Book Title: Dharm Pariksha Part 02 Author(s): Yashovijay Maharaj, Abhayshekharsuri Publisher: Divyadarshan Trust Catalog link: https://jainqq.org/explore/022193/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maho. yazovijayajI kRta dharmaparIkSA bhAga -2 vivecaka AcArya vijaya abhayazekharasUri Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrIzalezvarapArzvanAthAya namaH / / || zrImahAvIraparamAtmane namaH / / / / zrI aha~ namaH / / ||shrii prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-dharmajit-jayazekharasUrIzvarebhyo namaH // ||ai namaH / / nyAyavizArada-nyAyAcArya-mahopAdhyAya zrImadyazovijayapravinirmitA dharmaparIkSA bhAga -2 AcAryavijaya abhayazekharasUri ma.sA. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. AvRtti H ! H- bIjI nakala :- 700 prakAzaka divyadarzana TrasTa - mudraka prakAzana varSa :- vi. saM.- 2071 -: prakAzaka : atulabhAI je. vaDecA 806, ratana pArka, aDAjaNa pATIyA, surata - 395009 mUlya H- 250/ 39, kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA, ji. amadAvAda- 387810. praptisthAna 3. 4. jagatabhAI parIkha 21, tejapAla sosAyaTI, phattehapurA basa sTenDanI pAse, pAlaDI, amadAvAda- 380 007. phona :- 079-2663 0006 navInabhAI bI. kubaDIyA Ithosa IlAITa gAramenTsa prA. li. 107, kosamosa pleTInama, gokhale roDa, dAdara (pazcima), muMbaI- 400028 mo.- 09769329932 A pustaka jJAnanidhimAMthI prakAzita thayuM hovAthI gRhasthe jo enI mAlikI karavI hoya to enI kiMmata jJAnakhAte jamA karAvavI jarUrI che. - li. prakAzako :- navaraMga prinTarsa, amadAvAda- mo.- 09428 500 401. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMthanA prakAzanano lAbha zrI umA che. mU. pU.jaina saMgha, umarA, surata potAnA jJAnanidhimAMthI lIdho che. temane dhanyavAda ane AbhAra. - li. prakAzako Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya sthaLa darzikA hRdayasthita bhagavAna kalyANamApaka kaI rIte?..... 9ThalAsthita bhagavAna kallAmApakakI rAta. .*************************************** kevalImAM dravyahiMsAno vicAra..................................... .... 2-4 kevalI pratyenI bhaktinA nAme kuvikalpa........................................... 2 sayogI avasthAmAM azakyaparihArarUpa hiMsA hoya ja.... ................. 3 kevalI prayatnano vicAra................................... ...... 4-15 kevalIno jIvarakSAno prayatna niSphaLa na rahe.-pU0........... ..... 4 kevalIno dezanAprayatna niSphaLa rahe?-u0........... ........................ kevalIprayatnanI saphaLatA sAdhyaviSayanI apekSAe ja............ ............... kAyaprayatna ane vAyitnamAM vaiSamya che-pU0................. sutaparISahavijayanA kAyaprayatnanI pratibandI-u0................. ********** mArgamAM rahevuM e ja prayatnanI saphaLatA............... upAyano anAbhoga ja jIvarakSAprayatnane niSphaLa banAve-pU0............... sutparISahavijayanA prayatnane koNa niSphaLa banAve che?-u0..... nigraMthanuM cAritra paNa azuddha banAvavAnI Apatti............... nigraMthane paNa zAstravihita upAyono anAbhoga na hoya................... kevalInA yogone ja jIvarakSAnA upAya manAya?............................... ....... 11 hiMsAphaLAbhAvanI prarUpaNAmAM kevalIno adhikAra che ja............... .............. kevalIne pApakarmabaMdhAbhAvano nirNaya hovAthI varjanAbhiprAya na hoya -pUo............... aSaNIya vagereno varjanAbhiprAya hovo zAstrasiddha-u0.............. ***************** kevalIe svaprayatnane kevo joyo hoya?.................... gahaNIyakRtya aMge vicAraNA................................................... 15-25 kaI hiMsA gaNIya?dravya ke bhAva?.......... ........ 15 upazAntamohInI dravyahiMsA pratisevArUpa kharI, yathAkhyAtanAzaka nahi-pU0............... pratiSiddhanI pratisevA yathAkhyAta ane nigraMthanI lopaka ja hoya-u0............... anAbhogajanya pratisevA paNa pratisevA ja che... pratisevAnI vyAkhyA.............. rUttoDavIro zlokano rahasyArtha.................................................. e zlokathI kevaLImAM pratisevAnA abhAvanI siddhi, nahi kedravyahiMsAnA................. ...... 10 .... 14 .......................... Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e zlokamAM upazAMtamohInuM grahaNa kema nahi?................ ******. 22 kSINamohajIvamAM gahaNIya dravyaAzravano abhAva-pU0............. ....... 23 bhAvAzravanI hAjarInI Apatti-u0...................... .............. dravyaAzravapariNati aMge vicAraNA.............. .. 25-34 dravyaAzravapariNati svakAraNajanya, nahi ke mohajanya........... ....... 25 dravyAzravapariNati mohajanyA-pU0.............. .... 26 saMyatanI AraMbhikI kriyA pramattayogajanyA, nahi ke jIvaghAtajanyA-pU0................ pramattayoga aMge pUrvapakSa vicAraNA.............. ************************* ... 27 pramatta-apramattanI dravyAzravapariNatinA hetuo-pUo... ...... 28 dravyAzravane mohajanya mAnavA sAme dravyaparigrahanI pratibaMdI-u0..... .... 29 kevalImAM dravyahiMsA mAnavAmAM hiMsAnubaMdhI raudradhyAnanI Apatti-pU.............. ........ 31 dravyaparigrahanA kAraNe saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnanI Apatti-pU0....... .... 32 dravyaparigraha ApavAdika hoI kevalIne doSAbhAva -pUo................. anAbhogajanyadravyAzrava ja mohajanya-pU0................................ .. 34 dravyaparigrahane ApavAdika mAnavAmAM pUrvapakSIne pratijJAhAnidoSa-u0.......... yoga aMge vicAraNA.... ***********......... 35-53 yogo azubha zI rIte bane? pUrvapakSa vicAraNA....................................... pramattanA yogo ja azubha hoya-pUa............................. pramattano apavAdabhinnajIvaghAta anAbhogajanya ja hoya -pU...... 37 phaLopahita-svarUpayogya yogono bheda-pU.vicAraNA................. kevaLInA yogo jIvaghAtAdi azubhanA phaLopa. kyAreya na bane-pUo........... kevaLInuM dhamapakaraNadhAraNa ApavAdika hotuM nathI-pUo..... *39 paNa vyavahArane pramANa TheravavA hoya che.-u0............ kevaLInuM aneSaNIyagrahaNa ApavAdika nathI.-pUa........................................ vyavahAra paNa baLavA'nI kevaLIkRta sthApanA................................... *.... 41 kevaLInI pravRttithI zrutavyavahAranI zuddhi zI rIte? pUo..... ..... 42 RtavyavahArazuddhinA prabhAve anekaNIya paNa eSaNIya-pUo..... .... 43 aupAdhika zuddhatAzAlI cIja paNa ApavAdika ja kahevAya-u0............ dharma gurune anusaranAro kaI rIte?.............. ..... 45 atiprasaMga chadmasthanI jANakArI mAtrathI na thAya.. **. 34 .... 36 ... 38 ,,,,, 4O ...... 44 ....... 47 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......48 unnatanimna dRSTAMta... kevalIgRhIta anekaNIya pUrvAvasthAnI apekSAe ja anekaNIya-pUo.............. AbhogapUrvakanI pratiSiddha pravRttino sAdhune abhAva thavAnI Apatti-u0........... "azubhayogajanya hiMsA e AraMbhakatva" mAnavAmAM Apatti...... apramAda yoganA azubhatvano pratibaMdhaka................ maithuna sivAyanA Azravo aniyatadoSarUpa................. ...... 53 kAyikI vagere kriyAo aMge vicAraNA................ ...54-60 vItarAga ane apramatto jIvahiMsA thavA chatAM anAraMbhaka..... ....... 54 kAyikI, AdhikaraNikI ane prAkaeNpikI kriyAono avinAbhAva.................. prANAtipAtajanakapraSaviziSTa kAyikI kriyAno ja niyama............ .............. hiMsAthI thatA prakRtibaMdhanI vyavasthA asaMgata thavAnI Apatti...... .... jJAnAvaraNabaMdhakAlIna kriyAonA pratipAdaka sUtranuM rahasya............ akriya' tarIke vItarAganuM grahaNa zA mATe? spaSTatA mATe.......... ........... kAyikI, AraMbhikInI samaniyata ane prANAtipAlikInI vyApaka...................... avazyabhAvijIvavirAdhanAvicAra. ............... 61-71 avayaMbhAvI hiMsAnA kAraNe kahevAtuM ghAtakatva kayA vyavahArathI?.. ....... 61 sAdhuonI AbhogapUrvaka naghuttArapravRttinA abhAvanI Apatti.......................... 62 jaLajIvono anAbhoga hoI virAdhanA paNa anAbhogajanya-pUo........ ....... 63 jaLajIvono anAbhoga mAnavAmAM jayaNApAlana asaMgata-u0............. vyavahArasacittarUpe Abhoga hovo Avazyaka.................................... panakasevAlAdino nizcayathI paNa Abhoga.......................... .... 65 chate Abhoge thatI virAdhanAmAM samyaktva paNa na Take-pUa................................ ..... 67 potAne na dekhAvA mAtrathI anAbhoga na manAya-u0.......................... .... 68 saMyamanI durArAdhyatAnuM pUrvapakSapradarzita rahasya...................................... avazyabhAvinI virAdhanAnA pUrvapakSakalpita be prakAra............. .............. sUkSmatrasa ane sthUlatrasanI anAbhogamUlaka virAdhanAno taphAvata-pUo........... svasAkSAtkAranA viSaya-aviSayabhUta virAdhanAno taphAvata-pUo......................... virAdhanAnI nirdoSatAno hetu................ .................. 71-206 AbhogamUlaka, chatAM AjJAzuddha hovAthI virAdhanA nirdoSa............. ............... 71 saMyamanI durArAdhyatAnuM graMthakArapradarzita rahasya. che................ .............. 7ra ..... 65 - Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamathI paNa akAya vagere sthAvarono Abhoga zakya.. sUkSma ane sthUlatrasanI virAdhanA azakyaparihArarUpe samAna ja-u0.. karmabaMdha vadhyajIvanI sthUlatA ke sUkSmatAmAtrane sApekSa nathI. AbhogapUrvakanI ApavAdika hiMsA duSTa banI javAnI Apatti.. chatI virAdhanAe paNa saMyamarakSAmAM adhyAtmazuddhi e ja hetu, anAbhoga nahi. saMyamapariNAmanI rakSAmAM varjanAbhiprAya e hetu-pU. jIvaghAtAdimAM varjanAbhiprAya e upAdhi-pU..... varjanAyukta jIvavirAdhanA pratibaMdhakAbhAvarUpa nirjarAno hetu-pU.. nizcayanaye virAdhanA nirjarAno hetu ja nathI-u...... ApavAdika virAdhanAmAM anAbhoga ke varjanAbhiprAya hoto nathI-u. baMdhahetu nirjarAhetu zI rIte bane ? nayavicAraNA.. aidaparya aMge upadezapadagata prarUpaNA jIvaghAtapariNAmane nirjarAhetu mAnavAnI Apatti.. virAdhanAnuM hiMsApariNAmajanyatva svarUpa varjanA0 thI dUra thAya-pUrva.. hiMsApariNAmajanyatvane virAdhanAnuM svarUpa kahevuM e mugdhapratAraNa-u.. varjanA0 rUpa upAdhizUnya virAdhanA ja nirjarApratibaMdhaka-pUrNa... varSanA virAdhanAnA kayA svarUpane dUra karI upAdhi bane?.. sarvatra viziSTanirjarA pratye AjJAzuddhabhAva e svataMtra kAraNa. svataMtra kAraNane uttejaka mAnavAmAM doSa.. jIvono anAbhoga hoya to jaLapAnamAM mUla prAyazcitta na Ave. pANI pIvAmAM ane utaravAmAM prAyazcittabheda kema ? vicAraNA.. Abhoga - anAbhoga zuM che?.. gItArthamAM virAdhanAnI jANakArIno pUrvapakSIkRta svIkAra. chatI virAdhanAe jaLavAtI nirdoSatAno hetu : Azayazuddhi hiMsa aneahiMgnapaNAnI vyavasthA.. anAbhogane nirdoSatAnI jALavaNIno hetu mAnavAmAM Apattio. virAdhanAno Abhoga mAnavAmAM dezaviratinI Apatti-nirAkaraNa.. 18000 zIlAMgo ane nizcayanayamata... 18000 zIlAMgo aMge vyavahAranayamata. zIlanI akhaMDitatAmAM apekSA bhAvaviratinI, nahi ke bAhyapravRttinI.... 72 74 75 77 78 79 80 81 82 83 84 85 87 88 89 89 89 90 90 92 93 94 95 96 97 99 101 102 103 104 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 apavAdaviSayaka upadezavicAra........... ............ 106-138 vihitAnuSThAnIyadravyahiMsAmAM jinAjJA ja pravartaka............. .................... 106 ApavAdika hiMsAnI AdezarUpe jinAjJA asaMbhavita-pU0.... ......... 107 kadhyatvAbhivyaMjitarUpe paNa asaMbhavita-pUo.............. ............. jinopadeza mAtra vastusvarUpanI jANakArI mATe japUa................... sarvatra vidhi-niSedha mAtra jayaNA-ajayaNAnA ja-pU0................... . 110 jinAjJAthI vastu svarUpanuM jJAna, pravRtti-nivRtti svataH-pUo............................. .. 111 jIvavirAdhanA ajayaNAjanya ja hoya che-pUo................................................................. chatI jayaNAe thatI virAdhanA anAbhogaprayuktaajayaNAjanya-pUa............... ...... 114 dravyahiMsAnuM paccakkhANa paNa Avazyaka-pUa........... *******....... 115 vyavahArasAvaghakAraNonI jinAnujJA kacyatvAbhivyaMjita upadezamukhe-pU4. .......... yatanAnI jinAjJA, dravyahiMsAnI kyAMya nahi-pU0................ ....... 117 vyavahAranave pAdAdi-kriyArUpa virAdhanAnI jinAnujJA-u0............................ - 119 nizcayanaya to zubhabhAvanuM ja vidhAna............. ********................ 120 phaLataH to vidhizuddhahiMsA paNa anujJAno viSaya... mAtra jayaNAnuM vidhAna mAnavAmAM asaMgatio..................... *********** .....121 ApavAdika pravRttine svataH kahevI e mahAbhAnti................. . 122 apavAdapade virAdhanAno upadeza paNa vidhimukhe saMbhavita...... ... 123 apavAdapade virAdhanAnuM vidhAna Avazyaka........................ ........ 124 jayaNApUrvaka thayelI ApavAdika hiMsAmAM prAyazcittano abhAva....... ... 125 velaDI vagerenA AlaMbananuM vidhAna karatuM sUtra............... ....... 127 lavaNa aMganuM apavAdika vidhAnasUtra............................................. ...... niSiddhanuM paNa apavAdapade vidhAna hoya............... dravyahiMsAnuM paNa apavAdavidhAna.............. ******... 130 sUkSma virAdhanA sUkSma ajayaNArUpa nathI................ ............. sUkSma AzravakriyAo mATe kSINamoha sudhI AlocanA.............. ************** chaghasthanA anuSThAno AlocanAdiyukta hoya to ja ISTasAdhana........................ dravya-kSetra vagere AzrIne paNa hiMsAbhAvanuM ja paccakakhANa.. 134 puSpa caDAvavA vagere rUpa hiMsAno upadeza sAkSA vidhimukhe......... .... 136 pUjAbhAvihiMsAmAM anubaMdhazuddhatAnA kAraNe jinAjJA........ ....... 137 0 .......... 130 J U moo O n U 132 U ..... Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyahiMsA aMge kalpabhASyano adhikAra... chate Abhoge dravyaparigrahanI jema dravyahiMsAthI doSa nahi.. caturtha bhAMgAnI zUnyatA hiMsAnA svarUpanI apekSAe-pU.. te zUnyatA hiMsAvyavahAranA abhAvanI apekSAe-u.. cothA bhAMgAmAM yoganI zuddhatA guptirUpa levAnI che.. apramattathI sayogI kevalI, dravyahiMsAthI tulya rIte nirdoSa. hiMsA aMgenI caturbhUgInI bhAvanAno adhikAra... te adhikArathI kevaLImAM ahiMsakatvanI siddhi, dravyahiMsAnI nahi-pU.. te adhikAranA nigamanavacanathI dravyahiMsAnI siddhi-u0... vastrachedana aMge kalpabhASyagata pUrvapakSa hiMsAnvitayogamAM hiMsakapaNAnI vyApti nathI... vastrachedAdhikAra hiMsAnvitayoganA abhAvano jJApaka-u0.. pratibaMdIthI pUrvapakSIne Apelo doSa teno sadbhAvano jJApaka-u.. pUrvapakSIne pratibaMdIthI Apela dUSaNa.. AraMbhAdi-aMtakriyA vicAra. kaMpanAdi kriyAo aMge bhagavatIjIno adhikAra..... kaMpanAdi kriyA AraMbhAdidvArA aMtakriyAvirodhI phalitArtha.. yogo ja aMtakriyAvirodhI-pU......... bhagavatIjInA sUtranI pUrvapakSIkalpita vyAkhyA... kaMpanAdino yoga sAthe niyama batAvyAnI pUrvapakSakalpanA ayogya.. anya pUrvapakSakalpanA ane tenI upahAsyatA... ejanAdi AraMbhAdine sAkSAtolR niyata nathI-zaMkA.. AraMbhAdijananazaktinI apekSAe sAkSAt niyata-samAdhAna. AraMbhajananazaktiyukta yogo aMtakriyAnA pratibaMdhaka. e zaktinA kAraNe ejanAdithI thayela AraMbha sAdhuone nirdoSa. sthUlakriyA rUpa AraMbha kevalImAM abAdhita ..... calopakaraNatA nAmakarmapariNatine niyata.. kAyasparzajanyavirAdhanA vicAra... avazyabhAvI virAdhanAjanya karmabaMdhAdi aMge AcArAMgavRtti adhikAra.. e adhikAramAM kevalI anUda nathI-pU......... 138-153 138 140 141 142 143 145 146 147 147 149 150 151 152 154-169 154 156 157 158 159 160 161 162 163 165 16 169 170-198 171 174 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 185 vRttimAM kevalInA karela nirdezano apalApa azakya........................ *******. 174 avazyabhAvitva aMge pUrvapakSavicAraNA. ........ 176 anAbhogAvita viSayAsaMnidhAnAdithI paNa kadAcitkRtva saMbhavita .................... 177 pUrvapakSavicAraNAnA svIkAramAM sUtranI asaMgatino doSa......................... avayaMbhAvitva aMge vAstavikatA...................... ........ 179 kevalImAM virAdhanAkatRtva asaMbhavita hoI nirdeza ayogya-pU0................... mazakAdikatRka jIvaghAta sayogI kevalIne asaMbhavita-pU0............. ....... 182 nirdeza kartutvane nahi, kArakatvane AgaLa karIne che-u0.............................. athavA upacarita katRtvane AgaLa karIne che-u0............................ AcArAMgano A graMthAdhikAra prAsaMgika ja che-pUo............... e graMthAdhikAra karmabaMdha aMgenA kAryakAraNa bhAvanI vyavasthAsiddhi mATe-pU0............... upazAntAdino samuccaya vaicitryano vyatireka dekhADavA-pU0... ... 187 te adhikArane prAsaMgika mAnavAmAM atiprasaMga-u0..... .... 188 nimittakAraNa anaikAntika paNa hoya........... ..... 189 samuccayanA anivahinI Apatti....... ....... 190 ayogIvata sayogI zarIra para jIvaghAta kema nahIM? pUrvapakSIne prazna................... sayogInA yoga jIvarakSAnA hetu hovAthI evA uttaramAM Apatti. ................ cAritramohakSayathI jIvarakSAno atizaya pedA thAya-pU0............................ .... 194 kevalInA yogo jIvaghAta pratye pratibaMdhaka-pU0.............. ...................... 196 ayogI zarIrathI paNa jIvAtabhAvanI Apatti-u0... ............ ............. 196 kevalInuM sthAna ahiMsA che e ayogIne paNa lAgu paDe-u0.............. *********...... 197 ahiMsAsthAnatvAbhAva AzravAbhAvanA tAtparyamAM........................... ............... 198 jIvarakSA atizaya-vicAra......... ...........199-216 jo kevalIyoga svarUpe jIvarakSakato paDilehaNAbhAvApatti........... ............... 199 jo niyata vyApAra dvArA, to sajIvoddhAraNa azakya .................. ....................... 201 puSpacUlA daSTAMtathI jIvonA aghAtapariNAmanI siddhi-pU0......................... daSTAMta- dAntikanuM vaiSamya-u0... kevalInA viharaNakSetramAM jalAdi acitta ja hoya-pU0............ jalamAM anaMtA aMtakutakevalI, sarvatra acittatA asaMbhavita-uo................ kevalIyogathI pRthyAdine bhayalezano paNa abhAva-pUo... .... 207 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ................... saMcittajaLasvabhAvano atizaya liMkRta? u0................ 208 aghAtyapariNAma mAnavAmAM ullaMghanAdi niSphaLa-u0....... .... 210 kevalInA ullaMghanAdi vyApAra RtavyavahArapAlanAtha-pUo.... 211 kevalIvihArakAle jIvonuM svataH apasaraNa-pUo....................... ..................... 212 svataH apasaraNa mAnavAmAM Apatti-u0.......... ............... 213 kevalIkiyAjanya bhaya vinA ja jIvo kriyA kare-pUa........ 213 'hiMsA vinA ja mare" evuM paNa mAno ne! u0.......... .. 214 bhaga0nA yogathI kheDUta bhaya pAmyo/bhAgyo e prasiddha.... ............... 215 saMyama abhaya rU5 che............................................................................... 216 jIvarakSAlambivicAra.............. ..... 17-223 ghAtijanyalabdhiprabhAve jIvaghAtAbhAva... ............. ra17 te labdhinuM upajIvana kare to pramAdIpatti............. ... 218 anupajIvana mAno to ayogIthI paNa jIvarakSA........... .. 219 labdhine yogagata mAnavAmAM Apatti.. ............. 219 jo dravyahiMsA e doSa, to dravyaparigraha paNa doSa...... *********************************** 221 anekAnta anekAMte kaI rIte?.................................................... 222 kevalI-chaghasthaliMgavicAra.. .......... ......................................... 224-262 chadmastha ane kevalInA liMgonuM darzaka sUtra............. ...................... 225 chaghasthaliMgonA pakSa ane liMga aMge pUrvapakSavicAraNA........ .................... kSINamohane mAtra saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNAdi hoya-pUo... ............... ... 228 saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa paNa mRSAvAdAtmaka doSarUpa-pUo... ............ ... 2 28 chadmasthaliMgano pUrvapakSAbhimata kALa................ .............. kSINamohane paNa kevalI gaNavAnA che-pUa............ ............. 232 dravyaprANAtipAtAbhAvAdi ja kevalIliMga che-pUa.......... ............. rAgadveSajanitatvAdi tenuM vizeSaNa nathI-pU0........ kadAcidu ane kadAcidapi asiddhi ane vyabhi0 nA vAraka-pUo........ ..... 235 apramattane pakSa tarIke levAmAM doSo-u0........... 236 pAramArthika hiMsAdinA svabhAva chaghasthaliMga tarIke vivakSita-u0.... 236 pakSa tarIke pramattajIva levo-u0... ...................... . 237 kadAcidra vagere svarUpavizeSaNa, doSavArakanahi... ........... ... 239 233 234 ***..... Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *******************................ 240 . . . . . . , , , , , , , , , .................. , , , , kadAci vagere vizeSaNa aMge anya abhiprAya.. anyanA abhiprAyanI samAlocanA................... ............. kadAcithI nIkaLato phalitArtha.......... ..... 243 bhAvahiMsakatAdi liMga banavA asamartha nathI..... .......... kSINamohamAM dravyamRSAvAdAbhAvanI mAnyatA zAstraviruddha.............. ........ 244 saMbhAvanArUDha mAM saMbhAvanAno zabdArtha.................... ........ 246 bhAvanA kAraNo jadravyanA kAraNa bane e niyama khoTo... 249 prANAtipAtAdi cAritramohanIyane niyata-pU0.......... ..................... 250 bhAvaprANAtipAtAdi tevA che, dravya nahi-u0......... ................ 251 nagnatAdi sAta pariSaho mAnavAnI Apatti...... 2para sAva asatanI saMbhAvanA paNa na karAya.............. 254 aMtya be liMgo chaghasthamAtrasulabha nathI ......... .... 255 kSINamohane kevalI mAnavA e AgamabAdhita............... ................... 256 adhikRta sthAnAMgasUtranuM tAtparya................ ............ 259 palAdanavicAraNA............................. .......... 262-266 anucita pravRttimAnamAM paNa zraddhALuNathI samyaphavaTake............... *******.......... 263 tapaprAyazcitta asaMgata banavAnI Apatti......... ..... 265 upasaMhAra...... ......... 266-282 suparizuddha AjJA ja grAhya che. ........................ ................ 266 dharmanI kaSa-cheda-tApa parIkSA.......................... ................ 267 traNemAM tApaparIkSAnI mukhyatA.............. , 269 zuddhadharmapariNata sAdhunA suvarNa sadeza 8 guNo. ............. suvarNasadazagurunI AjJAmAM rahelAne thanArA lAbho. ...................... AtmapratyakSatAdazAnuM svarUpa............. .................... zuddhavikalpa avikalpasamAdhino janaka....... .......... 278 adhyAtmajJAnanI stuti... ........ 279 dharmavAda ja kartavya.......................... ....... 280 aMtya upadeza........................ .................... ................ prazasti................. ............... ..... 282 . che. 271 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrIzarkhezvarapArzvanAthAya namaH / / / / zrImahAvIraparamAtmane namaH / / / / aha~ namaH / / / / zrIprema-bhuvanabhAnu-dharmajit-jayazekharasUrisadgurubhyo namaH / / ||ai namaH / / nyAyavizArada-nyAyAcArya-mahopAdhyAya zrImadyazovijayapravinirmitA dharmaparIkSA dvitIyo bhAgaH kalyANaprApakatvaM ca hRdayasthitasya bhagavato'narthanirAkaraNadvArA syAdityanvayavyatirekAbhyAM tasyAnarthanirAkaraNahetutvaguNamabhiSTuvannAha - hiyayaDhio a bhayavaM chiMdai kuvigappamattabhattassa / tayabhattassa u taMmi vi bhattimisA hoi kuvigappo / / 42 / / hadayasthitazca bhagavAn chinatti kuvikalpamAtmabhaktasya / tadabhaktasya tu tasminnapi bhaktimiSAd bhavati kuvikalpaH / / 42 / / hiyayaDhio a tti / hRdayasthitazca bhagavAnAtmabhaktasya svasevakasya, kuvikalpaM kutarkAbhi hRdayasthita bhagavAna anarthanuM nirAkaraNa karavA dvArA kalyANaprApaka banI zake tethI teo anarthanirAkaraNanA hetubhUta che evuM anyavyatirekathI dekhADI teonA te hetunA rUpa guNanI stavanA karatAM granthakAra kahe che (hadhyasthita bhagavAna lyAprA5zata ?) gAthArtha hRdayastha bhagavAna potAnA bhaktanA kuvikalpano nAza kare che. bhagavAnanA jeo bhagata nathI teone to bhagavAna paranI bhaktinA nAme paNa kuvikalpa ja UbhA thAya che. hRdayasthita bhagavAna potAnA sevakanA kutarkanA kadAgraharUpa kuvikalpane chede che. anAdi bhava Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44,43 nivezarUpaM chinatti / durnivAro hi prANinAmanAdibhavaparaMparAparicayAnmohamAhAtmyajanitaH kuvikalpaH, kevalaM bhagavadbhaktireva tamucchidya tadutpAdaM nirudhya vA tatkRtAzubhavipAkAnistArayatIti / taduktamanyairapi - "puNye manaH kasya munerapi syAt pramANamenasyapi dRzyavRtti / taccinticittaM paramezvarastu bhaktasya haSyatkaruNo ruNaddhi / / " iti / anvayapradarzanametad / vyatirekamAha-tadabhaktasya tu=kutarkAmAtatayA bhagavadbhaktirahitasya tu, tasminnapi sakaladoSarahite jagajjIvahite bhagavatyapi, bhaktimiSAllokasAkSikakRtrimabhaktivyapadezAt kuvikalpo'sadoSAdhyAropalakSaNo bhavatIti, bhagavato hRdaye'vasthAnAbhAvAditi bhAvaH / / 42 / / kathaM bhagavatyapi bhaktimiSAt kuvikalpo bhavatItyAha - jeNaM bhaNaMti keI jogAu kayAvi jassa jIvavaho / so kevalI Na amhaM so khalu sakkhaM musAvAI // 43 / / paraMparAnA paricayanA kAraNe mohanA prabhAve jIvo mahAmuzkelIthI dUra thaI zake evo kuvikalpa dharAvatA hoya che. bhagavAnanI bhakti e ja eka evI cIja che ke je tene ukheDI nAkhIne ke tenI utpattine aTakAvIne tenA phaLa rU5 azubha vipAkamAMthI ugAre che. anya dharmIoe paNa kahyuM che ke - (prazna) pApamAM paNa dekhAtuM mana, munionuM puNyamAM ja hoya e mATe konuM pramANa che? (uttara) karUNAthI UbharAtA evA paramAtmA, pApano vicAra karatAM bhaktanA manane roke che.. A anvaya dekhADyo. have uttarArdhamAM vyatireka dekhADe che. - kRtarkathI akkaDa thayela bhagavadbhaktizUnya jIvane to sakaladoSazUnya ane jagatanA jIvamAtranA hitakara evA bhagavAna paranI lokasAkSikI kRtrima bhaktinA bahAne paNa asaddoSanuM AropaNa karavA rUpa kuvikalpa jAge che, kemake kuvikalpane dUra karanAra ke aTakAvanAra evA bhagavAnanuM tenA dilamAM avasthAna hotuM nathI. jarA bhagavAna paranI bhaktinA nAme kuvikalpa jAge che. evuM kema kaho cho? evA praznonA javAba granthakAra Ape che - (kevalI pratyenI bhaktinA nAme kuvikalpa) gAthArthaH "jeonA yoganA kAraNe kyAreka paNa jIvavadha thAya tene ApaNA kevalI bhagavAna na mAnavA. te to sAkSAt mRSAvAdI che." AvuM paNa keTalAka jIvo bhaktinA nAme bole che. tethI ame Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAnI vidyamAnatAno vicAra yena bhaNanti kecidyogAtkadA'pi yasya jIvavadhaH / sa kevalI nAsmAkaM sa khalu sAkSAnmRSAvAdI / / 43 / / jeNaM ti / yena kAraNena bhaNaMti kecid, yaduta 'yasya yogAtkadAcidapi jIvavadho bhavati so'smAkaM kevalI na bhavati, sa khalu sAkSAnmRSAvAdI, jIvavadhaM pratyAkhyAyApi tatkaraNAt,' idaM hi bhaktivacanaM mugdhairjJAyate, paramArthatastu bhagavatyasadoSAdhyAropAtkuvikalpa eveti bhAvaH / / 43 / / etanirAkaraNArthamupakramate - te iya pajjaNujujjA kaha siddho haMdi esa Niyamo bhe / jogavao duvvArA hiMsA jamasakkaparihArA // 44 // te iti paryanuyojyAH kathaM siddho handheSa niyamo bhavatAm / yogavato durvArA hiMsA yadazakyaparihArA / / 44 / / te iya tti / te evaMvAdinaH, paryanuyojyAH pratipraSTavyAH, ityamunA prakAreNa yaduta eSa niyamo "yasya yogavipi nIvavatho bhavati sa na vevanI' vaMna : , ekamavatAM, siddha ? yadyasmAtkAraNAd yogavataH prANina AtrayodazaguNasthAnaM azakyaparihArA hiMsA durvArA, yoga kahIe chIe ke bhaktinA bahAne paNa abhaktane to kuvikalpa ja jAge che.) jenA yogathI kyAreka jIvavadha thAya te ApaNA kevaLI na hoya, kema ke jIvavadhanA paccakhANa karIne paNa te to jIvavadha ja karatAM hovAthI sAkSAt mRSAvAdI hoya che." keTalAka kahevAtA bhagato AvuM je kahe che tene mugdho to bhaktivacana ja mAne che, kema ke - "vyahiMsA vagere paNa doSarUpa che, ApaNA bhagavAna te doSothI paNa mukta che evuM A vacanathI siddha thAya che - evuM teo mAne che. paNa hakIkatamAM to, A vacana gerahAjara evA paNa doSanuM AropaNa karanAra hoI kuvikalpa rUpa ja che. ll43 teonA A kuvikalpanuM nirAkaraNa karavA mATenI granthakAra bhUmikA race che - gAthArtha AvuM bolanArA teone pUchavuM ke tamAro A niyama zI rIte siddha thayo che? kema ke sayogI jIvone azakyaparihAravALI hiMsA durvAra hoya che. (sayogI avasthAmAM azakya parihArarUpa hiMsA hoya ja). jenA yogathI kyAreka paNa jIvavadha thAya te kevaLI na hoya' ityAdi kahenArane e pUchavuM ke tamAro A niyama zenA parathI siddha thAya che? kAraNa ke yogavALA jIvane teramAM guNaThANAM sudhI, jeno parivAra azakya hoya tevI hiMsA aTakAvI na zakAya evI hoya che, kAraNa ke yoganirodha karyA vagara teno pari Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 nirodhaM vinA tasyAH parihartumazakyatvAt, tadIyayoganimittakahiMsA'nukUlahiMsyakarmavipAkaprayuktA hi hiMsA tadIyayogAdbhavantI kena vAryatAmiti / athaivaM sarveSAmapi hiMsA'zakyaparihArA syAditi cet ? na, anAbhogapramAdAdikAraNaghaTitasAmagrIjanyAyAstasyA AbhogApramattatAdinA kAraNavighaTanena zakyaparihAratvAd, yogamAtrajanyAyAstvaniruddhayogasyAzakyaparihAratvAditi vibhAvanIyam / nanvIdRzyAM jIvavirAdhanAyAM jAyamAnAyAM kevalinA jIvarakSAprayatnaH kriyate na vA? Aye na kriyate cet ? tadA'saMyatatvApattiH / kriyate cet, tadA cikIrSitajIvarakSaNAbhAvAtprayatnavaiphalyApattiH, sA ca kevalino na saMbhavati, tatkAraNasya vIryAntarAyasya kSINatvAd, ata eva dezanAviSayakaprayatnaviphalatAyAM kevalinaH kevalitvaM na saMbhavatIti pareSAM samyaktvAdyalAbhe dharmadezanAmapyasau na karotItyabhyupagamyate / taduktamAvazyakaniyuktau - hAra thaI zakato nathI. tAtparya, te jIvanA yoga nimitte thanArI hiMsAne anukUla evuM je hiMsya (maranAra) jIvanuM azubhakarma tenA vipAkathI prerAyelI hiMsA tenA yogathI thaI jAya to tene koNa aTakAvI zake? arthAt e hisya jIvanuM karma paNa hiMsAmAM bhAga bhajavatuM hoI mAtra kevalInI apramattatA tene aTakAvI zakatI nathI. "A rIte to pramattajIvothI thatI hiMsA paNa azakyaparihArarUpa ja banI jaze, kemake emAM paNa hiMsyajIvanuM tevu azubha karma bhAga to bhajavatuM hoya che ne!' evuM na kahevuM, kAraNa ke te hiMsAnI kAraNasAmagrImAM anAbhoga-pramodAdi paNa bhaLelA hoya che. tethI te ghaTakone dUra karIne sAmagrIne | vikala(=apUrNa) banAvavA dvArA e hiMsAno parihAra karI zakAya che. jyAre kevalIyogajanya hiMsA evI hoya che ke jenI kAraNasAmagrImAM yoga, hiMsyajIvanuM karma vagere ja ghaTako hoya che, pramAda-anAbhoga vagere nahi. tethI e kAraNasAmagrInuM vighaTana