeone paraMparAgata kathana ajAtazatrunA AramAna bhAIo hovAnuM batAve che, teo saMbaMdhI ullekha maLI Ave che. ane AgaLa Upara tenA daza putro jemAMnA be nAme mahApadma ane nandana hatAM temano paNa ullekha thaelo che. A uparathI naMdonA bIja paNa sagAonA saMbaMdhamAM taddana astavyasta rUpamA keTaluka maLatApaNuM jovAya - " Aho ! Shrutgyanam Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya [ 113 Apa joIe nahi. tema chatAM, uparokta mitiomA eka evI miti che jene bauddho sAdhAraNa rIte barAbara jANatA hovA joIe; ane te anya koI mahi paNa te bIjI sabhAnI tArIkha che. A samA buddha pachI 100 varSe maLI tema cu0 50 12, 11 mAM jaNAveluM che. te tArIkha sAcI ho yA na ho, athavA sabhA paNa maLI ho yA na ho tenI sAthe ApaNane A sthaLe kAma nathI 70 ApaNo mukhya muddo je cha, te e cheke A varSa silonanI kAlagaNanAmAM eka mahatvatuM prAraMbhakendra hatuM ane mArI raddha mAnyatA cha ke silonanA bhikSuo, prAcIna paraMparAo dvArA jANatA hatA ke A saikuMkAlAsAkanA zAsananA barAbara 10 mA varSa pachI Avatu hatu. A viSayamA eka vAra pharIthI huMmAtra buddhaghoSanI, eka jarA viSayAntara batAvatI, hakIkata upara bhAra mUkavA mAgu chu; kAraNa ke tene laIne kadAca ApaNane koI rIte kAlAsokanA pahelAMnA rAjAonI yAdImA kAI pheraphAra karavo paDe. paraMtu tenA samaya purvenI bInAo, mahAn azokanI mitine asara karatI nathI; kAraNa ke te vakhate tenA AbhiSekanA saMbaMdhamAM epI cokkasa paraMparA praca. lita hatI ke teno abhiSeka bIjA saMghamilana pachI 118 varSa bAda ane buddha pachI 218 varSa thayo hato, have mirNIta kAlagaNanAnA AdhAre gaNatrI karatAM abhiSekanI A miti i. sa. pUrve 260-59 mAM Ave kharI, paNa zilAlekho sAthe teno meLa meLavI zakAya tema nathI. e to niHsaMdeha che ke azokanI samaya-gaNanA, saghaLA tArIkhavALA zilAlekhomA spaSTa jovAmAM Ave che te pramANe, abhiSekanA varSathI thAya che. 71 paraMtu ApaNe upara gaNatrI karI cha ke teno abhiSeka i. sa. pUrve 272-270 nI vacce thayo haze. A uparathI buddhanirvANa spA rIte i. sa. pUrve 490-488 nI vacamAM Ave che, je sAla janarala kaniMghAma ane pro. meksamUlaranI gaNatrI sAthe eka thatI nathI. paNa ahIM eka bIjI bAbata paNa vicAraNIya che. bauddha ahevAlo anusAra, azoka tenA rAjyakALanA prathama bhAgamAM athavA zaruAtamAM nAstika hato ane abhiSeka bAda traNa varSe te bauddhadharmamA dAkhala thayo 72 hato. A bAbata ghaNI mahattvanI che kAraNa ke prAyaH karIne azokanA potAnA kathano sAthe e saMmata thAya che. khaDaka uparanI AjJA naM. 13 nI suprasiddha upodghAtamA jaNAvyuM che ke a[stava ]sa abhisita [ sa de ] vana priasa priadrazisa rajo ka [liga vijita] 73 AthI kaliMganI jIta i. sa. pUrve 264-262 varSonI vacamAM thaI haze ane A pachI tarataja rAjAe thaelA narasaMhAra ane raktapa.tano pazcAttApa karavA mAMDayo ane keTalAka pramANamAM te navIna dharmamArgI banyo. AgaLa upara te sahasArAma vagere AzAmAM jaNAve che ke hu~ aDhI varSa karatAM vadhAre vakhata sudhI mandotsAhI (upAsaka) hato. paraMtu tyAra bAda eka varSathI dRDha utsAhI thaI saMghano sabhya banyo chu. adhikAn (f) aDhAtiyAni vasAni ya hakaM (upAsake) no tu kho bADhaM pakate husaM ekaM sa (ma)vacharaM sAtireke tu kho sa (m) vachar [a] m yaM maye saMghe upayIte bAdaM ca me pakate. 70. A mata mAro nathI. kAraNa ke A saMbaMghamA bauddhaparaMparAne mukhya paNe nirmUla TharAvavAnA hetuthI R. 0. Franke e batAvelI saghaLI dalIlothI paNa hajI mane khAtrI thaI nathI. 71. khaDaka upara kotarelI AjJA naM. 13 mAM 8 mA varSa ( kAliMganI jIta ) thI te 26 mA varSa (staMbhaAjJA. 1 4 ane 5.) ane 27 mA varSa ( staMbha-AjJA 7) sudhInI tArIkho. 72. dIpavaMza. 6, 18; vaLI prakSipta gAthA 6, 24 mAM AbhiSeka bAda traNa varSe dharmaparirvatana jaNAvelaMche. 73. zAhAbAjhagaDhI. epi. inTi. 2, 462. Aho! Shrutgyanam Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 nnnnnramawuinnar Ano tAtparya e che ke, azoka buddhadharmano sAco ane vizvAsu anuyAyI banyo te ghakhate denA abhiSekane, sADA daza karatAM padhAre, Azare agIbhAra varSa; thayAM ane te pramANe gAdI upara AvyAne lagabhaga paMdara varSa thayAM hatAM. khaDaka AjJA naM. 8 mAM teNe jaNAvyu cha ke te potAnA agIAramA varSamAM 'saMbodhi prApta karavA nIkaLyo' hato (ayAya saMbodha); A hakIkata sahasArAma AzAmAM 74 lakhelI bAbata sAthe ThIka maLatI Ave che. have ApaNe dIpavaMzamAM kA pramANe abhiSeka pachInA praNa varSone, jo, sahasArAma AzAmAM jaNASelAM ' aDhI varSothI adhika kALa sAthe sarakhAvIzuM to ApaNe kabula karavU paDaze ke te bannenI bacce asarakAraka sAmya dRSTie paDe che, ane te uparathI evaM anumAna thAya che ke vastutaH te banne ullekho ekaja bInAne uddezIne karavAmAM AvelA che. 75 A uparathI bIjuM paNa eka anumAna nIkaLe che ke silonanA A hevAlo-athavA temanI mULabhUta prAcIna aTThakathA--nI, azokanA abhiSeka ane nirvANa vaccenA aMtarAlane 218 varSonuM batAvavAmAM gerasamajuti thaelI che. A 218 varSoM mULamAM abhiSekane uddezIne nahi hatAM paraMtu kaliMganI vijayasamApti agara prathama dharmapravartana, athavA A banne bInAonI sAthe saMbaMdha dharAvatAM hatA. eTalu to ApaNe kabula karavU jAIe ke bauddhonA mATe azokanA abhiSeka karatAM tenuM buddhadharmamAM pravartana ati mahattvanuM hatuM. ane ATalA mATe azokanA A banAkne eka kendra mAnI bauddhoe tyAMthI tenA saMbaMdhI temanI kAlagaNanAtmaka temaja aitihAsika nodhonI zaruAta karI hoya. kaliMganI jIta kAlagaNanAtmaka gaNatrIomAM ghaNuM karIne vadhAre agatyanI na hotI, paraMtu tenuM mahattva tenA dharmapravartanane aMgeja che. kAraNa ke mArA potAnA abhiprAya pramANe, kaliMganI aMdara, agara koI anya sthaLamAM, azokanA rAjya sAthe kaliMganA mizraNa thayA upara koIpaNa saMvatnI sthApanA thaI hoya evo eka paNa purAvo nathI. 76 tyAre silonanA ahevAlomA jaNAvelAM 218 varSo asalamA azokanA abhiSakenI sAtha 74. ahIAM meM DaoN. epha. Dabalyu. thomasamI J.A. 1910, p. 507 mAM ApelI spaSTa ane vizvAsajanaka hakIkatono saMpUrNa upayoga karalo che.. 75. bauddhazAstro ane AjJAonA paraspara sarakhApaNAnA TekAmAM ghaNAM pramANo cha, jano koI paNa niSedha karI zake tema nathI. udAharaNa tarIke, divyAvadAnamA, dhArmika AjJAonA AstitvanA saMbaMdhamA ullekha thaelo cha, ane te sthaLe temanI saMkhyA 84000 nI batAvavAmAM AvI che. A saMkhyA hAsyajanaka-kalpanAmaya-lAge che; paraMtu temAM A AjJAonA saMbaMdhAM (pR. 419, 429 ityAdi) paJcavArSika nAmanI saMsthAno nirdeza kare che. A saMsthA te dharmayAtrA ja hovI joIe, je prastara-AjJA ( Rock-Ed.)3 ana 4 mAM batAvyA pramANe pAMca pAMca varSe thatI hatI. vaLI divyAbadAna pR. 407 mAM jaNAveluM che ke kuNAlane tenA pitAe takSAzilAnA subA tarIke mokalyo hato (hema. pariziSTa, 9, 14 mAM jaNAveleM che ka tene ujjayinI mokalavAmAM Avyo hato.) A uparathI dhaulI ane jaugaDanI AjJA 1 lI mAM AvatA 'ujeni (te) kumAle' ane 'tAkhasilAte ( kumAle)' zabdornu smaraNa thaI Ave che. divyAvadAna pR. 390 ane lAmmandaI zilAlekhanI vacce je meLa Barth, Journal des Savants, 1897, p. 73 ane bulhara, Ep. Ind. V; p. 5 batAve che, teno pizala S. B. Pr. A.. W. 1903, p. 731, asvIkAra kare cha; ane te vAstavika rIte lAge che paNa acokasa. paraMtu, divyAvadAnamA azokanI tIrthayAtrA saMbaMdhI je ullekha maLe che te vAstAvaka che. 76. DaoN. phrITa J. R. A.S. 1910, pp 242 ff, 824 ff, je kahe cha ke khAravelanA zilA. lekha uparathI mauyavaMzanA AstatvanA saMbaMdhamAM koI paNa tarka bAMdhavAno ApaNane haka maLato nathI, tene hu samata chu.jA ke te lekhanI 17 mI lIdInA teNe karelA arthane haM sarvathA asvIkAraNIya mAnuM chu. DaoN. phlITarnu bhASAMtara A pramANe Aho ! Shrutgyanam Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya - nirNaya [ 115 saMbaMdha dharAvatAM nahi paraMtu dharmaparivartanane uddezIne lakhelAM hoya, to A banAva, buddhanivANanI miti i. sa. pUrve 477 nI svIkAratAM i. sa. pUrve 259 mAM thayo hoya, ane chevaTanuM dharmaparivartana Azare RNa varSo pachI eTale i. sa. pUrve 256 thayuM haze. paraMtu A mitimAM keTalAMka varSo vadhAre gaNAelAM lAge ke; kAraNa ke kaliMganI jIta moDAmAM moDI i.sa. pUrve 262 mAM parisamApta thaI hovI joIe. tema chatAM ApaNe nIcenI ve bAbato dhyAnamA rAkhavI joIe, kAraNa ke te dvArA ghaNu karIne badhI mitio saMpUrNa rIte saMgata thAya tema he. (1) upara jaNAvyA pramANe buddhaghoSa ane ahevAlo bacceno virodha keTaloka agatyano che, ane (2) mahAvaMzamAM jyAre biMdusAre 28 varSa rAjya karyAnuM jaNAvelu che tyAre brAhmaNagraMtho ke je e bAbatamAM vadhAre satya hoI zake temAM 25 varSa arthAt traNa varSa ochAM darzAvelAM che. A sUkSma bhedone bhegA karavAthI evaM anumAna nIkaLe che ke, uparokta 218 vastutaH atizayokti bharelAM che, ane tethI i. sa. pUrve 477 varSe nakkI karelI buddhanirvANanI mitimAM A atizayokti kAMI vAMdhA karatI hoya tema mane lAgatuM nathI, eTaluM ja nahi paNa tene vadhAre dRDha kare che. mahAvaMzanAM kelAMka kathano jo ke avizvasanIya che kharA, chatAM paNa dIpavaMzamAM ApelAM, rAjAo tathA temanA rAjyoM saMbaMdhI varNano, evAM goTALA bharelAM jovAmAM Ave che ke tene mukAbale mahAvaMzanAM varNano ghaNAMja spaSTa lAge che. A guMcavADAvALAM varNanAmAM paNa huM kAMIka je mArga zodhI zakyo dhuM temAM mane magadhanA rojAonAM saMbaMdhamAM be mukhya paraMparAo jaNAI Ave che. AmAMnI pahelI to ghaNI ja guMcavaNI bharelI che ane bIjI silonanA rAjAonI kArakIrdInI gaNatrIo sAthai vicitra rIte bheLaseLa thapalI che. zaruAtamAM kahevuM joIe ke dIpavaMzamAM ane mahAvaMzamAM je be mukhya bAbato spaSTa jovAmAM Ave che temAMnI eka to dvitIya saMghasammelana saMbaMdhe che ke je sammelana buddha pachI 100 varSe thayuM hatuM. A vakhate zizunAganA 77 putra azokanA rAjyanAM 15 varSa ane 10 divaso vyatIta thayA hatA. ane bIjI bAbata e che ke, azoka buddha pachI 218 varSe abhiSikta thayo hato. 78 bIjI je hakIkato dIpavaMzamAM 3,56 thI mAMDIne 6, 1, jyAM azokanA amalanI zaruAta thAya che tyAM, sudhImAM jaNAvelI che, te e che ke, biMbisAre 52 varSa rAjya karyu hatuM. ajAtazatrue 8 varSa buddhanA jIvatAM ane 24 varSa nirvANa chaH sAta aMgonA saMgrahanA 64 mA adhyayanane ( athavA anya vibhAgane te utpanna kare che, bahAra AvavA preraNA kare che (arthAt tAjuM kare che. ) Ano artha zuM? mArA jANavA pramANe, pahelAM sAta aMgoM kadApi eka bhAva dhAraNa karatAM hoya tema zAstramAM mAnavAmAM AvyuM nathI. ane tema barAbara rIte karI zake paNa nahi. kAraNa ke uvAsagadasAo, racanAzailImA chaThThA aMganI apekSAe AThamA ane navamA aMganI sAthe vadhAre samAna che. ane ApaNe kadAcita mAnI laIe ke dharmazAstra - Agama-je rUpamA atyAra vidyamAna che te ja rUpamAM te vakhate hatAM-jo ke A vAta taddana AvazvasapAtra che to 64 muM adhyayana te bhagavatInA 5 mAM ' saya' sAthe baMdha bese jene khAravele pharIthI tAjA karyo hoya. paraMtu Ama mAnavuM te mUrkhatA bhareluM che. vaLI 9-11 aMgomA kula 75 adhyayano nathI paraMtu 33+10+20 eTale 63 ja che. paraMtu A viSaya huM anya sthaLe cacIMza. caMdragupte koI paNa mauryayuga sthApyo na hoto te vAta to khullI che kAraNa ke azoka teneA upayoga karato nathI. ane e uparAMta plAinI ( Pliny ) 6 : 17 (21) mAM je megesthinIjhanuM kathana ApeluM che ke 'bekasapitA ( Father Bacchus ) thI mAMDIne te alekajhAnDara sudhI eTale 6451 varSomAM hiMduo 153 rAjAonI gaNatrI kare che, te mane to kaliyuga agara anya koI laukika yuganI gaNatanI kaDhaMgI noMdha hoya tema lAge che; sarakhAvo, vaLI Arrian, Ind. ch. 8 77. dIpavaMza. 4, 44; 5, 25. 78. dIpavaMza. 6, 1. Aho ! Shrutgyanam Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] jaina sAhitya saMzodharpha [khaMDa 2 bAda paTale kula 32 varSa ane udaya-(bhadda ) 16 varSa. 79 paraMtu mahAvaMzamA je jaNAveluM che ke anurukhake ane muMDe 8 varSa rAjya karyu hatuM, te bAbata dIpavaMzamAM taddana choDI ja dIdhI che ane 5, 78 thI to cokkasa anumAna thAya che ke udayano uttarAdhikArI nAgadAsa hato. nAgadAse ochAmAM ochAM 21.varSa 80 rAjya karyu hatuM. te 11, 30 uparathI mAluma paDe che. zizunAge 10 varSa 81 rAjya karyu ane tenI pachI kAlAsoka gAdI upara Avyo. paraMtu tenI kArakIrdI keTalo kALa rahI te saMbaMdhI dIpavaMzamAM kAMI kathana hoya tema mArA jANavAmAM nathI. dIpavaMza 5, 99 mI mAthA, je nIce ApI che temAM kAlAsokane jarura tenApitA susunAga sAthe meLasaLa karI dIdheo haze kAraNa ke temAM kaDUMche keH susunAgassaccayena honti te dasa bhAtaro / sabbe bAvIsati vassaM rajja kAresu vaMsato // AmAM kAlasokanA daza pUtrono spaSTa nirdeza thaelo che, jemaNe mahAvaMzamAM jaNAcyA pramANe 62 varSa rAjya karyu hatuM. naMdono to pato ja nathI. caMndragupte 24 varSa rAjya karyAnuM jaNAveluM che. biMdusArano mAtra 5, 101, 6, 15 mAM azokanA pitA tarIke nirdeza thaelo cha, paraMtu tenA amalano kALa Apyo nathI. 82 - azoke 37 varSa rAjya karyu hatuM ( 5, 101) buddha pachI 218 varSe teno AbhaSeka thayo hato, ane abhiSeka thayA bAda traNa varSe teNe dharmaparivartana karyu hatuM. vigere vigere. A badhI hakIkato suprasiddha che. paraMtu bIjI bAjue, nIce ApelI prakaTa kRtrima gAthA 6, 24: paripuNNavIsavassAmhi piyadassAbhisiJcayaM / pAsaNDaM parigaNhanto tINi vassamatikami // ke jenI aMdara 20 varSo koI ajJAta bInAnI sAthe lagADyAM che. uparAMta azokanA samayanA saMbaMdhamAM eka goTALA bharelI bIjI hakIkata ApelI chaH 6, 102 mAM jaNAveluM che ke azokanA 26 mA varSamAM tissa gujarI gayo; paraMtu 7, 32 mAM te AThamA varSamAM gujarI gayo hato tema jaNAveluM che A paraspara virodhI kathano kevI rIte utpanna thayAM haze te huM samajI zakato nathI. 11, 1, thI ApaNane silonanA rAjAo saMbaMdhI hakIkata maLe cha ke, jemAMnA prAcIna rAjAoe to ghaNA lAMbA samaya sudhI rAjya bhogavyuM hatuM, ane pachInA rAjAoe ghaNAMja thoDAM varSo tema karI zakyA. 5, 11, 8 mAM jaNAveluM che ke vijayarAjA ajAtazatru 83 pachI 8 me varSe gAdI upara Avyo ane 38 varSa rAjya karI udayanA 14 mA varSamAM gujarI gayo. tyAra 79. dIpa0 4, 38, 5, 97. 80. nAgadAsa jo kharekhara udayano uttarAdhikArI hoya to teNe 40 varSa rAjya jarUra karyu hoya; kAraNa ke kAlAsokane nirvANa pachInA 100 mA varSamA, rAjya karatA 10 varSa ane 15divasa thayAM hatA. 81. dIpa0 5,97, 82. paraMtu AnI gaNatarI 11, 12-13 (juo, heThaLa ), thI karI zakAya, ane te pramANe tenA rAjyasamayanI varSasaMkhyA 29 meLavI zakIe. 83. dI. 9,40 pramANe buddhanA AMtima vaSamAM te silona Avyo; mahAvaMza 71 pramANe je rAtrie buddhani vANa thayaM te ja rAtrie. Aho ! Shrutgyanam Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2 ] zrI mahAvIrano samaya- nirNaya [ 117 pachI lagabhaga eka varSa jeTalo nirnAyakI - arAjaka- kAla gayA pachI paTale udayanA 16 mA varSe paNDuvAsano rAjyAbhiSeka thayo ane te 30 varSa rAjya karI nAgadAsanA ekavIsamA varSamAM avasAna pAmyo. tenA pachI abhaya rAjA thayo ane teNe 20 varSa rAjya karyu ane tyArapachI pharIthI 17 varSa arAjaka paNuM radhuM. te aMdhAdhuMdhI daramyAna pakuNDaka yA paNDukAbhaya je luTArA tarIke jIvana gujArato hato ( coro Asi, 11, 2) te potAnA nava mAmAone mArIne (11, 3) anurAdhapuramA abhiSikta thayo ane 70 varSa rAjya karI candraguptanA 14mA varSamAM maraNa pAmyo. te potAno rAjamukuTa potAnA putra suTasIvane sopato gayo hato. A muTasIva 60 varSa rAjya karI azokanA 84 abhiSeka pachI 17 varSe i. sa. pUrve 257 mAM dehAMta pAmyo. A saghaLI hakIkato uparathI candraguptano samaya i. sa. pUrve 315-314 mAM Ave che ane azokano rAjyAbhiSeka i. sa. pUrve 257 mAM paDe che. paraMtu A banne mitio vadhAre arvAcIna thAya che. have vicAra karIe ke pakuNDaka je potAnA abhiSekanA samaye 37 varSano hato teNe 70 varSa rAjya karya hoya ame tenA pachI tenA putre 60 varSa rAjya karya hoya te azakya jevuM ja lAge che. 85 paraMtu AmAM kaye sthaLe bhUla rahelI che teno mAtra nirNaya karavo kaThINa che. chatAM gaNatarInI cUka paNa bahu moTI nahi hovAthI, silonanA aitihAsika graMtho, vyavasthita karelI i. sa. pUrvenI 477 nI tArIkhane kAyama rAkhavAmAM pratibaMdha kare tema lAgatuM nathI. A TuMkI tapAsanuM saMkSepamAM tAtparya:- azokano rAjyAbhiSeka i.sa. pUrve 272 bhane 270nI bacamA thayo haze ane tenuM vAstavika rAjyAdhirohaNa tenAthI lagabhaga cAra varSa pahelAM eTale i. sa. pUrve 276-274 varSe thayuM haze jo enAthIe vadhAre cokkasa tArIkha meLavavA mATe upara ApalAM bIjAM varSo gaNatrImAM laIe ane azoka i. sa. pUrve 274 mAM rAjA thayo hato ema dhArIe to tenA rAjyakAlanA 41 (4+37) varSo gaNatrImAM levAthI tenA dehAntanI tArIkha tarIke ApaNe i. sa. pUrve 233 muM varSa meLavI zakIe. bindusAranA saMbaMdhamAM brAhmaNagraMthonuM kathana bauddhagraMthonA kathana karatAM vadhAre sAdhuM prAmANika che tema mAruM dhArakhaM che, ane tenA rAjya. kAlanA samaya ApaNe vadhAremAM vadhAre 25 varSanoja svIkArI zakIe. A anusAra teno samaya i. sa. pUrve 299 ane 274 varSonI vacce nirNIta thAya; ane mAruM ema paNa mAnavu che ke tenuM rAjya pachI ja zaru thayuM ituM. candragupte i. sa. pUrve 323 ane 299 nI bacce rAjya karya haze ane Ama thabuM jamane to vadhAre saMbhavita lAge che. enuM kAraNa e che ke jasTina 15, 3 mAMthI jo koIpaNa anumAna nIkaLI zakataM hoya to te eja che ke candragupta, pAzcimAtya prAnto 86 jItyAnI palAM jalAka varSe magadhano rAjA thayo hato. jo ke teNe te samaya pahelAM 87 alekajhAnDa - rane kharekharI rIte joyo hoya to paNa A anumAnane vAMdheo Avato nathI. megesthinIja khAtrI. pUrvaka i. sa. pUrva 303 - 302 mAM, pATalIputranA 88 rAjadarabAramAM Avelo hato tethI, ane 84. A kathana uparathI bindusAranA samayanI gaNatarI karI zakAya; teNe Azare 29 varSa rAjya kartuM hatuM ema jaNAya che. 85. e bAta to kharekhara Azcarya pamADe che ke eka karatAM vadhAre lekhakonuM kahevu che ke Taprobane nA nivAsIo ghaNA lAMbA AyuSyavALA hatA. sarakhAvo, udAharaNa tarIke plAinI ( Pliny ) 6, 22 (24) 86. mi0 vinsenTa smithe potAnA prAcIna itihAsanA pR0 115 upara darzAvelo abhiprAya jo ke AthI biruddha che, chatAM huM tene svIkArI zakato nathI. 87. pluTArka, Alex ch. 72 88. Smith, 1. c. p. 118. Aho ! Shrutgyanam Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 tyAM kedalAMka varSa rahelo hovAthI, caMdraguptanA maraNanI prAcInamAM prAcIna miti, megesthinIje tenA jIvatA hovAnuM cokkasa kathana kareluM hovAthI, te mAtra i. sa. pUrve 299 varSe ja ghaTI zake. tyAre have, i. sa. pUrve 477 ane 323 mA varSenI vaccenuM 164 varSonuM aMtara ApaNe ajAtazatru ane tenA vaMzanA rAjAo, tathA naMdarAjAonA rAjyakAlathI bharI zakIzaM. ajAtazatru buddha pachI 24 varSe rAjA thayo hato ema kahevAya che| ane te uparathI tenI avasAnamiti tarIke lagabhaga i. pUrve 453 89 ApaNe prAyaH nakkI karIe. udaya athavA udAyi jene huM zaizunAga no chelo rAjA mAnuM huM teNe purANamAM ApelI hakIkata anusAra 33 varSa, ane silonanA itihAsa anusAra mAtra 16 varSa rAjya karyu hatuM. paraMtu A sthaLe ApaNe jainonuM paNa zuM kathana che te dhyAnamAM lebuM joIe. A bAbata huM AgaLa upara carcIza, paraMtu te kathana, ekaMdara paurA Nika kathanane puSTi Apatu hoya tema lAge che. dIghanikAya uparathI paTalaM to spaSTa jaNAya che ke ajAtazatru jyAre buddhanI mulAkAta lIdhI tyAre udAyi te agAu janmelo hato. tathA te ghakhate te kuMmara lAyaka thayo hato, ema manAtuM hatuM. Ama chatAM teNe 30 varSa rAjya karyu paNa hoya. A gaNatarI ApaNa sthUla rUpe i. sa. pUrve 425 agara 420 arthAt candragupta pUrve so varSa jeTalA arvAcIna kALamA lAvI mUke che. ane A samaya mukhyatve karIne naMdarAjAono hoya, jemaNe hemacaMdra nA kahevA mujaba 95 varSa, temaja je rIte meM upara purANamAMthI tAravI kAvyAM che te mujaba Asare 85 varSa, rAjya kartuM hatuM. zuzunAga nAma khAsa sandehajanaka lAge che. kAraNa ke zizunAga to te vaMzano sthApaka hato, jemAM biMbisAra Adi rAjA thayA hatA. jo kAlAsoka kharekhara thaI gayo hoya tema ApaNe mAnIe to te nanda a haze . A pramANe zaizunAga vaMzano i. sa. pUrve 420 nA arAmAM aMta AvI gayo haze ane Ama mAnavAthI hemacaMdranA naMdarAjAnA abhiSeka saMbaMdhI kathana sAthai teno virodha paNa Avato nathI. tethI A mitine pAsanI miti tarIke svIkArI zakAya ane huM i. sa. pUrve 477 varSane buddhanirvANanI atizaya saMbhavita miti tarIke svIkAravAmAM koI paNa vAMdho hoya tema joto nathI. 90 have jo buddhanirvANanI anya sau 89. A 24 varSane purANamAM ajAtazatrunA rAjyakAlanAM jaNAvelAM 25 varSa sAthai adbhuta maLatApaNu che. Ano bhAvArtha zuM e hoya ke gaNanAno upayoga buddhanirvANathI thayo haze; kAraNa ke jyAre paurANika rAjayAdI utpanna thaI tyora A buddhanirvANa mojuda hatuM. A uparAMta bIjuM paNa eka maLatA paNuM azokanA saMbaMdhamAM maLe che. kAraNa ke purANamAMnA azokanA 36 varSo, bauddhoe azokanA abhiSeka bAdanAM batAvelAM 37 varSa sAthe maLatAM Ave che. 90. mi. vinsenTa. e. smithe, prAcIna itihAsa, pR. 42, mAM buddhanirvANane i. sa. pUrve 487-86 mAM nakkI karavA raju karelAM kAraNonA viSayamAM kahetuM joIe ke te bIlakula vizvasanIya jaNAtAM nathI. varSagaNya ane viMdhyavAsa e banne vasubandhunA samakAlIna hatA ane cInI maMthomAM ema jaNAveluM che ke 'teo nirvANa pachI 900 varSe thayA hatA' paraMtu em. en, perie B. E. F. E. O. XI. 339 ff puratAM pramANo ApI batAvyuM che ke cInI graMthakAro nirvANasamaya i. sa. pUrve chaThThI sadImA mUke che, ane bIjaM e ke vasubandhu i. sa. 350 nI pahelA thaI gayo hato. kenTananI " khaNDita - TippaNikA " ( Dotted record ) je i. sa. 489 mAM samApta thaI hatI te buddhanivANanA samaya i. sa. pUrve 486 mAM batAve che ane te TippaNikA upalaka jotAM, upayogI hoya tema bhAse che. paraMtu jyora ApaNe vadhAre vicAra karIe chIe tyAre bhinna bhinna zAkhAonA bauddhanu A samayanA viSayamAM bhinna bhinna mantavya javAya che ane koirpaNa bauddhazAkhA nirvANanA A samaya arthAt i. sa. pUrve 486 thI kevala A ekaja nodhamA ApelI tArakhi ja kharI ke ema mAnI levuM bahu ajaba lAge che, gaNatrI karatI nathI. tyAre udAharaNa tarIke paramArtha Aho! Shrutgyanam Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2 ] zrI mahAvIrano samaya - nirNaya [119 miti karatAM, vizvasanIya mititarIke i. sa. pUrve 477 muM varSa jo svIkArI zakAya to tadanusAra buddhano janma, avasAnasamaye temanuM vaya 80 varSanuM hatuM, tethI i. sa. pUrve 557 mAM thayo haze ane A viSayanI saghaLI hakIkatonuM ApaNaM ekaja mULa je pAlIgraMtho che te ema jaNAve che ke temaNe 29 varSenI UMmera saMnyAsa grahaNa karyo hato tathA 36 mA varSe buddhatva meLavyuM hatuM te uparathI A chelI bInA jarUra i. sa. pUrve 520 mAM banI haze A gaNatrI-je lagabhaga sAcI ja che-te anusAra paTalaM to sugamya che ke jo mahAvIranuM dehAvasAna, je eka paraMparAnusAra kachevAya che ke i. sa. pUrve 527 mAM thayuM hatuM, e jo kharUM hoya to te pramANe teo ane temano mahAn pratispardhI buddha banne koI paNa vakhate paraspara maLI zakyA hoya tema mAnI zakAya ja nahi, ane te pramANe pAligraMthomAM nAtaputta ane temanA anuyAyIonA saMbaMdhamAM karelA saghaLA ullekho kalpanAjanya ane kRtrimarIte banAvI lIghelI yojanA rupe ja Thare. paraMtu Ama mAnavu te to koI paNa dRSTie saMgata hoI nahi zake. A te ApaNe joI zakyA chIe ke buddhanirvANanI tArIkha jo i. sa. pUrve 477 varSanI hoya - ane Ama hovAmAM kAMI zaMkA nathI - to mahAvIra nirvANanI i. sa. 527 nI tArIkha yathArtha hoya e zakya ja nathI. A mahAvIra nIrSANinI uparokta tArIkha je evI gaNatarI upara astitvamAM AvelI ke teo vikrama pUrve 470 varSe nirvANa pAmyA hatA, teno pAyo majabUta nathI, teTalA mATe ApaNe niHsaMdehe rIte A mitino asvIkAra ja karavo jAie. ane tene badale kAlagaNanAtmaka badhI gaNatrIonI sAthe baMdhabesa tevI bIjI miti zodhI kADhavA prayatna karavo joIe. A prakAranI miti DaoN. jekobIe 91 ghaNA varSa pUrve sUcavI dIghelI hovAthI mArUM kartavya mAtra temanI dalIlonuM mahatva batAvavAnuM tathA tene keTalAka navA hetuo dvArA majabUta karavAnuM che, ema huM mAMnU chaM. 3. hemacandranI jaina paraMparA ane mahAvIrano satya samaya. jaina granthakAromAM sauthI mahAn manAtA hemavandre ( i. sa. 1088-1170 ) potAnA sthavi - rAvalI carita - je sAdhAraNa rIte pariziSTaparvane nAma oLakhAya che-temAM biMbisArathI mAMDIne azokanA pautra ane tenA uttarAdhikArI sampratinA vaccenA kALano eka prakArano itihAsa Apelo che. A graMtha je ghaNe sthaLe mAtra eka manaHkalpita ane paurANika aitihAsika noMdha jevo jaNAya che te temaNe potAnA dharmapravartakonA purANa-varNananA eka pariziSTa rupe lakhelo che. paraMtu mArI khAtarI thaI che ke A noMdha jo ke keTaleka sthaLe guMcavADA bharelI tathA paurANika lAge che, chatAM paNa temAM ahIM tahIM keTalIka sAcI ane aitihAsika bAbato sUcita thapalI che. ane A aitihAsika bAbato mahAvIrano samaya nirNaya karavAmAM upayogI thAya tema che. jeno samaya 499-569 cha-te ema jaNAve che ke tenI eka kRti buddha pachI 265 mAM varSe samApta thaI hatI. (peri. 1. c. p. 361 ). have je paraMparA jaNAve che ke azoka buddhanirvANa pachI 220 varSe thayo hato tathA te zI- hAMgati (i. sa. pUrva 246-210) no samakAlani hato te paraMparAnusAra buddhanirvANano samaya i. sa. pUrve 496 (246 + .250) mAM mukAya. mi. vi. gopAla aiyyare, iMDi. enTI. 37, 341 mAM jaNAvelAM kAraNonA saMbaMdhamAM eTalaM jaNAvavuM basa thaze ke te sarva dalIlo sahasArAma AjJAmAM AvatA 256 nI garasamajutI upara avalaMbita hovAthI temaja silonanA itihAsagraMthomAM ApalI mitione sarvathA avivekapaNe kabula rAkhIne, ubhI karavAmAM AvelI hovAthI. sAcI nathI. 91. kalpasUtra, pR. 8 ane te pachInAM. Aho ! Shrutgyanam Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMrakSaka 120] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDe 2 zreNika (biMbisAra) ane teno putra kUNika (ajAtazatru ) jainomAM suprasiddha che, paraMtu temanA rAjyakAlanI mitio, mArI jANa mujaba, koI paNa sthaLe ApavAmAM AvI nathI. hemacaMdra 6, 21 mAM jaNAve che ke kUNika caMpAmAM maraNa pAmyo hato ane tenI pachI udAyina rAjyagAdI upara Avyo hato, ane teNe rAjadhAnI tarIke navaM nagara, pATalIputra, vasAvyu hatuM. A rAjA casta jaina hato ane ghaNo sattAzAlI thaI zakyo hato. paraMtu tenA upara eka zokajanaka vipattI AvI paDI hatI. hakIkata e che ke teNe koIeka rAjAne gAdI uparathI uThAcI dIdho hato, tenA putre yuktithI jaina sAdhuno veza paherI tenA mahelamA praveza karyoM ane tene mArI nAMkhyo. udAyInI pAchaLa vArasa na hato ane tethI karIne tenAM pAMca rAjacinhone teno uttarAdhikArI zodhavA bahAra mokalavAmAM AvyAM. pasaMdagI vilakSaNa thaI; kAraNa ke eka nApita ane gaNikAno putra jenuM nAma naMda hatuM te A rIte pasaMda thayo (6, 231.) ane rAjyAsane teno abhiSeka thayo. A bInA, pari0 6, 243 nA nIce ApelA lokanI anusAra, mahAvIranirvANa pachI 60 varSe banI. anantaraM vardhamAnasvAminirvANavAsarAt / gatAyAM SaSTivatsaryAm eSa nndo'bhvnnRpH|| A naMdanA saMbaMdhamAM hemacaMdre virodhadarzaka vicAra bilakula pradArzata kayoM nathI. ane te uparathI ApaNe sAdhAraNa ema mAnI zakie ke AnaMda keTalAka pramANamAMjainadharma manAto haze. A dhAraNAne udayAgarimAMthI maLelA khAravelanA zilAlekha rUpa eka atizaya mahattvavALA lekhadvArA sAcuM samarthana maLatuM hoya tema jaNAya che. te lekhamAM naMdarAjanA saMbaMdhamA be ullekho thaelA che. ane A naMdarAja te sAmAnya rIte naMdavaMzanoja haze.A lekhano prathama phakaro jo ke sarvathA aspaSTa che ane bIjo phakaro truTita thaelo che paraMtu tenI pachIno bhAga spaSTa jaNAve che ke khAravele 'magadhanA rAjAne agrajina (prathama tIrthakara) nA page paDAvyo jene naMdarAja laI gayo hato (?) [pAde va (m) dApayati naMdarAjanitasa agajinasa]; A 'anajina' zabda te mahAvIra tathA RSabha bannene lAgu paDI zake-ane ahIMAM game tene lAgu paDatuM hoya-paraMtu ATaluM to spaSTa ja che ke kaliMga upara svArI karI te vakhate naMdarAjA jinanI 92 pratimAne laI gayo haze. ane jo te jinamAM zraddhAvALo na hoya to te zA mATe AvI vastu laI javAnI pasaMdagI kare? A uparAMta naMdano pUrvAdhikArI-pUrvaja udAyI te eka zraddhAlu jaina hato ane ajAtazatru paNa thoDeka aMza tevo ja hato. 93 A uparathI A badhA rAjAone bauddho 'pitRghAtaka vaMza' evaM je nAma Ape che temAM kAMI navAI jevU jaNAtuM nathI; jo ke A nAma anya sthaLe vastutaH mAtra ajAtazatrune ja ghaTatuM hoya ema mAnavAmAM Avyu che. A pramANe mahAvIranirvANa ane naMdanA rAjyAdhirohaNa vacce 60 varSonuM aMtara paDe che. A kAlAMtaramA spaSTa rIte kUNikanA rAjyasamayano keTaloka bhAga tathA udAyinnI saMpUrNa kArakIrdAnA samayano samAveza thaelo che. ane meM upara siddha karyu che ke udAyI prAyaH tenA vazano chelojarAjAhato. have buddha, i.sa. 1477mAM nirvANa pAgyA hoya. to te hisAba ajAtazatru i. sa. pU. 485 mAM rAjA thayo haze. arthAt nirvANa pahelAM ATha varSe. A rAjAnu paheluM sAhasa teNe kosalanA vRddha rAjA sAthe yuddha AraMbhyu te hatuM. A kosalano rAjA te 92. A hakIkatane maLatI evI eka vAta, pro.jekobInA 'AusovAlTa irseluMgena, pAna 31 ana te pachInAmA, pradyota ane udayananA saMbaMdhamAM lakhelI maLI Ave che. 93. juo jekobInuM kalpasUtra, pR0 5. Aho ! Shrutgyanam Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2 zrI mahAvIrano samaya-mirNaya [121 tenI oramAna mAtAno bhAI hato. bhagavatIsUtranA 15 mA 94 sayamA ema jaNAvelu cha ke pAkhaDAcArya gozAla,je mahAvIrano kaTTo pratispardhI hato te, A laDAInA 95 aMte tarataja zrAvastImAM maraNa pAmyo hato. ane tenA maraNa pachI 16 varSa mahAvIra jIvatA rahyA. A miti gozAlanA saMbaMdhamAM ApavAmAM AvelI anya mitio sAthe maLatI Ave che te ApaNe nIcenI hakIkata uparathI joI zakIzaM. mahAvIra pahelA be varSe jyAre gozAle jinatva prApta karyAno dAvo karelo hato tyAre mahAvIranI Umara 40 varSanI hatI ane tyArapachI 16 varSa sudhI teo banne maLyA ja na hotA. tyArapachI teo mAtra, gozAlanA maraNanA varSamAM eTale challI vakhate maLyA hatA. A uparathI gozAle kALa ko te vakhate mahAvIranI UMmara56 varSanI haze mahAvIranI kula Umara 72 varSanI hatI eTale te uparathI teo gozAla pachI 16 varSa jIvatA rahyA hatA te paNa sAbita thAya cha ja. 96A 16 varSanI gaNatarI karatAM ApaNe i.sa.pUrve470thI saheja pAchaLa eTale Azare 468-67 mAM utarI AvIe chIe, A tArIkha hemacaMdranA kathana-AdhAre mahAvIranA nirvANa tarIke sUcavelI tArIkha sAthe taddana maLI jAya che. jo ke kUNika-ajAtazatrunA rAjyasamaya daramyAna mahAvIra svAmIna nirvANa thayuM hatuM evaM cokasa kathana, mArA jANavA pramANe, maLatuM nathI e vAta kharI; paraMtu, tevI rIte, temano ane udAyIno meLApa thayo hato, evaM batAvanAra paNa koI kathana jaNAtuM nathI. ane huM dhAru cha ke, ApaNe balake evaM ja anumAna karavU joIe ke bauddhagraMthomAM ajAtazatrunA rAjyakAlanAM je 30 varSa batAvyAM che te sAcAM cha. udAyInuM rAjya 16 varSa cAlyaM haze, ane kadAca, ajAtazatru ane tenI vacce jo bIjo koI na thayo hoya to 33 thI paNa vadhAre varSa teNe rAjya karyu hoya. 97 naMdarAjAo ke jemanI saMkhyA 9 hatI, temanA maMtrio ghaNA kuzala hatA. e maMtrIo saghaLA, prathama naMdarAjAnA maMtrI kalpakanA vaMzajo ja hatA. chellA naMdarAjAnA prasiddha maMtrInuM nAma sakaTAla hatuM.A sakaTAlane prastutaviSayamA sthUlabhadnA pitA tarIke varNavavAmAM Avyo che.ane sthUlabhadra te jaina-dharmanA sAtamA (agara navamA) yugapradhAna AcArya hatA ane teo mahAvIra pachI 215 (athavA 219) mA varSamAM gujarI gayA hatA. e pustakamAM naMda, sakaTAla, vararuci, caMdraguptanI yuvAvasthA tathA cANakya sAtheno teno saMbaMdha-e viSayaka jeTalI kathAo-vArtAo ApavAmAM AvI che te saghaLI mAtra parInI vArtAo ( Fairy tales) jevI dekhAya che. paraMtu e jotAM Azcarya utpanna thAya che ke A kathAo cheka Avazyaka niyuktinI TIkAmAM paNa AvelI cha ane te tenIe pahelA lakhAelI hoya tema dekhAya che. tema ja keTaleka aMza kathAsaritsAgaranI vArtAone paNa maLatI Ave che ane mahAvaMza TIkAnA 119, 8 ff; 121, 94. haoNrnale ApelI uvA0 pariziSTa 1, tathA hesTiMgsanI insA0 pR. 260 mAnI hakIkata sAthe sarakhAvo. .95. A banAva laDAI pachI banyo hato tenI sAbItI, bhagavatI, pR0 1254 ane te pachInAmAMnA ullekhathI, spaSTa maLI Ave che. gozAlanA je niyatinA 8 siddhAMto batAvyA cha temAM e laDAInuM sUcana paNa thAya che. sarakhAvo hornala, l. c. pA. 263 96. sarakhAvoH hornala, uvA0 pari0 2, pA. 110 97. jo ApaNe mahAvIranA mRtyu mATe i. sa. pUrve 467 muM varSa svIkArI laIe to, pachI ajAtazatru, jo te buddha pachI 24 varSa jIvato rahyo hoya, to temanA pachI 14 varSe maraNa pAmyo hovo joIe. mahAvIranA nirvANa ane nandanA rAjyArohaNa vacce, hemacaMdranA kathanAnusora jo 60 varSano aMtara hoya to te mujaba udAAyae 46 varSa paryaMta rAjya kara joIe, paNa A samaya bahu vadhAra paDato dekhAya. kAraNa ke tenA gAdie AvyA pahelA 30 varSa upara jyAre kUNike buddhanI mulAkhAta lIdhI hatI tyAre teno janma thaelo hatA, evo ullakha maLI Ave che. (dI.ni. 1-50) Aho ! Shrutgyanam Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 22 ff; 98 bhAgo sAthe to tenAthI paNa vadhAre maLatI AvatI hoya tema jaNAya che. paraMtu ApaNane A sthaLe A bAbata kAI mahatvanI nathI. tenAthI je kAMI siddha thAya che te mAtra eTaluM ja che ke 'ApaNA sananI pachI keTalIka sadIo sudhI naMdo ane mauryarAjAonA kAlanA saMbaMdhamA keTalIka kathAo hiMdustAnamA pracalita hatI.' (jekobI, pariziSTa parva. pR. 50 Ti. 2). A yadhuM chatAM A graMthamA jo koI mahattvano zloka hoya to te 8, 339 mAM Avelo nIceno zloka che:evaM ca zrImahAvIramukte varSazate gate / paJcapaJcAzadadhike candragupto'bhavannRpaH // A zlokanA mahatva upara bhAra mukatAM, jekobie keTalAMka varSo Agama ca jaNAvI dI, che ke A zloka, mahAvIranA nirvANa saMbaMdhI eka navI ane vadhAre saMgata paraMparAno sUcaka che. 99 'candragupto'bhavannRpaH' ane 6, 243 nA aMte Avato 'eSa nando'bhavannRpaH' A banne padonI racanAzailI eTalI badhI maLatI lAge che ke jethI bhAgye ja ema kahI zakAya ke e aNadhArelIrIte-Akasmika rIte-lakhAI gayA hoya. ane tenA uparathI evaM anumAna nikaLata hoya tema lAge cha ke hemacaMdre A zloko koI vizeSa prAcIna graMthomAMthI akSarazaH uddhRta karyA haze athavA to koI prAcIna kAlagaNanAtmaka prAkRta gAthAornu bhASAMtara karyu haze. hemacaMdra phakta eTaluMja jaNAve che ke candraguptanI pachI teno putra biMdusAra gAdI upara Avyo hato (8, 445) ane viMdusAra pachI teno putra azokazrI rAjA thayo hato. (9, 14) ane azokazrIe potAMnu rAjya potAnA pautra saMpratine sopyu hatuM. A saMprati te kuNAlano putra hato(9,35) ane eka zraddhAvaMta jaina hato. hemacaMdre AsthaLomAM teonA samayanuM bIlakula sUcana karyu nathI; tema kAlagaNanA sAthe paNa teornu anusaMdhAna batAvyu nathI. te uparathI jekobInA mAnavA pramANe ApaNe ema dhArI zakIe ke temaNe vikramasaMvat ane caMdraguptanA rAjyAdhirohaNanA kAla vaccenuM aMtara 255 varSanuM batAvatI paraMparAne satyarUpe svIkArI haze. A gaNatarI anusAra mahAvIranirvANa ane vikramanA rAjyadhirAhaNanI ghaccanA kAla 255+ 155-410 barAbara thAya. ane e upa. rathI e paNa anumAna phalita thAya ke mahAvIra i. sa. pUrve 467 mA varSamA nirvANa pAmyA hatA. mArA mAnavA pramANe Aja tArIkhathI nirvANa saMbaMdhI bIjI paNa badhI bAbatono nikAla AvI zake che, ane teTalA mATe teja kharI cha ema mAnavU joIe. 98. sarakhAvo; Tarnara, mahAvaMza 1 pR. 39 nI phuTanoTa; tema ja gAyagara, dIpa. mahA0 pR. 42 phU. a|| grantha ane pariziSTa parva vacce nAnAmAM nAnI vigatonI paNa samAnatA che. mahAvaMzanI TIkA pAchalathI thaelI jaNAya che (gAyagara, teja pR. phu. 37) paNa temAMnI sAmagrI jUnI che. 99. kalpasUtra, pR. 8. nI phuTa noTa. 100. divyA. pR. 430 mAM azoka pachI saMpratino je ullekha thaelA che te AthI vadhAre mahattvanA bana cha. nAgArjUnI guphAnA lekhAthI sAbIta thayu cha ke magadhamA azoka pachI dazaratha gAdie Avyo hato ke jenA viSe jaino kazuM kahetA nathI. A uparathI, mi. vinsenTa.e. smIthe potAnI alI hisTarI oNpha inDiyAmAM je ema sUcana kayu ke ke-azokanA saraNa pachI tenA sAmrAjyanA pUrva ane pazcima ema be vibhAgo thaI gayA hatA, te mane kharUM lAge che. saMpratinA pitA kuNAlano ujjayanI ane takSazilA sAtheno satata saMbaMdha e ja bAbata sUcave che. ana jaino je mauryono rAjyakAla 108 varSano gaNe cha teno paNa kadAca A hakIkatathI nikALa AvI zake. kAraNa ke i, sa. pUrve 185 mAM magadhamAMthI jyAre puSyamitre e vaMzano uccheda karyo tenI pahelA ja pazcimamAM e vaMzanuM rAjya bandha thaI gayu haze. tema chatA, e vAta noMdhavA jaivI cha ke marutuMge ApelI kAlagaNanAtmaka gAthAomAM pusamitta (puSyamitra )nI rAjyanA 30 varSAMnI nAMdha levAelI che. ane A samaya i. sa. pUrve 204-174 nA gALA sAthe baMdha besato Ave che. huM, mahAbhASya ane minenDaranA samayathI je kAlagaNanA nakkI thAya che tenAthI viruddha A ullekhane ghaTAvI zakato nathI, Aho! Shrutgyanam Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya [123 - merutuMge noMdhelI paraMparAnusAra candraguptanA rAjyAdhirohaNana varSa i.sa. pUrve 312 muM Ave che. A miti ghaNI ja guMcavADo utpanna karanArI che. mauryasaMvat i. sa. pUrve 312 mA varSe zaru thayo hato e bAbata, selyusiDananA saMvatnI sAthe te saMvat Abhinna cha ema batadhavA khAtara mAnavU mane ucita lAgatuM nathI. jo ke ApaNe sArI peThe jANIe chIe ke caMdragupte selyukasane hidustAnamAthI dezavaTo Apyo hato tema ja tenI pAsethI tenI sattA haTheLanA bekTrIAnA mulakano eka bhAga khucAvI lIdho hato; paraMtu e vAta samajamAM nathI AvatI ke candragupte, tenA parAjita zatrunA nAma uparathI, potAnA saMghatno AMrabha koM hoya. A uparAMta ema paNa manAya che ke caMdragupte navo yuga sthApyo na hoto. (sarakhAvo, upara pR. 115.) paraMtu caMdragupta vAra pachI 155 varSe rAjyAbhiASikta thayo hato ema kahevAtuM hovAthI ema lAge che ke A saMvatno AraMbha paNa koI eka ghaNIja mahatvanI jaina bAbata sAthe saMbaMdha dharAvato haze. ane huM dhAeM chu te pramANe che paNa tema ja. caMdraguptano samaya jainadharmamATe kharekhara eka atizaya paDiA ane duHkhano samaya hato. A samayamAM jainadharma rAjyAzrayathI vaMcita thayo hato. jo ke jaino caMdraguptane jainadharmAnuyAyI tarIke ane pAchalI vayamAM to khAsa tene eka jaina sAdhu tarIke paNa batAve che; paraMtu, cANa kyanI rAjanIti AvA pAkhaMDI matAnI 1 anukULa nahI paNa prakaTa pratikUla hatI. ane vAstavika rIte jotAM jainono pUrvahiMdusthAna sAtheno saMbaMdha je azoka pachI sarvathA tUTI gayo hato( AmAM khAravelarnu rAjya apavAda rUpa che paraMtu teno samaya hajI sudhI anizcita cha.) te tyArapahalAM paNa keTaleka aMze zithila thayo hoya ema lAge che. paraMtu A uparAMta caMdraguptanA rAjyakAlamA 12 varSano eka dAruNa duSkALa paDayo hato, ke je duSkALa jainadharmamAM bheda ubho karavAmAM nimitta banyo hato ema jaNavavAmAM Ave che. e ja samayamAM zvetAMbara ane digaMbara nAmanA be saMpradAonI zaruAta thaI hatI. je kAlamAM caMdragapta rAjA thayo hato te vakhate-jaina itihAsamAM ghaNA ja thoDA kAlAMzomAM jovAmAM Ave che tema-eka ja samaye jainadharma saMbhUtivijaya ane bhadrabAhu nAmanA be yugapradhAnonI sattA heThaLa pravartato hato. paraMtu saMbhUtivijaye, caMdragupta je varSamA rAjyAbhiSikta thayo tenI pachInA ja varSamA eTale vIra pachI 156 mA varSamAM kAla ko. A varSa te kadAca hemacaMdra, pariziSTa parva, 8,339 mAMje kaheche ke 155{ varSa pUrNa tha hatuM (gata), teja varSa cha; ane te uparathI mArI evI mAnyatA cha ke A banAbane anukUla AvavA mATe ja hemacaMdre caMdraguptanA rAjyanI zaruAta, i.sa. pUrve 312(athavA 311) nI barAbara maLatA evA teja varSamA, tyAra pahelAMnA dazamA agara agIAramA varSe na mUkatAM, mUkI che.saMbhU tivijayano maraNakAla jaina itihAsanA eka kAlabhAgano aMtasUcaka che. e bAbata kharI che ke temanA pachI 15 varSe gujarI gayA hatA te bhadrabAhu, tathA temanA uttarAdhikArI sthUlabhadra e 1. sarakhAvo:-i. thAmasa. guptavaMzanI noMdho ( Records of the Gupta dynasty )pA 17; jekobI, kalpasUtra, pA0 8; vi. e. smItha, hiMdusthAnano prAcIna itihAsa pA0 33 TI.; 40 TI0, 187 TI.; phlATa, ja. raoN0 e. so0 1910, pA. 825 TI0 2. arthazAstra, jyAM sudhA te anyakRta siddha thAya nahI tyAM sudhI, hu te cANakyakRta ja mAnuM chu, e arthazAstramA sAMpradAyika athavA jaina asarano jarAe ullekha jaNAto nathI. sivAya ke, pR. 55vIgere uparano ullekha ke jemAM bIjA bIjA devonI sAthe kadAcit jaina sammata aparAjita, jayanta ane vejayantano paNa nirdeza che. paNa mArA mate emAM kAI viSezatA nathI. pR. 199 ityAdi uparano tarthikaranA ullekha jainadharma pravartakane sUcave; paNa ApaNe yAda rAkharca jAIe ke pAlI piTakamAM 'anya tIrthika' e zabda aneka saMpradAyanA bhikSao mATe vAparAelo che. Aho! Shrutgyanam Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 baMne caturdazapUrvadhArI hatA; jo ke sthUlabhadrane challA cAra pUrvo bIjAne zIkhavavA manAI thaelI hatI. digaMbaro bhadrabAhune challA zrutakevalI mAne che tyAre zvetAMbaro sthUlabhadrane challA zrutakevalI mAne cha 2 A uparathI ema jaNAya che ke saMmUtivijaya karatAM bhadrabAhu vadhAre mahattvanA lekhAtA haze ane tema hatuM paNa kharUM. paraMtu bhadrabAhu jo ke AkhA jainadharmanA yugapradhAna hatA chatAM paNa keTaleka aMze sAMpradAyika hatA. Ama mAnavAcaM kAraNa e che ke jyAre te pote dakSiNa tarapha javA nokaLyA tyAre temaNe potAna nakaLyA tyAre temaNe potAnA anuyAyIonI eka maMDaLI magadhamAM choDI dadhiI hatI ane je maMDaLI temanI sAthe dakSiNamAM gaI hatI teNe pachI, je maMDaLI magadhamAM rahI hatI temanAM cAritra tathA siddhAntane pasaMda karyA nahi. ane tyArapachI bhadrabAhu nepAla tarapha cAlyA gayA ane saghaLA siddhAMtone 3 ekatra karavA udyukta thapalA saMghane temaNe madada karavA ghaNI khazI na batAvI. te uparathI lAge che ke teo te lokonA A kAryamA saMmata nahi hoya athavA to tene pUrNa rIte pasaMda karyu nahi haze. ane tethI Akhare e anumAna thAya che ke mULa prAcIna, Avibhakta ane mahAvIranA samayathI nirvikRta svarUpe cAlatA AvatA jainadharmanA vAstavamA challA yugapradhAna saMbhUtivijaya che, paraMtu temanA ghaNA ja vadhAre prasiddha sAthI bhadrabAhu, avyava. sthitakAlanI asarane laIne koI judIja hAlatamA mUkAyA. teTalA mATe mAruM dhAraduM che ke caMdraguptane saMbhUtivijayanA dehAntakAlanA varSamA mUkyo ho, jema ke mahAvIranirvANanI rAtrimA pAlakano rAjyAbhiSeka mUkelo cha.4 cha sa. pUrvenA 467 mA varSane mahAvIra nirvANa varSa tarIke mAnavAnA pakSamA anyAnya bAbatAna vivecana pro0 jekobIe potAnI kalpasUtranI AvRttimAM karyu che. huM phakta beja muddA upara carcA karavA mAguM chu, kAraNa ke e muddAo A praznanA viSayamA ghaNI mahattA dharAve che. hemacaMdrathI mAMDIne arvAcIna kALanI saghaLI jainaparaMparA bhadrabAhunA nirvANasamaya tarIke vIra pachI 170 muM varSa jaNAve che. A varSa paraMparAgata nirvANasamayane hisAbe i. sa. pUrva 357 mAM Ave paraMtu pro. jekobInI vyavasthita karelI mitinI anusAra i. sa. pUrve 297 mAM mUkAya. A bane mitiomAMnI bIjI ja miti zakya jaNAya che, kAraNa ke saghaLI jainaparaMparAo bhadrabAhune candragupta sAthe najIkamAM najIka saMbaMdha dharAvanAra tarIke spaSTa jaNAve che. ane A rIte i. sa. pUrve 357 nI miti bahiSkRta thAya che. kalpasUtramAMnA jinacaritra- 148 muM sUtra ApaNane jaNAve che ke te graMtha mahAvIra pachI 980 varSe samApta thayo hato. paraMtu sAthe sAthe eka bIjo paNa ullekha cha (cAyaNantare ) jemAM 993 muM varSa ApeluM che. saghaLI TIkAo je prAcIna cUrNinA AdhAre racAelI che te sarve A mitiono judI judI bInAo sAthe saMbaMdha batAve ch| (1) devArdhagaNInA adhyakSapaNAnIce thapalI valabhInI sabhA, je vakhate siddhAMtane pustakArUDha karavAmAM AvyuM hatuM te prasaMga. 