karavuM yoganirodha vagara zakya na hoI yoganI hAjarImAM e azakyaparihArarUpa banI jAya che. (kevalIno jIvarakSAno prayatna niSphaLa na rahe - pUrvapakSa) pUrvapakSa AvI azakyaparihArarUpa hiMsA thaI jatI hoya tyAre kevalI te jIvane bacAvavAno prayatna kare che ke nahi? jo na karatA hoya to kevalI asaMyata banI javAnI Apatti Ave. je karatA hoya (ane chatAM hiMsA thaI jAya) to karavAne icchAyelI jIvarakSA na thavAthI teono prayatna niSphaLa thavAnI Apatti Ave. paNa e to kevalIne saMbhavatI nathI, kAraNa ke prayatnane niSphaLa karanAra varyAntarAya karma teonI kSINa thaI gayuM hoya che. tethI ja dezanAno prayatna niSphaLa jAya to kevalIpaNuM ja asaMbhavita banI jatuM hoI "kevalIbhagavaMto bIjAone samyakatva vagerenI prAptirUpa saphaLatA thavAnI na hoya to dharmadezanA paNa ApatAM nathI evuM svIkArAya che. Avazyaka niryukti (pa64)mAM kahyuM che ke "potAnA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH jIvarakSAprayatnano vicAra "savvaM ca desaviraI sammaM picchai ya hoi kahaNAu / iharA amUDhalakkho Na kahei bhavissai Na taM vatti / / 564 / / " tataH kSINavIryAntarAyatvAdazakyaparihArA'pi jIvavirAdhanA kevalino na saMbhavatIti cet ? na, yathAhi bhagavataH sAmAnyataH sarvajIvahitodezaviSayo'pi vAkprayatnaH svalpasaMsAriSveva saphalo bhavati, na tu bahulasaMsAriSu, pratyuta teSu karmazUlAyate / yata uktaM siddhasenadivAkaraiH - "saddharmabIjavapanAnaghakauzalasya yallokabAndhava! tavApi khilAnyabhUvan / tatrAbhUtaM vuiSyida tAnaseSu sUryAzavo madhurIvarAvitA: " (tA. 2-23) rUti .. ata eva ca lokanAthatvamapi bhagavato bIjAdhAnAdisaMvibhaktabhavyalokApekSayA vyAkhyAtaM lalitavistarAyAm 'anIdRzi nAthatvAnupapatteriti' / na caitAvatA bhagavato vAkprayatnasya viphalatvaM, kathanathI dharmadizanAthI sarvavirati-dezavirati ke samyakatva thavAnuM che evuM kevalI bhagavAna jue che. (ane tethI dezanA Ape che.) ItarathA-te sarvavirati AdimAMnuM kAMI koIne prApta thavAnuM nathI evuM jo jue to amUDhalakSyavALA kevalI bhagavAna dezanA detA nathI." tethI varmAntarAyano kSaya thaI gayo hovAthI kevalIone niSphaLa pravRtti hotI nathI. tethI phalita thAya che ke teone azakyaparihAra rUpe paNa hiMsA hotI nathI. (kevalIno dezanA prayatna niSphaLa rahe? - uttarapakSa) uttarapakSaH tamArI vAta barAbara nathI, kAraNake jema sAmAnyathI sarva jIvonuM hita karavAnA uddezavALo paNa bhagavAnano dezanA devAno prayatna alpa saMsAravALA jIvomAM ja saphaLa bane che, dIrdhasaMsArI jIvomAM nahi, teone to uparathI kAnamAM zULanI jema pIDA karanAro ja te thAya che. zrI siddhasenadivAkarasUri mahArAje (dvArkiMzikA 2-13) kahyuM che ke "he lokabAMdhava prabho ! saddharmarUpa bIja vAvavAnI nirdoSa kuzaLatA dharAvanAra tArA paNa (vacano) keTalAka jIvone jANe ke pIDA karanArA bane che te vAtamAM kAMI navAI pAmavA jevuM nathI, kema ke ghuvaDa vagere pakSIo mATe sUryakiraNo bhamarAnA paga jevI kAntivALA (aMdhakArarUpa) ja banI jAya che." tethI ja jeo bIjAdhAnAdine yogya na hoya teo vize bhagavAnanuM nAthapaNuM asaMgata rahe che evuM jaNAvIne lalitavistarAmAM evI vyAkhyA karI che ke bhagavAna lokanAtha paNa tevA ja bhavya jIvonI apekSAe che jeomAM bIjAdhAnAdi zakya hoya. Ama kALa na pAkelAM vagere jIvomAM bIjAdhAna vagere thatuM nathI e nizcita thAya che. paNa tema chatAM, eTalA mAtrathI dezanA devAno bhagavAnano vANI prayAsa niSphaLa banI jato nathI ke niSphaLa kahevAto nathI, kema ke je - 1. sarvAM ca dezavirati samyaka(tvaM) pazyati ca bhavati kathanAt / itarathA'mUDhalakSyo na kathayati bhaviSyati na tadveti // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-44 zakyaviSaya eva vizeSataH sAdhyatvAkhyaviSayatayA tatpravRttestatphalavattvavyavasthiteH / tathA sAmAnyataH sarvajIvarakSAviSayo'pi bhagavataH kAyaprayatno vizeSataH zakyajIvarakSAviSayatvena saphalaH san nAzakyaviSaye vaiphalyamAtreNa pratikSeptuM zakyata iti / na ca -" adhikRtaviSaye vAkprayatno na viphalaH, svalpasaMsAryapekSayA sAphalyAd, itarApekSayA vaiphalyasya tatrAvAstavatvAd; azakyaparihArajIvavirAdhanAyAM tu tadrakSAprayatnaH sarvathaiva viphala iti vaiSamyamiti tatra vIryAntarAyakSayavaiphalyApattiriti tatsAphalyArthaM bhagavadyogAnAM hiMsAyAM svarUpA viSayamAM phaLaprAptinI zakyatA hoya te viSayanI apekSAe ja saphaLatA-niSphaLatA nakkI thAya che. e paNa eTalA mATe ke mukhyatayA e viSayane ja sAdhya tarIke rAkhIne e prayAsa thayo hoya che. vaLI tevA sAdhya viSayamAM to e dezanAnA prayatnathI bIjAdhAnAdi thayA ja hoya che. mATe ene niSphaLa zI rIte kahevAya ? (kevalInA prayatnanI saphaLatA sAdhyaviSayanI apekSAe ja) A ja rIte kevaLInA kAyaprayatnanI saphaLatA-niSphaLatA paNa zakya rakSAvALA jIvo rUpa viSayanI apekSAe ja kahevAnI hoya che, kema ke sAmAnyathI badhA jIvonI rakSAnA uddezavALo hovA chatAM te kAyaprayatna mukhyatayA zakya rakSAvALA jIvo aMge ja hoya che. ane tevA jIvonI rakSA to te kAyaprayatnathI thaI ja hoya che. eTale e rIte e saphaLa ja hoya che. tethI pachI azakya rakSAvALA jIvonI e kAyaprayatnathI rakSA na thAya ane tethI e aMzamAM e niSphaLa rahe to paNa eTalA mAtrathI ene 'niSphaLa ja' zI rIte kahI zakAya ? (kAyaprayatna ane vAprayatnamAM vaiSamya che - pUrvapakSa) zaMkA H vAkprayatnanuM dRSTAnta laIne tame A je utta25kSa karo cho e yogya nathI, kema ke bhagavAnanA kAyaprayatna ane vAprayatnamAM viSamatA che. kaI rIte viSamatA che ? A rIte - bhagavAnanA vAkprayatnano mukhyatayA adhikArI viSaya alpasaMsArI jIvo hoya che ane teomAM to e prayatna saphaLa ja hoya che. dIrghasaMsArI jIvonI apekSAe emAM je niSphaLatA rahe che te vAstavika hotI nathI, kema ke te jIvo mukhyatayA adhikArI viSayarUpa ja hotA nathI. paNa kAyaprayatna mATe AvuM nathI. tame je jIvonI hiMsA azakya parihAravALI mAno cho, ane tethI teonI dravyahiMsA sayogI kevaLIthI paNa thavI mAno cho, e aMge ame tamane pUchyuM ke bhagavAna teonI rakSAno prayatna kare ke nahi ? evo prayatna jo hoya to eka vAta nakkI ja che ke e prayatna mukhyatayA A azakya rakSAvALA jIvo aMge ja che. vaLI e jIvonI rakSA to thatI ja nathI. mATe te kAyaprayatnane (jo hoya to) niSphaLa ja zA mATe na kahevAya ? ane te jo niSphaLa che to vIryAntarAyano thayelo kSaya paNa niSphaLa javAnI Apatti Ave Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jIvarakSAprayatnano vicAra - yogyatvamevAbhyupeyam"- iti zaGkanIyaM, evaM sati hi bhagavataH kSutpipAsAparISahabijayaprayatnaH kSutpipAsAnirodhaM vinA viphala iti vIryAntarAyakSayavaiphalyApattinirAsArthaM bhagavataH kSutpipAsayorapi svarUpAyogyatvaM kalpanIyamiti digambarasya vadato dUSaNaM na dAtavyaM syAditi / yadi ca kSutpipAsayorniroddhumazakyatvAt tatparISahavijayaprayatno bhagavato mArgAcyavanAdisvarUpeNaiva phalavAniti vibhAvyate tadA'zakyaparihArajIvavirAdhanAyA api tyaktumazakyatvAttatra jIvarakSAprayatnasyApi bhagavatastathAsvarUpeNaiva phalavattvamiti kiM vaiSamyam ? itthaM ca ja che. eTale ene saphaLa TheravavA mATe bhagavAnanA jIvarakSAdi viSayaka kAyaprayatnane saphaLa mAnavo Avazyaka che. ane tethI azakyaparihArarUpe paNa teonA yogathI hiMsA mAnI zakAtI nathI. mATe ame kahIe chIe ke "kevali bhagavAnanA yogamAM hiMsAnI svarUpayogyatA paNa hotI nathI evuM mAnavuM joIe." (zutparISahavijayanA kAyaprayatnanI pratibandI - uttarapakSa) : samAdhAna H AvI zaMkAo karavI yogya nathI, kema ke A rIte to ame paNa tamane pUchI zakIe chIe ke bhagavAna kSutpipAsAparISahane jItavAno kAyaprayatna kare che ke nahi ? jo nA kahezo to 'asaMyata' banI javAnI Apatti Avaze. jo hA kahezo to e to nakkI ja che ke e prayatnano mukhya viSaya kSutpipAsAparISahano vijaya ja che. vaLI A prayatnathI jo bhUkhatarasano nirodha na thAya to to e prayatna niSphaLa ja rahe. ane e jo niSphaLa rahe to vIryAntarAyakarmanA kSayane niSphaLa mAnavAnI Apatti AvI ja paDe. mATe e Apatti na Ave eTalA khAtara tamAre evuM kahevuM paDaze ke "kevalI bhagavAnamAM bhUkha-tarasanI paNa svarUpayogyatA ja hotI nathI evuM mAnavuM joIe." ane AvuM jo kahezo to tame digaMbarane koI doSa ApI zakazo nahi. (mArgamAM rahevuM e ja prayatnanI saphaLatA) zaMkA : kSudhA-pipAsAne aTakAvavA zakya nathI. mATe akalpya bhikSAno tyAga vagere rUpa mArgamAM TakI rahevuM e ja te pariSahane jItavAnA prayatnanuM phaLa che, tethI eTalA mAtrathI paNa e prayatna to saphaLa rahe che, (pachI bhalene bhUkhatarasano nirodha na paNa thayo hoya). samAdhAna : A ja rIte, azakyaparihArarUpa jIvavirAdhanAne paNa tyAjavI azakya hoI te aMgeno bhagavAnano jIvarakSA mATeno prayatna paNa tevA mArgamAMthI bhraMza na thavA rUpa phaLanA kA2Ne ja saphaLa banI rahe che. (pachI bhalene enAthI jIvarakSA na paNa thaI hoya.) tethI AmAM zuM viSamatA che ke jethI jIvarakSA na thavA mAtrathI vIryAntarAyano kSaya niSphaLa thavAnI Apatti UbhI thAya ? A ja pramANe nIcenA pUrvapakSanuM paNa samAdhAna jANI levuM. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-44 < 46 'tassa asaMceyayao saMceyayao a jAI sattAiM / jogaM pappa viNassaMti Natthi hiMsAphalaM tassa / / 751 / / 8 tasya = evaMprakArasya jJAninaH karmakSayArthamabhyudyatasya, asaJceyataH = ajAnAnasya, kaM ? sattvAni, kathaM ? prayatnaM kurvatA'pi kathamapi na dRSTaH prANI, vyApAditazca / tathA saJceyataH = jAnAnasya, kathaM? astyatra prANI jJAto dRSTazca na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pAritaH, tatazca tasyaivaMvidhasya yAni sattvAni yogaM kAyAdivyApAraM prApya vinazyanti; tatra nAsti tasya sAdhoH hiMsAphalaM = sAMparAyikaM saMsArajananaM duHkhajananamityarthaH / yadi paramIryApratyayaM karma bhavati, taccaikasmin samaye baddhamanyasmin samaye kSipa ( kSapaya) tIti" oghaniryuktisUtravRttivacane 'na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pAritaH' iti pratIkasya darzanAjjIvarakSopAyAnAbhogAdeva tadarthopapatteH kevalibhinnasyaiva jJAnino yogAnAmIryApathapratyayakarmabandhAnukUlasattvahiMsAhetutvaM siddhyati, na tu kevalinaH, iti nirastam / (upAyano anAbhoga ja jIvarakSAprayatnane niSphaLa banAve - pUrvapakSa) pUrvapakSa : 'karmakSaya mATe ughata thayelA jJAnIthI prayatna karavA chatAM, koIpaNa kAraNe jIva dekhAyo nahi ane marI gayo hoya to, temaja 'ahIM jaMtu che' evuM joIne jANeluM hoya ane tema chatAM prayatna karavA chatAM paNa enI rakSA na thaI zakI hoya to, evA jJAnInA kAyayoga vagerene pAmIne jIvonI je virAdhanA thAya che temAM te sAdhune du:khotpAda rUpa sAMpa2Ayika hiMsAphaLa maLatuM nathI. jo iryApratyayika karma baMdhAya to eka samayamAM baMdhAyeluM te bIjA samaye khapI jAya che.'" oghaniryuktisUtra(751)nI A vRttimAM 'na = prayatna vaMtA'pi rakSituM pAritaH' ityAdi je kahyuM che tenA parathI jaNAya che ke kevalI sivAyanA ja jJAnInA yogo iryApathapratyayikakarmabaMdhane anukUla jIvahiMsAnA hetu banI zake che, kevalInA yogo nahi, kemake 'prayatna karavA chatAM rakSA karavA mATe samartha na banavuM' e bAbata jIvarakSAnA upAyano anAbhoga (ajANapaNuM) hoya to ja saMgata bane che. upAyanI jANakArI hoya ane tethI sAcA upAyamAM prayatna hoya to kArya na thAya evuM banatuM nathI. ahIM prayatna karyo che ane te chatAM jIvarakSArUpa kArya thayuM nathI, tethI jaNAya che ke e na thavAnuM kAraNa sAcA upAyanI jANakArInA abhAvarUpa anAbhoga che, je kevaLIone saMbhavato nathI. mATe kevaLI jo prayatna kare to jIvarakSA thavI ja joIe. tethI kevaLIone azakyaparihAra rUpe paNa dravyahiMsA hotI nathI. (kSutpariSahavijayanA prayatnane koNa niSphaLa banAve che ? - uttarapakSa) uttarapakSa : pUrve je dalIla batAvI hatI tenAthI ja A pUrvapakSanuM paNa nirAkaraNa thaI gayeluM jANavuM. eTale ke kevalIne bhUkha-tarasa lAgatA nathI evuM digaMbaranI jema pUrvapakSIne paNa mAnavAnI 1. tasyAsaMceyataH saMcetayatazca yAni sattvAni / yogaM prApya vinazyanti nAsti hiMsAphalaM tasya // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH jIvarakSAprayatnano vicAra na ca prayatnaM kurvatA'pItyanena prayatnavaiphalyasiddhiH, nijakAyavyApArasAdhyayatanAviSayatvena tatsAphalyAd, anyathA tena kevalino vIryAvizuddhimApAdayato nirgranthasya cAritrAvizuddhyApatteH tasyApyAcArarUpaprayatnaghaTitatvAda, yatanAtvena cobhayatra zuddhyavizeSAt / na cAzakyajIvarakSAsthalIyayatanAyAM tadrakSopahitatvAbhAvo rakSopAyAnAbhogasyaiva doSo, na tu nimranthasya cAritradoSaH, snAtakasya tu kevalitvAnna tadanAbhogaH saMbhavatIti tadyogA rakSopahitA eva Apatti Ave che, te eTalA mATe ke kevalI bhagavAna paNa kSutpipAsAne jItavA mATe prayatno to kare ja che. vaLI teone enA sAcA upAyanI jANakArI to hoya ja che. mATe te prayatnanI saphaLatA rUpa vijaya thaI ja javo joIe, tethI bhUkha tarasano anirodha to kevalI bhinna sAdhuone ja hovo joIe! AvuM badhuM ApaNe kahIe ane tethI enA vAraNa mATe pUrvapakSI jo ema kahe ke pUrvavat "mArgamAM avasthAna e ja saphaLatA che' to jIvarakSA aMge paNa e uttara samAna ja che. (nirgasthanuM cAritra paNa azuddha banavAnI Apatti) vaLI, "yatna vurvatApi' eTalA vRttigata vacanothI paNa 'adhikRta jJAnIno prayatna niSphaLa bane che' evuM kAMI siddha thaI jatuM nathI ke jethI te jJAnI niSphaLatAnA prayojaka varyAntarAya karmathI yukta hovo siddha thavAthI kevalI bhinna ja hoya evuM phalita thAya. kAraNa ke potAnA kAyavyApArathI je siddha thaI zake tema hoya che, tevI jayaNA ja te prayatnano mukhya viSaya hoya che. ane te to e prayatnathI saMpanna thaI ja jatI hovAthI prayatna saphaLa ja hoya che. bAkI "jIvanI rakSA thAya to ja prayatna saphaLa kahevAya ane tethI 'prayatna purvatApi.' ityAdi je kahyuM che tenAthI prayatnavaiphalya siddha thAya che. evuM kahIne "A vAta jo kevalI saMbaMdhI hoya to kevalInuM vIrya paNa azuddha (niSphaLatAthI kalaMkita) hovAnI Apatti Ave" evuM jeo kahe che teonA abhiprAye to nirjhanthanuM (upazAntamohInuM) cAritra paNa avizuddha hovAnI Apatti Avaze, kema ke tenuM cAritra paNa AcArarUpa prayatnathI ghaTita (gUMthAyeluM) hoya che je prayatna niSphaLa javAmAM kalaMkita bane ja che. tenA prayatnathI jIvahiMsA na aTakavA chatAM jayaNAnuM pAlana to thaI ja jAya che, tethI e prayatnarUpa AcAra zuddha ja rahe che evuM to nigraMnthanI jema kevalI vize paNa kahI ja zakAya che. zaMkA: jyAM jIvarakSA zakya nathI tevA sthaLe karelI jayaNAthI jIvarakSArUpa phaLa saMpanna na thavAmAM rakSAnA upAyano anAbhoga ja mukhya bhAga bhajave che. tethI te niSphaLatA nirgasthanA cAritranA doSarUpa nathI. (bhale jJAnanA doSarUpa hoya !) paNa snAtaka to kevalI hovAthI tene anAbhoga saMbhavato nathI. tethI tenAthI jo jIvarakSA na thAya to, emAM enA yogonI ja niSphaLatA javAbadAra bane che je cAritranA kalaMkarUpa bane che. tethI tenA yogone to rakSAnuM phaLopadhAyaka kAraNa ja mAnavA joIe. (arthAt tenAthI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 svIkarttavyA iti vAcyaM, tathAvidhaprayatnasyaiva jIvarakSopAyatvAt, kevalinA'pi tadarthamullaGghanapralaGghanAdikaraNAt / taduktaM prajJApanAyAM samudghAtAnivRttasya kevalinaH kAyayogavyApArAdhikAre 'kAyajogaM jhuMjamANe Agacchejja vA gacchejja vA ciTTejja vA NisIejja vA, tuaTTejja vA, ullaMghejja vA, palaMghejja vA, pADihAriyaM pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM paccappiNejjatti / / ' (pada-36) atra 'ullaMghejja vA palaMghejja vA' ityetatpadavyAkhyAnaM yathA - 'athavA vivakSite sthAne tathAvidhasaMpAtimasattvAkUlAM bhUmimavalokya tatparihArAya janturakSAnimittamullaGghanaM pralaGghanaM vA kuryAt / tatra sahajAtpAdavikSepAnmanAgadhikataraH pAdavikSepa ullaGghanaM, sa evAtivikaTaH pralaGghanamiti / ' sa ca jIvarakSopAyaprayatno nirgranthena jJAta eveti tasyAzakyaparihArajIvahiMsAyAM tadrakSAvighaTako nAnAbhogaH kintvazaktiH, sA ca yogApakarSarUpA nirgranthasnAtakayoH sthAnaucityenAviruddhati pratipattavyam / yadi ca tAdRzarakSopAyAH kevaliyogA eva, avazya jIvarakSA thavI joIe.) (nirgasthane paNa zAstravihita upAyano anAbhoga na hoya) samAdhAnaH AvI zaMkA yogya nathI, kAraNa ke ullaMghanAdi zAstravihita AcAra rUpa tevo prayatna ja jIvarakSAnA upAyabhUta che. (je nirgasthane paNa jJAta ja hoI temAM teno anAbhoga hoto nathI.) kAraNa ke kevalIne potAnA kevalajJAnarUpa AbhogathI te ullaMghanAdi ja te upAya tarIke dekhAya che. te paNa enA parathI jaNAya che ke kevalI paNa jIvarakSA mATe ullaMghana-pralaMghanAdi prayatna ja kare che. bIjA koI prakArano vizeSa upAya nahi. prajJApanAmAM kevalI muddaghAtamAMthI bahAra nIkaLelA kevalInA kAyayoga vyApAranA adhikAramAM kahyuM che ke "kAyayogane pravartAvatA kevalI Ave, jAya, UbhA rahe, bese, paDakhuM pherave, ullaMghana kare, pralaMghana kare ke alpakALa mATe lIdhelA pITha-phalaka-zapyA-saMsmAraka vagere pAchA Ape. (AvI pravRtti kare.)" ahIM 'paddhabena vA pataMghenna vA' e padanI vyAkhyA evI karI che ke, "athavA vivakSita sthAnamAM saMpAtima jIvothI vyApta thayelI bhUmine joIne te bhUmino parihAra karavA jIvarakSA mATe ullaMghana ke pralaMghana kare. emAM sAhajika DagalAthI kaMIka moTuM DagaluM bharavuM e ullaMghana che ane atyaMta moTI phALa bharavI e pralaMghana che." jIvarakSAnA upAyabhUta A prayatnane nigraMtha jANato ja hoya che. tethI azakyaparihAravALI jIvahiMsAmAM tenI rakSA je nathI thatI temAM kAraNa anAbhoga nathI hoto paNa tevI azakti ja hoya che. yoganA apakarSa (ochAza) rUpa te azakti nircantha ane snAtaka baMnemAM potapotAnA sthAnanA aucitya sAthe koIpaNa jAtanA virodha vinA hovI saMbhave che evuM mAnavuM joIe. = = = = = = = = 1. kAyayogaM yuJjAna AgacchedvA, gacchedvA, tiSThedvA, niSIdedvA, tvagavartayedvA, ullaGghayedvA, pralaGghayedvA, prAtihArikapIThaphalakazayyAsaMstArakaM prtyrpyediti| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 kevalImAM dravyahiMsAH jIvarakSAprayatnano vicAra tadanAbhogazca nirgranthasya tadvighaTaka iti vakraH panthAH samAzrIyate tadA prekSAvatAmupahAsapAtratA''yuSmataH, yata evamanupAyAdeva tasya tadrakSAbhAva iti vaktavyaM syAt, na tUpAyAnAbhogAditi, kAraNavaikalyameva hi kAryavighaTane tantraM, na tu kAraNajJAnavaikalyamapi / na ca kevaliyogAnAM svarUpata eva jIvarakSAhetutvamityapi yuktimad, ullaGghanapralaGghanAdivaiphalyApatteH, kevaliyogebhyaH svata eva jIvarakSAsiddhau tatra tadanyathAsiddheH, anupAyaviSaye'pi kriyAvyApArAbhyupagame ca kozAdisthitisAdhanArthamapi tadabhyupagamaprasaGgAt / yadi ca sAdhvAcAravizeSaparipAlanArtha eva kevalino'sau vyApAro na tu janturakSAnimittaH, tasyAH svataH siddhatvena tatsAdhanodezavaiyarthyAt, janturakSAnimittatvaM tUpacArAducyate, mukhyaprayojanasiddhezca na tadvaiphalyamiti vakrakalpanA tvayA''zrIyate tadA 'svazastraM (kevalInA yogone ja jIvarakSAnA upAya manAya?) pUrvapakSa kevalInA yogo ja azakyaparihArasthAnIya jIvarakSAnA upAyabhUta che ane tethI kevalIthI to jIvarakSA thaI ja jAya che) temaja te upAyo aMgeno nircanthano anAbhoga ja te jIvarakSA thavA deto nathI. mATe e jIvarakSA na thAya to paNa nirjhanthanuM cAritra azuddha thatuM nathI. uttarapakSa Avo kuTila mArga jo apanAvazo to tame DAhyA mANasomAM hAMsIpAtra ja banazo, kAraNa ke to to pachI upAya na hovAnA kAraNe ja jIvarakSA na thaI ema tamAre kahevuM paDaze, nahi ke upAyano anAbhoga hovAnA kAraNe, kemake kArya na thavAmAM kAraNanI vikalatA ja javAbadAra hoya che, nahi ke kAraNanA jJAnanI (vikalatA abhAva) paNa. vaLI kevalInA yogo svarUpe ja jIvarakSAnA hetubhUta che evuM mAnavuM paNa yogya nathI, kemake to pachI ullaMghana-pralaMghana vagere vyartha banI jAya, kAraNa ke kevalInA yogothI svataH ja jIvarakSA thaI jatI hovAthI tenA mATe te ullaMghanAdi to anyathAsiddha ja che. tethI, "je jIvarakSAnA upAyabhUta nathI evA paNa ullaMghanAdinI pravRtti teo jIvarakSA mATe kare che evuM jo mAnazo to khajAno bhego karavA ane jALavI rAkhavA mATe teo e pravRtti kare che evuM paNa mAnavuM paDaze.(pachI bhalene ullaMghanAdi e khajAno bhego karavo vagerenA upAyabhUta na hoya !) (hiMsAphaLAbhAvanI prarUpaNAmAM kevalIno paNa adhikAra che ja) kevalI bhagavAna ullaMghanAdinI je pravRtti kare che te tenA vizeSa prakAranA sAdhvAcAranA paripAlana mATe ja kare che, nahi ke jIvarakSA mATe, kema ke jIvarakSA to svataH ja siddha thaI jatI hovAthI tene siddha karavAno uddeza vyartha banI jAya. tema chatAM chadmastha sAdhuo jIvarakSA mATe te pravRtti karatAM hovAthI kevalInI paNa te pravRtti upacArathI jIvarakSA nimitte thayelI kahevAya che. temaja tenAthI jIvarakSA siddha thatI na hovA chatAM sAdhvAcAraparipAlana rUpa tenuM mukhya prayojana to siddha thaI ja jAya che. mATe e pravRtti niSphaLa paNa rahetI nathI. AvI vakra kalpanAno jo tame Azraya lezo to tamAro potAnuM zAstra Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-44 svopaghAtAya' iti nyAyaprasaGgaH, evaM hyazakyaparihArajIvahiMsAsthale'pi sAdhvAcAravizeSaparipAlanArthasya bhagavatprayatnasya sArthakyasiddhau 'saMceyayao a jAiM sattAI jogaM pappa viNassaMti' ityatra chadmastha evAdhikRta iti svaprakriyAbhaGgaprasaGgAt / tasmAdAbhogAdanAbhogAdvA jAyamAnAyAM hiMsAyAM prANAtipAtapratyayakarmabandhajanakayogazaktivighaTanaM yatanApariNAmena kriyate ityetadarthapratipAdanArthaM 'na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pAritaH' ityuktam / ata eva sUtre'pItthameva vyavasthitaM, tathAhi "vajjemitti pariNao saMpattIe vimuccaI verA / avahaMto vi Na muccai kiliTThabhAvo'tivAyassa / / " (mo.ni. da2) tiA. etadvRttiryathA- "varjayAmyahaM prANAtipAtAdItyevaM pariNataH san saMprAptAvapi kasya? atipAtasya prANiprANavinAzasyetyupariSTAtsaMbaMdhaH, tathA'pi vimucyate vairAt karmabandhAd / yastu punaH kliSTapariNAmaH so'vyApAdayannapi na mucyate vairAditi / " jJAtvA jIvaghAtasyeryApathapratyayakarmabandhajanane yatanApariNAmasya saha potAne mAranAruM bane evo ghATa ghaDAze, kAraNa ke A rIte to azakyaparihAravALI jIvahiMsA sthaLe paNa kevalI bhagavAnano prayatna sAdhvAcAravizeSanA paripAlananA prayojanavALo ja hovAthI sArthaka hovo siddha thaI ja jAya che. ane tethI ' yo ga gAuM sattArUM....' ityAdi oghaniryukti gAthAmAM chabasthano ja adhikAra che evI tamArI prakriyA UDI jAya che, kema ke jIvarakSA na thAya to kevalIno prayatna niSphaLa thavAnI Apatti Ave evA bhayathI tame tyAM kevalIno paNa adhikAra hovo mAnavA rAjI nathI. paNa ukta rIte sArthakya mAnavAthI e Apatti ja rahetI nathI to pachI "kevalIno tyAM adhikAra nathI' evuM zA mATe mAnavuM? Ama tyAM kevalIno paNa adhikAra hovo abAdhita che to 'prayatna yurvatApi..' ityAdi vAkya "anAbhoganA kAraNe te jIvahiMsA thaI che (ane tethI emAM kevalIno adhikAra nathI) evuM jaNAvavAnA tAtparyamAM nathI kahevAyuM" e vAta spaSTa che. ukta vAkya to e jaNAvavAnA tAtparyamAM kahevAyuM che ke "AbhogathI ke anAbhogathI thaI jatI te hiMsAmAM prANanAza nimitte thanAra karmabaMdhanI utpAdaka je zakti yogamAM hoya che teno jayaNAnA pariNAmathI nAza karAya che (ane tethI tAdaza karmabaMdha thato nathI)" tethI ja sUtramAM paNa AvI ja vyavasthA dekhAya che. jema ke oghaniryukti (61)mAM kahyuM che ke "jIvahiMsA vagerene vajuM evA pariNAmavALo thayelo jIvaprANAtipAta thavA chatAM karmabaMdharUpa vairathI mukta rahe che. jayAre kliSTa pariNAmavALo thayelo jIva to jIvane kadAca na mAre to paNa karmabaMdhathI chUTI zakato nathI." vaLI bIjAono abhiprAya to evo che ke "jANyA pachI - - - - - - - - - - - - - - - - - 1. saMcetayatazca yAni sattvAni yogaM prApya vinazyanti / 2. varjayAmIti pariNataH samprAptau vimucyate vairAt / avyApAdayannapi na mucyate kliSTabhAvo'tipAtasya // - - - - - - Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH varjanAbhiprAyano vicAra kAritvapratipAdanArthaM 'na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pAritaH' ityuktamityapare / yattu 'varjanA'bhiprAye satyanAbhogavazena jAyamAno jIvaghAto dravyahiMsAtmako na karmabandhahetuH, varjanA'bhiprAyasya kAraNaM tu 'jIvaghAte niyamena durgatihetukarmabandho bhavatI'tyabhiprAya eva, anyathA sugatihetuSu jJAnAdiSvapi varjanA'bhiprAyaH prasajyeta / kevalinastu varjanA'bhiprAyo na bhavatyeva, sarvakAlaM sAmAyikasAtavedanIyakarmabandhakatvena durgatikarmabandhAbhAvasya nirNItatvAt / tasmAjjIvaghAtastajjanitakarmabandhAbhAvazcetyubhayamapyanAbhogavantaM saMyatalokamAsAdyaiva siddhyati', iti parasya mataM tadasad, varjanA'bhiprAyasya bhagavataH prajJApanAvRttAvevoktatvAt, svakIyadurgatihetukarmabandhahetutvAjJAne'pi svarUpeNa varjanIye paNa thaI jato jIvaghAta sAMparAyika karmabaMdhane aTakAvI IryApathapratyayika karmabaMdhano janaka bane emAM jayaNA pariNAma sahakArI bane che." evuM jaNAvavA mATe "ra = prayatna' ityAdi kahyuM che." (kevalIne pApakarmabaMdhAbhAvano nirNaya hovAthI varjanAbhiprAya na hoyaH pUrvapakSa) pUrvapakSaH "huM A jIvahiMsAne vaju ityAdirUpa varjanAbhiprAyanI hAjarImAM anAbhogavazAt thaI jato jIvaghAta dravyahiMsArUpa hoI karmabaMdhano hetu banato nathI. varjanAbhiprAya Ubho thavAnuM kAraNa to "jIvaghAta jo thAya to avazya durgatinA hetubhUta karmabaMdha thAya che AvA abhiprAyane ja mAnavuM paDe che, kemake nahIMtara to sugatinA hetubhUta jJAnAdi vize paNa varjanAbhiprAya Ubho thaI jAya. tethI kevaLIone to kyAreya varjanAbhiprAya saMbhavato ja nathI, kema ke teone to hamezAM 'mAre to eka samaya sthitivALo zAtAvedanIya karmabaMdha ja thato hovAthI durgatinA hetubhUta karmabaMdha hoto ja nathI' evo nizcaya hoya che. arthAt teone te karmabaMdha ke durgatigamana rUpa aniSTano saMbhava ja na hovAthI jIvahiMsA vagerene varjavAno abhiprAya Ubho thato nathI.) tethI kevalIne, jo jIvaghAta thato hoya to e to karmabaMdhano hetu banI ja jAya. (kAraNa ke varjanAbhiprAyanI hAjarImAM ja te karmabaMdhano janaka banato nathI). paNa kevalIne (sAMparAyika) karmabaMdha to hoto nathI, tethI mAnavuM paDe che ke kevaLIne jIvaghAta ja hoto nathI. ane tethI ja jIvaghAtathI thanAra sAMparAyika karmabaMdhano kevalIne je abhAva hoya che te varjanAbhiprAyanI hAjarInA kAraNe thayelo hoto nathI. (paNa jIvaghAtanA abhAvanA kAraNe thayelo hoya che.) tethI varjanAbhiprAyane AgaLa karIne, sUtramAM je jIvaghAta ane karmabaMdhAbhAva kahyA che te anAbhogayukta saMyatajIvonI apekSAe ja saMbhave che e mAnavuM joIe. (aSaNIya vagereno varjanAbhiprAya hovo zAstrasiddha - uttarapakSa) uttarapakSa: tamAro Avo mata khoTo che, kAraNa ke kevalI bhagavAnane varjanAbhiprAya hAjara hoya che evuM prajJApanAvRttimAM ja kahyuM che. "jIvahiMsA vagere mane durgatimAM dhakelI zake evA karmabaMdhanA hetu banI zakatA nathI evuM jANavA chatAM ane tethI potAne mATe phaLataH varzanIya nahi evI paNa) jIvahiMsA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-44 varjanA'bhiprAyasya bhagavata ucitapravRttipradhAnasAmayikaphalamahimnaiva saMbhavAd, anyathA'neSaNIyaparihArAbhiprAyo'pi bhagavato na syAd, aneSaNIyasyApi svApekSayA kliSTakarmabandhahetutvAnizcayAt, tathA ca tattha NaM revatIe gAhAvaiNIe mama aTThAe duve kavoasarIrA uvakkhaDiyA tehiM No aTTho tti' aneSaNIyaparihArAbhiprAyAbhivyaJjakaM prajJaptisUtraM (za. 15) vyAhanyeta, tasmAdyathocitakevalivyavahArAnusAreNa varjanAdyabhiprAyastasya saMbhavatyeva, prayatnasAphalyaM tu zakyaviSayApekSayA na tvitarApekSayeti mantavyam / etena-'kevalajJAnotpattisamaya eva kevalinA sarvakAlInaM sarvamapi kAryaM niyatakAraNasAmagrIsahitameva dRSTaM, tatra kevalinA nijaprayatno'pi vivakSitajIvarakSAyA niyatakAraNasAmagryAmantarbhUto dRSTo'nantarbhUto vA? Adye kevaliprayatnasya vaiphalyaM na syAt, tasya tasyA vagere rUpa je bAbato svarUpata varjanIya hoya che temAM bhagavAnano varjanAbhiprAya ucitapravRttinI pradhAnatAvALA sAmAyika phaLanA prabhAve ja saMbhave che. (pachI bhalene jIvahiMsA vagerethI potAnuM aniSTa thavAno bhaya na paNa hoya!) nahIMtara to bhagavAnane aSaNIya (akathya) piMDano parihAra karavAno abhiprAya paNa mAnI zakAze nahi, kAraNa ke potAnI apekSAe to aneSaNIya piMDano paNa kliSTa karmabaMdhanA ahetu tarIke ja nizcaya thayo hoya che. ane to pachI tyAM gAthApatinI strI revatIe mArA mATe be kUSmAMDa phaLa rAMdhyA che tenuM mAre prayojana nathI (arthAt te na lAvavA).' ityAdi vacanathI aSaNIya parivAranA abhiprAyane vyakta karanAra prajJaptinA paMdaramAM zatakanuM sUtra haNAI jAya. tethI yathocita kevalIvyavahArane anusarIne varjanAdiabhiprAyano teomAM paNa saMbhava hoya ja che. ane e abhiprAyapUrvaka ja teono ullaMghana - pralaMghanAdi prayatna hoya che, je zakyaviSayanI apekSAe saphaLa hoya che, bIjA viSayanI apekSAe nahi e vAta svIkAravI joIe... (kevalIe svaprayatnane kevo joyo hoya?) pUrvapakSa kevalajJAna utpanna thAya e ja samaye kevalIne sarvakAlIna sarva kAryo potapotAnI niyatakAraNasAmagrIyukta dekhAI jAya che. temAM kevalIne potAno prayatna paNa vivakSita (azakyaparihArarUpa jIvahiMsAnthalIya) jIvanI rakSArUpa kAryanI niyatakAraNa sAmagrImAM aMtarbhata (sAmela) tarIke dekhAyo hoya ke anaMtarbhata (sAmela nahi) ? pahelo vikalpa mAnavAmAM teono prayatna niSphaLa na banI zake, kAraNa ke te prayatna jIvarakSAnI niyatakAraNasAmagrImAM aMtarbhata dekhAyo che. (kavaLIe jene jIvarakSAnA niyatakAraNa tarIke joyo che tevA svaprayatnathI jIvarakSA thavI ja joIe e vAta spaSTa ja che.) bIjo vikalpa mAnavAmAM vivakSita jIvarakSA mATe kevalIno prayatna ja na saMbhave, kema ke kevalIe tene tenI sAmagrImAM anaMtabhUta (anupAya) tarIke joyo che. kevaLIe jene jIvarakSAnA akAraNa tarIke joyo hoya - - 1. tatra ca raivatyA gAthApatinyA madartha dve kapotazarIre (kUSmANDaphale) upaskRte tAbhyAM nArtha iti / - - - - - - Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : garhaNIyakRtya vicAra 15 niyatakAraNasAmagryantarbhUtatvena dRSTatvAd, dvitIye vivakSitajIvarakSArthaM kevalinaH prayatna eva na bhavet, kevalinA tatsAmagryanantarbhUtatvena dRSTatvAditi na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM naM pAritaH' iti vacanaM chadmasthasaMyatamadhikRtyaiva - iti kalpanA'pyapAstA, svavyavahAraviSayaniyatatvenaiva kevalinA svaprayatnasya dRSTatvAditi dik / / 44 / / - nanu jIvahiMsA garhaNIyA'garhaNIyA vA ? antye lokalokottaravyavahArabAdhaH / Adye ca garhaNIyaM kRtyaM bhagavato na bhavatIti bhagavatastadabhAvasiddhiH - ityAzaGkAyAmAha khaNe mohe NiyamA garahAvisao Na hoi kiccati / sANa jANaMtimaI davvavahe hoi NivvisayA / / 45 / / kSINe mohe niyamAd garhAviSayo na bhavati kRtyamiti / sA na jinAnAmiti matirdravyavadhe bhavati nirviSayA / / 45 / / khINe moheti / kSINe mohe - nissattAkIbhUte mohanIyakarmaNi, niyamAt - nizcayena garhAviSayaH tevA prayatnane teo jIvarakSA mATe na ja kare e vAta niHzaMka che. mATe jenAthI jIvarakSA thavAnI nathI evo jIvarakSAno prayatna chadmasthane ja saMbhavita hoI 7 7 prayatraM ityAdi vacana paNa chadmasthasaMyatane AzrIne ja che. uttarapakSa : AvI tamArI kalpanA paNa nirasta jANavI, kema ke kevalI potAnA prayatnane svavyavahAranA viSayamAM niyata tarIke ja jue che. arthAt jIvarakSAdi aMge potAno je ullaMghanAdi vyavahAra hoya te vize potAno prayatna avazya thavAno che evuM joyuM hoya che. ane tethI e rIte ja prayatna kare che temaja te prayatna saphaLa paNa thAya ja che. II44 // (kaMI hiMsA garhaNIya ? dravya ke bhAva ?) jIvahiMsA garhaNIya che ke agahaNIya ? laukika ane lokottara vyavahArano bAdha thato hovAthI agarhaNIya to mAnI zakAtI nathI. tethI garhaNIya mAnIe to bhagavAnane teno abhAva hoya che e siddha thaI jAya che, kema ke bhagavAn garhAkArya karatAM nathI. AvI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che gAthArtha : moha kSINa thae chate garhAnA viSayabhUta kRtya hotuM nathI. tethI kevalIne jIvahiMsA hotI nathI, AvI mAnyatA dravyavadhamAM nirviSaya banI jAya che. mohanIya karma sattAmAMthI ukhaDI gayA pachI koIpaNa jIvane gaIviSayabhUta hiMsAdikArya niyamA 2. ayaM 'na'rodhijo mAti / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-45 kRtyaM garhaNIyaM prANAtipAtAdikarma na bhavati kasyApi praanninH| taduktamupadezapade (731) - 'itto u vIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijjaMtu' tti| etadvRttyekadezo yathA - 'itastu=ita evAkaraNaniyamAtprakRtarUpAd, vItarAgaH kSINamohAdiguNasthAnavartI muniH, na naiva, kiJcidapi karoti jIvaghAtAdikaM sarvaM garhaNIyaM tvavadyaM dezonapUrvakoTIkAlaM jIvanapIti' / iti hetoH sA hiMsA jinAnAM vigalitasakalagarhaNIyakarmaNAM kSINamohavItarAgANAM na bhavatIti tava matiH, kevalaM bhAvaprANAtipAtaniSedhApekSayA saviSayA syAd, dravyavadhe tu nirviSayA bhavati, tasyAzakyaparihAratvenAgarhaNIyatvAt, dravyabhAvobhayarUpasya kevalabhAvarUpasya ca prANAtipAtAdevratabhaGgarUpatvena ziSTalokagarhaNIyatvAd, aziSTagarhAyAzcAprayojakatvAt / krUrakarmANo hi 'na svayaMbhUrayaM kintu manuSya iti kathamasya devatvam? kavalAhAravato vA kathaM kevalitvam?' ityAdikAM bhagavato'pi gahA~ kurvantyeveti / na cedevaM tadopazAntamohaguNasthAnavartino garhaNIyaprANAtipAtAdyabhyupagame yathAkhyAtacAritravilopaprasaGgaH / hotuM nathI. upadezapada(731)mAM kahyuM che ke "prastutamAM kahI gayA tevA akaraNaniyamanA kAraNe kSaNamoha vagere guNaThANe rahelA vItarAga muni dezonapUrvakroDa sudhI jIvavA chatAM jIvahiMsA vagere rUpa koI gaINIya kArya karatA nathI." tethI jeonA badhA gardakAryo ruMdhAI gayA che, tevA kSaNamohavItarAga jIvone jIvahiMsA hotI nathI. - AvI tamArI mAnyatA mAtra "bhAvahiMsA teone hotI nathI." eTalo niSedha karavAnI apekSAe viSayavALI bane che. arthAtu AvI mAnyatAthI teomAM mAtra bhAvahiMsAno ja niSedha thAya che. dravyavadhanI apekSAe to e nirviSaya ja bane che, arthAt tenAthI teomAM dravyahiMsAno niSedha thaI zakato nathI. kAraNa ke dravyahiMsA azakyaparihArarUpa hoI gaINIya hotI nathI. te paNa eTalA mATe ke dravya-bhAvaubhayarUpa hiMsA ke mAtra bhAvarUpa hiMsA vagere vratabhaMgasvarUpa hoI ziSTalokone gahaNIya hoya che, mAtra dravyarUpa hiMsA vagere nahi. aziSTalokone mAtra dravyahiMsA vagere paNa gaNIya hoya to eTalA mAtrathI kAMI kevaLIomAM teno niSedha thaI zakato nathI, kema ke aziSTalokoe karelI gaha vAstavika gaNIyatvanI aprayojaka hoya che. kAraNa ke krUrakarmavALA teo to "A svayaMbhU nathI paNa manuSya ja che tethI e deva zenA?" athavA "kavalAhAravALA jIvamAM kevalIpaNuM zI rIte hoya?" ityAdirUpe bhagavAnanI paNa gaI kare ja che. (eTalA mAtrathI bhagavAna kaMI vAstavika gaNIya banI jatA nathI.) vaLI mAtra dravyahiMsA jo agahaNIya na hoya to upazAntamoha guNaThANe rahelA munimAMthI yathAkhyAta cAritrano vilopa thaI javAnI Apatti Ave, kema ke teomAM to tame paNa dravyahiMsA (ke je tamArA mate gahaNIya che te) mAnI ja che. 1. itastu vItarAgo na kiJcidapi karoti garhaNIyaM tu / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH gaINIyakRtya vicAra 17 atha-'upazAntamohavItarAgasya mohanIyasattAhetukaH kadAcidanAbhogasahakArikAraNavazena garhAparAyaNajanasya pratyakSatvAd garhaNIyo jIvaghAto bhavatyeva, na tu yathAkhyAtacAritralopastena bhavati, utsUtrapravRttereva tallopahetutvAt / na ca pratiSiddhapratiSevaNamAtreNotsUtrapravRttiH, kintu sAMparAyikakriyAhetumohanIyodayasahakRtena pratiSiddhapratiSevaNena / sA copazAntavItarAgasya na bhavati, tasyA mohanIyAnudayajanyeryApathikIkriyayA bAdhitatvAt, utsUtrapravRttIryApathikIkriyayoH sahAnavasthAnAd, yadAgamaH- 'jassa NaM kohamANamAyAlobhA vucchiNNA bhavanti tassa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajjati / taheva jAva ussuttaM rIyamANassa saMparAiA kiriyA kajjati, se NaM ussuttameva rIyaitti / / ' (bhaga. za. 7 u. 1) tathA'smAd 'utsUtrapravRttipratibandhikA bhAvata IryApathikIkriyaiva, yathAkhyAtacAritrapratibandhikA ca mohanIyodayajanyA sAMparAyikI kriyA bhavati' iti samyakparyAlocanAyAmupazAntavItarAgasya notsUtrapravRttirna vA yathAkhyAtacAritrahAniriti cet ? na, dravyavadhasya garhaNIyatve pratiSiddhaprati (upazAntamohInI dravyahiMsA pratisevArUpa kharI, yathAkhyAtanAzaka nahi. pUrvapakSa) pUrvapakSaH upazAntamohavItarAga guNaThANe rahelA jIvathI kyAreka mohanIyanI sattArUpa hetu hAjara hovAthI anAbhogarUpa sahakArI kAraNavazAt jIvaghAta thAya ja che je gartAparAyaNalokone pratyakSa hoI gahaNIya paNa bane ja che. paNa tenAthI yathAkhyAtacAritrano lopa thaI jato nathI, kAraNa ke usUtra (sUtraviruddha) pravRtti ja tenA lopano hetu che. vaLI utsarge niSiddha hoya tenA pratisevana mAtrathI usUtrapravRtti thatI nathI kintu sAMparAyikakriyAmAM je hetubhUta bane evA mohanIyakarmanA udayathI yukta te sevanathI utsutra pravRtti thAya che. AvI usUtrapravRtti upazAntavItarAgIne hotI nathI, kema ke mohanIyakarmanA anudayanA kAraNe thayela kharyApathikIkriyAthI te pratibaMdhita thaI gaI hoya che. te paNa eTalA mATe ke usUtrapravRtti ane IryApathikIkriyA vacce sahaanavasthAna nAmano virodha rahelo che, bhagavatIsUtra (za. 7, u.1)mAM kahyuM che ke "jeno krodha-mAna-mAyA-lobhano viccheda thaI gayo hoya tenI kriyA IryApathikI hoya che... ityAdi pUrvavat yAvat utsutra AcaranAranI kriyA sAMparAyikI bane che. te usUtrane Acare che." AnA parathI jaNAya che ke bhAvathI DaryApathikI kriyA ja usUtrapravRttinI pratibaMdhikA che. jyAre yathAkhyAtacAritranI pratibaMdhikA mohanIyanA udayathI thayela sAMparAyikI kriyA che. Avo samya vicAra karatAM jaNAya che ke upazAntavItarAga jIvamAM usUtrapravRtti hotI nathI ke tenA yathAkhyAtacAritranI hAni thatI nathI. mATe dravyahiMsAne gahaNIya mAnavAmAM tame kahelI Apatti AvatI nathI. 1. yasya khalu krodhamAnamAyAlobhA vyucchinnA bhavanti, tasya khalu IryApathikI kriyA kriyate, tathaiva yAvadutsUtraM rIyamANasya sAMparAyikA kriyA kriyte| sa khalutsUtraM rIyate // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-45 SevaNarUpatve ca tenopazAntamohasyApi yathAkhyAtacAritrasya nirgranthatvasya ca vilopaprasaGgasya vajralepatvAt / 'parihAravisuddhiyasaMjae pucchA, go. No paDisevae hojjA apaDisevae hojjA / evaM jAva ahkkhaaysaMkha' (ma. za. 25 3. 6) 'sAyasIne na pucchA, no. jo Diseva honnA, aDiseva DhokhkhA, vaM NiggaMthevi, evaM siNAe vi / / ' (bha. za. 25 u. 7) ityAdyAgamenapratiSiddhapratiSevaNasyoparitanacAritranirgranthatrayavirodhitApratipAdanAt / 'prati = saMyamapratikUlArthasya saMjvalanakaSAyodayAt sevakaH pratiSevakaH ' iti pratiSevaNAdvAre vyAkhyAnAt pratiSevaNAvizeSeNaiva yathAkhyAtacAritrAdivirodhavyavasthiteH anAbhogajadravyahiMsAyAH pratiSiddhapratiSevaNarUpatve upazAntamohavRttitve ca na bAdhakamiti cet ? na, 18 (pratiSiddhanI pratisevA yathAkhyAta cAritra ane nigranthatvanI lopaka ja hoya - uttarapakSa) uttarapakSa : A tamAro pUrvapakSa khoTo che, kAraNa ke dravyavadha jo garhaNIya hoya ane pratiSiddhanA pratisevanarUpa hoya to tenAthI upazAntamohI jIvanA paNa yathAkhyAta cAritrano ane nirpranthatvano vilopa thavAnI Apatti vajralepanI jema UbhI ja rahe che. arthAt jevI tevI dalIlathI e Apatti ukhaDI zake evI nathI. kema ke bhagavatIsUtra (za. 25, u. 6)mAM je kahyuM che ke "parihAravizuddhika saMyata aMge pRcchA, gautama ! pratisevaka na hoya, apratisevaka hoya ema yathAkhyAta saMyata sudhI jANavuM." tenAthI pratiSiddha pratisevanane upalA traNa cAritrano virodhI jaNAvyo che. temaja te (u. 7)mAM je kahyuM che ke "kaSAyakuzIla aMge pRcchA, gautama ! pratisevaka na hoya, apratisevaka hoya, ema nirprantha ane snAtaka aMge paNa jANavuM" tenAthI pratiSiddha pratisevanane uparanA nigranthAdi traNa saMyatanA virodhI tarIke jaNAvyuM che. pUrvapakSa H pratisevanAdvAramAM pratisevakanI vyAkhyA evI karI che ke 'saMyamane pratikUla cIjane saMjavalanakaSAyanA udayanA kAraNe seve (Acare) te pratisevaka.' A vyAkhyA parathI jaNAya che ke saMjvalanakaSAyodayathI thatI saMyamane pratikUla cIjanI sevanA rUpa vizeSa prakAranI pratisevanA ja jIvane pratisevaka banAve che. ane tethI bhagavatInA uktasUtra parathI tevI viziSTa pratisevanAno ja yathAkhyAta cAritrAdi sAthe virodha siddha thAya che, dareka pratisevanAno nahi, tethI tevA kaSAyodaya vinA ja anAbhogathI ja je dravyahiMsA thaI jAya che. te nirbAdhapaNe sAmAnyathI pratiSiddhanI pratisevanA rUpa paNa che ja, ane e upazAntamohI jIvamAM nirbAdhapaNe hoya paNa che ja, kAraNa ke te dravyahiMsA viziSTa pratisevanArUpa na hovAthI yathAkhyAtacAritrAdinI virodhI nathI. (anAbhogajanya pratisevA paNa pratisevanA ja che) uttarapakSa : A vAta barAbara nathI, kAraNa ke anAbhogajanya pratisevanAne paNa 'pratiSevA' 1. parihAravizuddhikasaMyate pRcchA, gautama ! na pratiSevako bhavet, apratiSevako bhaved evaM yAvadyathAkhyAtasaMyate // 2. vAyavuzIte pRcchA, no pratiSevo bhavet, apratiSevo bhavet rva nirpranthepi, vaM snAta'pi Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 kevalImAM dravyahiMsAH gahaNIyakRtya vicAra pratiSevApadaviSayavibhAge'nAbhogajapratiSevAyA api parigaNanAd / yadAgamaH (ThA. 733) dasavihA paDisevaNA paNNattA, taMjahA- dappa 1 ppamAya 2 'NAbhoge 3 Aure 4 AvaIi(su) 5 ya / saMkie 6 sahasakkAre 7 bhaya 8 ppadosA 9 ya vImaMsa 10 tti / / tasmAd dravyahiMsAyAH pratiSevaNArUpatvAbhyupagame tavApyupazAntamohasya pratiSevitvaM syAda, ityapratiSevitvavyApyayathAkhyAtacAritranirgranthatvayostatra kA pratyAzA? mohodayaviziSTapratiSevaNatvenotsUtrapravRttihetumabhyupagamya vItarAge mohasattAjanyapratiSevaNA''zrayaNe'pasiddhAntAdidoSA durddharA eva prasajyeran, mohodayasattAjanyotsUtrapravRttihetupratiSevaNAbhedasya kvApi pravacane'zrutatvAt, pratyuta kaSAyakuzIlAdiparihAravizuddhikAdyuparitananirgranthasaMyamatrayasyApratiSevitvAbhidhAnAd mohodayamAtramapi na pratiSevaNAjanakamiti tatsattAjanyapratiSevaNavArtApi dUrotsAritaiveti tasyA utsUtrapravRttihetutve mohodayaviziSTatvaM tantramityatra sUtrasaMmatipradarzanamatyasamaJjasaM, tataH zabdano viSaya (vA) bananAra vastuonA vibhAgamAM gaNelI che, jema ke ThANAMga (733) mAM kahyuM che ke "dazaprakAre pratisevanA kahI che. te A rIte - darpathI, pramAdathI, anAbhogathI, Atura (rogI avasthA)mAM, ApattimAM, zaMkita vastu aMge, sahasAtkArathI, bhayathI, praSathI ane vimarzathI." tethI dravyahiMsAne pratisevanArUpa jo mAnazo to upazAntamohIne paNa pratisevaka mAnavA paDaze. ane to pachI teomAM apratisevakatvavyApya evA yathAkhyAta cAritranI ane nirjhanthatvanI hAjarInI to AzA ja zI rAkhavI? kema ke "jyAM jyAM yathAkhyAta cAritra ke nirjhanthatva hoya tyAM tyAM apratisevakatva hoya tevI vyApti bhagavatInA uktasUtrathI siddha thayelI che. vaLI- "yathAkhyAta cAritrAdinI pratibaMdhaka evI usUtrapravRtti pratisevanAmAtrathI janya hotI nathI, paNa je mohodaya sahakata hoya evI viziSTa pratisevanAthI janya hoya che. tethI upazAntamohIne mohasattAjanya pratisevanA hovAmAM koI vAMdho nathI." ityAdi tame je kahyuM temAM to apasiddhAnta (siddhAntavirodha) vagere durdhara doSo rahyA che, kema ke pratisevanAnA (1) mohodayajanya ane usUtrapravRttinA hetubhUta evI pratisevanA, (2) mohasattAmAtrajanya ane utsutra pravRttinA ahetubhUta evI pratisevanA ityAdi bheda AgamamAM kyAMya sAMbhaLavA maLatAM nathI. UlaTuM AgamamAM to nircanthanA kaSAyakuzIla vagere rUpa upalA traNa bhedomAM ane saMyamanA parihAravizuddhi vagere rUpa upalA traNa bhedomAM to apratisevakatva (pratisevanAno abhAva) ja kahyuM che. bAkI mohano udayamAtra paNa pratisevanAno janaka nathI to tenI sattA mAtrathI pratisevanA utpanna thaI jAya e vAta to dUra ja rahe che, eTale mohasattAjanyapratisevanA jevI to koI bAdabAkI karavA yogya cIja ja nathI ke jenI bAdabAkI karavA "mohodayaviziSTapratisevanA usUtrapravRtti hetu che ityAdimAM 1. dazavidhAH pratisevaNAH prajJaptAH tadyathA- darpapramAdAnAbhoge Ature Apatsu ca / zaGkite sahasAtkAre bhayAtpradveSAdvimarzAcca / (thAnI sU0 733) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-45, 46 pulAkabakuzapratisevAkuzIlatrayavRttyapakRSTasaMyamasthAnaniyatasajvalanodayavyApya eva vyApAravizeSaH pratiSevaNArUpaH svIkartavyaH, sa eva ca sAdhUnAM garhaNIya iti / 'itto u vIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijjaM tu / / ' ityanena tadatyantAbhAva eva vItarAgasya pratipAdyate, na tu dravyahiMsA'bhAvo'pIti pratipattavyam / / 45 // etadeva sphuTIkurvanAha - akaraNaNiyamAvekkhaM evaM bhaNiti apaDisevAe / itto jiNANa siddhI Na u davvavahassa paDiseho // 46 / / akaraNaniyamApekSametad bhaNitamityapratiSevAyAH / ito jinAnAM siddhirna tu dravyavadhasya pratiSedhaH / / 46 / / / akaraNaNiyamAvekkhaM ti / etad 'vItarAgo na kiJcid garhaNIyaM karoti' ityakaraNaniyamApekSaM bhaNitamupadezapade, tatra tasyaivAdhikArAd, akaraNaniyamazca pApazarIrakAryaheturAjayakSmarogasthAnIyaH mohodayaviziSTa evuM vizeSaNa lagADavuM Avazyaka bane. ane tethI te bAbatamAM sUtrasaMmati dekhADavI e to atyaMta ayogya ja che. (pratisevanAnI vyAkhyA) tethI "pulAka-bakuza ane pratisevanAkuzIla e traNamAM rahelo hoya ane nIcalI kakSAnA saMyamasthAnomAM niyata evA saMjavalana kaSAyanA udayane je vyApya hoya tevo vyApAra e ja pratisevanArUpa che" ema mAnavuM joIe ane e ja sAdhuone gaNiIya che. mATe "upadezapadanA "pho 3 vIro ..." ityAdi vacana paNa vItarAgamAM AvI gaNiIya cIjanA rahelA atyantAbhAvanuM ja pratipAdana kare che, nahi ke gahaNIya tarIke tame kalpala dravyahiMsAnA abhAvanuM paNa A vAta svIkAravI joIe. 4pA A ja vAtane spaSTa karatAM granthakAra kahe che - ("o 3 vIro..." no rahasyArtha) gAthArtha upadezapadamAM uktavAta to akaraNaniyamanI apekSAe kahI che. tethI e vAta parathI kevaLIomAM apratisevAnI siddhi thAya che, paNa dravyahiMsAno niSedha siddha thato nathI. vItarAga koI gahaNIya kRtya karatAM nathI evuM je upadezapadamAM kahyuM che te to akaraNaniyamanI apekSAe kahyuM che, kema ke tyAM teno ja adhikAra cAlI rahyo che. pAparUpa zarIrane kRza karanAra kSayaroga 1. itastu vItarAgo na kiJcidapi karoti garhaNIyaM tu| (upa0 pada - 731) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH gaNIyakRtya vicAra 21 kSayopazamavizeSaH, sa ca granthibhedAdArabhyA''kSINamohaM pravarddhate, yathA yathA ca tatpravRddhistathA tathA pApapravRttyapakarSa iti kSINamohe mohakSayarUpasyAkaraNaniyamasyAtyantotkarSasya siddhau pApapravRtteratyantApakarSa iti tatra pApapravRttyatyantAbhAvaH siddhyatIti sUtrasandarbheNaiva tatra (upadezapade) sphuTaM pratIyate / tathAdi pAve akaraNaNiyamo pAyaM paratannivittikaraNAo / Neo ya gaMThibhee bhujjo tayakaraNarUvo u / / 695 / / kiyadantare ca - desaviraiguNaThANe akaraNaNiyamassa eva sabbhAvo / savvaviraiguNaThANe visiTThatarao imo hoi / / 729 / / jaM so pahANatarao Asayabheo ao ya eso tti / ettocciya seDhIe Neo savvatthavI eso / / 730 / / etto u vIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijjaM tu / tA tattaggaikhavaNAikappamo esa viNNeo / / 731 / / jevo vizeSa prakArano kSayopazama e akaraNaniyama che. te pranthibhedathI mAMDIne kSINamoha guNaThANA sudhI prakarSa pAmato jAya che. jema jema te prakarSa pAme che. tema tema pApapravRttio ochI thatI jAya che. kSINamoha guNaThANe akaraNaniyamano mohakSayarUpa atyaMta utkarSa thavAthI pApapravRttino atyaMta apakarSa thAya che. arthAt tyAM pApapravRttino atyaMta abhAva thayo hovo siddha thAya che. A vAta AjubAjunA sUtrasaMdarbha parathI upadezapadamAM ja spaSTa rIte jaNAya che. te A rIte - 695mI gAthAmAM kahyuM che ke - "abrahmasevana vagere rUpa pApa aMge pUrvokta svarUpavALo akaraNaniyama e, ghaNuM karIne te paranI=anya darzanIonI te pApathI nivRtti karanAro hovAthI "akaraNaniyama" kahevAya che. ene granthibheda thaye chate pApo pharIthI na karavA rUpa jANavo." vaLI AgaLa kahyuM che ke (729-731) "parastrI-parapuruSano tyAga vagere rUpa akaraNaniyamanI dezavirati guNaThANe hAjarI hoya che e jaNAvyuM. ane e akaraNaniyama mAvajajIva mATe samagra pApanA tyAgarUpe sarvavirati guNaThANe viziSTatara bane che, kema ke te sarvavirati pariNAma vizeSa svarUpa hoI atizaya prazasta hoya che ane tenA kAraNe A (akaraNaniyama) paNa vizeSa prakArano hoya che. A uttarottara viziSTatara AzayanA kAraNe ja zreNimAM paNa sarvatra A akaraNaniyama (je je kSINa thAya che tene punaH karavAnuM na hovAthI) jANavo. A akaraNaniyamanA viziSTa prabhAve ja vItarAga jIvo jIvahiMsA vagerarUpa kAMI paNa gahaNIya kRtya karatAM nathI. tethI te te gatinI kSapaNA jevo te (akaraNaniyamane) jANavo. eTale ke jema kSINa thaI gayela narakagati vagere punaH , , , , , , , , , , , , 1. pApe'karaNaniyamaH prAyaH paratannivRttikaraNAt / jJeyazca granthibhede bhUyastadakaraNarUpastu / 2. dezaviratiguNasthAne'karaNaniyamasyaiva sdbhaavH| sarvaviratiguNasthAne viziSTatarazcAyaM bhavati // yatsa pradhAnatara Azayabhedo'tazca eSa iti / ita eva zreNyAM jJeyaH srvtraapyessH|| itazca vItarAgo na kiJcidapi karoti garhaNIyaM tu / tatastattadgatikSapaNAdivikalpa eSa vijnyeyH|| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-46, 47 tti / tathA ca ito vacanAdapratisevAyA jinAnAM siddhiH, pratiSevArUpapApasyaiva pravRtteH pUrvaguNasthAneSvapakarSatAratamyAjjinAnAM tadatyantApakarSasaMbhavAd, na tu dravyavadhasya pratiSedhaH, tsyaapkrsstaartmyaadrshnaad| na hi samyagdRSTidezaviratyAdiyogAjjAyamAnAyAM dravyahiMsAyAmapakarSabhedo dRzyate yena jineSu tadatyantAbhAvaH siddhyed, abhyantarapApapratiSevaNe tu pratiguNasthAnaM mahAneva bhedo dRzyata iti kevalini tadatyantAbhAvasiddhiranAbAdhaiveti / / 46 / / nanvevaM vItarAgapadenopazAntamoho'pi (upadezapada)vRttikRtA kathaM na gRhItaH? tasyApyapratiSevitvAd ityAzaGkAyAmAha - pariNiTThiyavayaNamiNaM jaM eso hoi khINamohaMmi / uvasamaseDhIe puNa eso pariNiTThio Na have / / 47 / / udayamAM AvatI nathI ema kSINamohI vagerene akaraNaniyamano prakarSa prApta thaye, punaH pApamAM pravRtti thatI nathI." ('pha thI pratisevanAnA abhAvanI siddhi, nahi ke dravyahiMsAnA) Ama A vacana parathI jinomAM apratisevAnI siddhi thAya che. (dravyahiMsAnA abhAvanI nahi), kAraNake pratisevArUpa pApanI ja pravRttiono pUrva-pUrva guNaThANA karatAM uttarottara guNaThANAmAM vadhu ghasAro dekhAto hovAthI kevalImAM tenA ja atyaMta apakarSa (sarvathA abhAva)no saMbhava siddha thAya che, nahi ke dravyahiMsAnA atyaMta apakarSano. te paNa eTalA mATe ke aviratasamyakatvI - dezavirati vagere uttarottara guNaThANAvALA jIvonA yogathI thatI dravyahiMsAmAM kAMI tevI uttarottara hAni dekhAtI nathI ke jethI kevaLIomAM tenI saMpUrNa hAni (atyaMtAbhAva) siddha thaI jAya. hiMsAnI pariNati vagere rUpa atyaMtara pApanI pratisevAmAM to te te guNaThANAomAM moTo bheda dekhAya ja che. tethI kevalImAM tenA atyaMta abhAvanI siddhi nirAbAdha ja rahe che. I46ll A rIte to upadezapadanA adhikRta zlokamAM rahela "vItarAga' padathI upazAntamohInuM paNa grahaNa vRttikAre kema na karyuM? kAraNa ke e paNa apratisevI hoya che evI zaMkAne manamAM rAkhIne prathakAra kahe ( 3 vIro...' mAM upazAntamohanuM grahaNa kema nahi?) gAthArthaH "akaraNaniyama kSINamoha guNaThANe hoya che' evuM vacana pariniSThita vacana che. upazamazreNimAM e pariniSThita hoto nathI. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : garhaNIyakRtya vicAra 23 pariniSThatavacanamidaM yadeSo bhavati kSINamohe / upazamazreNyAM punareSa pariniSThito na bhavet / / 47 / / 1 pariNiTThiyavayaNamiNaM ti / pariniSThitavacanaM saMpUrNaphalavacanametad yadeSo'karaNaniyamaH kSINamohe bhavatIti / upazamazreNyAM tvayamakaraNaniyamaH pariniSThito na bhavet, tasyAH pratipAtasya niyamAt tatrAkaraNaniyamavaiziSTyAsiddheH, pariniSThitaviziSTAkaraNaniyamAdhikArAdeva kSINamohAdirvItarAgo vRttikRtA vivakSita iti na ko'pi doSa iti bhAvaH / pariniSThitApratiSevitvaphalabhAgitvAdeva ca kSINamohasya kaSAyakuzIlAdervizeSo'pratiSevitvaM vA bhagavato'bhidhIyamAnamapakRSyamANasakalapApAbhAvopalakSaNamiti smarttavyam / / 47 // nanu 'vItarAgo garhaNIyaM pApaM na karoti' iti vacanAd garhaNIyapApAbhAvaH kSINamohasya siddhyati, garhaNIyaM ca pApaM dravyAzrava eva tasya garhAparAyaNajanasya pratyakSatvAd iti dravyAzravAbhAvastatra siddha eva / ata eva kSINamohasya kadAcidanAbhogamAtrajanyasaMbhAvanArUDhAzravacchAyArUpadoSasaMbhave'pi na 'akaraNaniyama kSINamohajIvomAM hoya che' evuM vacana saMpUrNaphaLaviSayaka vacanarUpa pariniSThita vacana che. upazamazreNimAM A akaraNaniyama pariniSThita hoto nathI, kAraNa ke temAMthI avazya pratipAta thato hovAthI te avasthAmAM (je pAcho cAlyo na jAya tevo) viziSTa prakArano akaraNaniyama siddha thayo hoto nathI. jyAre uktasthaLe to pariniSThitatvaviziSTaakaraNaniyamano ja adhikAra che. tethI temAM kSINamoha vagere vItarAganI ja vRttikA2e vivakSA karI che, upazAntamohanI nahi. mATe koI doSa nathI. pariniSThita apratisevakatva rUpa phaLanI prApti thaI hovAthI ja kSINamohI jIva kaSAyakuzIlAdi karatAM vizeSatA dharAve che e khyAlamAM rAkhavuM. athavA to bhagavAnanuM A je apratisevakatva kahevAya che te uttarottara guNaThANAomAM je ochAM thatAM jatAM hoya tevA saghaLAM pAponA abhAvanuM upalakSaNa che, arthAt "teomAM tevA saghaLAM pApono abhAva hoya che" evuM te jaNAve che e yAda rAkhavuM. // 4 // (kSINamoha jIvamAM garhaNIya dravyaAzravano abhAva-pUrvapakSa) "vItarAga jIva garhaNIya pApa karato nathI" e vacanathI kSINamohI jIvamAM garhaNIya pApono abhAva siddha thAya che. dravyaAzravo ja garhaNIya pApa che, kAraNa ke teo ja garbhAparAyaNalokane pratyakSa hoI garhAnA viSaya bane che. tethI vItarAgamAM dravya Azravono abhAva paNa siddha ja che. tethI ja kSINamohI jIvane kyAreka, anAbhogamAtranA kAraNe thayela saMbhAvanArUDha mRSAvAdAdi rUpa je Azravo tenI chAyAmAtra rUpa doSa saMbhavavA chatAM (garhaNIyapApAbhAvanA siddhAntanI avyApti rUpa) koI vAMdho Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-48 kSatiH, tasyAdhyavasAyarUpasya chadmasthajJAnAgocaratvenAgarhaNIyatvAd, garhaNIyadravyAzravAbhAvAdeva tatra vItarAgatvAhAneH - ityAzaGkAyAmAha - davvAsavassa vigamo garahAvisayassa jai tahiM iTTo / tA bhAvagayaM pAvaM paDivanaM atthao hoi / / 48 / / dravyAzravasya vigamo gardAviSayasya yadi tatreSTaH / tato bhAvagataM pApaM pratipannamarthato bhavati / / 48 / / davvAsavassatti / gardAviSayasya dravyAzravasya vigamo yadi, tIti, tatra kSINamohe iSTo'bhimato bhavatastarhi arthato'rthApattyA bhAvagataM pApaM tatra pratipatraM bhavati, garhaNIyapApatvAvacchinnaM prati tvanmate mohanIyakarmaNo hetutvAt tanivRttau grhnniiypaapnivRttaavpygrhnniiybhaavruuppaapaanivRtteH| agahaNIyapApe'pyanAbhogasya hetutvAt tannivRttau kevalinastatrivRttiH, kSINamohasya tvAzravacchAyArUpamagarhaNIyapApamabhyupagamyata eveti na doSaH iti cet ? na, abhyantarapApamAtrasya garhAparAyaNajanA' nathI, kema ke e saMbhAvanArUDha mRSAvAdAdi to adhyavasAyarUpa hoya che, je chadmasthanA jJAnano viSaya banatA na hoI gahaNIya paNa hotA nathI. vaLI Avo sUkSmadoSa saMbhavavA chatAM teonI vItarAgatA eTalA mATe haNAI jatI nathI ke tene haNanAra gahaNIya dravyaAzravano to teomAM abhAva ja hoya che - AvI zaMkAne uddezIne granthakAra kahe che (bhAvaAzravanI hAjarInI Apatti-uttarapakSa) gAthArthaH "kSINamoha guNaThANe gahaviSayabhUta dravyAzravano abhAva hoya che" evuM jo tame mAnazo to arthapattithI tyAM = te guNaThANe bhAvapApanI hAjarI mAnelI siddha thaze. gahaviSayabhUta dravyAzravano jo abhAva mAnazo to athapattithI phalita e thaze ke tyAM kSaNamoha guNaThANe bhAvagata pApa hovuM tame svIkAro cho. te eTalA mATe ke tamArA abhiprAya mujaba mohanIyakarma gaNiIya pApavAvacchinna (badhA gaNIyapA5) pratye hetu che. mohanIyakarmanA abhAvathI gahaNIyapApano abhAva thaI javA chatAM agaNIya (gartAno viSaya na banatAM) evA bhAvarUpa pApano abhAva to thato ja nathI. - agaNIyapApa pratye paNa anAbhoga to hetubhUta che ja, tethI kevalImAM agaNiIya pApano paNa abhAva hoya ja che. ane kSINamohI jIvomAM to AzravanI chAyA rUpa agahaNIyapApa mAneluM ja che. tethI teomAM bhAvagatapApa hovAmAM koI Apatti nathI - evI zaMkA na karavI, kAraNa ke agaNIyapApasAmAnya pratye anAbhoga hetu ja nathI. te A rIte - AzravachAyArUpa te doSane tame adhyavasAya rUpa mAnyo che. tethI e paNa abhyattarapApa rUpa che. ane abhyattara to koI paNa pApa Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : dravyAzravapariNati vicAra <0 pratyakSatvena tvanmate'garhaNIyatvAt tatsAmAnye'nAbhogasya hetutvAbhAvAt / mohAjanyAgarhaNIyapApe'nAbhogasyAnyatra ca tatra mohasya hetutvAtra doSaH iti cet ? na, garhaNIyapApahetormohasyAgarhaNIyapApahetutvAbhAvAd, anyathA tajjanyagarhaNIyAgarhaNIyobhayasvabhAvaikapApaprasaGgAditi na vigvivet / / 48aaaa dravyAzravasya mohajanyatvameva vyaktyA nirAkurvannAha - NiyaNiyakAraNapabhavA davvAsavapariNaI Na mohAo / iharA davvapariggahajuo jiNo mohavaM hujjA / / 49 / / nijanijakAraNaprabhavA dravyAsravapariNatirna mohAt / itarathA dravyaparigrahayuto jino mohavAn bhavet / / 49 / / 25 dravyAzravANAM prANAtipAtamRSAvAdAdInAM pariNatiH nijanijAni kAraNAni yAni nodanA'bhighAtAdiyogavyApAramRSAbhASAvargaNAprayogAdIni tatprabhavA satI na mohAnmohanIyakarmaNo bhavati moha garhAparAyaNalokone apratyakSa hoI tamArA mate agarhaNIya ja che. tethI dravyahiMsAthI zUnya evuM 'mAtra hiMsAnA pariNAma' rUpa abhyantarapApa paNa agarhaNIya che jenI pratye anAbhoga hetu nathI. kema ke azuddha adhyavasAyarUpa agarhaNIyapApa pratye moha hetubhUta che. - agarhaNIyapApa be prakAranA che, mohathI janya ane ajanya. temAM mohathI ajanya agarhaNIya pApa pratye anAbhoga e hetu che ane te sivAyanA agarhaNIyapApa pratye moha hetubhUta che. tethI koI doSa nathI - evuM paNa na kahevuM, kAraNa ke garhaNIyapApano hetubhUta moha e agarhaNIyapApano hetu banI zakato nathI. nahIMtara to 'tenAthI garhaNIyaagarhaNIya ubhayasvabhAvavALuM ekajAtIya pApa ja thAya che' evuM mAnavAnI Apatti AvI paDaze.tethI 'vItarAgane dravyaAzravano abhAva hovo ukta vacanathI siddha thAya che' evI vAta pheMkI devA jevI 9.118411 dravyAzrava mohajanya hovAnI mAnyatAnuM ja vyakta rIte nirAkaraNa karatAM granthakAra kahe che - (dravyAzravapariNati svakAraNajanya, nahi ke mohajanya) gAthArtha : dravyAzravapariNati potapotAnI kAraNasAmagrIthI pedA thayelI hoya che, mohathI nahi. nahIMtara to dravyaparigrahathI yukta evA jina mohavALA hovAnI Apatti Ave. prANAtipAta-mRSAvAda vagere dravyAzravonI pariNati potapotAnA - nodana-abhighAta-saMyogAdirUpa yogavyApAra, mRSAbhASAvargaNAprayoga vagere rUpa svakAraNothI utpanna thAya che. mATe e mohajanya Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-49 janyA netyarthaH / kvacitpravRttyarthaM mohodayApekSAyAmapi dravyAzravatvAvacchinne mohanIyasyA'hetutvAd, anyathA''hArasaMjJAvatAM kavalAhArapravRttau bubhukSArUpamohodayApekSaNAtkavalAhAratvAvacchinne'pi mohasya hetutvAt kevalI kavalabhojyapi na syAditi digNbrsgotrtvaapttiraayussmtH|| atha kavalAhArasya vedanIyakarmaprabhavatvAnna tatra mohanIyasya hetutvaM, Azravasya tu mohaprabhavatvaprasiddherdravyAzravapariNatirapi mohajanyaiva, tatroditaM cAritramohanIyaM bhAvAzravaheturasaMyatAnAM saMpadyate, saMyatAnAM tu pramattAnAmapi sattAvarticAritramohanIyaM dravyAzravameva saMpAdayati, sumaGgalasAdhorivA''bhogenApi jAyamAnasya tasya jJAnAdyarthamatyApavAdikatvena tajjanyakarmabandhAbhAvAtsaMyamapariNAmasyAnapAyenAviratipariNAmasyAbhAvAttadupapatteH / hotI nathI. mithyAtvI vagere jIvo je hiMsA vagerenI pravRtti kare che temAM mohodaya paNa bhAga bhajave che. paNa eTalA mAtrathI hiMsA vagere rUpa dareka dravyaAzrava pratye mohanIyakarmane kAraNa mAnI zakAtuM nathI. kAraNa, e rIte to, AhArasaMjJAvALA mithyAtvI vagere je kavalAhAranI pravRtti kare che temAM paNa bumukSArUpa mohodaya bhAga bhajavato hovAthI kavalAhAranI dareka pravRttimAM mohane kAraNa mAnavo paDaze. ane to pachI mohazUnya evA kevalIomAM kavalAhArano abhAva mAnavo paDavAthI tame digaMbaranI mAnyatAvALA banI jazo ! mATe dravyAzrava pratye mohane kAraNa mAnI zakAtuM nathI. (davyAzravapariNati mohajanyA - pUrvapakSa) pUrvapakSa: kavalAhAra vedanIyakarmajanya che. eTale tenI pratye mohanIyakarma hetu nathI. jyAre Azrava to mohajanya hovo prasiddha che. mATe dravyAzravapariNati mohajanya zA mATe na hoya? arthAt Azrava pratye to mohanIyakarma hetu che ja. emAMthI asaMyata jIvomAM cAritramohanIyano je udaya hoya che te bhAvaAzravano hetu bane che. saMta jIvomAM to teo pramatta hoya to paNa cAritramohano udaya hoto nathI, sattA ja hoya che. je sattA dravyAzravano ja hetu bane che. eTale ke e sattA dravyAzravane ja