2. paNa, zvatAMbarA paNa keTaleka ThekANe bhadrabAhane challA yugapradhAna mAne cha, e bAbatano purAvo maLe tema jaNAya che. sarakhAvo-jakobI, kalpasUtra pR0 19 Z. D.M.G.38, 14. 3. A viSayanI vadhAre vigato mATe jao pro. jekobIno 'zvetAMbara aMna digaMbara saMpradAyonI utpatti' vAge lekha. Z. D. M.G. 38. 1. 4. sarakhAvAH-upara pRSTha 5. pariziSTaparva, 9, 112 6. jekobI. kalpasUtra pR0 5 7. jekobI, sekreTa bukasa oNpha dhI isTa. 22, pR0 270 Aho I Shrutgyanam Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya - nirNaya [ 125 (2) skaMdilAcAryanA adhyakSapaNA heThaLa mathurAmAM maLelI sabhA. jemAM prAyaH sarva siddhAMtomAM sudhArA vadhArA karavAmAM AvyA hatA. (3) AnaMdapuranA rAjA dhruvasena AgaLa tenA putranA maraNano zoka nivAraNa karavA arthe kalpasUtranuM jAhera vAMcana; ane ( 4 ) kAlakAcArye karelo pajjusaNanA divasano pheraphAra. 8 mathurAmAM bharelI sabhAnA viSayamAM jaNAvadhuM joIe ke tenuM, tenAthI vadhAre mahatvanI ane prasiddha valabhInI sabhA sAthe guMcavaNa thapaluM che. valabhInI sabhAmAM siddhAntagranthona atyAranA rUpamA kharekhara TharAvavAmAM-nakkI karavAmAM AvyA hatA. paraMtu A sabhA sAce ja thapalI hatI ke nahIM, te prAcInakAlanI vAta hovAthI, atyAre vicAraNIya nathI' paraMtu valabhI saMbaMdhI varNano temaja AnaMdapuranA rAjA dhruvasena samakSa kalpasUtranI thapalI jAhera vAcanA; e be bAbato ghaNA upayoganI che. durbhAgye AnaMdapuranA saMbaMdhamAM koI hakIkata maLatI nathI; TIkAomAM te mahAsthAna hovAnuM jaNAvaleM che paraMtu ATalI mAhItithI ApaNane vizeSa madada maLatI nathI. tema chatAM ApaNe nIcenI bAbato dhyAnamAM levI joIe. 9. dhruvasena e nAma, ghaNuM ajANyuM nathI. te valabhInA eka vaMzanu nAma che. ane ApaNe jANIe chIe ke pahelA dhruvasena i. sa. 526 mAM rAjyagAdI upara Avyo hato. 2. A dhruvasenane putra na hato kAraNa ke i. sa. 540 mAM tenI pachI teno bhAI gRhasena 10 gAdI upara Avyo hato; ane 3. mahAvIranirvANanI tArIkha tarIke i. sa. pUrve 467 mA varSane svIkArI, kalpasUtranI eka vAcanA ke jenA mATe kahevuM joIe ke, te kharekhara prAcIna ane upayogI che te vAcanAmAM ApalA 993 varSanI, tyArathI gaNatrI karIe chIe to eka Azcaryajanaka sarakhApazuM meLavI chI. kAraNa ke (993 - 467 =526 ) 993 mAMthI 467 varSa bAda karatAM je 526 muM varSa Ave che te barAbara valabhInI gAdI upara dhruvasenanA adhirohaNanuM varSa che. A saghaLI hakIkata uparathI mAruM cokkasa anumAna thAya che ke valabhInI mahAsabhA dhruvasenA rAjyArohaNanA varSamAM ja maLI hatI, ane bIju e ke kalpasUtramAM ApavAmAM AveluM mahAvIranuM jIvanacaritra paNa, je chelI vakhata te ja sabhAmAM nirNIta karavAmAM AvyuM hatuM, tenuM dhruvasena rAjAnI samakSa vAcana karavAmAM AvyuM hatuM. ane A bAbata, mArA abhiprAya pramANe mahAvIranirvANanA i. sa. pUrve 467 muM varSa sUcavatI hakIkata mATe eka ghaNu kimatI samarthana che. ve mAtra eka ja praznano UhApoha karavo ahIM bAkI rahyo che. je vidvAnone A miti grAhya nathI teo ekadama jaNAvaze ke A sUcanA nAtaputtanA avasAnanA saMbaMdhamAM pAlI siddhAtomAM AvatAM varNanothI viruddha che. kAraNa ke te graMthomAM jaNAveluM che ke buddha jyAre zAkyabhU 8. A kAlakAcArya jaina paTTAvalImAM lIjA che. mahAvIra pachI 470 varSe vidyamAna gardabhillanA zatru kAlakAcAte A nathI sarakhAvo - Z. D. M. G. 34. 241. 9. A samitinA pramukha skaMdila e jo klATe prasiddha karelI ( Testgruss an Bohtlingk p. 54 ff) pahAvalImAM jeno ullekha che te ja hoya to te to vIra pachI 414 varSe eTale i. sa. pUrva 113 mAM maraNapAmyA ema kahevAya che. 10. A vaMzamAM bhAiyo ekabAjA pachI gAdie AvatA evo kAMI niyama na hato; e vAta gUhasena pachI teno putra gUhasena bAjo je i. sa. 559 mAM gAdie beTho hato te uparathI siddha thAya che. Aho ! Shrutgyanam Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 minA sAmagAmamAM vicaratA hatA tyAre nAtaputte pAvAmAM kALa ko hato; arthAt mahAvIranirvANa buddhanirvANanI pUrve thayuM hatuM. A varNana mane taddana mAnya che paraMtu huM mAnu cha ke e vidvAno A praznanA saMbaMdhamAM thoDo saMbhALapUrvaka vicAra karaze to temane jarura jaNAze ke A hakIkata badhu mahattvanI nathI. pro. jekobIe potAnA graMthamAM eka ghaNuMja majabuta pramANa raju karelu cha ane jaNAve che ke i. sa. pUrve 527 nA varSane baratarpha karI, hemacaMdranA kahevA mujaba i. sa. pUrve 467 muM varSaja svIkAraNAya che. ane mAre A sthaLe jaNAvI devU joIe ke DaoN. jekobInuM pramANa eTalu barSA majabuta che ke tene pAlIgraMthamAM maLI AvatA AvAprakAranA varNanane lIdhe pheMkI devAya temanathI. - uparokta varNana dIghanikAya 3, 117, 209; ane majjhimanikAya 2, 243 11 mAM jovAmAM Ave che ane te ema jaNAve cha ke jyAre buddha sAmagAmamA rahetA hatA tyAre temane khabara kehavAmAM AvI hatI ke temanA pratispardhAe pAvAmAM kALa ko. ane bIjuM e ke ni.. thomAM gaMbhIra bhedo-sAMpradAyika phAMTA paDI gayA hatA, tema ja Akho jainasamAja bhanna thaI javAnI taiyArImA hato. pAvA saMbaMdhI varNana keTaleka aMze kharuM che, kAraNa ke jainonI mAnyatAnusAre paNa mahAvIra pAvAmAM ja nirvANa pAmyA hatA. paraMtu keTaleka aMze khoTuM paNa che, kAraNa ke meM upara jaNAvyuM tema 12 buddho e pAvAne-rAjagRhanI pAse AvelI pAvAnemAnatA nathI ke je Aja dina sadhI paNa jaino mATe tIrtha sthaLa manAya ke. bauddho pAvAna, jyAM AgaLa buddha caMdanA ghare chelluM khANuM khAdhuM hatuM te kuzInAranI pAse AvelA nAnA zahare tarIke oLakhAve che, ke je bAbata paNa zaMkA utpanna karavA vALI che. A uparAMta hu~ upara jaNAvI gayo chu ke, upAli sAtheno meLApa, jene mahAvIranA maraNanA sAcA kAraNa tarIke batAvavAmAM Avyo che, tevU kazuM varNana sauthI prAcIna sUtromAM maLatuM nathI. ane, aMtamA jaNAvaM chaM ke dharmabheda saMbaMdhI temAM Apelo vRttAMta A nAMdhane pahelAM karatAM vadhAre zaMkApAna banAve che, kAraNa ke jainagraMthomAM A prakAracaM bIlakula varNana nathI, paNa tethI ulaTuMte to ema jaNAve che ke A avasare to samAjamAM sarva sthaLe zAMti phelAyalI hatI. vaLI jaina graMthomAM dharmabhedo chupAvelA che ja nahIM. te graMthomAM evA be nAnA dharmabhedonuM varNana ApeluM che, ane te tIrthakaranI 13 vidyamAnatAmAM ja utpanna thayA hatA tema kahelu che. A sthaLe hu~ gosAla ane tenA anuyAyIonI karelI pajavaNInuM varNana karatoja nathI ke jeno mahAvIrasvAmInA nirvANa vakhate aMta AvI gayo hato. A bAbatamAM, mArUM ema dhArayu che ke A dharmabhedono jhAMkho havAla nikAyonA racayitAone maLyo haze ane teoe tene pAvAmAM thaelA nAtaputtanA nirvANa saMbaMdhI temaNe meLavelA jJAna sAthe guMcavI nAMkhyo haze ane tethI teoe A pAvAne, bhUlathI teonI vadhAre paricita pAvA mAnI lIdhI hatI. Akhare mAre kahevU jAIe ke A daMtakathAmAM uparokta tapAsanA nirNayane bAdhA pahocADe tevU eka paNa tatva nathI ane mahAvIra buddha karatAM thoDA vakhata pAchaLa thayA hatA te prakAranA matane barobara besatI AvatI anya be bAbato hu~ noMdhavA icchA rAkhu huM. dI0 ni0 2,57; ma0ni0 1, 377; saM0ni01, 66; ityAdi graMthomAM jainadharmane cAturyAma 11. pra. cAmarse ja. rA. e. so. 1895, pR0 665 AdimA e ullekhornu avataraNa ane bhASAMtara karyu che. 12. juo upara pRSTha 13. sarakhAvo--lAyamAna,inDiyana sTaDaji, 17, pR. 98 nI noTa, Aho! Shrutgyanam Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya [127 eTale 'cAra yamavALo' 14 kahelo che. paraMtu kharI rIte e mahAvIrano dharma nathI. e to temanI pUrve thaelA pArzva nAmanA tIrthakarano prarUpelo dharma che. kAraNa ke mahAvIre to potAnA dharmAvalaMbIo mATe pAMca vratanuM vidhAna karyu hatu. ane khuda jainomAM paNa "mahAvato" nI saMkhyAnA saMbaMdhamAM vAstavika rIte guMcavaNa hoya tema jovAmAM Ave che. 15 sAmaJaphalasutta Adi pAlIgraMthonI AvI rIte varNana karavAmAM bhUla thaelI hatI ema mAnavAnuM kAraNa nathI; kAraNa ke A varNana baddha ane mahAvIra paraspara vadhAre nikaTanA saMbaMdhamAM AvyA te sama paristhiti hatI teno citAra mAtra che. ane A uparathI ApaNe kadAca anumAna karI zakIe ke mahAvIre, temano buddha sAthe kAMIka saMbaMdha thayo hato te vakhate eTale thoDoka vakhata bAda potAnA pAMca mahAvratano siddhAMta chevaTarUpe nakkI ko hato.. ___ A uparAMta bauddha dharmanA graMthomAM mukhya rAjA tarIke mAtra biMbisAranuM varNana thaelu che, ajAtazatruno ullekha vadhAre pramANamAM thaelo jovAmAM Avato nathI. A uparathI e hakIkatane Teko maLe che ke ajAtazatrunA rAjyanI zaruAta thaI tyAra Agamaca buddhanuM jIvana potAnA aghasAna saMmukha thavA lAgyu hatuM, arthAt temanuM jIvana samApta thavAnI taiyArImA hatu. paraMtu jainadharmagraMthomAM mahAvIranA jIvanakAlamAM kUNike ghaNo moTo bhAga bhajavelo cha ane khacIta tenuM varNana vadhAre nahiM to nidAna tenA pitAnA jeTaluM to thaeluM che ja. bauddho jyAre jaNAve che ke temanA tIrthakara buddha ane A rAjAono paraspara meLApa magadhanI junI rAjadhAnI rAjagRhamAM thato hato tyAre jainagraMthomA sthale sthale temanA tIrthakara ane kUNikanA meLApanI bhUbhI tarIke kUNikanI navI rAjadhAnI caMpAne batAvavAmAM AvI che. A bAbata paNa kharekhara ajAtazatrunA rAjyanA uttarakALanI dyotaka che. _have huM mArI tapAsanI aMte AvI pahoMcyo chu. mAre nyAyadRSTie jaNAvI devU joIe ke A lekhamAM lakhelI saghaLI bAbata eka yA bIjA rUpamAM A lekhanI pahelAMja varNita thaI gaelI che. paraMtu A prakAranuM piSTapeSaNa, A jAtanI sAmAnya rUpanI atyAranI saghaLI zodhone sAdhAraNa che, ane tethI e bAbatamAMmane bIlakula dilagIrI thatI nathI. atyAra sudhImAM maLI AvelI saghaLI hakIkatonu bhaMDoLa ekavAra pharIthI, vAcako samakSa bhUkavAnuM mane ghaNuMja anukUla lAgyuM che, kAraNa ke e dvArA teo AnA saMbaMdhamAM vadhAre yogya abhiprAya-pachI te abhiprAya uparokta abhiprAyane anukUla thAya ke pratikUla thAya-bAMdhavA zaktimAna thaze. ane mAru khasusa mAnaQ che ke mahAvIranA samayanirNayano prazna ghaNoja mahattvano che aneteTalAmATe jeTalAM vadhAre sAdhano maLe teTalAM badhAM sAdhano dvArA vivecana karavA yogya che. jo hUM eTalI moTI AzA na rAkhI zakuMke saghaLA lekhako mArA anumAnane saMmata thaze, ke je anumAna pro. jekobIe lAMbA kALa upara sUcaveluM hatuM ane jene meM mAtra anya navI dalIlo dvArA majabuta karavA ja prayatna karelo che, to paNa huM eTalI AzA to jarura rAkhI zakuMchu ke uparokta vivecana, ghaNA lAMbA samayathI upekSApAtra banelA evA A ati mahatvanA viSaya tarapha teo potAnuM dhyAna doraze. mane nahi maLI zakelI evI ghaNI navI mAhItio vidvAnone upalabdha thaze ane A gaMbhIra praznano koI navo cUkAdo janma pAme e paNa banavU saMbhavita che. atyAre to AnAthI anya 14. sarakhAvo-uttarAdhyayana sUtra 23, 12 mAM kahelA, ' cAujjAmo dhammA' 15. sarakhAvo-hesTIMgsanI insAikalopIDiyA, pu. 1, pR. 264 mAM DaoN. hornalano lekha. Aho I Shrutgyanam Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 prakArano nirNaya thaI zake e mane zakya lAgatuM nathI-ke je nirNaya A mahAvIranirvANanA samaya sAthe saMbaMdha dharAvatI temaja tenA upara AdhAra rAkhatI anya bAbatone vadhAre baMdhabesato thAya. TippaNa-A nibaMdhanA vAcakane jarura lAgyuM haze ke meM pro. gAyagara (Geiger) nA mahAvaMzanA bhASAMtaranA ( London 1912 ) upodghAtano bIlakula ullekha koM nathI. vAstavamAM, mAre jaNAvayU~ joIe ke huA nibaMdha pUro karI rahyo tyAMsudhI meM te upodghAta vAMcyoja na hato, ane tethI karIne mArAM karelA keTalAMka anumAno tyAra Agama ca pro. gAyagare sAbIta karelI bAbatonI mAtra punarukti rUpe jaNAze. paraMtu A prasiddha vidvAn silonanI paraMparAviSayaka saghaLI bAbatornu apUrva jJAna dharAvatA hovA chatAM temanI kAlagaNanAtmaka tapAsanA mukhya pariNAma sAthe hu saMmata thaI zakato nathI. buddhanirvANanI miti tarIke i. sa. pUrve 477 mA varSane mAnavA mATenAM mArAM saghaLAM kAraNo-pramANo-meM mArA lekhamAM ApalAM che. ane i. sa. pUrve 483 varSathI gaNAtA sIlonanA saMbhavita saMvatnA astitvamAtrathI, mAro mata khoTo hoya tevI mArI khAtarI thatI nathI. AnuM kAraNa e che ke A saMvatno patto-ullekha 11 mI sadInA pahelAM, buddhanirvANa pachInA 1500 varSanA arasAmAM, thaelo maLato nathI. ane pro.gAyagara jyAre azokano abhiSeka i. sa. pUrva 264 nakkI kare che tyAre teo zilAlekhanA pramANa tarapha upekSA karatA hoya tema jaNAya che; kAraNa temAM jaNAveluM che ke abhiSake pachInuM 13 muM varSa i. sa. pUrva 260 ane 558 nI vacamAM paDe che. ane teja kALanA zilAlekho dvArA pA pramANe purAvo maLato hovAthI, silonanA aitihAsika graMthornu pramANa, svAbhAvika rIte ja nirupayogI nivaDe che. A nibaMdhano upasaMhAra karatA pahelA, huM mArA nibaMdhanA hastalikhita kAgaLone atizaya mAyAlupaNe vAMcI jaI aMgrejI bhASAnA zuddha prayogane lagatI mArI keTalIka bhUlo sudhArI ApanAra DaoN. eph. Dabalyu. thaoNmasanA tarapha mArI aMtaHkaraNanI upakAravRtti prakaTa karUM chu. Aho! Shrutgyanam Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya [129 amrrnamamaamana tIrthakara vardhamAnano samaya. [ jarnala oNpha dhI raoNyala esiyATika sosAyaTI, sana 1917, pRSTa 122-30 mA prakaTa thaela es. vI. veMkaTezvaranA THE DATE OF VARDHAMANA nAmanA lekhano anuvAda.] ___ vardhamAna e Adhunika jainadharmanA saMsthApaka che. tathA temano samaya te prAcIna hiMdusthAna (AryAvarta)nI kAlagaNanAmAM eka jUnAmAM jUno sImAsUcaka smaraNa-staMbha che. Ama chatAM temanA nirvANanA samayanA viSayamAM ghaNA matabhedo che. jaina tIrthakaronA jIvana tathA yuganA saMbaMdhamAM paurANika hakIkato to puSkaLa upalabdha thAya che. paraMtu A paraMparAgata kathanonI vigato atyaMta guMcadhaNIvAlI tathA paraspara ghaNI virodhAtmaka jaNAI Ave che. temAM vaLI keTalIka to sAmAnya paNe khoTI rIte samajavAmAM tathA samajAvavAmAM AvelI che. A lekhamAM A saghaLAM paraMparAgata kathanone, temanA yuganArItarivAjo, gautama buddhanI sAthenovardhamAnano saMbaMdha, temaja A baMne tyAgI mahApuruSono, magadhanA rAjyavaMza-ke je vaMzanI sAthe bhAratavarSanA itihAsanA prAraMbhika kALamAM, A banne dharmoM atyaMta gADha saMbaMdha dharAvatA hatA-te vaMzanA rAjA o tathA mahArAjAonI sAthenA temanA saMbaMdhane anukUla thAya te rIte samajAvavAno yatna kara vAmAM Avela che. bhArata varSanI, i. sa. pUrvenI chaThI ane pAMcamI zatAbdinI kAlagaNanAnI sAdhA raNa rIte yathArtha yojanA, hiMdU, bauddha ane jaina sAdhano, ke je anukrame purANo, dIpavaMza ane gAthAomAMthI maLI Ave che, te sAdhanomAMthI maLI AvatAM anekavidha kathanone paraspara saMgata karavAthI, karI zakAya che. A prakAranI kAlagaNanAnI eka vigatavAra yojanA gata varSanA iMDiana enTIkverImA ApalI che. teTalA mATe teja bAbatanI punarukti karavAnI ahIM jarura nathI. mArI paddhatinI gaNanA anusAra, vardhamAna sAthe saMbaMdha dharAvatA zaizunAga rAjAonI tArIkho ApavI ja ahIM puratI thaze. biMbisAra urphe zreNiyano samaya : 513-485 i. sa. pUrve che. ajAtazatru urphe kUNika i. sa. pUrve 485-453, udaya urphe udAyI bhadraka, i. sa. pUrve 453437, ane darzaka i. sa. pUrve 437-413.1 jainaparaMparA anusAra vardhamAna zreNiya biMbisAra sAthe saMbaMdha dharAvatA hatA. zreNiyanI rANI cellaNA vaizAlinA ceTaka rAjAnI putrI haMtI. ane vardhamAnanI mAtA trizalA te erAjAnI bahena hatI.2 A uparathI biMbisAranI rANI e vardhamAnanI pahelI bahena (mAmAnI chokarI) thAya. ApaNane maLI AvatI noMdho uparathI, vardhamAnano potAnI bena-magadhanI rANI-sAtheagara to tenA pati biMbisAranI sAthe vayoviSayaka zo saMbaMdha hato, te kalpI kADhavU azakya che. jaina noMdhomAM vardhamAna ane biMbisAra e banenA paraspara thaelA meLApa saMbaMdhI ghaNI ja jUja hakIkata maLe che. jekobInuM mAnache ke uttarAdhyayanasUtranA vIsamA adhyayanamAM AvI eka paraspara thaelI mulAkAtano ullekha cha. jo, te kahe che temaja hoya to paNa biMbisAra e vakhate khAso vRddha hovo joie; ane e jaina yati to te samaye taddana yuvAna hatA tathA spaSTa rIte taratanA ja dIkSita thaelA hatA. paraMtu vAstavika rIte, A adhyayanamA ullikhita jaina yatine vardhamAna kahevA e ghaNuM zaMkA bharelu lAge che; kAraNa-yati ema kahe che ke temanA pitA kausA mbinA (rahIza) che. jyAre ApaNe e to spaSTa jANIe chIe ke vardhamAnanA pitA to vaizAlInI - 1 inDi* enTi. 1915 pAna 41-52. 2. kalpasUtra (jekobInI AvRtti) pA0 113. 3. S. B. E., Vol. XLV, pp. 100-1, Aho! Shrutgyanam Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 najIka AvelA kuNDagrAmanA eka saradAra-umarAva hatA. yatie ema kaheluM che ke temanuM kuTuMba puSkaLa samRddhivAna hatuM. paraMtu vardhamAnanA kuTuMbanA viSayamA AvaM koI khAsa kathana thaeluM nathI. ajAtazatrunA viSayamA bauddho karatAM jaino ghaNaM vadhAre jANe che. tenA rAjyakAlanA aMtima samayamAM tenI rAjadhAnI caMpA hatI. ane tyAM ja te marI gayo hato ema jANavAmAM AvyuM che. teNe vardhamAnanI ghaNI vAra mulAkAto lIdhI hatI, ane teno putra udAyI te to kharekhara eka custa jaina hato. uvAsaga-dasAomAM 6 gosAlano maraNa samaya, kosala sAthe ajAtazatrumA thaelA yuddha bAda batAvelo che, ane vardhamAnanuM nirvANa gosAlanA maraNa pachI 16 varSe thayAtuM jaNAveluM che. jaina sUtrAmAM 7 ema kahelu che ke vardhamAnano mAmo ceTaka, je vakhate ajAtazaae caMpA nAmanI potAnI rAjadhAnImAMthI vaizAlI upara hamalo ko te vakhate, tyAMno rAjA hato. A uparathI ApaNe nyAyasara eTalu anumAna karI zakIe chIe ke te rAjAnA bhANeja A jaina yati, A banAva bAda ghaNA varSa sudhI vidyamAna rahyA hatA. tema ja eTaluM to A parathI spaSTa ja thAya che ke jaino, ajAtazatrunA rAjyanA prAraMbhika varSonA karatAM tenA aMtanAM varSAMnI ghaNI ja vadhAre ane cokkasa mAhIti dharAve che. udaya ane darzakanA rAjyonaM, A bane dhonI noMdhomAM ghaj ja jhAM pratibiMba najare paDe ke. sarva ATalI vAta to kabula rAkhe che ke ajAtazatruno uttarAdhikArI udaya banyo hato, ane A vAta purANokta hakIkato dvArA samArthitana thatI hovA chatAM ApaNe ThIka ThIka tema mAnI zakIe chIe. bauddha paraMparAonI anusAra udaya e ajAtazatruno, biMbisAranI hayAtimAM suddhA eka mAnIto putra hato; tathA potAnA pitAno buddhanI sAthe meLApa thayo te vakhate, e eka buvAna pATavI kuMvara hato. AdhI ajAtazatrunA maraNa samaye udaya madhyavayaska hovo joIe. paraMtu parzaka, mAtra bhAsanA vAsavadattA nATakamAMthI ja tenA viSayamA je phakta eka paraMparAmaLI bhAve che te anusAra, gAdIe Avyo te samaye ghaNo ja juvAna-nAnI umarano hato. A rIte jotAM, purANomAM jaNAvyA pramANe ajAtazatru ane udayanI vacce darzaka Avyo hato tema manAya nahi. saMbhavita che ke je udaya rAjAnI gAdIe te Avyo hatote rAjAno, te eka putra yA to nAno he hoI zake. bauddho udaya dhiSe AthI vadhAre kAI jANatA nathI; paraMtu jaina nodhomA jaNAvyA pramANe, te (udaya) jaina dharmano eka custa anuyAyI hato, 8 potAnA pitAno uttarAdhikArI banyo hato tema ja pATaliputrano 9 vasAdhanAra hato. ane chellu e ke tenI kArakIrdino TuMka samayamAM ja tenA khUnane laIne aMta Avyo hato. darzakanA viSayamAM, silonanA bauddho phakta eTaluMja jaNAve che ke tenuM nAma nAgadasaka hatuM. paraMtu A uparAMta teo kaI jaNAvatA nathI. darzakanA rAjyanA prAraMbha kAlamAM caMDapradyota vidya. mAna hato.10 caNDa tathA tenA putra pAlakane jainaparapaMrAomAM je mahattva ApavAmAM AvyuM che te uparathI ema anumAna na kaLe che ke te yugamAM jainadharmanuM mukhya sthAna ane kendra magadha nahi paraMtu ujjaina ho. tema ja vardhamAna ane caNDa e bane samakAle dehAMta thayA hatA, te vAta jo sarI hoya to, ApaNe mAnI zakIe ke jainadharmanA saMsthApake darzakanuM rAjya joyuM haze. 4. hemacandra racita sthavirAvalI carita, 6,21. 5. aupapAtika sUtra.pR.39. 6. hAnalanI AvRtti. pariziSTa 1. ane 2. pR. 110. 7. nirayAvalI sUtra, pR. 27. 8. kalpasUtra, op. cit, p. 5. 9. hemacandra, op. cit.jenI sAthe pATalIputra vasAvyAnI bAbatamA vAyupurANa paNa maLatuM che. 10 bhAsakRta svapnavAsavadattam (trivendram sIrIjha) pR. 4. Aho Shrutgyanam Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya ATalI hakIkato uparathI eTalo nirNaya thAya che ke vardhamAnanuM nirdhANa gautamabuddhanI pachIthI thayuM hatuM. paraMtu vidvAnono eka evo majabuta pakSa paNa rahelocheje A vicAranI sakhta viruddha ke. udAharaNa tarIke mi. vinsenTa e.smatha,11 hajI paNa mAnache ke vardhamAna ebuddhanIpahelAM keTalAka varSe thaI gayA hatA. te lakhe cha ke jaina yati (tIrthakara) "saMbhavita rIte biMbisAranA rAjyanA aMtanI najIkanA kAlamAM nirvANa pAmyA hatA. " ane gautama buddhanuM nirvANa " ajAtazatrunA prAraMbhanA rAjyakAlamAM thayuM hatuM." mahAvIranA nirvANanA, paraMparAgata cAlI AvelA samayane mAnanArAono paNa Avo ja mata che. vAstavamAM, teo, jaina tIrthakaranA nirvANane, buddhanA nirvANa karatAM pacAsathI vadhAre varSoM pUrve mUke che. AthI karIne A viSayanI vigatavAra tapAla karavAnI jarUra che. ___mi. smIthano uparokta mata dIrghanikAya 3, 117 Adi, ane majjhima nikAya 2, 243 Adine AdhAre utpanna thaelo che. A viSayamAM, prathama to ApaNe e dhyAnamA rAkhavU joIe ke . dI0ni0 2, 27 Adi ane ma0ni0 1, 377 mAM jainadharmano ullekha" cAturyAma" (cAra vrato vALA) dharma tarIke karelo che. jaina AgamagraMthomAM 12 paNa e ullekha maLI Adhe che ana te dharma vardhamAnanI pUrve 250 varSe thaelA pArzvanAthano hato. paraMtu te dharbha vardhamAna-jemaNe pArzvanAthanAM A cAra vratomAM pAMcamuM brahmacarya- vrata umerIne pAMca vrato amalamA mUlyAM-mUkAvyAM hatAMtemano na hato. bIjuM e ke buddha ane biMbisAra e baneno paraspara aneka vakhata meLApa thayohato 13 ane A viSayamAM eka bauddhasaMpradAya 14 to eTale sudhI kahe che ke buddha ane biMbisAra e banne eka ja divase janmyA hatA. AthI viruddha jainaparaMparAnuM 15 ema kahevaM cheke vardhamAna ane avantIpati caNDapradyota e bane eka ja divase svarge gayA. bhAsakRta vAsavadattA dvArA ApaNe jANIe chIe ke pradyota kharekhara ajAtazatrunA svargavAsa pachI tathA udayanA paNa dehAMta thayA bAda pote hayAtI dharAvato hato. trIjI bAbata e che ke buddha ajAtazatrunA prAraMbhika rAjyakAlamAM, pachI te tenA 5 athavA 8 mA varSamAM hoya, nirvANa pAmyA hatA e vAta saghaLI bauddhaparaMparAone saMmata che. paraMtu jainaparaMparAo to ema jaNAve ke ke vardhamAna kosalanA rAjAnI sAthe ajAtazatrunA yuddha thaI gayA pachI ochAmAM ochAM 16 varSa to hayAtI dharAvatA hatA. __ A uparAMta A baMne dharmonA prAcIna graMthonA sAmAnya abhyAsa dvArA eTalaM anumAna spaSTa rIte nIkaLI Ave che ke vardhamAna, buddhanA samayamAM nahi, paraMtu temanA keTalAMeka varSoM pachI janmyA hatA. prAcIna bauddha graMthomAM 16 jainonA bhinna bhinna saMpradAyonA ullekhA thapalA che jevA ke-pAcanAtha; vardhamAna ane purANa kAzyapa emanA anuyAyIo. A kALa temane vividha dhArmika paMtho racavAno hato. tIrthakara e zabda jeno artha bauddho" pASaMDImatano saMsthApaka" evo kare che, te zabdano jaina graMthamAM thaelo artha "dharmano saMsthApaka" che. have tairthika agara to pASaMDImatonA khAsa khAsa saMsthApakono vicAra karatAM, jainagraMthomAM nodhAyA pramANe, gosAla e sauthI pradhAnapada bhogave che; paraMtu budhdanA virodhI tarIke tenuM 11. Early History of India, 3 rd., ed., p. 33 12. udAharaNa tarIke juo uttarAdhyayana sUtra adhyayana 23. 18. juA, se. bu. i. pustaka 50 (inDeks ) pramANamATe pA. 99 14. Rockhill, Life of the Buddha (Citing Dulva, XI), p. 16. 15. The Literary Remains of Dr. Bhau Daji, p. 130. 16, sarakhAvo-mahAvagga 8, 5,3; aMguttaranikAya 3, 383. Aho! Shrutgyanam Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 sthAna eTalaM moTeM jovAmAM AvatuM nathI. ApaNe jANAe chIe ke gosAla vardhamAnanI pahelAM 16 varSe marI gayo hato tathA teNe AjIvika nAme eka suprasiddha paMtha sthApyo hato. jo te gosAla buddhano samakAlIna hota tathA eka viruddha paMthanA saMsthApaka tarIke prasiddhi bhogavato hota to ApaNe sahaje AzA rAkhI zakie ke, teno prAcIna bauddhagraMthomAM, tevA rUpamAM jarura ullekha karavAmAM Avyo hota. temaja jamAli nAmano vardhamAnano eka prasiddha samakAlIna puruSa, ke jeNe jainadharmamAM pahelo pakSabheda ubhA ko hato, tenAviSayamAM paNa bauddhone kazI mAhIti nathI. aMtamAM jainagraMthomAM varNavavAmAM AveluM tattvazAstra e sAMkhya tema ja vedAMta banethI viruddha che. paratuM bauddha tattvazAstrano pAyo A be prAcIna dharmo upara naMkhAyalo che; tathA temAM (bauddha darzanamAM) pAchaLanA vakhatamA vyavasthita thaela vaizeSika darzanano kyAe paNa ullekha thaela nathI; paraMtu, enAthI ulaTuM, jainadazana, jema DaoN. bhANDArakara spaSTa rIte jaNAvI Apyu che 17 tema " te eka bAjue sAMkhya ane vedAMta ane bIjI bAjue vaizeSika e banenI vacce karelA samanvayanA rUpanuM che." _ have ApaNe vardhamAnanA samaya sAthe koIpaNa rIte saMbaMdha dharAvatI evI judI judI paraMparAgata hakIkatone tapAsIe. - 1. A paraMparAomA prathama ullekhanIya evI eka suprasiddha gAthA che. A gAthAne digaMbaro tathA zvetAMbaro-bane saMpradAyo mAne cha, ane tenu tAtparya e che ke mahAvIranu nirvANa 'vikramanI pUrve 470 varSe ' thayu hatuM. paraMtu DaoN. haoNrnalanA 18 jaNAvyA mujaba A gAthAno artha bane saMpradAyo judI judI rIte kare che. digaMbaro Ane vikramanA janmathI gaNe che tyAre vatAMbaro tenA rAjyAdhirAhaNanA samayathI. A gAthA sAthe vikramanaM nAma joDAela che te uparathI tene eka arvAcIna paraMparAdAtrI mAnI ane te rIte aitihAsika dRSTie mahattva vinAnI gaNIne teno inakAra karavAno nathI. kAraNa ke A gAthArnu svarUpa niHzaMka Adhunika hovA chatAM paNa e zakya che ke te koI eka prAcIna paraMparAne AdhAre racAelI hoya. ane tema mAnavAne mATe adhika majabuta kAraNa e che ke e gAthA baMne saMpradAyane mAnya che. A gAthAviSaka je kharo prazna che te tenA arthanA saMbaMdhamAM che. praoN. kIlahaoNrna 19 ema jaNAve che ke i. sa. pUrve 58 varSe zaru thaelA saMvat sAthe vikramanA saMbaMdha cheka 9 mI ane 10 mI zatAbdimAM utpanna thavA mAMDyo hato. ane A saMvatane vikramAdi na A saMvatne vikramAditye sthApita karyo hato evo khAsa ullekha, pahela pahelo, sana 1998 nA eka zilAlekhamAM jovAmAM Ave che. paraMtu A ullekhanIya saMvatnA viSayamA eka bAbata praoN. kIlhaoNrnane vicAravI rahI gaI che ke bAramI zatAbdimA vikramasaMvat ne anaMdavikramasaMvatanA nAme lakhavAnI eka khAsa gaNanA paddhati ubhI thaI hatI. A anaMdavikramasaMvat 20 lagabhaga i. sa. 33 mA eTale pahelA vikramasaMvat pachI 90 agara 91 varSe zaru thayo hato. bIjI 'sanaMda' nAmanI gaNanA paddhati i. sa. pUrva 58 agara 57 varSe utpanna thaI hatI. canda varadAI nAmanA te ja (12 mI) zatAbdinA prasiddha kavie potAnA kAvyamAM A gaNatrIno athathI te iti sudhI upayoga karelo che. A uparathI eTalaM spaSTa thAya che ke vikramasaMvatanI gaNatarInI A sananda ane ananda e bane rItio, je samaye prastuta gAthAne vartamAna rUpamAM mUkavAmAM AvI te samaye, pracalita hatI. 17. juo temano riporTa sana 1883-84, pR. 101 Adi. 18. Inp. Ant. XX p. 360 19. Ind. Ant. XIX and xx. 20.J. R. A. S.,1906,p. 500 Aho ! Shrutgyanam Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] zrI mahAvIrano samaya-nirNaya [133 have jo ApaNe sanandagaNatarI svIkArIe to tadanasAra nirvANasamaya i.sa.parve 527mAMmakAya paraMtu ApaNe jema pAchaLa joI gayA, vardhamAna buddhanI pachI thaelA hovAthI A tArIkha prakaTa rIte asaMbhavIta che. tethI pariNAme gAthAmA ullekha karavAmAM Avela vikramasaMvat te i.sa.33mAM zaru thaela ananda vikrama saMvat hovo joIe. i. sa. 33 thI pUrve 470 varSa gaNatAM vardhamAnanA nirvANanI tArIkha tarIke i. sa. pUrve 437 muM varSa Ave. 2. have ApaNe te paraMparAgata hakIkata 21 tapAsIe, jenI anusAra mauryavaMzIya caMdraguptarAjAnaM rAjyAdhirohaNa vIranirvANa pachI 155 barSe batAvelaMke. caMdragatanA rAjya sauthI vadhAre saMbhavita tArIkha 22 grahaNa karatAM nirvANanA samaya tarIke ApaNe 319+155= 474 i. sa. pUrvenuM varSa prApta karIe chIe. paraMtu jaina gaNatrImAM bhUla thaI hoya tema jaNAya che. kAraNa ke temAM jyAre pAlakanA rAjyanAM 60 varSa ApalAM che, tyAre purANomAM tenA rAjyakAlanA phakta 24 agara 28 varSoM ja gaNAvelAM che. 23 matsyapurANa jevA sauthI prAcIna purANamAM pAlakanAM rAjyanAM phakta 28 varSoM jaNAvelAM che. A rIte mAtra pAlakanA ja rAjyakAlamAM 32 varSano taphAvata paDe cha. naMdonA saMbaMdhamAM ema che ke hemacaMdre temanA rAjyakAla tarIke 95varSoM gaNelAM che. paraMtu ApaNI kAlagaNanAnI paddhati anusAra udayanA maraNa pachInA naMdonA-mAtra ekalA naMdono ja jaina graMthamAM vicAra karavAmAM Avalo cha-rAjyanAM barAbara 90 varSa siddha thAya che. jaina gaNatarImAM A bhUlo cha ema jo svIkArI laIe to ApaNe vardhamAnanA nirvANa samaya tarIke 474-(32+5), eTale i. sa. pUrve 437 muM varSa nakkI karI zakIe. 3. have ApaNe te paraMparAgata hakIkata 24 tarapha pharIzaM, jemAM kaheluM che ke mahAvIra pachInA sAtamA paTTadhara sthUlabhadra te navamA naMdanA maMtrI hatA tathA je kALe caMdragupte naMdanu khUna karyu hatuM te arasAmAM svarge gayA hatA. jo ke ApaNe samrAT ane yati e banenA maraNonI samakAlInatA jevA muddA upara vadhAre bhAra na mUkIe chatAM A muddAnA saMbaMdhamAM eTalI nodha leSA jevI cha kete gaNatarI ApaNI tArIkha sAthabaMdha bese cha. eTalaM yAda rAkha joie ke gaNadharo yA paTTadharonI paraMparAnA viSayamA lagADelI varSAMnI sarerAza, vaMzanI mAphaka ja barAbara baMdhabesI zakatI nathI. ane enuM kAraNa e che ke paTTadharanI bAbatamA uttarAdhikArI keTalIka vakhata eka moTI uMmarano hovAthI tenA pUrvajano samakAlIna gaNAya che; nahi ke tenI pachInI navI peDhIno. mArA matanI puSTimAM hu~ tapAgacchanI25paTTAvalImAthI temaja lakSmIvallabhanA kalpadrumamAMthI varSa saMkhyAo TAMkuM . A baMne graMthomAM-e vAta paraspara maLatI Ave che ke vardhamAna pachI 376 yA 386 varSanA kAlamAM23 sthAviro thayA hatA. A uparathI ApaNe pratyeka peDhinAM 16 agara 17 varSo meLavI zakIe choe. vardhamAnanI je nirvANa tArIkha ApaNe nakkI karI che tenI sAthe saMgata rAkhavA khAtara caMdragupta sudhI thaelI sthavironI sAta peDhionA 118 varSa nakkI karavAM joIe. ane A varSasaMkhyA, upara pratyeka peDhi mATe meLavelI varSasaMkhyA sAthe maLatI thAya che. 21. hemacaMdra eno ullekha karyo che ane merutuMge teno samAlocanA karI cha. 22. Dr. Hultzsch's, in JRAS., 1914. 23. vAyu ane brahmANDa purANamA 24 tathA matsyapurANamAM 28 varSa ApelAM che. 24. jao sthavironI sUci. SBE.xxii,pp. 278,289. tathA inDi. enTi. pu. 11, 246, 25. Ind. Ant. XI, 251. . Aho! Shrutgyanam Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 4. aMtamA, ApaNe vardhamAna ane avantIpati caNDapradyota e banenA avasAnanI samakAlInatA batAvanArI paraMparAnA saMbaMdhamAM vicAra karIe. ahIMAM paNa ApaNe A samakAlInatAne akSarazaH na laI zakIe chatAM paNa eTaluM to svIkArI zakAya ke A mahAtmA tathA rAjA bane lagabhaga sarakhA samaye dehAMta pAmyA haze. bhAsanA vAsavadattAmAM je eka paraMparA AvelI che tadanusAra caNDapradyotanuM maraNa magadhanA darzakanA rAjyanA prAraMbhamAM (437-413 i. sa. pUrve ) thayu hovU joIe. kAraNa ema che ke, bhAse, pradyota pAse tenA putrane mATe darzakanI bahenanuM mAguM karAveluM che. A nATakanA potAnA jarmana anuvAdamAM pro. jekobI evo mata dharAve che ke A pradyota "prAyaH mahAsenano putra che." paraMtu mArI pAse spaSTa purAvA che ke te mahAsenano putra nahi paNa khuda mahAsena ja hato. bIjA aMkamAM bhAse jaNAveluM che ke "pradyota je mahAsena kahevAya chetenuM kAraNa tenI moTI senA che."26 chaTA aMkamAM pradyotanI rANI udayanane kahe' "tuM amArA putra gopAla bAlakanA jeTalo vahAlo amAro jamAI thayo chu." 27 bauddhagraMtho dvArA ApaNe jANIe chIe ke udayane caMDapradyotanI putrInaharaNa karI tenuM pANigrahaNa karyu hatuM. ___have mAtra eTaluMja batAvavAnuM raghu cha ke-bhAsanI A kathA eka prAcIna ane vizvAsapAtra paraMparAne AdhAre racAelI che. te kathAnI aMdara lAvANyakarnu dahana ane pradyotanI putrIna kalpita maraNa e eka makhya sAMkaLa che ane A bAbatamAM A kathAne bauddha divyAvadAna 28 dvArA puSTi maLe. bhAse pradyotane je mahAsenano biruda Apelo che tene bANanA kathana- paNa samarthana maLe che. kAraNa ke bANe paNa harSacaritramAM29 te rAjAne te ja upanAma ApeluM che gopAlapAlaka e nAma viSNupurANamAM paNa maLI Ave che. paraMtu anya purANo ane jaina merutuMga tenuM nAma phakta pAlaka eTalaM ja Ape che, ane A nAma te ghaNuM karIne tenA pUrNa nAmanuM eka rUpAntarita saMkSipta nAma che. bhAse A rIte spaSTa rUpe eka prAcIna paraMparAno upayoga karelo hovAthI ApaNe tenI kathAne svIkArIe ke caMDapradyota darzakanA rAjyAdhirohaNa pachI paNa hayAtI dharAvato hato. A kathana jo kharaM hoya to tenuM ane vardhamAnanuM avasAna i. sa. pUrve lagabhaga 437 varSanI pahelAM hoI zake nahi. ArIte i. sa. parvenaM 439 meM varSa agara to anandavikramanaM 470 maM varSa te jaina kAlagaNanAviSayaka prAcIna paraMparAone pUrNa karatuM jaNAya che. temaja A hiMdu, bauddha ane jaina purAvAonA AdhAre e yuganA sAmAnya itihAsanA saMbaMdhamAM je jANIe chIe tenI sAthe paNa baMdhabesatuM thAya che. . 26. trivendam saMskRta granthAvalImAM mudrita pR0 20 27. teja pustaka. pR0 69. 28. juo, avadAna 36. 29. harSacaritra ucchvAsa, 6, pR 221 ( In the Bombay edition of the Text.) Aho! Shrutgyanam Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2 ] merutuMgAcAryanI sthavirAvalI merutuMgAcAryanI sthavirAvalI. [ jarnala oNpha dhI baoNmbe ba~ca oNpha dhI raoNyala esiyATika sosAyaTI, bhAga 9 ( san 1867-70 ) mAM prakAzita DaoN. bhAU dAjIno nibandha ] i. sa. nI paMdaramI (? caudamI) zatAbdimAM merutuMga nAmanA eka jaina AcArya thaI gayA che. temanA racelA graMtho paikI cAra graMthonI nakalo mArI pAse che. eka prabaMdhaciMtAmaNi; jeno phaoNrbasasAhebe rAsamAlA nAme gujarAtano itihAsa lakhavAmAM sAro upayoga karalo che. bIjuM mahApuruSacaritra; jemAM aneka atiprAcIna jaina satpuruSonAM caritro varNavavAmAM AvyAM che. trIjAnaM nAma SaDdarzanavicAra che. A graMthamAM, jaina, bauddha, sAMkhya, jaiminIya athavA mImAMsA, aulukya athavA kaNAda ane gautamIya ema cha darzanonuM saMkSipta varNana kareluM che. ane cothA graMthanuM nAma ' therAvalI che. AmAM sthAvaronI eka vaMzAvaLI yAne paraMparA ApelI che. A chello graMtha, te, kAlagaNanAtmaka ane aitihAsika muddAvALI keTalIka prAcIna gAthAonA upara eka TIkArUpa che. A saghaLA graMtho saMskRta bhASAmAM racAela che paraMtu temAM prAkRta bhASAnI gAthAnAM avataraNo ApalAM che. mArI pAle cha bhinna bhinna jaina sUrio yA paMDitonI racelI cha saMpUrNa paTTAvalIo che. ane bIjI paNa keTalIka paTTAvalIonA aMzo che paraMtu temAMnI eke aitihAsika rasikatAnI ege merutuMganI therAvalIne pahoMcI zake tevI nathI. prabaMdhaciMtAmaNi graMtha, temAM aMte jaNAvyA pramANe, saMvat 1367 eTale i. sa. 1423 (11310 joIe-saMpAdaka ) mAM kAThI AvADamAM AvelA vardhamAnapura arthAt vaDhavANa zaharamAM, racelo hato. paTTAvalIno sAra nIce mujaba che:-- kArtika vadI 15 ne divase zrImahAvIra tIrthaMkaranaM nirvANa thayuM. A bAbata kalpasUtra nAmanA graMthamAM varNavelI che. eka prAcIna gAthAno paNa A sthaLe ullekha karelo che. te gAthAmAM ema jaNAvelU che ke je rAtrie arhan tIrthaMkara mahAvIra nirvANa pAmyA teja rAtrie avantI ( mAlavA ) to caMDapradyota nAmano rAjA paNa maraNa pAmyo. tenI pachI teno putra pAlaka ava tInI gAdI upara abhiSikta thayo. merutuMga potAnI tArIkho ane kathanonA pramANamAM rUpAMta. rita mAgadhImAM racelI gathAono ullekha kare che, ane te gAthAone saMskRtagadyamAM vivaraNapUrvaka samajAve che. [ 135 A pAlaka rAjAnuM rAjya 60 varSa cAlyuM; te vakhate pATaliputramAM rAjya karatA kUNikanA putra udAyInuM khUna thayuM. * A rAjAne saMtAna nahi hovAthI nApita-gaNikAthI utpanna thapala naMdano, pAMca dedipyamAna AbhUSaNathI bhUSita evA mukhya hastInI pasaMdagI anusAra, rAjyAbhiSeka thayo. pariziSTa parva ( hemacaMdrakRta ) mAM evaM varNana maLI Ave che ke " vardhamAna svAmI ( arthAt vIra ) nA nirvANa pachI sATha varSo vItI gayAM pachI AnaMda rAjA thayo ane tenI pAchaLa eka pachI eka ema anukrame nava naMdo pATaliputranI gAdIe AvyA. temanuM rAjya kula 155 varSa cAlyuM" Ama vIra pachI 215 varSa thAya paNa pariziSTa parvamAM ema paNa kaheluM che ke mahAvIranirvANa pachI 155 varSa caMdragupta rAjA thayo. teTalA mATe merutuMga A hakIkata vicAraNI che ema jaNAve che, kAraNake A hakIkata pramANe 60 varSa ochAM thAya che. tema anya graMthonI hakIkata sAdhe paNa A bAvata virodha dharAve che. * kauNika agara kUNika te zroNikano putra hato. A zreNika bhaMbhAsAranA nAme oLakhAya che ane te bauddha graMthomAM varNavelA rAjagRhano rAjA biMbisAra ja hato. Aho ! Shrutgyanam Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 tyArapachI 108 varSa maurya rAjya cAlyu. cANAkye navamA naMdane gAdI uparathI dUra karI caMdragupta Adi maurya rAjAone pATaliputranI rAjyagAdI upara sthApita karyA. ema vIra pachI 322 varSa vItyA. mauryarAjya pachI puSyamitre 30 varSa rAjya ko. tyArabAda balamitra ane bhAnumitre 60 varSa sudhI rAjya karyu. A rAjAo te ujjayinInI gAdI upara thaI gaelA teja nAmanA rAjAothI judA hatA. kalpacUrNi (kalpasUtranI eka TIkA) mAM evI hakIkata ApelI che ke A rAjAoe (ujjayinInA) caturthI parvanA saMsthApaka kAlikAcAryane potAnA rAjyamAMthI bahiSkRta karyA hatA. temanA pachI cAlIsa varSa nabhovAhane, je keTalAMka sthaLeomAM naravAhananA nAmathI oLakhAya che teNe, rAjya karyu. A banAvano samaya vIranirvANa pachI 453 varSe Ave che. ane A varSe gardabhillane nirmULa karanAra kAlikAcArya, mAnapUrNa sUripada pAmyA. nabhovAhana pachI gaI bhille 152 varSa rAjya bhogavyuM arthAt gaI bhillavaMzanu rAjya kula 152 varSa rA. nabhovAhana pachI gaIbhilla ujjayinImAM jyAre 13 varSa mAtra rAjya karyu hatuM te vakhate, kAlikAcArya potAnI bena sarasvatI upara karavAmAM AvelA julamane kAraNe gaIbhillanu niSUdana karyu, ane ujjayinImAM zaka rAjAone sthApita karyA. teoe tyAM cAra varSa rAjya karyu ane te rIte kula 17 varSa thayAM. gardabhillanA putra vikramAditye ujjayinInuM rAjya pArcha lIdhuM ane suvarNanA dAnathI vizvanA karajane dUra karIne vikramasaMvat nAme navIna saMvatsara pravartAvyo. A (yuga) nI sthApanA vIra nA dhArSika dAnanA varSathI * zaru thatA vIra saMvat 512 varSe karavAmAM AvI. vikramanA rAjyakAlanAM| 60 varSo. teno putra vikrama caritra urphe dharmAdityanA rAjyakAlanAM tenA pachI thaelA rAjA bhAillanA rAjyanA , " " nAillanA rAjyanA , " " nAhaDanA , ,, 14 " 10 A rAjAnA samayamAM zrImahAvIranuM yakSavasati nAmarnu moTuM caitya, jAlora najIka AvelA suvarNagirinA zikhara upara, eka vepArI (zreSThi) e puSkaLa dravya (99 lAkha ) kharacI baMdhAvyu hatuM. vikrama pachInA 135 varSamA 17 varSa umeratAM 152 varSa thAya che, ane (gAthAmAM) paNa tema ja kaheluM che. vikramarAja rAjyakAla eTale ke vikramanAM vaMzAtmaka varSanI nabhovAhananI pachI 17 varSe zaruAta thaI; vikrama saMvat agara rAjyAraMbha te vikramanA rAjyathI, athavA merutuMganI kalpanAnusAra vikramarAjyakAlanA 17 mA varSathI, zaru thayo. tethI 152-17=135 varSo vikramakAlayuganAM thAya che. jinakAla te vikramakAlanI pahelAMno jinavIrano kAla che. A 470 varSano kAla te zrImahAvIra ane vikramanI vaccenA kAlanI barAbara che. zrIvIra ane vikramAdityanA kAla yA saMvatanI gaNatrI kevI rIte karavAmAM AvI hatI vikramanA rAjyanI zaruAta pahelAM 470 varSe zrI vIranuM nirvANa thayuM hatuM, eTale ke vikramanA rAjyanI zaruAta vIranirvANa bAda 470 varSe thaI. * dAnanuM varSa ke je navA saMvatanI sthApanA- eka mukhya kAraNa che. rAjA AkhaM varSa atizaya suvarNarAzi dAnamAM Ape che tyAre te pravarte cha ema mAnavaM che. mahAvIra potAnA maraNa agAu 42 mA varSamA tema karyu hatuM ema kahevAya che. Aho! Shrutgyanam Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] merutuMgAcAryanI sthavirAvalI [137 wwwwwwwwwwwwwww bhAilla pAlaka vikramAditya nanda dharmAditya maurya 108 puSyamitra 30 nAila balamitra nAhaDa bhAnumigra nabhovAhana 40 135 gardabhilla 13 470 kula saMkhyA 605 zaka saMvatanI A vakhate-vIranirvANa pachI 605 varSe bhArata (hiMdusthAna ) mAM zaruAta thaI hatI. ATalI bAbatonuM dharNana karIne merutuMga aneka sthaviro (thege, eTale mahAn yatio) nA paTTapratiSThAkAla (sUri padavI upara pratiSThApana) nI tArIkho Ape che. zrIvIranA nirvANathIH sudharmakhAmInuM paTTAdhirohaNa ...... 20 varSasudhI jaMbusvAmInu , ...... 