UbhI kare che, (bhAvaAzravane nahi.) te A rIte - sumaMgala sAdhu vagerenI jema AbhogapUrvaka thato paNa te Azrava jJAnAdinI vRddhi vagere mATe hoI atyaMta ApavAdika hoya che. athavA "jJAnAdinI vRddhi mATe huM A Azrava evuM chuM' evI buddhinA kAraNe te Azrava ApavAdika hoya che. tethI tenAthI karmabaMdha thato nathI. eTale ja hiMsA vagere hovA chatAM saMyamapariNAmane paNa akhaMDita mAnavAno hovAthI aviratipariNAmano abhAva ja mAnavo paDe che. AnA parathI e nakkI thAya che ke e kRtya bhAvAzrava rUpe pariNamyuM hotuM nathI. vaLI, tyAM hiMsArUpa Azrava pravaryo che e to nakkI che ja. eTale e mAtra dravyaAzrava ja pravaryo che evuM nizcita thAya che. tethI cAritramohasattA mAtra dravyAzravanI ja saMpAdaka che e vAta saMgata thAya che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : yogo aMge vicAraNA 27 < yA tu teSAmAraMbhikI kriyA sA na jIvaghAtajanyA, kintu pramattayogajanyA 'savvo pamattajogo AraMbhotti' vacanAt, anyathA''raMbhikI kriyA kasyacitpramattasya kAdAcitkyeva syAt, tatkAraNasya jIvaghAtasya kasyacitkAdAcitkatvAt, asti cA''raMbhikI kriyA pramattaguNasthAnaM yAvadanavaratameva / kiJca yadi jIvaghAtenA''raMbhikI kriyA bhavettadA'paro'pramatto dUre, upazAntavItarAgasyApyAraMbhikI kriyA vaktavyA syAd asti ca tasya satyapi jIvaghAte IryApathikyeva kriyA, iti na jIvaghAtAtsaMyatasyAraMbhikI kriyA, kintu pramattayogAditi sthitam / sa ca pramatto yogaH pramAderbhavati / te ca pramAdA aSTadhA zAstre proktAH ajJAnasaMzayaviparyayarAgadveSamatibhraMzayogaduSpraNidhAnadharmAnAdarabhedAt / te cAjJAnavarjitAH samyagdRSTerapi saMbhavanto'taH pramattasaMyataparyantAnAmeva bhavanti na punarapramattAnAmapi pramAdApramAdayoH sahAnavasthAnAt / tenehASTasu (saMyatanI AraMbhikI kriyA pramattayogajanyA, nahi ke jIvaghAtajanyA - pUrvapakSa) vaLI saMyatomAM je AraMbhikI kriyA hoya che te paNa jIvaghAtajanya hotI nathI, kintu pramattayogajanma hoya che e vAta 'sarva pramattayoga AraMbha che' ityAdi vacanathI jaNAya che. bAkI e jo jIvaghAtajanma ja hoya to AraMbhikI kriyA koIka pramattane kyAreka ja saMbhave, kAraNa ke tenA kAraNabhUta jIvaghAta ko'kane kyAreka ja hoya che. arthAt je pramattathI jyAre jIvaghAta thAya tyAre ja te pramattamAM AraMbhikI kriyA mAnI zakAya, anyadA nahi. paNa evuM manAtuM to nathI, kAraNa ke pramattaguNaThANA sudhI e kriyAne niraMtara mAnelI che. vaLI jo jIvaghAtathI AraMbhikI kriyA thatI hoya to to bIjA apramattanI vAta to bAju para rahI, upazAntamohI jIvamAM paNa AraMbhikI kriyA mAnavI paDaze, (kema ke enAthI paNa jIvaghAta thaI jAya che.) jyAre tenAmAM to jIvaghAta thavA chatAM paNa iryApathikI ja kriyA mAnI che. tethI "koI paNa saMyatamAM jIvaghAtanA kAraNe AraMbhikI-kriyA hotI nathI, paNa pramattayoganA kAraNe hoya che' te vAta nakkI thaI. (pramattayoga aMge pUrvapakSa vicAraNA) te pramattayoga pramAdonA kAraNe pravarte che. pramAdo zAstramAM A ATha prakAre kahyA che - ajJAna, saMzaya, viparyaya, rAga, dveSa, matibhraMza, yogadupraNidhAna ane dharmano anAdara. ajJAna sivAyanA sAta pramAdo to samyaktvanI hAjarImAM paNa saMbhave che. mATe e sAta pramAdo pramattasaMyataguNaThANA sudhInA jIvomAM saMbhave che, apramattajIvomAM nahi. te pramAdo apramatta jIvomAM eTalA mATe saMbhavatA nathI ke teomAM to apramAda hoya che, jyAre pramAda ane apramAda sahaanavasthAna (sAthe na rahevA rUpa) 2. sarva: pramattayoga Arambha kRti / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-49 pramAdeSu yo rAgadveSo pramAdatvenopAttau tau yogAnAM duSpraNidhAnajananadvArA''raMbhikIkriyAhetU grAhyo, tayozca tathAbhUtayoH phalopahitayogyatayA jIvaghAtaM prati kAraNatvasya kAdAcitkatve'pi svarUpayogyatayA tathAtvaM sArvadikameva / yadyapi sAmAnyato rAgadveSAvapramattasaMyatAnAmapi kadAcitphalopahitayogyatayApi jIvaghAtahetU bhavatastathApi teSAM tau na pramAdau, yatanAviziSTayA pravRttyA sahakRtayostayorAraMbhikIkriyAyA ahetutvAt, tadapyanAbhogasahakRtayatanAviziSTayo rAgadveSayoryogAnAM duSpraNidhAnajanane sAmarthyAbhAvAt, samyagIryayA pravRttyA tayostathAbhUtasAmarthyasyApaharaNAt / na caivaM pramattAnAM saMbhavati, teSAmayatanayA viziSTayostayoryogAnAmazubhatAjanakatvenArambhikIkriyAhetutvAd / ata eva pramattAnAM vinA'pavAdaM jIvaghAtAdikaM pramAdasahakRtAnAbhogajanyam / taduktaM dazavaikAlikavRttau (a. 4) - 'ayatanayA caran pramAdAnAbhogAbhyAM prANibhUtAni hinastIti / ' tataH saMyatAnAM sarveSAM dravyAzrava eva bhavati / tatra pramattasaMyatAnAmapavAdapadapratiSevaNA'vasthAyAmAbhoge'pi jJAnAdirakSA'bhiprAyeNa virodhavALA che. eTale ja ahIM rAga-dveSa paNa je pramAda tarIke kahyA che te sAmAnyathI rAga - dveSa na samajavA, (kAraNa ke te to apramattamAM paNa hoya che), paNa yoganuM duSmaNidhAna karavA dvArA AraMbhikIkriyAnA hetu bananAra rAgadveSa jANavA. AvAM te be (rAga-dveSa) jIvahiMsA pratye phaLopadhAyaka yogyatAvALA kAraNa tarIke kyAreka ja banatAM hovA chatAM svarUpayogyakAraNa rUpe to haMmezA hoya ja che. jo ke sAmAnyathI to apramattasaMyatanA rAgadveSa paNa kyAreka jIvaghAtanA phaLopadhAyaka yogyatAvALA kAraNarUpa banI jAya che, chatAM paNa teonA phaLopadhAyaka banelA paNa te be pramAdarUpa banatA nathI, kema ke jayaNAyukta pravRttithI sahakRta evA te be AraMbhikIkriyAnA ahetu ja rahe che, arthAt jayaNAyuktapravRtti te rAgadveSane AraMbhikIkriyAnA hetu banavAmAM pratibaMdhaka bane che.) AvuM paNa eTalA mATe che ke anAbhoga-sahakRtajayaNAyukta rAgadveSamAM yogonuM duSmaNidhAna pedA karavAnuM sAmarthya hotuM nathI, kAraNa ke samyam iryA (samiti) yukta pravRttithI te benuM tevuM sAmarthya dUra karAyeluM hoya che. pramattajIvonA rAgadveSa A rIte pramAdarUpa na banavA saMbhavatA nathI, kema ke tenA ajayaNAthI yukta evA te be (rAgadveSa) yogomAM azubhatva lAvanAra hoI (eTale ke yogonuM duSmaNidhAna karanAra hoI) AraMbhikI kriyAnA hetubhUta bane che. tethI ja pramattajIvothI apavAda sivAya thayelA jIvaghAtAdi pramAdasahakRtaanAbhogajanya hoya che. dazavaikAlikasUtra (a. 4) nI vRttimAM kahyuM che ke "ajayaNAthI vicarato te pramAda ane anAbhoga (rUpa kAraNo) thI jIvone haNe che." tethI badhA saMyatone dravyAzrava ja hoya che e vAta nakkI thAya che. (pramatta - apramattanI dravyAzravapariNatinA hetuo pUrvapakSa) temAM pramatta saMyatone apavAdapade thatI pratisevA vakhate Abhoga hovA chatAM paNa jJAnAdinI Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : dravyAparigrahanI pratibaMdI 29 saMyamapariNAmAnapAyAd dravyatvam, anyAvasthAyAM tvanAbhogAd / apramattasaMyatAnAM tvapavAdAnadhikAriNAM ghAtyajIvaviSayakAbhogapramAdayorabhAva evetyarthAdanAbhogasahakRtamavizeSitaM mohanIyaM karmava jIvaghAtAdikAraNaM sNpnnm| (iti) tayorekatarasyAbhAve'pyapramattasaMyatAnAM dravyAzravo na bhavatyeveti / tataH pramattAntAnAM pramAdAd apramattAnAM tu mohanIyAnAbhogAbhyAM dravyAzravapariNatiriti siddhaM, iti mohaM vinA dravyAzravapariNatirna svakAraNaprabhavA kevalinaH saMbhavatIti cet? tatrAha itarathA dravyAzravapariNatermohajanyatvaniyame, dravyaparigraheNa vastrapAtrarajoharaNAdilakSaNena yuto jino mohavAn bhavet, dravyahiMsAyA iva dravyaparigrahapariNaterapi tvanmate mohajanyatvAd / na ca dharmopakaraNasya dravyaparigrahatvamazAstrIyamiti zaGkanIyam, 'davvao NAma ege pariggahe No bhAvao, bhAvao rakSAnA abhiprAyanA kAraNe saMyamapariNAma dUra na thato hovAthI te pravRtti mAtra dravyAzrava rUpa bane che, apavAda sivAyanI avasthAmAM anAbhoganA kAraNe te mAtra dravyAzravarUpa bane che. jayAre apramattasaMyata to apavAdanA anadhikArI hoI teone ghAtyajIvaviSayaka Abhogano abhAva hoya che (kAraNa ke AbhogapUrvakanI hiMsA saMyatone to mAtra apavAdapade ja hoya che), ane apramAda hovAthI pramAdano paNa abhAva hoya che. tethI arthapattithI jaNAya che ke anAbhogasahakRta evuM avizeSita mohanIyakarma ja jIvaghAtAdinuM kAraNa bane che, tethI anAbhoga ane mohanIyakarma e bemAMthI ekanA paNa abhAvamAM apramattasaMyatone dravyAzrava hoto ja nathI. Ama "pramatta sudhInA jIvone pramAdathI ane apramattajIvone mohanIyakarma-anAbhogathI dravyAzravapariNati hoya che e vAta siddha thAya che. tethI kevalIone moharUpa kAraNa na hovAthI dravyAzravapariNati saMbhavatI nathI. (jo ke kevalIne anAbhoga paNa hoto nathI. tema chatAM "anAbhoga ane moharUpa baMne kAraNo na hovAthI' ema na kahetAM mAtra "moharUpa kAraNa na hovAthI' evuM eTalA mATe kahyuM che ke pUrvapakSIne kSaNamoha jIvanI paNa kevalI tarIke gaNatarI karI tenAmAM paNa dravyAzravapariNatino abhAva siddha karavo che jemAM anAbhoga to hoya che.) (dravyAzravane mohajanya mAnavA sAme dravyaparigrahanI pratibaMdI - uttarapakSa) uttarapakSaH AvA pUrvapakSano javAba ApavA granthakAra uttarArdhamAM "rA' ityAdi kahe che - itarathA dravyAzravapariNati jo niyamA mohajanya hoya to vastra-pAtra-rajoharaNAdirUpa dravyaparigrahayukta jina paNa mohavALA hovAnI Apatti Avaze, kema ke dravyahiMsAnI jema dravyaparigrahapariNati paNa tamArA abhiprAya pramANe mohajanya che. - dharmopakaraNane dravyaparigraharUpe mAnavuM ja zAstrIya nathI, tethI tenI hAjarIthI kevalImAM mohanI hAjarI siddha thatI nathI evI zaMkA na karavI, kAraNa ke dazavaikAlikasUtra - - - - - - 1. dravyato nAmaikaH parigraho na bhAvataH, bhAvato - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA49, 50 mege No davvao, ege davvao vi bhAvao vi, ege No davvaovi No bhAvaovi / tatya arattaduTThassa dhammovagaraNaM davvao pariggaho No bhAvao 1 / mucchiyassa tadasaMpattIe bhAvao No davvao 2, evaM ceva saMpattIe davvao vi bhAvaovi 3 carimabhaMgo puNa sunnotti 4 / / ' iti caturbhaGgyA dazavaikAlikapAkSikasUtravRtticUAdau suprasiddhatvAt / na ca dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohavattvamiSyate, ato na dravyAzravapariNatirmohajanyeti bhAvaH // 49 // anayaiva pratibandhA kevalino dravyahiMsAyAM satyAM raudradhyAnaprasaGgaM parApAditaM pariharanAha - eeNaM davvavahe jiNassa hiMsANubaMdhasaMpattI / iya vayaNaM pakkhittaM sArakkhaNabhAvasAricchA / / 5 / / etena dravyavadhe jinasya hiMsAnubaMdhasaMprAptiH / iti vacanaM prakSiptaM saMrakSaNabhAvasAdRzyAt / / 50 / / ane pAkisUtranI vRtti - cUrNimAM je caturbhAgI kahelI che tenA dvArA tene dravyaparigraharUpe kahela ja che. te A rIte - "koIka parigraha dravyathI hoya che bhAvathI nahi, koIka bhAvathI hoya che dravyathI nahi, koIka dravyathI ane bhAvathI baMnethI hoya che, ane koIka dravyathI paNa ane bhAvathI paNa parigraha hoto nathI. emAM araktadviSTa sAdhunuM dhamapakaraNa dravyathI parigraha che. bhAvathI nahi; mUchavALI vyaktine te viSaya na maLe tyAre bhAvathI parigraha che dravyathI nahi; te viSaya maLe tyAre dravya-bhAva baMnethI parigraha che ane chello bhAMgo zUnya che." mATe dhamapakaraNo dravyaparigraharUpa che ja, ane tethI dravyaAzravarUpa paNa che ja. vaLI kevaLI pAse paNa rajoharaNAdi dhamapakaraNa hoya to che ja. tema chatAM teomAM mohanI hAjarI saMmata to nathI ja. tethI siddha thAya che ke "dravyAzravapariNati mohajanya hotI nathI." I4lA A dravyaparigrahanI pratibaMdIthI ja "kevalIne jo dravyahiMsA hoya to raudradhyAna paNa mAnavAnI Apatti Avaze" evI sAmAe ApelI Apattino parihAra karatAM granthakAra kahe che gAthArthaH "kevalImAM dravyahiMsAnI hAjarI mAnavAmAM to hiMsAnubaMdhI raudradhyAna hovAnI Apatti Avaze" evuM pUrvapakSavacana upara mujabanI dalIlathI nirasta jANavuM, kAraNa ke saMrakSaNabhAva baMnemAM tulya hoya che. - 1. nAmaiko na dravyataH, eko dravyato'pi bhAvato'pi, eko na dravyato'pi na bhAvato'pi / tatrA'raktadviSTasya dharmopakaraNaM dravyataH parigraho na bhAvataH 1 / mUcchitasya tadasaMprAptau bhAvato na dravyataH 2, evaM caiva samprAptau dravyato'pi bhAvato'pi 3, caramabhaGgaH punaH zUnya 4 rUti Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 kevalImAM dravyahiMsAH dravyAparigrahanI pratibaMdI eeNaM ti / etena dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohAbhAvena, 'dravyavadhe'bhyupagamyamAne jinasya hiMsAnubandhasamprAptiH hiMsAnubandhiraudradhyAnaprasaGgaH, chadmasthasaMyatAnAM hi ghAtyajIvaviSayakAnAbhogasahakRtamohanIyalakSaNasahakArikAraNavazena kAyAdivyApArA jIvaghAtahetavo bhavanti, ta eva ca yogA ghAtyajIvaviSayakAbhogasahakRtatathAvidhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAraNaviziSTA jIvarakSAhetava ityanubhavasiddham / kevalinastu yogAH parAbhiprAyeNAnAbhogamohanIyAdyabhAvena parizeSAt kevalajJAnasahakRtA eva jIvaghAtahetavo bhavanti, kevalajJAnena 'etAvanto jIvA amukakSetrAdau mamAvazyaM hantavyAH iti jJAtvaiva kevalinA tadghAtAt, tathA ca tasya jIvarakSAdikaM kadApi na bhavet, kevalajJAnasahakRtatadyogAnAM sadA ghAtakatvAt, jIvaghAtasyeva jIvarakSAyA apyavazyabhAvitvena parijJAnAdubhayatra kevalajJAnasya sahakArikAraNatvakalpane ca kevalino yogAnAM jIvaghAtajIvarakSAhetU zubhAzubhatve sarvakAlaM yugapadbhavataH / etaccAnupapatraM, parasparaM pratibandhakatvAd iti| ekatarasyAbhyupagame parAbhi (kevalImAM dravyahiMsA mAnavAmAM hiMsAnubaMdhI raudradhyAnanI ApattiH pUrvapakSa) pUrvapakSaH "kevaLIne dravyahiMsA mAnavAmAM hiMsAnubaMdhI raudradhyAna mAnavAnI Apatti Avaze. te A rIte - chabasthasaMyatanA kAyAdivyApAro ghAtyajIvaviSayaka anAbhogathI sahakRta mohanIya karmarUpa sahakArI kAraNavazAt jIvaghAtanA hetuo bane che. e ja kAyAdi yogo ghAyajIvaviSayaka AbhogathI sahakRta mohanIya karmanA tathAvidha kSayopazamarUpa sahakArI kAraNaviziSTa thae chate jIvarakSAnA hetubhUta bane che. eTale ke anAbhoga ane mohanIyakarma jo sahakArI hoya to yogothI jIvaghAta thAya che tema ja Abhoga ane mohanIyano kSayopazama jo sahakArI hoya to yogothI jIvarakSA thAya che. A vAta anubhavasiddha che. have kevalInA yogo tamArA abhiprAya mujaba jo jIvaghAtanA hetubhUta banatA hoya to, teone anAbhoga ane mohanIyAdino abhAva hovAthI pArizeSa nyAya mujaba e ja siddha thAya ke kevalajJAnathI sahakRta thae chate ja teo jIvaghAtanA hetu bane che, kemake kevalajJAnathI "amuka kSetra vageremAM mAre ATalA jIvo avazya haNavAnA che evuM jANavA pUrvaka ja kevalIthI teonI hiMsA thAya che. tethI phalita e thAya ke teonI jIvarakSAdi to kyAreya thaze ja nahi, kAraNa ke teomAM kevalajJAnasahakRta evA yogo haMmezAM jIvaghAtaka ja banI rahe che. - kevalajJAnathI jIvaghAtanI jema "amuka kSetrAdimAM mAre amuka jIvo avazya bacAvavAnA che evuM jIvarakSAnuM paNa avazyabhAvI tarIke jJAna thatuM hovAthI kevalajJAna jIvarakSA pratye paNa sahakArI kAraNa bane che (ane tethI kevalInA yogothI jIvarakSA paNa saMbhave ja che.) - ityAdi jo kalpanA karazo to Apatti e Avaze ke kevalInA yogo haMmezA ekI sAthe jIvaghAta ane jIvarakSAnA hetu tarIke zubha-azubharUpe pariNamaze. paNa e vAta yogya to nathI, kemake banne ekabIjAnA pratibaMdhaka hovAthI bemAMthI ekano to avazya pratibaMdha thaI ja jaze. tethI bemAMthI Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-50 prAyeNa sarvakAlamazubhatvameva siddhyati, iti hantavyacaramajIvahananaM yAvaddhiMsAnubandhiraudradhyAnaprasaGgaH' - ityetadvacanaM parasya prakSiptaM, saMrakSaNabhAvasya saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnasya sAdRzyAd dravyaparigrahAbhyupagame bhagavatastulyayogakSematvAt / zakyaM hyatrApi bhavAdRzena vaktuM chadmasthasaMyatAnAM parigrAhyavastuviSayakAnAbhogasahakRtamohanIyalakSaNasahakArikAraNavazena kAyAdivyApArAH parigrahagrahaNahetavaH, ata eva ca parigrAhyavastuviSayakAbhogasahakRtatathAvidhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAraNaviziSTAH parigrahatyAgahetava ityanAbhogamohanIyAbhAve kevaliyogAnAM parigrahagrahaNe kevalajJAnameva sahakArikAraNamiti yAvatkevalino dharmopakaraNadharaNaM tAvatsaMrakSaNAnubandhiraudradhyAnamakSatameveti / dravyaparigrahe'bhilASamUlasaMrakSaNIyatvajJAnAbhAvAna raudradhyAnamiti yadi vibhAvyate tadA dravyahiMsAyAmapi svayoga eka ja mAnavAnuM rahe che. ane tenAthI jIvaghAta thAya che evo to tamAro abhiprAya che ja. mATe temAM sarvakAle azubhatva ja hovuM siddha thAya che. eTale pote haNavA yogya carama jIvanI hatyA na thAya tyAM sudhI tenA yogo jIvahiMsA mATe ja vyApRta rahetAM hoI tyAM sudhI hiMsAnubaMdhI raudradhyAna hovAnI Apatti Avaze. dravyaparigrahanA kAraNe saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnanI Apatti - uttarapakSa) uttarapakSa AvuM pUrvapakSa vacana dravyaparigrahayukta kevalI bhagavAnane paNa mohano abhAva hoya che evuM je pratipAdana karyuM tenAthI nirAkRta jANavuM. kAraNa ke e rIte, kevalImAM dravyaparigraha je mAnyo che tenA saMbaMdhI saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna mAnavAnI paNa Apatti samAna ja che. te paNa eTalA mATe ke tamArA jevA to Ane aMge paNa kahI zake che ke "chabI sAdhuonA kAyAdi vyApAro parigrAhya vastu saMbaMdhI anAbhogathI sahakRta mohanIyarUpa sahakArI kAraNavazAt parigraha svIkAranA hetubhUta bane che, ane tethI ja parigrAhyavastuviSayaka AbhogathI sahakRta evA mohanIya karmanA tathAvidha kSayopazamAdirUpa sahakArI kAraNaviziSTa thayelA te yogo parigrahatyAganA hetubhUta bane che. have kevalImAM to anAbhoga ane mohanIyano abhAva ja hoya che. ane tema chatAM teone dravyaparigrahanuM grahaNa to hoya ja che. mATe mAnavuM paDe ke te parigrahanA grahaNamAM kevalajJAna ja kevalInA yogone sahakArI bane che. tethI jema dravyahiMsA mAnavAmAM kevalInA yogomAM eka sAthe zubhatva-azubhatva hovAnI Apatti, paraspara pratibadhyapratibaMdhakabhAva dharAvatAM te bemAMthI ekanI ja hAjarI mAnavAmAM azubhatvanI hAjarInI siddhi, vagere rUpa jevI kalpanAo karI hatI tevI kalpanA dravyaparigraha aMge paNa karavI paDaze. ane tethI kevalIoe jyAM sudhI dharmopakaraNa dhArI rAkhavAnA hoya tyAM sudhI saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnanI hAjarI abAdhita raheze. - parigraha aMgenuM "A mAre saMrakSaNIya che' evuM jJAna abhilASApUrvaka hoya to ja raudradhyAna pravarte che. kevalIone dravyaparigraha aMgenuM saMrakSaNayajJAna abhilASapUrvaka hotuM nathI. mATe e raudradhyAna Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA: dravyaparigrahanI pratibaMdI 33 nimittakahiMsApratiyogini jIve sveSTahiMsApratiyogitvarUpaghAtyatvajJAnAbhAvAdeva na taditi praguNameva panthAnaM kimiti na vIkSase? // 50 // ___ atha vastrAdidharaNaM sAdhorutsargato nAstyeva, kAraNikatvAt, 'tihiM ThANehiM vatthaM dharejjA hirivattiyaM, parIsahavattiyaM dugaMchAvattiyaM' ityAgame (sthAnAGge) abhidhAnAt, kintvApavAdikam / taddharaNakAraNaM ca jinakalpAyogyAnAM sthavirakalpikAnAM sArvadikameva, niratizayatvAd, iti taddharaNamapi sArvadikaM prAptam / taduktaM vizeSAvazyake - vihiyaM sue cciya jao dharejja tihi kAraNehiM vatthaM ti / teNaM ciya tadavassaM NiratisaeNaM dhareyavvaM / / 2602 / / jiNakappAjoggANaM hIkucchaparisahA jao vassaM / hI lajjatti va so saMjamo tayatthaM viseseNaM / / 2603 / / ti / bhagavatazca yadyapi vastrAdidharaNaM hIkutsApariSahapratyayaM na saMbhavati, tasya tadabhAvAt, tathApi zItoSNAdipariSahapratyayaM tat, aahaarnimittkssutpipaasaaprisshvdvstrdhrnnnimittshiitossnnaadiprirUpa hotuM nathI. - evuM jo mAnatA ho to mAre je hiMsA ISTa che teno A pratiyogI (vadhya) jIva che ityAdi rUpe ISTa viSaya tarIke ghAtyajIvanuM jJAna hoya to ja raudradhyAna pravarte che. kevalIne AvuM jJAna na hovAthI ja dravyahiMsA hovA chatAM raudradhyAna hotuM nathI evuM paNa kema mAnatA nathI? I5ol dravyaparigraha ApavAdika hoI kevalIne doSAbhAva - pUrvapakSa) pUrvapakSa : sAdhue utsargathI to vastrAdi rAkhavAnA hotA ja nathI, kAraNa ke ThANAMgamAM "traNa kAraNoe vastra rAkhavA - lajjA nimitte, pariSaha nimitte ane jugupsA nimitte' ityAdirUpe tene sakAraNa ja rAkhavAnA kahyA che. tethI vastradhAraNa ApavAdika che. tene dhArI rAkhavAnA ukta kAraNomAMthI eka ke aneka kAraNa jinakalpane ayogya sthavirakalpI sAdhuomAM haMmezA hAjara hoya che, kAraNa ke teo tevA atizaya vinAnA hoya che. mATe teoe vastrane haMmezA rAkhavA paDe che. vizeSAvazyakamAM kahyuM che ke "traNa kAraNoe vastra rAkhavA evuM zrutamAM ja kahyuM che. tethI atizayazUnya sAdhue avazya vastra rAkhavA joIe, kAraNa ke jinakalpane ayogya sAdhuone hI kutsA ane pariSaho avazya haMmezAM hoya che. temAMthI hRI eTale lajjA... saMyamarUpa lajjA. tethI te mATe to vizeSa karIne vastra rAkhavA joIe." jo ke kevaLI bhagavAnane hI-kutsApariSaha nimitte vastradhAraNa saMbhavatuM nathI, kemake teone DrIkutsApariSaha hotAM nathI, to paNa zIta-uSNa vagere pariSaha nimitte vastradhAraNa to abAdhitapaNe saMbhave che, kemake AhArakriyAnA kAraNabhUta kSudhA-pipAsA vagere pariSahonI hAjarInI jema vastradhAraNanA - 1. tribhiH sthAnaiH vastra dhArayet - hIpratyayaM, pariSahapratyayaM, jugupsApratyayam // 2. vihitaM zruta eva yato dhArayet tribhiH kAraNaiH vastramiti / tenaiva tadavazyaM niratizayena dhArayitavyam / jinakalpAyogyAnAM hIkutsApariSahA yto'vshym| hI lajjeti vA sa saMyamastadartha vizeSeNa // iti / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-51 SahasattAyA api bhagavatyavirodhAt, 'tathAprakAreNa tathAvidhaM karma kSapaNIyaM' ityabhiprAyAcca na rAgAdivikalpaH, tathAvidhasAdhvAcArasthitiparipAlanA'bhiprAyeNaiva vA tad iti dharmArthamatyupagRhItatvAd dravyaparigrahe bhagavato na doSaH / yajjAtIyadravyAzrave saMyatAnAmanAbhogenaiva pravRttistajjAtIyadravyAzravasyaiva mohajanyatvAbhyupagamAdanarthadaNDabhUtadravyahiMsAdereva tathAtvAd, dharmopakaraNarUpe dravyAzrave tu saMyatAnAM nAnAbhogenaiva pravRttiH, kintu dharmArthamatyA'parigrahatvAbhogenaiva, (? dharmArthamatyA parigrahatvAbhogenaiva ) iti svakAraNalabdhajanmanastasya bhagavatyavirodhaH ityAzaGkAyAmAha avavAovagame puNa itthaM nUNaM paiNNahANI te / pAvaMti asuhajogA evaM ca jiNassa tujjha mae / / 51 / / 34 kAraNabhUta zIta-uSNAdi pariSahonI hAjarI paNa teomAM abAdhitapaNe saMbhave ja che. vastrAdi AvA kAraNoe rAkhyA hovA chatAM temAM rAgAdi vikalpa thavAthI e bhAvaparigraharUpa ja banI jaze evI paNa saMbhAvanA hotI nathI, kAraNa ke "te te vizeSaprakAranuM karma A rIte ja khapAvavAnuM che'" evA abhiprAyathI vastrAdidhAraNa hoI rAgAdi vikalpa ja saMbhavatA nathI. athavA to sAdhvAcAranI tevA prakAranI maryAdAnuM paripAlana karavAnA abhiprAyathI ja vastrAdinuM dhAraNa hoI rAgAdi vikalpa thatA nathI. Ama 'A dharma mATe che' ityAdi buddhithI upagRhIta hovAnA kAraNe kevalI bhagavAnane dravyaparigraha hovAmAM koI doSa raheto nathI. (anAbhogajanya dravyaAzrava ja mohajanya - pUrvapakSa) - tema chatAM dravyAzrava mohasattAjanya hovAthI kevaLIomAM mohasattA mAnavAno doSa to Ubho ja raheze ne!- evI zaMkA paNa na karavI, kAraNa ke 4 prakAranA dravyAzravamAM sAdhuonI anAbhogathI ja pravRtti thatI hoya te prakArano dravyAzrava ja mohasattAjanya manAyo che. jenAthI saMyama vagere rUpa koI artha (prayojana) saratuM nathI tevI anarthadaMDabhUta hiMsA vagere sAdhuothI anAbhogathI ja thaI jatI hovAthI te mohajanya che. paNa dharmopakaraNarUpa dravyAzravamAM sAdhuo anAbhogathI ja pravarte che evuM nathI, paNa dharmArthabuddhithI 'A (bhAvathI) aparigraharUpa che' (ke pachI, 'A (dravyathI) parigraharUpa che') evA AbhogapUrvaka ja pravarte che. mATe e mohajanya hoto nathI. tethI (vastrAdi rAkhavAnA) DrI vagere rUpa svakAraNo UbhA thaye chate pravartelo te dravyaparigraha kevalI bhagavAnamAM hoya to emAM koI virodha nathI. AvA pUrvapakSane manamAM rAkhIne granthakAra kahe che - (dravyaparigrahane ApavAdika mAnavAmAM pUrvapakSIne pratijJAhAnidoSa) gAthArtha : A dravyaparigrahanI bAbatamAM apavAda mAnavAmAM tamArI pratijJA haNAI jaze. vaLI A rIte tamArA abhiprAyamAM to kevaLIomAM azubhayogo hovAnI paNa Apatti Avaze. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 kevalImAM dravyahiMsAH dravyaparigrahanI pratibaMdI apavAdopagame punaritthaM nUnaM pratijJAhAniste / prApnuvanti azubhayogA evaM ca jinasya tava mate / / 51 / / 'avavAovagame puNa' tti / atra bhagavato dravyaparigrahe, apavAdopagame apavAdAGgIkAre punaste= tava prtijnyaahaaniH| 'apavAdapratiSevaNaM ca saMyateSvapi pramattasyaiva bhavati' iti tava pratijJeti / ca-punaH, evaM dharmopakaraNasadbhAvenApavAdato dravyAzravAbhyupagame, tava mate jinasyAzubhayogAH prApnuvanti / idaM hi tava matam yogAnAmazubhatvaM tAvatra jIvaghAtahetutvamAtreNa, upazAntaguNasthAnaM yAvadapramattasaMyatAnAM kadAcitsadbhUtajIvaghAtasaMbhavena tattha NaM je te apamattasaMjayA te NaM No AyAraMbhA No parAraMbhA No tadubhayAraMbhA aNAraMbhA' (bhaga. za. 1 u. 1) ityAgamapratipAditAnAraMbhakatvAnupapattiprasakteH azubhayogAnAmAraMbhakatvavyavasthiteH, kintu phalopahitayogyatayA ghAtyajIvaviSayakAbhogapUrvakajIvaghAtahetutvena / atra 'phalopahitayogyatayA' iti padaM kevaliyogAnAmazubhatvanivAraNArthameva, teSAM svarUpayogyatayaiva yathokta kevalIbhagavAnano dravyaparigraha to kAraNika hoI apavAdarUpa hoya che" evuM mAnavAmAM "apavAdasevana saMyatomAM paNa pramattane ja hoya che' evI tamArI pratijJA haNAI jaze. vaLI Ama dharmopakaraNanI hAjarI hovAnA kAraNe apavAdathI dravyAzrava svIkAravAmAM, kevaLIomAM azubha yogonI hAjarInI tamArA mata mujaba Apatti Avaze. kAraNa ke tamAro mata Avo che - (yogo azubha zI rIte bane? pUrvapakSavicAraNA) pUrvapakSaH yogo jIvaghAtanA phaLopahitayogya hetu banavA mAtrathI azubha banI jatAM nathI, kintu ghAtyajIvaviSayaka Abhoga pUrvaka thatAM jIvaghAtanA phaLopadhAnayogya (phaLotpatti karI ApanAra yogyatAvALA) hetu banavAthI azubha bane che. jo AvuM na mAnIe to bhagavatIsUtramAM (za. 1 u. 1) je kahyuM che ke jeo apramatta hoya che teo AtmAraMbhI hotA nathI, parAraMbhI hotA nathI, tadubhayAraMbhI hotAM nathI, anAraMbhI hoya che. te asaMgata banavAnI Apatti Ave. te A rIte - upazAntamoha guNaThANA sudhInA apramatta saMyatonA yogathI paNa kyAreka jIvaghAta thaI javo saMbhave che. arthAt tenA yogo paNa phaLopahitayogya kyAreka banI jAya che. tethI eTalA mAtrathI jo e yogo azubha thaI jAya to to apramatta sAdhuone AraMbhaka paNa kahevA paDe, kema ke azubhayogo ja jIvane AraMbhaka banAve che. AnA parathI nakkI thAya che ke tAdaza jIvaghAtano phaLopahitayogya hetu bananAra yoga ja azubha che. AmAM phaLopahitayogya evuM je kahyuM che te kevalInA yogo azubha na TharI jAya e mATe ja kahyuM che. - - .. 1. tatra ye te'pramattasaMyatAste no AtmArambhA no parArambhA no tadubhayArambhAH anaarmbhaaH|| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-51 jIvaghAtahetutvAd, na punaH phalopahitayogyatayApi, kAraNAnAmabhAvAt / tathA'zubhatvaM pramattayogAnAmeva, tadabhivyaJjakaM tu pramattayogAnAM phalavacchubhAzubhatvAbhyAM dvaividhyAbhidhAyakamAgamavacanameva / tathA hi 'tatya NaM je te pamattasaMjayA te NaM suhaM jogaM paDucca No AyAraMbhA jAva raMbhA / asuhaM jogaM paDucca AyAraMbhAvi jAva No aNAraMbhatti' / atrApi pramattasaMyatAnAM sAmAnyataH pramattatAsiddhyarthaM tadIyayogAnAM svarUpayogyatayA''bhogapUrvakajIvaghAtahetutvaM vaktavyaM, kAdAcitkAzubhayogajanyArambhakatvasiddhyarthaM cAbhogo'pi ghAtyajIvaviSayatvena vyakto vaktavyaH, tadvata eva kasyacitpramattasya sumaGgalasAdhorivApavAdAvasthAM prAptasyAtmAdyArambhakatvAt, saMyatatvaM ca tasya tadAnImapavAdapadopAdhikaviratipariNAmasyAnapAyAd / na caivamapramattasaMyatasya bhavati, tasyApavAda kevalInA yogo AbhogapUrvaka thatAM jIvaghAtanA svarUpayogya hetu ja banI rahe che phaLopadhAnayogya nahi, kema ke sahakArI kAraNonuM sAnnidhya na sAMpaDavAthI teo kyAreya sadbhUta jIvaghAtarUpa phaLanI utpatti karI zakatAM nathI. (pramattanA yogo ja azubha hoya - pUrvapakSa) (tathA pUrvapakSIno A paNa eka mata che ke) pramattanA yogo ja azubha hoya che (arthAt apramattanA nahi) e vAta pramattanA yogonA 'phaLataH zubha ane azubha' evA be prakAra jaNAvanAra AgamavacanathI jaNAya che. te Agamavacanano bhAvArtha - "temAM jeo pramattasaMyata hoya che teo zubha yoganI apekSAe AtmAraMbhI vagere hotA nathI, anAraMbhI hoya che ane azubhayoganI apekSAe azubhayogamAM hoya tyAre AtmAraMbhI vagere hoya che anAraMbhI hotA nathI." A bAbatamAM paNa UMDo vicAra karavAthI jaNAya che ke pramattasaMyatonI be avasthA hoya che. azubhayoga vakhate AraMbhaka avasthA ane te sivAyanA kALamAM anAraMbhaka avasthA. A baMne avasthA vakhate teomAM sAmAnyataH pramattatA to hoya ja che. tethI te pramattatA teomAM bAdhita na thaI jAya e mATe teonA yogone AbhogapUrvaka thatAM jIvaghAtanA svarUpayogya hetu mAnavA paDe che temaja kyAreka azubhayoga vakhate teomAM AvatA AraMbhakatvanI siddhi mATe teomAM ghAtyajIvaviSayaka vyakta Abhoga paNa mAnavo ja paDe che, kAraNa ke AbhogapUrvaka thatAM jIvaghAtanuM phaLopadhAyaka kAraNa bananAra yogo ja azubha hoI AraMbhakatva lAvI zake che. tethI AbhogavALA ja koIka sumaMgalasAdhunI jema apavAda avasthAne pAmelA pramattasAdhu AtmAraMbhaka vagere bane che. vaLI AbhogapUrvaka paNa jIvaghAta hovA chatAM jJAnAdinI vRddhi ke rakSA mATe apavAdapade e pravRtti hoI viratipariNAma khaMDita thato nathI ane tethI saMyatapaNuM paNa jaLavAI rahe che. (tAtparya e 1. tatra ye te pramattasaMyatAste zubhaM yogaM pratItya no AtmArambhA yAvadanArambhAH / azubhaM yogaM pratItyAtmArambhA api yAvanno anArambhA kRti / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH yoga aMge vicAraNA padAdhikAritvAbhAvenAbhogapUrvakajIvaghAtahetUnAM yogAnAmabhAvAt / yastvapavAdapratiSevaNArAhityAvasthAyAmapyapramattAnAmiva sadbhUtajIvaghAtaH sa cAnAbhogajanya eva, tadAnImanAbhogasyApi tasya vidyamAnatvAd, ata evApramattAnAmiva yogAnAM zubhatvena nAtmAdyArambhakatvamiti / phalopahitayogyatAsvarUpayogyatayozcAyaM bhedaH 'yasya yadantargatatvena vivakSitakArya prati kAraNatA tasya tadantargatatvenaiva phalavattayA phalopahitayogyatA, anyathA tu svarUpayogyatA, satyapi tasya kAraNatve tadi che ke AbhogapUrvakanI tAdezapravRtti viratipariNAmanI pratibaMdhaka che ane jJAnAdinI vRddhi rakSAno pariNAma e viratipariNAmano uttejaka che. Ama saMyatapaNuM jaLavAI rahevA chatAM pramattanA yogo azubha zI rIte bane che e dekhADyuM.) A rIte apramattasaMyatanA yogo azubha hovA saMbhavatA nathI, kAraNa ke apavAdapadano adhikAra na hovAthI, AbhogapUrvaka thatI jIvahiMsAnA hetubhUta yogo ja hotA nathI. (jIvano Abhoga=khyAla hovA chatAM saMyatonI je hiMsAjanakapravRtti thAya che te apavAdapade ja thAya che. ane te pravRttirUpa yogo AbhogapUrvakanI hiMsAnA hetubhUta kahevAya che. apramattane apavAdapada na hoI tevI pravRtti hotI nathI. mATe tenA yogo tevI hiMsAnA hetu banatA nathI.) mATe nakkI thAya che ke pramattanA ja yogo azubha hoya che. (pramattano apavAdabhinna jIvaghAta anAbhogajanya ja hoya - pUrvapakSa) vaLI apavAdasevana vagaranI avasthAmAM apramattanI jema pramattathI je jIvaghAta thaI jAya che te to anAbhogajanya ja hoya che. (ahIM "jakAra yogAdino vyavaccheda karavA nathI kintu Abhogano vyava ccheda karavA che. arthAt Abhogajanya hoto nathI.) kAraNake tyAre jIvaviSayaka anAbhoga paNa hAjara hoya ja che. nahIMtara to enuM saMmatapaNuM ja ghavAI jAya, kAraNa ke apavAdano avasara na hoya (ane tethI jJAnAdivRddhino Azaya na hoya) ane tema chatAM AbhogapUrvaka jIvahiMsA thAya to to te jIva aMgenI viratino pariNAma na TakavAthI sarvavirati paNa TakatI nathI.) tethI te vakhatanA yogo to AbhogapUrvakanA jIvaghAtanuM phaLopadhAyaka kAraNa na banatAM hoI zubha ja rahe che. mATe apramattanI jema pramatta paNa e vakhate AtmAraMbhaka vagere banato nathI. (phaLopahita-svarUpayogya yogono bheda - pUrvavicAraNA) yogonA phaLopahitayogya ane svarUpayogya evA je be prakAra che teno bheda Avo jANavo. je kAraNa, je kAraNasAmagrImAM aMtargata rahIne (eka ghaTaka banIne) vivakSitakArya pratye kAraNa hoya che, te kAraNasAmagrImAM aMtargata rahIne ja phaLavAnuM bane (phaLotpatti karI Ape) to phaLopahitayogya kAraNa Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 tarasakalakAraNarAhityena vivakSitakAryA'janakatvAt' / paraM svarUpayogyatA ekasminnapi kAraNe sajAtIyavijAtIyAnekazubhAzubhakAryANAM nAnAprakArA AdhArAdheyabhAvasambandhena saha jAtAH kAraNasamAnakAlInAH, phalopahitayogyatAstu svarUpayogyatAjanitA api kAdAcitkA eva, taditarasakalakAraNasAhityasya kaadaacitktvaat| yacca kAdAcitkaM tatkeSAJcitkAraNAnAM kadAcidapi na bhavantyeva, tena phalopahitayogyatAH keSAJcitkAraNAnAM saMbhavantyo'pi kAdAcitkya eva mntvyaaH| ata eva kevalinAM yogA azubhakAryamAnaM prati sarvakAlaM svarUpayogyatAbhAja eva bhavanti, na punaH kadAcidapi phalopahitayogyatAbhAjo'pi, azubhakAryamAtrasya kAraNAnAM jJAnAvaraNodayAdighAtikarmaNAmabhAvena taditarasakalakAraNasAhityAbhAvAt / zubhakAryANAM tu yathAsaMbhavaM kadAcitphalo kahevAya che. ane sAmagrInI vikalatAne lIdhe phaLavAnuM na bane to svarUpayogya kAraNa kahevAya che, kAraNa ke te svayaM kAraNarUpa hovA chatAM itara sakala kAraNonuM sAMnidhya prApta thayuM na hovAthI kAryanuM ajanaka ja rahe che. vaLI emAM e paNa vizeSatA hoya che ke "eka ja kAraNamAM paNa, sajAtIya-vijAtIya aneka zubha - azubha kAryonI aneka prakAranI svarUpayogyatAo te kAraNanI potAnI utpatti thaI hoya tyAre sAthe ja AdhAra-AdheyabhAva saMbaMdhathI temAM utpanna thaI gayelI hoya che ane tethI svarUpayogyatAo kAraNane samAnakAlIna hoya che. (kAraNa Take tyAM sudhI TakanAra hoya che, jyAre phaLopahitayogyatAo svarUpayogyatAjanita hovA chatAM svarUpayogyatAne samakAnakAlIna hotI nathI (ane tethI kAraNane samAnakAlIna hotI nathI) kintu kyAreka ja utpanna thAya che, kAraNa ke bIjA saghaLAM kAraNonA sAnnidhyanI paNa tene apekSA hoya che, je sAMnidhya kyAreka ja prApta thAya che. vaLI je (phaLopahitayogyatA) kAdAcitka hoya te to koIka koIka (svarUpayogya) kAraNamAM (ke jene itara sakala kAraNasAmagrInuM sAMnidhya ja kyAreya sAMpaDavAnuM nathI temAM) kyAreya utpanna ja na thAya evuM paNa bane che. tethI "phaLopahitayogyatA sAmAnyathI dareka svarUpayogya kAraNomAM nahi paNa koI koI svarUpayogya kAraNamAM saMbhave che ane temAM paNa te kAdAcitya ja hoya che e jANavuM. (kevaLInA yogo jIvaghAtAdi azubhanA phaLopadhAyaka kyAreya na bane - pUrvapakSa) tethI ja kevalIonA yogo koIpaNa azubha kArya pratye haMmezA svarUpayogya ja rahe, ane kyAreya paNa phaLopahitayogya na bane e vAta asaMbhavita rahetI nathI. ane tethI vAstavikatA tevI ja bane che, (eTale ke kevaLInA yogo kyAreya jIvaghAtAdirUpa azubhanA phaLo padhAyakakAraNa banatA nathI, eTale ke kevaLInA yogothI kyAre jIvaghAtAdi thatA nathI, kAraNa ke azubhakAryamAtranI sAmagrImAM jJAnAvaraNIya Adi ghAtakarmano udaya sAmela hoya che, jeno kevaLIomAM abhAva hoI (te azubhakAryanA ghAtakarmanA udayAdirUpa te) itara sakala kAraNonA sAMnidhyano paNa yogomAM haMmezA abhAva ja rahe che. jyAre Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 kevalImAM dravyahiMsAH yoga aMge vicAraNA pahitayogyatApi syAt, tathaiva taditarasakalakAraNasAhityasya sambhavAditi na kazcidvirodhaH / ___ itthaM cApavAdadazAyAM pramattasaMyatAnAM yogAnAM phalopahitayogyatayA''bhogapUrvakajIvaghAtahetutvena yathA'zubhatvaM tathA kevalina ApavAdikasya dharmArthamatyA dharmopakaraNasya dharaNe'pi tvanmatanItyA''bhogapUrvakaparigrahagrahaNasya phalopahitayogyatayA hetUnAM yogAnAmazubhatvApattiH sphuTaiveti / ___ atha yadyapavAdena dharmopakaraNagrahaNaM bhagavato'bhyupagamyate tadA syAdayaM doSaH, apavAdaM ca kevalinaH kadApi nAbhyupagacchAmaH, tasya pratiSiddhapratiSevaNAtmakatvena svarUpataH sAvadyatvAt, niravadyatvaM cAsya puSTAlambanapratiSevitasya rogavizeSavinAzakasya parikarmitavatsanAgasyeva prAyazcittapratipattyAdinA sopAdhikameva / yA'pi 'gaMgAe NAvio NaMdo' ityAdivyatikaropalakSitasya dharmarucerana zubhakArya pratye tenA yogo yathAsaMbhava kyAreka phaLopahitayogya paNa bane che, kema ke te kAryanI itarasAmagrInuM (jemAM jJAnAvaraNAdinA udayAdino samAveza nathI tenuM) sAMnidhya saMbhavita che. Ama kevaLInA yogo phaLopahitayogyatAno abhAva hoI jIvaghAtAtmaka dravyahiMsA rUpa phaLa kyAreya utpanna karatAM nathI ema mAnavAmAM koI virodha nathI. (granthakAre dekhADelo pUrvapakSano mata pUro thayo.) uttarapakSaH apavAda avasthAne pAmelA pramattasaMyatanA yogo AbhogapUrvaka thatA jIvaghAtanA phaLopahitayogya hetu banatA hoI tamArA AvA mata pramANe jema azubha che tema dharmanA prayojananI buddhithI ApavAdika dhamapakaraNa rAkhavAmAM kevalInA yogo paNa parigrahanA AbhogapUrvaka thatA grahaNanA phaLopahitayogya hetu banatA hoI, tamArA abhiprAya mujaba spaSTapaNe azubha siddha thAya che. (kevalInuM dharmopakaraNadhAraNa ApavAdika hotuM nathI. - pUrvapakSa) pUrvapakSa kevalI bhagavaMto dhamapakaraNanuM je grahaNa kare che te apavAdapade kare che evuM mAnIe to teonA yogo azubha hovAnI A rIte Apatti Ave, paNa tevuM ame mAnatA ja nathI, kAraNa ke kevalIone kyAreya paNa apavAda hovo ja ame svIkAratA nathI. te A rIte - utsargapade jeno niSedha hoya tenuM vizeSa kAraNonI hAjarImAM pratisevana karavuM e apavAda kahevAya che. Ano utsargathI je niSedha karyo hoya che te jaNAve che ke e svarUpe sAvadya hoya che. tema chatAM jema svarUpe mAraka evuM paNa vatsanAga (jhera) parikarmita karyA pachI, vizeSa prakAranA rogavALI avasthAmAM te rogane nAbUda karIne jIvADanAra bane che. tema jJAnAdinI hAnino prasaMga Ubho thae chate tenI rakSA-vRddhi vagere rUpa puSTa AlaMbanane pAmIne prAyazcitta svIkAra vagere rUpa parikarma sahita tenuM utsargapade niSiddhanuM) sevana karavAthI e niravadya banI jAya che. Ama apavAdanA viSayabhUta te puSTaAlaMbana - prAyazcittasvIkAra vagere upAdhinA kAraNe ja niravadya bane che. dharmaruci aNagAranA kathAnakamAM "INa vizo to 2. gAyAM nAvize nA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 gArasya nAvikAdivyApAdanapravRttiH, sA'pi paramArthaparyAlocanAyAM puSTAlambanaiva, tatkRtopasargasya jJAnAdihAnihetutvAd, jJAnAdihAnijanyaparalokAnArAdhanAbhayena pratiSiddhapravRtteH puSTAlambanamUlatvAt, kevalaM zaktyabhAvabhAvAbhyAM puSTAlambanataditarApavAdayoH prazastAprazastasaMjvalanakaSAyodayakRto vizeSo draSTavyaH / jJAnAdihAnibhayaM ca kevalino na bhavati, iti tasya nApavAdavArtA'pi / yacca dharmopakaraNadharaNaM tadvyavahAranayaprAmANyArtha, vyavahAranayasyApi bhagavataH pramANIkartavyatvAt / ityAdi prasaMgamAM dharmaruci aNagAranI nAvika vagerene mArI nAkhavAnI je pravRttinI vAta che te paNa paramArthathI vicArIe to puSTaAlaMbanathI thayelI hovI ja jaNAya che, kAraNa ke te nAvikAdie karela upasarga jJAnAdinI hAni karanAra hato. "ahIM jJAnAdinI hAni thaze to paralokamAM ArAdhanA nahi maLe' ityAdi bhayanA kAraNe karAtI pratiSiddha pravRtti puNalaMbana mUlaka hoya che. emAM paNa te hAnine, apavAdanuM sevana karyA vinA aTakAvavAnuM jo sAmarthya na hoya to e hAni puSTa AlaMbanarUpa bane che, anyathA nahi. puSTa AlaMbanane pAmIne thayeluM apavAdasevana prazasta bane che, apuSTa AlaMbanane pAmIne thayeluM apavAdasevana aprazasta bane che. AvI vizeSatA saMjavalana kaSAyanA vicitra udayanA kAraNe Ave che e jANavuM. (apavAdasevana vinA paNa jJAnAdinI hAnine aTakAvavAnuM sAmarthya hovA chatAM thatuM apavAdanasevana saMjavalana kaSAyanI apekSAe kaMIka tIvra rasanA udayathI thAya che ane tethI e apavAdasevana aprazasta bane che.) (paNa vyavahArane pramANa TheravavA hoya chepUrvapakSa) kevalIone to jJAnAdinI hAni thavAno prazna ja hoto nathI, tethI puSTa AlaMbana hAjara na hoI apavAdasevananuM nAmamAtra paNa hotuM nathI. (puSTa AlaMbana vagere ja, svarUpe sAvadya evA paNa apavAda viSayane niravadya banAve che. mATe puSTa AlaMbananI gerahAjarImAM to e sAvadya ja rahevAthI sAvaghapravRttinI Apatti Ave.) mATe ja kevaLIo dhamapakaraNane paNa je rAkhe che te paNa apavAda tarIke nahi, kintu "vyavahAranaya paNa pramANa(saMmata) che" evuM vyavasthApita karavA rAkhe che, kAraNa ke bhagavAne vyavahAranayane paNa pramANa karavAno hoya che. zaMkA: ThANAMgamAM kevalInuM svarUpa varNavatAM ema kahyuM che ke "kevalI bhagavaMto, teoe "A sAvadya che evI jenA mATe prarUpaNA karI hoya tenuM sevana karatA nathI." tethI, kevalI bhagavAn vyavahArane pramANa TheravavA mATe dhamapakaraNa rAkhe che evuM mAnIe to paNa teonuM A svarUpa haNAI javAnI Apatti to Avaze ja, kAraNa ke kevalIe nava prakAranA parigrahane je sAvadya tarIke prarUpyo che temAM AnI paNa sAvadya tarIkenI prarUpaNA thaI ja gayelI che. (kevalIne aneSaNIyagrahaNa paNa ApavAdika nathI: pUrvapakSa) samAdhAnaH (pUrvapakSa cAlu) AvI Apatti AvatI nathI, kAraNa ke temaNe rAkhelA dharmopakaraNa Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : ApavAdikapravRttinI vicAraNA 41 - itthaM ca zrutoditarUpeNa dharmopakaraNadharaNe na kevalilakSaNahAni, 'idaM sAvadyaM' iti prajJApya tavapratiSevaLAvuM, ata va (puSpamAtA) - 'vavahAro vi ha balavaM jaM vaMdai kevalI vi chaumatthaM / AhAkammaM bhuMjai suavavahAraM pamANaMto / / 229 / / ' hu tadvRttiH - 'na kevalaM nizcayo'pi tu svaviSaye vyavahAro'pi balavAn / yadyasmAtkAraNAtsamutpannakevalajJAno'pi ziSyo yadyapi nizcayato vinayasAdhyasya kAryasya siddhatvAtkevalI na kasyacidvandanAdivinayaM karoti, tathApi vyavahAranayamanuvarttamAnaH pUrvavihitavinayo guruM vandate - AsanadAnAdikaM ca vinayaM tasya tathaiva karoti yAvadadyApi na jJAyate, jJAte punargururapi nivArayatyeveti bhAvaH / aparaM ca atIvagUDhAcAreNa kenacid gRhiNA vihitamAdhAkarma tacca zrutoktaparIkSayA parIkSamANenApyazaThena chadmasthasAdhunA'vijJAtaM gRhItvA kevalinimittamAnItaM yathAva zrutavyavahArarUpa hoI sAvadya ja hotA nathI ane tethI tenuM 'A sAvadya che' evuM kevalIe prarUpaNa ja karyuM hotuM nathI. tethI ja puSpamAlA (229) ane tenI vRttinA nIce mujabanA vacanathI 'kevalI aneSaNIya AhAranuM grahaNa karavAnI pravRtti kare che' e vAta siddha thavA chatAM te pravRttithI teomAM apavAdanI hAjarInI siddhi thatI nathI, kAraNa ke jJAnAdinI hAninA bhayathI e pravRtti hotI nathI kintu vyavahArazuddhi mATe ja hoya che. ane tethI ja e paNa dharmopakaraNadhAraNanI jema sAvadya na hoI 'A sAvadya che' ityAdi prarUpaNAno viSaya banatI na hovAnA kAraNe ThANAMganA kevaLInuM svarUpa jaNAvanAra ukta vacanano virodha thato nathI. puSpamAlA (229) ane tenI vRttino bhAvArtha - ('vyavahAra paNa baLavAn'nI kevalIkRta sthApanA) mAtra nizcaya ja nahi, paNa vyavahAra paNa potAnA viSayamAM baLavAna che e vAta nIcenI vAta parathI jaNAya che. kevalajJAna pAmI gayela paNa ziSya, jyAM sudhI guru vagerene kevalajJAnaprAptinI khabara paDI na hoya tyAM sudhI, kevalajJAna pUrve jevA vaMdana-AsanadAnAdirUpa vinaya vagere karato hato tevA chadmastha gurunA vaMdana-vinayAdi paNa vyavahAranayane anusarIne kare ja. nizcayathI teNe koIno vinaya vagere ka2vAnA hotA nathI, kAraNa ke te vinayathI jJAnAvaraNIyAdi karmanI nirjarA rUpa je kArya sAdhavAnuM hatuM te to have sadhAI ja gayuM che. guru vagerene khabara paDI gayA pachI to guru ja tene vinayAdi karatA aTakAve. ema atyaMta gUDha AcAravALA koI gRhasthe koIka AdhAkarmI cIja banAvI. zrutamAM kahelI parIkSA mujaba parIkSA karavA chatAM te gRhasthanI cAlAkInA kAraNe chadmastha sAdhune enI khabara paDI nahi. tethI sa2La bhAve tenuM grahaNa karIne kevalajJAnI mATe lAvela te vastu kevalIne ApI. kevalI to potAnA 1. vyavahAro'pi khalu balavAn yadvandate kevalyapi chadmastham / AdhAkarma bhuGkte zrutavyavahAraM pramANayan // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-51 sthitaM ca kevalinastajjAnato nizcayanayamatenAbhoktavyamapi zrutarUpaM vyavahAranayaM pramANIkurvanasau bhuGkta eva, anyathA zrutamapramANaM kRtaM syAt, etacca kila na karttavyaM, vyavahArasya sarvasya prAyaH zrutenaiva prvrttmaantvaat| tasmAd vyavahAranayo'pi balavAneva, kevalinA samarthitatvAd / ' iti puSpamAlAsUtravRttyAdivacanAt kevalino'neSaNIyAhArasya pravRttisiddhAvapi nApavAdasiddhiH, jJAnAdihAnibhayena tatrA'pravRtteH, zrutavyavahArazuddhyarthameva tatra pravRtteH, tatra 'idaM sAvA' iti bhaNiterabhAvAnna vacanavirodhaH / yadi ca tadaneSaNIyaM kathaJcitkadAcidapi kevalinA bhuktamiti chadmasthajJAnagocarIbhavet tarhi kevalI na bhuGkta eva, kevalyapekSayA zrutavyavahArazuddharevAbhAvAd, 'azuddhamiti jJAtvA'pi kevalinA bhuktaM' iti chadmasthena jJAtatvAt / ata eva raktAtisAropazamanArthaM revatIkRtakUSmANDapAko bhagavatA zrImahAvIreNa pratiSiddhaH, kadAcitsAdhunA zrutavyavahArazuddhyA''nIto'pi revatI tu jAnAtyeva yad 'bhagavatA jJAnathI tene AdhAkarma jANe che ane tethI temane mATe to e nizcayathI abhoktavya che. tema chatAM dhRtarUpa vyavahAranayane pramANa karatAM teo tevI cIjano paNa AhAra kare ja. kAraNa ke nahIMtara to zruta apramANa ja TharI jAya. te A rIte - kevalI AvI cIjane doSita kahIne na khAya to lAvanArane vicAra Ave ke zrutamAM kahela cokasAIpUrvaka je nirdoSa lAgatuM hatuM te paNa jo vAstavamAM doSita saMbhavI zake che to zrata para vizvAsa rAkhavAthI saryuM. zrata A rIte apramANa TharI jAya evuM kevalIe paNa karavAnuM hotuM nathI kAraNa ke prAyaH vyavahAra badho zrutathI ja cAle che. Ama kevalI paNa vyavahAranuM samarthana karatAM hovAthI vyavahAra paNa baLavAna che ja." - (kevalInI pravRttithI zrutavyavahAranI zuddhi zI rIte?: pUrvapakSa) vaLI tema chatAM, "te aSaNIya cIja kevalIe khAdhI evI game te rIte game tyAre paNa chadmasthane khabara paDavAnI hoya to kevalI ene khAya ja nahi, kAraNa ke kevalInI apekSAe tyAre zrata vyavahAranI zuddhi ja rahetI nathI te paNa eTalA mATe ke "A azuddha che evuM jANavA chatAM kevaLIe khAdhuM' ItyAdirUpe chamastha jANeluM hoya che. tAtparya, zratokta vidhi pramANe cokasAI karIne bhikSA lAvanAra sAdhune, kevalI te bhikSA Aroge enA parathI bhikSA nirdoSa hovAno nizcaya thAya che ane tethI "zratamAM kahyA pramANe vartIza to doSathI bacIza' evo vizvAsa daDha thAya che. paNa jyAre doSita jANavA chatAM kevalIe vAparyuM evuM koIpaNa rIte tene khabara paDI jAya che tyAre ukta vizvAsa puSTa to thato nathI, paNa uparathI, zruta-zAstro paranA vizvAsanA kAraNe "azuddha bhikSA na khavAya' evo je vizvAsa Ubho thayo hoya che te DagI javAno saMbhava Ubho thavAthI zruta parano vizvAsa paNa DagI javAno saMbhava Ubho thAya che. tethI zrutavyavahAra zuddhino abhAva rahe che. mATe kevalI tene ArogatA nathI. tethI ja tejolezyAnA kAraNe thayelo lohInA jhADAno vyAdhi zamAvavA mATe revatIe karela kUSmANDapAka (koLApAka)no bhagavAna Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH ApavAdikapravRttinI vicAraNA 43 zrImahAvIreNa jJAtvaiva bhuktaM' iti chadmasthajJAnagocaratvena zrutavyavahArabhaGga eveti / etena 'kevalino'bhiprAyAbhAvAjjIvaghAtAdau satyapi na doSaH' iti parAzaGkApi parAstA, revatIkRtakUSmANDapAkaparityAgAnupapattiprasakteH / kiJca svatantrakriyAvato jJAnapUrvakapravRttAvabhiprAyAbhAvaM vaktuM kaH samarthaH? na ca zrutavyavahArazuddhamaneSaNIyaM bhuJjAnaH kevalI sAvadhapratiSevitA bhaviSyati iti zaGkanIyaM, sarveSAmapi vyavahArANAM jinAjJArUpatvena zrutavyavahArasya sAvadyatvAbhAvAt tacchuddhyA''nItasya niravadyatvAd / ayaM bhAvaH-yathA'pramattasaMyato jIvavadhe'pyavadhakaH, 'avahago so u' tti oghaniyukti(750) vacanAt, anAbhoge satyapyapramattatAyAstathAmAhAtmyAt, yathA copazAntamohavItarAgo mohasattAmAtrahetuke satyapi jIvaghAte kevalivadvItarAgo notsUtracArI ca, mohniiyaanuzrI mahAvIra prabhue niSedha karyo hato, kema ke kadAca chabastha sAdhu zrutavyavahAranI zuddhi pUrvaka te lAve to paNa revatI to jANavAnI ja hatI ke zrI mahAvIra prabhue jANavA chatAM azuddha piMDano upayoga karyo. ane tethI chabasthanA jJAnano viSaya banavAthI zrutavyavahArano bhaMga ja tyAM saMbhavita hato, zuddhi nahi. kevalIne hiMsA vagereno abhiprAya na hovAthI jIvaghAta vagere thavA chatAM koI doSa lAgato nathI' evI zaMkAnuM paNa AnAthI nirAkaraNa thaI gayeluM jANavuM, kAraNa ke to to pachI revatIe karela kUSmANDapAkano bhagavAne karela parityAga asaMgata banI jAya. te paNa eTalA mATe ke e khAvAmAM paNa bhagavAnane aneSaNIya cIja bhogavavAno abhiprAya na hovAthI koI doSa to saMbhavita raheto ja nahoto. vaLI, te te pravRtti te te vyaktie svaabhiprAya vinA karI che evuM tyAre ja kahI zakAya che ke jo (1) potAno abhiprAya na hovA chatAM anyanA kahevAthI e pravRtti karavAmAM AvI hoya, athavA (2) potAnA khyAla bahAra anAbhogathI ja e pravRtti thaI gaI hoya. kevalI to koInA kahevA mujaba nahi, paNa svataMtra pravRtti karatAM hoya che, tema ja teone anAbhoga na hovAthI AbhogapUrvaka ja karatAM hoya che. mATe te te pravRttimAM teono abhiprAya hoto nathI." evuM to kahI ja zI rIte zakAya? (zrutavyavahAra zuddhinA prabhAve aneSaNIya paNa eSaNIya-pUrvapakSa) "zrutavyavahArathI zuddha evuM paNa aneSaNIya khAnAra kevalI aneSaNIyapiMDa khAvArUpa sAvadyane AcaranArA banI javAnI Apatti Avaze" evI zaMkA na karavI, kAraNa ke te AhAra niravadya ja hoya che. te A rIte - AgamavyavahAra-RtavyavahAra vagere rUpa badhA vyavahAro jinAjJArUpa hoI niravadya ja che. mATe zrutavyavahAra paNa sAvadya nathI, (kAraNa ke nahIMtara jinAjJA sAvadya hovAnI Apatti Ave). mATe tenI zuddhipUrvaka lAvela AhAra niravadya ja hoya che. tAtparya e che ke 'vo so 3 ityAdi oghaniryukti (750) nA vacanathI, jIvavadha thavA chatAM apramattane jema avadhaka tarIke, anAbhoga hovA chatAM apramattatAnA mAhAbhyanA kAraNe kahyo che, temaja upazAntamohavItarAgane jema mohanI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 dayasya tathAmAhAtmyAt, tathA zrutavyavahArazuddhermAhAtmyAdaneSaNIyamapItareSaNIyavadeSaNIyameva, iti kutaH sAvadhapratiSevitvagandho'pIti cet ? tadidamakhilaM gUDhazabdamAtreNaiva mugdhapratAraNam / yato yadi bhagavatsvIkRtadravyaparigrahAneSaNIyAhArayoH svarUpataH sAvadyatve'pi zrutavyavahArazuddhasyopAdeyatvadhiyA doSAnAvahatvaM tadA'pavAdasthAnIyatvameva tayoH prAptaM, aupAdhikazuddhatAzAlitvAt / na cApavAdaH sthavirakalpaniyata iti kalpAtItasya bhagavatastadabhAvaH, evaM satyutsargasyApyabhAvApatteH, tasyApi jinakalpasthavirakalpaniyatatvAd / yadi cotsargavizeSa eva kalpaniyata iti tatsAmAnyasya bhagavati nAsambhavastadA'pavAdavizeSasyaiva tathAtve tatsAmAnyasyApi bhagavatyanapAyatvameva / yuktaM caitat, tIrthakRto'pyatizayAdhupajIvanarUpasvajItakalpAdanyatra sAdhusAmAnyadharmatApratipAdanAt / sattA mAtra hetuka jIvaghAta hovA chatAM kevalInI jema mohanIyanA anudayanA mAhAbhyanA kAraNe vItarAga ane utsutra na AcaranArA kahyA che tema vyavahArazuddhinA mAhAtmanA kAraNe aneSaNIya paNa piMDa bIjA eSaNIyapiMDanI jema eSaNIya ja banI rahe che. tethI zrutavyavahAra zuddhi mATe aneSaNIya paNa AroganAra kevalImAM sAvadya pratisevanAnI to gaMdha paNa kyAMthI hoya? ema vyavahArazuddhi mATe thayeluM dhamapakaraNa dhAraNa paNa vyavahArazuddhinA prabhAve niravadya ja hoI "sAvadyApratiSavitva' vagere rUpa teonuM svarUpa zI rIte haNAya? (aupAdhikazuddhatAzAlI cIja ApavAdika ja kahevAya - uttarapakSa) uttarapakSaH A badhI mAtra gUDha zabdothI mugdhajIvone ThagavAnI ja vAto che. kAraNa ke kevalI bhagavAne svIkArela dravyaparigraha ane aSaNIya AhAra jo svaparUta sAvadya hovA chatAM "zrutavyavahArathI zuddha AhArAdi upAdeya hoya che' evI buddhithI gRhIta thatA hovAthI doSakAraka banatA na hoya to te bane ApavAdika ja siddha thaI jAya che, kAraNa ke tAdazabuddhi rUpa upAdhinA kAraNe ja zuddhi dharAve che, svarUpataH nahi. - apavAda to sthavirakalpIomAM ja niyata hoya che. tethI kalpAtIta evA bhagavAnane teno abhAva hoya che - evI zaMkA na karavI, kAraNa ke te rIte to kevalIbhagavAnane utsargano paNa abhAva hovAnI Apatti Avaze. kema ke utsarga paNa jinakalpI ke sthavirakalpIomAM ja niyata hoya che. "amuka cokkasa utsargo ja kalpamAM niyata hoya che, badhA utsargo nahi, tethI bhagavAnamAM zeSa sAmAnya utsargo kaMI asaMbhavita banatA nathI." evI zaMkA na karavI, kAraNa ke e rIte to evuM paNa kahI ja zakAya che ke "amuka cokkasa apavAdo ja sthavirakalpaniyata che. zeSa sAmAnya apavAdo nahi. tethI kevalIbhagavAnamAM zeSa sAmAnya apavAdo hovA nirAbAdha ja che." vaLI A vAta yukta paNa che ja. kAraNa ke atizayAdine bhogavavA rUpa svajItakalpa sivAya zeSa bAbatomAM to tIrthaMkara bhagavAnoe Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : ApavAdikapravRttinI vicAraNA < taduktaM bRhatkalpabhASyavRttyoH ( u0 1) - 'atra paraH prAha-yadi yadyatprAcInagurubhirAcIrNaM tattatpAzcAtyairapyAcaritavyaM tarhi tIrthaMkaraiH prAkAratrayacchatratrayAdikA prAbhRtikA teSAmevArthAya surairviracitA yathA samupajIvitA tathA vayamapyasmannimittakRtaM kiM nopajIvAmaH ? sUrirAha kAmaM khalu aNuguruNo dhammA taha vi hu Na savva sAhammA / guruNo jaM tu aisae pAhuDiAI samuvajIve / / 996 / / kAmamanumataM khalvasmAkaM yadanuguravo dharmAstathApi na sarvasAdharmyAccintyate kintu dezasAdharmyAdeva / tathAhiguravastIrthaMkarAH, yattu = yatpunaH, atizayAn prAbhRtikAdIn, prAbhRtikA = surendrAdikRtA samavasaraNaracanA, tadAdIn, AdizabdAdavasthitanakharomAdhomukhakaNTakAdisurakRtAtizayaparigrahaH, samupajIvanti sa tIrthakRjjItakalpa iti kRtvA, na tatrAnudharmatA cintanIyA, yatra punastIrthakRtAmitareSAM ca sAdhUnAM sAmAnyadharmatvaM tatraivAnudharmatA cintyate / sA ceyamAcIrNeti darzyate - saMgaDaddahasamabhome avi a viseseNa virahiatarAgaM / tahavi khalu aNAinnaM esaNudhammo pavayaNassa / / 997 / / 45 paNa sAmAnya sAdhunA dharmonuM pAlana karavAnuM hoya che evuM pratipAdana zAstromAM karyuM ja che. arthAt zrI jinezvara bhagavaMto-kevalIo kalpAtIta hovA mAtrathI kalpamAM paNa AcarAtA utsarga-apavAdothI 52 ja hoya che evuM phalita thatuM nathI. bRhatkalpabhASya (uddeza-1) ane tenI vRttimAM kahyuM che ke ahIM koI zaMkA kare che ke - pUrva pUrvanA guruoe je AcaryuM hoya te paraMparAmAM pachI AvelA ziSyoe jo AcaravAnuM hoya to, zrI tIrthaMkara bhagavaMtoe teo mATe ja devoe banAvela samavasaraNa-traNa chatra vagere Rddhione jema bhogavI tema ApaNe paNa ApaNA mATe banAvela bhikSA vagere zA mATe na bhogavavI ? ahIM AcArya (bhASyakAra) AvI zaMkAno javAba Ape che ke (zlo. 996) (dharma gurune anusaranAro kaI rIte ?) dharmo gurune anusaranArA hoya che. e vAta amane saMmata che chatAM e vAta sarvasAdharmsathI hotI nathI. kintu dezasAdharmathI ja hoya che. arthAt teonuM badhuM AcaraNa ziSyo mATe dharmarUpa banatuM nathI kintu amuka AcaraNa ja. te A rIte-tIrthaMkara paramAtmA rUpa guruo surendrAdie karela samavasaraNa racanA rUpa prAkRtikA vagerene ('vagere' zabdathI nakha-roma avasthita rahevA - kAMTA UMdhA thaI javA vagere rUpa devakRta atizayono paNa samAveza jANavo.) je bhogave che tene 'A tIrthaMkara prabhuno jItakalpa che' ema vicArI temAM anudharmatA na vicAravI. arthAt te AcaraNa paNa ziSya paraMparAmAM dharma rUpe utare che evuM na mAnavuM. paNa je bAbatomAM zrI tIrthaMkara bhagavAna ane anya sAdhuono samAna dharma (AcaraNa) hoya temAM ja anudharmatA vicA2vI. te AcarAyelI anudharmatA dekhADIe chIe- (997) jyAre zrI 1. kAmaM khalu anuguravo dharmAstathA'pi khalu na sarvasAdharmyAt / guravo yattu atizayAn prAbhRtikAdIn samupajIvanti // 2. gaTathamaumepitta vizeSe viratritatAM / tathApi vatvanAnInamanadharma: pravarttanasya || Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-51 yadA bhagavAn zrImanmahAvIrasvAmI rAjagRhanagarAdudAyananarendrapravrAjanAtha sindhusauvIradezAvataMsaM vItabhayaM nagaraM prasthitastadA kilApAntarAle bahavaH sAdhavaH kSudhA-stRSArditAH saMjJAbAdhitAzca babhUvuH / yatra ca bhagavAnAvAsitastatra tilabhRtAni zakaTAni pAnIyapUrNazca hRdaH samabhaumaM ca gartAbilAdivarjitaM sthaNDilamabhavad, api ca vizeSeNa tattilodakasthaNDilajAtaM virahitataramatizayenAgantukaistadutyaizca jIvairvarjitamityarthaH / tathA'pi khalu bhagavatA'nAcIrNaM nAnujJAtam, eSo'nudharmaH pravacanasya sarvairapi pravacanamadhyamadhyAsInairazastropahataparihAralakSaNa eva dharmo'nugantavya iti bhAvaH / athaitadeva vivRNoti vukkaMtajoNithaMDilaatasA dinnA ThiI avi chuhAi / tahavi Na geNhesuM jiNo mA hu pasaMgo asatthahae / / 998 / / yatra bhagavAnAvAsitastatra bahUni tilazakaTAnyAvAsitAnyAsan / teSu ca tilA vyutkrAntayonikA azastropahatA apyAyuHkSayeNAcittIbhUtAH / te ca yadyasthaNDile sthitA bhaveyustato na kalperan, ityata Aha sthaNDile sthitAH, evaMvidhA api trasaiH saMsaktA bhaviSyanti, ata Aha atrasAH tadudbhavAgantukatrasavirahitAH, tilazakaTasvAmibhirgRhasthaizca dattAH, etenAdattAdAnadoSo'pi teSu nAstItyuktaM bhvti| api ca te sAdhavaH, kSudhA pIDitA AyuSaH mahAvIra bhagavAna rAjagRha nagarathI udAyana rAjAnI dIkSA mATe simpasauvIra dezanA mukuTa samAna vitabhaya nagara tarapha jaI rahyA hatA tyAre vacamAM ekavAra ghaNA sAdhuo bhUkhyA tarasyA thayA hatA temaja vaDInItinI zaMkAvALA thayA hatA. vaLI bhagavAne jyAM mukAma karyo hato tyAM talathI bharelA gADA, pANIthI bhareluM sarovara temaja khADA-bila vagerethI rahita samatala aMDila (jaMturahita bhUmi) hatA. vaLI A traNe ya Agantuka (=anyatrathI Avela) ke tadurthI (=tyAM ja utpanna thayela) jIva jaMtuothI atyaMta varjita hatA. tema chatAM bhagavAne e badhAno upayoga karavAnI anujJA na ApI. A pravacanano anudharma che. arthAt jainapravacanamAM rahela dareka sAdhue je bhojanAdi (svakAya ke parakAya) zastrathI haNAyela na hoya (pachI bhalene te badhA jIvazUnya hoya) teno parihAra karavA rUpa dharma pALavo. AnuM ja vivaraNa karatA bhASyakAra AgaLa (998) kahe che ke - bhagavAna jyAM rahyA hatA tyAM tala bharelA ghaNAM gADAM hatAM. (bIjI badhI rIte te kalpe tevA hatA evuM dekhADavA kahe che ke, te tala zastrathI upahata na hovA chatAM talanA jIvonuM AyuSya puruM thaI gayuM hovAthI acitta hatA. temaja jaMtu vagere rahita aMDila para rahelA hatA (tethI, acaMDila para rahyA hoya to acitta hovA chatAM akathya banI jAya evo prazna nahoto). (AvA paNa jo trasajIvothI sasaMkta hoya to akathya banI jAya. tethI e rIte paNa akathya nahotA evuM dekhADavA kahe che ke, atrasAdutha ke Agantuka trasajIvothI zUnya hatA. (vaLI eno upayoga karavAmAM adattAdAnano doSa lAgavAno paNa saMbhava nahoto evuM dekhADavA kahe che) talanA gADAnA mAlikoe temaja gRhasthoe te vAparavAnI rajA paNa ApI hatI. vaLI sAthenA sAdhuo bhUkha 1. vyutkrAntayonisthaNDilAtrasAH dattAH sthitirapi kSudhAdi / tathA'pi nAgrahIt jino mA bhUt prasaGgo'zastrahate // - - - - - - - - - - - - - - Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH yoga aMge vicAraNA sthitikSayamakArSuH, tathA'pi zrIjino varddhamAnasvAmI nA'grahIt, mA bhUdazastrahate prasaGgaH, 'tIrthaGkareNApi gRhItaM' iti madIyamAlambanaM kRtvA matsantAnavartinaH ziSyA azastropahataM mA grAhiSuriti bhAvaH / 'vyavahAranayabalIyastvakhyApanAya bhagavatA na gRhItA' iti hRdayam / yuktiyuktaM caitatpramANasthapuruSANAm / yata uktaM - 'pramANAni pramANasthai rakSaNIyAni yatnataH / viSIdanti pramANAni pramANasthairvisaMsthulaiH / / ' ityAdi / / atra hi svajItakalpAtiriktasthale tIrthakRtaH sAdhusamAnadharmatA proktA, sA cAzastropahatasacittavastuno'grahaNenopapAditA, taccAtiprasaGganirAkaraNAbhiprAyeNa, sa ca zrutAprAmANyabuddhyaiva syAt, na tu 'bhagavatA pratiSevitaM' iti chadmasthabuddhimAtreNa, chadmasthairutsargataH pratiSiddhatvena jJAyamAnAyA api bhagavato piDita thaIne kALa pasAra karI rahyA hatA; (athavA sAthenA sAdhuoe bhUkhanI asahya pIDAthI Ayuno sthitikSaya karyo eTale ke mRtyu pAmyA;) chatAM paNa zrI vardhamAnasvAmIe, "tIrthakare paNa grahaNa karyuM hatuM evuM mAruM AlaMbana laIne mArI paraMparAmAM thanArA ziSyo zastrathI upahata na thayela piMDanuM grahaNa karI le evo prasaMga-anavasthA UbhA na thAya evA abhiprAyathI te tala vagerenuM grahaNa karyuM na hatuM. tAtparya, A sacitta che ke acitta eno vyavahAra zastrathI haNAyela che ke nahi tenA parathI thAya che. prastuta prasaMgamAM te tala vagere nizcayathI acitta hovA chatAM vyavahArathI acitta nahotA. tethI vyavahAranaya vadhu baLavAna che evuM jaNAvavA bhagavAne tenuM grahaNa karyuM nahi. pramANabhUta puruSo mATe AvuM AcaraNa yuktiyukta paNa che ja. arthAt jeonuM AcaraNa pramANa tarIke gaNAtuM hoya (AmaNe Ama karyuM hatuM mATe ApaNe paNa karo AvI gaNatarImAM levAtuM hoya) teoe A rIte vyavahArane mukhya karavo e yogya paNa che ja... kAraNa ke kahyuM che ke "pramANabhUta puruSoe pramANonuM (potAnI paraMparAmAM AvelA ziSyAdi jenA parathI nirdoSa-doSitano