44 " pariziSTa parvamAM evaM lakhelaM che ke jaMbue varinirvANa pachI 64 varSa AyuSya bhogavI, potAnI pATe kAtyAyana gotranA prabhavane sthApita karyAH ane sarva karmathI nivRtta thaI akSayya sthAnane pAmyA. prabhava 11 varSa sayyaMbhava 23 ,, yazobhadra 50 , saMbhRtivijaya 8, bhadrabAhu 170 30, A rIte vIranirvANa pachI 170 varSa thayAM. pariziSTa parvamA jaNAveluM che ke vIranirvANathI 170 varSoM vItyA pachI bhadrabAhu samAdhipUrvaka svarge gayA. sthUlabhadra 45 varSa arthAt vIranirvANathI 215 varSa AryamahAgiri Aryasuhasti guNasuMdara 335 varSa A samaye ( aNunigoda vyAkhyAtA ) kAlikAcArya prAdurbhUta thayA. kAlikAcAryanAM aNunigoda uparanAM vyAkhyAna sAMbhaLavA indra Avyo hato te vAta pharIthI saMkSepamA punarAvRtta karI che. kAlikAcArya prajJApanopAMga sUtranA kartA che. mULamAM 140 no aMka Apyo che je nakala karanAranI prakaTa bhUla che. kAraNake AnA pramANamAM pariziSTaparvanI je eka gAthA TAMkelI che temAM 170 hovAnuM jaNAveluM che te vIra pachInA 11 gaNadhara sahita paTTadharomAMnA 23 mA paTTadhara hatA. siddhAMtamAM te zyAmAryanA nAme oLakhAya che. Aho! Shrutgyanam Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138] kAlikAcArya skaMdilasUri jaina sAhitya saMzodhaka 41 varSa 38 balirasaha sUri sAiM ( svAti ) sAmajjo ( zyAmArya ) saMDilo ( zAMDilya ) jiyadharo ( jita - dhara ) ajJasamuddo ( Arya samudra ) maMgU ( maMgu ) maMDillo ( maMDala ) nAgatthi ( nAgahastI ) devaDhI 414 A ApyA pachI merutuMgAcArya vRddhasaMpradAya eTale prAcIna paraMparAgata kathano noMdhe che. sthUlabhadrA AryamahAgiri Aryasuhasti nAme ve ziSyo hatA. AryamahAgiri zAkhA te mukhya zAkhA che ane te sthavirAvAlImAM nIce pramANe ApavAmAM AvI che: " varSa revasiMho khaMDalo himavaM A devardhI te vIrathI 27 mA paTTadhara hatA. thaI jAya, teTalA mATe lakhAvyo. nAgajjuNo goviMdo bhUyadino lohityo dUsamaNi bhadragupta zrIgupta zrIvajra ( revatisiMha ) (skaMdila ) ( himavAn ) ( nAgArjuna ) ( govinda ) ( bhUtadina ) ( lauhitya ) kalpasUtramAM ApelI bIjI zAkhA nIce pramANe che: ajjasuhAttha ( Aryasuhasti ) ( susthita ) suTThiya iMdadino ajjadino siMhagiri ( siMhagiri ) ( indradinna ) Aryadina ) ( duSyagaNa ) ( devardhin ) temaNe saMpUrNa siddhAnta, rakhene te naSTa varasAmI ( vajrasvAmI ) sopAraga vaharaseneo ( saupAraka vajrasena ) 39 varSa " 15 36 " [ khaMDa 2 paraMtu A zAkhAomA AryasuhastinI pachI guNasuMdaranuM nAma AvatuM nathI; temaja zyAmAna pachI skaMdilAcAryanuM nAma paNa nathI. paraMtu merutuMge purAtana yAdIomAM teonA nAmano nirdeza thalo jovAthI ahIM paNa temaNe te nAmo vacamAM mUkI devAnI hiMmata karI che. AvI ja bAbata revatimitranA saMbaMdhamAM jANavAnI che. skAMdala pachI 36 varSe revatimitra thayA hatA. ( ane temanA pachI ), Arya maMgu 20 varSe eTale A kALa te vIranirvANa pachI 470 varSo kALa thayo. ( vIranirvANathI ) 453 varSa thayAM pachI kAlikasUri jemaNe gardabhillano vinAza karyo hato teo thayA. temanA pachI 24 varSe Aryadharma thayA keTalAkanuM ema mAnavu che ke maMgu ane dharma e bane ekaja vyaktinAM nAmo che. teonA mate Aryadharmano kAla 44 varSano bane che. Aho ! Shrutgyanam Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] merutuMgAcAryanI sthavirAvalI [ 139 A samaya vIranirvANa pachI 584 varSano che. tadanaMtara zrI AryarakSita 13 varSa. puSyamitra 20 varSa paTTadhara rahyA. AmaNe yathArtha rIte sUtrArthano bodha karAvyo hato. A pramANe ApaNe vI. rathI 617 mA varSamAM AvIe hoe. A samaye zaka saMvatsaranI zaruAta thaI. doSayukta che ane ullikhita gAthA meLavavAnI jarura che.) sAdhAraNa rIte nIce lakhela kathana upalabdha thAya cha:-- agAu (prAcIna samayamAM) caMdragupta rAjAnA samayamAM bAra varSano duSkALa paDavAthI utkRSTalabdhi (utkRSTa jJAnanA graMtho) ane bIjA hajAro prakIrNako naSTa thayAM. bahalassa ane balissaha A baMne ekaja vyaktinAM nAmo hatAM. sthavirAvalImAM Arya maMgunI pachI bhinnazAkhAmAM utpanna thaelA evA Aryadharma, bhadragupta, vajrasvAmI ane AryarakSitanAM nAmo mukelAM che. ane Ama vAnaM kAraNa eTalaMja hataM ke te vyAktio nAmAMkita yA pradhAnapuruSa hatA. revatisiMha sUri te bahmadvIpakathI bhinna che. tyArapachI vajrasvAmInA samayamAM pharIthI 12 varSano duSkALa paDavAthI siddhAntanuM vyAkhyAna baMdha thayu. paraMtu jyAre pharI AbAdo thaI tyAre skaMdilAcArye mathurAmAM saMghane ekaTho karI pharIthI siddhAntano vAcanAno AraMbha karyo. ane A varNana "jesi imo aNuogo" thI zaru thatI gAthA anusAra mAnavAmAM Ave cha. bIjI zAkhAmAM, AryasuhastinA 12 aMtevAsIomAMnA susthita nAme pAMcamA aMtevAsI hatA. temanI dvArA koTikagaNanI utpatti thaI. ane kalpasUtramA ema jaNAvalaM che ke elAvatya gotranA AryamahAgirine uttarathero nAmanA prathama ane SaDuluka urphe rohagupta je AThamA aMtevAsI hatA teonA uparAMta ATha ziSyo hatA. chellA aMtevAsI SaDuluka urphe rohaguptadvArA kalpasUtramA jaNAvyA pramANe trairAzika zAkhAno prAdurbhAva thayo. AvazyakasUtramA bhinnabhinna ninhavono samaya nAMce pramANe Apelo cha:prathama nihnava ( jamAli ) vIra prabhune kevaLa jJAna thayA pachI 14 me divase (? varSe) thayo. bIjo (tiSyagupta) 16 varSe bIjo ( avyakta) 214 , cotho ( samucchodika) 220 , pAMcamo (gaMga) 228 , chaTo (rohagupta trairAzika) 544 ,, sAtamo ( goSThA mAhila) 584 , AThamo (digaMbara paMtha) 609 ,, have vicAro ke SaDaluka rohagupta AryamahAgirino ziSya hoya to te samaye vIra pachI 544 varSo kevI rIte vyatIta thayAM hoya ? AryamahAgiri e sthUlabhadranA ziSya hatA. ane sthUlabhadra upara samajAvyA pramANe vIranirvANa pachI 245 varSe utpanna thayA hatA. AthI ( AryamahAgirinA ) aMtevAsIne vIra pachI 544 mA varSamA mUkI zakAya ja nahi. A saMdehanirAkaraNa mATe bahuzruta vidvAno ja pramANa che. Aja pramANe bAra varSanA duSkALanA aMte vajrasvAmIe potAnA vajrasena nAmanA ziSyane jAhera karyu hatuM ke--'jyAre tamane eka lAkha rUpIAnI kiMmatanuM bhojana maLe tyAre tamAre have lokamAM samRddhi (athavA relacela) thaze ema samajavU' ema kahIne ene saMdezo ApI mokalyo, te ziSya sopAragamAM vasatA jinadatta nAmanA zreSThi (vyApArI) ne tyAM gayo. tenI IzvarI nAmanI patnIe tene jhera bheLavyA vinA Aho! Shrutgyanam Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa eka lAkha rupIAnI kiMmatanuM bhojana arpaNa karyu.* ane ziSye temane kaDaM ke AvatI kAle samRddhi thaze--ane pachI te tyAM sukhapUrvaka rahyo. pachIthI tene indra, candra ane vidyAdhara nAmanA ziSyo prApta thayA hatA. ____ eka so zAkhAvALA vaDa agara piMpaLAnA jhADanI mAphaka caMdrakula, Aja sudhI kIrtimaMta varte che ane tenA saMbaMdhamAM nacinI eka gAthA paNa pracalita chaH-- "koDi gaNo gaNo me, vaira sAhA sAhA me candakulaM kulaM me." "gaNomAM koTI gaNa, zAkhAomAM vajrazAkhA ane kulomA candra kula (zreSTha) che." bhRgukSetramA Arya khapuTAcArya ane siddhasena prabhAvaka (thayA). vaLI, vajrasvAmI pachI vajrasena thayA hatA 33 varSa. nAgahasti revatimitra brahmadvIpaka siMha 239 tyAra pachI skaMdila, himavatsUri ane nAgArjuna 78 varSa. A 78 varSamAMnA 22 varSa jyAre vyatIta thayAM tyAre valabhino nAza thayo. tenA mATe evo ullekha cha ke-"paNa sayarI vAsasAI tiNi sayAI aikkameuNa, vikkamakAlAu tao valahI-bhaMgo samuppaNNo." --vikramakAla pachI 375 varSa vyatIta thayAM pacho valabhino bhaMga thayo. vikrama pachI vajrasvAmI 114 varSe thayA. vajrakhAmI pachI skaMdila 239 varSe thayA. tenA pachI 22 varSe valabhibhaMga thayo ane ema ekaMdara 365 varSoM thayAM teja rIte, vikrama pachI 510 varSe, ane vIranirvANa pachI 980 varSe devardhigaNIe siddhAnta lakhAvyo. ane te vakhate kalpasUtramA temaNe lakhyu ke--"zramaNa bhagavAna mahAvIranA nirmANa pachI 900 varSo pasAra thayAM pachI 10 mAM saikAnA 80 mA varSamAM A graMtha racAyo hato.' AnA pachI 13 varSe (kAlakasUrie) zukla cothane divase paryuSaNAparva ujavyu, ane A bAbata (ullikhita gAthAmAM) varNavelI che. 1055 mA varSamA (ullikhita ) gAthAmAM jaNAvyA mujaba, haribhadrasUrinuM maraNa (thayuM). pachI jinabhadrakSamAzramaNa 65 varSe thayA. " puSyamitra 60 , , , svAtisUri jemaNe zukla caudazane divase pAkSika pratikramaNanI sthApanA karI hatI. (ullikhita gAthA) keTalAka graMthomAM puSpamitrane svAtisUrinI pachI mukyA che, paraMtu Ama kara ( ullikhita) gAthAthI viruddha che. mukha graMtha (je anukta yA anirdiSTa che paraMtu jemAM gAthA ApelI) mA ema kaheluM che ke temaNe vIra pachI 1300 varSe sUripada meLavyu hatuM. paraMtu AnA saMbaMdhamAM bahuzruta puruSoe tapAsa karavAnI jarura che, kAraNa ke temAM ema jaNAveluM che ke svAti (sUri) pachI saMbhUtivijaya thayA hatA. pacAza varSa mADhara, 60 varSa saMbhUtigupta ane bappabhaTTasUri; paraMtu A viSayamA uttama pramANa mAtra saMpradAya ja che. * graMthakAra A pthaLe ema sUcave che ke zreSTinI strIno irAdo, duSkALapIDIta kuTuMbione jheramizrita bhojana ApI anivArya ciraMtana pIDAmAMthI mukta karavA mATe ekI vakhate mArI nAkhavAno hato. Aho! Shrutgyanam Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] merutuMgAcAryanI sthavirAvalI [141 vIranirvANa pachI 1639 varSe ane vikrama pachI 1169 varSe zrI vidhipakSa mukhyAbhidhAna, AryarakSitasUrie aMcala gaccha sthApyo. ___ vIrano ziSya zreNika hato. teno putra kUNika. teno putra udAyI tenA pachI pATaliputramA nava naMdoe rAjya karyu. cANAkye teone hAMkI kADhI caMdraguptane rAjyabhiSikta ko. tenA putranuM nAma biMdusAra hatuM. tenA putranuM nAma azoka zrI ane teno aMdha putra kuNAla hato. enA putra saMprati rAjAe ujjayinImAM rAjya karyu hatuM. Ano vaMzaja gaIbhilla hato. e rAjAno zaka rAjAe nAza karyo. gaIbhillanA putra vikramAditye zaka rAjAne nasADI ujjayinInI gAdI upara pote beTho. teNe vIranA mokSa pachI 470 varSe saMvatsarayuga sthApyo. tyArabAda saMvata 821 nA vaizAkha suda 2 ne somavAre cAvaDA vaMza (cAuDA agara cAvarA vaMza) nA vanarAje aNahillapura vasAvyuM. teNe pote 60 varSa kula rAjya karyu. tenA putra yogarAje 9 varSa rAjya karyu; pachI saMvata 891 mAM zrIratnAditye traNa varSa rAjya karyu. tenI pachI vairisiMhe 11 varSa rAjya karya, saMvata 905 mAM teno putra kSemarAja gAdI upara Avyo ane 39 varSa rAjya karyu. saMvata 944 mAM cAmuMDa rAje kSemarAjano uttarAdhikArI banI 27 varSa rAjya karyu. saMvata 971 mAM teno putra thAghaDa gAdI upara Avyo ane teNe 27 varSa rAjya karyuH saMvata 998 mAM teno putra bhUaDa gAdIe Avyo ane teNe 17 varSa rAjya karyu. A pramANe cAuDA vaMzanA ATha rAjAoe kula 19.6 varSa rAjya karyu. saMvata 1017 mAM cAlukyavaMzano zrImUlarAja(dauhitra)gAdIe Anyo. teNe35varSa rAjya karyu. saMvata 1052 mAM teno putra vallabharAja gAdIe Avyo ane teNe cauda varSa rAjya karyu. saMvata 1066 mAM teno bhAI durlabha rAjyagAdI upara Avyo ane teNe 12 varSa rAjya karyu. saMvata 1078 mAM teno bhAI ane nAnagilano putra nAme bhImadeva gAdIe Avyo ane teNe 42 varSa rAjya karyu. saMvata 1120 mAM teno putra zrIkarNadeva teno uttarAdhikArI thayo ane teNe 30 varSa rAjya karyu. saMvat 1950 mAM teno putra jayasiMhadeva tenI pachI gAdI upara Avyo ane teNe 49 varSa rAjya kayu. saMvat 1199 nI kArtika suda 3 thI saMpUrNa traNa (?) divasa sudhI arAjaka sthiti (pAdukA rAjya-pAvaDI onuM rAjya) teja varSanA mArgazIrSa suda 4 ne divase bhImadevanA putra kSemarAjanA putra devapAlanA putra tribhuvanapAlano putra kumArapAla gAdIe Avyo ane saMvata 1229 nA pauSa suda 12 sudhI paTale 30 varSa, 1 mAsa ane sAta divasa teNe rAjya karyu. teja divase tenA bhAI mahipAlano putra ajayapAla gAdIe Avyo. saMvata 1232 nA phAlguna suda 12 ne divase arthAt 3 varSa ane 2 mahInA pachI laghu mUlarAja gAdIe Avyo. saMvata 1234 nA caitra suda 14 ne divase tenA rAjyanA 2 varSa, eka mahIno ane be divasa pUrA thayA. ane te divase bhImadeva rAjA thayo. therAvalI samApta. s Aho! Shrutgyanam Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2 (TippaNa) tyArabAda gajanaka (ghijanAnA mahamudanA) rAjyanI sthApanA thaI. (eka gAthAno ullekha karyo che.) pachIthI saMvat 1300 mAM zrI vIradhavalano bhAI vIsaladeva rAjya gAdI upara Avyo. 1318 mAM arjunadeSa. 1331 mAM sAraMgadeva. 1335 mAM laghukarNa. 1360 mA mAdhava nAmano eka nAgara brAhmaNa yavanone lAgyo. kumArapAlanA pradhAna nAme bAhaDe, saMvata 1211 mAM [zatrujaya upara ] eka pattharanuM maMdira vaMdhAvavAmAM be karoDa 97 lAkha rUpIA (ru 2,97,00,000) khA. saMvata 1371 mAM yavano (musalamAno) taraphathI thaelA trAsane laine, jyAre jAvaDinI sthApalI mUrti naSTa thaI hatI tyAre samarAke eka navI mUrti sthApita karI. [keTaloka khulAso.] therAvalInA prAraMbhamAM ApelAM nAmo tathA tArIkho ghaNAMja mahatvanAM che. mahAvIra e chellA jaina tIrthakara che. bauddho gautamane mahAvIra kahe che. ane temanA mukhya ane prasiddha ziSya tarIke mahAkAzyaparnu nAma Ape che. jaino kAzyapane mahAvIra kahe che ane gautamane temano mukhya ziSya (gaNadhara) batAve che. jaino tathA bauddho baMne magadha athavA bihAranI rAjadhAnI rAjagRhanA rAjA zreNika, jene jaino bhaMbhAsAra kahe che tathA bauddhonA matAnusAra je biMbisaro che, tene mahAvIranA mitra tathA dharmAnuyAyI tarIke ekamate jaNAve che. A puruSo tathA tyArapachInA rAjAonA saMbaMdhamAM mArI samAlocanA huM bIjAlekhamAM karavA icchu chu. te lekhamAM huM buddhano kAla tathA khisti san pUrveno hiMdusthAnano itihAsa, jemanA saMbaMdhamAM bauddha ane brAhmaNagraMthomAMthI jaDI AvatI tArIkhothI jaina graMthomAM ApelI tArIkho ghaNIja judI paDe che, tenA viSayamA AlocanA karavA mAro irAdo che. pariziSTa parvamAM hemAcArya udAyInA khunanA viSayanI vigato ApalI che. therAvalI prathama naMdanI utpattinA viSayamAM eka saMkSipta ane atyupayogI hakIkata Ape che. atyArasudhImAM prakAzita thaelA bauddhagraMthomAM te viSayamA kAMI lakheluM jovAmAM AvatuM nathI. purANomAM tene zUdrathI utpanna thaela jaNAvyo che. paraMtu tenI nApita (hajAma) kulamAM utpatti viSayaka je jaina hevAla maLe che te hevAla, alekjhAnDare paMjAba upara caDhAI karI te samaye pATaliputranA rAjAnA DioDorasa sikyulasa ( Diodorus Siculus ) ane kvinTasa kArTaase (Quintus Curtius ) ApalA hevAla sAthe jo ke taddana ekarUpa nathI chatAM ghaNo maLato cha. A rAjA te, caMdragupta agara grIkonA saMkoTasano pUrvaja hato. prAkRta graMthomAM zako temaja sithianone saga kahelA che. vikramasaMvat ane vikramAditye karelo zakarAjAono parAjaya A be banAvo samakAlIna hoya tema jaNAya che. paraMtu zakanRpakAla ke je zAlivAhanano yuga ja che te zaka lokoe karelI mAlavA ane dakhkhaNa uparanI jItanA samakAlIna che. zakakAla athavA zakonA yugane, bhAratavarSIya vidvAno suddhAMe keTalIka vastrata pahalI bAbata sAthe ane keTalIka bakhata bIjA banAva sAthe goTALo karI dIdho ke, ane te rIte temanI gaNatrImA 135 varSanI bhUla thAya che. bharucanI eka prAcIna jaina lAinaraniA avaziSTomAMthI maLI Avela eka paTTAvalInA chuTA Aho! Shrutgyanam Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] merutuMgAcAryanI sthavirAvalI [143 pAnAmAM zA kAraNathI kAlikAcArye zaka rAjAone dAkhala karyA tathA vikramAditye temane kevI rIte hAMkI mUkI potAno saMvatsara sthApyo te bAbatano khulAso ApyA pachI nIcenI bAbata umerelI che; "vikrama pachI 135 varSa vItyAM pachI zaka lokoe pharIthI vikramaputra (vikramano putra agara vaMzaja ) ne hAMkI kAlyo ame tenuM rAjya jItI lIdhuM.' ___ cAuDA (cApotkaTa) vaMzanI kAlagaNAnA je vanarAjathI zaru thAya che.te kAlagaNanA prabaMdhaciMtAmaNi tathA anya yAdIomAM ApelI kAlagaNanAthI, rAjAonA nAma saMbaMdhI krama ane saMkhyA paratve tathA teonA rAjyakAlanI saMkhyA paratve, bhinna paDe che. A uparathI svAbhAvika rIte eka evo prazna ubho thAya che ke therAvalInA kartA merutuMga te prabandhaciMtAmaNinA kartA jemanu nAma paNa merutuMga che, te hoya ke nahi ? _A sthaLe huM prabandhaciMtAmaNi, jinamaNDanopAdhyAyakRta kumArapAla prabandha, tathA eka nanAmI paTTAvalI uparathI tAravI kADheluM eka tulanAtmaka koSTaka nIce raju karuM chu: merutuMganI prabandha- jinamaNDanopAdhyAya- paTTAvalI ciMtAmANa kRta kumArapAla prabaMdha. (nAma vagaranI) vanarAja yAgarAja kSemarAja 55 13 6mahInA - 6 mahinA vairisiMha ratnAditya sAmaMtasiMha mUlarAja cAmuNDarAja vallabharAja 6 mahInA durlabharAja bhImarAja Urphe bhImadeva karNadeva nathI Apyu jayasiMhadeva pratinA doSane laine 49 kumArapAla ajayadeva urphe ajaya pAla mUlarAja bhImadeva pAdukA-rAja (arAjaka sthiti) tribhuvanapAla vIsaladeva ajunadeva sAraMgadeva 48-8-10 30-8-27 3-11-28 2-1-24 65-2-8 ....:: WWW 6 divasa 2 mAsa 12 divasa 13-7-62 21-8-8 * eka pratimAM 52 ane bIjImAM mUlanI mAphaka Le. Aho! Shrutgyanam Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwmrinararurus 144] jaina sAhitya saMzodhaka . [ khaMDa 2 sAhitya-samAlocana Ardha-Magadhi Reader By Banarasi Das Jain M. A.. Published by the University of the Punjab, Lahore. ardhamAgadhI rIDara, granthakAra pro. banArasI dAsa jaina, em. e. orienTala kaoNleja, lAhora / bambaI, kalakattA aura paMjAba yunivarsiTIke abhyAsakramame kucha varSoMse jaina sAhityako bhI sthAna milA hai aura bambaI ilAkhemeM to kucha vidyArthI jaina sAhityakA AbhyAsa kara em. e. taka bhI pahuMce haiN| lekina vidyArthiyoko aura prophesaroko isa viSayameM abhI taka sabase pahalI kaThinAI to isI bAtakI ho rahI hai ki paDhane-paDhAneke liye vaisI koI pustake hI abhI taka taiyAra nahIM haiN| kucha varSoMse jaina sAdhuokA prayatna isa bAre meM to yatheSTa ho rahA hai ki bhaMDAroMmeM paDe paDe saDane vAle saMskRta prAkRta Adi jaina granthoko chapavA chapavA kara prakaTa kara diye jAya / paraMtu sAdhuoMke isa prayatnakI maryAdA bahuta hI saMkucita aura kAryakI paddhati bahuta hI zithila hone ke kAraNa, yunivarsiTIke vidyArthiyoMko usakA koI lAbha nahIM miltaa| isa liye yaha kAma, jainasAhityake. AbhyAsI jo thoDe bahuta skaoNlara haiM unhIMke dvArA kiye jAnekI AvazyakatA hai| hameM yaha jAna kara prasannatA huI ki zrIyuta pro. banArasI dAsajIne yaha ardhamAgadhI rIDara taiyAra kara, isa mahattvake kAmakA prazaMsanIya prAraMbha kara diyA hai| yaha rIDara, ardhamAgadhI arthAt jainAgamokI prAkRta-bhASAke abhyAsiyoMko prAvezika zAna karAnemeM acchI madata de skegii| isakA saMkalana aura saMpAdana uttama rItise kiyA gayA hai| prAraMbhameM, pahale ardhamAgadhIkA saMkSipta vyAkaraNa diyA gayA hai| usake bAda, ardhamAgadhI bhASA aura usake sAhityakA paricaya karAyA gayA hai| tadanantara, kucha upayukta aise chapehue jaina granthokI sUci jaina sAhityake prakAzana-kAryameM viziSTa yoga denevAlI kucha vyaktiyoMkA paricaya; aura antameM hastalikhita grantha paDhanevAloM ke liye purAnI lipi viSayaka kucha sUcanAeM bhI dedI haiM / phira koI 78 pannome, vivAgasuya, nAyAdhammakahA, ovavAiyasutta, AyAraMgasutta, paNhAvAgaraNa sutta, sUyagaDaMgasutta, uttarajjhayaNasutta aura dasavayAliyasutta Adi jaina sUtromese cuna cuna kara kitaneka mUla-pATha diye haiN| pAThokA cunAva acchA aura bhASA tathA sAhityakI dRSise viziSTa paricAyaka kiyA gayA hai| phira ina mUla-pAThokA iMgrajI anuvAda aura kucha Avazyaka TippaNiyAM dekara sarvAMta mahattvake zabda aura nAmoMkI eka sUci bhI de dI hai| isa prakAra navIna abhyAsIkeliye isa rIDarako upayogI banAnemeM pro. jainane jo khUba parizrama aura prayatna kiyA hai tadartha ve vidyArthiyoMke dhanyavAdake pAtra haiM aura hama AzA karate haiM ki bhAI zrI banArasI dAsajI isa viSayakA apanA prayatna satata jArI rakheMge aura Age para hamako isase bhI adhika mahattvakI koI aisI pustaka bheTa kreNge| prastuta rIDarakI eka hindI AvRtti bhI banArasI dAsajIne taiyAra kI hai jo kabhI zAyada jaina sAhitya saMzodhakake pAThakoko paDhaneko mila skegii| prakAzakaH-zAha kezavalAla mANekacaMda, mAnanIya kAryavAhaka jai0 sA0 saM0 kAryAlaya . . . bhArata jaina vidyAlaya, pUnA zahara. mudraka:-gaNeza kAzinAtha gokhale, sekreTarI zrI gaNeza priMTiMga varksa, 495 zanavAra peTha, puNe zahara. - Aho! Shrutgyanam Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraMgalatI arthAta bhagavAna zrI mahAvIradevanA zAsananI eka sAthvInI hRdayaMgama ane AdabhUta AtmakyA. prAkRtamAM mULakartAH pAdaliptAcArya- saMpakartA nemicaMdra gaNi. - - pra. layamenanA jamanA anuvAda uparathI gujarAtI karanAra narasiMhabhAI IzvarabhAI paTela. zAMtiniketana. prakAzaka babalacaMda kezavalAla ke. modI. hAjA paTelanI piLa-amadAvAda vikrama saM. 1980. [sarva haka svAdhIna.] sane 14. AvRtti 1 lI. kI, rU. -1ra-0. nakala 1400. zrI "vIra-zAsana prinTIMga presamAM" zA. kezavalAla dalasukhabhAie chApuM The. kALupura, TaMkazALa-amadAvAda, Aho! Shrutgyanam Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kezavalAla premacaMda medI (plIDara) nI putrI (mohanalAla piTalAla DokaTara (kIDara) nI patnI) mANeka - janma saMvata 1962 nA kArataka suda 12, budhavAra tA. 8 navembara sane 1905 dehatyAga saM. 1979 nA mAgasara vada 13 zanIvAra tA. 16 Disembara sane 1922 Aho! Shrutgyanam Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Is GEC66632 aNu patrikA. mhArI vhAlI bhaginI ! pUrva saMcitanI kRpA vinA AvI ena kayAMthI maLe? DAhI ane vivekI tA ghaNIya bahenA hAya, paNa AvI kuTuMbavatsala ane satkarma mAM Ama dhAryuM karanArI te teA durlabha ja. mANeka ! thArA manoratha umadA ane parApakArI; e maneratha pAra pADavAmAM thArA Agraha ane thArUM baLa amane sAne harAve che! tuM sArUM karanArI, tu thArA guNathI, buddhithI ane kamathI sAne jItanArI ! te amArAmAM janma, mATeja mA bhAgyeAdaya che. dhana, vaibhava ke rAjyasattA karatAM tArA jevA ratnanA sahavAsIne kema abhimAna nA caDavu joie? chatAMya tArA sahavAsa keTalA Tu. suvAsavALu u ", ttama kamala khIlatAM pahelAMja karamAi jAya te dekhI kAne zAka nA thAya? ema chatAMya roka karyuM zuM vaLe ema mAnI thArA smaraNArthe tArA jevIja suMdara, premALa ane guNavAna nAcikAvALI mahAn kathA, samayanA gADhatimiramAMthI bahAra prakAzamAM lAvavA prayatna karavA te utpanna thatAM zAkane bhulavavAnA eka sarala mA che ema mAnIneja A pustaka hArA smaraNArthe arpaNa karU chuM. >>> pu. Aho ! Shrutgyanam Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakhara arpaN patrikA viSayAnukrama. 3-11 sAdhvInI AtmakathA viSaya. viSayAnukrama prakAzakanA be beAla.... pro. lAyamenanI prastAvanA 1 maMgala ane pUrvacana bhUmikA-sAdhvInuM bhikSA levA javuM ra 3 sAdhvInI pUrvakathAne prAraMbha 4 pUrvajanmanA vRttAMta .... 5 kAmanA, sAdhanA ane siddhi. 6 ahIM tahIM 7 palAyana 8 lUTArAne hAthe pakaDAvuM 9 ghera AvavuM 10 lUTArAnuM sAdhu thavuM 11 tyAga ane sAdhanA 12 prazasti ... .... .... ... :: Aho ! Shrutgyanam ... ... ... .... ---- ... 800 .... .... ... --- * 111 IV V .VII 1 14 .... 26 *** 31 ...37 ... 5 ...43 ... 10 4 www. 74 Co Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanA be bola. _ pAdalitAcAryanuM nAma jaina sAhityamAM suprasiddha che. prabhAvaka caritra, prabaMdhaciMtAmaNi Adi aneka graMthamAM emanA saMbaMdhamAM keTaluM lakheluM maLI Ave che. . saurASTranA suprasiddha jainatIrtha zatruMjayagirinI pavitra taLATImAM vaseluM pAlItANA nAmanuM pATanagara e ja AcAryanA nAmanuM ati prAcIna smaraNasthAna che ema ghaNI junI jene mAnyatA che. prabhAvaka ane camatkArI puruSa tarIkenI cirapracalita khyAti karatAM ye paMDitagaNamAM prakRSTa pratibhAzAlI purUSa tarIkenI kIti emanI ghaNI jUnI che. je rasapUrNa kathA vAcakenA hAthamAM che tenA mULa kartA e ja AcArya hatA. eka kALa-ghaNuM jUnA saikAomAM jyAre saMskRta bhASAnI sarvazreSTha gadya kAvya ane kathAnA kartA bhaTTa bhANune janma ye thayA na hatA tyAre pAdalitAcAryanI tAtI kathA sahRdaya vikAnenA sukumAra manane gaMgAnA kalle nI mAphaka nacAvyA karatI hatI. saMskRta vAsavadattA ane prAkRta taraMgavatI e baMne kathAo seMkaDe varSo sudhI bhAratIya sarasvatI devInI karNa--kalikAo manAtI hatI. jaina Agama sAhityanA dvitIya yuganA mULa sUtradhAra vidyamAna jaina vAbhayane amara svarUpa ApanAra yugapravara jinabhadragaNikSamAzramaNe potAnA Avazyaka mahAbhASyamAM (jue gAthA 1508) taraMgavatIne nAmanirdeza karyo che ane tenuM ja punaruccAraNa AcAryavarya haribhadde pitAnI Avazyaka TIkAmAM karyuM che. haribhadranA ziSya ane kuvalayamAlA kathAnA kartA dAkSiNyaci udyotana sUrie (zaka saMvata 700, vikrama saMvat 835) pitAnI kathAnA prAraMbhamAM pAdaliptAcAya nI pratibhAnI prazaMsA sUcavatA traNa ke lakhyA che. temAM tamArI mATe lakhyuM che ke - cakkAya juvala sahiyA rmmttnn-raayhNs-kyhrisaa| jassa kulappancayassa va viyarai gaMgA taraMgamaI // mahAkavi bhaTTamANune vidhie arjelA advitIyatAnA AsanathI utArI pADa nAra siddha sArasvata kavIzvara dhanapALe paNa pitAnI tirAkhaMjaranI pIThikAmAM pAda. lisanI ratuti karatAM lakhyuM che ke - . prasannagambhIrapayA rthaanggmithunaashryaa| puNyA punAti gaGgeva gAM taraGgavatI kathA // zupAlana jarja nAme prAkRta bhASAmAM eka uttama caritra racanAra lakSamaNa gaNie ( vi. saM. 119), e caritranI prastAvanAmAM pUrva kavionAM guNagAna karatAM taraMgavatInuM gaurava A pramANe gAyuM che Aho! Shrutgyanam Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VI taragatI ko na jaNo harisijjai taraMgavai-vaiyaraM suNeUNa / - iyare pabaMdha-siMdhU vi pAviyA jIe mahurataM / / prabhAvaka caritranA kartAe pAlitAcAryanuM mRtyu sAMbhaLI keI kavie kADhelA dukhegAranidarzaka eka prAcIna prAkRta gAthA saMgrahI rAkhI che jemAM jaNAvyuM che ke - sIsaM kaha vi na phuTuM jamassa pAlittayaM hrNtss| . jassa muhanijjharAo taraMgalolA naI bUDhA // pAdaliptAcAryanI te mULa kRti Aje kayAMye upalabdha nathI. ghaNA jUnA bhaMDAremAM ane tevI jUnI TIpamAM paNa A kathAne ulekha maLI AvatA nathI. AthI jaNAya che ke e mULa kathA ghaNA jUnA samayamAM naSTaprAya thaelI hevI joIe. - je kRtine AdhAre prastuta anuvAda taiyAra karavAmAM Ave che te eka mULa kathAnA sArarUpe pAchaLathI racAyela saMkSepa che, ane A vAta pahelA ja pAnA uparanA bIjA peregrAphamAM spaSTa jaNAvelI che. A sAranA katAM hAIyapurIya gacchamAM thaelA AcArya virabhadranA ziSya micaMdragaNi che, ema chevaTe ApelI gAthA uparathI jaNAya che. e gAthA A pramANe - hAIyapurIyagacche murI jo vIrabhaddanAmeti / tassa sIsassa lihiyA jaseNA gaNinemicaMdassa (2) // A hAIpurIya ga7 ane temAM thaelA AcArya vIrabhadra tathA temanA ziSya nemicaMdra vigerenA samaya ItyAdinA saMbaMdhamAM hajI kAMi vizeSa jAgRvAmAM AvyuM nathI, Akho graMtha prAyaH 1644 prAkRta AryAmAM racele che. mULa kathA gadyapagha ubhayamAM haze ema jaNAya che ane tenI bhASA prAcIna apabhraMza haze. upara je mULa kathAnI prazaMsA jaNAvanArA pa TAMkelAM che te uparathI tenuM mahattva saheje jANI zakAya tema che. vidvAnuM zedhako ane munie A bAbata lakSya rAkhe ane jUnA purANa bhaMDAremAMthI je mULa graMtha maLI Ave te jaina kathAsAhityanI kIti digaMta paryaMta jhaLakI uThe tema che. A graMthanI eka mULa prati, amadAvAdamAM, phatAsAnI piLamAM harakora zeThaNInA nAmathI oLakhAtI havelImAMnA bena zrIcaMcaLabAI-zeTha umAbhAI haThIsiMganA dharmapatnI--taraphathI maLI AvI hatI, ane eka bIjI prata pAlItANAnA ANaMdajI kalyANajInA bhaMDAramAMthI maLelI che. - AmAMnI eka prati jarmanInA prasiddha vidvAna pri. yAtrIne, za. rA. kezavalAla che. modIe mokalelI, ane temaNe te prati pitAnA mitra che. laiMyamAnane ApI. che. lAyamAnane e graMtha atizaya rasadAyaka jaNAyAthI temaNe prathama AkhA graMthanI pitAnA Aho! Shrutgyanam Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzanA e ela. VII hAthe nakala karI ane pAzuddhi karavAnA prAraMbha karyo. e pachI tenI artha sakalanA karatAM daramyAna mULa pATha keTalAka ThekANe vadhAre azuddha ane yAMka khaDita jevA jaNAyAthI khIjI prati meLavavA mATe temaNe rA. rA. meDhI sAthe patra vyavahAra zarU karyAM. ema karavAmAM ghaNA samaya jaze ema jaNAyAthI, vacce temaNe AkhA graMthanA jarmana bhASAmAM uttama anuvAda karI tene chapAvIne prasiddha karI dIdhe. OM. lAyamenane e anuvAda ghaNA sarasa ane kAvyamarI bhASAmAM thaeDhe hovAthI temaja mULa kathAnI vastu paNa eka bhAvapUrNa bhAratIya Adarza hovAthI yurepamAM tenA tarapha sArU lakSya kheMcAyuM che ane bIjI yureApIya bhASAemAM paNa tenAM bhASAMtara thavA lAgyaM che, amArI pAse e jarmana anuvAda AvatAM amane paNa enu' gujarAtI bhASAMtara prakaTa karavAnI icchA thaI. paNa te pUrve ja zAntiniketanamAM rahetA zrIyuta narasiMhabhAI IzvarabhAI paTelane hAtha jarmana bhASAntara AvavAthI gujarAtI bhASAntara karyuM. ane tene purAtattva maMdiranA AcArya zrI jinavijayajI mahArAje mahenata laI, pAlItANAvALI mULanI pratinI sAthe sarakhAvI zeAdhI ApyuM che. A sAthe pAdaliptAcAryanA samaya vigerenA vicAra saLadhamAM eka vistRta niSadha lakhI ApavA mATe munizrI jinavijayajI ne nivedana karatAM temaNe tema karI ApavAnI IcchA darzAvI hatI, paraMtu samayAbhAve adyApi teezrI te lakho na zakyA tethI, hAla turata te ame A saMbaMdhamAM ATaluM ja nivedana karI satASa mAnIe chIe. Do. lAyamAna mULa graMtha taiyAra karI rahyA che ane te thADAja divasamAM pUrNa karI zakavAnuM jaNAve che. e mULa graMtha prasiddha thavAne prasaMge A sadhamAM stara aitihAsika hakIkata vAcakone jovA maLaze evI AzA rahe che. vi A khAkhata mATe ame zrIyuta narasiMhabhAi tathA zrI jinavijayajI nA atyaMta AbhArI chIe. temaja keTalAMka pruphe vigere jovAmAM ane upayegI sUcanAo ApavAmAM sAkSaravaryaM rA. kha. zrIyuta ramaNubhAI mahipatarAma nIlakaMTha, bI, e.ek.e. khI, tathA zeTha vardhamAna svarUpa? je parizrama lodhA che te badala temane paNa ame aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnIe chIe. amadAvAda hAjApaTelanI peLa. eprIla 1924. Aho! Shrutgyanam lI. prakAzaka. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - layamenanI jarmana prastAvanA gujarAtI anuvAda, sAdhvI arthAta prAcIna bhAratanI eka navIna kathA. huM A je kathA raju karuM chuM te kharekhara eka navIna kathA che. kAraNa ke bhAratavAsIo sivAya bahAranA koIe adyApi e vAMcI nathI, ane je bhAratamAM ekavAra e lokapriya thaI paDI hatI, khuda te bhAratamAM paNa atyAre ene koI jANatuM nathI. A kathA prAcIna bhAratanuM dAna che, paNa vAMcIne ene vAcaka kyA kALamAM mukaze e huM cokkasa rIte jANato nathI. TUMkAmAM eTaluM ja kahevAnuM ke emAM varNavelA dhArmika siddhAnto bauddha kALamAM prakTa thayA che, tethI kathA krAIsTanA pachInA kALamAM eTale ke bIjI ke trIjI sadImAM lakhAI hovI joIe. kALanirNaya cokkasa rIte vAcaka jANaze tyAre vakhate pharIvAra ene bhrama uDI jaze. mathALe meM kathAkAra pAdaliptanuM nAma ApyuM nathI. vaLI pustakanuM nAma emaNe je ApyuM che te paNa lIdhuM nathI. potAnI kathA kahenAra sAdhvInA nAma uparathI emaNe 'taraMgavatI' nAma rAkhyuM che. Ama lekhakanA ane sthAnA mULa nAmane meM zAmATe visArI mukyAM che ? mAre e visArI mUkavAM paDayAM che, kAraNa ke e nAmavALI emanI mULa kRti kharI rIte te bahu kALathI nAza pAmI che. emAMnA vastu uparathI Azare eka hajAra varSa pachI "taraMgalelA" evA navA nAmathI tenuM eka navuM saMskaraNa thayuM hatuM, e hajI sacavAI rahyuM che, ane tenA ja uparathI A anuvAda thayo che. meM ApelA nAma pramANe tenA samayanirNayanI je lokoe AzAo rAkhI haze te AzAo to mAre DhIlI karI nAkhavI paDe che, paNa eTaluM to huM nakkI mAnuM chuM ke e badhuM chatAM ApaNuM A pustaka dareka sAhityabhaktane ane dareka dharmazAdhakane bahu upayogI thaI paDaze. mAnasazAstrIne paNa upayogI thaI paDaze; ane e Azcarya sahita joI zakaze ke punarjanmano siddhAnta kevI prabaLatAthI bhAvanAmaya pradeza upara asara karIne TheTha vastusthitimAM AvI kare che ane zraddhAnA sAmAnya mato peThe e mata paNa vyavasthita rIte pravarte che. vaidya suddhAMne paNa emAMthI tridoSa viSe vAMcavAno AnaMda maLaze.-eka tridoSa e paNa jaNAze ke je kathAnAyikAne ja nahi. paNa sudharelA samasta saMsArane ane e kathAkAra suddhAne lAge che.-vaLI ApaNI kathAmAM punarjanmanI bhAvanA avarodhabhAve prakaTa thAya che, kAraNa ke ApaNe mAtra koI kaI vAra sAMbhaLelI evI prakRti jIvananI sAcI kathAo paNa emAM Ave che. premanA (Brehm) prANajIva viSenA lekho vAMcIzuM to AkhA eziyAmAM ane bIje paNa pitAnA snehane mATe prakhyAta thayelA cakravAka jAtinA paMkhI mATe nIce pramANe jANI zakIzuM (trIjI AvRtti, 1890-1892, bhAga 6, pRSTha 624): turkastAnamAM amArAmAMnA eka jaNe eka joDAmAMnI mAdAne goLI mArIne tenI pAMkha Aho! Shrutgyanam Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyaminanI prastAvanA IX toDI nAkhI ane tenA gabharAyelA naranA dekhatAM tene pakaDI. e nara uDI te gayo, paNa tyAMthI dUra gayo nahi; ane bIjA koIpaNa cakravAke karyuM hota ema eNe paNa karyuM ke e vedanAmaya sthiti mATe kalpAnta karI karIne cAre bAju goLa uDavA mAMDyuM, cha avAja karyA paNa e tyAMthI gayo nahi ane potAnI priyAne mATe aMte eNe prANa Apo." A bhAratI kavie lakhyuM che e jANe upara jaNAvyA pramANenA jIvanano AdhAra laIne punarjanmane mata pratipAdana karavA mATe prakRtinI kavitA nA lakhI hoya ! AtmA mAtra mANaemAM ja avatare che evA khristi matane lIdhe, bIjAM prANImAM AtmA nathI evI mAnyatAo, prANInA AtmA pratyenI ApaNI lAgaNIo marI gaI che, ane tethI sAdhAraNa rIte ApaNAmAM AvA AtmabhAva-samAnavALI prakRtinI kavitA kuratI ja nathI. paNa emAM koI saMdeha nathI ke bhAratamAM e kavitA vikaselI che ane te manuSyanA ane prANInA AtmAne snehasaMbaMdhe joDe che. bhAratanA A vicArone rUpAntara karIne oviDe ( Ovid) ane tenA samayanA grIka vicArakAe lIdhA hatA. e lAgaNI ane preme varNavI che e avalokana mATenI sthiti joIne ApaNe AgaLa cAlIe to jaNAze ke ApaNuM kathAkArane bhAratanA Adikavi vAlmIki sAthe paNa saMbaMdha che ema jaNAze. e kavie, je eka pakSInA jIvanasAthIne eka pAradhIe mArI nAkhyo te pakSIne mATe, bahu suMdara kemAM kheda karyo che. ApaNI kathAnA vaNATamAM bhAratanI bhAvanAne, are eziyAnI bhAvanAne ane ethIya vizALa bhAvanAne hAtha pharyo che. A kathAnuM vastu ane emAM je kaMI bIjI khAsa khubIo che tethI yuropamAM e lokapriya thaze, eTaluM ja nahi paNa emAM rahelI kavinI tejasvitA tathA saraLatA paNa prakaTa thaze. bhAratanA kathAtmaka sAhityamAMthI je kaMI ApaNane maLe che temAMnuM ghaNuMkharuM A kathAmAM che. kAraNa ke mahAkAvyanA nIrasa vistAranI ane laghu kAvyanA sarasa arkanI vacceno sukhI madhya mArga bhAratanA sAhityamAM bhAgye ja hoya che. chatAM ye, A kAvyamAM AvI bhAratIya ane sArvadezika mahattAo chatAM, prazna thAya che ke, mULa kathAne nAza pAmavAnuM zuM kAraNa haze ? navA saMskaraNane lekhaka pitAnA pUrva kathanamAM lakhe che, keH "aneka kAraNone lIdhe e mULa kathA, Aje samajavI kaThaNuM thaI paDI che." tethI ene bhaviSyamAM kAyama karavAne mATe A jAtanA jIvatA rUpamAM pAchI AvI paDI. tevI ja rIte anuvAda karIne Aje huM paNa ene navuM svarUpa ApuM chuM jethI yuropamAM e vAMcI zakAya. mULa kathA to samajavI kaThaNa che. paNa A anuvAda paNa samajavo kaThaNa paDe nahi eTalA mATe mAre ahIM kalka umerIne vAta spaSTa karavI joIe. - Arya kuLanI bhAratazAkhA dakSiNa sUryanA pratApabaLe bIjI zAkhAo karatAM vahelI pAkI uThI. temaja bIjI zAkhA karatAM ene pravAsamAM AdivAsIo taraphathI vine paNa bahu khamavAM paDelAM. vaLI Arya kuLanI bIjI zAkhAone semeTIka kuLamAMthI, bAbileniyanomAMthI, misarIomAMthI ane pelesTInemAMthI) jema jIvanarasa maLyo hato evo jIvanarasa bhAratakuLane bahAra kayAMyathI maLelo nahi, bhAratakuLanA Aryo vahelA pAkI uThayA enI e ja sAbiti che ke emaNe sAhityadhArA * ItihAsamAM sauthI vahelI vahevarAvI ane vaLI vArasAmAM maLelA prAkRtika dharmamAMthI uMcA Aho! Shrutgyanam Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X taragavatI. prakAranA dharma vikasAvyA. tethI yurApamAM ApaNA jugA karatAM itihAsanA jIga--jevA ke prAcIna, madhya ane nUtana bhruga bhAratamAM paNa pADI zakAya paNa vahelA zarU thayA. Azare I. sa. pU. 1500 varSathI bhAratamAM prAcIna juga zarU thAya che. tyAra pachI hajAreka varSathI madhyanuga zarU thAya che, e jugamAM prakanA vikAza thayA ane upabhASA banelI saMskRta bhASAmAM vikazatA brAhmaNadharmanA prakanI rekhA pAse eka navuM ja pagaluM mukAyuM: cAlatI AvelI biLapUjAne ane sAthe sAthe e saMskRta bhASAno paNa mudde dhame ane evA khIjA dharmAe anAdara karyo, ane vividha prakAranI lAbhASAno-eTale ke prAkRta bhASAe no--upayAga karyAM. musalamAnonA humalA thayA tyArathI chevaTe nutana juga beThA; upara varNavelA be prakAranA prAmAM eka paradezI-musalamAnI praka potAnu kArasIArakhI bhASAdhana lei AvI maLyA. Ama dharmanA tathA bhASAnA itihAsane hisAbe bhAratano samasta madhya juga, eka khIjAtI sAthe vahetA tathA bhegA vahetA virUddha prakAranA pravAhAne banelA che. prathama tA navA dharmoe sAmA baLane rokI dIdhuM; Ama prakhyAta mahArAjA azoke Azare i. sa. pU. 250mAM bauddha dharma grahaNa karyA ane AkhA bhAratamAM eNe je vikhyAta lekhA kAtarAvyA te prAkRtamAM kAtarAvyA. vaLI sudharmamAM ane tenA sahacara jainadharmamAM dhArmika pradeza uparAMta sAhityanA bIjA sa sAdhAraNa pradezamAM paNa prAkRtano chuTathI upayAga thavA lAgyA. paNa pAchaLathI, Azare i. sa. nI cothI sadImAM saskRte pAchA karI peAtAno sarvopari adhikAra meLavyA; are, e dharmomAM paNa eNe paga pesADayo te kaMika aMze te eno purA kabajo lIdhA. tethI have thayuM ema ke prAkRta lekhA je dezamAM ne kuLamAM urSyA hoya tene anusarIne tathA temanA upara je pramANamAM saMskRta bhASAno prabhAva paDyo heAya te pramANamAM saMskRta nahi evI zuddha leAkabhASAnA-eTale ke dezamAM khelAtI bhASAnA bhaMDAramAMthIja vividha samRddhi vALA zabdono upayAga karatA thayA. i. sa.nI zarUAtanI sadIemAM je ka A bhASAdhanaprAntabhASAnAM zabdo-taraph mAhathI vaLyA, te pachInI sadIomAM saMskRta bhASA pAchI sa sAdhAraNa thaI gai tyAre ene te pramANamAM tyAga thayA. je kALamAM, graMtha lakhavAmAM prAntanI prAkRta bhASAne upayAga karavAnuM valaNa hatuM ane sAhityavyavahAramAM e bhASAe badhAne samajAtI hatI te kALamAM--I. sa. nI zarUAtanI sadIonA e kALamAM ApaNI kathA racAI hatI. paNa saMskRtanA dabANane lIdhe pAchaLathI prAntabhASA vyavahAramAMthI khasatI gai ane samajavI kahyu. thatI gai. ane pachI evuM thayuM ke je lekhakA e bhASA samajatA hatA tee e graMthaiAnAM navAM saMskaraNa karavA lAgyA. evA prAcIna samayanA graMthA pAchaLathI evI rIte nirUpayogI thaI paDavA ne tethI nAza pAmavAnA bhayamAM AvI paDacA. evA graMthAne ApaNI A kathAnI peThe saMskRta zabdothI arvAcIna prAkRtamAM utArI lekhane, eTaluM ja nahi paNa sIdhA saMskRta anuvAda karIne bacAvI lIdhA che. A kathAnI peThe i. sa. nI zarUAtanI sadIemAM lakhAyelI ane pAchaLathI nAza pAmelI bRhatkathAnAM e jAtanAM traNa navAM saMskaraNa hAla maLI Ave che. hAlanI gAthAsaptazatIte nAme eLakhAtA zRMgArika graMthanI kALagaNunAmAM, prAntika bhASAomAM pradhAna evI enI prAkRtane mATe guMcavaNa UbhI thai hatI. pazu e gAthAsamUhamAM Aho ! Shrutgyanam Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAyamenanI prastAvanA X1 bAreka lekhakano hAtha che. ane e gAthAomAM prabaLa ane sarasa chApa pADe evI rIte eTale ke zuddha spaSTa arthabharI rIte gRhajIvana AMkavAmAM AvyAM che. temAM zabdo ke racanA badalIne, thAgraMthanI peThe, arvAcIna svarUpa ApavAmAM AvyuM nathI, subhAgye e vagarapheraphAre jaLavAI rahI che; ane dazakAo pUrve AlzaSTa vebare pitAnI prabaLa zakti enA upara jema ajamAvI hatI tema bIjA koI paMDite pAchuM e kAma hAthamAM levuM joIe che. A 700 gAthAonA bhAgya uparathI ApaNe nirNaya karI zakIe to ema paNa khuzIthI kahI zakIe ke ApaNI kathA temaja bRhatkathA paNa mULa svarUpe sacavAI rahI hota. kAraNa ke navA saMskArathI vastu te sacavAI rahyuM, paNa e rUpa badalAvAne kAraNe ja vastunuM purANuM svarUpa purI rIte dabAI gayuM. A kathAnI sAthe "kAmanIta' nAmanI gelerUpanI daiIca-bhArata (athavA ema kahIe ke bhArata-jarmana) kathA sarakhAvatAM Ica (jarmane pitAne jarmana nahi paNa daiI kahe che ane Dena, daica, zvAsa, lAnsa ne vaza vagere prajAo jarmana kuLanI che tethI jarmana kahetAM e badhI prajeono samAveza kare che) vAcakane bahu rasa paDaze. e baMnemAM A traNa ghaTanAo Ave cheH prathama te, nAyikA pitAnI zaktithI AgaLa Ave che, bhAratanI nAyikA Azcaryajanaka kulaparIkSAthI ane gelerUpanI nAyikA daDe ramavAnI kaLAnI addabhuta kuzaLatAthI. bIjuM, nAyakanAyikAne pAchalo bhava sAMbharI Ave che ane te baMne kathAomAM judI judI rIte; bhAratanA nAyakanAyikAne A bhavamAM ane, gelerUpanAMne pelA bhavamAM, trIjuM, kevaLa judI paDatI paNa lUTArAnI vAta baMnemAM Ave che, bhAratanI kathAmAM baMnene lUTe che, tyAre gelerUpanImAM mAtra nAyakane ja lUTe che. AvI bAbatanI vadhAre sarakhAmaNI mAre karavI joItI nathI. mArA karatAM ApaNA sAhitya-ItihAsanuM paDita bhAratanI ane bhAratamAMthI utpanna thayelI bhAvanAone mAge utare ane e benI sarakhAmaNI karIne kismata aMke to sAruM. temaja A kathAnI pradhAna bhAvanA rUpa mahAvIranA dharma upara paNa ahIM kaMI bolavA Icchato nathI, kAraNa ke jene e saMbaMdhe kaMI vadhAre jANavAnI icchA hoya te " buddha ane mahAvIra" nAmanI mArI copaDImAMthI vAMcI leze. A kathAnI sAthe e copaDI paNa te ja graMthaprakAzake prakaTa karI che. je hastalikhita prati uparathI A anuvAda karavAmAM AvyA chete prati banavALA mArA sumitra phesara haramAna yAkebIe mane pahelIvArakI 1920nA okTobaramAM ApI hatI. te pahelAM mane emaNe samAcAra ApyA hatA ke prati bhAratamAMthI AvI che, paNa sAthe jaNAvyuM hatuM ke te eTalI azuddha che ke temAMnI vArtAnI dhArA saLaMga karavAne mATe bahu kALa ane zramano vyaya karavo paDaze, ane navI AvRttine mATe mULa taiyAra karavuM te moTe bhAge azakaya paNa bane. meM uttara Apyo ke game tema hoya paNa mAre eka vakhate to enI vAcanA karavI che, kAraNa ke je graMthanuM A navuM saMskaraNa thayuM che e mULagraMthanI mahattA, e ullekha karanAra Aho! Shrutgyanam Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAM * tAMbavatI. sAtamI ane AThamI sadInA TIkAkAronI TIkAothI, trIsa varSa pahelAMthI ja mArA dhyAnamAM AvelI che. mArA mitre e pustakanI tapAsa karavA, e hastaprati khuzIthI mane soMpI. emane e prati amadAvAdanA rA. kezavalAla premacaMda modIe ApI hatI. A prata keTalIka sadIo upara lakhAelI ke pratinA utArA rUpe che. tenAM paMdara pAnAM prathama rA. kezavalAle (gAthA 1-457), tapAsI jevAne pro. yAkebIne mokalyAM hatAM. pAchaLathI temaNe purI prata maLe, mane mokalI dIdhI hatI. hastapratanA khuTatA bhAga uparathI (ane huM mAnuM chuM tyAMsudhI tenA svarUpa uparathI) yathAmati mAruM anumAna evuM che ke kathA padyamAM che ane gAthAnI saMkhyA karavAmAM A evo khuTate meTo bhAga eka ja jagAe che ane te gAthA 671 u. thI 677 u. sudhI tera paMktio vALo che. gAthAonA aMkanI gaNatarI badheya (10, 20, 30, ema) dazakAthI karelI che, ane 8nA aMkane be vAra mukayo che, tethI 9thI badhA aMkamAM dazadazanI bhUla TheThasudhI cAlI AvI che; eka jagyAe khuTate bhAga te che ja nahi, chatAM game to mULa lekhanA ke game to saMskArakanA daSTidoSathI kaMIka bhUla thayelI lAge che. paraNyA pachI nAyakanAyikAe aneka mAsa pachI saMsAratyAga karyAnuM eka jagAe jaNAvyuM che. bIjI jagAe bAra varSa pachI saMsAra tyAga karyAnuM jaNAvyuM che. vArtAne AkhI saLaMga goThavyA pachI A virodhabhAva TALI zakAya. anuvAdamAM AvI pUrti ( bezaka kausamAM ) 10mA adhyAyane AraMbhe mukI che, 1309mI gAthA pUrve hastapratimAM amuka bhAga khuTato hoya tema lAge che, paNa (gAthAnA aMka jotAM) kaMI bhAga khuTato jaNAtuM nathI, eTale e lekhaka ke saMskArakano mAtra dRSTidoSa ja che. 1644 gAthAmAM bhAratabhASAmAM A kathA purI thAya che. meM emAM 12 adhyAya pADyA che. ane mAInamAM gAthAnA aMka mukyA che. tethI aMkInA bhAgane eka bIjA sAthe sarakhAvI jotAM kayAM ane kevI rIte meM anuvAdane saMkSipta karyo che e samajI zakAze. bAra adhyAyanAM nAma, temaja kathA bhAgamAM hakIkta spaSTa karavA ke kathA saLaMga karavA keTalAka zabdo meM kasamAM mukyA che. Freiburg i/B. im Hauso Sutterlin, / Mitte Mai 1921. Ernst Leumann, Aho! Shrutgyanam Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraMgavatI: (1. maMgala ane pUrvakathana ) 1-4. zAzvata, acaLa ane anupama sukhane prApta karanAra tathA janmamaraNanA kallolavALA duHkhasamudrathI pAra thanAra sarva siddhAtmAone vandana he. sadaguNa, saskIla, vinaya ane vijJAna vaDe saMghasamudranI zobhA vadhAranAra sapune namaskAra che. jenA prabhAvathI mRta chatAM paNa je kavivare sadA jIvita jaNAya che te saMgIta ane sAhityanI adhiSThAtrI devI sarasvatI suprasanna thAo. kAvyarUpI suvarNanA guNanI parIkSA mATe je kaTI samAna gaNAya che te vidvatsamAjanuM kalyANa thAo. 5-6. pAdalipta AcAryo tAvatI nAme eka kathA lekabhASAmAM racI che, te ghaNuM vistRta ane vicitra che. emAM keTalAM ye kulaka bharelAM che, keTalAM ye yugalake guMthelA che, ane keTalAMye SonAM Sake racelAM che; e kAraNathI e kathAne nathI to koI sAMbhaLatuM, nathI te kaI pUchatuM ane nathI te kaI kahetuM. kevaLa e vinA ja upaganI vastu thaI paDI che, Itara jenene ene kAMI upaga thato nathI, tethI evA jananA hitArthe, temaja e kathA sarvathA naSTa na thAya e mATe paNa, emAMnI kiladagAthAo ane lekapadane choDI daIne atisaMkSepamAM meM A kathA gUMthI che. eTalA mATe mAruM A kArya mULa kathAkAra AcAryane kSantavya thAo ! 