nizcaya karI zake tevA vyavahAronuM) prayatna pUrvaka pAlana karavuM joIe. kAraNa ke pramANabhUta puruSo te bAbatamAM zithilatA dAkhave to te pramANo sIdAya che. (tAdaza nizcaya karAvavAnuM sAmarthya jALavI zakatA nathI.) (atiprasaMga chadmasthanI jANakArI mAtrathI na thAya) ahIM bRhatkalpabhASyavRttimAM svajItakalpathI bhinna bAbatomAM tIrthakara prabhuno sAdhune samAnadharma hovo kahyo che ane tenI, zastrathI upahata na thayelI evI (vyavahArathI) sacitta vastunuM agrahaNa dekhADIne saMgati karI che. vaLI e agrahaNa paNa bhagavAne atiprasaMganuM (bhaviSyamAM sAdhuo azastro pahatanuM-nizcayathI paNa sacitte evI vastunuM grahaNa karI le tevA atiprasaMganuM) vAraNa karavAnA abhiprAyathI karyuM hatuM. vaLI e paNa jaNAya che ke, zrutamAM to zastrathI upahata thayela pRthyAdine choDIne zeSa pRthyAdine sacitta ane agrAhya kahyA che, jyAre A to acitta hatA. (tethI to bhagavAne grahaNa karyA.) mATe "zruta apramANa che evI buddhi thavA dvArA ja te atiprasaMga saMbhave che, "bhagavAne paNa AvuM Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-51 nizAhiNDanabheSajagrahaNAdipravRtteH zravaNAd / 'apavAdato'pratiSiddhatvajJAnAt taddarzane na chadmasthAnAmatiprasaGgaH ' ityuktau ca siddhA'nAyAsenaiva bhagavato'pavAdapravRttiH / tasmAdunnatanimnadRSTAntapradarzitaparasparapratiyogikaprakarSApakarSazAliguNopahitakriyArUpotsargApavAdAbhAve'pi sAdhusamAnadharmatAvacanAd bhagavati sUtroditakriyAvizeSarUpayostayoryathocitatayA saMbhavo'viruddha iti yuktaM pazyAmaH, tathA ca dharmopakaraNAneSaNIyAdiviSayapravRtterbhagavataH svarUpata ApavAdikatvena tava mate Abhogena pratiSiddhaviSayapravRttyupadhAnasya yogAzubhatAniyAmakatvAt tayA bhgvdyogaanaamshubhtvaapttirvjrlepaayitaiva / yadi ca-'yattu zrutavyavahArazuddhasyApyaneSaNIyatvenAbhidhAnaM tat zrutavyavasthAmadhikRtyaivAvasAtavyaM yathA 'ayaM 48 - AcaraNa karyuM hatuM.' evI chadmasthanI jANakArI mAtrathI nahi, kAraNa ke utsargathI pratiSedha karAelI cIja tarIke chadmasthane jenI khabara che te rAtrivihAra-auSadhagrahaNa vagere pravRtti bhagavAne paNa karI hatI evuM sAMbhaLavA maLe ja che. (eTale ke chadmasthone paNa e khabara ja che) chatAM eTalA mAtrathI kaMI sAdhuo niSkAraNa rAtrivihArAdirUpa atiprasaMga karatA nathI. "rAtrivihAra vagere apavAdapade niSiddha nathI' evI jANakArI hovAnA kAraNe bhagavAnanI tevI pravRtti jANavA chatAM chadmastha ziSyo tevo atiprasaMga karatA nathI. (eTale ke chadmastha ziSyo Avo vicAra kare che ke "evuM puSTa kAraNa upasthita thayuM hoya to rAtrivihArAdi karI zakAya, paNa te sivAya nahi." tethI teo tevA kAraNa sivAya AvI pravRtti karatA nathI. ane tevA kAraNe je AvI pravRtti kare che te to atiprasaMgarUpa che ja nahi. A kAraNe, jANakArI hovA chatAM AvA sthaLe atiprasaMga thato nathI.) AvuM jo kahezo to to bhagavAnamAM paNa ApavAdika pravRtti hoya che. e koIpaNa jAtanI takalIpha vagara siddha thaI jaze. tethI, unnatanimna dRSTAntathI je utsarga-apavAda dekhADyA che teno kevaLImAM abhAva hovA chatAM 'sAdhu samAna dharma bhagavAnamAM hoya che' evuM je jaNAvyuM che tenA parathI lAge che ke sUtramAM kahela vizeSa kriyA rUpa utsarga-apavAdano bhagavAnamAM yathAyogya rIte saMbhava hovo aviruddha che. mATe bhagavAnanI dharmopakaraNa-aneSaNIyapiMDAdi viSayaka pravRtti svarUpataH ApavAdika ja hatI. eTale ja, pratiSiddhaviSayakapravRttino Abhogayukta vyApAra yogane azubha kare che evA tamArA mata mujaba te pravRttithI bhagavAnanA yoga azubha banavAnI Apatti vajralepa jevI joradAra UbhI ja rahe che. (kevalIgRhIta aneSaNIya pUrvAvasthAnI apekSAe ja aneSaNIya - pUrvapakSa) pUrvapakSa : kevalI je zrutavyavahArazuddha aneSaNIyanuM paNa grahaNa kare che te vAstavamAM aneSaNIya 1. jema unnatabhUmi(UMcIbhUmi) nimnabhUmi (nIcibhUmi)nI apekSAe unnata che, ane nimnabhUmi unnatabhUminI apekSAe nimna che. eTale ke unnata-nimna paraspara sApekSa che. e rIte paraspara sApekSa hoya evA utsarga-apavAda te unnatanimna dRSTAnta pradarzita utsarga-apavAda kahevAya che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : yoga aMge vicAraNA < sAdhurudayano rAjA' ityatra rAjatvamagRhItazrAmaNyAvasthAmapekSyaiveti svavacanAzrayaNAd, bhagavatsvIkRtAnAM zrutavyavahArasi (? zuddhAnAM pratiSiddhatvAbhimataviSayapravRttInAM vastuto na pratiSiddhaviSayatvaM na vA tAbhiH 'idaM sAvadyaM' iti prajJApya pratiSevitvaM, 'idaM' ityanena pratyakSavyaktigrahaNAt, tasyAzcAnavadyatvAd' iti vibhAvyate tadA 'aneSaNIyaM na grAhyaM' ityAdipratiSedhavAkye zrutavyavahArazuddhAneSaNIyAtiriktAneSaNIyAderniSedhyatvaM vaktavyaM, tathA cApavAdikamanyadapi kRtyaM zrutavyavahArasiddhamityapratiSiddhameva, ityAbhogena pratiSiddhaviSayapravRttiH sAdhUnAM kvApi na syAd iti tvadapekSayA yatInAmazubhayogatvamucchi 49 hotuM nathI, paNa eSaNIya ja hoya che evuM AgaLa kahI gayA. (tethI tenuM grahaNa karavAnI pravRtti apavAdarUpe siddha thatI nathI.) tema chatAM teno je aneSaNIya tarIke ullekha thAya che te to zrutanI tevI vyavasthAnA kAraNe ja jANavo. tAtparya, e grahaNa zrutavyavahArazuddhi karAvavA dvArA aneSaNIya piMDane paNa eSaNIya banAve che. eTale ke jyAM sudhI e zuddhi thaI na hoya, azuddhinI avasthA hoya tyAM sudhI ja e aneSaNIya rahe che. tethI jema sAdhupaNuM levA pUrvenI avasthAnI apekSAe, 'A sAdhu udAyana rAjA che' ityAdi vyapadezamAM rAjApaNAMno ullekha thAya che tema te eSaNIyano paNa te zrutavyavahArazuddhi pUrvenI avasthAne apekSIne 'aneSaNIya' tarIke ullekha thAya che. (pUrvapakSI potAnA AvA vacanane AzrIne vaLI AvuM kahe ke) tethI sAmAnyataH pratiSiddha tarIke abhimata je zrutavyavahArasiddha pravRttino bhagavAne svIkAra karyo hoya te badhI pUrvanI avasthAne AzrIne ja pratiSiddha jANavI, vAstavamAM nahi. temaja te pravRttinA kAraNe teomAM 'A sAvadya che' ema kahIne tenuM AcaraNa hovAnI Apatti paNa AvatI nathI, kAraNa ke 'A sAvadya che' evA prayogamAM rahela 'A' zabda je vastu pratyakSa hoya teno ja ullekha kare che. tethI prastutamAM paNa bhagavAne svIkArela te te pravRttino ja 'A' zabdathI ullekha thAya che je vAstavamAM anavadya hovAthI teno 'A sAvadya che' evuM kahevA dvArA je vastuono sAvadya tarIke ullekha thayo hoya che temAM samAveza ja hoto nathI. tethI enI pratisevanA 'A sAvadya che' evuM kahyA vagara hovAthI kevalI bhagavAnA ukta lakSaNano bhaMga paNa thato nathI. (AbhogapUrvakanI pratiSiddhapravRttino sAdhune abhAva thavAnI Apatti-uttarapakSa) uttarapakSa H tame jo AvuM kahezo to tamAre e paNa kahevuM paDaze ke 'aneSaNIyanuM grahaNa karavuM nahi' ityAdi niSedhavAkyamAM zrutavyavahArazuddha aneSaNIya sivAyanA aneSaNIya vagereno ja niSedha che, kAraNa ke zrutavyavahArazuddha aneSaNIya vagerene to tame vAstavamAM niSedhano viSaya mAnatA ja nathI. ane to pachI sAdhuo bIjI paNa je koI ApavAdika pravRtti karatA haze te to badhI ja zrutavyavahA2zuddha hoI vAstavamAM apratiSiddha ja haze. tethI AbhogapUrvaka pratiSiddhaviSayaka koI pravRtti ja teone karavAnI raheze nahi. tAtparya, sAdhuo AbhogapUrvaka je pratiSiddha pravRtti kare che te to ApavAdika ja hoya che, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 yetaiva, iti pramattAnAM zubhAzubhayogatvena vaividhyapratipAdakAgamavirodhaH / tasmAdAbhogena jIvaghAtopahitatvaM na yogAnAmazubhatvaM, azubhayogajanyajIvaghAto vA''raMbhakatvavyavahAraviSayaH, azubhayogAraMbhakapadayoH paryAyatvaprasaGgAd, ekendriyAdiSvArambhakatvavyavahArAbhAvaprasaGgAcca / na hi te Abhogena jIvaM nantIti / asti ca teSvapyArambhakatvavyavahAraH / taduktaM bhagavatIvRttau - 'tattha NaM je te asaMjayA te aviraI paDucca AyAraMbhA vi jAva No aNAraMbhA' ityasya anyathA to viratipariNAma ja Ubho na rahe. ane tenI to apavAdapade zrutamAM anujJA apAyelI hoya che. arthAt tevI vizeSa prakAranI dravya-kSetra-kAlAdi avasthApUrvenI avasthAne AzrIne te zratamAM pratiSiddha hovA chatAM tevI vizeSa avasthAmAM to e anujJAta hovAthI pratiSiddha hotI nathI. eTale ke zratamAM te te pravRttino je niSedha maLe che te badho paNa AvI vizeSaavasthAvALI apratiSiddha pravRtti sivAyanI pravRttiono ja. A pravRttione jo Abhoga pUrvaka karavA jAya to to viratipariNAma ja Ubho na rahe. tethI sAdhuo AbhogapUrvaka to koI pratiSiddha pravRtti karatA nathI e siddha thAya che. vaLI A siddha thayuM eTale tamArA abhiprAya mujaba sAdhuomAM azubhayogano saMbhava ja raheze nahi. kAraNa ke AbhogapUrvaka thatI jIvopaghAta vagere rUpa pratiSiddha pravRttinA phaLopadhAyaka hetu bananAra yogone ja tame azubha kaho cho. vaLI azubhayogano jo saMbhava nahi rahe to pramattasAdhuonA yogonA zubha ane azubha evA be prakAra jaNAvanAra Agamano virodha thaze. ("azubhayogajanya hiMsA e AraMbhakatva mAnavAmAM Apatti) tethI "AbhogapUrvaka thatA jIvaghAtanuM phaLopadhAyaka kAraNa bananAra yoga azubha che evI vyAkhyA mAnavI e yogya nathI, temaja "azubhayogajanyajIvaghAta AraMbhatva vyavahArano viSaya che." evuM mAnavuM yogya nathI. ('azubhayogajanyajIvaghAta thAya to jIva AraMbhaka kahevAya tevuM mAnavuM yogya nathI.) kAraNa ke evuM mAnavAmAM (1) "azubhayoga" ane "AraMbhaka' (AraMbhakatva) e be vacano paryAyavAcI ja banI javAnI Apatti Ave. (kAraNa ke AbhogapUrvaka jIvaghAta thAya to ja yogone azubha kaho cho ane jIvane AraMbhaka kaho cho. ethI phalita e thAya che ke jIvanA je azubhayogo che te ja enuM AraMbhakatva che. eTale ke e be paryAyavAcI zabdo che, vastu eka ja che.) temaja (2) ekendriya vagere jIvone kyAreya AraMbhaka kahI na zakAvAnI Apatti Ave. kAraNa ke teo kAMI jIvone AbhogapUrvaka haNatA nathI. paNa teone paNa AraMbhaka kahevAya to che ja. bhagavatIsUtranI vRttimAM "teomAM jeo asaMmata hoya che. teo aviratinA kAraNe AtmAraMbhI hoya che, parAraMbhI hoya che... yAvat anAraMbhI - 1. tatra ye te asaMyatAste avirata pratItya AtmArambhA api yAvad no anArambhAH / - - - - - - - - - - - Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA H yoga aMge vicAraNA vyAkhyAne 'ihAyaM bhAvaH yadyapyasaMyatAnAM sUkSmaikendriyAdInAM nAtmArambhakAditvaM sAkSAdasti, tathApyaviratiM pratItya tadasti teSAM na hi te tato nivRttAH, ato'saMyatAnAmaviratistatra kAraNamiti, nivRttAnAM tu kathaJcidAtmA dhArammatveDappanArammatvam / yavAda - 'nAM navamALassa' (o. ni. 711) tyAvi / ' vintu sUtrovitetikrttvytopyogpuurvkvyaapaartvN zubhayogatvaM, tadanupayogapUrvakavyApAratvaM cAzubhayogatvaM, taduktaM bhagavatIvRttau - 'zubhayoga upayuktatayA pratyupekSaNAdikaraNaM, azubhayogastu tadevAnupayuktatayA' iti / tatra zubhayogaH saMyatAnAM SaSThe'pi guNasthAne saMyamasvabhAvAdeva, azubhayogazca pramAdopAdhikaH / taduktaM tatraiva-''pramattasaMyatasya hi zubho'zubhazca yogaH syAt, saMyatatvAtpramAdaparatvAcca' iti / tatra pramattasaMyatAnAmanupayogena pratyupekSaNAdikaraNAdazubhayogadazAyAmArambhikIkriyAhetuvyApAravattvena sAmAnyata ArambhakatvAdAtmArambhakAditvaM, zubhayogadazAyAM tu samyakkriyopayogasyArambhikIkriyApratibandhakatvAttadupahitavyApArAbhAvenAnArambhakatvaM, pramattaguNasthAne sarvadA''rambhikIkriyA'bhyupagamastvayuktaH, 51 hotA nathI.'' AvA sUtranI vyAkhyAmAM kahyuM che ke "ahIM A tAtparya che - jo ke asaMyata evA paNa sUkSma ekendriya vagere sAkSAt AtmAraMbhaka vagere nathI, chatAM paNa aviratine AzrIne teo tevA che. teo aviratithI to nivRtta thayA hotA nathI. tethI asaMyato AtmAraMbhaka vagere hovAmAM 'avirati' e kAraNa che. tethI aviratithI nivRtta thayelA jo ke koIka rIte AtmAraMbhaka vagere banavA chatAM anAraMbhaka ja hoya che. kahyuM che ke 'jayaNA pAlanAranI je...' ityAdi.'" tethI 'AbhogapUrvaka thatA jIvaghAtano je hetu bane te azubhayoga' ityAdi vyAkhyA yogya nathI. kintu 'sUtramAM kahelI itikarttavyatAnA (AcaravA yogya vidhinA) upayogapUrvaka pravRtti karavI te zubhayoga che ane tevA upayoga vagara pravRtti karavI te azubhayoga che' evI vyAkhyA yogya che. bhagavatIjI sUtranI vRttimAM kahyuM che ke "upayukta thaIne paDilehaNAdi karavA te zubhayoga, ane te ja anupayukta rahIne karavA te azubhayoga." AmAMthI saMyatone chaDhe guNaThANe paNa je zubhayoga hoya che te saMyamanA svabhAvanA kAraNe ja hoya che ane je azubhayoga hoya che te pramAdAtmaka upAdhinA kAraNe hoya che. bhagavatI sUtramAM ja kahyuM che ke "pramattasaMyatano yoga anukrame saMyatapaNAnA ane pramAdatatparatAnA kAraNe zubha ke azubha hoya che." emAM azubhayogadazAmAM upayogazUnyapaNe paDilehaNAdi karavAthI pramattasaMyatajIvo AraMbhikIkriyAnA hetubhUta vyApAravALA hoI sAmAnyathI AraMbhaka hoya che, mATe vizeSathI AtmAraMbhaka vagere paNa hoya che. jyAre zubhayogavALI avasthAmAM kriyA aMgenA samyag upayoga rUpa je AraMbhikIkriyAno pratibaMdhaka, te hAjara hoI AraMbhikIkriyAnA hetubhUta vyApArano abhAva rahe che. eTale e avasthAmAM pramattasaMyata paNa anAraMbhaka hoya che. tethI ja 'pramatta guNaThANe haMmezA AraMbhikIkriyA hoya ja' evuM mAnavuM ayogya 1. yA yatamAnasya0 / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-51 aniyamena tatra tatpratipAdanAt / taduktaM prajJApanAyAM 22 kriyApade - 'AraMbhiyA NaM bhaMte! kiriyA kassa khkharU? goyamA! aLayara smAvi pamattasaMnayaA' kRti / putakRttiryathA-'AramiyALa hatyAvi, aLayarassAvitti, atra 'api zabdo bhinnakramaH pramattasaMyatasyApyanyatarasyaikatarasya kasyacitpramAde sati kAyaduSprayogabhAvataH pRthivyAderupamarddasaMbhavAd, apizabdo'nyeSAmadhastanaguNasthAnavarttinAM niyamapradarzanArthaH 'pramattasaMyatasyApyArambhikI kriyA bhavati, kiM punaH zeSANAM dezavirataprabhRtInAm ?' iti / / para asyAM vyavasthAyAM siddhAyAM 'jAnato'pi bhagavato dharmopakaraNadharaNe'varjanIyasya dravyaparigrahasyeva gamanAgamanAdidharmyavyApAre'varjanIyadravyahiMsAyAmapyapramattatvAdeva nAzubhayogatvamiti pratipattavyam / na ca bhagavato dharmopakaraNasattve'pi mUrcchA'bhAvena parigrahatvatyAgAna parigrahadoSaH, dravyahiMsAyAM tu satyAM prANaviyogarUpatallakSaNasattvAt taddoSaH syAdeveti vyAmUDhadhiyA zaGkanIyaM, 'pramAdayogena prANavyapa che. kAraNa ke tenI hAjarI aniyame (=bhajanAe=vikalpe) hovAnuM prajJApanAsUtranA (22) kriyApadamAM pratipAdana karyuM che. te A rIte "he bhagavan ! AraMbhikIkriyA kone hoya che ? gautama ! ko'ka ko'ka pramattasaMyatane paNa'" AnI vRttino bhAvArtha Avo che- ('ahIM 'pi' zabda bhinnakramavALo che. arthAt 'anyatarasya' zabda pachI AvelA teno anvaya 'pramattasaMyatasya' zabda pachI karavAno che.) ko'ka pramattasaMyatane paNa pramAdanI hAjarImAM kAyaduprayoga thavAthI pRthvIkAya vagereno upamarda (virAdhanA) saMbhavato hovAthI AraMbhikIkriyA hoya che. ahIM 'api' zabda, 'pramattasaMyatabhinna nIcenA guNaThANe rahelA jIvomAM AraMbhikIkriyA niyamA hoya che' evuM 'pramattasaMyatone paNa AraMbhikIkriyA hoya che to dezavirata vagerenI zuM vAta ka2vI ?' ityAdi jaNAvavA dvArA jaNAve che.'' (apramAda yoganA azubhatvano pratibaMdhaka) Ama yogamAM zubhatva ane azubhatvanI vyavasthA upayoganI apekSAe hovI siddha thaye chate e mAnavuM Avazyaka thaI paDe che ke "jANakArI pUrvaka dharmopakaraNa rAkhavAmAM avarjanIya (jeno parihAra na karI zakAya) rUpe dravyaparigraha bhagavAnamAM AvI paDavA chatAM apramattatAnA kAraNe jema yogo azubha banatA nathI tema gamanAgamanAdi vyApAra vakhate avarjInIyarUpe dravyahiMsA thaI javA chatAM apramattatAnA kA2Ne ja yogo azubha banatA nathI." - "dharmopakaraNa rAkhavA chatAM mUrchA na hovAnA kAraNe te dharmopakaraNamAMthI parigrahatva (parigrahanuM mUrchAtmaka svarUpa) nIkaLI jatuM hoI bhagavAnane parigraha hovAno doSa lAgato nathI. jyAre dravyahiMsAnI hAjarImAM to prANaviyogarUpa hiMsAnuM svarUpa jaLavAI rahetuM ja hovAthI hiMsAno doSa to lAgaze ja" - evI jaDabuddhithI zaMkA na karavI, kAraNa ke tattvArthamAM - 2. AmmiI manta ! kriyA vakSya yite ? gautama ! anyatarasyApi pramattasaMyatasyA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para kevalImAM dravyahiMsAH kAyikyAdi kriyAvicAra ropaNaM hiMsA' iti tattvArthe (7-11) tallakSaNakaraNAd bhagavati tadabhAvAdeva / ata eva 'hiMsA niyato doSaH, parigrahastvaniyato doSaH' ityapAstaM, maithunAdanyatrAzrave'niyatadoSatvapratipAdanAt / taduktaM tattvArthavRttI (7-11) 'pramattayogAdasadabhidhAnamanRtaM, pramattayogAdadattAdAnaM steyaM, pramattayogAnmUrchA parigrahaH, maithune pramattayogAditi padaM na, yatrApramattasya tathAbhAve sati karmabandhAbhAvastatra pramattagrahaNamarthavadbhavati, pramattasya karmabandho nA'pramattasyeti, prANAtipAtavat, maithune tu rAgadveSAnvayAvicchedAt, sarvAvasthAsu maithunAsevinaH karmabandhaH, ityAdi / ' etena dravyahiMsayA bhagavataH prANAtipAtakatvaprasaGgo'pi nirastaH, dravyaparigraheNa parigrahitvaprasaGgatulyayogakSematvAt / hiMsAnuM "pramAdathI prANaghAta karavo te hiMsA evuM lakSaNa karyuM che. kevalIkRta dravyahiMsAmAM mAtra prANaviyoga hovA chatAM pramAda na hovAnA kAraNe pramAdayukta prANaviyoga' rUpa hiMsAnuM lakSaNa na hovAthI dravyahiMsA kevalI bhagavAnane doSarUpa banatI nathI. . (maithuna sivAyanA Azravo aniyatadoSarUpa) tethI ja - "hiMsA e niyata doSa che, jyAre parigraha e aniyatadoSa che. (arthAt dravyahiMsA thAya eTale doSa avazya lAgI ja jAya, dhamopakaraNAdirUpa dravyaparigraha mATe evuM nahi.) tethI kevalIne dravyahiMsA to manAya ja nahi" - evI dalIla paNa UDI jAya che. kAraNa ke maithuna sivAyanA Azrayone aniyatadoSa tarIke kahyA che. tattvArthavRttimAM kahyuM che ke "pramattayogathI jUTha bolavuM e mRSAvAda che. pramattayogathI nahi apAyelI cIja levI te corI che, pramattayogathI mUccha rAkhavI te parigraha che. maithunamAM "pramatta yogathI' evo zabda na lagADavo. je jUTha bolavuM vagere bAbata thavA chatAM apramattane karmabaMdha thato nathI, (pramAdathI thayela) te bAbatone pAparUpe jaNAvavA mATe "pramattayogathI' evo zabda lagADavo e "pramattane karmabaMdha thAya che, apramattane nahi evuM jaNAvavA dvArA sArthaka bane che, jema ke hiMsAmAM. maithunamAM to rAgadveSa cAlu ja rahetA hovAthI koIpaNa paristhitimAM maithuna sevanArane karmabaMdha thAya ja che." (Azaya-apramattapaNAmAM paNa jIvahiMsA zakya che je karmabaMdhanuM nimitta nathI. tethI tenA vyavaccheda mATe "pramatta-yogA' zabda Avazyaka bane che. paNa e rIte je karmabaMdhanuM nimitta na bane evuM maithuna apramatta avasthAmAM saMbhavatuM nathI. tethI vyavaccheda karavA yogya koI bAbata na hovAthI "maithuna zabda sAthe "pramattayogathI' evo zabda lagADavAno raheto nathI.) ityAdi. mATe hiMsA paNa aniyata doSa che ja. tethI ja "jo bhagavAnathI dravyahiMsA thatI haze to bhagavAnane hiMsaka kahevAnI Apatti Avaze evI Apatti paNa dUra thaI jAya che, kema ke doSarUpa nahi evI paNa dravyahiMsAthI hiMsaka mAnavAmAM Ave to doSarUpa nahi evA paNa dravyaparigrahanA kAraNe kevaLIne parigrahI paNa mAnavAnI Apatti samAna rIte UbhI thaI ja jAya che (tethI tenuM nirAkaraNa paNa samAna rIte thaI ja zake che.) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-51 kiJca vItarAgANAmapramattAnAM ca jIvavirAdhanAyAM satyAmapyArambhikIprANAtipAtikIkriyA'bhAva va maLitaH / takurtA mAvatyAM (za. o 3. 2) - 'tattha NaM je te saMjayA te duvihA paNNattA / taM jahA sarAgasaMjayA ya vIyarAgasaMjayA ya / tattha NaM je te vIyarAgasaMjayA te NaM akiriyA / tattha NaM je te sarAgasaMjayA te duvihA paNNattA, taM jahA pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA ya / tattha NaM je te apamattasaMjayA tesi NaM egA mAyAvattiyA kiriyA kajjai, tattha NaM je te pamattasaMjayA tesi NaM do kiriyAo kajjaMti / taM jahA- AraMbhiyA ya mAyAvattiA ya' ityAdi / etadvRttiryathA- 'sarAgasaMjayatti, akSINAnupazAntakaSAyAH, vIyarAgasaMjaya tti, upazAntakaSAyAH kSINakaSAyAzca / akiriya tti, vItarAgatvenArambhAdInAmabhAvAdakriyAH / egA mAyAvattiya tti apramattasaMyatAnAmekaiva mAyApratyayA kriyA, kajjaitti, kriyate=bhavati, kadAciduDDAharakSaNapravRttAnAmakSINakaSAyatvAditi / AraMbhiya tti pramattasaMyatAnAM ca 'sarvaH pramattayoga ArambhaH' iti kRtvA''rambhikI syAt, akSINakaSAyatvAcca mAyApratyayeti / ' tathA tatrai 54 - (vItarAga ane apramatto jIvahiMsA thavA chatAM anAraMbhaka) vaLI, vItarAga ane apramattasaMyatomAM jIvavirAdhanA thavA chatAM AraMbhikI ane prANAtipAtikI kriyAno to abhAva ja hovo zAstramAM kahyo che. zrI bhagavatIsUtra (za.1. u. 2) mAM kahyuM che ke "temAM saMyato be prakAre kahyA che - sarAgasaMyata ane vItarAgasaMyata. temAM jeo vItarAgasaMyata hoya che teo akriya hoya che. jeo sarAgasaMyata hoya che teo be prakAre hoya che - pramattasaMyata ane apramattasaMyata. temAM jeo apramattasaMyata hoya che teone eka mAyApratyayikI (mAyAnimitta) kriyA hoya che. jeo pramattasaMyata hoya che teone be kriyA hoya che - AraMbhikI ane mAyApratyayikI." AnI vRttino bhAvArtha - "jeonA kaSAya kSINa ke upazAnta thayA nathI te sarAgasaMyata. jeonA kaSAya kSINa ke upazAnta thaI gayA che te vItarAgasaMyata. vItarAgapaNAnA kAraNe AraMbhAdi na hovAthI teo akriya (kriyAvagaranA) hoya che. apramattasaMyato kyAreka jyAre pravacanauDDAhane aTakAvavAmAM pravartya hoya che tyAre teone kaSAyono nAza na thayo hovAnA kAraNe eka mAyApratyayikI kriyA hoya che. 'badho pramattayoga AraMbha che' e vacana mujaba pramattasaMyatone AraMbhikI kriyA hoya che. temaja kaSAyo kSINa na thayA hovAnA kAraNe mAyApratyayikI kriyA hoya che." vaLI bhagavatIjI sUtramAM ja AThamA zatakanA chaThThA uddezakamAM kahyuM che ke 1. tatra ca ye te saMyatAste dvividhAH prajJaptAH / tadyathA sarAgasaMyatAzca vItarAgasaMyatAzca / tatra ye te vItarAgasaMyatAste cAkriyAH / tatra ye te sarAgasaMyatAste dvividhAH prajJaptAH / tadyathA pramattasaMyatAzca apramattasaMyatAzca / tatra ye te apramattasaMyatAsteSAmekA mAyApratyayikI kriyA kriyate / tatra ye te pramattasaMyatAsteSAM dve kriye kriyate, tadyathA - ArambhikI mAyApratyayikI ca // - Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyikyAdi kriyAvicAra 55 <- vASTamazate SaSThoddezake proktaM- 'jIve NaM bhaMte! orAliyasarIrAo kaikirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMca kirie siya akirie tti / ' etadvRttiryathA - 'parazarIramaudArikAdyAzritya jIvasya nArakAdezca kriyAM abhidhAtumAha- jIve NamityAdi / orAliyasarIrAo tti audArikazarIrAtparakIyamaudArikazarIramAzritya katikriyo jIvaH ? iti praznaH / uttaraM tu-siya tikirie tti, yadaikajIvo'nyasya pRthivyAdeH sambandhyau - dArikazarIramAzritya kAyaM vyApArayati tadA trikriyaH, kAyikyadhikaraNikIprAdveSikInAM bhAvAd, etAsAM ca paraspareNAvinAbhUtatvAt-'syAt trikriyaH' ityuktaM, na punaH 'syAdekakriyaH', syAd dvikriyaH' iti / avinAbhAvazca tAsAmevaM-adhikRtakriyA hyavItarAgasyaiva, netarasya, tathAvidhakarmabandhahetutvAd avItarAgakAyasya cAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyakriyAsadbhAve itarayoravazyaMbhAvaH, itarabhAve ca kAyikIsadbhAvaH / uktaM ca prajJApanAyAmihArthe- 'jassa NaM jIvassa kAiA kiriyA kajjai tassa ahigaraNiyA kiriyA NiyamA kajjai, jassa ahigaraNiyA kiriyA kajjai tassa vi kAiyA kiriyA NiyamA kajjaiM' ityAdi / tathA''dyakriyAtrayasad (kAyikI, adhikaraNikI ane prAkreSikI kriyAono avinAbhAva) he bhagavan ! audArika zarIrane AzrIne jIva keTalI kriyAvALo banI zake che ? gautama ! traNa kriyAvALo cAra kriyAvALo ke pAMca kriyAvALo banI zake che. temaja akriya paNa banI zake che." AnI vRttino artha - "bIjAnA audArikAdi zarIrane AzrIne jIva ane naraka vagerene keTalI kriyAo hoya che te jaNAvavA granthakAre A sUtra kahyuM che. bIjAnA audArika zarIrane AzrIne jIva keTalI kriyAvALo hoya che ? A prazna che. eno uttara - jyAre eka jIva bIjA pRthvIkAya vagere jIvanA audArika zarI2 aMge potAnI kAyAne sakriya banAve che tyAre traNa kriyAvALo banI zake che, kAraNa ke kAyikI, adhikaraNikI ane prAddheSikI e traNe kriyAo paraspara avinAbhAvI hovAthI tenAmAM hAjara hoya che. te eka kriyAvALo ke be kriyAvALo banI zakato nathI. A traNa kriyAono avinAbhAva A rIte siddha thAya che - A kriyAo avItarAgane ja hoya che, vItarAgane nahi. A vAta enA parathI jaNAya che ke e kriyAo avItarAgane thAya tevA prakAranA karmabaMdhanA hetubhUta hoya che. vaLI avItarAganI kAyA adhikaraNarUpa hoI temaja pradveSayukta hovAnA kAraNe pradveSadhArAno aviccheda hoI jyAre kAyikIkriyAyukta bane che tyAre bIjI be to avazya hAjara hoya ja che, ane te benI hAjarImAM kAyikInI hAjarI paNa hoya ja che" prajJApanA sUtramAM A bAbatamAM kahyuM che ke "je jIvane kAyikIkriyA hoya che tene adhikaraNikIkriyA niyamA hoya che. je jIvane adhikaraNikI kriyA hoya che, tene kAyikrIkriyA niyamA 1. jIvaH bhagavan ! audArikazarIrAt katikriyaH ? gautama ! syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH syAt paJcakriyaH syAt akriya iti / 2. yasya jIvasya kAyikIkriyA kriyate tasya adhikaraNikIkriyA niyamA kriyate, yasya adhikaraNikIkriyA kriyate tasyApi kAyikIkriyA niyamA kriyate / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 bhAve uttarakriyAdvayaM bhajanayA bhavati / yadAha-'jassa NaM jIvassa kAiyA kiriyA kajjai tassa pAriyAvaNiyA siya kajjai siya No kajjai' ityAdi / tatazca yadA kAyavyApAradvAreNAdyakriyAtraya eva varttate, na tu paritApayati na cAtipAtayati, tadA trikriya eveti ato'pi 'syAt trikriyaH' ityuktam / yadA tu paritApayati tadA catuSkriyaH, AdyakriyAtrayasya tatrAvazyaMbhAvAd / yadA tvatipAtayati tadA paJcakriyaH, AdyakriyAcatuSkasya tatrAvazyaMbhAvAd / uktaM ca - 'jassa pAriAvaNiyA kiriyA kajjai tassa kAiyA NiyamA kajjai' ityAdi / ata evAha - 'siya caukirie siya paMcakirie' tti / tathA - 'siya akirie'tti vItarAgAvasthAmAzritya, tasyAM hi vItarAgatvAdeva na santyadhikRtakriyA iti / ' etadvacanAnusAreNa hyetatpratIyate yad-AraMbhikIkriyA pramAdaparyantameva, na tu jIvavirAdhanAyAM satyAmapyupariSTAdapi / prANAtipAtakriyA ca pradveSeNa prANAtipAtakAla eva, na ca pRthivyAdInAM tadasaMbhavaH, tatkRtAkuzalapariNAmanivRttyaiva tatpratipAdanAditi / sA'pyapramattasya na saMbhavati / na hoya che." vaLI A pahelI traNa kriyAnI hAjarImAM pAchaLanI be kriyAo bhajanAe hoya che. kahyuM che ke je jIvane kAyikIkriyA hoya che tene pAritApanikI kriyA hoya paNa kharI ke na paNa hoya. vagere.." tethI kAyapravRtti dvArA jyAre pahelI traNa kriyA ja karato hoya, paritApanA ke atipAtanA karato na hoya tyAre traNa kriyAvALo ja hoya che. tethI paNa "yat triHi ' evuM kahyuM che. jyAre paritApanA paNa kare che, tyAre cAra kriyAvALo bane che, kAraNa ke pahelI traNa kriyA to A cothInI hAjarImAM avazya hAjara hoya ja che. ema jyAre atipAtanA kare che tyAre pAMca kriyAvALo bane che, kemake pahelI cAra kriyAnI tyAM avazya hAjarI hoya che. kahyuM che ke "je pAritApanikI kriyA kare che tene kAyikI kriyA avazya hoya che ItyAdi" tethI ja (bhagavatIjInA prastuta sUtramAM)*siya viira siya paMripu 'ema kahyuM che. tathA 'siya vikaripa' evuM je kahyuM che te vItarAga avasthAne AzrIne jANavuM. te avasthAmAM adhikRta kriyAo vItarAgapaNAnA kAraNe ja hotI nathI." (prANAtipAtajanakapraaSaviziSTa kAyikI kriyAno ja niyama) zrI bhagavatIsUtra - vRttinA A vacana parathI jaNAya che ke AraMbhika kriyA pramAda avasthA sudhI ja hoya che, tenA karatAM uparanI apramattasaMyata vagere avasthAmAM jIvavirAdhanA thAya to paNa te hotI nathI. prANAtipAtakriyA praSathI thatA prANAtipAtanA kAlamAM ja hoya che. pRthvIkAya vagere jIvomAM teno asaMbhava hoto nathI, kAraNa ke tenAthI thayela akuzalapariNAmanI anivRttine AzrIne ja teomAM prANAtipAta kriyA kahI che arthAt tevo azubha pariNAma dUra na thavo e ja teomAM prANAtipAtakriyA --------- 1. yasya jIvasya kAyikIkriyA kriyate tasya pAritApanikI syAtkriyate syAnno kriyte| 2. yasya pAritApanikI kriyA kriyate tasya kAyikI niyamAt kriyte| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyikyAdi kriyAvicAra 57. ca - avItarAgakAyasyAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyikIkriyAsadbhAve trikriyatvasya niyamapratipAdanAd evaMbhUtasyApramattasyApi prANAtipAtavyApArakAle prANAtipAtikIkriyAsaMbhava iti - vAcyaM, kAyikIkriyAyA api prANAtipAtajanakapradveSaviziSTAyA eva grahaNAd, itthamevAdyakriyAtrayaniyamasaMbhavAt / taduktaM prajJApanAvRttau 'iha kAyikIkriyA audArikAdikAyAzritA prANAtipAtanirvartanasamarthA prativiziSTA parigRhyate, na yA kAcana kArmaNakAyAzritA vA, tata AdyAnAM tisRNAM kriyANAM parasparaM niyamyaniyAmakabhAvaH / kathamiti cet ? ucyate - 'kAyo'dhikaraNamapi bhavati' ityuktaM prAk, tataH kAyasyAdhikaraNatvAt kAyikyAM satyAmavazyamAdhikaraNikI, AdhikaraNikyAmavazyaM kAyikI, sA ca prativiziSTA kAyikI kriyA pradveSamantareNa na bhavati, tataH prAdveSikyApi saha parasparamavinAbhAvaH / pradveSo'pi ca kAye sphuTaliGga eva, vaktrarukSatvAdestadavinAbhAvinaH pratyakSata evopalambhAd / uktaM ca'rukSayati ruSyato nanu vaktraM snihyati ca rajyataH puMsaH / audAriko'pi deho bhAvavazAtpariNamatyevam / ' iti / hovAmAM nimitta bane che. A prANAtipAtakriyA paNa apramattane saMbhavatI nathI.-"avItarAganI kAyA adhikaraNarUpa hoI ane praSiyukta hoI kAyikakriyAnI hAjarImAM avazya traNe kriyAvALI hoya che evo niyama AgamamAM kahyo che. apramatta saMyata paNa avItarAga to hoya ja che. tethI dravyahiMsAnI pravRtti vakhate tene paNa prANAtipAtikIkriyA saMbhave che" - evI zaMkA na karavI, kAraNa ke, "kAyikIkriyAnI hAjarImAM traNe kriyA avazya hoya ja evo je niyama dekhADyo che temAM kAyikIkriyA tarIke prANAtipAtajanakapraSaviziSTa kAyikI kriyA ja levAnI che, sAmAnya kAyika kriyA nahi. kAraNa ke e rIte ja pahelI traNa kriyAno e niyama saMbhave che. prajJApanAnI vRttimAM kahyuM che ke, "ahIM kAyikakriyA eTale audArikAdi kAyamAM rahela ane prANAtipAta karI zakavAmAM samartha evI viziSTa kriyA ja levAnI che. audArikAdi zarIramAM rahela game te kriyA ke kArmaNa zarIramAM rahela kriyA nahi. tethI pahelI traNa kriyAo vacce paraspara niyamya-niyAmakabhAva che. zI rIte ? A rIte-zarIra adhikaraNa paNa bane che evuM pUrve kahI gayA. tethI kAyikIkriyAnI hAjarImAM AdhikaraNikI kriyA avazya hoya che. tema ja AdhikaraNikIkriyAnI hAjarImAM kAyikI kriyA avazya hoya che. vaLI te paNa praSi vinA vizeSa prakAranI banatI nathI. tethI prASikI kriyAnI sAthe paNa te be kriyAno paraspara avinAbhAva che. zarIramAM praaSanA cihno paNa spaSTa ja hoya che, kAraNa ke "moM lUkhuM thaI javuM' ityAdirUpa tenA avinAbhAvI liMgo pratyakSa dekhAya ja che. kahyuM che ke - gusso karanAranuM mukha sukAya che, AnaMda pAmanAra mANasanuM te snigdha bane che. audArika deha paNa Ama bhAvavazAt pariName che." Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 yadi ca pradveSAnvayAvicchedamAtrAdavItarAgamAtrasya kAyikyAdikriyAtrayaniyamaH syAt tadA sUkSmasaMparAye prANAtipAtasaMpattau prANAtipAtakriyayA SaDvidhabandhakatvasyApyupapattau - 'jIve NaM bhaMte! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai? goamA! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA / ' ityuktavyavasthA'nupapattiH / nanvevaM 'jIve NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM baMdhamANe kaikirie? goamA! siya tikirie siya caukirie siya paMcakirie / ' iti prajJApanAsUtrasya (pada 22) kA gatiH? bhavaduktarItyA jJAnAvaraNIyaM karma banato dazamaguNasthAnavartino'kriyatvasyApi saMbhavena 'syAdakriyaH' iti bhaGganyUnatvAditi cet? 'svasahacarite svakArye vA jJAnAvaraNIye prANAtipAtasya parisamAptinirvRttibhedaprakAropa (hiMsAthI thatA prakRtibaMdhanI vyavasthA asaMgata thavAnI Apatti) bAkI jo prazleSasaMtAnanA avicchedamAtranA kAraNe dareka avItarAgane kAyikI vagere traNe kriyAono paraspara niyama hoya to sUkSmasaMparAya guNaThANe dravyahiMsA thAya tyAre prANAtipAtakriyA paNa mAnavI paDe. e mAnavAmAM Ave to zAstramAM dekhADelI nIcenI vyavasthA asaMgata banI jAya. te vyavasthA A che ke, "he bhagavan! jIva prANAtipAtathI keTalI karmaprakRtiono baMdhaka bane che? gautama! saptavidhabaMdhaka ke aSTavidhabaMdhaka bane che." A vyavasthA eTalA mATe asaMgata banI jAya che ke sUkSmasaMparAya guNaThANe jIva SaDuvidhabaMdhaka hovAthI "prANAtipAtathI SaDravidhabaMdhaka bane che evuM paNa kahevuM Avazyaka bane che je zAstrokta te vyavasthAmAM kahyuM nathI. zaMkA to pachI "he bhagavan! jJAnAvaraNIya karma bAMdhato jIva keTalI kriyAvALo hoya che? gautama ! traNa, cAra ke pAMca kriyAvALo hoya che." AvuM jaNAvanAra prajJApanAnA 22mAM padanA sUtranuM zuM thaze? kAraNa ke tamArA kahyA pramANe prANAtipAtathI thatA karmaprakRtibaMdhane jaNAvanAra sUtrane saMgata karavA sUkSmasaMparAya guNaThANAvALA jIvamAM prANAtipAtakriyA mAnavAnI rahetI nathI. ane tethI tenAmAM kAyikI vageremAMthI ekeya mAnI zakAtI nathI, (kAraNa ke eka hoya to traNa avazya hovAthI prANAtipAtakriyA paNa avazya hoya che. eTale ke tene akriya mAnavo paDe che. vaLI akriya tarIke siddha thayelo evo paNa e jJAnAvaraNIyakarma bAMdhe to che ja. tethI A sUtramAM jJAnAvaraNIyakarma bAMdhanAra jIvane akriya paNa kahevo joIe. paNa kahyo nathI, tethI A sUtra asaMgata bane che. (jJAnAvaraNIyakarmabaMdhakAlIna kriyAonA pratipAdaka sUtranuM rahasya) samAdhAnaH prajJApanAnA A sUtramAM, "jJAnAvaraNIya karmanA baMdha vakhate jIva ATalI kriyAovALo hoya' evo kriyAvibhAgano niyama dekhADavAno abhiprAya nathI, kintasvasahacarita (sva=prANAtipAta) 1. jIvo bhadanta ! prANAtipAtena kati karmaprakRtIbannAti ? gautama ! saptavidhabandhako vA'STavidhabandhako vaa| 2. jIvo bhadanta ! jJAnAvaraNIyaM karma badhnan katikriyaH ? gautam ! syAt trikriyaH, syAt catuSkriyaH syAtpaJcakriyaH / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 darzanaparametat sUtraM, na tu tadbandhe kriyAvibhAganiyamapradarzanaparaM' ityeSA gatiriti gRhANa / taduktaM tatkRtto - kevalImAM dravyahiMsA : kAyikyAdi kriyAvicAra - 'iha prAguktaM - jIvaH prANAtipAtena saptavidhamaSTavidhaM vA karma badhnAti sa tu tameva prANAtipAtaM jJAnAvarakarman katibhiH kriyAbhiH samApayatIti pratipAdyate / api ca kAryeNa jJAnAvaraNIyAkhyena karmaNA kAraNasya prANAtipAtAkhyasya nivRttibheda upadarzyate, tadbhedAcca bandhavizeSo'pIti / uktaM ca - tisRbhizcatasRbhiratha paJcabhizca kriyAbhiH hiMsA samApyate kramazaH / bandho'sya viziSTaH syAd yogapradveSasAmyaM ced / / iti / tameva prANAtipAtasya nivRttibhedaM darzayati - siya tikirie ityAdIti' / athaivamapramattasyaivAkriyatvasvAminaH sulabhatvAd bhagavatIvRttI akriyatvaM vItarAgAvasthAmAzri evA jJAnAvaraNIyakarmabaMdhanI hAjarImAM prANAtipAtano aMta keTalI kriyAothI thAya te, athavA svakAryabhUta jJAnAvaraNakarmabaMdhanI sAthe kAraNabhUta prANAtipAta keTalI kriyAothI nivRtta thAya (baMdha paDe) te dekhADavAno abhiprAya che. te sUtranI vRttimAM kahyuM che ke "ahIM pahelAM kahI gayA ke jIva prANAtipAtathI sAta ke ATha karma bAMdhe che. jJAnAvaraNIyAdikarmane bAMdhato te, te ja prANAtipAtane keTalI kriyAo dvArA samApta kare che ? tenuM A sUtramAM pratipAdana karAya che. vaLI A sUtramAM, jJAnAvaraNIyakarmarUpa kAryanI sAthe prANAtipAta nAmanA kAraNanI nivRtti thavAnI rItanA bhedo ane bhedanA kAraNe thato baMdhabheda paNa dekhADAya che. kahyuM che ke 'kramazaH traNa, cAra ke pAMca kriyAothI hiMsA meLavAya che=thAya che. yoga ane pradveSanuM sAmya rahe to Ano baMdha vizeSa prakAre thAya che.' prANAtipAtanA te nivRttibhedane jaNAvavA mATe ja sUtrakAre ''siya aiira '' ityAdi kahyuM che." - Ama jJAnAvaraNIyakarma bAMdhato dazamaguNasthAnavattva jIva akriya hovo saMbhavavA chatAM prajJApanAnA tame nirdezelA sUtranI koI asaMgati rahetI nathI. mATe 'jIva prANAtipAtathI keTalI prakRtiono baMdhaka bane ?' ityAdisUtramAM dekhADelI vyavasthA asaMgata na bane e mATe phalita tarIke mAnavuM paDe che ke - pradveSa anvayano aviccheda hovA mAtrathI avItarAgamAtrane kAyikI vagere traNe kriyAo avazya hoya ja evo niyama nathI, paNa prANAtipAtajanaka pradveSa hoya to ja e traNe kriyAo hovAno niyama che. mATe tevA dveSazUnya apramattane prANAtipAtakriyA hotI nathI e siddha thAya che. ('akriya' tarIke vItarAganuM grahaNa zA mATe ? - spaSTatA mATe) zaMkA H A rIte to apramatta paNa akriya hovo siddha thaI jaze, kAraNa ke traNa kriyAono paraspara niyama hovAthI ekanI gerahAjarImAM traNeya gerahAjara hoya che. ane to pachI 'audArika zarIrane AzrayIne jIva keTalI kriyAovALo hoya che ?' ene jaNAvanAra bhagavatIsUtramAM ''kSiya aiiC tti'' je kahyuM che tenI saMgati karavA mATe vRttikAre je kahyuM che, ke 'vItarAga avasthAne AzrIne akriyatva Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60. dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-51 tyaiva kathamupapAditam ? iti cet ? spaSTatvArtham / bAdarasaMparAyaM yAvat pradveSAnvayena trikriyatvAbhyupagame'pi sUkSmasaMparAyasyA'kriyatvasthAnasya pariziSTatvenaitadupapAdanArthametatprakArasyAvazyAzrayaNIyatvAt / pradveSAbhAvena tatra kAyikyadhikaraNikIkriyAbhyupagame ca kAyikyAdikriyAtrayasya parasparaM niyamAnupapattiriti 'kAyikIkriyA dvividhA-anuparatakAyikIkriyA duSprayuktakAyikI kriyA ceti siddhAnte'bhidhAnAt 'kAyikIkriyA''raMbhikyA samaniyatA, prANAtipAtikI ca prANAtipAtavyApAraphalopahitatvAt tadvyApyaiveti pratipattavyaM, tata AraMbhakatvaM prANAtipAtakatvaM ca satyAmapi dravyahiMsAyAM pramattasyaiva jANavuM. temAM prazna Ubho thaze ke "apramatta avasthAmAM paNa jo akriyatva hoya che to tene choDIne TheTha vItarAga avasthA sudhI javAnI zI jarUra ?' samAdhAna akriyatvanI vadhu spaSTatA thAya e abhiprAyathI vRttikAre vItarAga avasthAne AzrIne e saMgati karI che. "apramatta vagere avasthAmAM akriyatva hotuM nathI.' evA abhiprAyathI nahi. bAkI pradveSa anvayamAtranA kAraNe bAdarasaparAya (navamA guNaThANA) sudhI traNe kriyAo mAnavAmAM Ave to paNa sUkSmasaMparAya guNasthAnakavartI jIva to akriya tarIke maLe che. (AmAM kAraNa evuM lAge che ke 10 me guNaThANe mAtra sUkSmalobha bAkI rahyo hoya che je rAgarUpa che, prakreSarUpa nahi. athavA tyAM kaSAya sUkSma che je prastutamAM upayogI praSi rUpa nathI. tethI praSanI cAlI AvatI paraMparAno viccheda thaI jAya che.) mATe, prazna to Ubho thAya ja che ke "akriyatvanI saMgati enI apekSAe na karatA vItarAga avasthAnI apekSAe kema karI?' tethI "spaSTatA mATe karI' evo teno javAba jo vicAravo ja paDe che to "spaSTatA mATe ja apramattane choDIne vItarAgaavasthAnI apekSAe akriyatvanI saMgati karI che, "apramatta akriya nathI' tevA kAraNe nahi," e vAta avazya svIkAravI joIe. | (kAyikI AraMbhikI samaniyata ane prANAtipAtikInI vyApaka) vaLI prANAtipAtajanaka praaSa na hovA chatAM (eTale ke prASikI kriyA na hovA chatAM) apramattamAM kAyika-adhikaraNikakriyA mAnavAmAM to kAyikI vagere traNa kriyAono paraspara je niyama che te asaMgata banI jAya. tethI "kAyikI kriyA be prakAre hoya che : anuparatakAyikIkriyA ane duSpayuktakAyikI kriyA." AvuM siddhAntamAM kahyuM hovAthI jaNAya che ke kAyikakriyA AraMbhikIkriyAne samaniyata hoya che. (arthAt kAyikI hoya to AraMbhikI hoya ja ane AraMbhikI hoya to kAyikI paNa hoya ja) jayAre prANAtipAtikI vyApArano phaLopadhAyaka hetu bananAra pravRtti ja prANAtipAtikIkriyA banatI hovAthI te to kAyikIkriyAne vyApya ja hoya che. (kAraNa ke badhI kAyikakriyAthI kAMI prANAtipAta thato nathI) tethI e paNa phalita thAya che ke kAyikakriyAnA abhAvamAM to AraMbhakakriyA ane prANAtipAtikI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 kevalImAM dravyahiMsAH avazyabhAvI hisAjanita ghAtakatvavyavahAraniSedha nApramattasyeti bhagavatastayA tadApAdanamayuktameveti dik / / 51 / / athAvazyaMbhAvinyAM jIvavirAdhanAyAmAbhogavato bhagavato yad ghAtakatvamApAdyate tatkiM lokottaravyavahArAd, uta laukikavyavahArAd utAho svamativikalpitavyavahArAd ? nAdyaH, lokottaraghAtakatvavyavahAre Abhogena jIvavirAdhanAmAtrasyAtantratvAd, AbhogenApi jAyamAnAyAM tasyAmapavAdapadapratiSeviNo'ghAtakatvasya, anAbhogenApi jAyamAnAyAM tasyAM pramAdino ghAtakatvasya ca tadvyavahAreNeSTatvAd / nApi dvitIyaH, yato lokA api nAbhogena jIvaghAtamAtrAdeva ghAtakatvaM vyavaharanti, kUpanaSTAyAM gavi tatkarturgovadhakartRtvaprasaGgAd, gorAbhogasyApi tadA sphuTatvAd, Abhogajanyatvasya ca hiMsAyAmasiddhatvAt / hiMsAyAM hi jighAMsA heturAbhogastvanyathAsiddha iti, etaddoSavAraNArthaM 'maraNoddezyakamaraNAnukUlavyApAravattvaM' hiMsA vaktavyA, tathA'pi kAzImaraNoddeza kriyAno abhAva ja hoya che. tethI akriya evA apramattamAM kAyikIkriyA na hovAthI dravyahiMsA thavA chatAM AraMbhakatva ke prANAtipAtakatva AvatuM nathI, tethI kevalI bhagavAnamAM paNa te be AvatA nathI. mATe "kevalI bhagavAnane jo dravyahiMsA hoya to teo AraMbhaka ane prANAtipAtaka banI jaze evI Apatti ApavI ayogya ja che. //pa1 (avasthaMbhAvI hiMsAnA kAraNe kahevAtuM ghAtakatva kayA vyavahArathI?) avazyabhAvI jIvavirAdhanAnA kAraNe, Abhogayukta bhagavAnane tame je "ghAtaka banI javAnI Apatti Apo cho te zuM (1) lokottara vyavahArathI Apo cho ke (2) laukika vyavahArathI Apo cho ke (3) svamatikalpita vyavahArathI? (1) lokottara vyavahArathI ApI zakAtI nathI, kAraNa ke AbhogapUrvaka je jIvavirAdhanA thAya che, mAtra te ja ghAtakapaNAnA lokottara vyavahAramAM niyAmaka che evuM nathI. te paNa eTalA mATe ke AbhogapUrvaka paNa jIvahiMsA karanAra apavAdapratisevakane lokottara vyavahAramAM aghAtaka kahyA che jyAre anAbhogathI paNa jIvahiMsA karanAra pramAdIne ghAtaka kahyA che. (2) ghAtaka banI javAnI te Apatti laukika vyavahArathI paNa ApI zakAtI nathI, kAraNa ke loko paNa AbhogapUrvaka jIvaghAta thavA mAtrathI te karanArane "ghAtaka" kahetA nathI, kemake to to pachI koI kUvAmAM paDIne gAya marI jAya to kUvo khodAvanArane govadhanuM pApa lAgI jAya, kAraNa ke "AmAM paDIne gAya marI zake che' evo Abhoga to e khodAvanArane spaSTa rIte hoya ja che. vaLI hiMsAmAM Abhogajanyatva asiddha paNa che, kAraNa ke laukika darzano paNa kahe che ke "hiMsA pratye jighAMsA (haNavAnI IcchA) e hetu che, Abhoga anyathAsiddha che." Abhogane anyathAsiddha mAnanAra laukika zAstroe hiMsAnI pahelA AvI vyAkhyA bAMdhI ke maraNane anukUla vyApAra (pravRtti) karavo e hiMsA che." kUvo khodyo to temAM paDIne gAya marI. mATe Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-52 - pUrvakAnuSThAne AtmahiMsAtvApattivAraNArthamadRSTAdvArakatvaM vizeSaNaM deyaM, ityadRSTAdvArakamaraNoddezyakamaraNAnukUlavyApAravattvameva hi hiMsA nyAyazAstrasiddheti / tRtIyastu pakSo'vaziSyate sa tu svamativikalpitatvAdeva svazAstrapratijJAbAdhayA mahAdoSAvaha ityabhiprAyeNAha - kara aNusaMgayahiMsAe jiNassa dosaM tuhaM bhaNaMtassa / sAhU va AbhogA iuttArAi vihaDijjA / / 52 / / anuSaGgajahiMsayA jinasya doSaM tava bhaNataH / sAdhUnAmapyAbhogAd nadyuttArAdi vighaTeta / / 52 / / aNusaMgayahiMsAetti / anuSaGgajayA- dharmadezanAmAtroddezyakapravRttyupajAyamAnakunayamatakhedAdivatsvAnuddezyakapravRttijanitayA hiMsayA jinasya doSaM bhaNatastava sAdhUnAmapyAbhogAnnadyuttArAdi vighaTeta, teSAmapi nadyuttArAdau jalajIvAdivirAdhanAyA adhyakSasiddhatvAditi // 52 // kUvo khodavo e paNa maraNAnukUla pravRtti to che ja. tethI kUvo khodanArane gAyanI hiMsA lAgI javAno doSa Ubho ja rahe che. A doSanuM vAraNa karavA mATe evI vyAkhyA karAya ke 'maraNanA uddezathI maraNAnukula vyApAra karavo e hiMsA' to paNa kAzImaraNanA uddezapUrvaka thatuM anuSThAna AtmahiMsArUpa banI javAnI Apatti Ave che. tethI enuM vAraNa karavA adRSTa aAraka evuM vizeSaNa lagADavuM paDe che arthAt maraNanA uddezathI karAto je maraNAnukUla vyApAra adRSTane (karmane) dvAra tarIke rAkhyA vagara maraNanuM sAdhana banato hoya te hiMsA che. AvuM nyAyazAstramAM kahyuM che. bhagavAnamAM AvI hiMsA saMbhavatI nathI. (3) tethI trIjo pakSa bAkI rahe che. ane te to svamativikalpita hovAnA kAraNe ja svazAstrapratijJAno (zAstrAnusAre kaMIka kahIza ityAdi pratijJAno) bAdhaka hoI moTo doSa Ubho karI Ape che. AvA abhiprAyathI granthakAra kahe che - (sAdhuonI AbhogapUrvaka naghuttArapravRttinA abhAvanI Apatti) gAthArtha : AnuSaMgika hiMsAnA kAraNe jinamAM hiMsakapaNAno doSa AvI paDavAnuM kahetA tamArA mate to sAdhuonI AbhogapUrvaka nadI utaravI vagere kriyAono paNa abhAva thaI jaze. jema dharmadezanA mAtranA uddezathI karelI pravRttithI sAthe sAthe (AnuSaMgika rIte) jeno uddeza nathI tevA kunayamatavALAnA kheda vagere paNa thaI jAya che tema hiMsAnA uddeza vinAnI pravRttithI AnuSaMgika rIte thaI jatI hiMsAnA kAraNe kevalImAM doSanuM AropaNa karatA tamArA mate to sAdhuo je nadI utaravI vagere kriyAo kare che te ghaTI ja zakaze nahi, kAraNake nadI utaravI vagere kriyAomAM thatI jaLanA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 kevalImAM dravyahiMsAH jaLajIvavirAdhanAvicAra nanvetadasiddham, na hi jalajIvAnAmapratyakSatvena tadvirAdhanAyAH pratyakSatvaM saMbhavati, pratiyogino'pratyakSatve tadanuyogino'pyapratyakSatvAt / na ca jalasya pratyakSatvena tajjIvAnAmapi pratyakSatvamiti vAcyaM, 'idaM jalaM' iti jJAnamAtreNa 'idaM jalaM sacittaM' iti vivekena parijJAnodayaprasakteH / tasmAt 'duvihA puDhavikAiA patnattA taM jahA - pariNayA ceva apariNayA ceva, jAva vaNapphaikAia' tti (zrIsthAnAGga sU. 73) 'tatra pariNatAH svakAyaparakAyazastrAdinA pariNAmAntaramApAditA acittIbhUtA ityarthaH / ' ityAdipravacanavacanena nadyAdijale sacittAcittayoranyataratvena parijJAne satyapi 'idaM jalaM sacittaM, idaM vA'cittaM' iti vyaktyA vivekamadhikRtya parijJAnAbhAvena chadmasthasaMyatAnAmanAbhoga eva, tena siddhA nadyuttArAdau jalajIvavirAdhanA'nAbhogajanyA'zakyaparihAreNa ityAzaGkAyAmAha - jIvonI virAdhanA teone pratyakSa ja hoya che. arthAt avazyabhAvI evI paNa hiMsA AbhogapUrvakanI hovAmAtranA kAraNe jo kevalIne doSarUpa ja banatI hoya to to sAdhuonI nadI utaravI vagere kriyAmAM thatI virAdhanA paNa Abhoga pUrvaka hoI doSa rUpa banI jAya, ane tethI nadIuttAra vagere akartavya banI jAya. parA. (jaLa jIvono anAbhoga hoI tenI virAdhanA paNa anAbhogajanyAH pUrvapakSa) pUrvapakSaH tamArI vAta asiddha che, kAraNa ke e virAdhanA AbhogapUrvaka ja hotI nathI. pANInA jIvo apratyakSa hoI teonI virAdhanA pratyakSa hovI saMbhavatI nathI, kema ke pratiyogI (jIva) apratyakSa hoya to tenA abhAvarUpa anuyogI (virAdhanA) paNa apratyakSa ja rahe che. pANI pratyakSa hoI tenA jIvo paNa pratyakSa ja hoya che. evuM na kahevuM, kAraNa ke to to pachI "A pANI che evA pratyakSajJAnamAtrathI ja "A pANI sacitta che' evA vivekayukta jJAna thaI javAnI Apatti Ave. tethI zrIsthAnAMgasUtra (73)nA, "pRthvIkAyajIvo be prakAre kahyA che, pariNata ane apariNata-ema vanaspatikAya jIvo sudhI jANavuM." evAM vacanathI temaja tenI vRttinA 'temAM pariNata eTale svakAyazastra parakAyazastra vagerethI pariNAma pamADAyelA arthAt acitta thaI gayelA vagere vacanathI nadI vagerenA pANImAM sacittatA ke acittatAmAMthI ekano sAmAnyathI nizcaya thavA chatAM sAme upasthita thayela pANIne AzrIne vyaktigata rIte "A pANI sacitta che" athavA "A pANI acitta che' evA pANInA biMdu biMdu aMgenA vivekanI apekSAe parijJAna na hovAnA kAraNe chadmastha sAdhuone virAdhanAnuM paNa pratyakSa hotuM nathI. tethI e virAdhanAmAM chadmastha sAdhuono anAbhoga ja hoya che. tethI siddha thAya che ke nadI utaravI vageremAM thatI pANInA jIvonI virAdhanA anAbhogajanya azakyaparihAra rUpe ja hoya che. (pUrvapakSanI AvI zaMkA aMge granthakAra kahe che ) 1. dvividhAH pRthvIkAyikAH prajJaptAH, tadyathA-pariNatAzcaiva apariNatAzcaiva yAvad vanaspatikAyikA iti / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-pa3 vajjaMto a aNiTuM jalajIvavirAhaNaM tahiM sakkhaM / jalajIvANAbhogaM jaMpato kiM Na lajjesi / / 53 / / varjaya'zcAniSTAM jalajIvavirAdhanAM tatra sAkSAt / jalajIvAnAbhogaM jalpan kiM na lajjase / / 53 / / / vajjaMto yatti / tatra nadyuttAre jalajIvavirAdhanAmaniSTAM sAkSAdvarjayan sAkSAdvarjanIyAmabhyupagacchaMzca, jalajIvAnAbhogaM jalpana kiM na lajjase? ayaM bhAvaH - nadyuttAre bahujalapradezaparityAgenAlpajalapradezapravezarUpA yatanA tAvattvayApi svIkriyate, sA ca jalajIvAnAbhogAbhyupagame durghaTA, 'svalpajalaM sacittaM bhaviSyati, bahujalaM cA'cittaM' iti viparItapravRttihetuzaGkApizAcIpracArasyApi durvAratvAd / 'bhagavaduktayatanAkramaprAmANyAneyaM zaGkA' iti cet ? tarhi yatanAyA api bahutarAsatpravRttinivRttirUpAyA vivekena parijJAnaM nyUnAdhikajalajIvavirAdhanAbhogAdhInaM, iti vyavahArasacittatayA jalajIvAbhogAbhyupagamAvazyakatvAt tava vadato vyAghAta eva mahAtrapAkAraNamiti / (jaLajIvono anAbhoga mAnavAmAM jayaNApAlana asaMgata - uttarapakSa) gAthArtha te nadI utaravI vageremAM aniSTa evI pANInA jIvonI virAdhanAno sAkSAt parihAra karatA tame pANInA jIvono anAbhoga hoya che evuM bolatAM lajjA kema pAmatA nathI? te nadI UtaravA vageremAM pANInA jIvonI aniSTa virAdhanAne varjatA ane varjanIya mAnatA tame pANInA jIvono anAbhoga che' evuM bolatA zaramAtA kema nathI? kahevAno Azaya e che ke nadI utaratI vakhate "je bhAgamAM ghaNuM pANI hoya teno parihAra karI thoDA pANIvALA bhAgamAMthI javuM" ityAdirUpa jayaNA pALavI joIe e to tame paNa svIkAro ja cho. pANInA jIvono anAbhoga hoya to to A jayaNA asaMgata ja bane. kAraNa ke "alpapANIvALA bhAganuM pANI acitta che (ke alpa jIvaMta jIvovALuM che) ane ghaNApANIvALA bhAganuM pANI sacitta che (ke ghaNA jIvaMta jIvovALuM che) evI jANakArInA abhAvamAM alpapANIvALA bhAgano parihAra karAvI bahupANIvALA bhAgamAMthI gamana karAvanAra "bahupANIvALA bhAganuM pANI acitta haze (ke jIvaMta alpajIvovALuM haze) ane alpapANIvALA bhAganuM pANI sacitta haze (ke jIvaMta ghaNA jIvovALuM haze) evI zaMkArUpa DAkaNane AvatI aTakAvI zakAtI nathI. zaMkA : bahupANIvALA bhAganA parivAra vagere rUpa je jayaNA paLAya che te "bahupANIvALA bhAgamAM pANI sacitta che' evA AbhogathI paLAtI nathI, kintu bhagavAne jayaNAno tevo je krama dekhADyo che tene pramANa mAnIne paLAya che. tethI alpajaLavALA bhAgano parihAra karAvanAra ukta zaMkA saMbhavatI nathI. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAra kiJca-nadyAdijalajIvAnAM nizcayatazchadmasthAnAM sacittatvAparijJAne'pi tatra sthitpnksevaalaatInAM niyato sacittatva parisAya va aa takumonivRe (rU63) (jini. 44) - 'savvo va'NaMtakAo saccitto hoi NicchayaNayassa / vavahArao a seso mIso pamhANaroTTAi / ' etadvRttiryathA-sarva evAnantavanaspatikAyo nizcayanayena sacittaH, zeSaH parItavanaspatirvyavahAranayamatena sacitto mizrazca pramlAnAni yAni phalAni kusumAni parNAni ca, 'roTTo loTTo taMdulAH kuTTitAH tattha taMdulamuhAiM acchaMti, teNa kAraNena so mIso bhannai' tti / te ca panakazevAlAdayo jale'vazyaMbhAvinaH, iti tadviSayavirAdhanA nizcayato'pyAbhogena siddhA, iti 'tatrAnAbhogenaiva jIvavirAdhanA' iti durvacanam / na ca te tatrAsmAbhiH pratyakSato na dRzyante, (vyavahArasacittarUpe Abhoga hovo Avazyaka) samAdhAnaH AvuM kahevuM yogya nathI. moTI virAdhanA karanArI pravRttithI bacavuM e jayaNA che. ahIM thoDA jIvo che." "ahIM ghaNA jIvo che' ityAdi Abhoga hoya to ja A jayaNAnuM vivekapUrvaka parijJAna thaI zake che. tethI jayaNAnA pAlana mATe chadmastha sAdhumAM paNa tevo Abhoga to mAnavo ja paDaze. nizcayathI tevo Abhoga zakya na hoI vyavahArathI ja tevo Abhoga mAnavo paDe che. arthAta zratamAM jevA pANIne sacitta-acitta ke mizrarUpe kahyA hoya tevA pANIne vyavahArathI tevA sacittAdi rUpe jANIne ja te jayaNAdi paLAya che. Ama jaLanA jIvono vyavahArasacittarUpe Abhoga hovo Avazyaka hovAthI "nadI uttAra vageremAM anAbhogajanyaazakyaparihArarUpe jIvavirAdhanA thAya che' ityAdi bolavAmAM thato "vadato vyAghAta' (bolatI vakhate ja e vAta apramANa siddha thaI javA rUpa) doSa ja tamAre ghaNo zaramajanaka bane che. vaLI nadI vageremAM rahela pANInA jIvomAM chadmasthone nizcayathI sacittapaNAnuM jJAna na hovA chatAM temAM rahela lIla-sevAla vagerenA to nizcayathI sacittapaNAnuM jJAna hoya ja che. oghaniryukti (363 tathA piMDaniyukti 44)mAM ane tenI vRttimAM kahyuM che ke "badho anaMtakAya nizcayanayanA abhiprAya sacitta hoya che. zeSa=pratyeka vanaspatikAya vyavahAranayamate sacitta hoya che ane karamAyelA phaLa, phUla temaja pAMdaDA mizra hoya che. temaja roTTa = loTa, khAMDelA cokhA vagere mizra hoya che. temAM taMdulamukha rahI jAya che, mATe e mizra kahevAya che." (panaka-sevAlAdino nizcayathI paNa Abhoga). te lIla-sevAla vagere to pANImAM avazya hoya che. tethI teonI virAdhanA to nizcayathI AbhogapUrvaka thAya che e vAta siddha thAya che. mATe "nadI utaravA vageremAM anAbhogathI ja jIvavirAdhanA 1. sarva evAnantakAyaH sacitto bhavati nishcynysy| vyavahAratazca zeSo mizraH pramlAnaroTTAdiH / . Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 atastadvirAdhanA'nAbhogajaiva' iti vaktavyaM, svacchastokajalanadyAdiSu panakAdInAmasmAbhirapyupalabhyamAnatvena 'nAsmAbhiste tatra dRzyanta' ityasyAsiddhatvAt / kiJca AgamavacanAdapi tatra tadavazyaMbhAvo nizcIyate / taduktaM prajJApanAtRtIyapadavRttau-'bAdaratejaskAyikebhyo'saGkhyeyaguNAH pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAH, tebhyo bAdaranigodA asaGkhyeyaguNAH, teSAmatyantasUkSmAvagAhanatvAd, jaleSu sarvatrApi ca bhAvAt / panakasevAlAdayo hi jale'vazyaMbhAvinaH, te ca bAdarAnantakAyikA iti / ' tathA bAdareSvapi madhye sarvabahavo vanaspatikAyikAH, anaMtasaMkhyAkatayA teSAM prApyamANatvAt / tato yatra te bahavastatra bahutvaM jIvAnAM, yatra tvalpe tatrAlpatvam / vanaspatayazca tatra bahavo yatra prabhUtA ApaH 'jattha jalaM tattha vaNaM' iti vacanAt tatrAvazyaM panakasevAlAdInAM bhAvAt / te ca panakasevAlAdayo bAdaranAmakarmodaye vartamAnA apyatyantasUkSmAvagAhanatvAd atiprabhUtapiNDIbhAvAcca sarvatra santo'pi na cakSuSA grAhyAH / tathA coktamanuyogadvAreSu - 'te NaM vAlaggA diTThIogAhaNAo asaMkhejjabhAgamettA suhumapaNagajIvassa thAya che' evuM kathana e durvacana che. te lIla-sevAla vagere ApaNane dekhAtA na hovAthI teonI virAdhanA anAbhogajanya ja kahevAya evuM na kahevuM, kAraNa ke thoDA nirmaLapANIvALI nadI vageremAM lIla vagere ApaNane dekhAtI hovAthI te ApaNane tyAM dekhAtI na hovAthI' ityAdi vAta asiddha che. vaLI te lIla-sevAla vagere nadImAM avazya hoya che evuM AgamavacanathI paNa jaNAya che. tethI teno Abhoga ja hoya che) prajJApanAnA trIjA padanI vRttimAM kahyuM che ke bAdara teukAya karatAM pratyekazarIrI bAdara vanaspatikAya asaMkhyaguNa che, tenA karatAM bAdara nigodo (zarIro) asaMkhya guNA che, kAraNa ke teonI avagAhanA atyaMta sUkSma hoya che temaja pANImAM sarvatra teo hoya che. lIla-sevAlAdi jaLamAM avazya hoya che ane te bAdara anaMtakAyika hoya che. temaja bAdara jIvomAM paNa vanaspatikAyanA jIvo sauthI vadhu hoya che, kAraNa ke teo anaMta saMkhyAmAM maLe che. tethI nakkI thAya che ke jayAM vanaspatikAyanA jIvo ghaNA hoya tyAM jIvonI saMkhyA ghaNI hoya che ane jyAM teo ochA hoya che tyAM jIvonI saMkhyA ochI hoya che. ane vanaspatikAya jIvo to tyAM ja ghaNA hoya che jyAM puSkaLa pANI hoya. kema te jyAM jaLa hoya tyAM vanaspati evA vacanathI jaNAya che ke pANImAM lIla-sevAla vagere avazya hoya che. vaLI A lIla-sevAla vagere bAdara nAmakarmanA udayavALA hovA chatAM atyaMta jhINI avagAhanAvALA hoI temaja ghaNA badhA eka sAthe piMDIbhUta thayA hoI nadInA pANI vageremAM sarvatra rahyA hovA chatAM AMkhathI dekhAtA nathI. anuyogadvAramAM kahyuM che ke "te vAlAjho dRSTino viSaya banI zakanAra avagAhanA karatAM asaMkhyAtamA bhAga mAtra pramANa hoya che temaja sUkSmapanaka jIvanA zarIranI avagAhanA karatAM asaMkhya - - - - - - - - - - - - - - - 2. catra nate tatra vanam | 2. tAni ca vAlAgrANi dRSTyavagAhanAto'saMkhyeyabhAgamAtrANi sUkSmapanakajIvasya / - - - - - - - - - - - Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAra <0 67 rsarIrogAhaNAo asaMkhejjaguNA' iti / tato yatrApi naite dRzyante tatrApi te santIti pratipattavyAH / Aha ca mUlaTIkAkAraH 'iha 'sarvabahavo vanaspatayaH' iti kRtvA yatra te santi tatra bahutvaM jIvAnAM teSAM ca bahutvaM 'jaMttha AukAo tatya NiyamA vaNassaikAiA ' iti paNagasevAlahaDhAI bAyarA vi hoMti, ANAgejjhA, Na cakkhuNA tti / ' suhumA kiJca nadyuttarAdau maNDukAditrasavirAdhanA 'tasA ya paccakkhayA ceva 'tti vacanAdavazyaM jAyamAnA''bhogapUrvikaiva iti / evaM ca sati - ' jIvo'yamiti sAkSAtkRtvA yo jIvaghAtaM karoti tasya viratipariNAmo dUre, nizcayataH samyaktvamapi na syAt, anukaMpAyA abhAvena samyaktvalakSaNAbhAvAd - ityAdi paroktaM yatkiJcideva, AptavacanAjjIvatvena nizcitasya virAdhanAyAH svAdarzana guNa hoya che." AnAthI phalita thAya che ke sUkSmapanaka jIvo atyaMta jhINA hoya che. tethI jyAM teo dekhAtA na hoya te pANI vageremAM paNa teonI hAjarI mAnavI joIe. mUla TIkAkAre kahyuM che ke "vanaspati jIvo sauthI vadhu hoya che e niyamanA kAraNe jaNAya che ke teo jyAM hoya tyAM jIvo ghaNA hoya che. vaLI 'jyAM aplAya hoya tyAM avazya vanaspatikAya hoya' tenA parathI vanaspati jIvo kyAM vadhu hoya (te jaNAya che.) vaLI panaka-sevAla haDha vagere bAdara paNa hoya che, sUkSma paNa. emAMthI sUkSmanI hAjarI AjJA (jinavacana)thI ja jANI zakAya che. AMkhathI nahi." vaLI 'ane trasa pratyakSa ja hoya che' ityAdi vacanathI jaNAya che ke nadI utaravAmAM deDakA vagere trasanI avazya thanAra virAdhanA paNa AbhogapUrvaka ja hoya che. Ama 'nadI vagere utaravAmAM AvI AvI virAdhanAo AbhogapUrvaka hoya che' evuM nakkI thAya che tyAre pUrvapakSInuM nIcenuM kathana tuccha jANavuM. (chate Abhoge thatI virAdhanAmAM samyaktva paNa na Take - pUrvapakSa) pUrvapakSa : 'A jIva che' evuM sAkSAt jANIne teno je jIvaghAta kare che tenAmAM viratipariNAma to dUra rahyo paNa nizcayathI samyaktva paNa TakatuM nathI, kAraNa ke jIvanI anukaMpA na hoI samyaktvanA lakSaNano ja abhAva hoya che. tethI nadI utaravI vageremAM sAdhupaNuM jaLavAya rahe te mATe virAdhanAne anAbhogajanya ja mAnavI paDe che. ane e mATe 'pANImAM jIvo sAkSAt dekhAtA nathI (pachI AgamathI bhale nizcaya thayo hoya) enA kAraNe ja sAdhuone te jIvono ane (tethI) virAdhanAno anAbhoga hoya che.' evuM paNa mAnavuM joIe. 1. zarIrAvagAhanAto'saMkhyeyaguNAni // 2. yatrApkAyastatra tatra niyamAd vanaspatikAyikA iti / panakasevAlahaDhAdayo bAdarA api bhavanti, sUkSmA AjJAgrAhyA na cakSuSeti / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 mAtreNAbhogapUrvakatvAbhAve AptoktavastrAdyantaritatrasAdivirAdhanAyAmapi tadApatteH, dRSTvA sthUlatrasavirAdhanAyAmAbhogavizeSAdviSayavizeSAcca pAtakavizeSastu syAd, na caitAvatA'nyatrAnAbhoga eva vyavasthApayituM zakyate / na khalu rAjadAragamane mahApAtakAbhidhAnAdanyatra paradAragamane paradAragamanatvameva neti vaktuM yuktam / etena-AbhogamUlA''bhogapUrvikA ca jIvavirAdhanA vinA'parAdhaM mithyAdRzo'pi prAyo'nArya (potAne na dekhAvA mAtrathI anAbhogajanyatva na manAya) uttarapakSaH pUrvapakSInuM AvuM kathana tuccha jANavuM. kAraNa ke AptavacanathI sacitta tarIke nizcita thayela vastunI virAdhanA potAne dekhAtI nathI eTalA kAraNamAtrathI jo AbhogapUrvakanI na rahetI hoya (anAbhogapUrvakanI banI jatI hoya) to to AptapuruSoe jamIna para pAtharela cAdara vagere para cAlavuM nahi, kemake emAM nIce rahela trasAdi jIvonI virAdhanA thAya che.' ityAdirUpe je virAdhanA kahI che te virAdhanA paNa anAbhogajanya banI javAnI Apatti Avaze. kAraNa ke sAdhune sAkSAt to te trasAdi jevo dekhAtAM ja nathI. ane to pachI enAthI vizeSa prakAre karmabaMdha paNa thavo na joIe. kIDI vagere trasajIvane joIne haNavAmAM jeTalo karmabaMdha thAya che teTalo karmabaMdha cAdara vagere para cAlavAthI thatI nahi dekhAyelI kIDI vagerenI virAdhanAmAM thato nathI. tethI jaNAya che ke e virAdhanA anAbhogajanya ja hoya che. evuM na kahevuM, kAraNa ke joIne te trazUla jIvane haNavAmAM Ave tyAre Abhoga ane haNAI rahela jIva e bane vizeSa prakAranA hovAnA kAraNe vizeSa prakArano karmabaMdha thAya che. paNa eTalA mAtrathI kAMI joyA vagara thatI vastrAdithI DhaMkAyela jIvanI virAdhanAne anAbhogajanya kahI zakAtI nathI, arthAt vizeSa prakAranA AbhogathI thayela vizeSa prakAranI virAdhanAmAM je tIvra karmabaMdha thAya che tevo tIvra karmabaMdha jenAthI na thato hoya tevI badhI virAdhanA anAbhogajanya hoya che, Abhogajanya hotI nathI evuM kahI zakAtuM nathI. rAjarANIne bhogavavAmAM mahApApa baMdhAya che evuM zAstrakAroe kahyuM hovA mAtrathI kAMI rAjarANI sivAyanI parastrI bhogavavI (ke jemAM rAjarANIne bhogavavA jeTaluM joradAra mahApApa baMdhAtuM nathI.) e parastrIgamana rUpa