7-13. bhUmitala upara utarI Avela svargaloka samAna kezalA (ayi) nAme vizALa nagarI che. tyAM rahetI prajA dvArA brAhmaNa, zramaNa, atithi ane devatAonI karAelI, prajAe karIne saMtuSTa thaelA de e leke upara saMtati ane saMpattinA AzIrvAda varSAve che, evI e puNyabhUmimAM thaelA AcArya pAdaliptanA buddhivabhavanA namunA rUpa A kathAne ananyamanavALA thaI tame sAMbhaLo. prAkRta janenA sarva sAdhAraNa kalyANane arthe karAelI A prAkRtikathA je dharmabuddhipUrvaka sAMbhaLavAmAM Ave te pachI jamanA bhayathI paNa DaravAnuM kAMI paNa kAraNa rahe nahi. Aho! Shrutgyanam Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 taraMgavatI. (2. bhUmikA sAthvInuM bhikSA levA mATe javuM.) 14-21. samRddhizALI lekethI bharelA evA aneka gAma ane nagarethI zobhate magadha nAme prasiddha deza che. e dezamAM, pRthvImAM pradhAna, ane ramaNIya udyAna tema ja vanathI vibhUSita, rAjagRha nAme svarganA jevuM sudara nagara che. e nagaramAM pitAnAM parAkrame vaDe saghaLA zatruone jeNe parAjya karyo che ane vipula sainya ane saMpattine je svAmI che e keNika nAme rAjA rAjya kare che. e rAjA pitAnA kuLane prakAzaka, zare, ane sarva deSa rahita che. rAgadveSa sarvathA vilIna thaI gayA che jemanA evA parama zAnta vItarAga tIrthakara mahAvIranA janmamaraNathI mukti apAvanAra zAsana (dharma) ne e anurAgI che. e rAjAnA zarIra ane jIvitanA rakSaka je, tathA sarva prajAne priya, kuLavAna ane sadAcArI e dhanapAla nAme nagarazeTha tyAM vase che, e zeThane anurUpa ane saubhAgyavatI evI samA nAme pativratA patnI che. 1ra-ra3. e zeThanA makAnanI samIpamAM eka upAzraya Avela che, emAM pitAnI ghaNI ziSyAo sAthe suvratA nAme eka sAdhvI AvIne rahelA che. e sAthI kaumArabrAcAriNuM che. aneka prakAranAM tapa tapIne emaNe potAnI kAyAne khUba kuza karI nAMkhelI che, jena dharmanA tatvajJAnane e pUrNa jANanArI che ane ekAdaza aMge emane sArI rIte avagata che. potAnA AtmAnI muktinA mArgamAM e haMmezAM ukta rahe che. 24-28.e sAdhvInI aneka ziSyAomAMthI eka bahu vinIta ziSyAne eka savAre chaTTa (be upavAsa) vratanAM pAraNAM karavAM hatAM, ane te mATe bIjI eka navadIkSita bhikSuNane potAnI sAthe laIne te bhikSA levA mATe potAnI vasati (upAzraya) bahAra nikaLe che. nAnA moTA badhA jI upara dayAprema-bhAva dhAraNa karatI ane nIcI najare tathA dhIme pagale cAlatI e sAdhvI bhikSA grahaNa karavA yogya eka uMcI havelInA prazasta AMgaNAmAM AvIne ubhI rahe che. ra30. atithionA AgamananI rAha jotI gharanI keTalIka dAsIo AMgaNAmAM ubhI che te e sAdhvInA sandaryane joIne cakita thaI jAya che. kula-35. mahAmahe te vAta karavA lAge che ke juo A lakSamI samAna sAdhI! enA vALa kevA sundara ane AMkaDIyA che ! enuM mukha caMdranA jevuM mohaka che. vinA zaNagAre che paNa cIkaNe vaccethI enA kAna DhaMkAyelA che. ane pANImAMthI kamaLa bahAra nikaLe che tene je ene suMdara hAtha bhikSA mAgatI vakhate vastramAMthI bahAra nikaLe che, Aho! Shrutgyanam Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T sAdhvInuM rUpa - 36-37. tene zabda sAMbhaLIne gharanI zeThANI bahAra nIkaLe che. te sundara ne prabhAvazALI che, tenI vANuM bahu dhImI che, zarIra upara teNe bahu ja AchAM paNa bahuM kimatI ghareNAM ghAlelAM che ane chelluM-ujaLuM vastra pahereluM che. 38-41. pitAnA AMgaNAne pAvana karatI A pavitra sAdhvIne ane tenI sahacarIne joine prathama to sAgarakanyA lakSmI samAna e sAdhIne ane pachI tenI sahacarIne te AdarabhAve namaskAra kare che, tyAra pachI kamaLaphula upara bhamarA beThA hoya evI kALI kIkIovALA caMdrasamAna e suMdara kha sAme ekI draSTie tAkIne joI rahe che. 42-54. lakSmI jevI suMdara e sAdhI saMbaMdhe te vicAre che. "nathI to svapamAM AvI anupama suMdara strInuM citra meM joyuM, ke nathI varNanamAM paNa AvuM vAMcyuM. AvuM suMdara te strIkamaLa koNa haze ? suMdara strIone ghaDavAnAM je dravyo temAMthI sarvottama dravya lene zuM vidhAtAe Ane ghaDI haze? jyAre A atyAranA muMDita mastakavALA bhikSuNIvezamAM paNa ATalI badhI sundara dekhAya che, tyAre rUpIsaMpanna gRhiNInA vezamAM te e keNa jANe keTalI badhI anupama lAgatI haze! enA eke aMga upara zaNagAra nathI ane vaLI te upara dhULa lAgI che, te paNa mArI AMkha enA uparathI khasatI nathI, ulaTI aMge aMge pharyA kare che. svarganI kumArikAo paNa AnI anupama sundaratAnI vAMchanA kare tema che. zuM A te kaI asaze ke devakanyA haze? paNa ema kema hoya ! zipIe ghaDI kADhelI mUrtinI AMkhonI peThe devakanI devAMganAenI AMkhe te sAMbhaLavA pramANe mIMcAtI nathI, tema ja temanA hAra aNukaramAyA rahe che, ane temane dhULa lAgatI nathI; paNa A Ayane page te dhULa lAgelI che ane enI A hAle che. tethI e nakkI devI te nathI ja, che te avazya mAnavI lekanI ja keI nArI. paraMtu mAre A rIte zaMkAmAM zA mATe rahevuM? huM emane dhIre rahIne pUchI lauM. mANasane jyAre sAkSAt hAthI ja najare paDe te pachI tenAM pagalAM kheLavAnI zI AvazyakatA ?" - papa-pa6. ema vicAra karI zeThANI sAthvIne AdarapUrvaka prathama bhikSA Ape che, ane pachI utsukatAe ane Azcace prazna kare che: "pUjya sAdhvIjI, je tamane kaI niyamane bAdha na thato hoya te kSaNabhara visAme che ane mane keI dharmakathA kahe." pa7-61. tyAre sAdhvI kahe che ke "sava jagatanA jIvane hita karanAra evA dharmane upadeza karavAmAM kaIne kazAne bAdha hoI zake nahi. ahiMsAlakSaNadharma te kahenAra ane sAMbhaLanAra baMnene pavitra kare che. jo ke DIvAra paNa hiMsAthI mukta Aho! Shrutgyanam Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saragavatI. thAya ane dhamane upadeza sAMbhaLyA pachI te ahiMsA dharmanuM vrata le, te upadezakane upadeza Ape saphaLa che; kAraNake pitAnA upadezathI te mAtra bIjAne ja nahi, paNa pitAne paNa punarjanmanA apAra samudrathI pAra utArI jAya che, AthI dhamane upadeza de e te sadA zreSTha che. tethI huM je kAMI jANuM chuM te kahuM chuM; tame dhyAna deIne sAMbhaLe," 62-65. te vakhate dAsIo Anada tALIo le che ane bele che ke "have ApaNe ekITase A sAdhvInI ajaba suMdaratA nihALI zakIzuM!" pachI e sAdhvI ane tenI sahacarI temane mAMDI Apela Asana upara ekAnta sthAna para bese che ane AnaMda jemane mATe nathI evI dAsIo tathA zeThANI paNa temane sabhyatApUrvaka namaskAra karIne sAme pharasabaMdhI upara besI jAya che. 66-68.pachI e sAdhvI rakuTa ane vizada vAkAe karIne, kAna tathA manane madhura lAge teve svare, TuMkANamAM paNa sahaja samajAya tevI zailImAM, jaganA sarva jIne sukha ApanAra ane janma, jarA, raMga, maraNa AdinAM dukhene nAza karanAra evA jinamahAtmAe kahelA dharmane sAra saMbhaLAve che; samyagajJAnadarzana, ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha svarUpa pAMca mahAvrata, tapa ane saMyama; vinaya ane kSamA Adi guNaviziSTa dharmanAM tanuM rahasya samajAve che. ( 677. jyAre sAdhI upadeza ApI rahe che, tyAre zeThANa emane vinayabhAve kahe che ke "dharmano upadeza te meM sArI peThe sAMbhaLe; paNa te pavitra AryA! mane bIjI eka vAta kahe, tamArA suMdara mukhanAM darzanathI mArI AMkhe te tRpta thaI che, paNa tamArA janmanI kathA sAMbhaLavAne mArA kAna Atura banI gayA che. viSNune jema padma vahAluM che, tema tame kiyA pitAne vahAlAM hatAM ? ane AkhA jagane namaskAra karavA jevAM tamArAM mAtA koNa hatAM? tamArA pitAnA gharamAM ane patinA gharamAM kevuM sukha hatuM? ane kiye dukhe tamAre sAdhvI thavuM paDayuM ? e badhuM jANavAnI mane bahu AkAMkSA thaI rahI che. jagatumAM ema kahevAya che ke suMdara nArInuM ane nadInuM, tema ja sAdhunuM ane sAdhvInuM mULa na pUchavuM (kAraNa ke vakhate ethI emanI tucchatA tarI Ave che ane asaMtoSa thAya che ane tethI temanA pratyenuM mAna ghaTe che). vaLI huM e paNa jANuM chuM ke dharmAtmAone nakAmI vAte pUchI mAre kaI devuM nahi joIe. paNa tamArI suMdaratAthI Azcarya pAmIne je e prazna pUchavAnuM mane mana thAya che." 70-80 sAdhvIe uttara Ape ke "ene javAba Ape jarA kaThaNa che, kAraNa ke AvA nakAmA (eTale ke AtmAnI pavitratAne lAbha karatAM hAmi vadhAre karanArA) Aho! Shrutgyanam Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvInI pUrvakathAne prAraMbha viSaya saMbaMdhe ame vicAra karI zakIe nahi. pUrve gRhajIvanamAM je AnaMda ane jogavatAM te yAda paNa karI zakIe nahi. tepaNu jagatanAM duHkhathI je dhRNu pedA thaI e tarapha ja najara rAkhIne, karmanuM phaLa mane kema prApta thayuM e viSenuM ja huM svAnubhavanuM zeDuM varNana karIza." 81-85. A zabdathI rAjI thaIne zeThANI pitAnI dAsIone badhu dhyAnathI sAMbhaLavAnI sUcanA kare che. ane sAdhvI have pitAnA pUrvajanmanI kathA kahI saMbhaLAve che. petAnA Azcaryajanaka sadabhAgya viSe abhimAna karyA vinA ane mAtra dharma upara ja draSTi rAkhIne suMdara sarasvatI devI jevI e sAdhvI Ama AraMbha kare cheje jANuM chuM athavA je mane thAya che te pramANe mArA jIvananI kathA huM TuMkAmAM (3. sAthvInI pUrvakathAne prAraMbha ) 86-4, madhya dezamAM vatsa nAme eka manahara pradeza che. amU ya padArthothI e pradeza paripUrNa bharelo che. tyAM aneka dharmAtmAo vase che, ane jIvananI traNa kAmanAo dharma, artha ne kAmanuM ucita rIte paripAlana kare che. te pradezanI rAjadhAnI kaizAkhI kharekhara svarganagarI che, madhyadezanuM jA motI e che, bIjI nagarIone namunArUpa che, ane jamunAne kinAre jANe ratna che. tyAM udayana rAjA rAjya kare che, te yuddhamAM ane pratApamAM prakhyAta thayela che, sAdhuone ane sAdhvIone bhakta che, mitrane sukhakara che, ane zatruone bhayaMkara che. are, hAthIe, rathe ane pAyadaLe baLavAna, haihaya vaMzamAM e utarI Avela che; pUrNacandra jevI enA mukhanI zobhA che, haMsanA svara je ene svara che, ane siMhanI gati jevI enI gati che. kuLe, rUpe ne guNe prakhyAta evI enI vAsavadattA rANuM che. . . ~-101.rAjAne samAna vayano eka mitra e nagarane nagarazeTha che, enuM nAma aSabhasena che. nagaranA mahAjanane e mukhI che, prajAmAM ene bola vajanadAra gaNAya che, arthazAstranA siddhAntane te sArI rIte jANe che, jemAM ane vyApArIomAM nyAya cukavI jANe che, badhAnI sAthe mitrabhAve rahe che, lekanuM bhaluM karavAnI vRttivALo che, satyaniSTha ane pramANika che, niSkalaMka gRhasthajIvana jIve che, ane jaina dharmanA upadezanuM niraMtara zravaNa kare che. 102-106. te zeThane ATha putra thayA pachI che. emaNe yamunAnI prArthanA karI, ane tenA phaLa rUpe huM emane ghera avatarI. avataryA pachI mane sArI tajavIjathI pAraNAmAM suvADI, ane mArI saMbhALane mATe huziAra dAsIe sakhI. thaDA samaya pachI nAha Aho ! Shrutgyanam Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraMgavatI. chedananI kriyA karI ne te samaye mArAM mAbApe pitAnAM sagAMsnehIone jamADyAM. pachI janma Adi je je saMskAra karavA ghaTe te sa karyA, ane pitAnI IcchA pramANe saMbaMdhIjanee mAruM nAma, taraMgavatI yamunAnA taraMgonI kupAe huM avatarI mATe, taraMgavatI pADyuM. 107-115. zayyAmAM jyAre huM becena thatI, tyAre hAthapaga pachADatI mArI dhAva ane dAsI judA judA khaMDomAM mane vAraMvAra pheravatI. pachI te mAre mATe senAnAM ramakaDAM ApyAM. mAre je je joIe e si senAnuM AvatuM. mArAM sagAM so mane potapitAnA kheLAmAM letAM ane bahu lADa laDAvatAM, huM khUba temanA AnaMdanuM kAraNa thaI paDI. dhIre dhIre lekanAM AMkha, moM ane hAtha hAlatAM te upara hu dhyAna ApatAM zIkhI, ane mArI meLe kaMI kaMI uccAra karatAM paNa zIkhI. pachI eka dahADe meM paga mAMDavA mAMDyA ne jyAre azuddha uccAre tAtA belI, tyAre te mArA kuTuMbIonA haSa ne pAra rahyo nahi, tyAra pachI De kALe cuDAkane saMskAra karavAmAM AvyuM. pachI to huM Amatema chuTathI pharavA lAgI, sakhIo sAthe senAnI putaLIe ramata ramavA lAgI, ane mATInAM ghare bAMdhI tenI ramatamAM lIna thaI javA lAgI. 116-121. janma pachI bArame varSe mArI samajazakti eTalI badhI khIlI uThI ke mAre mATe uttama prakAranA zikSaka rAkhavAmAM AvyA, ane rItasara dhIredhIre huM gaNita, vAcana, lekhana, gAna, vINAvAdana, nAca, ane puSpaucheranI kaLAe zIkha; vaLI vanaspatizAstra ane rasAyaNazAstra paNa mane zIkhavavAmAM AvyAM. A uparAMta mArA pitA jene dharmanA anurAgI hatA tethI temanI IcchA evI thaI ke mAre dharmazAstramAM paNa pravINa thavuM joIe, eTalA mATe nagaramAM uttama manAtA dharmapaMDite mAre mATe rAkhyA ane temanI pAsethI pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAtrata vagere zrAvakadharmanI bhAvanAone meM sAre abhyAsa karyo. 122-124. pachI te huM ummaramAM AvI, mArA zarIranAM aMge khIlI uThayAM ane nehajIvana zuM te samajavA lAgI. te vakhate dezanA ghaNAM dhanADhatha kuTuMbomAMthI mAre mATe mAgAM AvavA lAgyAM. paNa temAMthI kaI paNa kuLe, rUpe ne guNe mAre lAyaka ne hevAthI e badhAM mAgane mArA pitAe rItasara pAchAM vALyAM, - 125-131. huM mArA priya maMDaLamAM maTI thavA lAgI. mArI sakhI sArasikA je kaI navI vAta sAMbhaLatI, te AvIne mane kahetI. AnaMda karavAne je kaMI sakhIo. AvatI temane huM mArI havelIne sAme maLe agAsI upara laI jatI ane tyAM ame Aho! Shrutgyanam Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za6 vaDatunuM Agamana. 7 khurI havAmAM AnaMda karatAM, tema ja dUradUra sudhInA dekhAva jatAM. mArAM mAbApa ane bhAIo kula, kapaDAM, ghareNAM, ramakaDAM ane mIThAInI mane bheTa ApatAM. mArA vinayathI mArAM mAbApa, mArA dAnathI bhikSuke, mArI pavitratAthI mArA bhAIo ane mArA snehathI bIjAM badhAM AnaMda pAmatAM. lakSamI jema maMdara parvata upara AnaMda pAme tema huM pitAnA gharamAM mArI bhAbhIo ane sakhIo sAthe AnaMdamAM rahetI, piSadhanA divasomAM huM ghaNI vakhate sAmAyika vrata AcaratI ane jaina dharmanuM tattvajJAna meLavavA mATe gaNadhAriNI sAdhvIjIonI upAsanA karatI. A rIte mAbApa, bhAIo ane sagAMsaMbaMdhI sAthe nehamAM rahIne huM mArA divaso sukhamAM nigamatI hatI. - 13ra-135. eka vAra mArA pitA, bhagavAnanI sevA karyA pachI, bhajana karIne sArA savaccha kapaDAM paherIne phulethI zaNagArelA khaMDamAM beThA hatA ane mAre saMbaMdha mArI mAtA sAthe vAto karatA hatA, jANe goviMdanI sAthe lakSmIjI beThAM heya ema e bhatAM hatAM. huM paNa nAna karyA pachI jinezvara devanI pUjA prArthanA karIne mAbApane praNAma karavA tyAM gaI. meM nIcI vaLIne temanA caraNomAM mAthuM mukyuM, tyAre temaNe "tAruM kalyANa thAo kahI nehathI AzIrvAda ApyA ane pitAnI pAse besavA kahyuM. 136-138. paLavAramAM jANe caMdraprabhAthI zaNagArAIne zaradabAtunI kALI 2.zrI AvI hoya ema, bahAra kAma karavAne lIdhe kALIdevI jevI kALI thaI gayelI amArI mALaNa kulALAM vastra paherI phalagharamAMthI nIkaLIne amArI beThakamAM AvI pahoMcI, ane suvAsa prasarAvI dIdho. te hAthamAM kulanI bharelI chAba laI AvI hatI. sabhyatAthI mArA pitA pAse jaI vinayazIla vidyArthInI peThe nIcI namI ane madhamAkhIonA gaNagaNATa jevA madhura svare bolI: 139-142. "haMsa ahuNA ja temanI unALAnI vAsabhUmi, himAlayanA uttara pradezamAM AvelA mAnasasara, uparathI pAchA AvyA che ane ahIMnI temanI vAsabhUmimAM AnaMda karavA lAgyA che. teo karNamadhura suMdara bela bele che ane te vaDe ApaNane samAcAra Ape che ke zarad hatu AvI che. ane sapheda pAMkhavALA haMsanI peThe zara tu paNuM yamunAnA kinArAnAM jhAMkhAM vane karIne pitAnA AvyAnA samAcAra Ape che. - eNe suvAsita vanene AsamAnI raMganAM, asanavanene pILA raMganAM ane phIkA saptaparNanAM vanene sapheda varNanAM vastro paherAvI dIdhAM che. he zeTha, tamArA upara enI kRpA thAo, ane sadbhAgya tamArA upara haze." Alstonia scholaris A jhADa zAtiniketanamAM joyAM che, ane te tyAM chAtIma' e apabhraMza nAme oLakhAya che.-anuvAdaka, Aho ! Shrutgyanam Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraMgavatI.. 143-146. ema kahIne eNe phUlanI chAbaDI ughADI ane sasapanAM kulathI bharelI chAba mArA pitAnA hAthamAM mukI. e phulane sugaMdha, hAthInA madanA gaMdha jevo, tIvra hato ane tethI cAre dizAmAM tene sugaMdha pasarI rahyo. prabhune arpaNa karavAnA saMkalpa te chAbane mArA pitAe pitAne kapALe aDADI, ane pachI devane caDhAvavAne mATe emaNe temAMthI thoDAMka phula judAM kADhyAM, thoDAMka mane AyAM, DAMka mArI mAne ApyAM ne bAkInAM mArA bhAIone ane bhAbhIone pahoMcADyAM. 147-156.e badhAM kula hAthIdAMtanA jevAM saDha hatAM, paNa mArA pitAnI najare amuka eka kula upara paDI. e pula bhavya strInA stana jevaDuM meTuM hatuM ane raMge heja pIdhuM hatuM. zeka vAra sudhI te e pulanI sAme e cakita thaIne joI rahyA. pachI jyAre e vicAramAMthI jAgyA, tyAre hasIne mane e pula ApyuM ne bolyAH - "Ane raMga to jo! kula ucheravAmAM ane sugaMdha pArakhavAmAM tuM nipuNa banI che, tethI e vAta te tuM sArI rIte samaje. A badhAM sapheda saptaparNanAM kulemAM A eka pIchuM kema? vakhate koI kuzaLa kArIgare ApaNane Azcarya pamADavA athavA te kula ucheravAnI kaLAmAM nipuNatA dekhADavA Ama karyuM haze? kemake dAhaka ane bIjAM dravyathI (temane kulanA kayArAnI mATImAM meLavavAthI) kulane ane phaLanA dhAryA raMga lAvI zakAya che. kAraNa ke evA paDhArthomAM cheDane khIlavI temAM pheraphAra karavAnuM valaNa hoya che, je ApaNe cemAsAmAM najare joIe chIe. chatAM ye judA judA raMganAM kula ane phaLa jhADathIja parakhAI Ave che." 157-159 pitAnAM vacana sAMbhaLIne meM e kulane barAbara tapAsI joyuM ane pachI e bAbatamAM cakakasa nirNaya upara AvatAM huM vinayabhAve belIH - 16-162. jamInanI jAta upara, vAvetaranI chata upara, bIja ke gharU upara, tathA khAtara ane varasAda upara jhADanI jAtane AdhAra rahe che. ane A badhI vastusthiti upara bArIka najara rAkhIne kuzaLa kArIgara kulane badhI jAtanA raMga lAvI zake che. paNa A kulanA saMbaMdhamAM evuM kaMI thayuM jaNAtuM nathI, kAraNa ke enA sugaMdha uparathI huM pArakhI zakuM chuM ke pILo raMga e phulane pitAne nathI, paNa kamaLanA pulanA rajakaNa e phulane lAgelA che tene che. 13. mArA pitAe uttara ApeH "paNa bAga vaccenA saptaparNanA jhADa, upara ApaNuM A je kula kuTayuM che tene kamaLanA kulanA rajakaNa lAge kevI rIte?" 164-169 meM kahyuM"A phalamAMthI je vAsa Ave che, temAM kamaLane vAsa vadhAre paData che ane te uparathI ApaNe e anumAna upara AvavuM ja joIze ke Aho! Shrutgyanam Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poLA saptavaNa pulanA kAthaDo. ApaNuM samava nuM pula kamaLapulane rajakaNe pILuM raMgAyu che. saptaparNa nA e jhADa pAse taLAva hAvu' joie ne A zaraRtumAM emAMnAM kamaLapula mukha khIlyAM hAvAM joie; ane tyAM e pILe rajakaNe raMgAyelAM kamaLapula upara temAMnuM madha cusavA hujArA madhamAkhIo besatI haze ane tyAMthI AgaLa uDatAM e madhamAkhIe saptapaNuM nAM dhALAM pula upara thaIne jatI haze ane peAtAnI pAMkha upara AvelA kamaLanA rajakaNu e pula upara paDatA haze. ane A rIte ApaNuM A kula pILuM thayuM hovuM joie. bIjo tA kAI ja sabhava nathI; ane huM je kahu. chu tenI khAtarI ApaNane ApaNI mALaNa pAsethI thaI zakaze. 170-172. mArUM kathana sAMbhaLI pitAe mArA kapALa upara vahAlathI cukhana karyuM' ne khelyA: 'ahuja suMdara rIte A kAhyA te ukelyA che; huM... paNa mArI meLe e ja anumAna upara AvyeA hateA, paNa tArI parIkSA karavAne mATe ja me tane e prazna kA hatA. kharekhara have tuM satvara lagna karavAne ceAgya thaI che ane tAre ceAgya vara zeAdhI kADhIza.' 173-174. A vakhate mArI mAtAe mArA pitAne kahyuH jene viSe AvA suMdara anumAna para AvI te jhADane jAte jovAnI mane che.' pitAe kahyuM: 'bhale, tamArA samagra strImaDaLane leIne tyAM jaI zake. bahAra pharavA javAthI tamane bIjA paNa lAbha thaze.' 175-176. ane pachI pitAe gharanA munImane khelAvIne kahyuM: kAle savAre AgamAM ujANInA dAkhasta karI. badhI vyavasthA kharAkhara karajo. strImaDaLa tyAM AnaMda karavA janAra che. ' 177-181. dAsIe, sakhIe ane mArA bhAjananI saMbhALa rAkhanArI dAsI melI: kAraNa ke jema iMdhaNu vinA devatA TakatA nathI, khAvAnI veLA vaTAI jAya ema na thavu* jAie. ' ApaNI dIkarI bahu AkAMkSA bhAbhIoe mane vadhAvI lIdhI. ane * huve vakhata thayA che, mATe jamI le. tema anna vinA zarIra TakatuM nathI. 182-187. cadra ane dUdhanA jevI sapheda ane uttama prakAre banAvelI khIra pachI me' khAdhI ane tyAra pachI tAjA mAkhaNanA banAvelA pAka khAdhA. pachI eka vAsaNamAM mArA hAtha dhoI nAkhyA ne rUmAle lehIne sApha karI nAkhyA. tyAra pachI mArA hAtha ane mAM upara tela ceAnyu. 188-193. AvatI savAre khagamAM javAnI vATa jotI JI strIonA mAM upara Ana' AnaMda chavAI gayo, ane eTalAmAM ja ArAma ane nidrA letI rAtri AvI ' Aho! Shrutgyanam Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraDAvatI. pahoMcI. meM paNa A ajavALI rAte khUba AnaMdamAM gALI, ane jyAre uMgha AvI tyAre dIvAne ajavALe ja palaMgamAM jaI sUtI. savAra thatAM meM hAtha meM dhoyAM ane devane namana karI sAdhupurUnA guNamaraNa pUrvaka saMkSepamAM pratikamaNa karyuM. paNa aneka strIone te rAta utAvaLe purI thatI na hatI eTalA mATe satane gALo bhAMDatI, ane kharekhara keTalIka te bAgamAM zuM zuM jovAnuM maLaze ane sarovaramAM snAna karavAthI ke AnaMda thaze ItyAdi aneka viSaye upara vAta karatI AkhI rAta jAgatI besI rahI. 14-198. ujANInI vyavasthA karavAne munIma te joItA cAkarene laIne AgaLathI maLaske ja bAgamAM gayA hatA. e pUrvAkAzanA kamaLane khIlavatA, AkAzamAM pitAne pravAsa karatA karatA sUryadeva udaya pAmyA. have strIo judA judA raMganAM kaI sutarAu te kaI hIrAgaLa te kaI cInAI, ema-bahu mUlyavAna vastro paherI bahAra nikaLI; emaNe vaLI metInAM ane senAnAM ratnajaDita ghareNuM paheryA hatAM. strIonI suMdaratAe zebhAmAM vaLI zubhA vadhArI mukI ane temanI juvAnIe tenA upara vaLI epa caDhA. 1 284. mArI mAtA paNa eTalAmAM taiyAra thaI gaI hatI ane zubha muhUrta joIne eNe AdheDa nArIonA bhavya saMghane pitAnI pAchaLa lI. pAchaLa temanI caMcaLatAe mahAlatI juvAna nArIo cAlI. temanA jhAMjharanA, kaTimekhaLAnA ane bIjA ghareNAne jhaNakArathI havelInuM AMgaNuM evuM te jhaNajhaNI rahyuM ke jANe te saMghane vidAya denArAM vAjAM vAgatAM heya. ane A saMgha nikaLavAnA samAcAra mArI mAe mane, mArI sakhIo mekalI, kahAvyA. 205-209. mArI sakhIo zaNagArAtI hatI te veLAe hu paNa sethI ane ja kapaDAMthI ane ghareNAMthI zaNagArAtI hatI, ane mArA ati mUlyavAna zaNagAra karIne temanAthI traNa gaNI zobhA pAmI caMpAnA phula peThe khIlI nIkaLI hatI. pachI huM sakhImaMDaLanI vacce mhAlatI mhAlatI havelInA AMgaNAmAM AvI ubhI. tyAM AvIne joyuM te idranA svargamAM jANe juvAna apsarAo TeLe maLI hoya ema amArA AMgaNAmAM juvAna nArIo pura bhapakAmAM TeLe maLI hatI. 21-214. rathane baLada joDI dIdhA hatA, ane pitAnI beThaka pAse ubhelA sArathie mane dekhatAM ja kahyuM: "ahIM bena; zeThe tamAre mATe A anupama suMdara ratha nakkI karyo che." ema bolatAMnI sAthe ja teNe madada karIne mane rathamAM caDhAvI. rathamAM suMdara mUlyavAna gAlIce pAtharyo hato. mArI dAsI ane sakhI sArasikA paNa eja rathamAM AvI beThI ne pachI ratha pitAnI ghugharIo khakhaDAvate cAlavA lAgyuM. pAchaLa amAro Aho! Shrutgyanam Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAgamAM prayANu. 1 rakhavALa peAtAnA pAzAka paherIne cAlatA hatA. AjI mAjI amane jovA AvanAra strIonI khUba bhIDa jAmI hatI. 215-224. amAre| suMdara sadha nagaranA rAjamArga vacce thaIne cAlyeA. Thera Thera lAphA ToLeToLAM maLIne amane jovA lAgyA. nArIe peAtapeAtAnAM gharanI bArIomAMthI. mAM kADhIne mahu AturatAe amane joI rahI hatI. e joi huM teA chaka thai gaI.. tema ja rastA upara ane gharanI khArIomAM jANe hIrA jaDI dIdhA hoya ema saja thai gayelAM mANase paNa amane joine chaka thaI gayAM. . svarga, rathamAM bezI ne jatI lakSmIne jema joI rahe tema leAka mane ekInajare joI rahyA. naganA jIvAna purUSonAM haiyAM mane joine Atura ane baLavAna kAmarAgane lIdhe evAM te khaLI ucAM ke temanAM jIvana jokhamamAM AvI paDyAM. paNa juvAna nArIone bIjI ja IcchA thaI AvI:- jo ApaNI jAtane svarganI suMdaratA sAthe sarakhAvavI hAya tA ApaNe AnA jevuM suMdara thavuM joie. mArA mukhanI suMdaratAthI ane mRdutAthI nagaranA e rAjamArga gAMDA gAMDA thai gayA, ane suMdara dekhAvathI ubharAi gayA. emAM mArA dekhAva te sAthI camatkArI hatA. leAkeA pAsethI sAMbhaLelI A badhI vAtA mArI sakhIoe mane kahI. 225-228. mAgane daravAje AvI pahoMcatAM ame yAM rathamAMthI utaryAM' ane tyAM AgaLa cAkIdAra mukIne ame badhAM pharavA nikaLyAM. jANe svanA nAdanavanamAM juvAna apsarAe pharatI heAya, tema badhI nArIe phAve tema pAtAtAne mAge pharavA lAgI. khIlatAM jhADA eka khIjAnI sAthe guMthAine je upara daravAjA jevAM manI gayAM hatAM, tenI nIce thaine teo cAlavA lAgI, ane jhADa uparathI pulabharI DAMkhaLIe teDavA lAgI. 229 230. eTalAmAM mArI mAtAe bUma mArIH Ave ApaNe mArI dIkarIe batAvyuM che. te, taLAvane kAMThe ubhelu, saptapaNuMnuM jhADa jovA jaie. ', enI sUcanA pramANe badhuM e nArImaDaLa AnaMdabharyAM pagalAM bharatu te dizAe cAlyu, 231-236. rathamAMnI mArI sahacarIe ane hu' thamAMthI ' utaryA pachI mAganI zAbhAthI mugdha mane ane AMkhe aMdara peThAM. zaraRtue mAganAM vividha pulAne sudara khIlAvyAM hatAM. jANe kule phule bhamarA bhamatA hAya tema hu' teA bhamavA lAgI, ane pakSIonAM hajArA tarehanAM gAnathI mArA kAnane paritRpta karavA lAgI. jema jugArI peAtAnI mUTha hArI bese ne ramatanA tenA josa bhAgI jAya, tema satane sabheAganI AturatA vinA ja maLaphAne khelavAnI ku o ane Arabhe jenAM suMdara pIchAM kharI krUratA joyA. vaLI keLAnA ane paDayAM che evA mera tAlanA mAMDavA ane Aho ! Shrutgyanam Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraMgavatI, evI evI ghaNI jagAo bAgamAM joI. kulane lIdhe sapheda thaI gayelAM sapanAM jhADa pAse rAtAM azokavRkSa ane AsamAnI bANakSa hatAM. 237-250. cAlatAM cAlatAM eka suMdara saptaparNanuM jhADa amArI najare AvyuM. e cAre bAjuethI, phulazaNagAranA bhAre karIne, lacI gayuM hatuM. kulathI sapheda thaI gayelI enI DAMkhaLIo madhamAkhIonAM TeLAMthI namI gaI hatI ane jANe kALA raMgane poSAka caDhAvyo hoya evuM dekhAtuM hatuM. ane pavane karIne je kula bhaMya upara paDI gayAM hatAM tene gAMDachAe caDhelA kAgaDA sapheda mAkhaNanA locA mAnI upADI uDatA pharatAM hatA. e jhADa uparathI nArInA stana jevaDuM moTuM ne cAMdInA vADakA jevuM sapheda eka pula meM cuMTayuM ke tarata ja madha cusanArI mAkhIonuM eka TeLuM, kamaLa upara besavAnI lAlasAe kamaLanA ghATanA ane kamaLanA je vAsa ApatA mArA meM tarapha dhasI AvyuM. meM upara e madhamAkhIe besavA jatI hatI, temane meM mArA mRdu hAtha vaDe vArI; paNa mArA hAtha te jANe pavanamAM DAMkhaLI hAlatI hoya ema mAnI enI darakAra karyA vinA ja te meM upara AvI lAgI. vedanAe meM cIsa pADI ane huM pAchI pI; paNa mAkhIonA gaNagaNATa ane paMkhIonA kalabalATamAM mArI cIsa te kayAMya dabAI gaI. ghoDAnA meMnA phreNa karatAMe narama evI mArI oDhaNI meM mArA meM upara kheMcI lIdhI, ke jethI ghaNIkharI. mAkhIo khazI gaI. paNa Amatema deDavAthI mArAM ratnajaDita ghareNuM vikherAI paDayAM, ane kAmadevanuM bANa jenA vaDe caDhAvAya evI kaTimekhaLA keDethI chUTI paDI. paNa vedanAne lIdhe enI paravA karyA vinA ja huM te deDI ne keLanA mAMDavAmAM pazI gaI. tyAM mArI sakhI sArasikA hatI teNe mane AzvAsana ApI kahyuM: "tane madhamAkhIo te hajI ye bahu lAgelI che, paNa DaravA jevuM kazuM nathI." 251-261. je saptaparNane ame jovA AvyAM te jhADa pAse have huM gaI. kamaLanA taLAvavALI madhamAkhIonAM TeLeTeLAM tenA upara beThAM hatAM. punamanA cAMdA jevA madhapuDAne choDIne Aje e badhI zaranAM kulemAM bharAI beThI che. amArA sAthamAMnI je strIo tyAM pahoMcI hatI temaNe to phulanA mehamAM jhADanI DAMkhaLIo suddhAM badhI cuMTI nAMkhI hatI. mArI sakhInA khabhA upara mArA DAbA hAthanuM kAMDu TekavIne ane kamaLasarovara bhaNI najara rAkhIne huM AgaLa cAlI rahI hatI. badhI jAtanAM kamaLaphula purepurAM khIyAM hatAM. bAganA ratnasamAna A sarovaranI sapATI pakSIonA zabdathI gAjI rahI hatI ane madhamAkhIonAM TeLAMthI chavAI rahI hatI. rAtAM kula prabhAtanI, sapheda phula caMdraprabhAnI, ane zyAmaLAM kula vAdaLAnI yAda ApatAM hatAM. madhamAkhIone gaNagaNATa ane hasenA nAdathI gagana bharAI gayuM hatuM. pANInI uparanAM meja upara phala pavanathI hIMcakA khAtAM hatAM. tyAM meM kalabalATa karatI batake, nara-mAdAnI joDIe Aho Shrutgyanam Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvabhavanuM maraNa varNana, cAlatAM cakravAke, ane gheLo pIcho vALA AnaMdI hase joyA. pILAM kamaLa upara beThelI madhamAkhIo senAnI tAsakamAM mukelAM nIlama jevI zobhI rahI hatI ane retInA kinArA upara rUnA jevAM sapheda pIchAMvALa haMsa zarahnA suMdara hAsya sAthe pitAnuM hAsya bheLavatA hatA. (26-27. pachI meM nara-mAdAnI joDIe baMdhAyelAM ane pitAnA snehane lIdhe paMkAyelAM aneka cakavAne joyAM. emanA rAtA raMgamAM pILA raMga bheLavAyAthI e ramaNInA stananA raMga jevAM bahuraMgI dekhAtAM hatAM. taLAvamAM raMgita pharasabaMdhI jevAM lIlAM pAnanAM je Asana baMdhAI rahyAM hatAM tenA upara keTalAka AvA cakravAka ArAma letA hatA, ane keTalAka vaLI AvAM patrAsanenI vacce vacce somalana jevA rAtA raMganA, jANe sanehane lIdhe ja rAtA banyA hoya evA, potAnI nArIonA snehane piSatA beThA hatA. e vakhate taLAvamAMne A dekhAva huM jotI hatI te vakhate e cakravAkene parasparane saneha ane mamatA joIne mArA manamAM koI agamya vicAro AvavA lAgyA. A janmamAM nahi anubhavelI evI kAMI kalpanA mane thavA lAgI ane e uMDA vicAramAM ne vicAramAM mane mAre pUrva avatAra pratyakSa thaI AvyuM. e pUrva janmanuM maraNa thatAM ja mane mUcha thaI AvI ane cetana vinAnA zarIranI mAphaka huM jamIna para DhaLI paDI. 268-ra72. jyAre mane bhAna AvyuM tyAre jANyuM ke mArI AMkhamAMthI te zuM paNa mArA vedanA-bharyA haiyAmAMthI paNa AMsunI nadI vahe jatI hatI, ane mArI sakhI kamaLapatrane paDIo banAvI temAM pANI laI AvIne mArA dukhabharyA haiyA upara ane AMkha upara e pANI chAMTatI hatI. huM ubhI thaI ane pAsenI keLanI ghaTA aMdaranI eka kuMjamAM paDelI AsamAnI kamaLane vAta karAvatI kALI zIlA upara jaIne beThI. tyAra pachI mArA duHkhamAM ane azAntimAM hRdayathI bhAga letI mArI sakhI mane puchavA lAgI. "bena, tane ekadama A zuM thayuM? zuM tane cakkara AvavA lAgyAM ke bahu thAka lAgyo ke kharekhara tane madhamAkhIe caTake bharyo?" ra7-ra77. mArI AMkhamAM nAM AMsu te e puchI rahI hatI, paNa mArA uparanA nehane kAraNe enI AMkhamAMthI AMsu daDadaDa valle jatAM hatAM. vaLI e belIH "tane Ama mUcha zAthI AvI gaI? bena, tuM je jANatI hoya te kahe ke jethI jaladI tene upAya thAya; tArU zarIra kathaLI na jAya eTalA mATe have khATI thavAya nahi. darada bezaka kaMIka bhAre hovuM joIe, beparavA ke bedarakAra karyo pAlave nahi. vAta hAthamAM heya eTalAmAM ja kaMIka upAya karI levuM joIe, nahi te mAtra ujharaDe che, te paNa keDhiInA ghA je thaI jAya." Aho! Shrutgyanam Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tara'gavatI. 278-29 sakhIne kahI zakAya evu' eNe mane ghaNu kahyu. tyAre meM uttara ApyuM: 'bhaTTa jevuM kazuM nathI; ena, mane cakkare AvyAM nathI, bahu thAkI ce gaI nathI ke madhamAkhInA caTakA ye lAgyA nathI. 280-281. paNa e te vacce ja eTalI uThI ke: 'tyAre tu raMga vinA prIkA paDI gayelA rAmadhanuSanI peThe mUrchA khAine ema leya upara kema paDI gaI? bena, tu' tArUM haiyu* kheAla, huM teA tArI priya sakhI chuM, ' 282-286. nIlama jevI suMdara ku MjamAM me' sakhI sArasikAne kahyuM:8 sArI priya sakhI, pavanathI tuTI paDelA pAnanI peThe mUrchA khAine huM zA mATe bheAMya upara paDI e badhI hakIkata huM tane TuMkAmAM kahIza. tuM mArI nAnapaNunI sakhI che ane mArA sukhaduHkhanI bhAgiyaNu che; tema mArAM madhAM chAnAM paNa tuM jANe che. tyAre AjanI vAta paNa badhI tane kahIza. paNa badhI vAta tArA haiyAmAM rAkhaje. e tAre mAMethI khIjA koIne kAne javA pAme nahi ! mArA gaLAnA sama mAM ke bIjA phAine A vAta kahIza nahi. ' 287-288. tyAre sArasikA mAre page paDI ne belI: bena, tArA paganA sama ne tArA gaLAnA sama, huM koIne naha kahuM', ' ' 289 291. pachI mArI vahAlI ne vizvAsu sakhIne me kahyuM: ahu duHkhanI vAta che ke mArA pAchalA avatAranI vAta mArI AMkheAe AMsu vaDe bahAra nikaLI javA dIdhI che. mArA priyane mane je vijoga thayA che tenuM smaraNa thai Avavu... e, paNa ahu duHkhanI vAta che. je sneha meM ekavAra mANyuM che ne je duHkha le!gaLyu che te saiA huM tane kahuM chuM, je mana dene sAMbhaLa, ' 22. mArI sakhA mArI bAjumAM sAMbhaLavAne adhIrI thaine besI gai ne AMsu vahetI AMkhAe meM vAta zarU karI. (4. pUrva janmanu' vRttAnta.) 293-294. ApaNI pADeAzamAM aMga nAme prasiddhadeza che ane e deza zatruthI, cArathI ne duSkALathI sA nibhA~ya che. tyAM caMpA nAme suMdara nagara che. jemAM aneka sudara khAgamagIcA tathA ramaNIya jalAzA che tyAMnI vastI sAthe ja stra`samI che. 25-ra9. te dezanI vacce thaIne pavitra gagAnadI vahe che. tene ane tIre aneka nagara ane gAma vaselAM che ane jaLapaMkhIonAM TALe TALAM temAM rahe che. samudranI jANe vhelI patnI hoya ema e tenA tarapha dhase che. kAba pakSI teA jANe enAM kuMDaLa che, huMsanI hAra jANe enI kiTamekhaLA che, cakravAka pakSInI joDa jANe enAM e Aho! Shrutgyanam Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMgAmAM jaLakIDA 15 stana che, enAM majAthI jANe e hasatI dekhAya che. ene kinAre hAthI, baLada, vAgha, cittA ne varU rahe che. pANInI sapATI upara pAkA rAtA ghaDA taratA hoya ema cakavAnI jeDAM AnaMde ramyA kare che. haMsa bataka ane evA ja bIjAM jaLaprANIo paNa ciMtA vinA svataMtratAe pharatA phare che. 300-314. mArI priya sakhI, tyAM huM AgalA avatAramAM rAtAMpILAM pIchAMvALI cakravAkI hatI ane svataMtratAnuM pUruM sukha bhagavatI. cakavAmAM neha eTale sAco ane prabaLa hoya che te sneha AkhA jagatamAM bIje kyAMya nahi haze. ane mAre nara te vaLI caMcaLa mAthAe karIne ane geLa daDA jeve zarIre karIne prakhyAta hite; temAM vaLI e kuzaLa taranAre hato ane kerenTanA kulanA goTA jevo suMdara hato. tenAM kALAM ane rUvAMTI vagaranAM paganAM cAkhyAM kamaLanA kALA pAna jevAM hatAM. chevaTa sudhI tene svabhAva tapasvI je sarala ho, ene phodha te bahu pahelethI baLI gayuM hatuM. rAtA prabhAtasamaye tenI sAthe ja huM taravA jatI. uDatI paNa tenI sAthe ja. evI rIte ame nehamAM sAthe rahetAM, caDhatA utaratA suMdara zabdathI amArA kAnane ane hRdayane AnaMda ApatAM, eka bIjAne sukhI karatAM, eka bIjAnI pAchaLa jatAM, sAthe ramata ramatAM ane ekabIjAne vijoga kadI sahI zaktAM nahi. nadIe, kamaLasarovara, retIne kinAre ke kinArAnA jaMgale-jyAM jatAM tyAM ame snehane dekhAva karyA vinA ja paNa sAce snehe baMdhAIne sAthe ja rahetAM, 315-3ra6. eka same sau jaLapakSIo sAthe ame paNa gaMgAne pANIe banelA suMdara taLAvamAM ramatAM hatAM, teve sUrajane tApe banyo baLe thaI gayeluM eka hAthI tyAM nadImAM nAhavA kAje AvyuM. rAjAonA bhAgyasamA caMcaLa enA kAna Ama tema hAlatA hatA; mRdaMganA je mRdudu avAja te karyA karate, paNa vaLI e rAkSasasamuM prANI vacco vacce meghagarjanAnA je bhayaMkara nAda paNa karatuM. tenA kuMbhasthaLamAMthI mada jharato hato ane saptaparNanA kulanA je ene tIvra vAsa pavanane baLe cAre dizAomAM prasarI rahe. kinArAnA ghummaTa uparathI A mahAprANa nIce utayuM. retImAM paDatAM enAM pagalAM vaDe jANe gaMgAnI keDa upara kaMdare banAvatuM hAya tema dekhAvA lAgyuM ane samudranI rANI jevI gaMgA jANe e hAthIthI bhaya pAmIne pitAnAM mojAne laIne deDI jatI hoya tema dekhAvA lAgI. eNe pANI pIdhuM ne pachI suMDhathI phephavADe mArIne pANI evuM uDADyuM ke jANe nadI upara vAdaLa caDhI AvyuM. pachI pravAhamAM e uMDe utaryo ane suMDha vaDe pANIne parvata jevaDe pravAha pitAnI pITha upara vahevaDAvyo. nadImAM eNe evAM te mojAM uDAvyAM che te ame hatAM te taLAvamAM paNa AvI pahoMcyAM. e jyAre suMDha uMcI karato ane tethI enuM meM paheluM thatuM Aho! Shrutgyanam Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 saragavato. tyAre enAM jaDamAM, jIbha ane hoTha vaDe evI khakhAla dekhAtI ke jANe e ajana parvatanI siMduranI guDhDhA hAya. mArA 327-335. bhayathI trAsIne bIjA jaLaprANIonI peThe huM paNu svAmInI sAthe uMce uDI gaI. pachI hAthI nadImAMthI nikaLI peAtAne raste pAche! cAhyA jatA hatA, teve same vanakulAMe zaNagArAalA, hAthamAM dhanuSamANu leine sAkSAt jamatA jevA eka juvAna pAradhI AvI pahecyA. enA paga ughADA hatA ane nakha vAghanA pAzA khUba lAMkhA vadhelA hatA. enu zarIra khUba majabuta hatuM ane enI paheALI chAtImAMthI, dhanuSanI paNacha phuTe ema, e lAMkhA hAtha phuTatA hatA. tenI dADhI rAtAza para ane suMvALI hatI; heATha kaIka phATelA hatA ane maLavAna khAMdha upara mAMthuM hAlatuM hatu; mAthA upara vAMkaDIo vALa hatA ane vALanA cheDA sApanI jIbhazA dekhAtA hatA. vaLI patrane ane sUrajane tApe karIne enI cAmaDI kALI thaI gaelI hatI. tethI e rAkSasarsame ke jamatanA sAkSAt avatArasamA dvisatA hatA. tenI pIThe eka tuMbaDu laTakatuM hatu, ane temAM khANu bharyAM hatAM. teNe bhayaMkara vyAghracama paheyuM hatu, ane te jANe vastra upara mezanA ke sahInA lIseTA tANyA hAya ema dekhAtuM hatuM. paDe teA upara 336-341. pAradhIe e hAthIne joyA ke tarata ja, jarUra caDhI javA mATe, doDIne eka mATA jhADa nIce jaI ubhuM!, pachI dhanuSa para bANu caDhAvIne khuba jorathI khecyu ne hAthI upara tAkyuM. paNa kamanazIbe e nizAna cukayA ane te hAthIne na lAgatAM sAme ja uDatA mArA svAmIne jaI cADhyuM. tenAthI emanI eka pAMkha kapAI paDI ne tenI sAthe e paNa mUrchA khAine pANIne kinAre paDyA. huM mArA priyanI pAchaLa uDI ane emanI vedanA mArAthI nahi sahana thaI zakavAne kAraNe huM paNa temanI pAse ja mucchita thai dharaNI upara DhaLI paDI.. 342-346. jyAre mane bhAna AvyuM tyAre meM khaLate haiye . ane AMsubharI AMkhe lAkhanA DAghA zuM joyuM ! mArA svAmInI pAMkha chuTI thaIne jANe pavananA maLe tuTIne kamaLa paDyu hAya ema emanI pAse paDI hatI ane temanA zarIramAM khANu cAMcuM hatuM. pAse paDelI pAMkha kamaLanA pAna jevI vikharAI paDelI hatI. jANe rAtApILA ghaDA upara paDavA hAya tema mArA svAmInA zarIra uparanA leAhInA DAgha dekhAtA hatA. e DAgha eTalA badhA paDayA hatA ke je joine koine tA ema ja lAge ke azoka kulanA geATA upara caDanarasanI chAMTa mArI che; ane chatAM ce e pANIne hAvAthI zukalana jevA ke AthamatA sUrya jevA bhavya dekhAtA hatA. kinAre ja paDelA Aho! Shrutgyanam Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pativijega. 17 - 347-35, mArI cAMca vaDe e emanA ghAmAMthI bANa kheMcI kADhyuM, ane raDatI AMkhe mArI pA vaDe meM emane pavana nAkhe. pachI meM emane belAgyA, paNa e te jaDa jevA nizreSTa thaIne paDI rahyA hatA. tema chatAM sanehane lIdhe ane muMjhavaNane lIdhe te vakhate te meM mAnI lIdhuM ke hajI e jIvatA che. 3pa1-353. paNa jyAre mane badhuM samajAI gayuM tyAre vaNavI nahi zakAya evI vedanAe huM te vavAra bebhAna thaI gaI. pachI mArI pAMkhamAMthI suMdara pIMchAMne mArI cAMca vaDe cuMthI nAMkhyAM; mArA svAmInI pAMkhamAM paNa meM cAMca mArI ane mArI pAMkhe vaDe huM emane bAjhI paDI. huM emanI AsapAsa uDavA lAgI ane Ama rUdana karavA lAgI 354-35la tamane, A gaMgAnA zaNagArane, kIyA pApIe mAryo? mArA sukhanI ISyae keNe mane anAtha karI mukI ke jethI vijeganuM duHkha mane AganA bhaDakAnI peThe bALe che, ane bhayaMkara vicAranI aMdara mAre DubI javuM paDyuM che? mArA priya svAmI, have tamAre vige karIne kamaLasarovara upara huM AnaMda zI rIte bheLavI zakIza? ApaNA benI vacce kamaLanA pAMdaDAe karIne paNa vijoga te, te jANe tame paradeza gayA che ema mane tenuM duHkha sAlatuM, tyAre have te mRtyue ApaNane Aje kAyamanAM judAM pADavAM che, mATe have mArA duHkhane avadhi kyAM Avaze? 360-36pa, pharIvAra pAche e pAradhi AvyuM ane mArA jIvananA sAthI upara najara karIne jevA lAge tyAM te hAthIne badale mArA svAmI mAryA gayelA jaNAya, tethI vedanAe karIne e belI uThaH "hA, prabhu!" e bhayaMkara mAnavInA bhayathI huM pAchI ud gaI. paNa mArA svAmI mAryA gayA tethI ene paNa dIlagIrI thaI. eNe emane upADIne caMdraprakAza jevI retI upara mukyA, pachI kinArA upara e lAkaDAM zodhavA cAlyA eTale pharIne huM mArA priya svAmI pAse jaI beThI. 366-369 DusakAM bharatI bharatI vidAyanA chellA zabdo huM bolatI hatI tevAmAM te pAradhi lAkaDAM leIne vaLI pAchA AvyuM ane huM pharI pAchI uDI gaI. mane jaNAyuM ke e pApI have mArA svAmIne agnisaMskAra karaze, tethI emanA mRta deha upara Amatema AkAzamAM meM nirAzAe uDyA karyuM. 370-373. ane sAce ja e pAradhie potAnuM dhanuSa ane bANabharyuM tuMbaDuM bheya para mukIne mArA svAmIne lAkaDAnI ciMtAmAM mukayA. pachI emAM agni sUryo, ane lAkaDAnI cIpATe Amatema bezI ghAlI. mane te e agni dAvAnaLa karatAM paNa bhayaMkara lAgyo ane vicAramAM ne vicAramAM mArA svAmIne zokabharyo hadaye kahevA lAgI 374-378. e priya svAmI, Aja sudhI ApaNA mitrarUpa pANImAM tame vAsa karatA, te Aje A zatrurUpa agnine zI rIte sahana karI zakaze? je agni Aho! Shrutgyanam Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraNAlI, tamane bALe che tethI huM paNa baLI maruM chuM, e agni tame zI rIte sahana karI zakazo? AnaMda ane zoka upajAvanArUM ApaNuM prArabdha hajIye dharAyuM nathI ke Apa Nane ekavAra eka karyA pachI pAchAM pharI judAM karyo ? arere! mAruM haiyuM leDhAnuM hevuM joIe, nahi te e tamArU duHkha, priyatama, Ama joI rahe nahi, paNa tarata ja tamArI citAmAM kudI paDe. Ama duHkhamAM ne vijogamAM huM tamArAthI dUra rahuM enA karatAM te e bhaluM ke huM tamArI soDamAM citA upara suuM. - 379-383. Ama zokanA Avegane kAraNe ne nArIsulabha vIratAne prabhAve huM satI thavAnA TharAva upara AvI. je sanehI AtmAnI pAchaLa emanuM zarIra cAlyuM jatuM hatuM temanI pAse huM agnimAM jaI paDI, ani have mane hima jevo ThaMDI lAgavA lAgyo, kAraNa ke huM mArA svAmInI soDamAM hatI. phulamAM jema mAkhI, tema huM agnimAM DubI gaI ane e agnie mane mArA svAmI bheLI karI dIdhI. jo ke e rAtI pILI agninI zikhA mane bALatI mArI cAre bAjue ramatI hatI, teye patinA vicAramAM mane jarA ye duHkha thayuM nahi. ema, mArI sArasikA, huM satI thaIne mArA priya patinI pAchaLa cAlI nikaLI. 5 kAmanA, sAdhanA ane siddhi 384-385. (sAdhvI taraMgavatI AgaLa bele che) amArAM maraNanI kathA mArI sakhIne huM varNavI rahI ke tarata ja zekane lIdhe pharI huM mUccha pAmI. pharI jyAre mane bhAna AvyuM tyAre pharIthI ene acakAte zabda ane dhaDakate hai kahevA lAgI 386-396, gaMgAne kAMThe hu satI thayA pachI kauzAmbI nagarImAM trASabhasena zeThanA dhanavAnuM ane AbarUdAra gharamAM avatarI. eka vakhate A jaLato joI mane e mArI pUrva janma vArtA sAMbharI AvI hatI, temaja Aje paNa ahIM A taLAvanA cakavAkene joIne mane pharI baLavAna neha-smRti thaI AvI. A pramANe mArA pAchalA janmanuM prArabdha mane badhuM kema sAMbharI AvI tAjuM thayuM ane huM mArA svAmIthI mRtyu thaye kema vijoga pAmI, e badhuM meM tane TUMkAmAM kahyuM che. paNa te mArA jIvanA sogana khAdhA che te pramANe, huM mArA priyane pharI maLI zakuM nahi tyAM sudhI, A vAta koIne kahetI nahi. have jyAre mArI kAmanA saphaLa thaze, tyAre ja mane sukha thaze. Aja sAta varSathI huM mArA enehIne bheTavAnI AzAmAne AzAmAM, mArA mAtApitAne beTI peTI AzAo Ape jAuM che. je emAMthI kazuM have vaLaze nahi te haiyAnA duHkhane TALavAne mAtra eka ja mArga bAkI che, je jinaprabhue jaganA uddhAra rane mATe sArthavAha thaIne batAvyuM che. te nivaNane mArga sAdhavAne mATe huM sAdhvI Aho! Shrutgyanam Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana tyAga. 19 Iza. sa`sAranA sabaMdhamAM badhAvAthI A jAtanuM je vijoganuM duHkha khamavuM paDe che, te duHkha pharI bIjI vAra na thAya teve mArge hu* vicarIza sa'sAranAM du:khanI sAthe sAthe janmamaraNanAM duHkha TALIne AtmAnA sAcA sthAnamAM pahoMcavAne mATe huM sAdhvI thaIza. 397-401. ( tara'gavatI vaLI AgaLa khele cheH ) snehane maLe mArI sakhI upara vizvAsa rAkhIne mArA duHkhanI badhI vAta me ene kahI. e bhalI sArasikA paNa mArA uparanA snehane lIdhe ane mArA duHkhanI dayA AvavAne lIdhe bhAre vilApa karavA lAgI. pachI e raDatI AMkhe melI: arere sakhI, mArA prArabdhamAM A zI tArA svAmInA vijraganI duHkhabharI vArtA sAMbhaLavAnI! pUrvanAM karma, vakhata jatAM pAkIne, kevAM kaDavAM phaLa Ape che! paNa maeNna, dhIraja dhara, dhruva tArA upara jarUra kRpA karaze ane tArA ekavAranA svAmI bheLI tane karaze. 402-403. AvAM priya AzvAsananAM vAmyA khelIne sArasikAe mane zAnta karavAnA prayatna karyo, ane pANI lAvIne mArI AMsubharI AMkheA dheAi nAMkhI. pachI ame keLAnI e kuMjamAMthI nikaLIne cAlyAM ane je jagAe mArI mAtA strIonA sAthane leI AnaH uDAvatI hatI tyAM gayAM. 404-406. mArI mAtA taLAvane kinAre hatI ne tyAM saiAnA snAnane mATe vyavasthA karatI hatI. huM tenI pAse gai. mArI AMkhA rAtI ane mArI mAM prIku joIne tarata ja te gabharAelA avAje mAlIH--beTA, tane A zuM thayuM ? A mAganA AnaMdameLAmAM tane duHkha jevuM zuM lAgyuM? tArU mAM karamAI gayelI kamaLamALA jevuM kema dekhAya che. 407-410. zAkane lIdhe AMsubharI AMkhe heAtAM vheAtAM me" uttara dIdheAH--'mA, mArU' mAthuM dukhavA AvyuM che.? tarata ja mArI mA chaLI uThI ne melI:-dIkarI, tyAre tuM ghera jA! huM... paNa tArI sAthe ja Avu... chuM. tane - mArA AkhA gharanA metIne - duHkhabharI dazAmAM ekalI zI rIte mekaluM ?' 411-414. mArA uparanA snehane lIdhe eNe madhI vAte paDatI melIne ghera javAnI taiyArIo karI nAkhI, ane nArImaDaLane dhIme rahIne eNe kahyuMH 'jayAre tame nAhI raheA ane ujANI jamI rahe, tyAre pAchaLathI dhIre dhIre ghera Avajo, kaMika jarUranu' kAma AvI paDavAthI huM te! ahuNA ja jAuM chuM. tame Anade kAma patavo !'. Ama eNe peAtAnI AnaMdanI kAmanA cheDI dIdhI, paNa strIone emanA kAmamAM vaLagADI rAkhI. temane AnaMdamAM rAkhavAne kAraNe ja amArA ghera javAnuM kAraNa eNe emanAthI saMtADI rAkhyuM. Aho ! Shrutgyanam Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taLavatI. 415-416. cokIdArane, vyavasthApakene, jhanAnakhAnAnA vyaMDaLone temanA kAmanI jarUra puratI sUcanAo ApIne pitAnA nAnA TeLA sAthe ane thoDA cAkare sAthe mane laIne e satvara zaheramAM AvI. - 417-418. ghera AvIne sArasikAe mAre zaNagAra ane vacce utArI lIdhAM ne huM gharanAM vastro paherIne palaMgamAM sutI. 419-422, pachI mArI mAtA mArA pitA pAse gaI ane belI -ApaNI dIkarIne laIne huM pAchI ghera AvI chuM. enA mAthAmAM vedanA thAya che tethI ene bahu ughADAmAM rAkhavI sArI nathI. mAre je saptaparNanuM jhADa jevuM hatuM, te meM sArI peThe ane kule pUrUM khIleluM joyuM che, ane nArImaMDaLa emanI ujANInA AnaMdamAMthI nirAza nA thaI jAya eTalA mATe mArA ghera AvavAnuM kAraNa meM temanAthI chupuM rAkhyuM che." 423-426. mArI mAtAne meM ethI A samAcAra sAMbhaLIne mArA pitA te azAntie ane ciMtAe gabharAI gayA, kAraNa ke emane saneha mArA badhA bhAIe karatAM paNa mArA upara vadhAre hatuM. emaNe tarata eka sArA kuLamAM avatarelA, catura ane vizvAsapAtra, tathA AkhA nagaramAM prakhyAta evA vaidyarAjane bolAvI ANyA. e zaavaiduM paNa jANatA hatA. emane hAtha halake ane vedanA vinA kriyA kare e hate. reganI parIkSA karavAnA ane pachI roga TALavAnA upacAra karavAne A gaye emaNe sAme bAjaTha upara besIne mane puchayuM: 4ra7-ra8. "bena, tamane tAvane lIdhe ke mAthAnA dukhAvAne lIdhe zarIra bhAre lAge che? mane khulluM kaho jethI upacAra thaI zake. Aja savAramAM zuM khAdhuM hatuM? khAdheluM barAbara pacI gayuM che? gaI rAtre uMgha barAbara AvI hatI ? " - ra9. mAre badale sArasikAe ja uttara Ape ane meM savAramAM zuM khAdhu hatuM ane ame bAgamAM kema gayAM hatAM e badhuM vaNavI batAvyuM; paNa mArA pAchalA avatAranA anubhavanI vAta TALI dIdhI. 430-437. aneka prazno puchIne cikitsA karyA pachI vaidyarAje mArAM mAbApane kahyuM: "tamArI dIkarI mAMdI dekhAya che, eTaluM e ja bAkI ciMtA karavA jevuM kazuM nathI. kAraNa ke, je khAdhA pachI tarata ja tAva caDhe te enuM kAraNa sneha hoya che ane ene kapha kahe che. pacanakriyA cAlatI hoya te veLAe je tAva caDhe te enuM kAraNa bIjuM che ne te pitta che, paNa je pacana thaI rahyA pachI tAva caDhe te te vakhate vAtane kAraNe paNa hoya. je traNe kAraNe ekaThAM thayAM hoya te emAM aneka rAga hoya, ane evA tridoSamAM be traNa lakSaNa dekhA de che. bIjA eka prakArane tAva hoya che ene akasamAtajavara ke khedAra ke svajavara kahe che, te seTI ke cA Aho! Shrutgyanam Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ snehathIA. 21 jIkanA *TakAthI, ke hathiyAranA ghAthI ke jhADanA paDavAthI ke evA ja kAraNathI Ave che. tamArI dIkarInA sabaMdhamAM tAva nakkI karavAmAM evAM koI lakSaNa dekhAI AvatAM nathI, tethI tamAre kazI ciMtA karavAnu kAraNa nathI. e nIrAga che. gADInA AcakAthI e hAthI gaI che ane khAgamAM pharavAthI thAkI gai che eTale atyAre e narama che ne tAva jevuM lAge che, paNa e te mAtra thAka ja che. pazu vakhate ene bhItaranI ci`tA paNa DAya ane e kAI bhAre rokane kAraNe thai hoya.' 438-441. mArA saMbadhamAM mArAM mAbApane vaidyarAje sAcu' ja kahyuM hatuM, ane jyAre e uThyA tyAre emane mAna ApavAne mATe havelInA daravAjA sudhI e emane vaLAvavA gayAM. pAchale paheAra mArI mAtAe mArA zeAkamaLyA hRdayane khAvAnA A graha karyAM ne mAre kaIka khAvu paDayu.. eTalAmAM mAgamAM gaelu' nArIma`DaLa pAchu Avyu ane temane snAnamAM ane unnImAM kevA AnaMda Avye enuM varNana karavA maDayuM, rAte pathArImAM ughADI AMkhe Amatema me' ALeTacA karyuM; paNa rAta te jANe keme karI jAya nahi tevI lAgI. 442-443. savAra thatAM, je jIvAneAnA hRdayamAM Agale divase mane joine madananAM bANu vAgyAM hatAM, evA seMkaDa jIvAnAnA pitA mArU mAgu` karavAne mArA pitA pAse AvavA lAgyA. game tevA e AbadAra haze, paisAdAra haze, paNa e adhAnAM mAgAM mArA pitAe pAchAM vALyAM, kAraNa ke koInI naitika ke dhArmika ceAnyatA emanI najaramAM beThI nahui, 444-451. paNa pachIthI e pAchA vALelA umedavAronAM judA judA prakAranAM rUpaguNanI vAta sAMbhaLIne mArA pAchalA avatAranI kathA pAchI mane cAda AvI ne AkhAmAMthI AMsunI dhArA vahevA mAMDI. jema jema e smRtimAM huM DubatI gaI, tema tema khAvuM pIvuM hu` bhUlatI cAlI. mAtra mArAM mAtApitAne ane sagAMsaMbadhIne rIjhavavAne khAtara ja vedanAbharye haiye paNa kaMIka khAtIpItI ke ADhatIvheratI. jo jIvananA taraMga mane mAre raste DhArI jAya nahi, te e taraMga upara mArA jIvazI rIte cAMTe ? samaparNanA phulavAsanA taraga je AkaLA thaIne snehane nacAve, te pahelAM game eTalu sukha ApatA hoya, paNa Aje mane mANunI peThe kema na vAge ? caMdranAM kiraNA jo madananAM khANu thaIne mArI chAtImAM lAMkAya te mane zI rIte sukhakara lAge ? game te pulamAMthI amRta jhare, game te zAnti Apate varasAda paDe, game te savAramAM jhAkaLa paDe, paNa mAre mane te e saiA jANe aMgAra jharatA hAya ema lAgatuM. TukAmAM je badhu... bIjI veLAe sukha Ape, te atyAre mArA snehI vinA mane duHkha ApatuM hatuM. 452-454, gurUjanAnA upadeza anusAra meM mArI kAmanA siddha karavAne mATe Aho! Shrutgyanam Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya saragavatI . kaThaNa tapasyA karavI zarU karI. e tapasyA ekasAne ATha AcAmla karavArUpa hatI. mArAM mAbApe e vrata karavAnI sammati ApI. kAraNa ke AvA vratathI durbhAgya TaLe che ane sabhAgya vadhe che. mArI mana:kAmanAnI tA emane khabara ja naheAtI; tethI jema jema huM sukAtI gaI tema tema emane lAgatuM gayuM ke e te vratane kAraNe enu zarIra sukAtu jAya che. mArI kAmanA siddha nathI thatI tethI A zarIra sukAya che enI emane zI rIte khabara paDe? 455-463. mArI AMtarika vedanAmAM mane akasmAt eka navIna vicAra sphurI AvyA ane te anusAre me' keTalAMka citrapaTa AlekhyAM. mArA pAchalA ava tAramAM mArA svAmI sAthe rahIne me je anubhava lIdheA hatA, te prakaTa karavAne vaccepaTa upara suMdara pIMchI vaDe aneka citre me akalyAM. ame ekaThAM snehe kema rahetAM, krama caratAM, mArA sahacarane kema khaNu vAgyu, pAradhie kema emane agnisa skAra dIdhA, huM pote temanI pAchaLa kema satI thai; e badhA dekhAvAnAM me citrA cItaryaM. vaLI gaMgA, ne tenI pAsenuM bharyuM taLAva, ne nadInAM baLavAna meALa, ne tenA uparanAM sA jaLapakSIe, ne temAM ce vaLI khAsa karIne cakravAke--e senAM paNa citrA AMkayAM, vaLI hAthI ne tenI pAchaLa paDelA dhanurdhArI pAradhi paNa cItaryAM. kamaLataLAva phule khIlelu* ane vividha RtunAM khIlelAM phulee lacakAtAM vizALa jhADavALuM vana paNu cItaryuM ane e judAM judAM citranI citramALAnI sAme kalAkonA kalAke khezIne mArA haiyAnA hAra je cakravAka tenA sAmu ekITaze nihALI rahetI. 464-466, eve kAntikI pUrNimA AvI, e kaiAsudIpava tarIke manAya che. te pavane mATA AnaDhaneA divasa gaNavAmAM Ave che. hiMsaka dhaMdhA karanArAonAM hATa madha rahe che ane kaSTa karIne AjIvikA karanArAone vizrAMti maLe che. dharmaniSTha manuSya tapa, japa, dAna, puNya Adi karIne peAtAnA janmane saphaLa karavA prayatna kare che. 467-472. e divase me paNa mArAM mAtApitAnI sAthe upavAsa karyAM. sadhyAkALe cAturmAsika pratikramaNa karIne badhA AtmAonI sAme jANyeajANye thaelA aparAdha mATe manAbhAve kSamAprArthanA karI. savAra thatAM meM upavAsanuM pAraNuM karyuM ane pachI mArI havelInI aTArIe caDhIne AnaMdI nagaranI zeAbhA nihALavA lAgI. kaLAkuzaLa kArIgarAe cItarelA thAMbhalAo vaDe havelI AkAza sudhI ucI zAlI rahI hatI. mukhya daravAjA upara pANIe bharelA sonAnA kaLaza mukavAmAM AvyA hatA, je jANe dAnanI ghASaNA karatA hAya tevA dekhAtA hatA; ane ethI lAka jANI letA ke A havelImAM rahe. nAra gRhastha puSkaLa dAna karanAra che ane kharekhara te divase amAre tyAM puSkaLa ja dAna 1 divasamAM eka ja vAra ane te paNa mAtra lukh' sUtlR anna jamavuM tene jainayamamAM bhAgrAmsa athavA mAyakhila vrata mRtyu' che. Aho ! Shrutgyanam Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIDIpave. karavAmAM AvyuM. tenuM, cAMdI, gAya, kanyA, bhUmi, zayana, Asana Adi jene je joItuM hatuM tene te ApavAmAM AvyuM. 473-476, tenI sAthe nagaramAM jeTalAM janace (maMdira) hatAM te paNa khUba zaNagAravAmAM AvyAM ane suvatI sAdhusaMtone svIkAravA lAyaka vastra, pAtra, bhojana, zayana, Asana Adi vastuonuM paNa saddabhAvapUrvaka dAna karavAmAM AvyuM. maMdiramAM virAjamAna jinezvaradevanI mUrtio AgaLa senA ane ratnanAM bheTayuM mukyAM. 477-480. dAnanuM sadA phaLa maLe che, sArA dAnanuM sArUM ne nabaLAnuM nabaLuM. jJAnI ane tapasvI sAdhuone dAna dIdhAthI hamezAM sArUM phaLa maLe che. e vaDe A jIvananAM duHkha TaLe che ne pelA jIvanamAM sAre ghera janma maLe che, jethI AtmAnI unnati karavAne avasara maLI zake che. saMtapurUnI A rIte dAna vigere dvArA karelI sevAthI nivaNane mArga sahaje ja Ave che. 481-483. paNa jo rAjAnA zatrune, cArane, judune ane vyabhicArIne dAna apAya te tenAM phaLa khATAM pamAya. A prakAre dAnane viveka karI ame amAre udAra hRdaye mAtra ApaNA dharmanA sAdhuone ja nahi, paNa brAhmaNa ane bhikSuke vagere bIjA paNa badhA prakAranA dAnArthIone puSkaLa dAna ApyAM. TUMkamAM kaimudIpa e amAre mATe te paisAnI kethaLI cheDI mukavAne, dAna ApavAnuM ane pavitratA khIlavavAne mahAna divasa hate. - 484-487. sAMja thaI ane meM nagaranI uMcInIcI chabi nihALavA mAM sUrya bhagavAne potAnAM kiraNanI jALa saMkelI lIdhI ne pite adazya thaI gayA. temanI savAranI rANuM prabhAtadevInI sAthe rahI rahIne e kaMTALI gayA hatA ne phIkA paDI gayA hatA ane sAMjanI rANI saMdhyAdevI pAse tenA patinagaramAM jaI rahyA. loka ema paNa kahe che ke AkAzanA ATalA lAMbA pravAsane lIdhe thAkyAthI ratAM- sonerI-kiraNonI-mALA-paheryA vIranI peThe dharatImAtAne caraNe lIna thaI gayA, ane, pachI apArevIMTI rAtrie siA jIvanane pitAnI aMdara vIMTI lIdhAM. 488-41. have, amArA gharanA mukhya daravAjA AgaLa je eka suMdara ane gaNuM AveluM hatuM te amArI havelIne ane kharI rIte te AkhA rAjamArgane zaNa gAra gaNAtuM. e AMgaNAmAM ati mUlyavAna taNImAM jaDIne meM mArI chabio leone jevAne mATe mukI, ane enI saMbhALa rAkhavAne mArA sukhaduHkhanI bhAgiyeNa, mArI bhalI sakhI sArasikAne pAse ubhI rAkhI, evI kAmanAthI ke pUrvajanmanA svAmI, je jarUra te vakhate manuSyajanmamAM AvyA hatA, temane kheLI kaDhAya. mArAM gharanAM ke bahAranAM mANasamAM, marma jANI levAmAM ne parIkSA karavAmAM enA jevuM. keI catura nahotuM. meM ene kahI rAkhyuM hatuM ke Aho! Shrutgyanam Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tAragavatI.. 49-505. "mANasanA aMtarane tenA zabda uparathI ane hAvabhAva uparathI kema pArakhI kADhavuM e tuM te sArI rIte jANe che. tethI mArA jIvanane sukhI karavAne mAruM kahevuM sAMbhaLaH je mArA te vakhatanA svAmI ApaNu nagaramAM ja jamyA haze te te bIjA badhA lokanI peThe e paNa pharavA jarUra Avaze ane A ci ze, ane joze tyAre amArA pAchale bhava yAda Avaze. kAraNa ke je mANasa sukhadukhamAM nehI hoya che, teNe game eTale lAMbe vijoga sahyo haze te ya ene evAM citra upara AMkha paDatAMnI sAthe ja badhuM yAda Ave che, ane haiyAmAM chupAI rahele ubharo AMkhamAM tarI Ave che. asaMskArI mANasanI AMkha kaThaNa hoya che, mitranI AMkha khalI ane zuddha hoya che, sAcA mANasanI AMkha daDha hoya che, bedarakArI mANasanI AMkha DhIlI hoya che, dayALu mANasa bIjAnuM duHkha jue che tyAre ene dayA upaje che, ane jyAre e prasaMga enA pitAnA ja jIvanane anubhava hoya che, tyAre te ethI ye vadhAre ene lAgI Ave che. tyAre te jANe enI chAtImAM bANa vAgye hoya ema ene lAge che ! vaLI leka kahe che ke jene pAchale bhava yAda Ave che e game eTale baLavAna hoya te ya mUccha pAme che. tethI mArA svAmIne pitAnA pAchalA bhavanuM zekabharyuM samaraNa A citrathI jAgaze ke tarata ja mUracha pAmaze. pachI jyAre emane bhAna Avaze tyAre hRdaye ane AMsubharI AMkhe ke A citra cItaryo ema adhIrAIthI puchavA mAMDaze. tyAre tAre khAtrIthI mAnavuM ke e ja mArA vAyelA ne manuSyanimAM hAla avatarelA svAmI che. temane dekhAva ane hAvabhAva tuM dhyAna daIne nihALI le che ane emanuM nAmaThAma jANI leje ane pachI badhI vAta mane savAramAM kaheje. ahA ! emane pharIthI maLIne mAruM badhuM duHkha vAmIza ane emane bheTIne mAre neha tAjo karIza ! paNa arere! je e nA jaDyA te! mAre sAdhvI thaIne nivaNane mArge cAlavA nikaLI paDavuM. savAmI vinA ane chevaTanI sImAe jaladI pahoMcavAnI AzA vinA jIvatara gALavuM emAM ja navA navA avatAra dharavAnuM anaMta duHkha che." 506508. ema pati sAthe pharI saMga thAya e kAmanAe meM sArasikAne bahu bahu sUcanAo ApI ne pachI citro sAthe ene vidAya karI. ane have te sUrya pUrepara AthamI gayuM hatuM ane sane DhAMkI denArI rAtri AvI hatI. ApaNA dharma pramANe parvane divase hamezanA suvAnAM khaMDamAM suvAne badale piSadha levAnA khaMDamAM jamIna upara ja sUvuM joie. te rAtre rAtri jAgaraNa karavuM joIe ane prabhunuM dhyAna dharavuM joIe; e pramANe huM paNa piSadha levAnA khaMDamAM gaI ane mArAM mAbApa sAthe jinaprabhunI stuti-vaMdanA karone daivasika ane cAtumAsika pApamAMthI mukta thavA mATe pratikamaNa karyuM. pa09-512. e badhuM karI rahyA pachI huM sthirabhAve bhoMya upara udhI gaI. Aho! Shrutgyanam Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svapnalakSaNa. 25 e uMghamAM meM', jANe huM... parvata upara caDhIne bhamatI hAu", evu svama joyuM, jyAre huM... jAgI tyAre me mArA pitAne puchyuM ke:-'AvA svasanu phaLa zuM?' 513-523, tyAre mArA pitAe uttara ApyuMH-svamazAstra pramANe evu' sva. sadbhAgya sUcave che. svasavarDa mANasane AtmA sadbhAgya ke durbhAgya, AnaMda ke zeka, jIvana ke maraNu AgaLathI jANI zake che. kAcuM mAMsa, leAhIbharyAM ghA, hAtha paga bhAMgavA, vedanAnI cIsa, ane AganA bhaDakA: evAM evAM svasa naThArA phaLanI sUcanA Ape che; paNa hAthI upara ke baLada upara ke mahela upara ke parvata upara ke dUdhALA jhADa upara caDhavu' e AvatA bhAgyanI sUcanA Ape che. ane svapramAM samudra ke nadIne je oLaMgI jAya che tenAM duHkha nizcaya TaLe che. vaLI jAti upara paNa ghaNA AdhAra rAkhe cheH kAIne svamamAM narajAtinI ke nArIjAtinI vastu maLe ke khAvAya te dhArelA lAla ke hAni thAya. TukAmAM mANasa je sArAnI AzA rAkhe che ke je naThArAthI Dare che te svama uparathI jANI zakAya che. ane svapramAM phaLavAnAM phaLa kayAre phaLe che e svasanA samaya uparathI nakkI thAya che: jo svapta samIsAMje uMgha Ava tA ja Ave te tenu phaLa cha mahine phaLe, je madhyarAte Ave te tenu phaLa traNa mahine maLe, jo brAhmamuhUrta eTale ke gAyA caravA nikaLe te samaye svama Ave te doDha mihane kLe ane jo savAra thatAM Ave teA tarata phaLe. chevaTe kahevAnu eTaluM ja ke sAre zarIre AvelAM svapna ja bhaviSya sUcave che. paNa ethI virUddhanAM svapnanu phaLa kaI ja nathI. jyAre kanyA parvata upara caDhyAnu svama jIve tyAre dhAryo pati maLe, ane bIjAne evu sparlR Ave te dhAryuM dhana maLe, mArI dikarI! sAta divasanI aMdara tArUM sadbhAgya khulaze.' 54-528. mArAM pitAnAM A vacanathI mane vicAra uThayA ke mArA haiyAmAM jene mATe kAmanA che, tenA sivAya bIjA purUSa sAthe mArAthI rahI zakAya nahi. mArI gupta kathA tA mArAM mAbApathI saMtADI rAkhavAnA meM TharAva karyAM. tethI sArasikAnI vATa jotI AkhI rAta hu... tyAM pASadhazALAnA khaDamAM besI rahI ane pachI vicAramAM ne vicAramAM jinaprabhunuM dhyAna dharatI bachAnAmAMthI uThI ubhI thaI ane rAtri pratikramaNa karyuM. sUauMdaya thayA pachI dAtaNu karyuM ne tyAra pachI mArAM mAbApathI chuTI paDIne dhIre dhIre upara cAlI gaI. para9-532. pachI amArI havelInI agAzI upara huM caDhI, cheka enI pharasa upara sudara citrA cItaryAM hatAM ane temAM mUlyavAna hIrA metI jaDayAM hatAM. mArU tuTI paDe evu zarIra mAtra AzAne lIdhe ja TaTAra cAlI zakatuM hatuM. evAmAM sUraja ugyA, enAM ki'zukapulanA jevAM lAla kiraNA pRthvI upara patharAI rahyAM ane pachI dUra dUra sudhInI pRthvI kezara raMge ra'gAi gaI. sarva jagatane eNe jagADayuM. ane rAtre khIDAI gayelAM kamaLAne khIlavyAM. Aho! Shrutgyanam Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazu-pa34. eve sArasikAe paNa dekhA dIdhI. utAvaLe utAvaLe e mArI pa. se AvI ane snehabharI draSTie eNe mane AvatAnI sAthe ja haiyA sAthe cAMpI lIdhI pachI AnaMdI mahae phateha maLyAnA mane samAcAra ApyA. enA bolamAM ja kaMIka anerI miThAza hatI. eNe hAMphate hAMphate kahevA mAMDayuM: pa3pa-pa36. bahu divasathI vAyalA tArA svAmI jaDyA che. vAdaLAM vinA nI zaraRtunI rAtrine caMdra jANe prakAzane heya evuM emanuM mukha prakAze che. enI have dhIraja dhara, tArI AzA have thoDA ja vakhatamAM phaLIbhUta thaze." 537-538. A zabda sAMbhaLyA ke turata ja huM te sukhanA varasAdamAM navA gaI, mahAna sArasikAne bheTI paDI. pachI meM puchayuM: "e vahAlI sakhI, mArA svAmI, nuM svarUpa te atyAre pharI gayuM haze, te ya te emane zI rIte oLakhI kADhyA che. pa39-5dara. tyAre eNe uttara ApeH "priya sakhI, kevI rIte tArA svAmI jaDI AvyA te vigatavAra kahuM, tuM sAMbhaLI te cekasI rAkhavAnI je je sUcanA saMdhyAkALe ApI hatI, te sAMbhaLI leI huM chabio laI cAlatI thaI. huM e chAiM e citarA upara goThavI rahI teve samaye, rAtrie khIlatAM pavane mitra je caMdra ugyA. prakAzane phelAvate rAtrine priyajana, kAmadevane vahAlo, e caMdra dhIre dhI upara caDhavA lAgyA. sarovaranA jaLa para jema khIleluM kamaLa tare tema e AkAzapaTiyA khIlIne taravA lAgyo. tene rAjamArga upara suMdara gADIomAM bezIne ane mA mata nagarajane jANe rAjA hoya tema pharavA nikaLyA. rAtanI zobhA jevAne Atura strIo gADIomAM bezI nikaLI, page cAlatA juvAna purU juvAna strIo sAthe hAthe hAtha mIlI vIne haiyehaiyAM milAvI Ama tema cAlatA dekhAyA. AnaMde gherAyalAM lekanAM TeLA sAmAM AvatAM TeLAmAM maLI jatAM ne pachI pAchAM vaLI sAthe cAlatAM. TUMkamAM, comAsAmAM pANIne pravAha nadInuM rUpa dhAraNa karIne jema samudra tarapha vahe che, ema rAjamAna upara lekane pravAha vahevA mAMDayo. je uMcA hatA, te sahaje joI zakatA, paNa nIcA hatA temane paganI AMgaLIonAM TeravAM upara uMcuM thavuM paDatuM. ghaNuM bhInuM bhacaDAtA ane khAsa karIne jADA te ethI cIso pADatA. rAta kema cAlI jAya che. enI keTalAka mANaso pitAnA pharavA AgaLa paravA karatA nahotA, paNa keTalAka pitA phAnasamAM ardha upara baLI gaLI diveTe tarapha AMkha rAkhyA karatA ane rAta jema jerA jatI gaI tema tema lekanI AMkha uMghe gherAtI gaI ane temanI AturatA enI thatI gaI, tethI bhIDa paNa ochI thatI gaI; ane Akhare thoDA ja leke chabi pI AvavA lAgyA. paNa huM leka tarapha ane vakhata jevAne dIvA tarapha jatI hatI, tenI akasmAta sarakhI vayanA pitAnA mitronA TeLA vacce cAlate eka yuvAna purUSa tyAM AvI pahoMcyo ane chabi jevA lAgyuM. kAcabAnA paga jevA enA paga mRdu hatA, ganI piMDIe ghATadAra hatI, enI jAgo majabuta hatI, enI chAtI sapATa vizALa Aho! Shrutgyanam Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahinA pAchalA bhavanuM smaraNa ra7 mAMsa bharI hatI, tenA hAtha lAMbA sthala ane balavAna hatA-pitAnA mitrAnA mukhane kamalakulinI peThe khIlAvate ane temanI vacce cAlate jANe bIjo caMdra AvyuM hoya ema e caMdrathI ye vadhAre suMdara zobhate hate. enI juvAnInI suMdaratA ane mRdutA evI te bhavya hatI ke juvAna strIo ene nehathI joI rahetI. kharekhara evI te ekeya stra nahIM hoya jenA hRdayamAM A purUSa pezI na zake. leka te bolavA lAgyA ke game te e devakane purUSa have joIe ke game te e pite ja ekAda deva have joIe. e chabine cheDI vAra joI rahyo ane pachI emAM prakaTa thatI uttama kaLAnAM vakhANa karate be - padara-576, "ahIM A retInA be kinArA vacce nIcANamAM vahetI ne bhamarA uThAvatAM mojAMvALI caMcaLa gaMgAne kevI suMdara cItarI che! kamaLabharyA taLAvavALuM ane vividha jhADethI UMcuMnIcuM dekhAtuM A vana kevuM suMdara che ! vaLI zaratuM, zIta, vasaMta, zISma vagere jatuo vanaphaLa ane vanakula vaDe kevI Abehuba banAvI che ! are, ane A be snehane pAMjare purAyelAM cakravAka jIvananA samasta pravAhamAM kevAM suMdara rIte eka bIjAnI sAthe jaDAI gayAM che! ahIM teo pANI upara sAthe tare che, tahIM retInA kinArA upara sAthe ArAma le che, paNe AkAzamAM sAthe uDe che ane vaLI maNe kamaLakulonI vacce sAthe ja bese che; sadA ane sarvatra teo eka bIjA sAthe acaLa snehamAM kevAM jaDAI rahyAM che! cakavAnI garadana TUMkI ne suMdara che ane ene raga kizuka kulanA je lAla caLake che. vaLI mRdu ane TUMkI garadanavALI cakravAkI tenA raMgane lIdhe kota kulanA jevI lAge che. ane e cavAkanI pAchaLa kevI cAle cAlI rahI che. A hAthI paNa ke suMdara cItaryo che! e enI nAtanA mukhI jevuM lAge che ane ghADA vanamAM pitAne mArga karavAne mATe jhADanAM DALa tela pADate cAle che. sadImAM nAhavAne lebhe have te nIce utare che. have ahIM enA bhavya zarIrane laIne e pAcho nikaLe che. tyAM te zikArI enA upara bANa tAke che. pahAthe page ubhe. rahIne e dhanuSa upara bANa caDhAvIne kAna sudhI kheMce che. pachI bANa choDe che-A paNuM bahu suMdara cItaryuM che-paNe DAMgaranAM kaNasalAM jevA ke kamaLanA tatu jevA rAtAza page caLakate cakavAka uDe che ane e bANa ene vAge che. are jue, A cakkabAkI saMtApane lIdhe vilApa kare che, kAraNa ke pAradhie tenA patinA jIvanane ane hine nAza karyo ! e pitAnA svAmInI pAchaLa paDe che ane anaMta vedanAmAM baLI mare che. kharekhara ! AjanA utsavamAM je kaMI jovA jevuM che emAM A citra mithI suMdara che; paNa A citranI badhI hArane anukrame jevI joIe." che ke pacha7-585. Ama belatAnI sAthe ja e suMdara purUSa citro sAme AzcaryathI laI rahyA hatA eTalAmAM bebhAna thaI dharaNuM upara DhaLI paDaye. vAMsa upara bAMdhelI linI derI kapAtAM jema dhajA dhaba daIne jamIna upara paDI jAya ema e DhaLI Aho! Shrutgyanam Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 tarAvatI. pADyo, enA mitrA tA citrA jovAmAM evA lIna thaI gayA hatA ke e paDyo enI pazu khabara emane tarata teA nA paDI. khabara paDIke tarata ja emaNe ene upADI lIdhA ane ene jANe citrAe ja bebhAna karyAM hAya ema ethI dUra khullI havAmAM laI gayA. vakhate e ja suMdara purUSarUpe tArA cakravAka hoya ane chevaTe mArI sakhInI kAmanA siddha thAya e utkaMThAe huM paNa pAchaLa pAchaLa gaI. ane kharekhAta ! jyAre ene bhAna AvyuM, tyAre raDatI AMkhe DusakAM khAtA khAte e melyAH 586-588. 'e mArI vhAlI!mArA mAliga nA Anada tArI kALI cakacakatI AMkhA leine atyAre tuM kyAM haze ? ekavAra jyAre ApaNe gaMgAnAM meLA upara cakravAkajanmamAM ramatAM hatAM, tyAre tuM mArAM snehanA khajAnA hatI; paNa atyAre tArA vinA huM gAMDA thaI gayA chuM. tuM snehanI dhajAnI peThe madhe mArI pAchaLa pAchaLa AvatI ane chevaTe mRtyumAM paNa tuM mArI pAchaLa AvI. 589594, lAja cheDIne AMsubharI AMkhe e vilApa karatA hatA ane uparathI nIce sudhI zekanI mUtti jevA thaI rahyA hatA tyAre enA mitrA ene Thapako ApavA lAgyAH 'Ama zeka kara nA, zuM tArUM bhAna gayuM che ?' eNe emane khAtrI ApI ke mArUM bhAna gayuM nathI. tyAre vaLI emaNe puchyuM: 'tyAre tane thayuM che zuM ?" ane pachI eNe emane uttara ApyuM: 'hu' e badhI vAta tamane kahIza, paNa tame chAnI rAkho ! A cakravAkAnI kathA je ahIM A aneka citrAmAM cItarI che te mArA potAnA pAchalA bhavanI kathA che.' emaNe puchyuM ke e zI rIte hoI zake ? ane vaLI cikata thaIne puchyuM ke pAchalA bhavanI kathA tane yAda zI rIte AvI zake? tyAre teNe dareka citra kevI rIte peAtAnA pAchalA bhatranI sAthe khadhakhesatuM Ave che enuM dhIre dhIre varNana karI khatAvyu ane pachI chevaTe kahyuM: 55-603. 'pAradhinA mANuthI mArA jIva tA cAlye! gayA, tethI mArI priyA mArI pAchaLa kevI rIte satI thaI gaI, e tA huM. A citrAthI ja jANI zakyA. e joine mArU haiyu maLatI vedanAe evu teA bharAI AvyuM ke kANu jANe kevI rIte huM mUrchA pAmI dharaNI upara DhaLyA. A citrA joine mane mArA pAchalA bhava Abehuba yAda AvyA ne te pramANe meM tamane e bhavanI badhI kathA kahI sabhaLAvI. ane have je nizcaya mArA manamAM karyo che te tamane jaNAvuM chuM. enA vinA khIjI kAI srInI sAthe huM lagna karIza nahi; tethI koI paNa rIte jo enI sAthe mArA bheTA thAya tA tA snehanA AnaMda mane maLe. tame bhAI! jAe ne tapAsa karI ke e citrAnuM cItaranAra kANu che? nakkI eNe ja e citrA taiyAra karAvelAM vAM joie. game tA e citrA eNe cItA che ke game te eNe jAte kAI kaLAdharane sUcanAo ApI. cItarAvyAM che, nahi te je hakIkatA huM jANuM chuM te khIjo koI cItarI zake nahi. je bhavamAM huM cakravAka thaIne enI sAthe rahyo hatA te enA vinA bIjuM kANuM jANI zake ? Aho ! Shrutgyanam Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patinI pratijJA. 604-da enI sUcanA sAMbhaLIne, sakha. je koI prazna puchavA Ave tene uttara devAne huM te utAvaLI utAvaLI citra pAse jaI ubhI. turata ja meLave bALa eka jaNa AvyuM ne puchavA lAgyuM: "AkhA nagarane Azcaryacakita karI melyuM che evAM A citranuM cItaranAra kezu?" meM uttara ApeH "nagarazeThanI dIkarI taraM. gavatIe e citra cItarIne ahIM mukAvyAM che, ane sAce ja e citra kaMI ka95nAthI cItaryo nathI." pachI bIjI keTalIka cekhavaTa meM karI eTale te tArA savAmI pAse pAche deDI gayo ane tyAra pachI zI vAta thAya te sAMbhaLavA huM paNa tenI pAchaLa ja gaI. 610-612, tyAM jaI mane puchavA AvanAre bolyAH "ciMtA karIza nA, mArA mitra padyadeva ! tArI priyA maLI AvI che. e RSabhasena nagarazeThanI dIkarI taraMgavatI che. enI ja sUcanAthI e citra mukAyAM che, ane e kaMI kalpanAthI cItarAyAM nathI, paNa enI sakhIe mArA praznonA uttara dIdhA e uparathI mArI khAtrI thaI che ke e eka sAcA jIvananI karuNa kathA che. 13-14. A zabdothI tArA priyanuM mukha pUrA khIlelA kamaLanI peThe malakAyuM. pachI e beH have mane mArA jIvanamAM AnaMda Avaze, kAraNa ke mArI eka vakhatanI cakavAkI nagarazeThanI dIkarI thaine avatarI che. paNa tarata ja pAchA ciMtAtura thaI bolavA lAgyAH "paNa nagarazeTha paisAne jere eTale abhimAnI che ke enI kanyAne mATenAM badhAM mAgAM pAchAM vALyAM che, tyAre ApaNuM dhAryuM pAra zI rIte utaraze? ekavAra mArI priyA jaDyA pachI je ene maLI zake nahi te na jaDyA karatAM paNa vadhAre vedanA thaze." dala7-19 ene eka mitra cheH basa, te jaDI che eTale te have kaI vAdhe nathI. je vastu vidyamAna che te jarUra maLI ja raheze, ene rasto thaIraheze. ane hajI paraNAvI nathI eTale ene mATe nagarazeThanI pAse mAguM karavAnI vyavasthA karIzuM. je ethI kazuM nahi vaLe ane tArI khuzI haze te ApaNe enuM haraNa karI lAvIzuM. dara0-ra1, paNa eNe to uttara ApeH "nagarazeThanA gharamAM je kuLAcAra peDhIe thayAM cAlate Ave che te kaI pitAnI putrInA sanehane kAraNe e oLaMgaze nahi, ane tethI je e pitAnI putrI ane deze nahi te huM mArA jIvanane aMta ANIza, kAraNa ke tuM kahe che evuM baLAtkAranuM kAma te mAre karavuM nathI." darara-624. have sA maMDaLa pitAnA agresarane vIMTI vaLI tenI havelI tarapha cAlyuM ane tenA kuTuMba vagerenAM nAmaThAma jANI levAne mATe huM paNa emanI pAchaLa cAlI. je makAnamAM e peThA te evuM te uMcuM ne suMdara che ke jANe keI svargamAMthI upADI ANane pRthvI upara mukI dIdheluM devavimAna hoya. meM enA pitAnuM nAma Aho! Shrutgyanam Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ramavI, ane dha vagere cokasAIthI puchI lIdhuM ane e badhI hakIkatethI jyAre mane khuza saMtoSa thayo tyAre utAvaLe pAchI AvatI rahI. dara5-dara8. evAmAM nakSatra, rahe tema ja caMdra paNa ekeeke karI adazya thaI gayA ane kule-cuMTI-lIdhA taLAva jevuM AkAza kerU thaI gayuM. ane pachI saghaLA jIvajaMtune je mitra ane divasane je prabhu sUrya te baMdhujIva (bArIAnA) kulanA jevo lAla raMge ugI nIkaLe. cAre dizAo sUryathI sonAraMge raMgAI gaI. te ja veLAe tane badhA samAcAra ApavAnI AturatAe huM tArI pAse doDatI AvI. tAre svAmI jaDyAnI je je badhI hakIkata meM joI jANI te badhI me tane A rIte kahI dIdhI che ane mArA upara je vizvAsa te mukyuM hatuM te Aje saphaLa thaye che; evI lAgaNI atyAre huM anubhavuM chuM." dara9 (sAdhvI taraMgavatI pitAnI kathA zeThANI pAse vaLI AgaLa calAve che.) mArI sakhI pitAnI vAta purI kahI rahI eTale huM adhIrI thaIne belIH "paNa emanA mAbApanAM nAma ne vyavasAya te mane kahe." 30-35. vaLatI sArasikA belIH "ene pitA dharatI ane sAgaranA khajAnAno dhaNI che. khuda himAlaya paNa enA jeTale acaLa nathI. vaLI eNe dharatIne dharmazALAo ane AnaMdazALAothI evI te zaNagArI dIdhI che ke tenuM nAma jema moTA vyApArI tarIke tema ja moTA dharmAtmA tarIke paNa cAre dizAmAM prakhyAta thaI gayuM che. e zeThanuM nAma dhanadeva che. zeThane A putra gharaDAM ane juvAna saine vahAle che ane enuM nAma paDe che. e kAmadeva je suMdara che ane vaLI padya je manahara che." 36-39. sakhIe je badhA samAcAra ApyA tethI mArA kAnanI nehabharI utkaMThA tRpta thaI. chatAM ye sArasikAnI AMkha ane kAnane dhanyavAda detI huM bolI:-ta bena bhAgyazALI ke te mArA svAmInAM darzana karyuM ne emanAM veNu kAnekAna sAMbhavyAM." pachI mArI pAsethI e cAlI jatI hatI tyAre paNa meM mArA AnaMdanA AvegamAM kahyuM: "mAre zeka have TaLe che ane AnaMda ubharAya che, kAraNa ke mArA svAmI mane Asakta che." 640-642. pachI nAhI lIdhuM, paMkhIone dANA nAkhyA, jinaprabhunI pUjA karI ane pAraNuM karIne upavAsa pUro karyo. tyArapachI upavAse ane pAraNAe thayelA zramathI ArAma levAne kAje zetaraMjI-pAtharyA ane pavane-ThaMDA-thayA khaMDamAM gaI. tyAM svAmIne maLavAnI hajAre AzAe huM gherAI gaI ane emanA nehathI vikhuTI paDe aneka vicAremAM vakhata gALavA lAgI. Aho ! Shrutgyanam Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM tahIM. 643-67. eve sArasika pAchI AvI, ene zvAsa te jANe mAte ja nahoto ane AMkhamAMthI bera bera jevaDAM AMsu jatAM hatAM. e belIH sarvamAnya zeTha dhanadeva pitAnA mitra ane saMbaMdhIjanane laIne tArA pitA) nagarazeTha pAse AvyA ane spaSTa zabdomAM emane kahyuM: "tamArI dIkarI taraMgavatInuM mArA dIkarA padyadeva mATe mAguM karuM chuM; bole, keTale AMkaDe Apane jaIza?' paNa nagarazeThe asabhyatAbharyA A zabada emane saMbhaLAvI dIdhA 64-65ra. "je dhaNI vepArane kAraNe hamezAM paradezamAM rahe, kadI ghera rahe nahi ane tethI karIne dAsIonI sAthe ramyA kare, evA mANasane mArI AvI kanyAne zI rIte saMpuM? ene te sadA praSitabhartRkAnA jevA vALa rAkhavA paDe ane (bIjI strIonI peThe) zaNagAra sajavAnA kadI prasaMga ja nahi Ave. svAmIthI vi khuTI paDelI ene bhInI ane rAtI AMkhe mAtra kAgaLa lakhavAmAM ne sanAna karavAmAM vakhata gALa paDe. Ama mArI dIkarIne vepArInA gharamAM puSkaLa dhana hovA chatAM mane ratAM sudhI vidhavAnI dazA bhegavavI paDe, enA karatAM te bhIkhArIne ApavI sArI. pachI bhalene evAM nANuM, zaNagAra, sugaMdhI padArtho ane evA suMdara sohAga ene nA maLe." - 53, sArasikAe kahevA mAMDayuM ke Ama emaNe e zeThanuM mAguM tucchakAyuM ane (vAtacittamAM) sabhyatA, mitratA ane mAnavRtti azakaya thaI paDI tethI te zakAtura thaIne cAlI nikaLyA. - 54-655. mArI sakhIe ANelA A samAcAre ziyALAne hima jema kamaLanI dAMDIne bhAgI nAkhe ema, mArA manorathane mULathI bhAgI nAMkhe. mAruM sarva bhAgya cAlyuM gayuM mAruM haiyuM ekavAra te AnaMdane badale pAchuM zekathI bharAI gayuM. ane AMsubharI AMkhee meM mArI retI sakhIne kahyuM: pada-58. "mAro sakhA bANa vAgye jIvI zake nahi, tethI huM paNa jIvI zakI nahi. e jIve te ja mArAthI chavAya. pakSInA bhAvamAM paNa huM enI pAchaLa mRtyumAM peThI ! tyAre Aja A mAnavabhavamAM emanA vinA-mArA sanehI vinA huMzI rIte jIvI zakuM? jA, sArasikA, ane emane A patra Apa, vaLI kaheje ke. dapa-dada. "tharatharatI AMgaLI vaDe bhejapatra upara lakhele A patra sanehanI sudaMra kathA kaheze. e che te TuMke, paNa aMdara hakIkata mahatvanI che. tamane ApavA e patra mArI sakhIe Ape che. " dadala. ane emanA AtmAne AdhAra ApavAne mATe vaLI A nehazabda emane kaheje Aho! Shrutgyanam Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraMgavatI. dara-dadapa. "tamo svAmIne anusaravAne mATe jeNe cakravAkInA bhAvamAM pitAnuM jIvana samarpI dIdhuM, te Aje nave avatAre nagarazeThanI kanyA thaine avatarI che. tamane zodhI kADhavAne ja citramALAnuM pradarzana karyuM hatuM. ekavAra tame enI pAse AvyA ke enI kAmanA purI thaI. are, gayA bhavamAM bevAyelA ane pharI pAchA Aje maLI AvelA priyatama! ApaNane gayA bhavamAM ekarUpa karanAre nehasaMbaMdha hajI ce haya, te tamArA jIvanane jALavI rAkhe ane tamArI sAthe mArA jIvanane paNa bacAve !" dada6. "vaLI amane ekasUtre bAMdhanAro neha paripUrNatAe pAme tyAM sudhI se gupta rAkhavAnI emane sUcanA Apaje." 67-69. A ane evI bahu bahu vAte meM bhAre haiye sArasikAne kahI ne pachI kAgaLa ApIne vidAya karI. (ane chevaTe meM ene segana deI kahyuM, "ame be ranehasaMbaMdhe joDAIzuM evA samAcAra game te rIte jarUra lAvaje. meM tene kahI na hoya ke kAgaLamAM lakhI na haya, evI so vAte mArA lAbhanI hoya te, e. mane kaheje." 70-71. pachI mArI e sArI sakhI mArA svAmI pAse patra laIne gaI ne sAthe mArA hRdayane paNa letI gaI. enI gerahAjarImAM ciMtAe karIne meM nizcaya karyo (ahIM mULa graMthamAM dA phloka 671 u. thI 77 khuTe che. ) 678-680. ( sakhI pAchI AvI ane mane kahevA lAgI:-) "sakhI, tArI pAsethI patra laIne huM nikaLI eTale nagara vacce AvelA rAjamArga uparanI suMdara havelIo pAse thaIne cAlI. aneka cakalAM vaTAvIne huM eka mahela pAse AvI ubhI, vaizravaNa (kubera) ane zrI jANe tyAM ekaThAM thayAM hoya eve e mahela lAgatuM hatuM. bhAre haiye huM te daravAjA pAse AvI ubhI. tyAM rokIdAra hate teNe aneka jatI AvatI dAsIomAMthI paNa mane oLakhI kADhI ke A keI ajANyuM mANasa che, ane mane vAte vaLagADIne prazna karyo ke " tuM kyAMthI Ave che?" strIone vAte uDAvI detAM AvaDe che, tethI meM juduM ja kahyuM, ke "huM ajANI chuM e tame sAce ja pArakhI kADhayuM che, paNa mane tamArA mahelanA kumAre bolAvI che. cokIdAre ( AnaMdathI) kahyuMH "ahIM thaI janAraAvanAra ke mArAthI ajANyuM nathI! te uparathI meM enAM vakhANa karI kahyuM: " jene ghera daravAjA AgaLa tamArA jevA rokIdAra hoya che te zeTha sukhI che. ( ane vaLI kahyuM) have mane zeThanA putranI pAse laI jAo." eNe uttara vALya. " bIjanI strIo mArA upara e vizvAsa kare tyAre te e kAma huM khuzIthI karUM . ' evuM kahIne teNe eka dAsIne bhalAmaNa karI ke sAthI uparane mALe kumAra pAse Ane leI jA." pachI dAsI sAthe hIrAmotIe Aho! Shrutgyanam Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAsInuM padyadeva pAse javuM, jaDelA mahelanA sAthI uparanA mALe huM paLavAramAM jaI ubhI. tyAMthI rAjamahelamAM lAMbe sudhI najara pahoMcatI hatI. dAsI mane ratanajaDita Asana upara beThelA juvAna purUSane dekhADI cAlatI thaI. dila-70 vizvAsa rAkhIne huM kumAranI pAse gaI. pAse eka bheLA je brAhmaNakumAra hate zeThane dIkare DhIMcaNa upara mukIne eka citra jete hate. enI AMkhamAMthI AMsu jharIne e citra upara paDavuM, te jema koI kAgaLamAM thayelI bhUla lUMchI nAkhe ema eNe luMchI nAkhyuM. Ama e tane-maLavAnI-AzAbharyo ane vaLI tArA-vijegathI-ciMtAbharyo haiye beThe hate. meM vinayathI namIne hAtha kapALe aDADI namaskAra karyA ane kahyuM: "ghaNuM jI kumAra'! te sAMbhaLI hAthamAM vAMke daMDa ane lAlacaLa jAmA nIce vyAghacarma che jenI pAse e pelo mUrNo ane bala brAdANu cIbhaDAnA bI jevA dAMta kADho belI uThayoH "mane brAhmaNane te pahelA namaskAra zA mATe na karyA? A zudrane kema karyA?" bhayathI mArIM cuDI te kAMDethI sarI gaI, jANe huM pote bheMya upara paDI gaI, ane bolIH "mahArAja, namaskAra tamane.' huM tarata ja pAchI ubhI thaI gaI ne bolIH "sApanA jeTalI mane tamArI bIka lAge che, eNe bUma mArI "zuM? mane tuM sApa kahe che?" meM uttara Apyo: "sApa kahetI nathI, have thaye saMtoSa? paNa e bolI uTha mane sApa kahIne have pharI jAya che? yAda rAkha ke hu uMcA brAhmaNakuLano chuM; mArA pitA hAritagotranA kAzyapa che, ane huM chogya saMpradAyanuM mIThuM khArUM khAuM chuM. hajI tuM mane oLakhatI nathI ?' Ama eNe mane aneka maheNAMTaNAM saMbhaLAvyAM, zeThanA kuMvarathI A sAMbhaLyuM gayuM nahi tethI teNe e brAhmaNane khakhaDA ne kahyuM "are pAcha, pArakA gharanI dAsIne Ama satAva nA. tAre khAlI baDabaDATa baMdha karI de. tuM mAtra mUrkha ja che, bIjuM kAMI nahi." zeDanA kuMvare ene Ama dhamakAvyA eTale pachI mAtra dUra rahIne mArI sAme AMkhe kADhavA lAgyo ne bIjA evA evA cALA karavA lAge, bIjuM enAthI kazuM thaI zakayuM nahi. pachI e cAlate thayuM eTale rAjI thaIne, paNa jANe raDavA jevI thaI gaI houM ema, huM belI: "dhanya prabhu, e gayA." 710-16. "zeThanA e kuMvare pachI mane puchayuM: "suMdarI, tuM kayAMthI Ave che? tAre zuM joIe che te jaladI belI de." tyAre huM belIH "he kuLabhUSaNa, avaguNavihIna, sadguNasaMpanna, saphaLadrudayamohana, mAre eka nAnero saMdeze sAMbhaLe. nagarazeTha aSabhasenanI svarganI asara samAna kanyA taraMgavatIe e saMdeze. meka che. taraMgavatIe potAnA hRdayanI je Iza pitAnA citramAM cItarI che, te IcchA saphaLa thavAnI AzA rAkhe che. pAchalA bhavane (citramAM cItarelo) nehasaMbaMdha je hajI ye rahevAnuM hoya te enuM jIvana TakAvavA Aho I Shrutgyanam Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 taragavatI. mATe ene tamArA hAtha Ape.. A sadeze! mAre tamane ApavAno che. sa dezAnA mama tA (enA lakhelA ) A patramAM tame joze.' ** 727-721. A zabdo sAMbhaLI enA mAM upara te AMsunA pravAha vahevA lAgyA ane enu Akhu` zarIra tharatharavA lAgyu. Ama eNe peAtAnA sneha teA dekhADI ApyA, paNa tarata kai uttara deI zakye nahi. kAraNu ke DusakAMthI enA svara nikaLI zakye nahi. nirAzAne dAkhI devAne je citra eNe makayuM hatuM, te pAchu AMsuthI phrI palaLI gayuM. kaIka zAnta thaIne eNe patra lIdheA ane jema jema e patra te dhIme dhIme vAMcatA cAlyA tema tema enI AMkheA ramavA lAgI. patrane ( catura vAkayAe lakhele ) bhAva e samajI gayA eTale e sArI rIte zAnti pAmyA ane pachI daDha, spaSTa, raNakate zabde Avye 722-724. " vistAra karavAnuM kAraNa nathI. mArI zI dazA che te TukAmAM ja sAMbhaLa. jo tuM AvI nahAta te huM jIvI zakata nahi. ThIka paLe tuM AvI pahoMcI che te have mane AzA paDe che ke priyAne maLavAne kAraNe jIvanamAM rasa Avaze. vaLI tArA AvavAthI, kAmadeva peAtAnA khANuthI 'DA ne uMDA ghA karye jAya che, tenI sAme rakSaNa karavAnuM maLa hu pAmyA che. ** 725-726. tyAra pachI, tArAM citra karIne ene pAchalA bhava je yAda AvelA tenI sA kathA mane kahI batAvI ane te mane je DelI ane rajeraja maLatI AvI. mAganA taLAva pAse pharatAM cakravAkane joine tane tArI pAchyA bhava sAMbharI AvelA te kathA meM paNa tene vigatavAra kaDI sabhaLAvI. ' * 727-745 eNe kahyuM: 'arere, ( tArI sakhInAM ) citrA joIne tyAM ne tyAM ja mArA haiyAmAM (vijraganA ) duHkhanA kAMTA uDe sudhI pezI gayA, jeTaleA amArA sneha ekavAra uDA hatA teTale ja uDA e kAMTA peThe. utsavapurA thatAM jema vAvaTA jamIna upara paDI jAya tema ghera jaIne huM pathArI upara paDavo, cAre AjI mArA mitra vi'TAI vaLyA ne eja sthitimAM mAkInI rAta me' gALI. kinArA upara AvI paDelI mAchalI jema taraphaDe, tema hu' snehade pIDAte ane asahAya nirAzAe hAMphatA pathArImAM paDI rahyA. huM zUnyamAM tAkI rahetA, AMkhane aNusAre uttara ApatA, vaLI hasatA ane gAtA ane vaLI pAche rAI paDatA. mArA mitrA mArUM sneha pArakhI gayA ane emaNe zarama cheADIne mArI mAtAne vAta ughADI pADI kahyu ke jo tame tamArA (putra) padmadevane mATe nagarazeThanI dIkarI taragavatInu mAgu' nahi karA teA e marI jaze. mArI mAtAe A vAta mArA pitAne karI. te turata ja nagarazeThane tyAM gayA, paNa nagarazeThe emanu mAgu toDI kADhayuM. AthI mAruM mAbApe zAnta karavAne pAdharUM mane kahyuM-ke tuM kahe tenI sAthe tane paraNAvIe, mAtra enI vAta cheDa. A vAta sAMbhaLIne huM emane page paDacA, namratApUrvaka Aho! Shrutgyanam Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nehapas. 65 hAtha joDyA ane jamIne kapALa aDADyuM pachI sabhyatApUvaka che ke jema tame kaheze ema karavA taiyAra chuM, enAmAM evuM zuM vadhAre che !. AthI mArAM mAbApa zAnta thayAM ane emanI cintA TaLI. paNa meM te ApaghAta karavAne nizcaya karyo hato, kAraNa ke maLavAnI mArI badhI AzAo bhAMgI paDI hatI. ane divase mArI cejanAne amala karatAM vakhate loka mane aTakAve e bIkathI rAte badhAM uMghI jAya tyAre ApaghAta karavAne saMkalpa karyo. jIvavAnI tRSNathI chuTe thaIne ane maravAne mATe taiyAra thaIne A badhA saMkalpavika9pa karate hote, evAmAM ja tuM A saMdeze leI AvI. ethI mArA hRdayamAM utsava thaye ne mArA jIvanamAM amRta reDAyuM. paNa tArI sakhIne zekabharyo kAgaLa vAMcatAM mArI AMkhomAMthI AMsu nikaLI paDaze ne mane bahu duHkha thaze. tArI sakhIne mArA taraphathI ATaluM kaheje. jene maratAM tuM satI thaI ane jene te ATale mUve kharIdI lIdhuM che te tAre (kharIdelo) dAsa thavAnuM svIkAre che. tArAM citrathI ene so vAta sAMbharI AvI che ane jyAM sudhI tuM enI thaI nathI, tyAM sudhI e dukhiye che; ane chatAM ye tArA saMbaMdhanI ane nehapramANanI je AzAe ene AnaMda AnaMda thaI rahyA che, ane e AzAe karIne e sukhiye che. * 746-758. "A saMdezo ApyA pachI paNa e mahAnubhAve tArA snehanI AzAo upara bahu sanehavAle karIne mane bahuvAra ubhI rAkhI ne chevaTe nA chuTake- rajA ApI. paNa pachI mahelamAMthI bahAra nikaLatAM mane te jANe AkAzapAtALa eka thaI gayAM. kharekhara, (tArA pitAne) nagarazeThane mahela bAda karatAM (AkhA rAjamArga upara) e bIjo eke mahela nathI. hajI ye e bhavyatA, e zebhA, e AdaramAna mArI AMkho AgaLa tarI Ave che, ane tArA priyanI atula suMdaratA paNa jhaLakI Ave che. have eNe lakhI Apelo uttara tane ApuM, emAM eNe neha ane azAonI dhArAo prakaTAvI che. " (taraMgavatI have sAbIrUpe pitAnI kathA AgaLa calAve che.) je patra rUpe mArA priya mArI pAse AvyA hatA, te patra meM lIdhe ne tenI uparanI maherane uMDe zvAse cuMbana karyuM. hajI te mArI AMkhe e mahora upara hatI ane kAnamAM mArI sakhIne zade utaratA hatA, teve ja caMpAnI pAMkhaDIe ughaDatAM jema aMdarathI taMtugaNa bahAra nika nA Ave ema mArA hRdayamAM AnaMdane kuvAre chuTo. tarata ja meM mahera teDI ane vAMcavAne Atura thaI kAgaLa che. mArA pitAnA mRtyu sivAyanI bIjI badhI amArA pAchalA bhavanI kathAnuM emaNe saMpUrNa ane camatkArika varNana karyuM hatuM: jyAM sudhI ame sAthe hatAM tyAM sudhInuM barAbara ekarasa varNana hatuM ane mArA maraNanI kathA te e jANatA na hatA. AnaMdathI ute hRdaye emaNe mokalele e patra meM Aho! Shrutgyanam Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraMgavatI.. vAMcavA mAMDyo. je lAgaNI mane thaI hatI e emane paNa thaI hatI ane te emaNe suMdara zabdomAM varNavI hatI. vAMcatAM emane neha mane spaSTa thayuM. kAgaLamAM Ama hatuM - 759-767. "mArA hRdayanI ranehapAtrI taraMgavatI joga A snehasaMdeza che. jenuM mukha kamaLasamuM che ane jenuM AkhuM aMga anaMgane bANe karIne ATalI tIvra vedanA sahe che evI juvatInuM maMgaLa ane kuzaLa he! (vijegamAM paNa) Apazune snehe karI jeNe bAMdhI rAkhyAM che evA kAmadevanI kRpAvaDe huM kuzaLa chuM. mAtra anaMganuM bANa mane coTayuM che eTale jyAM sudhI tuM mArAthI dUra che tyAM sudhI mAruM aMga DhIluM ne nabaLuM paDatuM jaze. A sAjAtA jAnA sAmAnya samAcAra pachI, kamaLapatranA jevI suMdara AMkhevALI he priya, bIjI vAta have kahyuM: ApaNuM eka vakhatanA nehAnaMdane yAda karatAM Aje paNa tAre mATenI kAmanAmAM huM DubI jAu chuM; mArA mitro ane saMbaMdhIonI madadathI huM nagarazeThanuM mana manAvI levuM, tyAM sudhI tuM dhIraja dhara, pitAnI IcchA thAya tyAM sudhI dhIraja dhara." - 768-769 A patra vAMcIne mane lAgyuM ke mArA priya (jo ke emaNe amArA aMtajIvananuM yathAsthita varNana karyuM hatuM, te paNa mane dhIraja dharavAnuM kahevuM hAvAthI) nehamAM ThaMDA paDI gayA che. AthI mAro utsAha ne utkaMThA paNa bhAgI gaI. huM DhIlI thaIne bezI pI ane jAMga upara koNI TekavI tathA hAtha upara meM TekavI bAvarAnI peThe tAkI joI rahI. 770-773. mArI sakhI mane sabhyatAthI samajAvavA lAgI ne dilAso ApavA lAgI. e belI: paNa mArI sakhI, tArI lAMbA kALanI kAmanA saphaLa thavAnA, ane tamAre snehasaMbaMdha baMdhAvAnA samAcAra je patra Ape che te ja patrathI tAre zokajaMtu tArA priyanA vacanAmRtathI marI jaI mIThe thaI ja joIe; tethI nirAza thatI nA. thoDA ja samayamAM tame eka bIjAne AliMgana karI zakaze." 774-775. meM uttara dIdhoH "sAMbhaLa huM zAthI eTalI badhI nirAza thaI gaI te mane lAge che ke dUra rahevAthI rane ThaMDo paDI jAya che, kAraNa ke ethI amArA saMbaMdhane AdhAra bhaviSya upara laTakatA rahe che." 776-781. hAtha joDIne pharI sakhI bolIH "sakhI, tuM nakakI jANajo ke, vIrapurUSe pitAnuM sAdhya sAdhavAne kaMIka cejanA ane vyavasthA race che. sAcAM sAdhanane abhAve jene tene upayoga karI le e sArUM nathI. utAvaLamAM vagaravicAre sAcAM sAdhana vinA kaMI kAma koI upADe te e saphaLa thAya te ya pariNAma kaDavAM Ave. sArAM sAdhanane upaga karyA chatAM mANasa dhAryuM nA utArI zake, te ya ene deSa kaI kAle nahi. mATe vIrapurU, kAmanA bANathI game eTalA pIDAe te paNa, mAge jaine potAnA kaLane lai I bese nahi, Aho I Shrutgyanam Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7. palAyana.) 782-787. Ama mArI sakhI sAthe vAta karatAM karatAM padhane khIlavanAre je sUrya te AthamI gayo enuM mane bhAna rahyuM nahi. utAvaLe utAvaLe meM nAhI lIdhuM ne sakhI sAthe kaMIka khAI lIdhuM. pachI ene laIne agAzImAM gaI ane suMdara Asana upara bezIne enI sAthe mArA priya viSenI vAte meDA sudhI karI. jema jema moDuM thatuM hatuM tema tema aMdaranI azAnti vadhatI jatI hatI, ane te asahya thatI jatI hato. nehane baLe huM eTalI badhI pIDAvA lAgI ke mAruM jIvana TakAvI rAkhavAne khAtara mArI sakhIne (sArasikAne) mATe vinaMtI karavI paDI (huM belI-): 788-790. "kumudane khIlavanAre caMdra jema jema upara Ave che tema tema e vaizyane (zeThanA dIkarAne) maLavAnI mArI utkaMThA bahu ja vadhatI jAya che. ane jema pavanane baLe bastInA meM AgaLanuM pANI uDI jAya che ema e utkaMThAne baLe mArA hRdayamAMthI tArI mIThI vANI paNa uDI jAya che-TakatI nathI. are mAro jIva emanI pAchaLa talase che! atyAre ja mane emane ghera laI jA ! ekavAra e mArA pati hatA, nehanI vedI upara huM mArI lAja homI deIza." 791-792. mArI sakhIe mane samajAvavA kahyuM: "tAre tArA kuLanI lAja rAkhavI joie. AvuM kazuM sAhasa karatI nA ! tAre ene kalaMka na lagADavuM joIe, e tAro thaye che, tuM enI thaI che, tAre muzkelI vahArI levI joIe nahi. tArAM mAbApa jarUra tArI vAta mAnaze." 73, ApaNe strIo ghaNIvAra AvezathI kheMcAI jaIe chIe, mane paNa ema ja thayuM. Avezane mAryo mAre se viveka cA gaye. nehathI kevaLa bAvarI banI huM belI 74-797. "mANase badhAM jokhama kheDavA taiyAra thavuM joIe. je mANasa sAhasa kheDatAM, temAM AvI paDanArAM vidanethI Darate nathI te jagatamAM vijaya pAme che. ekavAra kAma zarU karyuM ke pachI te game tevuM AkaruM hoya te ya saheluM thaI jAya che. ATalI utkaMThA pachI je tuM mane mArA priya pAse nahi leI jAya te ranehane bANe pIDAIne tArI najara AgaLaja mane marI gayelI tuM jeze. vakhata jarAye khetI nA! mane laI jA ! je mane tAre marelI jevI nA hoya te A apakRtya paNa kara!" 798-809 AvA dabANathI karIne mArA jIvanane AnaMda ApavA mATe e mArI sAthe mArA priyane mahele AvavA kabula thaI. (jenA upara ranehanuM bANa caDhAvI zakAya evuM) kAmadevanuM dhanuSa-kAmane uzkeravA-mAre zaNagAra AnaMde jhaTapaTa sajI lIdhe. mArI AMkhamAM bhavya teja AvyuM, kAraNa ke enI sAthe mArA priyane tyAM javA mArA para talapApaDa thaI rahyA hatA ane haiyuM te kAne paDIne kyAranuM va pAlatuM thai gayuM Aho! Shrutgyanam Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taragavatI hatuM. pachI ame dhrujate zarIre ekaekane hAtha jhAlIne pAchale bAraNe thaIne mArA bhavya mahelamAMthI bahAra nikaLI gayAM. (amArA nagara) zAstrIne svargasamI zobhA ApanAre rAjamArge thaIne ame kulamALAnA jevA lAMbA ciTAmAM cAyAM. paNa A suMdara dekhAva upara mArI AMkha ceTe zI rIte ? kAraNa ke mArA vicAra te mArA priyamAM jaI ceTayA hatAAje mArA priyane joI zakAze e ja vicAre mArA manamAM ghaLAtA hatA. ethI mane thAka paNa lAge nahi. mANasanI bhIDa te hatI, te ya ame utAvaLe pagale cAlyAM ane aneka harakato veThIne paNa Akhare ame maMdiramAM AvI paheMcyAM. sakhIe mane e batAvyA, te veLAe e pitAnA mitranI vacce daravAjA upara beThA hatA ane vINA vagADatA hatA. zaracaMdranI piThe ene prakAza ApI rahyA hatA. 810-820. vagara hAbhecAtye meM to emane joyA ja karyA, chatAM ye mArI A emane joine dharAI nahi. vAraMvAra e te AMsuthI bharAI jato. mArA cakavAkanA bhavanA mArA svAmIne jema jema joyA karyA, tema tema emane jovAnI mArI tRSNA atyAre vadhatI gaI. mAtra emanI ja najara amArA upara paDavAne kAraNe AnaMda pAmIne ame tyAM pAse ubhAM, ane chatAM ya pAse jaI zakatAM nahotAM. evAmAM sAre nazIbe emaNe pitAnA mitrane rajA ApI. "jAo have, zara6rAtrimAM jaI AnaMda kare, huM have suI jaIza." e leka gayA ke tarata ja e mArI sakhI (jene emaNe oLakhI lIdhI hatI) tarapha joI beyAH "Ava, je citro nagarazeThane ghera mukyAM hatAM, te ApaNe joIe." (Ama e bolatA hatA tyAre, huM mArA zaNagArane ane kapaDAMne ThIkaThAka kaI jatI hatI ne mAre abhimAnI hRdaye, kAmadevane jANe avatAra nA hoya evA mArA priyane mane namAnyA joI rahI hatI. sakhI sabhyabhAve emanI pAse gaI, eTale e tarata ja sabhyabhAve uThayA ne je khaMDamAM huM zarama ne gabharATanI mArI saMtAI ubhI hatI te ja khaMDamAM (mArI sakhInA derAyA) AvI ubhA. pachI e AnaMdabharI AMkhee neharukha vadane belyA. 821-825. "tArI sakhI, mArA jIvanasarovarane poSanArI, mane sukha ApanArI sahacarI, mArA hRdayanI rANuM kuzaLa te che ne? jyArathI madanaprabhunAM bANathI huM gha. vAya chuM ne tene maLavAne uNuka bane chuM tyArathI mane kazuM cena paDatuM nathI. "tame zara6rAtrimAM AnaMda karo mAre have suI javuM che" evuM bahAnuM kADhIne mArA mitrone meM vidAya karI dIdhA che te mAtra mArI cAlAkI ja hatI. (sAcI vAta te e hatI ke) temanI sebatamAMthI chuTA paDI mAre phAve tema tamAre mahele javuM hatuM ane tyAM e citro jevAM hatAM. paNa tane jotAnI sAthe ja mane thayelA AnaMdane lIdhe mArA hRdayane zeka udgha gaye che. kahe, mArI priyA pAsethI tuM ze saMdeze laI AvI che? " Aho! Shrutgyanam Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ priyamilana, 826. tyAre mArI sakhI khelI: " kaze sadeze huM lAvI nathI, e pAte ja ahI' AvI che. " 827-828. vaLI e khAlI: sakhI che te bahu ce kuzaLa; paNa e evI teA snehaghelI banI gai che ke tamAre have enA hAtha jhAlavA ja joIze. samudranI nArI gaMgA jema samudramAM vahI jAya che, tema snehe karIne taNAtI taraMgavatI tamArI pAse dADI AvI che. ' (6 829-836. (A zabdo sAMbhaLIne) mAre tA Akhe zarIre parasevAnAM mi due camakI uThayAM, mArAmAM karyuM khaLa rahyuM naRsi. mArI AMkhe!mAM AnadanAM AMsu bharAI AvyAM. gabharAtI ne tharatharatI huM sabhyatAe mArA priyane page jai paDI, paNa tarata ja emaNe pAtAne aLavAna ne snehabhaye hAthe mane uThADI ubhI karI, emaNe mane khAthamAM bhIDI lIdhI, emanI AMkheAmAM paNa snehanAM AMsu bharAI gayAM. pachI e khelyAH "mArA zAkane haNanArI mArI sakhI, tArU kalyANa hA!" ema khelatA e, purA khIlelA kamaLa jeve Anabhaye mukhe mArI sAme ekITase, joi rahyA; e sukha jANe kamaLamAM besanArI paNa kamaLa vinAnI lakSmI nA hoya evuM mane jaNAyu zaramanI mArI huM' te emanI ema ubhI rahI, AnaMdanAM meAjAmAM dukhatI ane kama. LanA pAna jevA mArA kAmaLa paga dharatI upara Amatema pheravatI, huM trAMsI AMkhe emanA tarapha joyA karatI ane jyAre e mArI AMkha sAme jotA tyAre pAchI nIcu' joI jatI, temanA badhA hAvabhAvamAM temanuM svarUpa evuM te mehaka ane suMdara hatu. ke mArA mAhane pAra rahyA nahi. mArA hRdayanI bhUmi upara emanI draSTine evA sukhabharyo varasAda relAye ke mArA AnaMdanAM bIja phuTI nikaLyAM. 837-841. pachI e khelyAH " mArI kAmalI, A sAhasa tuM zI rIte karI zakI ? tArA pitAnI marajI saMpAdana karatA sudhI jovAnu meM tane kahyuM ja che. tArA pitA rAjadarabAranA kRpApAtra che, mahAjananA agresara che, mitrama'DaLamAM emane bhAravara AkhA nagaramAM sAthI vadhAre che; emanI icchAne jo A tArA AcaraNathI AghAta lAgaze teA e pAtAnI icchA pramANe calAvavAne madhA upAyeA cAjI zakaze ane krodhanA mAryA mArA AkhA kuTuMba upara vera vALaze. tethI tane vinatI karUM chu ke tArI gerahAjarI jaNAi Ave te pahelAM tuM ghera cAlI jA. sIdhe raste tane prApta karavAnA huM badhA upAya laIza. mArI priyA, ApaNe ApaNu milana game teTalu thrupu rAkhavAnuM karIe topaNa te tArA pitAnI jANamAM AvI jaze. kAraNake game teTalu gUDha kAya paNa sAvadhAna manuSya jANI zake che." mArA svAmI mArI sAthe A pramANe vAta kare che e ja vakhate rAjamAge jatA koI purUSanA nIce pramANenA udgAre sAMbhaLavAmAM mAnyAH Aho! Shrutgyanam Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taragatI, 84ra-43. pitAnI meLe cAlI Avela priyA, vana, artha, rAjalakSamI, varSasamaya, tvanA ane catura sanehIonA AnaMdane upalega je karI zakatuM nathI te jAte ghera cAlI AvelI lamInI kiMmata jANa nathI. 844-845. "jIvitanA sarvasvasamAna ramya priyAne prApta karIne je cheDI de che te manuSya saphaLa kAmanAvALe thato nathI." 84-848. e uddagAranA bhAvArthathI prerAIne vaLI mArA priye mane kahyuM che je ApaNe paradezamAM cAlyAM jaIe, te ja vidAzI ne zaMkAthI mukta thaIne AnaMde rahI zakIe." tyAre meM raDate hRdaye uttara ApeH "hA! mArA priya, have mArAthI ghera javAya ema nathI, huM te tame jyAM jaze tyAM, tamArI pAchaLa AvIza." 849. (hu emanA vicAra pramANe anusarI zakuM eTalA mATe) aneka tarahathI emaNe mane uttejana ApyuM, ane huM pAkA TharAva upara AvI eTale e bolyAH "ThIka tyAre, ApaNe nAzI jaie! huM have musApharInI taiyArI karI levuM." 850-852. mArgamAM jarUra paDe evI cIja ekaThI karavAne e mahelanI aMdaranA bhAgamAM gayA, eTale mArA daradAgInA laI AvavAne meM mArI sakhIne ghera mokalI. e doDatI gaI, paNa eTalAmAM te mArA priya hAthamAM kathaLI laIne pAchA AvyA ane kahevA lAgyAH "cAla mArI padminI, vakhata vahyA jAya che. nagarazeTha jANI jAya te pahelAM ApaNe khazI javuM joIe." 853. meM gabharAIne uttara ApeH "mArA dAgInA levA meM sakhIne ghera makalI che, e Ave enI ApaNe vATa joIe." 854-858. emaNe uttara ApeH "arthazAstramAM lakhyuM che ke hatI e paribhava-tiraskAra karAvanArI che, e kAryanI sAdhaka nathI paNa kharI rIte bAdhaka che. kharekharI gupta vAtathI dUtIne sadA dUra ja rAkhavI joIe. e jaladI ja phasAvI de che, kAraNa ke rIothI kazuM chAnuM rAkhI zakAtuM nathI. vaLI je sAthe daradAgInA lIdhA, te te ethIye vadhAre phasAI paDavAne le. vaLI enA AvavAthI ApaNane mArga kApatAM aDacaNa paDaze ane ApaNuM zAnitane bhaMga thaze, mATe ene te ApaNe choDI daIe! ane have vakhata che jeIne nathI. hIrA, jhaverAta ane evuM evuM si kIMmatI meM laI lIdhuM che. jenI ApaNane jarUra paDaze te enAthI kharIdI levAze. mATe Ava have, ApaNe cAlatAM thaI jaIe." 859-863. e sAMbhaLIne huM tema karavA taiyAra thaI ne sArasikAnI vATa joyA vinA ja ame te raste paDayAM. nagaranA daravAjA sArI rAta ughADA rahe che tethI ame bahAra nikaLI gayAM ane jamunAne kinAre jaI pahoMcyAM. tyAM ame eka Aho! Shrutgyanam Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palAyana macha kheLI kADha. ene darathI eka kholA sAthe bAMdhyuM hatuM ane (subhAgye) enI aMdara pANI pesatuM nahotuM. ame ene cheDI lIdhane baMne jaNa jhaTapaTa aMdara caDhI gayAM. mArA priye hAthamAMnI kethaLI aMdara mukI dIdhI ne halesuM pakaDyuM. tyAra pachI nadImAM rahetA kAlIyanAganI ane khuda nadInI paNa, namaskAra karIne, stuti karI. pachI samudrane maLavA jatI nadImAM ame amArI heDI haMkArI. 864-867, paNa amArA jamaNA hAtha tarapha ziyALavAM rakhaDatAM hatAM te akALe bolavA lAgyAM. pazuomAM sauthI luccAM e ziyALavAne avAja amane saMbhaLAvA lAgyuM. jerathI vagADAtA zaMkha je besure emane avAja hato, tarata ja mArA priye macha aTakAvyuM ane mane kahyuM: "zukana maLe tyAM sudhI ApaNe ubhA rahIe. kAraNa ke DAbI bAjuthI nikaLIne je ziyALa jamaNuM bAjue jAya temaja pAchaLa jAya athavA pAchaLa Ave te apazukana thAya. jIvane kazuM jokhama thavAnuM nathI, kazuM vidata AvavAnuM nathI evI ApaNe khAtarI karI levI joIe." 868-872. ema belyA pachI mojAnA (aTakAvI rAkhelA machavA uparanA) mArAthI DarIne pharIthI machA nadImAM haMkAravA mAMDaze. halesAne jere macho cAlyo ne vaLI majAne pravAha khaba utAvaLe cAlya, ane Ama ame machavAmAM bethI ghaNI utAvaLe AgaLa cAlyAM. dUranA kinArA upara navAM navAM jhADa dekhAtAM ne pAchaLa adazya thaI jatAM. pavanane susavATa ane paMkhIone kilakilATa atyAre baMdha thai gayA hatA ane tethI jamunA zAntinI pratijJA pALatI hoya evI dekhAtI hatI. paNa tyAre mArA priye, bhaya gayela che ane ciMtA jevuM kazuM nathI, ema jANIne hadayane AnaMda ApanArI vAte karavA mAMDI. 873-879 e beyAH "ATalA lAMbA vijega pachI ApaNe pAchAM ekabIjAne AliMgana deI zakyAM e ApaNuM kevuM sadbhAgya! te ApaNe saMjoga iccha nA heta, e citra cItayA nA heta, te ApaNe eka bIjAne maLI zakayAM nA hatA, kAraNa ke (pAchalA bhava pachI) ApaNA rUpa te badalAI gayAM hatAM. mArI priyA, (kharekhara) te citro cItarIne mArA pratyenI moTAmAM moTI (raha-ane) jIvanasevA siddha karI che." AvuM AvuM mArA kAnane ne hRdayane sukha ApanArUM e bahu belyA. huM ene kaze uttara vALI zakI nahi. huM te mAtra zaramanI mArA meM nIcuM rAkhIne trAMsI najare emanA tarapha joI ja rahI. gaLAmAMthI avAja nikaLe ja nahi, nehanI AzAo saphaLa thatI joIne nehabharyuM haiyuM kaMpavA lAgyuM. (aMte) mArA sukhanA bhAva khullA karavAne, mArA pagane aMguTho maLavAne pATIe ghasatI ghasatI, huM belI - 880-883. "AhA priya, tame jANe mArA prabhu che. tamArI sAthe sukhaduHkha bhega Aho ! Shrutgyanam Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 taraMgavatI. vavAne mArA aMtaranI preraNAthI meM Apa sAthe pAsA nAkhyA che. mAruM game te kare; mAtra eTaluM mAguM chuM ke viSama sthitimAM AvI paDatAM paNa mane ekalI mukI jaze nA. game te thatAM paNa hu te tamArI sAthe snehe baMdhAI rahIza. jo tame mane khAvAnuM baMdha karaze to mArAthI bhUkhe rahevAze, paNa je mArA hRdayanuM khAvAnuM baMdha karI deze, te tamArA vinA mArAthI rahI zakAze nahi." - 884-892, mAnavahRdayanI caMcaLatA dekhADanArA mArA A zabdo sAMbhaLIne emaNe uttara ApeH "Aha mArI hAlI, tuM evI kazI ciMtA karatI nA, tane evuM kazuM nahi thavA dau. ApaNe have zaratanI utAvaLI nadImAM anukULa pavanane baLe vinA muzkelIe AgaLa cAlIe chIe ane suMdara kAkadI nagara pAse AvatA jaIe chIe, pelA enA sapheda mahele dekhAya. tyAM mArAM pheI rahe che, emanA mahelamAM ApaNane AvakAra maLaze ane svargamAM jema apsarA tema tyAM tuM ciMtAmukata thaI sukhamAM rahI zakaze. tuM mArA sukhanI vadhAranArI che ne duHkhanI haranArI che. tuM mArA jIvananuM sarvarava che ne mArA vaMzanI rAkhanArI che." evuM kahIne amArA cakavAnA bhavane saMbhAratAM emaNe mane AliMgana dIdhuM; unALAmAM (sUrajathI) tapelI bhayane varasAdanA parzathI jevI AnaMdanI lAgaNI thAya, evI AnaMdanI lAgaNI meM mArA priyanA sparzathI anubhavI. 890-896. tyAra pachI gAndharvaleke jema kare che ema, mAnavabhegane zikhare pahoMcADanAra gAndharvavivAhe ame paraspara baMdhAyAM. devenI prArthanA karyA pachI tarata ja (jema vyAvahArika lagna prasaMge thAya che ema) mAre hAtha jhAlavAne badale mArA svAmIe mArI juvAnInI kaLI cuMTI lIdhI. paraspara dharAtA sudhI dAMpatya vilAsane AnaMdapabhegA karI lIdhuM. 897. eTalIvAramAM amAre macho amane laIne (amArI icchA hatI te pramANe, jamunAmAMthI nIkaLIne) gaMgAmAM AvI pahoMcyA. ekavAra jema pUrvabhavamAM A nadI upara amArI cakalAkanI joDI taratI hatI tema Aje nehI yugalanI je taravA lAgI. 98-91. rAtri cAlI gaI lalATamAM jene caMdra che, caMdrikA jenAM suMdara sapheda vastra che ane tArA jenA bhavya alaMkAra che evI e juvAna rAtrinArI sarI gaI. pRthvInA jaLadarpaNa upara caMdra have te mAtra haMsanI peThe taravA lAge; jene rAtrinA cAra paheregIre atyArasudhI pakaDI rAkhyuM hatuM te have upara Ape ne nIce mAtra jhAMkhe dekhAvA lAgyuM. maLaskAmAM paMkhInAM siA TeLAM jAgI uThayAM, temanAM gAnathI ne sAdathI jANe nadI sAthe e saMbaMdha joDatAM heya evuM dekhAtuM hatuM. adhArane zatru sUrya, mAnavIonI dinacaryAne mATe prakAzane gaganadI prakaTa hoya ema, u. Aho! Shrutgyanam Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 8. lUTArAne hAthe pakaDAvuM. 902-904, gaMgAnA vahetA pANI upara keTalAka sudhI ema sukhe vahyA pachI mArA priya belyAH "priye nitaMbinI, sUrya uge che eTale have dAtaNa karavAnI veLA thaI che, tethI jamaNA hAtha upara zaMkhalA jevI sapheda retIthI caLakate je kAMThe dekhAya che tyAM ApaNe utarIe." 905-08, tyAM AgaLa pahoMcIne ma9 laMgaryo ane utaryA. jyAM hajI ke mAnavIne saMcAra thaye nahote evA retInA kAMThA upara ame pharavA lAgyAM. paNa sAme dekhAtI suMdara jagA hajI te ame purI joI paNa nahotI tevAmAM, jyAM bhayanI zaMkA suddhAM nahi paDe evI te jagAmAMthI, ekAeka lUTArA dekhAyA. kAMThA uparanAM jhAMkharAMmAMthI e bahAra nikaLI AvyA ane jamarAjanA bhayaMkara dUte jevA dekhAtA e amArI tarapha dhasyA. 909-20, bhayathI huM te cIsa pADI uThI ne "have A saMkaTamAM zuM karIzuM ?" ema mArA svAmIne pUchavA lAgI. e bolyA: " DaratI nA ! ahaNA ja tane khabara paDaze ke mArI lAkaLanA jhapATAthI emane kevA hAMkI kADhuM chuM. tene mArI jIvananakA banAvavAnA manorathamAM huM e te mugdha thaI gaye hoM ke gharathI hathiyAra levAnuM paNa bhulI gaye. snehanA AnaMdetsavane mATe badhA prakAranAM jhaverAta mAtra lIdhAM, paNa nehasAhasane aMge je saMkaTa raheluM che tene te vicAreya Avye nahi. chatAM ye tuM zAnti rAkha! baLavAna haze te juddhamAM jItaze. A jaMgalI cAra mane oLakhatA nathI ane emaNe hajI mAre hAtha je nathI, ethI ja e ATalI hiMmata karI zakyA che. eka jaNane huM nIce pADI deIza ane enAM hathiyAra laI bIjAonI pAchaLa paDIza. pariNAma aniSTa ja Avaze te tane luTAtI dekhavA karatAM mArUM zArya samApta karI deIza. kAraNake tArAM kapaDAM ne ghareNAM kADhI levAne lUTArA tane bAMdhe e te mArAthI kadI joyuM jAya nahi. mAre mATe tuM pAchalA bhavamAM satI thaI hatI ane mAre mATe A bhavamAM paradezamAM nikaLI paDI che. tyAre mArAmAM jyAM sudhI prANa che tyAM sudhI tene bacAvavAne mATe mArAthI bane eTaluM baLa vAparyA vinA zI rIte rahevAya? mane javA de ane lUTArAnI sAthe juddhamAM utaratAM mane aTakAva nahi, have te jitavuM ke maravuM! " 91-26. A zabdo sAMbhaLIne huM priyane page paDIne belI: "mArA nAtha, mane anAtha karIne ekalI mukI jatA nA. tamAre juddhe caDhavuM ja hoya te mAro jIva leuM tyAM sudhI ubhA rahe. kAraNa ke lUTArAnA hAthamAM tamane paDaDyA mArAthI jevAze nahi. luTArAne hAthe paDyA che evuM jevAne jIvavuM enA karatAM te AzAbhera maravuM bhaluM. arere mA priya, Akhare tane mArA thayA te kharA, paNa eTalAmAM te A gaMgA Aho I Shrutgyanam Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraMgavatI. kAThe ja, jANe mAtra caMcaLa svama ja heya, ema tame cAlI javA beThA ! AvatA bhavamAM ApaNe eka bIjAne maLIzuM ke nahi e te bIjI vAta che, paNa atyAre te huM jIvuM chuM tyAM sudhI mArI pAse raho ! ApaNe eka bIjAthI vikhuTAM paDIe nahi, bAkI bIjuM te je thavAnuM hoya te thAya! kAraNake bIjA badhAne ApaNe bhulAvI zakIzuM, paNa ApaNuM karmanA phaLane bhulAvI zakIzuM nahi." (tethI karIne AvatA bhavamAM vikhuTAM paDAya nahi eTalA mATe Aje paNa vikhuTo paDavuM nahi joIe.) - 927-028. A pramANe kapAta karIne meM mArA svAmIne juddhe caDhatAM vAryA. la TArAone meM, raDI paDI, hAtha joDI, kAlAvAlA karIne kahyuM"marachamAM Ave ema mArAM aMga uparathI ghareNAM utArI le, amArA sanehanI khAtara mArA svAmIne mArazo nahi (eTaluM mAgI lauM chuM." 29-908. pachI amane lUTArAe pakaDaDyAM. eka pAMkha kapAI gaI che jenI evuM paMkhI jema uDI zake nahi tema amArAthI paNa nAzI javAya ema nahotuM. the DAka lUTArAe eTalAmAM jaIne macho ane temAM mukelI) kathaLI paNa kabaje karI lIdhI. bIjA mane dUra laI cAlyA tethI meM cIso pADavA mAMDI. keTalAke mArA savAmIne pakaDayA; paNa, vAdInA zabdathI jherI sApa jema ThaMDo paDI jAya tema, mArA zabahathI e (yuddha karavAnI IcchA chatAM) ThaMDA rahyA. amane baMnene ane jhaverAtanI kethaLIne luTArA gaMgAnA retInA kinArA upara laI gayA. mArA zarIra uparathI badhAM ghareNAM te utArI lIdhAM, paNa amane bene jarA ya judAM karyo nahi. chatAM velInAM jema kula cuMTI levAya tema mArAM badhAM ghareNuM utArI levAtAM joIne mArA svAmI revA lAgyA, huM paNa rovA lAgI, kAraNa ke mArA svAmI lUTAyelA bhaMDAra jevA, athavA te kamaLa jemAMthI te lIdhAM che evA sarevara jevA dekhAtA hatA. mArI cIse bahu kAramI thatAM e bhayaMkara lUTArAoe mane dhamakAvI ane kahyuM: "bUma tArI baMdha kara ! nahi te tArA dhaNIne mArI nAMkhIzuM." ethI huM dabAI gaI ne mArA svAmIne jIva bacAvavAnI ciMtA karavA lAgI, ane mAtra dhIme dhIme chAnAM DukkA khAvA lAgI. jeke AMsu te mArI chAtI sudhI dadaDI paDatAM hatAM, te ya mArUM revuM te haTha AgaLa ja aTakI paDatuM. 999-943. amArA jhaverAtanI kethaLI lUTArAnA saradAre joI tyAre e malakAIne bolyAH "ThIka zikAra maLe che!" eka jaNa bolyA: "A mahela ApaNa dhI vaLyA hatA, te ya ATaluM te nA maLyuM hota." bIjo beH "jugAramAM mANasanuM bhAgya game eTaluM khule ane varSonAM varSo sudhA rame te ya ATaluM te bheguM nA thAya. ApaNI bairIone A badhuM ApIzuM tyAre e zuM kaheze?" AvI vAte karatA karatA e luTArA (amane laIne) kinAre che vidhyAcaLanI dakSiNa dizA tarapha AtA thayA, Aho ! Shrutgyanam Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luTArAnI guphA. 45 944-947. parvatanI uMDI suMdara chomAM lUTArAonI guphA hatI. tyAM amane baMnene eka velAvaDe ekaThAM bAdhIne laI gayA. keTalAka leka bahAra ubhA rahIne pANInI bhikSA mAgatA hatA, kAraNa ke guphAnI aMdara pANI khUba hatuM. guphAne daravAje bahu majabuta hatuM, ane talavAre bhAlA ane evAM bIjA hathiyArovALA lUTArA aMdara janAra ane aMdarathI nikaLanAra upara sakhata cakI rAkhatA hatA. Dhola, karatAla, zaMkha ane evAM bIja vAdyothI temaja gAna, hAsya, nAca ane bUmo tathA cIthI thate kelAhale karIne AkhI guphA gAjI rahI hatI. 948-954. aMdara pesatAM ja aneka vAvaTA uparathI ame pArakhI lIdhuM ke A te kALInuM maMdira che ane tenA baline utsava cAle che. devIne (niyama pramANe.) namaskAra karavAne mATe ame jamaNI bAjue gayAM te joyuM ke (amArA mAla uparAMta ) bIje paNa mAla bIjA lUTArA leI AvyA hatA. baMne TeLIvALA sAjAtAjA pAchA AvyA hatA ane meTI lUTa lAvI zakyA hatA tethI teoe eka bIjAne praNAma karyA ne kuzaLasamAcAra puchaDyA. velAo ekaThAM baMdhAyelAM ane laTArAnI guphAmAM AvI paDelAM amane bene se jaNa Azcaryacakita najare jovA lAgyAM, ane emAMthI eka jaNa bolI uThara "naranArIonI je sRSi pahelAM racAI, tethI asaMtuSTa thaI tene nAza karIne) yamadeve aMte A joDuM sarayuM lAge che. cAMde rAtathI : ne rAta cAMdAthI jema vadhI jAya tema A eka bIjAthI suMdaratAmAM vadhI jAya evAM che." 955-95da. ame e guphAmAM jarA AgaLa gayAM ane jANe tyAM svarga ane naraka ekasAthe ja heya tema aMdaranA AnaMdI vasanArA ane nirAnaMda kedIone joyA. devalokanA joDA jevuM naranArInuM joDuM ahIM AvyuM che, evA samAcAra relAtA guphAmAMne rAte ( amane jevAne ) usuka lokathI, khAsa karIne bALake, vRddha ane strIothI ubharAI gaye. 957963. zekAtura sthitimAM amane AgaLa laI javAmAM AvyAM, tyAre kedamAM jIvatI rahelI strIo amAre mATe vilApa karavA lAgI, jANe ame emanAM ja bALaka haIe. paNa purUSanA jevA hRdayavALI lUTArAnI eka strIe mArA svAmIne kahA "tamAruM suMdara mukha leIne mArI pAse Ave. (ane amArA cekIdArane eNe kahyuM) caMdra samAna suMdara, ane caMdranI priya sakhI nakSatrarANa rohiNInA jevI A strIne ApaNI A pRthvI upara lei AvanAra, A juvAna purUSane thoDo vakhata ahIM ubhe rAkhe, ke jethI luTArAnI nArIo paLavAra enI suMdaratA nirakhI le! " e cAlatA hatA tyAre moha pAmavAne TevAI gaelI sIe havaza thaIne temane joI raDavA lAgI. A joIne huM te saMtApathI, IrSAthI ne sAthe sAthe kedhathI saLagI uThI. 94-967. pakaDAyelI strIomAMnI keTalIka te, jANe e pitAne ja putra Aho! Shrutgyanam Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara saragavatI. "2 hAya ema, zoka karavA lAgI. keTalIke emane kahyuM: tArA svargIya svarUpathI tuM amArU citta cArI le che; tArI DhaSTinA svargIya ghuMTaDA amane kRpA karIne pIvA de ! ' vaLI keTalIka AMkhamAM AMsu lAvIne ema kahetI jaNAI ke: " tuM tArI strI sAthe ahIMthI vahelA chuTakAro pAme te ThIka ! " vaLI eka jaNItA emanA sAndayathI cheka Azcarya mUDha banI gai ne TimakhaLAnI ghugharIo khakhaDAvI melAvavAnAM IsArA karavA lAgI. 66 968-974, (mAre mATe paNa tarehavAra vAtA thavA lAgI. ) eka juvAna na ke kAmAtura thaIne kahyuM: Aha, A adbhuta nArIsvarUpa ! " keTalAka ekabIjAne AMgaLI karI mane batAvavA lAgyA, ne mArA vakhANa karavA lAgyAH "ekeeka khAkhatamAM enu sAndarya tA jIe ! enA velI jevA suMdara zarIra upara kaLIe jevAM enAM stana ane hyugA jevAM enA hAtha kema kuTe che e teA juo ! vaLI ene joine pure AvelI nI sAMbharI Ave che; enAM e stana te jANe cakravAkanuM joDuM beThuM che, ( aneka AMkaDAthI zelatI ) enI kaTime khaLA te jANe huMsanI hAra sarakhI lAge che ane enA nitaMba te jANe pracaMDa retInAM kinArA heAya evA dekhAya che. pUrNacaMdra ( udayasamaye ) prabhAtaraMge ( eTale ke rAte raMge ) raMgAyA hAya ema enuM suMdara sukha rAvAne kAraNe kaika rAtuM thayuM che. ane sarva hAvabhAve karIne sudara ane mAhaka anatA enA rUpathI zrInuM smaraNa thAya che. mAtra enA hAthamAM kamaLa nathI eTalI ja khAmI che. enA kAna juo kevA rUpALA che! AMkhA kevI kALI che ! dAMta kevA zveta che! stana kevAM bharAvadAra che ! jAgeA kevI gALa che ! ane paga kevA ghATIlA che ! " 975-76, bIjA beeka lUTArA khelyAH " ghaTatAM ghareNAM paherAbhyAM hAya te to kharekhara apsarA banI jAya. pukhta thAMbhale hoya te ya paNa ene sparza kare teA aMdarathI jAgI uThe. mATA tapasvI hAya te paNa peAtAnI kaThAra tapasyAnA phaLamAM enI vAMcchanA kare. khare ( devarAja ) iMdra pazu pAtAnI hAra makhA vaDe pazu ene jotAM dharAya nahi." 977-908. paNa paranArIne dekhI jene kaIka zarama Ave che evA keTalAka paraNelI che" ema kahIne cAlatA anumAna karavA lAgyA ke 'jarUra ' mane joIne sa kAcAyA ne * abhAgaNI ` ke '* e te thayA. te ya amane anene joIne keTalAka lUTArA ApaNA saradAra A mANasane mArI nAkhaze ane pachI e strIne paraNaze.' 909-981. AvI AvI vAtA sA naranArIo karavA lAgyAM, paNa mArA svAmInuM maraNa tA sa anumAnavA lAgyAM ane tethI mArI ca'tA asahya thaI paDI, sAmAnya rIte juvAna purUSa mane ane juvAna strIe mArA svAmIne vakhANutI; bAkInAmAMthI kAIe jijJAsAthI, koIe nirAzAthI ane koIe te kazI paNa lAgaNI vinA mamArI mAtA karI. bhUtAzanI A brunI thatI amAre mATe Ama traNa prakAre Aho! Shrutgyanam Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devIne baLi. abhiprAya ApyA jatI hatI te sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM ame ( e rastAne che 3) saradArane ghera AvI pahoMcyAM. e ghara uMcuM hatuM ane ene kAMTAnI vADa hatI. - 982-0. Ama ahIM DALIothI banAvelA eka khaMDamAM amane laI gayA. e lekanA saradAranuM A divAnakhAnuM hatuM. prasiddha vIrapurUSa hoya ema e saradAra kuMpaLe pAtharelA Asana upara beThe hate, khIlelA pulanA meTA goTAthI pitAne paMkhe karate hate, ene e goTe sonA je caLakate hatuM ane enA uparanA bhamarA suMdara guMjArava karI rahyA hatA. juddha karIne jItI ANelAM zastrAe e saradAre potAnA zarIra upara dhAraNa karyA hatAM, ane aneka juddhamAM ane saMkaTamAM sAcA nivaDelA lUTArAo enI cAre bAju ubhA hatA. jema jamane cAre bAjue caMDALe vIMTAI vaLe tema enI cAre bAjue e loka vIMTAI vaLelA hatA. enA paganI piDIo mAMsanA lecAthI bharAvadAra hatI, tenI jAthe kaThaNa ane tenA nitaMba bhAre hatA. ame te motanI ciMtAe tharatharatAM tharatharatAM hAtha joDIne tene namaskAra karyo. haraNanA jeDAne jema vAgha, ema amane e tINI najare joI rahyA ane tethI amane vaLI vadhAre ciMtA vadhI paDI. pAse ubheluM luTArAnuM TeLuM amAruM juvAnInuM saudarya bhayaMkara, vAMkI daSTie nihALavA lAgyuM ne Azcaryacakita thaI gayuM. 1-92, virenI, strIonI ane brAhmaNanI hatyA tathA evAM bIjA pApakarmo karavAthI dayAmAyA nAza pAmI gaI che jenA hRdayamAMthI, evA e (lUTArAnA) saradAre, bIlakula lAgaNI vinA amane nihALI lIdhAM, pachI pAse beThelA eka bhayaMkara lUTArAne kAnamAM A pramANe kahyuM: 93-94. "(ApaNuM maMDaLanA) meTerAo maLIne devIne (kALIne) zaraane je baLi ApavAne che, tene mATe be A naranArI ThIka paDaze. tethI karIne (mAtAnI) navamInI rAtre A jeDAne baLi devAze. e benI barAbara cakI kare jethI e nAzI jAya nahi. " 5-1007. A zabda sAMbhaLIne mArA hRdayamAM ciMtA ne maraNanI bIka pharI vaLI. pelA lUTArAe te e AjJA namratAe mAthe caDhAvI ane amane enA gharamAM laI gaye. ekI rAkhavAmAM jarA paNa khAmI Ave nahi eTalA mATe eNe mArA svAmIne tANIne bAMdhyA. temane ApavAmAM AvatI AvI viTaMbaNane duSe mAre AtmA baLI uThaze, tethI garuDa jenA svAmIne upADI gayo che evI sApaNInI peThe kapAta karavA lAgI. vikharAI gaele vALa ne AMkhamAMthI vahI jate AMsue huM emane ane emanA baMdhane bAjhI paDI, (pachI meM lUMTArAne kahyuM"jema vanahAthInI sAthe (ene vaLagI paDelI) hAthaNune bAMdhe tema A nAma sAthe mane paNa bhale bAMdhe, kAraNa ke emanI pITha tarapha bAMdhI lIdhelA emanA DhIcaNa sudhI pahoMcatA hAtha mane Aho! Shrutgyanam Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taragavatI Ali'gana devAne sarjAyA che. ' ( Ama kahIna ) huM emane chuTA karavA jatI hatI eTalAmAM te e lUTArAe mane mArI, dhamakAvI ne dhakkA mArI eka kArA khaseDI mukI. mArA svAmIe hiMmata rAkhIne potAnA khadha atyAra sudhI sahana karyA hatA, paNa mArI A sthiti joine emanI hiMmata jatI rahI raDatA raDatA e belyA: "arere, mAre mATe tuM AvI kadI na sAMbhaLelI, maravA karatAM paNa bhuDI veDhanA sahana kare che. mArA sabadhIone ane mArI jAtane mATe kadI paNa nahAtuM lAgyuM tevuM Aje mArI navavadhUne mATe lAge che ! " A sAMbhaLIne, e jANe khaLavAna chAtI vALA hAthI DAya tema dhArI emane pelA lUTArAe bheAMya sAthe dRmAvyA, neke emanA hAtha tA pITha taraph bAMdhelA ja hatA. Ama emane sai rIte hAlatAcAlatA baMdha karI dIdhA pachI e nirdeya lUTArA eka lAkaDA upara beThA ane tyAM kAcuM mAMsa tathA mahirA AreAgavA lAgyA. 1009-1014. maraNaciMtAe me' mArA svAmIne kahyu: "arere, AvA yA vinAnA sthAnamAM ApaNe maravuM paDaze. " e pachI e lUTArAne kahyuM " aa (mArA svAmI) kAzAmbInA eka vepArInA ekanA eka putra che, ane huM pote (tyAMnA ja) zeThanI putrI chu.... kahezeA eTalA hIza, meAtI, sAnu ne paravALAM ame tamane tyAMthI apAvIzu. amArA pitA para maMgaLa leine koine tyAM meAkalA, ane e badhuM jayAre ahIM Ave tyAre amane chUTAM karajo." paNa e lUMTArAetA uttara vALyA: " tamane ( amArI devI ) kALI AgaLa aLi devAnu saradAre nakkI karyuM che. jenI kRpAe amArI saiA AzA purI thAya che evI e mAyAne o mAnele bhAga apAya nahi, tA e krodhe bharAya. ane amAro nAza kare. temaja je amane amArI mahenatanuM phaLa, zuddhamAM vijaya, dhanamAla ne badhA prakAranAM sukha, je amane ApyA ja jAya che tenI kRpA amArAthI zI rIte taraDAya ? " nagara 1015-1021. AvuM sAMbhaLIne ane mArA svAmIne Ama bhayakara rIte khAMdhelA joIne huM' te chAtIphATa raDavA lAgI. svAmIne snehamadhane khaMdhAyalI huM chuTe mhAMe vilApa karavA lAgI. kAraNa ke have koI AzA dekhAtI nahotI. mArI AMkhAmAMthI evAM te anargaLa AMsu vahI gAla upara thai chAtI upara vahevA maDavAM ke DheDha pakaDAyelI bIjI keTalIka strIone paNa raDavuM AvyuM. me' kAnta karyuM, mAthu* kutyu', mAthAnA vALA pIMkhyA, ne chAtI kuTI. ( paLavAra sukhada svapnuM Ave te ca huM tA Ama ja raDuM:) mhArA vahAlA, svamamAM hu'tamane pAmI hatI, jAge ne hu ekalI ja pAchI rAIza." mArI vedanAmAM Ama me' bahu kAnta karyuM. "" 1023-1026 1022 keTalAka lUMTArA khUba AnaMda uDAvatA hatA ane vINA upara Ama gAtA hatAHvAraNahArI vANInI paravA yAM ja vinA, jIvanamaraNane oLaMgI sAhasa karIne, dhAryuM levuM e ja vIranuM kAma che. Aho! Shrutgyanam Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmonA niyama upara zraddhA. 1027. kAraNake khIjAnI peThe mAta tA AvavAnuM, paNa vinA sAhase dhAryuM maLavAnuM nahi, mATe veLAsara sAhasa karavA DhADA. je jityeA che te ja sukhe mare che, kAraNake vIrapuruSa ja, gayela' sukha pAchuM Ave tyAM sudhI, utsAhane tALe rAkhI zake che. sAce ja, vIra vedanA veDhate veDhate paNu, vIratAthI harakatAne dhakelthe jAya, tA sukharUpI nArInI sAthe Anada kare che. 1028-1033 tyAra pachI mArA svAmIe mane kahyuM: ' zeka kara nA, mArI vaDDAlI, paNa huM' tane kahu chuM te sAMbhaLa! A kedakhAnAmAMthI nAzI chuTavuM khanI zake ema nathI ja. vaLI mANase vinA AnAkAnIe jamadevanI AjJAne tAbe thavu joIe. e ekavAra mANasane pakaDe eTale bIjo upAya ja nahi. rAtre tArA ne grahane leine pharanArA AkAzane caMdra paNa (sapUrNatAmAMthI dhIre dhIre kSaya pAmI Akhare badhA ya adhArA thavAnA) durbhAgyane tAbe thAya che. tyAre sAmAnya prANIne teA kevaDA mATA bhe che! sthaLa, kALa, vastu ne prakArane anusarI mANasane enA karyAM karmanAM phaLa maLe ne tene anusarIne sukhaduHkha maLe e tA mahAniyama ja che. tethI mArI priyA; hiMmata hAratI nA! samasta prANIjagatamAM evuM kAi nathI ke je sukha:dukhane nakkI karanArA e niyamane ALaMgo zake. 1034-1038, A dilAsA denArA zabdothI mAre zeka kaMika A thayA. patinI sAthe badhAyelI haraNInI peThe hu` bIjI keda thaI paDelI strI tarapha jovA lAgI, mArA vilApathI keTalAkanI AMkheAmAMthI AMsu vaDyAM jatAM hatAM, ane have te paNa peAtAnAM duHkha sa'bhArI raDavA lAgI. bIjI je svabhAve ja sahRdaya hatI e te masArA AvatAmAM ja lAgaNI thavAthI raDI paDI hatI. rAtI AMkhe e puchavA lAgI: 'tame kyAMthI AvA che ? ane tame A lUMTArAne abhAgI hAce kevI rIte paDayAM ! 1039-1042. ( pAchalA bhavanI kathAthI mAMDIne ) amArA nazIbanI saiA kathA me' emane raDatI AMkhe kahI sa'bhaLAvI: hAthI nAhavA Avye ane zikArIe ene adale mArA cakravAkane mAryAM, ame e bhavamAM kema sukhI hatAM, kema huM emanI pAchaLa satI thai ane ame e vatsanagaramAM mAnavabhavamAM avataryo; kema tyAM citrAnI sahAyatAthI ame ekabIjAne zeAdhI kADhayAM; kema me mArA priyane vinaMtI karI, paNa emaNe nA pADI eTale meM mArI sakhI sArasikAne mekalI; ane kema chevaTe machavAmAM ezI nAmAM ane gaMgAne retIne kAMThe laTArAne hAthe pakaDAyAM (e sA kahI saCbhaLAvyuM), Aho ! Shrutgyanam Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraMgavatI. 1043-1046. (tyAM ubhe hete) e TArAne A badhuM sAMbhaLIne dayA AvI ane mArA patinA baMdha DhIlA karavA emanI pAse gaye. paNa pelI keda pakaDAyelI ene te eNe evI sakhata dhamakAvI ke vAdaLAMnA kATakAthI gabharAIne jema haraNIo nAse ema e chuTI paDIne nAThI. ane e badhI jatI rahI ke tarata ja eNe mArA svAmIne chAnuMmAnuM kahI dIdhuM, keH "tAre have DaravAnuM kAraNa nathI; huM tamane motamAMthI ugArI laIza. tamArAM jIvana bacAvavAne mATe mArA jIvanane jokhamamAM nAkhIne paNa game te prakAre upAya karIza." 1047-1050. enA mukhanI AvI vANI sAMbhaLIne amArI maraNaciMtA ekavAre cAlI gaI ane ( amArA hRdayamAM) harSa vyApI rahyo. chatAM ye chuTavAnI amArI e AzA saphaLa thAya eTalA mATe ame upavAsa karI, ame Aje koIpaNa prakArane AhAra leizuM nahi" evA, jinaprabhune ramarI, paracanAna karyA tethI lUTArAe jyAre amArI sAme svAdiSTa mAMsAhAra ANI mu ne bahu lAMbe pravAsa karavAnuM hovAthI e khAvAne kahyuM tyAre ame kahyuM, keH "ame e khAtAM nathI, mATe khAIzuM nahi.' (9. ghera AvavuM.) 1051-1055. have sUrya bhagavAnanI (AthamatAM) prabhutA ne tApa cAle ga, padabhraSTa thayelA rAjA je e dekhA, vAtAvaraNamAMthI pAra nikaLI gayA pachI ugatI vakhate dekhAya che e (tApanI nabaLAIthI lAla) dekhAvA lAge. divasa yu thayAnA samAcAra sau jhADa paNa ApavA lAgyAM-e paNa namatAM dekhAyAM ane temanI aMdaranA mALAmAM pakSIo ArAma mATe ekaThAM thavA lAgyAM. AMkha sAme maraNa dekhIne ame ATaluM badhuM raDayAM ne kakaLyAM hatAM ne teNe karIne bahu lAMbe ele dahADe pure thayo. pRthvIne ArAma ApatI tathA AkAzane zaNagAra sajAvatI rAtri bhavyarUpe AvI. caMdra paNa pitAne mRdu, juInAM phula je sapheda prakAza pADatA pitAnA kapALamAM cAMllo (sasalAne dAgha) karIne bahAra AvyuM. - 1956-164. eve luTArAnI e guphAmAM kolAhala macI rahyo. pItA ne nAcatA lUTAza tathA kedIo buma pADIne, hazIne, vagADIne ane gAIne zera karavA lAgyA. jyAre e leka zAnta thaI gayA tyAre amAre paheregIre mArA svAmInA baMdha cheDI nAkhyA ne kahyuM "cAle, have huM tamane laI jAuM." pachI kaI jANe nahi evI rIte amane e bahAra laI gaye, ane eka chupe vanamArge AgaLa cAlyA. e tyAM ghaNu rakhaDela tethI tyAMnI si galI kucIo jANate. e cAre dizAe najara rAkhyA ja karate. A nIrava pravAsamAM amane ghaNIvAra thAka paNa khAvA dete. astrazastra eNe sajelAM hatAM ne kamare paTTo karyo hate. evI rIte e amArI sAthe cAlate. 105-1067. ekAda jhADamAMthI thoDAMka paMkhIo (aradhI uMghamAMthI jegIne Aho! Shrutgyanam Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guphAmAMthI palAyana pa uDI jatAM ane emanI pAMkhAnA avAja, puMDI khAine paDatAM sukAM pAdaDAMnA khakhaDATa jevA sabhaLAtA. vaLI rAnI bheMseA, vAgha, cittA ane jarakhanI khUmA, temaja pa IonI aneka prakAranI cIsA (dUradUrathI ) saMbhaLAtI. ame mahAlayamAM paDatuM mukaryuM hatuM te. chatAM ca, ame kahI zakIe ke, vananAM adhAM prANIe ne pazupa khIe sAre nazIe zAnti rAkhI rahyAM hatAM.. 1068-1071. chevaTe me hAthIoe teADI pADelAM DALa joyAM, jenA uparathI phaLakula teDI lIdhAM hatAM. A ane bIjI nIzAnIothI jANI lIdhuM ke have ame vanane cheDe AvyAM chIe. ane tyAre e lUTArAe amane kahyuM: have tame vananI bahAra AvyAM che. ne have kaMi bhe! jevuM nathI. pAse ja gAmaDAM Ave che. A menane raste tame cAlyAM jAe. huM... paNa khIje raste cAlyeA jAuM chuM. lUMTArAnI zukAmAM mArA saradAranA hukamane anusarIna kedamAM rAkhyAM na saMtApyAM te mATe khamA karo, ' 1072-107pa. mArA svAmIe upakAranI lAgaNIthI lUTArAnI, amArUM bhalu karanAranI, AMkha sAme joyu ane zuddha namrasvare kahyuM: ' amAre koi ( sahAyaka) sa`kha*mIe pAse hatA nahi tevI veLAe, tamane evA hukama hatA chatAM, tame amArAM jIvana ugArI lIdhAM che. koi paNa AdhAra ke chatra vanAnAM ane jIvanAzA hArI beThelAM amane te emaja lAgyuM hatuM ke ame kAMzIe caMDhI gayAM chIe ane amArA gaLAM upara (mAMtanI ) dArI lAgI che, e DhArIne tame vIratAthI kApI nAkhI che. vasanagaramAM nasatA zeTha dhanadevane putra huM padmadeva chu, e vAtanI kAi paNa sAkha puraze. ' ? 1076-1079, ane vaLI emaNe kahyuM': * cAle tyAM, ame tamane sArI peThe khalA ApIzu. ' lUTArAe uttara ApyA: joi leizuM. ' ( te uparathI mArA svAmIe karI kahyuMH ) ' jyAre tyAM AvavAnuM thAya tyAre tamane sama che ke, tame amane jarUra maLajo. jeNe jIva bacAvyA hAya tene tenA jevA sarakhA badale te karI ja ApI zakAya nahi, paNa tame amArA upara kamamAM kama eTalI te kRpA karazeA ja ke jethI ame tamArA snehabharyAM Adara karI zakIe, ' 1080-1081. eNe uttara ApyoH 'tame mArAthI sateSa pAmyAM che e ja mAre te ghaNuM che.' ATaluM khelyA pachI vaLI e belve: 'have tame tamArI meLe cAlatAM thAo.' ema kahI e parvatane raste cAlatA thayA ane ame medAnamAM rakhaDavA lAgyAM. 1082-1086, rastA vinAnA medAnamAM mArAthI cAlavuM muzkela thaI paDayuM. atyAra sudhI ame bahu utAvaLe cAlyAM hatAM ane have te bhukha, tarasane thAkathI eka bAI gaI hatI. tethI kevaLa sukAI gaele mhAMe cAlatAM paga lathaDatA hatA. mArAthI jarA ya cAlavuM azakaya thaI paDyuM. eTale mArA svAmIe mane peAtAnI pITha upara UMcakI lIdhI, paNa emane zrama paDe ethI tarata ja nIce utarI paDayA me era Aho ! Shrutgyanam Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 tararAvatI karyuM, paNa mane zramamAMthI ugArI levAne mATe emaNe kahyuM "ApaNe cheka dhIredhIra jaIzuM. je A vana dhIredhIre AchuM thaI gayuM che. vaLI gAe TheraThera bhoMya khodI nAkhI che ane kaI kaI ukaraDA paNa dekhAya che. e badhAthI samajAya che ke kaI gAma pAse ja che, have tene sArI rIte vizrAma maLaze." 1087-1089. paLavAramAM mAre je TaLI gayuM ane gAyane gRhajIvananI mAtAone-mArI sAme ja joIne mane AnaMda thaze. vaLI kAnamAM kulanA goTA ghAlelA ne hAthamAM jhADanI DAMkhaLIo jhAlelA govALIAnA chokarA paNa ame joyA. utkaThAe emaNe amane puchayuM: "Ave tADe mAge tame kayAMthI Ave che?" mArA svAmIe kahyuM ke ame bhulA paDayAM chIe"ne pachI puchyuM: 1090. "A dezanuM nAma zuM? ane (pAsenA) nagaranuM nAma zuM? tamAruM gAma kayuM ane ahIMthI e keTaluM cheTe che?" 191emaNe uttara vALe "amAruM gAma khAya che, ahIM A vana purUM thaI rahe che, ethI bIju kaMI vadhAre ame jANatA nathI." 192-1094, cheDe AgaLa gayAM tyAM te kheDelI bheya AvI ane mArA priya balI uThayAH "paNe pelI juvAna nArIo gAmamAMthI nikaLI vanamAM pAMdaDAM vINavA jAya che. mArI sujAnu priyA, sapheda kaTimekhaLA nIce emanI goLa rAtAza paDatI jAgo kevI suMdara dekhAya che!' AvAM AvAM nehabharyA vacane belIne mArA savAmIe mAro kalezajanaka thAka utAravA prayatna karyo. 195-1097. pachI ame gAmanI jarAka eka bAjue AvelA taLAva upara AvI pahoMcyAM, tenA svaccha pANInI aMdara mAchalAM hatAM ne upara kamaLaphula hatAM. ame nizcitamane gAmaDAnA A taLAvamAMthI kamaLe suvAsita kaMcana jevuM pANI be bebe pIdhuM. tyAra pachI vaLI ame (chacharA) pANInI aMdara utaryA ane ThaMDuM pANI amArA (he) upara chAMTayuM, pachI thAka tathA ciMtAthI mukta thaIne gAma tarapha cAlyAM. 1098-1100. tyAM te ame suMdarIone ghaDAmAM pANI bharI jatI joI, emaNe keDa upara ghaDA lIdhA hatA ane balaiyAMthI zobhatA hAtha (ghaDAne gaLe vIMTALI rAkhyA hatA. ane mArA manamAM prazna uThaH "tyAre A ghaDAe evuM te zuM puNya karyuM haze ke e navanArIonI seDamAM purUSe hoya evA beThA che ane emanA hAthamAM suMdara AliMgana pAmyA che?" paNa e suMdarIe te ekITase AzcaryadaSTie amArI sAme joI rahI. 1101-1107. je gAmamAM ame AvyAM hatAM tenI cAre bAjue kaLAvinAnI ane chatAM e suMdara vADa hatI. nArIe jANe paherA upara ubhI hoya evI e dekhAtI hatI, kAraNake nArIonAM stana jevAM tuMbaDAM enA upara laTakatAM hatAM. jyAM A Aho! Shrutgyanam Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAmavAse. gaLathI gAmanI strIe amane jotI hatI, tyAM AgaLathI e vADa kamanazIbe bhAgelI hatI. tethI e strIo AzcaryathI amArI suMdaratA jotAM AMkha paNa pharakAvatI nahi, ane jovAnI paddhamAM aMdaranI bAjuethI (vADa) upara paDatI ne tene haDaselatI ane kelAhala macAvatI. Ama (vADanA) bhAgavAthI avAja thato eTaluM ja nahi, paNa (utsukatAe bahAra AvelI) AdheDa strIone joIne keTalAka kutarA camaktA ne UMcAM meM karIne bhasavA lAgatA. amane je strIe jotI hatI temAMnI keTalIka te mAMdI ne phIkI dekhAtI hatI, emane tAva AvatuM hatuM ane (dubaLI paDI javAthI) emanAM balaiyAM DhIlAM paDI gayAM hatAM. emanI pAchalI bAjue be pizAka paherelI (taMdurasta) taruNa keDamAM AkarAM laIne potAnA gharamAMthI bahAra nikaLI AvI hatI. AvA AvA aneka dekhAva joyA ane jANyA, ane Amatema jotAM jotAM ame dhIredhIre (e gAmanI) zerImAM piThAM. 1108-111. vanamAM hatAM tyAre game ema karIne jIva bacAvavAnI khAtara ane vanamAMthI nikaLI javAnI khAtara, (je page huM cAlatI hatI te paganA ghAnI ke bhUkhanI ke tarasanI ke thAkanI meM (bahu) paravA karI nahotI, paNa have te be TaLI gaye hatuM ne bhaviSya nakkI thaI gayuM hatuM, tethI bhUkha tarasa ne thAka viSenA mane vicAra AvyA ne meM mArA svAmIne kahyuM: "pravAsIne karavuM paDe che ema ApaNe paNa khAvAnuM mAgIe." 1111-1117. jemanuM sa dhana laTArAe laTI lIdhuM hatuM evA mArA svAmI belyAH " jemane anamra kuLAbhimAna hoya che temane te, game evA saMkaTamAM AvI paDayA chatAM, lokanI pAse bhIkhArIne veze javAnuM bhAre paDe che. gAmanA loka pAse jaIne ubhe rahe te mane zarama bhareluM ne nIcuM jovA jevuM lAge. kAraNa ke (bhIkhArInI peThe) Ama ubhA rahevuM e te jenAmAM kaMIka lAgaNI che e mANasa, enuM badhuM jatuM rahyuM hoya ane vagaDAmAM duHkhe gherAyela hoya te ya, pasaMda na ja kare. je jIbha dukhane samaye phariyAda karatAM saMyamamAM rahe e jIbha bhIkha mAgavAnuM zI rIte kabula kare! ane chatAM ye, mArI priyA, e abhimAna hovA chatAM e tAre mATe game te karatAM paNa acakAIza nahi; tethI A zerInA zaNagArarUpa A maMdiramAM tuM thoDIvAra thAka khA; tAre mATe khAvAnuM zI rIte lAvavuM ene huM vicAra karUM chuM." 1118-1121. cAre bAjuethI khulluM ane dareka khuNAe thAMbhalAne Teke raheluM evuM e maMdira hatuM ane tyAM parvane divase vaMThelA juvAnIA meLe bharatA. (vanamAMthI nikaLyA pachI je khetare AvyAM hatAM tenI A bAjunI sImA upara ja velA) A makAnanA khaMDamAM ame peThAM. e mukAma pravAsIone utaravA (gAma leke) " kADhayo hate. temAM (gAmanA) gRhastha jaganI navI junI jANavAnI IcchAe) ane vaLI Aho ! Shrutgyanam Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravatI. gAmanAM chokarAM ( ramavA mATe) ekaThAM thatAM, vanamAM badhA prakAranAM bIja ane praka jALavIne sAcavI rAkhanAra, (rAjA) dazarathanAM satIputravadhU, jaga~siddha sItAjInuM maraNa karIne jamIna upara eka cokakhI ne DAMgaranAM kaNasalAM jevI caLakato jagAe beThAM. 11rara-11ra9 evAmAM te kheDakhAMpaNa vinAnA bAMdhAnA eka suMdara juvAnane capaLa siMdhI ghoDA upara bezIne Avate ame je. eNe bahu ja narama dhaLAM sutarela kapaDAM paheryA hatAM, tenI AgaLa sipAIo ane bIjA mANase utAvaLe pagale cAlatA hatA. huM jarUra (enI najaramAM) eka purUSanI sobatamAM nagaranArI jevI dekhAtI haIza ! paNa huM te zaramAyA vinA amArA sItAmaMdiranA aSTakoNa thAMbhalAne aDhelIne ubhI rahI. kumASaharatI (e azvAranuM nAma evuM hatuM ) amArA maMdiranI DAbI (devanA mAnamAM) bAjue thaIne cAle, paNa mArA svAmIne dekhatAM ja te ekadama ghoDA uparathI chalaMga mArIne utarI paDaze. e mArA savAmIne page paDo ne uMce svare raDI paDIne be ke huM tamArA gharamAM bahu dahADA raho chuM." mArA svAmIe ene oLakhe ke tarata ja ene e AvegathI bheTI paDyA ne puchavA lAgyAH "tuM ahI kyAMthI ! (mArA pitA) zeDa kuzaLa che? mArAM bA ne bIjA sA ApaNAM saMbaMdhI ne mitre kuzaLa che!" 113. mArA savAmInI sAme e jamIna para namIne beThe ane pitAnA jamaNA hAthathI emane DAbe hAtha jhAlI samAcAra kahevA lAge 1131-114ra. nagarazeThanA gharamAM meTe maLaske khabara paDI gaI ke dIkarI dekhAtI nathI tyAre enI sakhIe (sArasikAe) tamArI pAchalA bhAvanI badhI kathA kahI saMbhaLAvI; ane tame kema taiyArI karIne nAzI gayAM e vAta paNa eNe kahI. pachI tarata ja nagarazeTha tamArA pitA pAse gayA ane bolyA: " kaIka kaThora thaye hate ene mATe kRpA karIne mane kSamA Apaze. mArA jamAInI (have emane jamAI mAnIza) zedha karA! tarata ja e ghera Ave te ya emane (mArAthI) bIvAnuM kAraNa nathI. e bicAra juvAna paradezamAM ajANyA lokanI vacce zuM karaze?" tyAra pachI emaNe (tamArA pitAne) zeThane tamArA pAchalA bhavanI badhI kathA athathI te Iti sudhI, je pramANe emaNe sakhI pAsethI sAMbhaLI hatI te pramANe, kahI saMbhaLAvI. ane tamArI kemaLa hRdayanI mAtA te tame Ama akasmAta aLagA thaI gayA tethI zekamAM DubI gayAM, ane evuM chAtI phATa raDavA lAgyAM ke pAse beThelAne paNa raDavuM AvyuM. AkhA vatsanagaramAM eka meDhethI bIje maDhe ema rasa jagAe vAta jaNAI gaI ke zeThanA dIkarAne ne nagarazeThanI dIkarIne pitAnAM (saha)jIvanano kathA yAda AvI che. have zeThe ne nagarazeThe tamane khoLI kADhavAne cAre bAju aneka mANo mokayA chemane paNa savAramAMja maNAzaka (nAme nagara) tarapha tamArI puchaparacha karavA Aho! Shrutgyanam Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizrAma.. 15 mAkalyA hatA, kAraNa ke mArA pitA tyAM rahe che; paNa tyAM tamArA kaze! pattA lAgyA nahi. chatAM ce me' vicAryuM ke jemanI milkata nAza pAmI hAya che, ke jemane mAthe khIjA sakreTa AvI paDatyAM hoya che, athavA jemaNe aparAdha karyAM hoya che, ke je kaThaNa jAduvidyA zikhyA hAya che (emane prayAga karavA mATe vanamAMnI sAmagrIenI jarUra paDe che), temane vanavagaDAnA pradezamAM pharavAnuM game che. tethI eve ene ThekANe tapAsa karavA ne najara rAkhavA gayA hatA ane ate ahIM AvI pahAMcye| chuM. deve ahIM mArA zramanA badale A che. tamArA upara zeThe ane nagarazeThe nijahAthe lakhelA A kAgaLA ApyA che. " . 1143-1147. tarata ja mAthu* namAvIne mArA svAmIe patra lIdhA ane peAtAnA mitrane jaNAvyuM ke e thAka khAvAne tyAM beThI che.' kAgaLA ughADIne (pAte prathama vAMcIne) dhIre dhIre vAMcavA lAgyA, rakhene emAM lakhelu kaI chAnu utAvaLe vAMcI na naMkhAya. kAgaLAnI badhI matalama jANI lIdhA pachI, emaNe e kAgaLA ( kazuM chupAvavAnuM hatuM nahi tethI ) mATethI vAMcI sabhaLAvyA; eTale huM paNa ethI nAkegAra thaI. kAgaLA sAMbhaLyA te pramANe teA jarA ce krodha vinA e lakhAcA hatA ane puSkaLa vAtsalyabhAva emAM khatAnyeA hatA; vAravAra lakhyu hatuM ke: ' ghera Ave!' AthI mArI ciMtA tA ekevAre vegaLI thaI gaI ane mArA haiyAmAM AnadagmAna da vyApI rahyA. 1148-1155. eTalAmAM kumAASahastInI AMkhe mArA svAmInA hAtha upara paDI. emanA e hAthane ( lUTArAnI guphAmAM) bahu sakhata madhane khAMdhyAthI sArAyA hatA ne tethI judI ja jAtanA dekhAtA hatA, vaLI sujI paNa gayA hatA. ane eze ( emane ) kahyuM: ' raNakSetramAM utarelA joddhAnA jevA tamArA hAtha hAthInI suMDha samAna baLavAna che ane sAthe sAthe aneka ghAthI judA ja prakAranA ne sujelA dekhAya che evuM je meM sAMbhaLeluM te vAta tyAre kharI ke ?' tarata ja, ame kevAM kevAM bhayaMkara duHkha (lUTArAnI guphrAmAM) veThayAM hatAM e ene kahI khatAvyuM. pachI gAmamAM sAthI sAre ghera e mane, ArAma thAya eTalA mATe, leI gayA. e ghara brAhmaNanuM hatuM. brAhmaNu amArI sAthe sabadha rAkhI zake evI sthitinA ame hAvAthI e brAhmaNukuTu'bamAM ( brAhmaNu ) sarakhA Adara pAmyAM, pANInA karavA vAparI zakyAM; vaLI hAtha dhovAne cAkapu' pANI maLyuM ane pachI tarata ja svAdiSTa bheAjana amane jamADyAM; ame upasara mAnyuM ke amane AvI prabhunI prasAdI saLI, ame hAtha mAM dhAine amArA paganA ghAmAM garama ghI mukyuM, ane tyAra pacho e kuTubamAMthI vidAya lei nikaLyAM. . 1156, Ama pharI ame hatAM evAM thaI gayAM ne have khane jaNAM ghoDA u Aho! Shrutgyanam Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa taravatI. para caDhyAM. kumAASahastI ane tenA sipAio tathA mANusAne leIne ghara tarapha ame cAlyAM. 11pa7-1177. pahelAM te ame praNAzaka nagara bhaNI cAlyA. e nagara evuM te suMdara che ke ene AkhA pradezanuM motI ane bhAgyadevInu' sthAna kahevuM joie. peAtAnI sakhIne utAvaLI utAvaLI maLavA jatI, ne nIcANunA pradezamAM e kAMThe vahetI, ne pIvA jevA svaccha pANIvALI tamasA nadI (mArgamAM AvatI hAvAthI) ame machavAmAM ezI eLagI gayAM eTale ame praNAzaka nagarathI robhI rahelA e be nadIenA sa MgamasthAnamAM te ne teja divase AvI ubhAM, ane kumASahastIe (utAvaLe) goThavaNu karI dIdhA pramANe dhArImAge thaine mahA AnaMde amArA kuLamitranA saMbaMdhIne ghera AvI utaryAM. tyAM amArA snAnathI, bhAjanathI ane telamA~ nathI sArI rIte satkAra thaze. ane tyAra pachI vaLI rAtre sudara nidrAnA lAhavo maLyA. khIje divase savAramAM uThIne dAtaNupANI kayA, nAhyAM, devanI upAsanA karI ne pachI thAka, bhaya ane bhUkhathI mukta thaine vaLI pAchAM pathArImAM sutAM. te daramiyAna kulmASahastIe ame ghara tarapha AvIe chIe evA samAcAra ApavA, kauzAmbImAM amArA mAmApa upara kAgaLa lakhI nAkhyA, jeTalA divasa ame tyAM rahyAM teTalA divasamAM khAnapAna vagere sarva prakAranI amane joItI sAmagrIthI amArAM duHkhanI nizAnI suddhAM bhuMsI nAMkhavA e lAkoe prayatna karyo. gheADA divasa pachI jayAre ame pUrepUrA sAjA thayA tyAre kAzAmbI tarapha javAnI ame IcchA dekhADI. pravAsanI sA taiyArIo thaI. strIoe bahu ce nA pADI, te ya gharanAM bALakAne meM eka hajAra kArSopaNanI (ramanI) bakSIsa karI, jemAMthI amAre mATe thayelu lagabhaga badhuM kharca vaLI jAya. mArA svAmI eTalI bakSIsa ApatAM zaramAtA hatA, kAraNa ke evA snehabharyAM AdaranI evI kiMmata emane bahu ochI lAgatI ane evI vAta karatAM emane sa`kAca thate. (jatI vakhate maLI levAne) e snehIgharanI sA strIone me' ane sA purUSAne mArA svAmIe maLI lIdhuM. pravAsamAM jarUra paDe evI saiA cIjo ne auSadhe! suddhAM ame sAthe lei lIdhAM, jethI mArgamAM kazI aDacaNa paDe nahi. tyAra pachI mArA svAmI suMdara gheADe caDhyA, te dhADA mArA rathanI pAchaLa cAlatA hatA. zeThe ane nagarazeThe mAkalelA cAkarI ja mAtra nahi. paNu vaLI ( e cAkarA sAthe kauzAmbIthI AvelA e amArA gRhamitra ) kulmASaTustI ane tenAM mANasA paNa cAre bAju vIMTAI vaLIne cAlatAM. te uparAMta dhADA paDelI tyAre peAtAnI zUravIratA anekavAra dekhADelI evA mANusAne hathiyAra.'dha karIne amAre rakhavALe mAkalyA hatA. Ama ame ceTAmAM thaIne praNAzaka nagaramAMthI nikaLyAM tyAre amArA bhapakAthI saiA vastI A mUDha thaine joI rahI. ane amArA mitrane aDadhe ane amAre peAtAnA aDadhA ema bevaDA kaTale leIne, keAIthI na utare evA bhapakAthI, aMte (emanI najara) bahAra ame nikaLI gayAM tyAMsudhI rAjamAne raste jatAM hajArA leka amArI upara tAkIne joI rahyA. ya Aho! Shrutgyanam Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsAlika tItha. 1178-1182, have mArA svAmIe gADIvAnane kahIne mAre ratha ubhe rakhAvyA ane pite mArI pAse aMdara AvyA tyArapachI vaLI pAche sAtha cAlyA. (bhAgamAM) pachI uMcI DAMgaranAM khetara, visAmAnA cotarA tathA para jotAM dhIredhIre ame vAsAlika nAme gAma AvI pahoMcyAM. tyAM parvatanA (lIlotarIthI DhaMkAyelA) zikhara jevuM eka prAcIna vaDanuM jhADa joIne amane AnaMda thaze. keIpaNa pravAsIne AnaMda Ape evuM e manahara jhADa hatuM. khuba pAMdaDAvALI enI ghaTAmAM paMkhIonAM TeLeTeLAM ena. upara beThAM hatAM. amAre gRhamitra e joIne be 1183-1185, "ApaNA dharmanA pravattaka vardhamAna (mahAvIra-24 mAMnA chellA tIrthaMkara) saMsArano tyAga karIne jJAna pAmyA te pUrve ahIM emaNe vAsa karyo hato ane tethI A jagyAnuM nAma vAsAlika paDayuM. pariNAme e jinezvara bhagavAnanA smaraNamAM hajAre deva, kinnara ne mANase A vaDanA jhADanI pUjA kare che." - 1186-1188. A vacane sAMbhaLIne ame baMne pujyabhAve ne Anadabhaye haiye rathamAMthI nIce utaryo. jinabhagavAnanA sthAnakanAM darzana karavAne amane, IcchA thaI ane vaDanA mULane amArA kapALavaDe bahu zraddhAthI ane namratAthI sparza karyo. hAtha joDIne huM bolI: "he bhAgyazALI vRkSa, tuM dhanya che ke jinabhagavAna mahAvIra tArI chAyAmAM AvI rahyA." 11-1190 e vaDanI ema pUjA karyA pachI ane traNavAra enI prada kSiNA pharyA pachI pAchAM ame tAja thaIne vicAra karatAM pharI rathamAM caDyAM. jyAM (bhagavAna) vaddhamAne zAtie vAsa karyo hato te sthAnanuM darzana karyAMthI mane ghaNe AnaMda ane ullAsa thaye ane lAMbA samaya sudhI huM e vicAramAM nimagna thaI rahI. 1111-115. svAmInI paDakhe (beza) gRhiNInuM sukha anubhavatI anubhavatI ekAkI hatI ane kALI e gAmaDAM vaTAvI cAlI. pachI rAtavAso karavAne ame, jenI havelIe vAdaLAMe aDake che evI bahu vastIvALI zAkhAMjanA nagarImAM AvI pahoMcyAM. ahIM ame tamArA svAmInA) mitrane tyAM AnaMdathI gayAM, enI kailAsanA zikhara jevI havelI e nagarInA ananya zaNagArarUpa hatI. amAre mATe nAhavAnI, khAvAnI ane suvAnI uttama goThavaNa karavAmAM AvI hatI. amArA samasta sAthane paNuM jamADa, vaLI sArathinI ane baLadanI paNa sAravAra karI. Ama ame baha sukhamAM te rAta gALI. pachI savAramAM meM tathA hAthapaga dhoIne sUraja ugatAM tyAMthI vidAya lIdhI. 1199-1202. vividha paMkhIonAM ane bhamarAnAM TeLAM (uDatAM) dekhAtAM ame vAte karye jatAM hatAM tethI keTalo paMtha kapAye e te amane jaNAyuM ya nahi. Aho! Shrutgyanam Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 saragamatI kulmASahastIe AgaLathI kahI rAkhyuM hatuM te pramANe gAma ane nagaranA rastAnI (mApa dekhADavA) nizAnIrUpa ubhAM rahelAM pavitra jhADAne ame dUrathI joi letAM. pAchu eka bIjuM vaDanuM jhADa dekhAyuM; tenI kaiMka pAse AvyAM tyAre tenAM lIlAM pAnane lIdhe te pRthvInuM jANe zyAma, bhavya, prakANDa stana haiAya, evuM dekhAtuM hatuM; pravAsIonA sa'dhane visAmA karavAnuM e sthAna hatuM, rastAnA zaNagArarUpa hatuM ane ( vaLI ) kauzAmbInA sImADAnu meAtI hatuM. kALaDALIonI ghaTAmAM sekaDA pa'khIe rahetAM; vaLI suvAsita phulakaLIe anupama zAbhA ApatI. upara megha jevA sapheda paTa jhulatA hatA ane nIce utsavahAra paherAvelA ane pANIe bharelA kArA ghaTA mukayA hatA. ( amane tyAM sudhI sAme levA AvelAM) ALakhItAMe ane sagAMvahAlAMe amane tyAM vadhAvI lIdhAM ane anekAneka AzIrvAda ApyA. 1203-1207. ame tyAM nAhyAM ane tethI amAre thAka utarI gayA. pachI ame amAruM sAsarImanI pAse gayAM ane emanAM TALAMmAM AnaMde jaI beThAM. have mAre rathamAM besavAnuM na hatuM ne tethI gheADe caDhI. mArI pAchaLa (mArI sAcI sakhI) sArasikA ane (mane mAna ApavAne AvelA) AyAe, khAjAo, dAsI, juvAna nIAe ane bIjAne sAtha cAlyuM, paNa khAsa karIne mArA svAmI peAtAnA mitrane (kumASahastIne) leine bIjA gheADAe joDelA sAnAnA rathamAM bezI sAthe cAlyA. vaLI naNu do ane bheAjAie paNa potAnA dAsadAsInA sAthe sAthe amane maLavAne AvI hatI, te paNa suMdara (khaLada-)gADIomAM bezIne mArI sAthe (pitAnA) nagara tarapha cAlI. 1208-1212. prakhyAta mAzusanAM sukhaduHkha, javuMAvavuM, prayAse nikaLavuM ne pAchuM ghera AvavuM, se lekane tarata mAlama paDI jAya che. evI rIte ame paNa uMcA prabhudvAramAM ( utAvaLe utAvaLe taiyAra karelA vijayatAraNamAM ) thaIne kaiAzAkhI nagaramAM pravezyAM. tyAM AgaLa jamaNe hAthe eka narapamInA avAja sabhaLAyA ane ema sArA zakuna thayA. ane je rAjamAge thaIne ame cAlyAM te mArge amane AvakAra ApavAne sapheda sugadhita phuleAthI zaNagArI kADhyA hatA, ane TheTha sudhI rastAnI beu bAjInI uMcI havelIonI hArA upara ane suMdara dukAne AgaLa amane jovAne AturatAthI ekaThAM thayelAM purUSa ane strIonI bhIDa jAmI hatI. sarAvara uparanAM kamaLaphulAnI sapATI pavanathI uMcInIcI thAya evA dekhAva leAkanAM kamaLaphulazAM sukhAne lIdhe amane dekhAvA lAgyA. 1213-1216. mArA svAmIne mAna ApavAne mATe rAjamAga uparanA lAkoe snehaMbharI dRSTie emanI taraph joyuM, eTaluMja nahi paNa hAtha joDIne namaskAra karyAM. vAdaLAMthI DhaMkAI rahyA pachI jema zacaMdra bhAve ema paradezathI pAchAM amane ghera AvelAM Aho! Shrutgyanam Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUtanuM ghera AvI pahoMcatu 59 joIne sAne Anada thayA, eTalu ja nahi paNa sAe emane AzIrvAda ApyA ne temAM paNa brAhmaNeAe agresara thaIne. ane hRdayanA A umaLakAnA e kaze lukhA uttara mApI zakayA nahi. brAhmaNuzramaNA ane evA pUjya leAkane emaNe pazu hAtha joDIne namaskAra karyo; mitrAne AliMgana dIdhAM ne bIjAone dhanyavAda dIdhe. 1217-1220. kAI kAI elavA lAgyA: 'nagarazeThanA mahela AgaLanA citramAM cItarelA ne jene zikArIe vIdhI nAkhyA e cakravAka peleA rahyo. ane temAM cItarelI ane je satI thaine nagarazeThane ghera dIkarI thaine avatarI che te A ja A (bhAgyazALI) vadhU che. prArampe citramAMnAM e ene kevI suMdara rIte ekaThAM ANI dIdhAM che ! bIjA koI khelavA lAgyAH * kevA suMdara chokarA !' mIjAe TApasI purI: ' kevuM sAcuM !' vaLI khelAyuM: 'kevu jhugate joDuM!' e ene ze bhatA ja che! -- < ustAda karI che!? 1ra1-125. ema sA lAkoe (judI judI rIte) mArA priyatamane vakhANyA, pachI ame dhIredhIre emane mahele sAthe AvI pahoMcyAM, tyAM amane dAsadIsIAe paga dhovAnu pANI ApyuM ane suMdara pAtrA ANIne temAMthI dahIM, cokhA ane kula devane caDhAvyAM; pachI amane mALA ane kamaLadaDA ApyA ne tyAra pachI huM' mArA svAmInI sa'ge khAraNAmAM peThI. huM' bhUlathI jarAka pAchaLa paDI gai ne utAvaLe cAlIne pAchI sAthe thaI gaI; ane ame mArA sasarAnA mehelanA, leAkanI bhIDavALA sudara ane vizALa cAkamAM AvyAM. 1226-1232. mArA pitA (nagarazeTha) peAtAnA kuTuMbane leIne bIjA vepArIo sAthe AgaLathI ja AvIne sAMgAmAMcI upara beThA hatA. ka MIka sakAcathI ame sAne caraNe mAthuM mukyuM, ane emaNe snehALa devAnI peThe amArA upara dRSTi karI. emaNe amane AliMgana ApyAM, kapALa upara cuMbana kayA, emanI AMkhamAM harSanAM AMsu AvyAM ne kyAMya sudhI amArI sAme joI rahyAM. mArI mAtA ane sAsue paNa amane haiyAnA umaLakAthI AliMgana ApyAM ane zaI paDyAM emanI AMkheAmAMthI AMsu nikaLI paDayAM ane stanamAMthI dhAvaNa nikaLI paDyuM. pachI mArA (ATha) bhAIAne ekeeke page lAgI ane bhaktibhAve mArUM' mastakakamaLa emanI AgaLa namA vatI cAlI tyAre emanI paNa AMkhamAM AMsu tarI AvyAM. vaLI je saiAne hu'snehathI sa'bhAratI te sA AvI maLyAM. mArI dAsIe ane sakhIe (sArasikAe) prathama (vaDanA jhADa nIce vadhAvI levA AvyAM hatAM tyAre) peAtAnAM AMsu rokI rAkhyAM hatAM, temaNe paNa atyAre chuTathI vahetAM mukI dIdhAM, (kAraNa ke ceADI vAra sudhI) emanuM duHkha same evu nahAtuM, jhAkaLanAM mAtI jenA upara paDyAM che evI pularekhA jevI e (e) dekhAtI. Aho ! Shrutgyanam Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraMgavatI. 1233-1ra38. nagarazeThanI ane vepArIonI sUcanAthI pachI (bheTa mukatI vakhatelAvavAmAM Ave che evA prakArane) eka ghaDo Aye. amane amAre Asane besADayA pachI te saMbaMdhIjanee amArA Aja sudhInA jIvana vizenI vAte puchavA mAMDI. tyAre mArA priye amane je anubhava thayuM hatuM te sa (athathI iti sudhI anukrame) emane kahI saMbhaLAvyuMame ekavAra sAthe vasatAM, e sahavAsa priya hovA chatAM amArUM mRtyuM thayuM ne tethI viga thaye, e citrane lIdhe pAchA saMjoga thaye, machavAmAM bezIne nAzI gayAM, laTArAnA hAthamAM phasAyAM, maraNanA meMmAM jaI paDayAM, emanI guphAmAMthI eka lUTArAe bacAvI: nasADayAM, vanamAM pravAsa karyo, eka gAma maLI AvyuM ane chevaTe kumASahastI sAthe bheTe the. A se vAte varNavI. 1ra39-1244. amAre esA anubhava mArA svAmIe varNavyuM te sAMbhaLIne baMne pakSanI mArA pitAnA kuTuMbanI ane mArA svAmInA kuTuMbanI) AMkhamAM pAchAM AMsu bharAI AvyAM, ane mArA pitA belyAH "tame A vAta amane pahelAM kema nA kahI? tamane ATaluM duHkheya paData nahi ne ATale pastAvo thAta nahi. jarA paNa bhaluM karyuM hoya tene mATe paNa sAre mANasa hada uparAMta upakAra mAne che ane ene badale vALI zakAya nahi tyAM sudhI pitAne mAne che. tyAre jenuM ekavAra bhaluM karyuM che tenA upara vaLA karI bhaluM karAya te mANase upakAra mAne nahi te zI rIte jIvI zake? evA bhalAne ene maMdaraparvata jeTalo bhAra lAge che ane tene bevaDe badale vALI zakAya tyAre ja ene saMtoSa thaI zake che. tame mane jIvana ApyuM che, tyAre huM paNa tamane jIvana ApI zakuM te ja jIvavuM sAruM lAge.' 1245-1ra48. AvAM AvAM vacanethI gRhapatie (mArA pitAe) ane bIjA zeThIAoe amane rIjhavyAM. ane amArA pAchA AvavAthI amArA gharanAM badhAM mANase khuzI thayAM hatAM. khare, ajANyA leka, ne sAruM nagara paNa, amane hete maLavA utAvaLe bharAI gayuM; ane vakhANa karavA mATe, AzIrvAda ApavA mATe ane vadhAvavA mATe ame suMdara kImatI bheTa ApI. kumASahastIne te badalAmAM hajAra senAmahore maLI ane amane paNuM. sau saMbaMdhIoe ekaThAM maLIne amUlya bheTa ApI. 1249-1rapa3, zubha muhuta niradhArIne amArA baMne kuTuMbane zebhe evA ThAThathI-nagaramAM kadI thayo nahi evA ThAThathI-amArAM lagna thayAM, Akho vakhata e asAdhAraNa utsava maMDAye ke aneka leke A AnaMda kadI nahi anubhavyo haze! ane amArA baMne kuTuMba hRdayabhArI mitratAe, AnaMdazekane samAna anubhava karavA lAgyAM, ane ene kuTuMbo jANe ekaja hoya ema dekhAvA lAgyAM. vaLI mArA savAmIe grahathelevAnAM (ApaNA dharmanA pAMca vrata lIdhAM ane jinaprabhunA suMdara amRte dezanuM manana Aho I Shrutgyanam Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gharathI nikaLyA tyAranI sthiti. karatAM Adarza gRhajIvana gALavA lAgyA. huM paNa AgaLa (452-454mAM) kahI gai chuM ema ekase ne sATha AyaMbila vrata pUrAM karatI hatI...kAraNa ke e ja vratathI mArI kAmanA saphaLa thaI hatI. 1254. have mArI sakhI sArasikAne meM puchayuM: "huM mArA svAmI sAthe cAlI nikaLI (ane tane ghera mokalI) tyAra pachI ghera tArI zI sthiti thaI?" 12551272. sArasikAe uttara dIdhe: "tArI sUcanA pramANe tArA dAgInA leI AvavAne huM te utAvaLI utA vaLI ghera gaI. daravAjAne AgaLa na joyAthI gharanA lekane vyAkuLa thaI gayelA meM joyA ane mahelamAM mane mArI paNa salAmatI lAgI nahi, chatAM tArA khaMDamAMthI tArA dAgInAnI thelI, nagaranA maNirUpa e thelI laine ahI AvI. paNa mArI eTaeTalI vAMchanA chatAM te te mane maLI nahi ne tethI nirAza thaIne e dAgInAnI thelI laIne pAchI gaI, "Aha mArI sakhI" e nisAse nAkhIne tArA khaMDamAM piThI ne (dukhanI mArI) khUba chAtI kuTI. dhIredhIre mArI gabharAmaNabharI ekAntamAM zAnti vaLatI gaI ne mane Ama vicAra AvyeH "(pUrvajanmanA yAda AvyAne) emane paDade nagarazeThane nahi kheluM te e pitAnI dIkarI upara bhAre krodha karaze. mATe huM ema karIza, (eTalA mATe ke) te dahADe e emanI dayA pAme. mArU pitAnuM paNa DuM ghaNuM aNu A pramANe vaLaze." mArA akaLAelA hadayamAM AvA AvA vicAre uThayA ane huM pathArImAM jaI paDI, paNa te rAte uMgha bIlakula AvI nahi. pachI savAramAM huM nagarazeThane page paDI ane tAre pUrvabhava tane sAMbharI AvyAnI ane tArA priyanI sAthe tArA cAlI gayAnI siA kathA emane kahI dIdhI. paNa e te pitAnA anamra kuLAbhimAnane kAraNe, rAhae grahAelA caMdranI peThe pitAnuM so teja hArI beThA. hAtha cALIne e beyAH "arere ! keTaluM bhayaMkara. ApaNa kuLa upara A zuM kalaMka AvI paDayuM! e cakalAkane ke zeThanA dIkarAne paNa kaze deSa nathI, deSa mAtra mArI dIkarIne ke je Ama svachaMda thaIne cAlI gaI. navI jema potAnA ja kinArAne DubADe tema bhraSTa nArIo potAnA kuLanI AbarUne DubADe. azuddha putrI uMcA ane dhanavAn kuLane hAni kare che, ane e potAnA bhraSTAcArathI AkhA kuLane, te game tevuM sAruM hoya to ya, kalaMka ANe che, tethI te e kuLane zebhatI nathI. sAcuM ja kahyuM che ke kalpanAnAM svapna upara ane suMdara mRgajala upara jeTale vizvAsa rakhAya eTalo ja vizvAsa caMcaLa ane catura nArI upara rakhAya. vaLI emaNe kahyuM: "paNa te A badhI vAta mane vahelI kema nA kahI? huM tyAre ja ene paraNAvata ane A saMkaTa AvavA nA deta." 1273-174. "meM uttara dIdheH "enI kAmane saphaLa thAya nahiM tyAM sudhI e vAta AnI rAkhavA mATe mAre enA jIvanA segana khAvA paDayA hatA. huM Aho! Shrutgyanam Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tararAvatI e saMtalasamAM bhaLI hatI, tethI mAre parANe paNa cupa rahevuM paDayuM hatuM. tethI zeTha, mArA upara dayA kare." 1275-1ra79. " zeThANIe jyAre A badhI vAta sAMbhaLI tyAre e te tArA duHkhanA ne vijeganA vicAramAM bebhAna thaI paDayAM. ane emane paDelAM joIne, nAgaNune garUDanA paMjAmAM sapaDAelI joIne gabharAelA nAgarAjanI peThe, zeTha pote paNa tarata ja chuTe mahae raDavA lAgyA. bhAna AvyA pachI zeThANuM evuM te hadayabhedaka rUdana karavA lAgyAM ke bIjAM badhAne rovuM AvyuM. bhAIo bhAIo ne bIjA badhAM, sakhI, tuM jatI rahI tethI, khUba repITa karavA lAgyAM. paNa zeThANInuM haiyuM nehALa, tethI dIkarInA snehane kAraNe emanA zekane ne rUdanane te pAra ja rahyo nahi, chevaTe emaNe zeThane kAlAvAlA karI kahyuM: 1280-1284. "je loka zuddhAcArI hoya che ne AbarUdAra manAya che emane paNa dIkarI taraphanAM be duHkha te hoya che. vijoga ne kalaMka. paNa e sA pUrvakameM karIne nakkI thayelA prArabdhane AdhIna che. mANasanI IcchA hoya ke nA hoya, paNa e prArabdha vaDe mANasa sukhaduHkha pAme che, tethI bhUla thaI jAya tene doSa le nA ghaTe; kAraNake kuTila kALadevatA ene kheMcI gayA. pUrvabhavanI vAta ene sAMbharI AvI ane tethI eka vakhatanA karmanuM phaLa ene maLyuM, tyAre te enI bhUla bahu nAnI kahevAya. ane mAre e dIkarI upara e bhAva che ane mArA haiyAmAM e evI vazI rahI che ke enA vinA mArAthI jIvAze nahiM.' 1285-1289, "Ave vacane kAlAvAlA karIne nagarazeThanI patnI pitAnA savAmIne page paDI, ane "ThIka tyAre evuM emanI marajI nA chatAM ya emanI pAse kahevarAvyuM. pachI emaNe kahyuM: "dhIraja dhara! e tArI lADakI tane lAvI ApIza; e be kayAM upaDI gayAM che tenI zeTha pAsethI khabara paDaze." ema bolI tArA pitA pachI rathamAM besIne ahIM AvyA ane tamane bene zI rIte ghera pAchAM lAvavAM - e bAbata zeTha sAthe vicAra karavA lAgyA, paNa te daramiyAna tArA pitAnA) kharAba kuTuMbe te mane dhamakAvI, AMkhe kADhIne eka lapaDAka caDhI kADhI ne Ama mane sajA karI. vaLI e kahevA lAgyA ke "tuM ene tyAM leI ja kema gaI?" vaLI tamane khaLavAne mATe mANase mokalyAM ane tamane AvatAM sAMbhaLIne e ai rAjI thaI ahI pAchAM AvyAM. " 1290-1ra1. (sAvI kahe che) sArasikAe je badhuM jANyuM hatuM e so eNe mane vigatavAra kahI saMbhaLAvyuM. ane pachI mArA svAmIe zA mATe utAvaLa karI hatI ne dAsadAsI vagara ame kema cAlyAM gayAM e vAta meM ene kahI samajAvI. Aho! Shrutgyanam Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oDhaprAda 1ra0-1ra97. mArA patie vidvAna minI sahAyatAthI eka nATaka racyuM hatuM. te nATaka naTIo mane bhajavI batAve evI vyavasthA cheDA divasa pachI mArA sasarAe karI. Ama ame A bhavya mahelamAM saMbaMdhIo ane mitre vacce, kamaLasarovaramAMnA cakravAkanI peThe, mahA AnaMde rahevA lAgyAM. amArAM haiyAM nehAna karIne gaMThAI gayAM ane ame paLavAra paNa eka bIjAthI aLagAM rahI zakatAM nahi, huM jANe nehanA lAMbA sukhane mATe sarajAI hatI tethI eka paLa paNa je huM ekalI paDatI te ya mane e paLa bahu lAMbI lAgatI; nAhatAM, khAtAM, zaNagAra sajatAM, sutAM, besatAM, TuMkamAM sama kAja karatAM, ane aMdaranI ekatAne AnaMda bhAgavatAM, te eTale sudhI ke ame mALA paherIne, ane suMgadhI padArtho amArA zarIra upara chAMTIne ane cetIne nATaka jovA jatAM tyAre paNa evI ekatAne AnaMda jogavatAM. Ama ame kazI paNa ciMtA vinA nehamAM ekavata thaI rahetAM. 1298-1308. Ama sukhasAgaramAM taratAM taratAM tArAo ane caMdrathI prakAzatI rAtevALI suMdara zarad sukhamAM cAlI gaI. pachI ziziranI rAte AvI. te lAMbI thavA lAgI ne jhAkaLa paDavA lAgya, (e atumAM) sUraja pitAne prakAza utAvaLe kheMcI levA lAgya, (grISmanI vilAsasAmagrIo) caMdra, caMdana, motInI mALA, kaMkaNu, sutaranAM ne rezamanAM kapaDAM e siA manathI utaravA lAgyAM. ziyALe AvyuM, barapha sAthe enI paNa majA leto Ave. gheraghera nehIjana ane (ghera AvelA) badhA pravAsIo AnaMda karavA lAgyA. tyArapachI vasaMtamAM ThaMa cAlI gaI tyAre sahakAra kula (sA prakRtimAM) khIlyAM tenI sAthe sanehanuM rAjya paNa khIlyuM. tevAre nArIoe kAma paDatAM melavA mAMDayAM ne utAvaLI utAvaLI hIMdeLAkhATe gaI hiMdeLAkhATane majabuta bAMdhI hoya ane snehI hAthe karIne e hiMdaLAya te vagara bhee khuba hIMcako Ave ne khUba AnaMda maLe. amArA atula, addabhuta ane jevAjevA bAganI zebhA nihALatAM ame naMdanavananA devajugalanI peThe AnaMda karatAM. (mArA priya mane kahetA ) "madanavADInA tarUpa A bhamarA te je. jhADanAM kula ane bIjI vanaspati upara, nArI lekanI AMkhanA kAjaLanI peThe, eMTI beThA che ane velIo upara (temanI kaLIo rU5) caMdrane ( caMdragrahaNamAM) DhAMkI nAkhatA rAhu sarakhA dekhAya che." AvI zRMgArika upamAothI mArA savAmI mane AnaMda ApatA ane mArA vALamAM kula besatA, jethI e badhAMne mizra sugaMdha nikaLate. AvuM AvuM karavAne lIdhe khIlelI vanaspati jovAmAM emane bahu majA paDatI ane AvI rIte AnaMdamAM tathA snehamAM ame gaThIyAM rahetAM. Aho! Shrutgyanam Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saragavatI. (10 lUTArAnuM sAdhu thavuM.) 1309-1314. (Rtuo badalAtAM pharI pAchI vasaMta AvI ane prakRtinI, zobhA nihALavA pharI pAchAM ame bAgamAM gayAM.) tyAM eka azoka vRkSanI nIce cukelI pattharanI beThaka upara (ApaNu dharmanA) eka sAdhune nizcitamane moM nIcuM rAkhIne beThelA joyA. tarata ja mArA vALamAMnAM pula kharI paDayAM meM mArAM aMga DhAMkI dIdhAM ane mArA mahene bhAvatA cUrNa (pAuDara)ne luMchI nAkhe. mArA svAmI paNa svastha thaI gayA, emaNe jeDA utArI dIdhA ne kula mukI dIdhAM, kAraNa ke bhabhakAbhera pizAke mahApurUSa pAse javuM zeze nahi. pachI ame utAvaLe utAvaLe emanI tarapha gayAM, ane kaMIka dUrathI mAthuM namAvI pUjyabhAve, paNa zAntithI, amUlya ratnanI peThe emane niha. LavA lAgyAM. pachI ame jarA vadhAre najIka gayAM, ane mAyA, mada, mAha AdithI virakata, zubhadhyAnamAM saMlagna ane zarIra tarapha paNa anAsakata evI e dharmabhUtinA caraNamAM ame amArI karAMjali arpaNa karI. kSaNabhara ame paNa emanI AgaLa, avyagra manavALA thaI, zAntacitte dhyAna dharIne beThAM ane pachI jayAre pitAnA dhyAnamAMthI mukta thaI, emaNe prazAntadaSTie amArI tarapha joyuM tyAre ame ubhA thaI vinayabhAve emane traNa vAra vaMdana karyuM. 1315-1317. A pramANe vaMdana ane namana karIne tapaguNano utkarSa IcchIne emanA zarIra ane jIvanayAtrAnA kuzaLa prazno pUchaDyA. 1318. enA javAbamAM temaNe AzIrvAda ApIne kahyuM ke jyAM javAthI jaganAM badhAM dukhene aMta thAya che ane atula tayA akSaya sukha pamAya che evuM je nirvANa sthAna te tamane prApta thAo." 1319-1320. temane e AzIrvAda ame ati namra ane zraddhALu bhAve mastake caDhAvyuM ane pachI jarA ane mRtyunI pelI pAra laI janAra kalyANakAraka dharmane upadeza ApavAnI prArthanA karI. 13ra1. enA uttaramAM temaNe jIva-AtmAnAM baMdhana ane mokSa viSe zAstramAM jaNAvyA pramANe dhIredhIre saraLatApUrvaka A rIte upadeza ApyoH 13rara-13ra6. "jagatamAM rahelA padArthonAM svarUpane jANavAnAM cAra sAdhana che. 1 pratyakSa, 2 anumAna, 3 upamAna, ane 4 Agama, ApaNI idriAthI je vastu joI-jANI zakAya, te pratyakSa gaNAya. je vastunA koIeka guNadharmane joI-jANa tenA vizeSa svarUpane nirNaya kare, te anumAna kahevAya. pratyakSa agara parAkSa vastu sAthe kaI bIjI vastune sarakhAvavI tenuM nAma upamAna hoya che; ane kaI zAstra agara zikSaka pAsethI je vastunuM jJAna meLavavuM te Agama kahevAya che. A cAra rIte baMdha ane mokSanuM paNa jJAna meLavI zakAya che. 13ra7-1334. "have AtmA te zuM che te vicArIe AtmA rUpa, zabda, gaMdha, . rasa ane sparza e Idriyagecara guNethI sadA sarvadA mukta che, e iMdriyathI paNa Aho I Shrutgyanam Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanAM baMdhana agocara che. e anAdi ane anaMta che. jyAM sudhI e zarIranA baMdhanathI baMdhAyo che tyAM sudhI e sukhaduHkha anubhave che, ane tyAre (anubhave eTale) - idrivaDe nahi, paNa pratyakSa pramANa vaDe - vividha prakAranI sammati IcchA, vicAra Adi darzAvavA mATe dehanAM je halanacalana thAya che tenA vaDe - pramANabhUta thAya che. vicAra, ahaMkAra, jJAna, smaraNa, buddhi Adi svarUpe e prakaTa thAya che. saMsAranA svabhAva niyama pramANe (pUrva janmanAM puNyanAM ke pApanAM phaLarUpa) kama bhegavata AtmA haSa ke zekane, sukha ke duHkhane, zAnti ke azAnti, AnaMda ke udvega, bhaya ke paiyano anubhava karate paribhramaNa karyA kare che. - 135-1339 "AtmA pite karelAM sArA narasAM karmavaDe saMsAra vadhAre che. ane te traNa rIte, manathI, vAcAthI ne karmathI. mUDha jIvana (mAhe karIne saMsAramAM) lipta thaI jatAM karmanA baMdhanamAM paDe che, paNa mohathI mukta thaine saMsA2mAM vase che te te pote karmathI alipta rahe che; e ja tIrthaMkaree (ApaNu dharmanA saMsthApakee) e ja prakArane TuMkAmAM (AtmAnA) baMdha ane mekSa saMbadhe upadeza Ape che. eka bAjuthI AtmA (amuka karmothI) mukta thAya che, ane bIjI bAjuthI (amuka karmothI) e baMdhAya che; e rIte saMsArapravAhanA yaMtramAM bhamaraDAnI peThe e pharyA kare che. sArAM karmo e baMdhAya te (phaLa pAkIne) devanimAM avatare che, madhyama karmathI mAnavayonimAM avatare che, mohamaya karmathI pazunimAM punarjanma pAme che, ne bIlakula kharAba karmathI narakamAM paDe che. - 1340-1343. "rAga ane dezane je dabAvI detuM nathI, te kamanA baMdhanamAM paDe che. vaLI (pAMca mahApApa, jevAM ke) prANAtipAta, asatya, adattAdAna, maithuna ane parigraha; temaja kaeNdha, mAna, mAyA ane lobha (tathA vividha prakAranI bIjI nirbaLatA) bhaya, taraMga, kuTilatA, aprAmANikatA Ahi, A badhA duzu jyAre ajJAna sAthe bhegA thAya che, tyAre karmanA baMdhananuM mULa dRDha bane che; ema sArarUpe tirthaMkaree kahyuM che. 13441346. "tela cALelA mAthA upara jema dhULa coMTI jAya che, tema rAga ane dveSanA vicAroe kharaDAelA AtmAne karma ceTI jAya che, ane tenA prabhAvathI AtmA pRthvI, pANI, agni, pavana, ane vanaspati jevI ati sUkSama jIvanaemAM vAraMvAra janmamaraNa karate paribhramaNa karyA kare che. . 1347-1348. "sAdhAraNa rIte varNavIe te (AtmAne baMdhanamAM rAkhanArAM) karma A ATha prakAranAM cheH 1. jJAnAvaraNIya 5. Ayu 2. darzanAvaraNIya 6. nAma 3. vedanIya 7, tra ' 4. mehanIya 8. antarAya 1349-13para. "ane jema judA judA dANAnAM bIja pRthvImAM veravAthI pitAnI jAta pramANe judAM judAM phaLapula Ape che, temaja vividha prakAranAM karmo Aho ! Shrutgyanam Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarabatI pitApitAnI vividhatA pramANe zubha azubha-sArA narasAM phaLa Ape che. karmakRta phaLadayanuM svarUpa dravya, kSetra, kALa, bhAva ane bhavane Azraye jANI zakAya che. dravya eTale ke (A viSayamAM) AtmA, nakkI thayela kSetre eTale ke traNa lekamAM (svargamAM, maryamAM ane pAtALamAM athavA narakamAM), kALamAM eTale ke phaLane anusarI janmajanmAntaranA pherAmAM bhaTake che, jethI eka sthiti pharIne bIjI thAya che ane pUrvanAM karmane leIne navAM navAM jIvana dhAraNa kare che. 13pa3-13pa6. "(AtmAnA sAmayika zarIrane dhAraNa karatI) sthiti upara zarIra AdhAra rAkhe che, zarIra upara mAnasika karmane AdhAra che, mAnasika karma upara aMtakaraNane AdhAra che, aMtaHkaraNa upara tadrupatAne (bhAva ane vastunI eka rUpatAne) AdhAra che, tapatA upara pariNAmane AdhAra che ane pariNAma upara AtmAne lAgatAM bAhya ane AtyaMtarika dukhene AdhAra che. A dukhe TALavAne mATe mANasa AnaMda karavA jAya che ne tyAM bahu pApa Acare che A pApane lIdhe ( kAraNake enuM prAyazcitta karavAne mATe bIjA deha dharavAja joIe) janmamaraNanA pherA pharyA ja karavAnI ghaTamALane cAke baMdhAya che. Ama mANasane potAnA karmane anusarIne jAyA pramANe game te narakamAM, game te pazunimAM, game te mAnavajAtimAM ke game te svargamAM bhamavuM ja paDe. 1357-1361, "(upara batAvelI niomAMthI trIjImAM eTale mAnavajAtimAM avatare te) mANasane (udAharaNa tarIke che. tenA karmane anusarIne punarjanmamAM caMDALa, bhila, aMtyaja, pAradhi, zaka (sithiyana), yavana (semeTika ane grIka), barbara (vanavAsI) Adine tyAM avatAra Ave. mAnavajAtimAM janma AvatAM paNa tene pitAnAM (pUrva)karmane anusarI anaMta sukhaduHkha bhegavavAM paDe; zarIra ane buddhinA vikAzane anusarI mANasa cAkara thaI duHkha bhogave ke dhaNI thaI sukha bhagave, saMjoga pAme ke vijega sahe, kulInane ghera ke kulahInane ghera avatare, jIvanabaLa ne jIvanavilAsamAM AgaLa ke pAchaLa pagalAM bhare; lAbha pAme ke hAni sahe. e so karatAM paNa vadhAre te e dhyAna rAkhavAnuM che ke AtmA manuSyanA ja( svarganA ke bIjA keImAMthI nahi) avatAramAMthI sarva duHkhane aMta ANanAra mAkSane pAmI zake. - 132-1371. "have A mokSa saMbaMdhe saMsAramAMne ajJAna jhAMkharAMe purAI gayela je mArga te tIrthakaree samyagU jJAna tathA zuddha chavane karIne TheTha mekSa sudhI ceka karyo che. pUrvakALathI pitAne vaLagI AvelAM karmane (jIvanA janmajanmAntaranA mAgamAM enA upara lAgelA karmasaMsakArane ) AtmasaMyama vaDe je dabAve che ane (rahI gaelAM athavA vadhatAM jatAM) bAkInAM kamane saMyama vaDe naSTa kare che. e jyAre (mAnavadehamAMthI marIne) pitAnAM sarva kamano kSaya kare che tyAre te karmamukta thAya che ane paramapavitra bane che. nimeSamAtramAM e uMcAmAM uMcuM sthAna prApta kare che, ane pharI Aho! Shrutgyanam Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mekSa 67 janmavAnA duHkhathI ane ciMtAthI mukta thaIne, avicaLa pavitratA bhAgave che. vividha cenimAM avatAra ApanAra karmathI mukta thatAM AtmA pavitra banIne upAdhinA pajAmAMthI chuTI peAtAnI meLe ja uMce caDhe che, sarvottama devAnA (pradezeAnA) upara e pavitra pradeza AvelA che, te prabhAtanA jevA prakAze che ane seAnA tathA za`kha jevA svaccha che. trileAkane zikharabhAge e avasthita che ane ratnanirmita chatranA jevA AkAra dhAraNa kare che. ane hAi siddhakSetra, koi paramapada, koi anuttarasthAna ane kAi brahmAka kahe che. akhila jagatane zirAbhAge AvelA e sthAnanI upare. sakathI vimukta thaelA siMddhAtmAone zAstrata vAsa hAya che. e siddhAtmAe sarva kamAMthI mukata hoya che, zagadveSanA saMskArAthI alipta hoya che. pApa ane puNyanI pele pAra gaelA hoya che. sukhadu:khanA vikArAthI aspRSTa hAya che. anatajJAna ane zaktithI paripUrNa hoya che. e siddhAtmAe pharI vAra kayAre paNa punarjanmane prApta thatA nathI. eka AtmajyeAtimAM anaMta Atmajayetie saMmilita thAya tApaNu temanA svarUpA sthAnamAM koi paNa prakAranA sa`kAca ke vistAra thatA nathI." 1372-13074. (sAdhvI taragavatI e zeThANI AgaLa khele cheH) sAdhunA A upadezathI huM teA eka prakAranA AnadamAM DubI gaI, ne hAtha kapALe lagADIne khelI: * ame A upadezane kAraNe ApanAM atyata RNI chIe.' mArA priye te emane acaLa zraddhAthI namaskAra karI kahyuM: 'Apa jagatanA baMdhanathI mukta thaI gayA che, dhanya che Apane. je Apane sA sAMbharatuM hAya te Apa e sAdhanA zI rIte sAdhI zakyA che, te paNa mane kaheA. mArI utkaMThAne mATe, he mahAtmA, mane kSamA Apaze.' 1375. tIrthaMkarAnA dharmamAM pAraMgata thayelA e sAdhue peAtAnA jIvananI kaMthA mAnadamaya zAntie mIThI ane zAnta vANI vaDe A pramANe kahI: 1376-1384. bhai'sa, sApa, cittA ane jagalI hAthIe jyAM vase che evA bhayakara vanapradezamAM AvelA ca'pAprAntanI dhAre pAradhie rahetA hatA, teo vanamAM sa'hAra karyo karatA; temanuM saMsthAna yamarAjanA guptavAsa svarUpa hatuM. temanI jobanavaMtI nyAe rAtA raMganAM vastra paheratI ane vaLI emanI nArIe juvAna hAthIonA dAMtavaDe hathiyAra banAvavAnuM kAma karatI. huM paNa pAchalA bhatramAM tyAM pAdhi hatA ane hAthIonA zikAra karatA. vanamAM jIvana gALatA ne mAMsa khAtA; mArA saphaLa khANuvedhanAM lAka vakhANa karatA ane tethI mane 'siddhamANu' kahetA. mArA pitA paNa pAdhi hatA, e peAtAnI nema DhI cukatA nahi; pAtAnA dhaMdhAmAM kuzaLa hovAthI emane leAka vyAdharAja' kahetA. mArI mAtA mArA pitAnI mAnItI hatI ne te te paNa eka pAradhinI putrI hatI. vananu bhaya'kara ane abhimAnabharyuM sAnvaya tenuM pAtAnu ja hatuM, ethI lAka ene 'vanasuMdarI' kahetA. 1385-1393, 'juvAnImAM ekavAra me' mArU' tIra eka hAthI upara tAthu, Aho! Shrutgyanam Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarAvatI tyAre mArA pitAe mane zIkhAmaNa ApIH "ApaNA kuLamAM je AcAra paLAya che te tuM sAMbhaLa. prajA utpanna karI zake evuM hoya ne TeLAne nAyaka hoya evA bhavya hAthIne tAre mAre nahi. vaLI pitAnAM baccAMnuM rakSaNa karavAne snehavaza thaIne pAradhino bhaya karyA vinA baccAnI sAthe cAle che evI je hAthaNe tene paNa bacAvavI. temaja hAthInuM je bacuM hajI dhAvatuM hoya tene paNa mAravuM nahi, kAraNa ke nAnAne meTuM thavA devuM joIe. vaLI kaI nara tathA mAdA nehavaza thaIne daivajoge AgaLathI ja saMga karatAM dekhAya, te tAre e bene vikhuTAM nahi pADavAM, kAraNake temanA snehasabhegathI baccAM thAya che. Aje ApaNe kuLane AcAra che te tAre pALa jeIe, je e AcAra oLaMge che te ane tenA kuTuMbIo nAza pAme che. (hAthInAM baccAMne mAravAM nahi ane tenA vaMzane bacAvavo joIe. A zIkhI le ane (pachIthI) tArA putrane paNa zIkhavaje." A bhAvanAe ja huM mAre dhaMdho calAvatA hatA ane gADhA jaMgalamAM rasto kApatA ane guMDA tathA jaMgalI baLade tathA jaMgalI bheMse tathA hara tathA hAthIo tathA suvaranI pAchaLa paDate. 1394-1420. "sarakhA gharanI eka juvAna ne suMdara kanyA sAthe mane mArAM mAbApe paraNa. e mane snehAnaMda ApatI. e raMge zyAmaLI hatI, enAM stana kAmadIpaka hatAM, nitaMba bhAre hatA ane caMdramAnA hAsyathI prakAza pAmatuM hoya evuM enuM mukha hatuM. enI AMkhe rAtA kamaLa jevI hatI ane juvAnInA jorathI enuM kalevara khIlI uTheluM hatuM. TukAmAM, enI vizuddha suMdaratAne lIdhe ane enA sanehane baLe mArI juvAnImAM e mArA mahAbhAgya rUpa banI rahI hatI. vananuM AvuM managamatuM ratna jenI pAse hoya te zikAranA AvA khajAnAthI saMtoSa pAmyA vagara kema rahe! mArI pAradhaNanA mehabharyA AliMganamAMthI chuTI savAramAM uThate ane pachI madirA ane ratikIDAnA upabhegathI je kaMI thAka caDha hoya tene dUra karI amArA pAradhilekanI devInI prAthanA karavA jate. pachI khAnapAna karI tAjo thaI pAcho mArA lohIthI kharaDAele dhadhe lAgI jatA. 1401-1414. "eka divasa unALAmAM meM dhanuSabANa lIdhAM, bhAthuM laTakAvyuM ne raste paDaye. kAna pAchaLa vanakula khasyAM hatAM ne pagamAM pAghaDI paherI hatI. evI rIte huM vanahAthInI dhamAM nikaLe, ane Akhare (khAdhApIdhA vagara ne kaMI zikAra meLavyA vinA) tApe ne duHkhe nabaLA paDI jaI AkhA vanamAM rakhaDate rakhaDatA gaMgAnadI sudhI jaI pahoMcyo. tyAM snAna karIne taratano ja nikaLele parvata je haze mAtra eka ja hAthI meM je. huM jANI gaye ke e mahAjIva gaMgAnI jhADImAMne nA hAya, kAraNa ke jhADethI gADhI thayelI A jhADImAM ene hatA evA suMdara vALa (vALA hAthI) maLI zake ema nahotA. tethI e hAthI bIjA keI vanamAMthI Avela hoya joIe; ene dAMta te hatA nahi, topaNa e sarvottama zikAra hovAne mATe ene mAra Aho! Shrutgyanam Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhunI AtmakathAH pAradhinA AtmatyAga neie, tethI pAradhinA niyama pramANe kharAkhara ekAgra thaine e hAthI upara jIvanasauMhAraka mANu cuM. paNa te khaNu kaMika cu' nikaLI gayuM ne havAmAM uDayuM; e khANuthI e hAthI na vidhAtAM eka cakravAka vidhAI paDyA. duHkhathI poDAtA e cakravAkanI eka pAMkha tuTI paDI ane paLavAramAM e jaMLapaTa upara AvI paDacA. pANI jANe raktasAgaramAMnuM hoya ema rAtu' thaI gayuM. enI nArI, rUdana karatI enA kalevara upara Ama tema uDavA lAgI. ethI mane paNa raDavuM AvyuM ne huM melyAH arere, snehI joDA upara me... A zuM duHkha ANyuM!' pati hajI jIvatA che e bhramamAM eNe mArU khANu ghAmAMthI khecyuM. eTalAmAM tA hAthI adRzya thai gayA. me e 5khIne tyAMthI upADI retIne kinAre mukA ane pachI gheADI vAre sahAnubhUti sAthe enA agnisaMskAra karyAM pazu eTalAmAM te me' je agni saLagAkhyA hatA temAM enI cakravAkI peAtAnA sAthInA snehuba dha nathI tAIne paDI, ane enI sAthe maLI suI. 1415-1422. e joIne mane bhayaMkara piratApa thayeA (ne vicAra Avye ); AvA sukhI joDAnA meM zA mATe nAza karI !' huM vilApa karavA lAgyuMH 'amArA kuLadharmanA niyama meM pALyA che ane chatAMye, arere, Aje A bIjanA (jemAMthI phaLa pedA thai zake tenA ) nAza karyAM. AvA vihArathI ane AvA kuLadharmathI mane tA tiraskAra chuTe che. mArAthI Avu' jIvana jIvAya zI rIte? A jIvana karatAM te maravu" bahu !' Ama ApadhAta karavAnI mane prabaLa IcchA thaI AvI ane tenA AvezamAM me' paNa cakravAkInI pAchaLa agnimAM paDatuM melyuM ne mArA pApI zarIrane khALIne bhasma karyuM. huM mArA kuLadharmane sakhta rIte vaLagI rahyA hatA, ane vaLI mane mAza kramanA paratAvA thayA hatA, temaja mArA e janmanI pUrNatAthI kheda thayA hatA. A kAraNathI, pazcAttApane lIdhe prApta thaelA zubhakarmanA phaLathI-e zarIrane nAza thatAMnI sAthe ja narakamAM paDavAne badale, gaMgA nadIne uttara kinAre eka dhanavAna vyApArIne tyAM mArA janma thayA. 1423-1427, " aneka kheDuteAnI vastIvALA, phaLadrupatAe vakhaNAelA ane utsavathI bharapura evA bahu vizALa kArDa nAme deza che. kamaLasAvara upara ane khAgamAM Anada karavAne aneka pravAsIo ahIM Ave che. sAgararANI gagAnadI kAMThe dvAravatI samAna vArANasI nagarI e dezamAM mukhya nagarI che, gaMgA nadInA meAjA e nagarIne killA samAna che. emAM aneka meATA vyApArIo vase che. temanI strIe mamUlya AbhUSaNeAthI kalpavRkSa jevI zaNagArAelI rahe che. akeke vyApArI lAkhAne hisAbe mAla vece che ne kharIde che. emanI havelIe alaga alaga che, tethI temanAM AMgaNAMmAM ja nahi paNa ( havelIonI) vacce lAMbe rAjamAge paNa vAtAvaraNamAM thaine TheTha jamIna sudhI sUraja peAtAnAM kiraNa phUMkI zake che. 1423-1440. " ahIM ( eka vyApArInI AvI havelImAM ) mA Aho! Shrutgyanam Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 taraMgavatI janma thayo ane mAruM nAma rUdayazasu paDyuM. rivAja pramANe lekhana Adi vividha kaLAe zIkhe. paNuM zeDA ja samayamAM uDAu banAvanAra, kalaMka lAvanAra, huMkAmAM badhA durgaNa vasAvanAra jugAranI ramata tarapha mAruM valaNa thayuM. e ramata karIne (vyApArI varganA) halakA ke aneka rIte naSTabhraza thaI jAya che ane chaLakapaTamAM nirdaya ane jitavAne mATe gAMDA banI jaIne badhA saguNene visArI muke che. A jugAranA mohamAM huM paDaze ane aMte cerI karavA lAge ane ethI mAro kuLaparvata dAvAnaLanI peThe baLavA lAgyo. ghara phADavAM ne jAtrALuone lUTavA e mAre dha che thaI paDI ne mArAM AvAM karmane lIdhe mArAM(kabIe)ne nIcuM jevA prasaMga AvyuM. evI rIte (ekavAra) bIjAonuM dhana lUTavAne IrAde rAte hAthamAM talavAra leine rAjamArgo nikaLI paDayo, paNa nagaramAM A vAtanI jANa thaI gaI ane harAmakharane jIva have salAmata nahote ema joIne huM khArIkavanamAM nAzI gaye. vidhyAcaLanI vibhUti samAna e vanamAM aneka jAtane zikAra maLI zake ema hatuM, paMkhIonAM puSkaLa mALA hatA tathA lUTArAnI puSkaLa guphAo hatI. vividha prakAranAM jhADanI ghaTA sine aMdhArAmAM DhAMkI detI. vidhyAcaLanI aMdaranI bAjue AvelI AvI eka guphAmAM huM AvI pahoMce. ene eka ja bArADyuM hatuM ane e guphAnuM nAma siMhaguphA hatuM. tyAM hathiyArabaMdha majabuta mANase rahetA te vepArIone ne vaNajArAne lUTI AnaMda karatA. e emanA dhaMdhAmAM ane bIjI evI aneka kaLAomAM tathA haLImaLIne kAma karavAmAM khUba pravINa hatA. paNa chatAM ye emAM keTalAka evA paNa hatA ke jemAM brAhmaNUthamaNane, strI bALakane ane gharaDAMmAMdAMne satAvatA nahi. lUTatAM hajAravAra ghA paNa khAtA, chatAM e ekaMdara rIte emano dhaMdho sArI rIte cA jato. A TArAomAM huM paNa eka lUTArA tarIke dAkhala thaI gaye. 1441-1450. "bhallapriya (bhAle priya che jene e) nAme eka jaNa e maMDaLane nAyaka hato, e hamezAM pitAnA majabuta hAthamAM bhAle jhAlI rAkhate, ho karavAmAM sAhasI hato ane sarpanI peThe sarvane bhayaMkara hatA. potAnA hajAre lUTArAne piSavAne ane pitA pramANe temanuM rakSaNa karavAne e ajANyA dhanavAnene khaba satAvate. pitAnA bAhubaLane kAraNe e ghaNe prakhyAta thaye hatA ane tethI lUTArAomAM nAyaka tarIke bahu mAna pAmyuM hatuM. enI pAse mane laI javAmAM AvyuM. mArI sAthe eNe mAyAthI vAtacita karI, tethI bIjA lUTArA paNa mArI sAthe AdarathI vartatA, AthI huM tyAM vinA harakata ne AnaMde rahevA lAgyo. ghaNAM dhIMgANAMmAM meM mAruM khaba ziya batAvyuM ne tethI mAro mobhe ne mAna vadhyAM ane A rIte Akhare huM eka nAmI lUTAre gaNavA lAgyo. juddha hoya ke nA hoya, ame nAzI jatA hoIe ke keInI pAchaLa paDayA hoIe, paNa huM hamezAM nAyakanI bAjumAM ja rahete, ane mArA sabatIe mane "zaktidhara "nirdaya," "jamadUta Adi nAme oLakhatA. zatrune huM cIrI Aho ! Shrutgyanam Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhunI AtmakathAH lUTArAna nAkhatA, mitrAne bakSIsa ApatA ane jugAra ramatI vakhata pazu mukate, evI rIte bahu kALa sudhI me e lUTArAonI sAthe yamadevanA khabhA hulAvyA. 71 saratamAM mArI jAtane guphAmAM mArA sAthIe ** 1451-1455, ekavAra amArI eka TALI amArA e nityakanya upara gaI hatI ne tyAMthI lUTamAM eka juvAna joDAne ghera leI AvI. e vAtanI khakhara thatAM, emane joyA pahelAM ja kALInI stuti thavA lAgI ne emane (amArA) saradAra pAse ANyAM.. e srIpurUSane jyAre eNe joyAM, tyAre teoe peAtAnI suratAne lIdhe enu haiyuM harI lIdhuM. eNe nizcaya karyo ke A apsarAzI sudarInA kALIne lega ApavA. kALInI bIkathI ene potAnI srI manAvavAnI enI hiM`mata cAlI nahi, paNuM manamAnI rIte lUTArAone dAgInA teA leI levA dIdhA ane e joDA pAse je kaMI kImatI cIja hatI te sA eNe emane soMpI dIdhI.. 1456-1461. " saradAre mane kahyu: A mahinAnI navamIe e ene kALIne bhAga ApavAnA che.'. pachI mane . emanA upara cekI karavA rAkhyA, ane maraNaciMtAne lIdhe e be jaNa AMsubharI AMkhAe khAvarAM jevAM thaI gayAM, tyAre huM emane mArA gharamAM leI gayA, e purUSane meM tANI bAMdhyA tethI te strI pAtAnA svAmI uparanA snehane lIdhe bhayaMkara vilApa karavA lAgI ne chAtIphATa cIseA pADavA lAgI. ethI bIjI keda pakaDAelI ne jIvanathI nirAza thaI gayelI strIo tyAM TALe maLI gai ne dayAbhAve ne AkAMkSAe emane puchavA lAgIH 8 kyAMthI AvA che ne kayAM jatAM hatAM ? lUTArAnA hAthamAM kevI rIte paDatyAM ? " 1462-1471, " AMsubharI AMkhe DusakAM khAtAM eNe uttara ApyA. ame ahIM zI rIte AvyAM enuM duHkhabharyuM varNana pahelethI sAMbhaLe. suMdara capAnagaravALA vanamAM ga'gAne kAMThe ame gerUA raganAM cakravAka pakhI hatAM. A mArA svAmI tevAre mArA cakravAka hatA ane hu' emanI priya nArI hatI. ame gaMgA upara kuzaLatAe taratAM ane mAjAnA retIkinArA peThe zaNagArarUpa hatAM. ekavAra eka pAradhi dhanuSamANu leine AvyA ane eNe e ja galI hAthIne mAravA jatAM emane mArI nAkhyA. (A apakRtyane kAraNe) kheda karatAM karatAM eNe emanA mRtadehane agnidAha devA mATe kinArA upara agni saLagAvyeA. svAmInI pAchaLa javAne mATe meM pAte paNa e agnimAM paDatuM melyuM. ema marI gayA pachI jamunAne kinAre AvelA suMdara kaiAzAmbI nagaramAM nagarazeThane ghera hu tA kanyArUpe avatarI, ane te ja nagaramAM traNa samudra pAra prakhyAta thayelA zeThane ghera A mArA priya navA avatAramAM putra thaIne avataryA. (moTAM thatAM.) ame citravaDe eka bIjAne khoLI kADhyAM, emaNe mArUM' mAnu` karAvyuM, pazu mArA pitAe e mANu pAchu vALyuM. meM emanI pAse hatI mAkalI ane pachI eka vAranA snehathI prerAine rAtane aMdhAre huM pAte paNa mArA priyanI havelIe gai. Aho! Shrutgyanam Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 tarasAvavI. amane amArAM mAbApanI bIka lAgI, tethI machavAmAM bezI nAzI cAlyAM ne pachI gaMgAne retIkinAre lUTArAne hAthe pakaDAI gayAM." 1472-1478. "e rIte e juvatIe pote anubhavelI pitAnI sukhaduHkhabharI se kathA reIIne e pakaDAelI sahabhAginIone kahI saMbhaLAvI. paNa mane e varNanathI mArA pUrvabhavanI vAta sAMbharI AvI ne tethI huM bebhAna thaI gaye. jyAre mane pAchuM bhAna AvyuM tyAre te (bhavanA) mArA pitA, mArI mAtA tathA patnI ane te vakhatane mAre sita anubhava temaja (te kALe huM pALatuM hatuM te) kuLadharma paNa mArA mana AgaLa tarI AvyuM. ane te strIe tenA (pitAnA mRti-). vapnamAM je joyuM hatuM te huM samajI gaye, tethI mAruM haiyuM dayAthI ane bhalI lAgaNIthI (e jeDA tarapha) narama banI gayuM. huM jANI zako ke jenuM meM vagara vicAre meta nipajAvyuM te gaMgAnA zaNagArarUpa cakravAkanuM joDuM A ja che. have A saMkaTamAM AvI paDelA snehajugalane pharI te motanA moMmAM mukI zakuM nahi. ekavAra karelI e hiMsAne badale mArA jIvanane jokhame paNa Apa joIe. e baMnene huM ugArI laIza ane te rIte huM zAni pAmIza. 1478-1482. "A TharAva karIne huM gharamAMthI nikaLe ane te purUSanA baMdha DhIlA karI nAkhyA. pachI meM pite keDa bAMdhI kaTAra tathA talavAra lIdhI ane rAtre te kedIne ane tenI strIne lUTArAnI gUphAmAMthI bahAra kADhayAMne bhayaMkara jaMgalamAM thaIne eka gAma sudhI sukI AvyuM. judA paDyA pachI saMsArathI virakta thaIne meM haiyAmAM vicAryuM 1483-1486. meM "lUTArAone aparAdha karyo che tethI huM emanI pAse te pAchA jaI zakuM nahi. e jamadUta saradAranI AMkha sAme have pharI huM zI rIte jaI zakuM? vaLI meM lobhe ne vilAsavAsanAe je karyuM che e sA mahAbhayaMkara pApa che, mATe have te emAMthI mokSa meLavavAne mATe mAre prAyazcitta karavuM joIe. vilAsanI mAyAmAM pIne je bIjAnI hiMsA kare che te pitAnI mUrkhatAe karIne (managamatuM) vadhAre duHkha mAgI le che, je mamatAmAyAmAMthI mukta thaI zake che, strIonA prapaMcajALamAMthI sarakI zake che ane premanAM baMdhanathI chuTo rahI zake che e ja sukhI thaI zake che ane sukhaduHkhamAM samAna rahI zake che.' 1487-1500. "A vicAra karIne huM uttara tarapha (athavA pAche parvata saraka) cA, meM saMnyasta lIdhuM ne (sAMsArika) vAsanAone tyAga karyo. devanagarI alakApurInAM tAlavanAnI yAda ApatI "pUrvatAla" (nAmanI nagarI) jaI paheraze. nagaranI dakSiNa bAjue koipaNa mAnavATikA karatAM paNa suMdara, ane mAtra varganA naMdanavananI ja sarakhAmaNImAM mukI zakAya e eka bAga che. enI lIlotarI, kula ane phaLanI zebhAe karIne hadayane AnaMda Ape che. bhamarAnAM TeLAMe ane paMkhInA Aho I Shrutgyanam Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 sAdhunI AtmakathA lUTArAne gaSabhapratimAnAM darzana. gAna karIne pRthvInA siA bAgane jANe ahI sAra kheMcAI AvyuM hoya evuM lAge che. mAtra khAmI eTalI ja che ke paMkhInA gItane ane bhamarAnA uDavAne madhura sura (tyAM bharAtAM) mANasanI vAtacitanA gaNagaNATamAM bhaLI jAya che. e udyAnamAM, dhoLAM vAdaLAMmAMthI nikaLatA sUryanA vimAna jevuM bhavya ane caLakatuM devamaMdira mArI daSTie paDayuM, te lAkaDAnA ketarakAma vALuM ane se thAMbhalA upara ubhuM kareluM hatuM. enA prAMgaNamAM zraddhALu jAtrALuo dvArA kula, phaLa, patra, mALA ane caMdana vigerethI pUjAela ane vastrakhaMthI vibhUSita thaela ramaNIya nyadha vRkSa zelI rahyuM hatuM. prathama te meM e devamaMdiranI bahArathI pradakSiNA karI ane pachI e pavitra vRkSa nIce jaI ubhe rahe. enI narama pAMdaDAMvALI DALIo cAre bAju prasarI hatI ane mIThI madhura patrazobhA ApatI hatI. tyAM ubhelA eka jaNane meM puchyuM: "A bAganuM nAma zuM? ane kayA devanI ahI sthApanA che? meM ghaNuM ghaNuM sthAne ane sthaLe joyAM che, paNa kayAMya kadI meM Ave bAga to joyA nathI." 1501-1506. "huM ke paradezI chuM evuM e turata kaLI gaye ne tethI teNe uttara ApeH "A bAganuM nAma zakaTamukha che. pUrve IvAku kuLanA mukuTamaNi samAna aSabha nAme rAjA thaI gayA. teo himAcaLathI laI sAgara sudhI prasarI rahelI pRthvInA svAmI hatA. janmamaraNanI jALamAMthI chuTavA mATe jyAre teo e sarva addhisamRddhine tyAga karI tapasyA tapatA hatA tyAre A vRkSa nIce temane anaMta ane akSaya evuM kevalya jJAna prApta thayuM hatuM. eTalA mATe A parama pavitra sthAna manAya che ane ethI ja adyApi ke enI pUjA kare che. A maMdiramAM paNa e ja yugAdideva aSabhatIrthaMkaranI pratimA sthApita thaelo che? - 157-1589 "A sAMbhaLIne meM paNa e jhADanI ane mUttinI vadanA karI. tyAra pachI Asana vALIne uMDI zAntimAM beThelA eka sAdhune-mahApurUSane meM tyAM joyA. emaNe pAMce Idriyane pitAnI aMdara vALI dIdhI hatI ane temanA sarve vicAre dhyAnamAM ane AtmasaMyamamAM vaLI gayA hatA. huM tyAM gaye ne jemanA hadayamAMthI so pApavAsanA cAlI gaI che evA e purUSane page lAge. pUjyabhAve hAtha joDIne huM be 1510-1511. ""he paramapUjya, rAga ane dveSane nAza karavA, dhanajanane meha choDavA ane pApapravRttiomAMthI nivRta thavA mATe huM Apane ziSya thavA IcchuM chuM. janmamaraNanAM vamaLa jyAM gherAya che. mRtyu baMdhana ne vyAdhirUpI samudra rAkSasa jyAM pravarte che evA saMsArasAgarathI tamAruM zaraNarUpI zaDha laIne tarI jaIza.' - 1512-1513. "kAnane ne hRdayane madhura lAgate sure e bolyAH "maratA sudhI sAdhune dharma pALa ne bhAra vahe e kaMIka kaThaNa che. khabhe ke mAthe jaDa vastune bhAra vahe e mANasa mATe bahu saheluM che, paNa dhamane bhAra vahana kare ghaNuM kaThaNa kAma manAya che." Aho! Shrutgyanam Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saragavatI. 1514-1pa15. meM uttara Ape chavananA eka ke bIjA hetu mATe athAta) AnaMda, pavitratA ke lAbhanI IcchA jene hoya te je nizcaya kare te ene kayuM vasamuM nathI. gRhasthAzramamAMthI nikaLI sAdhujIvana gALavAne meM nizcaya karyo che, kAraNa ke ethI ja duHkha TaLaze." 1516-1524. "pachI mane e sAdhue jIvane tAranAra ane janmamaraNamAMthI mukti apAvI mokSe laI janAra vitarAga dIkSA ApI. A sAdhudharma paMcamahAvata svarUpa che, tethI tenuM rahasya, ane vinaya, pratyAkhyAna, pratikamaNa, samyabhASaNa vigere AcAravicAra emaNe mane samajAvyA. tyAra pachI kramathI mane jena Agamane abhyAsa karAvyuM emAM siAthI prathama huM uttarAdhyayanarUpe gaNAtAM 36 adhyayane zIkhe. e adhyayanamAM brahmacarya, guNi, karma vigerenuM svarUpa batAveluM che. enA pachI AcArAMgasUtra bhaye, emAM mukitamArga batAvanAra nava adhyayane AvelAM che. enA pachI sUtrakRta, sthAna ane samavAya nAmanAM zAo uDe utarIne niyama pramANe zIkhe. te pachI zeSa rahelA kAlikasUtre ane aMgapraviNa graMtha zIkhyA bAda pUrvagata graMthane paNa barAbara abhyAsa karyo, eNe karIne jaganA bhAtika ane mailika svarUpanuM mane jJAna thayuM. AvI rIte bAra varSa bhaNavAmAM ne sAthe sAthe saMsAra uparane moha choDavAmAM cAlyAM gayAM. Ama samyagu jJAna ane AtmasaMyama vaDe huM mArA AtmakalyANane mArge AgaLa vadhatuM jAuM chuM. ane lakane paNa e anuttara-sarvazreSTha dharmane upadeza ApyA karuM chuM." (11, tyAga ane sAdhanA.) 1525-1529. (sAtriI AgaLa kathA kahe che.) jyAre ame A khedajanaka anubhava sAMbhaLyo, tyAre ame anubhaveluM dukha navesarathI tAjuM thayuM. AMsubharI AMkhe ame ekabIjA tarapha joyuM ane amane lAgyuM ): "A purUSa ApaNane viSa temaja amRta samAna nivaDyA che. (vaLI ame vicAryuM che jyAre ekavAranA A mahApApIe paNa pitAnA upara vijaya meLavyuM che, tyAre ApaNe te dukhane nAza karavAne mATe, jarUra ja tapasyA karavI joIe. vItelAM duHkhane vicAra karatAM amane snehavilAsa upara uparAti thaI ane ame e pavitra purUSane page paDayAM. pachI pAchAM ame ubhAM thayAM, ne be hAtha joDI kapALe aDADI amArA e jIvanatArIne ane pachIthI banI rahelA amArA sanmitrane kahyuM: tA 1pa30-1533. "je cakravAkanuM jeThuM mAnavadehamAM tamAre hAthe lUTArAnI gUphI" mAMthI ugarI gayuM te ame pite ja chIe. tame amane jyAre jIvana ApyuM tyAre te - have duHkhamAMthI mekSa paNa Apa. maraNa ane duHkha jyAM rAjarAja AvyA ja jaya che evA jIvanarUpanI sAMkaLavALA caMcaLa saMsAra amane saMtApe che. amane nirvANanI IcchA che. tIrthaMkaree batAvele pavitra mArge amane, kRpA karIne derI jAo! sAdhujIvananAM vividha zAsane amArI jAtrAnuM bhAthuM che !' Aho! Shrutgyanam Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 so nA upadeza 1534-1542. e mahAsaMyamI belyAH "dharmane je Atmika baLa rAkhI pALe 'che, te jarUra badhAM duHkhamAMthI tarata mukti pAme che. jo tame punarjanmanAM vividha pariNAenAM duHkha TALavA icchatA he, te svArthavRtti che de ne have hamezane mATe tapasyA kare. mANasa e te jarUra jANe che ja ke maraNa Avaze, paNa kyAre Avaze te mAtra jANa nathI; tethI e Ave te pahelAM teNe dharma pALI levuM joIe; DAkhalI vagADatuM meta Ave, tyAra pachI te kaMI tapasyA thaI zake nahi. jayAM lagI ikiye sAbuta hoya ane zarIra cAlatuM hoya tyAM sudhI mANasa muktinI taiyArI karI zake. jIvana caMcaLa che ane aneka vidathI bharyuM che, mANase enA upara vizvAsa na rAkhave ane pAramArthika kArya karavA mATe kSaNabharane paNa vilaMba na kara. je maraNane duHkha kaMI heya ja nahi te mANasa dharma Acare ke cheDe te pAlave, paNa je maraNa AvavAnuM ja che te karelI ALasa mAthe paDaze. tethI zarIra sAjuM hoya ne zakti sArI peThe hoya tyAM sudhI ja jIvanasudhAraNAnuM kArya manuSya saphaLatApUrvaka karI zake che." 1543-1546. e pavitra purUSanA zabdo sAMbhaLIne saMsAra upara amane kSobha tha ane pavitra jIvana AraMbhavAne ame nizcaya karyo. tethI ame tyAM ja amAre zaNagAra utArI dIdhA ane dAsIone soMpI deI kahyuM: amArAM mAbApane A soMpaje ane kahejo ke "e baMne duHkhathI ane janmamaraNanI paraMparAthI kaMTALyAM che. ane eTalA mATe e duHkhathI pAra karanAra dharmamArge caDyAM che. avicAra ane bedarakArIne kAraNe ame je sArAnarasA AcArathI tamane herAna karyA hoya ene mATe tame amane kSamA Apajo." . 1547-1549. A samAcAra dAsIomAM phelAtAM te tathA nartakIo paNa deDatI AvI. e mArA priyane page paDayAM ne kAlAvAlA karavA lAgyAM: 'amane anAtha karI mArI nAnA!" keTalIke emanA pagane aDavA pula veyAM, je kula emaNe jANI jaIne hAthamAMthI seravI dIdhAM hatAM (ane te belI): 5 1550-15para. "amArA jIvanamAM vagara kaMTALe amArI (gupta) kAmanA pramANe tamArA AliMgananI AzAmAM ame amArA jIvanane AnaMdI mAnatI AvI chIe. have e amArI kAmanA tamArI pAsethI je paripUrNa na thAya te bhale ! mAtra tamane joIne ja ame saMteSa dharIzuM. zveta kamaLa jevA caMdrane mANasa je aDakI zake nahi, te ya enA zuddha biMbane joI kene AnaMda nA thAya!". 1553-1papa9. ema te strIo aneka rIte rovA lAgI ane mArA svAmIne pitAnA viraktabhAvamAMthI pAchA vALavA kAlAvAlA karavA lAgI. paNa AvAM pralezananI paravA karyA vinA ane pitAne aDavA dIdhA vinA mArA priya e badhAMthI pharI jaIne pelA satyarUSa tarapha meM karIne ubhA. saMsArathI virakta thaIne sAdhujIvanamAM pravezavA mATe emaNe jAte ja ekeeke badhA vALa khuMTI nAkhyA. meM paNa pote mArA badhA vALa khuMTI nAMkhyA ne mArA svAmI sAthe e sAdhune page paDI, ame prArthanA Aho! Shrutgyanam Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saragavatI. karIH "amane duHkhamAMthI mekSa Ape. te uparathI emaNe AgaLa kahyA pramANe (sAdhusAdhvIone mATe nakkI thaeluM) sAmAyika vrata amArI pAse levarAvyuM, (temAM evI pratijJA levAnI che keH "he pUjya purUSa, huM sAmAyika vrata pALIza, eTale jyAM sudhI e vAtamAM haIza tyAM sudhI dharmathI manA karelAM badhAM asatkamane tyAga karIza, ane manasA vAcA kAyA, banatA sudhI huM jAte evAM karma nahi karuM, bIjA pAse nahi karAvuM, tema je kaI kare te temAM sammati paNa nahi ApuM, AvA badhAM kAthI, he pUjyagurUSa, huM dUra rahIza.) A vrata je saraLatAthI sArI rIte paLAya te mekSa pamAya. vaLI A vratane kAraNe jIvahiMsAthI, asatyathI, asteyathI, strIsaMsargathI ane parigrahathI tathA rAtribhejanathI, amAre dUra rahevAnuM hatuM. vaLI jIvananA, maraNanA ane dehanA si savA tyAga karavA jaNAvanArA je upavate te paNa aMte ame grahaNa karyo. " 1562-1566. cAkarAe khabara pahoMcADyAthI amArAM mAbApa tyAM AvI pahoMcyAM ane amArI dIkSAnI vAta sAMbhaLIne nagaramAMthI bALakA vRddha ne strIo paNa utkaMDita thaIne AvI pahoMcyAM. ema e moTe bAga sa baMdhIothI ane aneka jijJAsujanathI bharAI gaye. lekanAM zarIra ekabIjAthI dabAvA lAgyAM ane mahemAthA parathAra thaI gayuM hoya eTalI bhIDa thaI gaI. vratanA niyamane anusarIne ame amAruM ekaeka ghareNuM utArI dIdhuM hatuM e joIne amArAM sagAM te revA maMDyAM, ane amArAM baMnenAM mAbApa to AvatAMnI sAthe ja chuTe maheDe raDavA lAgyAM. vaLI mArAM sAsusasarA te amane jotAnI sAthe ja mUracha khAI jamIna upara paDayAM. mArAM mAbApane AtmA dharmanA badhathI kaMIka vizuddha banelo hatuM ane e janmamaraNanA saMsAraduHkhane jANatAM hatAM ja, tethI e pitAnI AMkhanAM AMsu kaMIka khALI zakyAM, tyAre mane Thapake detAM heya ema nahi, paNa vAratAM hoya ema belyAM: 157-1568. "dIkarI, tArI A nAnI umaramAM A te te zuM sAhasa karyuM? AvI kumaLI sthitimAM sAdhujIvananAM dharmakarma pALI nahi zakAya. tArI nirbaLatAne kAraNe e jIvanamAM pApa nA thaI javAya eTalA mATe hajI cetI jA. jyAre jIvananA AnaMdane bhegavI rahe tyAre tuM sAdhujIvana leje. * 159-1570. huM belI uThI. "jIvananA AnaMdane bhega te kSaNika che ane pachIthI te kaDavA banI jAya che. kuTuMbajIvanathI ghaNuM duHkha khamavuM paDe che, nirvANunA jevuM kazuM sAruM nathI. bane tyAM sudhI mANase dharmane mArge AvI javuM joIe emAM kalyANa che; mAta AvI caDhe te pahelAM ApaNe paravArI levuM joIe? 1571. tyAre mArA pitAe uttara ApeH "jALAmAM lUMTArA bharAI rahe ema iMDiye bharAI rahelI che jemAM, evI tamArI juvAnI hovA chatAM ye A saMsArasAgaranI upara thaIne nirbhayatAe tarI jaje." - 1572. eTalAmAM sagAMsaMbaMdhInA upacArathI mArAM sAsusasarAne cetana AvyuM, temaNe mArA savAmI tarapha jaIne kahyuM Aho! Shrutgyanam Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tara'gavatInI dIkSA 1573 1577. * dIkarA, A tane koNe zIkhavyuM ? amArI sAthe rahevuM tane nA gamyuM ? evuM te tane zuM duHkha paDayuM ke kaMTALIne tuM sAdhu thaI gayA ? AdhyAtmika jIvanathI ja nahi paNa dharmavihita saMsArabhAgathI paNa svarga maLe che. ane leAkamAM kahevata che ke jIvanamAM A e ratnarUpa che. apsarA jevI suMdara tAre mATe ahI strIo che. tuM jyAre sneha lAgavI rahe tyAre dhama jIvana pALaje. ApaNA vizALa dhanane, amane pAtAne ane (te cheDavelI) A dIkarIne, e badhAne tuM zuM cheDI jaze ? hajIye ceDAM varSa tu jIvananA mAnada lAgavI le; tyAra pachI, jyAre AvA kaThaNu vrata svIkAravAnA dahADA Ave tyAre tuM te khuzIthI leje. 1578. zeThane putra daDhamane dRSTAntA dezane ( ane rIA ApIne) peAtAnAM mAbApanA kAlAvAlAbharyA zabdanA Ama javAba ApyuMH 77 66 1579 1593. ajJAne karIne rezamanA kIDA jema pAte upaseAga karavAne pote ja vaLelA kAkaDAmAM guMcAI rahe che, tevI ja rIte mAhAnya purUSa upabhAganI lAla sAe strIne kAraNe mAyAmAM paDe che ane tethI aneka duHkha lAgave che. beTA rUpI bhALavAIne ane mAhathI bharamAIne vividha prakAranI vasturUpa kAMTAvALA sa'sAramArganA jALAmAM e krUsAI paDe che. strInA vijogathI jeTaluM duHkha thAya che eTaluM paNa sukha thI ene maLI zakatuM nathI. dhanamAlathI paNa duHkha che, tene prApta karatAM paNa duHkha ane sAcavatAM paNa duHkha; ane jyAre nAza pAme che tyAre kheda thAya che. ane mAbApa, bhAI, vahu, karAM ne sagAMvahAlAM e te nirvANunA mArgamAM madhananI sAMkaLA che. jema saghamAM ekaThA maLelA leAka ekabIjAnI sAthe rahevA Icche che ane pravAsanAM duHkhane lekhane sAthe cAle che, paNa vanamAM (bhaya) AvI paDatAM judI judI dizAmAM pAtapotAne mAge verAI jAya che, tema sagAMsaMbadhI A sa'sArAtrAmAM snehasa badhe sukhadu:kha bhAgavavAne ane ekabIjAne madada karavAne ekaThAM maLyAM che, paNa pachI maraNa thavAthI ke sa'sAramAMthI nikaLI javAthI e judAM paDe che, tyArapachI pAtapAtAnAM karma pramANe pAtapAtAne mAge cAlatAM thAya che. pAtAnAM sakhapI vinA ke bIjI kazI pratIti vinA mANase pote ja mAha cheADIne samajI javuM joIe ke emAMthI mukta thaye ja nirvANane mAge jaI zakAze; ane tene sArI rIte nizcaya thayA hoya tA tA kALadeva pAtAnI guphAmAMthI nikaLIne jIvana tADI nAkhe te pahelAM ja pAte DAhyA thaIne ane jAtane kamaje rAkhIne karavA jevuM karI levuM joIe. tethI 'tA STi anedhuicchAkhaLavALA purUSa te, stranA mA sahelA karavA hAya tA, kazAne (na tA vastune ke na tA mANusane, na te mAlane ke na tA sagAMne) vaLagI na rahe. tyAre 'hajI ce thADAM varSa tuM jIvananA AnaMda bhagavI le' evA jo chevaTe upadeza tame ApatAM hA te e paNa bhUla che, kAraNa ke sa'sAra te anitya che ane jIvananI Aho! Shrutgyanam Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ge tarAvatI. rAine khAtarI nathI, maraNanI sattAne ahI koIthI haDaselI zakAtI nathI, tethI e Ave te pahelAM, vakhata khAyA vinA mANase A vrata lei levu. ucita che." 1594-1602. AvAM AvAM vacanAthI zeThane putra peAtAnAM mAbApane ane sagAMsa'badhIone pAchAM javA samajAvyuM; vaLI je mitrA emanI sAthe nAnapaNathI mULamAM ramIne mitratAne aMdhane aMdhAyA hatA temane paNu pAchA javA samajAvyuM". pAtAnA putra uparanI khUba mamatAne kAraNe amane cheDIne javu zeThane gamatuM nahetuM ane emaNe kahelI vAta amane gamatI nahotI, kAraNake je sAdhujIvananuM vrata ame lIdhu' hatuM tene pALavAnI ja amArI IcchA hatI. ( pAse ubhelA ) ghaNA leAkAe jyAre kahyuM: potAnI IcchA pramANe e be jaNa peAtAnI AdhyAtmika sAdhanA bhale sAdhe, kAraNake janmamaraNanI ciMtAthI e pIDAya che; saMsArasukhathI pAchA heThelA ane tapasyA tarapha vaLelA cittane je pakaDI rAkhe che te mhoM uparathI mitra che, paNa sAcI rIte te zatru che,' tyAre ate leAkAe kahelA samajAvaTanA e zabdothI mAnI jaine, mAtra kramane, ( kuTu'bathI ) amane judA paDavAnI emaNe rajA ApI ane e hAtha joDIne khelyAH ' tyAre tame Atmasayama pALavAmAM ane tapo karavAmAM vividha prakAranI kaThaNu sAdhanAvALI tapasyA * AcarIne pAra utaraze. A kSaNubhaMgura samudramAMthI, janmamaraNanAM enAM mAjA'mAMthI, eka khALethI khIje khALe javAnAM vamaLamAMthI, aSTaprakAranAM karmAe karIne valevAtA jaLamAMthI negavijoganA kalezanAM tAphAnamAMthI ane tenA mAhumAMthI pAra utarI jAze. ' : - 1603-1607. vakhate amArA paga nagara tarapha vaLavAnu mana kare, paNa A vacanAthI zeThe bhalA thaI temane aTakAvyA. nagarazeThe ( mArA pitAe) te kahyuM: 'tame dhanya che ke (gRhasthajanane pALavA jevuM je sAduM vrata e nahi paNu) purUM vrata lIdhuM che ane tethI kalezamaya gRhajIvana tajI dIdhu che ane snehanA ba'dhamAMthI ne beDIomAMthI chuTAM thayAM che. sukhaduHkhamAM samAna thavAya evAM mehamukta dharmasvarUpa tame dhAraNa karyuM che. srIjALa tADIne, snehasamAMthI chUTIne je vinAaMbhimAne te vinAkrodhe tIrthaMkarAnA upadezane anusare che tene dhanya che. ame tA hajI leAkSa ane bhAgamAM Anada mAnyA jaIe chIe ane meAhanA pAzathI ne sAMkaLeAthI badhAyalA hovAthI tamArI sAthe AvI zakIe ema nathI. 1608-1613. Ama nagarazeThe sAdhuvrata upara aneka rIte vyAkhyAna karyuM, kAraNa ke e khAkhatamAM emane uMDuM jJAna hatuM. pazu ane kuTuMbanI srI, amArA uparanA snehane lIdhe raDAyu eTale raDI; eTalA vilApa karyo, eTalAM DusakAM khAdhAM ke varasAdathI palaLe ema bAganI jamIna emanAM AMsuthI palaLI gaI. te zeTha ne nagarazeThane strIo, sabadhIo, ane mitrAne leine, dAsa tathA dAsIone leIne, sAne raDatAM leine pAchA nagaramAM AvyA; ane ( jatAM jatAM ya nagarazeTha amArA tarapha Aho! Shrutgyanam Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIzAmAM kuTuMbanI sammati. pAchuM vALI jatA hatA, tyAre mANasonA TeLAmAM pelA bhavya sAdhune emaNe jeyA) amArA saMsAratyAgathI cakita thatA ane dharma uparanI AsthAmAM DubelA e sA leka jyAMthI AvyA hatA tyAM cAlyA gayA. * 1614-121. have eka sAdhI e sAdhunAM darzana karavAne emanI pAse AvI, ene dekhAva sAdhAne ghaTe e ja hatuM. te namra hatI, ne dharmanuM temaja sAdhvIonuM rakSaNa karanArI hatI, tapasyAmAM tathA jJAnamAM prakhyAta thayelI (mahAvIra devanA zAsanamAM prakhyAta thayelI ) sAdhvI caMdanAnI e zikhyA hatI. eNe dharmiSTha sAdhunAM ane emanA sAthanAM darzana karyo, tyAra pachI saMghaniyamanA pitAnA jJAnane lIdhe e bolyA "saMsAraHkhathI virakta thatI A sAdhvIne tamArI ziSyA banAve." sAdevIe pitAnI khuzI batAvI, temAM temanA AtmAne viveka ane sAdhujIvanamAM paNa paLAtI sabhyatA sApha tarI AvatI. pachI e sAdhue mane kahyuM: "A sAdhvInI pUjA kara, e sAdhvI pitAnA rakSaNa nIce tane leI jAya che, paMcamahAvratanA dharmamAM saphaLa thaelAM e prasAdhvI sutratA che." egya rIte meM kapALe hAtha aDADIne namaskAra karyo, ane nirvANane paMthe caDhavA mATenI AkAMkSAe e sAdhvIne page paDI; emaNe mArA tarapha joIne AzIrvAda ApyAH "pALave agharuM evuM je sAdhvIjIvana te tane saphaLa thAo. ame te mAtra upadeza ApIne tene dharmane mArge caDhAvIzuM je te satyarIte prayatna karIza te nirvANane mArge caDhI zakIza." 1rara-1dara7. meM uttara ApeH "pUjya sAdhvIjI, janmamaraNathI bharyA saMsArapravAhamAM athaDAvAne bhaya mane bahu lAge che, tethI tamArA zabdane anusarIza." pachI ( chuTAM paDatI vakhate) potAnI vizALa ne kaThaNa tapasyAne baLe baLatA agnisamAna dIsatA e sAdhune zraddhApUrvaka meM namaskAra karyo. temaja premane tyAga karyo che ane sarvocca sAdhanA grahaNa karI che jemaNe evA e vaNiputrane paNa (emanI vidAya letAM) namaskAra karyo. tyAra pachI strIe ja AvI zake evA amArA zAnta ekAnta maThamAM A sAdhvIonI sAthe javA mATe (e prasAdhvI tathA emanI saMginIo sAthe) nagara tarapha cAlatI thaI. eTalAmAM te AkAzanA zaNagArarUpa saMye pazcimamAM utaravA mAMDayuM. prasAdevInI sAthe jJAnanI ane (Aja sudhInA vyavahAranA) tyAganI vAto karatAM karatAM dharmamAM zraddhA besADatI hatI ne emAM rAta kema pI gaI e te jaNAyuM ya nahi, * 1628-1630. bIje dine te vaNiputra tathA te uttama (amane dIkSA ApanAra) sAdhu kaMI paNa sthAna nirNaya karyA vinA paribhramaNa karavAne mATe anya dizAmAM nikaLI paDayA. mane te e prasAdhvIe baMne prakAranA (sAdhujIvanamAM ane sAdhvIjIvanamAM pALavAnA) niyama zIkhavyA, ane huM tapasyAmAM tathA saMsAratyAgamAM daDha thaI. AvuM Aho! Shrutgyanam Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saragavatI. jIvana gALatAM gALatAM (the eka sthAnamAM rahIe ane DuM sthAne sthAne paribhramaNa karIe ema karate karate) ane ahIM. (rAjagaha nagaramAM) ame AvI pahoMcyAM chIe, ane Aje ( mArI sahacarI sAthe ) chaThanA pAraNAne mATe bhikSA mAgavA nikaLI chuM. 1631.(zeThANa, ) tamArA puchayA pramANe, gayA janmamAM ane tyAra pachI je sukhadAkha bhegavyAM che ane tenAM je pariNAma AvyAM te badhuM A varNavI batAvyuM. 12 prazasti.) 163ra-1636. sAdhvI taraMgavatIe pitAnI kathA purI karI tyAre zeThANIe vicAryuH "kevuM kaThaNa AmaNe karyuM che. AvI kumaLI avasthAmAM, AvI sArI sthitimAM, AvuM vaidhavyavrata grahaNa karIne paNa AvI kaThaNa tapasyA !" ane teNe nagarazeThanI karIne kahyuM: "he sAdhavI, tamArA jIvana saMbaMdhe prazna puchIne meM Apane je ATaluM badhuM kaI mAgyuM tene mATe kRpA karIne kSamA Ape." te ene page paDI ane anaMta bhavasAgaranA kalezane kAraNe kahevA lAgIH "saMsAraganA kAdavamAM kaLI gayelAM evAM je ame temanuM zuM thaze ! mehAnvakAre amane gherI lIdhAM che ane tyAre tame te kaThaNa A sAdhujIvana grahaNa karyuM che. chatAM ye amane batAve ke punarjanmamAM kaSTa TALavAne mATe amAre zuM karavuM joIe? 1937-1641, taraMgavatIe javAba dIdheH "tame sAdhujIvana pALI zake ema na che, chatAM ye saMsAramAM evI rIte rahe ke tIrthaMkaranA upadeza pramANe cAlI zake." te sAdhvInA A zabda amRtanI peThe zeThANI utArI gaI ane mahAkRpAe maLyA hoya ema mAnavA lAgI. ane nizcaya karIne zraddhApUrvaka gRhastha dharma pALavAnuM mAthe lIdhuM ane (sachavane ugAravA mATe) sajIvanirjIva vacceno bheda jANI lIdhe. Ama (gRhasthajana pALI zake evAM) saraLa pAMca vrata ane bIjI aneka kriyAo ane vidhie eNe pALavA mAMDI. je juvAna dAsIoe paNa A kathA sAMbhaLI hatI temane paNa asara thaI ane tIrthaMkaranA upadeza upara uMDI zraddhA temane beThI. - 1dara, sAdhvIe ane tenI sahacarIe (pitAnA dharmane bAdha na Avate hAya evI) bhikSA lIdhI ane joIjoIne ane jALavIjALavIne pagalAM bharatI kyAMthI AvI hatI tyAM e pAchI gaI. - 1643. tamane (sAMbhaLanArane ane vAMcanArane) meM A kathA AdhyAtmika zAna thAya eTalA mATe kahI batAvI che. AnA zravaNathI sarva durita dUra thAo ane jinezvaranI bhaktimAM tamAruM mana lIna thAo. 1644. hAIla purIya gacchamAM thaelA AcArya virabhadranA ziSya sAdhu nemicadvigaNie A kathAnuM Alekhana karyuM. Aho! Shrutgyanam Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = = = = = = = = = = // jaina sAhitya saMzodhaka samiti 1505== = = peTrana. zrIyuta hIrAlAla amRtalAla zAha. bI. e. muMbaI. vAIsa peTrana. zrIyuta kezavalAla premacaMda modI. bI. e. elaela. bI. vakIla ahamadAbAda zrIyuta amaracaMda ghelAbhAI gAMdhI, muMbaI. sahAyaka. zeTha paramAnaMdadAsa ratanajI, muMbaI. zeTha kAMtilAla gagalabhAI hAthIbhAI, pUnAH zeTha kezavalAla maNIlAla zAha, pUnA. zeTha bAbUlAla nAnacaMda bhagavAnadAsa jhaverI, pUnA. AjIvana-sabhAsada. zrIyuta bAbU rAjakumAra siMhajI badrIdAsajI, kalakattA. zrIyuta bAbU pUraNacaMdajI nAhAra. em. e.elaela.bI. kalakattA zeTha lAlabhAI kalyANabhAI jhaverI. vaDodarA (muMbaI.) zeTha narottamadAsa bhANajI, maMbaI. zeTha dAmodaradAsa, tribhuvanadAsa bhANajI, muMbaI. zeTha tribhuvanadAsa bhANajI jaina kanyAzAlA, bhAvanagara. zeTha kezavabhAI mANekacaMda, muMbaI. zeTha devakaraNabhAI mULajIbhAI, muMbaI. zeTha gulAbacaMda devacaMda, muMbaI. zrIyuta mAtaciMda giradharalAla kApaDiyA, bI. e. elaela bI. solIsATara, muMbaI. zrIyuta kezarI caMdajI bhaMDArI, iMdora. zAha amRtalAla eNDa bhagavAnadAsa kaM0 maMbaI. zAha caMdulAla vIracaMda kRSNAjI, pUnA. zeTha lAdhAjI motIlAla, pUnA. zAha dhanajIbhAI vakhatacaMda sANaMdavALA, (ahamadAvAda ) zAha bALubhAI zAmacaMda, taLegAma ( DhamaDhere ). zAha cunilAla jhaveracaMda, muMbaI. = = = = = = = = = = =ACEShrigyanama Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamaNAM ja prakaTa thaela atyuttama grantha A cA rAMga sUtra. ema to AcArAMgasUtranI Aja surdhAmAM aneka AvRttiyo chapAI gaela cha paraMtu zuddhatA ane uttamatAnI dRSie enI barAbarI karI zake evI eke AvRtti hajI sudhI bahAra paDI nathI.. A AvRtti jarmanInA eka vidvAne varSIsudhI AcArAMgasUtrano UMDo abhyAsa karI taiyAra karela che. mULanI aneka prato segI karI temAMthI prathama mULapATha tAravI kADhI, pachI cUrNi TIkA, avacUrI, TabbArtha ane vAlAvabodha Adi judI judI vyAkhyA karanArAonA pATho sAthe sarakhAvI, Ano pATha nirNaya karavAmAM Avyo che: eTalaM janahI paNa Aja sa TIkAkAra je vastu e sUtramA joI zakyA na hatA te aimAM tAravI kADhavAmAM AvI che. ane e vastu te AkhA sUtramA gadyabhAga ane padyamAga keTalo cha tenuM pRthakkaraNa che. pazcimanA vidvAno ApaNA. dezanA zAstrono kevI paddhatie ane keTalI bArIkIthI abhyAsa kare che tenI kalpanA AcA. rAMgasUtranI A AvRtti jovAthI thaze. AnI mahattAno khayAla eTalA uparathI AvI zakaze ke jarmanInI eka prakhyAta yunivarsiTIe e granthanA saMzodhaka vidvAnane emanA AvA athAga boddhika parizramanA badalAmAM UMcAmAM UMcI pAMDityapradarzaka " DaoNkTara "nI DIgrI ApI che. sArAmAM sArA enTIka kAgaLa upara sundara rIte ane navI paddhatie chapAvavAmAM Avala che. pAchaLa granthamA AvatA dareka zabdano prAkRta ane saMskRta zabda koSa ApavAmAM Avela che. tema ja khAsa khAsa mahattvanA pAThAntaro paNa ApelA cha. dareka bhaMDAra, lAIbrarI ane granthasaMgrahamAM AnI ekeka nakala khAsa rAkhavA lAyaka cha tema ja Treka sAdhusAdhvIna svAdhyAyamATe atyaMta upayogI hovAthI temane paNa khAsa saMgrahavA lAyaka cha. jarmanInI lipjIga yunivasITI taraphathI e granthanI rAmanalIpimAM je mULa AvRtti prakaTa thaI che tenI kiMmata lagabhaga 6-7 rUpiyA jeTalI paDe che. chatAM A AvRttinI kiMmata mAtra // rupiyA ja rAkhavAmAM AvI che. ghaNI ja thoDI nakalo chapApalI cha mATa magAvavAnI icchA vALAe zIghratA karavI. traNa cheda sUtra bRhatkalpa, vyavahAra ane nizItha. jaina Agama sAhityamAM A traNa cheda sUtra sauthI vadhAre prAcIna ane pradhAna Agama gaNAya che. emanA kartA bhadrabAhu svAmI che. e cheda sUtro upara pUrvAcAryoe jeTalI vyAkhyAo lakhI cha teTalI bIjA koI paNa Agamo upara nathI lakhI. e cheda sUtro hajI sudhI koIe chapAvyA na hatA. paraMtu jarmanInA prasiddha vidvAn DaoN. zubrIMga, jemaNe uparokta AcArAMgasUtranuM saMzodhana karyu che temaNe ja sauthI prathama A traNa cheda sUtrona paNa atyuttama saMzodhana karI prakaTa karavAnuM prazaMsanIya zreya prApta karya che. A sUtronA pATho paNa AcArAMga sUtranI mAphaka TIkA, cUrNi, bhASya, niyukti Adi junI vyAkhyAo ane mULanI junAmA junI pratio bhegI karI sAyanTIphika paddhatie taiyAra karavAmAM AvyA che. sAthe evI uttama rIte chapAvavAmAM AvyA che ke jethI AkhA sUtranuM rahasya vAMcatAMnI sAthe ja, yaMtrane jovanI mAphaka, AMkho AgaLa tarI Ave che. aMtamA judAjUdA pAThAntaro paNa ApavAmAM AvyAM che. UMcA enTIka kAgaLa upara suMdara rIte chapAvelAM hovA chatAM traNe sUtronI kiMmata phakta 2 // rUpiyA che. have thoDI ja pratio zilakamAM rahelI che. maLavAveM sthAnagujarAta purAtattvamaMdira bhArata jaina vidyAlayaH elIsanIja, amadAbAda. ) po0 Dekkana jImakhAnA, pUnA siTI. Aho ! Shrutgyanam