ja rahetuM nathI evuM kahevuM yogya nathI. e parastrIgamana rUpa durAcAra ja rahe che. tema ukta virAdhanA paNa Abhogajanya ja rahe che. (saMyamanI durArAdhyatAnuM pUrvapakSapradarzita rahasya) pUrvapakSa hAtha-paga vagerenI pravRtti karatAM pahelAM jIva hovAno khyAla hoya ane tema chatAM e jIvane jANIne mAravA mATe hAtha-paga vagere halAve to enAthI je virAdhanA thAya e AbhogamUlaka ane AbhogapUrvakanI virAdhanA kahevAya che. sAmA jIvanA aparAdha vinA paNa karAtI A virAdhanA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jagajIvavirAdhanAvicAra janasyaiva bhavati, sA ca nAvazyaMbhAvinI, prAyaHsaMbhavisaMbhavAt / saMyatAnAM tvanAbhogamUlaiva sA, na tvAbhogamUlA, ata eva nadhuttArAdau satyAmapi jalajIvavirAdhanAyAM saMyamo durArAdho na bhaNitaH, bhaNitazca kunthUtpattimAtreNApi, tatra nidAnaM tAvadAbhogA'nAbhogAveva / tatra yadyapi saMyatAnAmubhayatrApi jIvavirAdhanA'nAbhogAdeva, tathA'pi sthAvarasUkSmatrasajIvaviSayako'nAbhogaH sarvAMzairapi sarvakAlIno na punaH kvAcitkaH kAdAcitkazca, tasya cApagamaH prayatnazatairapyazakyaH, kevalajJAnasAdhyatvAt, zakyazca kunthvAdisthUlatrasajIvaviSayakasyAnAbhogasya bhUyo nirIkSaNAdineti, tathAbhUtaM ca nirIkSaNaM duHsAdhamiti saMyamo durArAdho bhaNitaH / evaM samyak prayatnaparAyaNAnAmapi kadAcit kunthvAdisthUlatrasajIvavirAdhanA syAt / sA ca prAyo'sambhavisaMbhavenAvazyaMbhAvinIti vaktavyam, zakyaparihArajIvaviSayakaprayatnavato'pi tatpariharaNopAyasyAparijJAnAt / mithyASTiomAM paNa sAva anAryajIvo ja kare che. vaLI A virAdhanA avazyabhAvinI (avazya thanAra) hotI nathI, kema ke enI saMbhAvanA prAyaH saMbhavita hoya che. saMyatothI to jyAre paNa jIvavirAdhanA thAya che tyAre te anAbhogamUlaka ja hoya che. arthAt emAM pahelethI jIvano Abhoga hoto nathI. tethI ja nadI utaravA vageremAM pANInA jIvonI virAdhanA hovA chatAM saMyamane durArAdhya nathI kahyuM, jyAre kaMthavAnI utpatti thayA mAtrathI tevuM kahyuM che. A phera paDavAmAM kAraNa Abhoga ane anAbhoga ja che. arthAt jaLajIvavirAdhanA anAbhogacUlikA ja hoya che. ane tethI ja tene AzrIne saMyamane durArAdhya kahyuM nathI. emAM jo ke banne sthaLe saMyatathI je virAdhanA thAya che te anAbhogathI ja thAya che, tema chatAM emAM vizeSatA e hoya che ke sthAvara ane sUkSmatrasa jIvono anAbhoga sarjAze ane sarvakAlIna hoya che, amuka aMzamAM ja ane amuka kALe ja hoya che evuM nathI. vaLI seMkaDo prayatna kare to paNa chadmastha A anAbhogane dUra karI zakato nathI. kAraNake e kevalajJAnathI ja dUra thaI zake che jyAre kaMthavA vagere sthUla trasajIvono anAbhoga vAraMvAra bArIkAIthI nirIkSaNAdi karavA dvArA dUra thaI zake che. arthAt e rIte emAM Abhoga zakya che. paNa tenuM nirIkSaNa duHsAdhya che. tethI kaMthavAnI utpatti thavA mAtrathI saMyamane durArAdhya kahyuM che. tAtparya, jayAM Abhoga dvArA virAdhanAno parihAra zakya hoya tyAM te rIte te virAdhanAno parihAra karavAthI saMyamanuM niraticAra pAlana thAya che. tethI kaMthavA vagereno kramazaH Abhoga ane virAdhanAno parivAra duHsAdhya hoI pariNAme saMyama paNa durArAdhya bane che. kAraNa ke virAdhanAnA parihAranA joradAra prayatnavALA sAdhuthI paNa kyAreka kaMthavA vagere sthUlatrasa jIvanI virAdhanA thaI jAya che. A virAdhanA prAyaH asaMbhavisaMbhavavALI hoya che. eTale ke eno saMbhava (enI saMbhAvanA) prAyaH saMbhavita hoya che (jeno upayogAdithI parivAra zakya hoya te "avazya thanArI' na hoI "prAyaH saMbhavita' kahI che.) evuM nathI. paNa (te virAdhanAkALe) avazya saMbhavita hoya che. mATe e virAdhanA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 sA'pyavazyaMbhAvinI virAdhanA dvedhA-anAbhogamUlA anAbhogapUrvikA, anAbhogamUlA Abhoga-pUrvikA ceti / tatrAdyA jIvaghAte jAte satyeva tatparijJAnAd / dvitIyA tu nimnapradezAdau pipIlikAdikamadRSTvaivotpATite pAde dRSTvA'pi pAdaM pratyAdAtumazaktasya jIvaghAtAvasare jIvaviSayakAbhogasya vidyamAnatvAt / paramanAbhogamUlikApi sthUlatrasajIvavirAdhanA saMyatAnAM tajjanyakarmabandhAbhAve'pi lokanindyA bhavatyeva, tatkartuhiMsAvyapadezahetutvAt, tathAvyapadezaH sthUlatrasajIvasambandhitvena nijasAkSAtkAraviSayatvAt / na caivaM kevalivacasA nizcitA'pi sUkSmatrasajIvavirAdhanA, tasyAzchadmasthasAkSAtkAraviSayatvAbhAvena hiMsakavyapadezahetutvAbhAvAt / ata evAbrahma avazyabhAvinI hoya che ema kahevuM paDe che. AvuM, paNa eTalA mATe che ke jenI virAdhanAno parihAra zakya che tevA jIvanI jayaNAnA prayatnavALA sAdhune paNa te parivAranA upAyanuM parijJAna hotuM nathI. (ane tethI e parihAra zakya na banavAthI virAdhanA avazya thAya che.) (avazyabhAvinI virAdhanAnA pUrvapakSakalpita be prakAra) A avazyabhAvinI virAdhanA be prakAre hoya che - anAbhogamUlA anAbhogapUrvikA, ane anAbhogamUlA AbhogapUrvikA. jIvaghAta thayA pachI ja jenI "ahIM jIva hato' ityAdi khabara paDe che te anAbhogamUlA anAbhogapUrvikA kahevAya che. (virAdhanAnI janaka pravRtti karatAM pahelAM "ahIM jIva che' ityAdi khabara na hovAthI te pravRtti cAlu kare, tethI anAbhogamUlA kahevAya. vaLI pravRtti karatI vakhate paNa jIvanI khabara na paDe ane pravRtti pUrNa kare, jenA pariNAme virAdhanA thAya to e anAbhogapUrvikA bane.) nimnapradezAdimAM kIDI vagerene joI na hovAthI paga upADe (tethI anAbhogamUlA) paNa pachI tarata jyAM potAno paga paDavAno che tyAM kIDI vagere jovA chatAM pagane paDato rokavAmAM asamartha hoI paga mUke ane virAdhanA thAya to e anAbhogamUlA-AbhogapUrvikA bane che, kAraNa ke te virAdhanA vakhate jIvaviSayaka Abhoga hAjara hoya che. (sUkSmatrasanI ane sthUlatrasanI anAbhogamUlaka virAdhanAno taphAvata - pUrvapakSa) anAbhogamUlaka thayelI skUlatrasajIvanI virAdhanA sAdhune karmabaMdha karAvatI na hovA chatAM lokaninda to bane ja che, kAraNa ke e tene karanAra sAdhuno lokamAM hiMsaka tarIke vyapadeza karAve che. te virAdhanA 'hiMsaka" tarIkenA ullekhamAM hetu eTalA mATe bane che ke "skUlatrasajIvanI A virAdhanA thaI rahI che evA potAnA sAdhunA) sAkSAtkArano te viSaya bane che. (arthAt jIva ane jIvanI virAdhanAne sAkSAt jANavA chatAM te virAdhanA karI rahyo che mATe "hiMsA kare che evo teno lokamAM ullekha thAya che.) kevalIbhagavAnanA vacanathI potAne jeno nizcaya thaI gayo che te sUkSmatrasajIvanI virAdhanA lokamAM nirce banatI nathI. kAraNa ke te chadmasthanA sAkSAtkArano viSaya banatI na hovAthI virAdhakano hiMsaka Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 kevalImAM dravyahiMsA : jagajIvavirAdhanAvicAra sevAyAmanekazatasahasrapaJcendriyajIvavirAdhako'pi dezaviratizrAvako 'jIvavirAdhakaH' iti vyapadezaviSayo na bhavati, bhavati caikasyA api pipIlikAyA virAdhane'nAbhogenApi, Abhoge ca svajJAtijJAte'pAMkteyo'pi syAt, tena nijasAkSAtkAraviSayIbhUtA'viSayIbhUtayorjIvaghAtayormahAn bhedaH, anyathA'brahmasevI zrAvako vyAdhAdibhyo'pi jIvaghAtakatvenAdhiko vaktavyaH syAt - ityAdi parasya kalpanAjAlamapAstaM, saMyatAnAM nadyuttAre jalajIvavirAdhanAyA AbhogamUlatve tarIkeno ullekha karAvI zakatI nathI. tethI ja abrahma sevatI vakhate lAkho paMcendriya jIvono virAdhaka paNa dezaviratizrAvaka "jIvavirAdhaka tarIke ullekha pAmato nathI, jyAre anAbhogathI paNa eka kIDInI paNa virAdhanA kare to tevo ullekha pAme che. AbhogapUrvaka kIDInI virAdhanA kare to to te potAnA samAjamAM Ubho rahevA yogya paNa raheto nathI. tethI potAnA sAkSAtkArano viSaya banatAM ane na banatAM jIvanAM ghAta vacce ghaNo taphAvata hoya che e mAnavuM joIe. nahIMtara to lAkho jIvonA jinavacanamAtrathI thayelA Abhoga pUrvaka maithunane je seve che te zrAvakane eTalA paMcendriyonI hatyA na karanAra zikArI vagere karatAM paNa vadhu bhayaMkara mAnavo paDe. (svasAkSAtkAranA viSaya-aviSayabhUta jIva virAdhanAno taphAvata - pUrvapakSa) sArAMza, jema zrAvakane potAnA sAkSAtkArano viSaya banI zakanAra kIDI vagerenI virAdhanA karatAM Agama dvArA jeno potAne Abhoga che tevA paNa lAkho paMcendriya jIvonI maithunasevanamAM thatI virAdhanA judI paDI jAya che, kAraNa ke te jIvo potAnA sAkSAtkArano viSaya banI zakatA nathI. tema potAnA sAkSAtkArano viSaya banI zakanAra kaMthavA vagere sthUlatrasa jIvonI anAbhogacUlikA paNa saMyatathI thayelI virAdhanA karatAM potAnA sAkSAtkArano viSaya ja na banI zakanAra jaLajIvonI virAdhanA judI paDe ja che. pachI bhalene Agama dvArA teno Abhoga hoya ane tethI ja kaMthavAnI utpattinA kAraNe saMyamane durArAdhya kahyuM che, jaLajIvonI virAdhanAnA kAraNe nahi. have jo AgamathI jANakArI maLI che eTalA mAtrathI janajIvono pahelethI Abhoga che evuM mAnI levAnuM hoya to, kaMthavA vagerenI virAdhanA vakhate teno Abhoga na hovA chatAM jo saMyamane durArAdhya kahyuM che to Abhoga hovA chatAM jaLajIvonI virAdhanAno parihAra azakya banato hoI tenA kAraNe to saMyamane avazya vadhu durArAdhya kahevuM ja paDe, paNa kahyuM nathI. temaja kIDI vagerenI jema jaLajIvonI virAdhanAthI kaMI hiMsaka tarIkeno ullekha paNa thato nathI. A banne parathI nakkI thAya che ke janajIvonI virAdhanA Abhogajanya (AbhogacUlikA) hotI nathI. (AbhogamUlaka, chatAM AjJAzuddha hovAthI nirdoSa) uttarapakSa: pUrve je kahI gayA ke "AptavacanathI jeono jIva tarIke nizcaya thayo hoya teonI virAdhanAmAM teo potAne dekhAtA na hovA mAtrathI, AbhogapUrvakatvano abhAva thaI jato nathI. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Co dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-53 'pyAjJAzuddhatvenaivAduSTatvAt / yacca tayA na saMyamasya durArAdhatvaM, tasyAH kAdAcitkatvAdAlaMbanazuddhatvAcca / yathA ca kunthUtpattimAtreNa sArvadikayatanAhetvAbhogadaurlabhyAt saMyamasya durArAdhatvaM, tathA tathAvidhakSetrakAlAdivazAt sUkSmabIjaharitAdiprAdurbhAve'pi sArvadikatadyatanA hetvAbhogadaurlabhyAt saMyamasya durArAdhatvameveti tu dazavaikAlikAdyadhyayanavatAmapi sUkSmASTakavidAM pariNatalokottaradayAsvarUpANAM pratItameva / 'sthAvarasUkSmatrasaviSayako'nAbhogaH kevalajJAnaM vinA duratyayaH' iti tu vagere tenAthI pUrvapakSanI A badhI kalpanAnA taraMgo vikharAI gayelA jANavA. vaLI "Abhoga hovA chatAM hiMsA karavI e moTA doSarUpa hoI sAdhunuM mAtra sAdhupaNuM ja nahi, paNa samyakatva paNa UDI jAya" ItyAdi je mAnyatAnA kAraNe pUrvapakSI nadI utaravAmAM thatI jaLajIva virAdhanAne AbhogamUlaka mAnavA taiyAra thato nathI te mAnyatA ja mUlamAM khoTI che, kAraNa ke te virAdhanA AbhogamUlaka hovA chatAM AjJAzuddha hovAnA kAraNe ja doSarUpa ja hotI nathI. tethI virAdhanAne AbhogamUlaka mAnavAmAM koI Apatti AvatI nathI. (saMyamanI durArAdhyatAnuM granthakArapradarzita rahasya) prazna : jo e paNa AbhogamUlaka hoya to kaMthavAnI utpattinI jema tenA kAraNe paNa saMyama durArAdhya zA mATe nathI banatuM? uttara : eTalA mATe ke e virAdhanA kadAcitka hoya che temaja puSTa AlaMbanavALI hoI zuddha hoya praznaH AnA parathI tamAre zuM evo phalitArtha kADhavo che ke saMyama durArAdhya banavA ke na banavAmAM svasAkSAtkArarUpa Abhoga ke tenA abhAvarUpa anAbhoga hetu banatA nathI? uttaraH hA, hetu banatA nathI, tethI ja to, jema kaMthavAnI utpatti thavA mAtrathI tenI sArvadika (haMmezAnI) jayaNA paLAvAmAM hetu bananAra Abhoga durlabha hoI saMyama durArAdhya bane che tema, tathAvidha kSetra-kAlAdinA kAraNe bIja-haritAdi utpanna thaye chate paNa, tenI sArvadika jayaNA paLAvI ApanAra Abhoga durlabha hoI saMyamadurArAdhya bane ja che. "te sUkSmabIja - haritAdinA jIvono svasAkSAtkArarUpa Abhoga na hovAthI tenA kAraNe saMyama durArAdhya banatuM nathI evuM nathI. A vAta dazavaikAlika vagerenA adhyayanonI jANakArIvALA sUkSmASTakanA jANakAra ane lokottaradayAnuM svarUpa jeomAM pariNati pAmyuM che tevA mahAtmAone paNa pratIta ja che. | (AgamathI paNa apUkAya vagere sthAvarono Abhoga zakya) praznaH sAdhuone jaLajIvono Abhoga hoya che evuM tame je kaho cho tene yogya zI rIte Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 kevalImAM dravyahiMsAH janajIvavirAdhanAvicAra sUkSmASTakayatanAvidhAnAnyathAnupapattyaiva bAdhitam / pariNAmazuddhyarthaM tad, na tu tadAbhogArthaM - ityevaM tadAbhogApalApe ca sthUlatrasAbhogAbhyupagamo'pyucchidyeta, tatrApItthaM vaktuM zakyatvAt, ceSTAliGgAbhivyakteH sthUlatrasAbhogo'bhivyakta eva - iti cet ? pRthivyAdijIvAbhogo'pi jinavacanAbhihitaliGgAdAjJAprAmANyAdvA kiM nAbhivyaktaH? vyaktIyattayA'nAbhogastu manAkspandatkunthutadanukArirajastruTipuje'pi vaktuM zakyate, iti na kiJcidetat / tato yatanAM kurvatAmazakya manAya? kemake sthAvara ane sUkSmatrasa jIvono anAbhoga kevalajJAna vinA, AgamamAtrathI dUra thaI zakato nathI. uttaraH sthAvarAdino Abhoga jo kevalajJAna vinA zakya ja na hoya to, AgamamAM sUkSmASTakanI jayaNAnuM je vidhAna che te asaMgata banI jAya, kAraNa ke jIvonI ja jo jANakArI nathI to jayaNA zuM pALavAnI ? tethI "kevalajJAna vinA anAbhoga dUra na thAya' e vAta bAdhita hoI "AgamathI paNa jaLajIvono Abhoga zakya che e mAnavuM yogya che - sUkSmASTakanI jayaNAnuM vidhAna kaMI te jIvono Abhoga thAya eTalA mATe nathI, kintu sApekSabhAva jaLavAI rahevA rUpa pariNAmazuddhi mATe che - evuM na kahevuM, kAraNa ke A rIte teonA Abhogano apalopa karavAmAM sthUlatrasa jIvono Abhoga hovo je mAnyo che te paNa UDI jaze. kAraNa ke teonuM paNa chadmasthane to zarIra ja jaNAya che, jIva nahi tethI teonI jayaNAnuM paNa pariNAmanI zuddhi mATe ja vidhAna che "AmAM jIva che" (mATe enI rakSA karuM). evA Abhoga mATe nahi" evuM paNa kahI ja zakAya che. zaMkAH skUlatrasajIvo chadmasthane na jaNAtAM hovA chatAM tenI ceSTArUpa liMga to abhivyakta ja hoya che, mATe teno Abhoga paNa abhivyakta hoya che. samAdhAnaH A rIte pRthvIkAya vagere sthAvarAdi jIvono Abhoga paNa jinavacanamAM kahelA zastrathI anupahita vagere rUpa liMgathI ke AjJAnA prAmANyathI zuM abhivyakta nathI hoto? praznaH tema chatAM ahIM keTalA jIvo che? vagereno skuTa Abhoga to kaMthavA vagere sthUlatrasamAM ja ceSTA vagere liMgathI saMbhavI zake che, Agamokta liMgathI paNa sthAvarAdimAM nahi. tethI sthAvarAdino chuTa Abhoga zI rIte manAya? uttaraH e rIte to, "atyaMta alpa spaMdana karatAM kaMthavA ane tenA jevI ja dekhAtI rajakaNono jyAM bhego Dhagalo thayo haze tyAM paNa phuTa Abhoga zI rIte manAya?' evuM paNa kahI zakAya che. arthAt tyAM saMkhyA jaNAtI na hovA chatAM jema Abhoga mAno cho tema sthAvarAdi aMge paNa mAnavo joIe. mATe - "teono Abhoga kevalajJAnasAdhya che' ityAdi vAto tuccha che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 parihArA hiMsA sUkSmasthUlajIvaviSayakabhede'pyazakyaparihAratvena samAnaiva, viSayabhedAttabhedaM tu vyavahAreNa na vArayAmaH / ata evAbrahmasevAyAmapi dezaviratasya kRtasaGkalpamUlasthUlajIvahiMsApratyAkhyAnAbhaGgAna vyAdhAdivaDhuSTatvam / / na caivaM dezaviratasyeva sAdhorapyAbhogena pRthivyAdivadhe na duSTatvaM, iti sAdhoH pratyAkhyAnabhaGagadoSavizeSasamarthanArthaM pRthivyAdijIvAbhogo'pyavazyamabhyupeyaH / yadi ca sthUlatrasaviSayaka evAbhogo'bhyupagamyeta tadA tadviSayaiva hiMsaikAntato duSTA syAt, na caivaM jainaprakriyAvido vadanti, taiH kSudramahatsattvavadhasAdRzyavaisadRzyayoranekAntasyaivAbhyupagamAt / taduktaM sUtrakRtAGge (zru. 2 a. 567) je kei khuddagA pANA aduvA saMti mahAlayA / sarisaM tehiM veraM ti asarisaM ti ya No vae / / (sUma ane sthUlatrasanI virAdhanA azakyaparihAra rUpe samAna ja - uttarapakSa) tethI jayaNAnA pAlanamAM udyamazIla sAdhuothI azakyaparihArarUpe thatI hiMsA azakyaparihArarUpe samAna ja hoya che. (bheda vinAnI hoya che), pachI bhalene temAM te sUkSmajIvanI ke sthUlajIvanI hovA rUpa bheda hoya, vaLI tema chatAM A sUkSmajIva-sthUlaivarUpa viSaya judA judA hovAthI te hiMsAmAM bheda paDe che teno ame vyavahArathI niSedha paNa karatAM nathI ja. arthAt skUlajIvanI hiMsAne vyavahArathI moTA doSarUpa mAnIe ja chIe. tethI ja maithuna sevanamAM paNa "saMkalpapUrvaka pUlajIvanI hiMsA na karavI evA pote karela pratyAkhyAnano bhaMga thato na hovAthI ja dezavirata jIva zikArI vagere jevo duSTa banato nathI. nahi ke maithuna sevanamAM maratA jIvono Abhoga na hovA rUpa kAraNathI. vaLI A rIte AbhogapUrvaka hiMsA karavA chatAM dezaviratajIva jema duSTa banato nathI. tema sAdhu paNa pRthvIkAya vagerenI AbhogathI virAdhanA karavA chatAM duSTa banatAM nathI evuM to kAMI che nahi. e to duSTa bane ja che. ane tethI phalita thAya che ke enA paccakakhANano bhaMga thAya che. A bhaMganA samarthana mATe pRthvI vagere jIvono Abhoga avazya mAnavo paDe che. (kemake anAbhogathI thayela hiMsAthI kaMI paccakakhANano bhaMga thato nathI, te paNa eTalA mATe ke anAbhogano paccakakhANamAM AgAra hoya che.) bAkI dhUlatrasa jIvono ja jo Abhoga mAnavAno hoya to tenI hiMsA ja bIjA jIvonI hiMsA karatAM ekAnta duSTa bane, anyajIvonI hiMsA kyAreya tenA karatAM duSTa bane nahi, kAraNa ke anAbhogapUrvakanI hiMsA karatA to AbhogapUrvakanI hiMsA vadhu duSTa hoya che. paNa evuM kAMI jainaprakriyAnA jANakAro kahetA nathI, kAraNa ke teo to tucchajaMtuonI ane moTA prANIonI hiMsAmAM ekAnta sAdazya (samAnatA) kevai sadazya (asamAnatA) na mAnatA anekAnta ja te be mAne che. arthAt amuka apekSAe baMne hiMsA tulya hoya che, amuka apekSAe atulya. sUtrakRtAMga 1. ye kecana kSudrakAH prANino'thavA santi mhaalyaaH| sadRzaM tairamiti asadRzamiti no vadet // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAra tehiM dohiM ThANehiM vavahAro Na vijjai / etehiM dohiM ThANehiM aNAyAraM tu jANae / / ti / etadvRttiryathA - ye kecana kSudrakAH sattvAH prANinaH ekendriyadvIndriyAdayo'lpakAyA vA paJcendriyA athavA mahAlayA mahAkAyAH santi vidyante, teSAM ca kSudrakANAmalpakAyAnAM kunthvAdInAM, mahAn vA''layaH zarIraM yeSAM te mahAlayA hastyazvAdayasteSAM ca vyApAdane sadRzaM vairamiti vajraM karma virodhalakSaNaM vA vairaM, sadRzaM samAnaM, tulyapradezatvAt sarvajantUnAM, ityevamekAntena no vadet / tathA visadRzamasadRzaM tadvyApattau vairaM karmabandho virodho vA indriyavijJAnakAyAnAM visadRzatvAt satyapi pradezatulyatve na sadRzaM vairaM' ityevamapi no vadet / yadi hi vadhyApekSayaiva karmabandhaH syAt, tatastadvazAt karmaNo'pi sAdRzyamasAdRzyaM vA vaktuM yujyate, na ca tadvazAdeva bandhaH, api tvadhyavasAyavazAdapi, tatazca tIvrAdhyavasAyino'lpakAyasattvavyApAdane'pi mahadvairaM, akAmasya tu mahAkAyasattvavyApAdane'pi svalpamiti / etadeva sUtreNaiva darzayitumAha - ete hItyAdi / AbhyAmanantaroktAbhyAM sthAnAbhyAmanayorvA sthAnayoralpakAyamahAkAyavyApAdanApAditakarmabandhasadRzatvavisadRzatvayorvyavaharaNaM vyavahAro niryuktika 75 (zru. 2. a.5)mAM kahyuM che ke - "je koI nAnI ke moTI kAyAvALA jIvo hoya teonA vadhathI eka sarakho ja vaira-karmabaMdha thAya' ke 'judo judo ja karmabaMdha thAya' tevuM kahevuM nahi. mAtra A nAnI-moTI kAyAnI apekSAe ochA-vattA doSono vyavahAra karavo te yogya nathI. A bemAM pravRtta thanArane anAcAra thAya che. (karmabaMdha vadhyajIvanI sthUlatA ke sUkSmatA mAtrane sApekSa nathI) AnI vRttino bhAvArtha A pramANe "ekendriya-beIndriya vagere jIvo athavA nAnI kAyAvALA paMceMdriya jIvo e badhA kSudraprANI. moTI kAyAvALA hAthI-ghoDA vagere mahAlayajIvo. 'kaMthavA vagere kSudrajIvone ke hAthI vagere mahAlayajIvone mA2vAmAM eka sarakho karmabaMdha ke vairabhAva thAya che, kAraNa ke badhA jIvonA Atmapradezo sarakhA hoya che' evuM ekAnte kahevuM nahi. ema 'visadaza=ocho-vatto ja karmabaMdha thAya che, kAraNa ke Atmapradezo tulya hovA chatAM teonI indriya-jJAnamAtrA temaja kAyA visardeza hoya che.' evuM paNa ekAnte kahevuM nahi. karmabaMdha jo mAtra vadhyajIvanI apekSAe ja thato hota to to mAtra te jIvanI apekSAe ja karmabaMdhamAM sAdRzya ke vaisadazya thAya che evuM kahevuM yogya bane, paNa evuM che nahi, mAranAranA adhyavasAyanI apekSAe paNa karmabaMdha thAya ja che. tethI ja to tIvra saMkalezavALAne nAnA jIvanI hiMsAthI paNa ghaNo karmabaMdha thAya che, jyAre saMkalezazUnya jIvane moTA zarIravALA jIvanI hiMsAthI paNa atyaMtaalpa karmabaMdha thAya che. A ja vAtane sUtramAM jaNAvatAM sUtrakAre AgaLanI 'tehiM' ityAdi gAthA kahI che. upara kahI gayA te be sthAnathI (sthAnane AgaLa karIne) vyavahAra karavo te athavA alpakAya ane mahAkAya jIvane 1. etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM vyavahAro na vidyate / etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM anAcAraM tu jAnIyAd // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 0 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 tvAnna yujyate / tathA hi-na vadhyasya sadRzatvamasadRzatvaM vaikameva karmabandhasya kAraNaM, api tu vadhakasya tIvrabhAvo mandabhAvo jJAnabhAvo'jJAnabhAvo mahAvIryatvamalpavIryatvaM cetyetadapi, tadevaM vadhyavadhakayorvizeSAtkarmabandhavizeSa ityevaM vyavasthite vadhyamevAzritya sadRzatvAsadRzatvavyavahAro na vidyata iti / tathA'nayoreva sthAnayoH pravRttasyAnAcAraM vijAnIyAditi / tathA hi-yajjIvasAmyAt karmabandhasadRzatvamucyate tadayuktaM, yato na hi jIvavyApattyA hiMsocyate, tasya zAzvatatvena vyApAdayitumazakyatvAd, api tvindriyAdivyApattyA / tathA coktaM paJcendriyANi trividhaM balaM ca ucchvAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA / / ityAdi / api ca bhAvasavyapekSasyaiva karmabandho'bhyupetuM yuktaH / tathA hi-vaidyasyAgamasavyapekSasya samyak kriyAM kurvato yadyAturavipattirbhavati tathApi na vairAnuSaGgI bhaved, bhAvadoSAbhAvAd / aparasya tu sarpabuddhyA rajjumapi nato bhAvadoSAt karmabandhaH, tadrahitasya tu na bandha iti, uktaM cAgame 'uccAliaMmi pAe0' (o. ni. 748/749) ityAdi / tandulamatsyAkhyAnakaM tu suprasiddhameva / tadevaMvidhavadhyavadhakabhAvApekSayA syAtsadRzatvaM, syAdasadRzatvamiti, mAravAmAM thatAM karmabaMdhamAM sAdRzya ke vaisadazyano vyavahAra karavo te yuktizUnya hovAthI yogya nathI. te A rIte- hiMsAthI thatAM karmabaMdhamAM vadhyajIvanuM sadazatva ke asadazatva e eka ja kAraNa nathI, kintu hiMsakanA tIvrabhAva ke maMdabhAva, jANakArI ke ajANakArI temaja (mAravAno) joradAra prayatna ke alpaprayatna-A traNa aMzo paNa kAraNa bane che. Ama vadhya ane vadhAmAM bheda pADavAthI karmabaMdhamAM paNa bheda paDe che e vAta nizcita thatI hovAthI mAtra vadhyane AzrIne sadazatva - asadazatvano vyavahAra thaI zakato nathI. tathA A be sthAnane (alpakAya-mahAkAyane) ja AgaLa karIne vyavahAra karavAmAM pravRtta thanAra anAcAramAM jaI rahyo che te jANavuM. te A rIte-jIvomAM tulyajIvapradeza hovA rUpa sAmya hovAthI karmabaMdhamAM je sAdazya kahevAya che te ayukta che, kAraNa ke jIvano nAza thavAthI 'hiMsA' kahevAtI nathI, kema ke jIva to zAzvata hovAthI teno nAza thaI zakato nathI, kiMtu indriyAdirUpa prANono nAsa thavAthI hiMsA kahevAya che. kahyuM che ke - "pAMca Indriyo, (mana-vanaca-kAyAnuM) trividha baLa, zvAsozvAsa ane AyuSya e daza prANo bhagavAne kahyA che. jIvathI teono viyoga karavo e hiMsA che." vaLI karmabaMdhane bhAvasApekSa mAnavo e ja yogya che. jemake-cikitsAzAstrane anusAra samyaka cikitsA karavA chatAM dardI marI jAya to vaidyane kAMI karmabaMdha thato nathI, kemake tenAmAM azuddha bhAva rUpa bhAvadoSa hoto nathI. jyAre "A sApa che' ema samajIne doraDAne kApanArane bhAvadoSa hovAthI karmabaMdha thAya che, bhAvadoSa vagaranAne te thato nathI. AgamamAM kahyuM che ke "paga upADyA pachI aTakAvI zakAto na hovAnA kAraNe jo jIvavirAdhanA thAya to iryAsamitimAM tatpara sAdhune karmabaMdha thato nathI' ityAdi... (kema ke temAM bhAvadoSa hoto nathI.) ema taMduliyA malyanuM (hiMsA na karato hovA chatAM mAravAnA bhAvarUpa bhAvadoSa Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 w kevalImAM dravyahiMsA : jagajIvavirAdhanAvicAra anyathAnAvAra | ti | etena 'laukikaghAtakatvavyavahAraviSayIbhUtaiva hiMsA mahA'narthaheturi ti parasya yatra tatra pralapanamapAstam / api caivamApavAdiko'pi vadho mahA'narthAya saMpadyate, jJAnAdihAninivAraNa mAtrAbhiprAyasya saMyamapariNateranapAyahetutve'pi tatkRtavadhe laukikapAtakatvavyavahAraviSayatvenAzuddhatvAnivRtteH / paThyate ca yatanAdinA'pavAdasya zuddhatvameva / taduktaM bRhatkalpabhASye (4946) - gIyattho jayaNAe kaDajogI kAraNaMmi Niddoso / egesiM gIyakaDo arattaduTTho ya jayaNAe / / hovAthI tene tIvrakarmabaMdha thAya che e) dRSTAnta paNa suprasiddha ja che. Ama vadhya-vadhakanA bhAvanI apekSAe karmabaMdhamAM sAdagdha paNa hoya che ane vaisadazya paNa hoya che e mAnavuM joIe. e na mAne to anAcAra thAya che." sUtrakRtAMga ane tenI vRttinA A vacano parathI e phalita thAya che ke kyAreka sthUlatrasanI virAdhanA karatAM sthAvara-sUkSmatrasanI virAdhanA paNa duSTa hoya che. ane e mATe hiMsakamAM mAnavA paDatAM tIvrasaMklezAdinI saMgati mATe teono Abhoga hovo paNa mAnavo paDe che. (AbhogapUrvakanI ApavAdikahiMsA duSTa banI javAnI Apatti) jenAthI lokamAM hiMsaka tarIke ullekha thAya tevI hiMsA ja mahA anarthanuM kAraNa bane che evo pUrvapakSIe jayAM tyAM karelo pralApa paNa sUtrakRtAMganA A vacanathI khoTo hovo jANavo. vaLI AbhogapUrvakanI hovA mAtrathI ke "hiMsaka" tarIkenA laukika vyavahArano viSaya banatI hovA mAtrathI jo hiMsA mahAanarthakArI banI jatI hoya to to ApavAdika hiMsA paNa tevI ja banI jAya, kAraNa ke temAM jJAnAdinI thanAra hAninuM nivAraNa mAtra karavAno je abhiprAya rahyo hoya che te saMyamanI pariNatinI hAnino ahetu hovA chatAM, te hiMsAmAM "pApa" tarIkenA laukikavyavahAranI viSayatA to rahI ja hovAthI tamArA abhiprAya mujabanuM azuddhatva paNa temAMthI dUra thayuM hotuM nathI. "temAM tevuM azuddhatva rahyuM hoI e anarthakArI bane che tevuM mAnavAmAM vAMdho zuM che?' evuM na pUchavuM, kAraNa ke jayaNA vagerethI sevAtA apavAdane zAstramAM zuddha ja kahyo che, azuddha nahi. bRhatkalpabhASya (4946)mAM kahyuM che ke "je gItArtha che, jayaNAparvaka pravarte che, kRtayogI (te te kAryano - tapa vagereno abhyAsI) che te, ane jJAnAdinI rakSA vagere kAraNavALo che, te je apavAdane seve che temAM e nirdoSa hoya che, Ama gItArtha, jayaNA, kRtayogI, ane kAraNa e 4 padanA 16 bhAMgA thAya. emAM A prathama bhAMgo zuddha (nirdoSa) jANavo. bIjA AcAryo A 4nA badale gItArtha, kRtayogI, arakta, aSTi ane jayaNA e pAMca padanA 32 bhAMgA mAne che. emAMno A kahelo prathama bhAMgo nirdoSa hoya che." 1. gItArtho yatanayA kRtayogI kAraNe nirdossH| ekeSAM gItakRto'raktadviSTazca yatanayA // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 tasmAdAgamoditayatanayA'dhyAtmazuddhireva saMyamarakSAheturnatvanAbhoga iti sthitam / ata eva viratAviratayorjAnatorajAnatozca virAdhanAyAM yatanA'yatanAnimittakA'dhyAtmazuddhi tadazuddhivizeSAt karmanirjarAbandhavizeSo vyavasthitaH / taduktaM bRhatkalpabhASyavRttyodvitIyakhaNDe (3938) - atha jJAtAjJAtadvAramAha - jANaM karei ikko hiMsamajANamaparo avirao a / tatthavi baMdhaviseso mahaMtaraM desio samae / / iha dvAvavirato, tatraikastayorjAnan hiMsAM karoti vicintyetyarthaH, aparaH punarajAnan, tatrApi tayorapi bandhavizeSaH mahaMtaraM ti mahatA'ntareNa dezitaH samaye-siddhAnte / tathAhi - yo jAnan hiMsAM karoti sa tIvrAnubhAvaM bahutaraM pApakarmopacinoti, itarastu mandataravipAkamalpataraM tadevopAdatte (3939) - virato puNa jo jANaM kuNati ajANaM va appamatto ya / tatthavi ajjhatyasamA saMjAyati NijjarA Na cao / / yaH punarvirataH prANAtipAtAdinivRttaH sa jAnAno'pi 'sadoSamidaM' ityavabudhyamAno'pi gItArthatayA dravyakSetrAdyAgADheSu pralambAdigrahaNena hiMsAM karoti, yadvA na jAnAti paramapramatto vikathAdipramAdarahita upayuktaH san (chatI virAdhanAe paNa saMyamarakSAmAM adhyAtmazuddhi e hetu, anAbhoga nahi) tethI nadI utaravA vageremAM jIvavavirAdhanA thatI hovA chatAM saMyamanI je rakSA thAya che temAM jIvano anAbhoga hovo e hetu nathI paNa Agamokta jayaNAthI jaLavAI rahela adhyAtmazuddhi e ja hetu che e vAta nakkI thAya che. kAraNa ke janajIvono Abhoga hoya che anAbhoga nahi e vAta ane Abhoga hovA chatAM hiMsA thavAmAM paNa zuddhatva jaLavAI rahe che e vAta nizcita thaI gaI che.) tethI ja virata-aviratathI thatI temaja jANakAra-ajANakArathI thatI virAdhanAmAM jayaNA ane ajayaNArUpa nimittakAraNano phera paDavAthI adhyAtmanI je vizeSa prakAre kramazaH zuddhi ke azuddhi thAya che tenA kAraNe karmanirjarA ke karmabaMdha thAya che. evuM zAstramAM dekhADyuM che. bRhatkalpabhASya ane tenI vRttimAM dvitIya khaMDamAM kahyuM che ke (3938-3939) "have jJAta-ajJAta dvAra kahe che - be avirata jIvo che. emAMthI eka jANIne=mAravAno vicAra karIne hiMsA kare che ane bIjo ajANapaNe hiMsA kare che. to te baMnemAM aviratapaNuM sarakhuM hovA chatAM karmabaMdhamAM moTo phera paDe che evuM siddhAMtamAM kahyuM che. je jANIne hiMsA kare che te tIvra rasavALuM ghaNuM karma bAMdhe che. jyAre bIjo maMdararasavALuM alpa karma bAMdhe che. prANAtipAta vagere pApathI aTakela be viratidhara che. temAM eka "mArI pralaMbagrahaNAdinI A pravRtti sadoSa che = hiMsAdi doSayukta che. evuM jANato 1. jAnan karoti eko hiMsAmajAnannaparo'viratazca / tatrApi baMdhavizeSo mahatA'ntareNa dezitaH samaye // 2. virataH punaryo jAnan karotyajAnan vA'pramattazca yaH / tatrApi adhyAtmasamA saMjAyate nirjarA na cayaH // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAra - 79 yatkadAcit prANyupaghAtaM karoti tatrApyadhyAtmasamA cittapraNidhAnatulyA nirjarA saJjAyate / yasya yAdRzastIvro mando madhyamo vA zubhAdhyavasAyastasya tAdRzyeva karmanirjarA bhavatIti bhAvaH / na caotti, na punazcayaH = karmabandhaH, sUkSmo'pi bhavati, prathamasya bhagavadAjJayA yatanayA pravarttamAnatvAd, dvitIyasya tu pramAdarahitasyAjAnataH kathaJcitprANyupaghAtasambhave'pyaduSTatvAditi / yattu 'jIvaghAtavarjanA'bhiprAyavatAM yatanayA pravarttamAnAnAM chadyasthasaMyatAnAmanAbhogajanyAzakyaparihAreNa jAyamAnaM jIvaghAtAnRtabhASaNAdikaM saMyamapariNAmAnapAyahetuH, saMyamapariNAmAnapAyahetutvaM hi varjanA'bhiprAyopAdhikameva, jIvavirAdhanAyAH saMyamapariNAmApagamahetorjIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNasya nijasvarUpasya varjanA'bhiprAyeNa parityAjanAt / ayaM bhAvaH - 'yaddharmaviziSTaM yadvastu hovA chatAM gItArtha hovAnA kAraNe tevA prakAranA dravya-kSetrAdirUpa AgADha kA2Ne jayaNApUrvaka pralaMbAdi (phaLa vagere)nuM grahaNa karavA dvArA hiMsA kare che. ane bIjo (potAnI iryAsamitipAlana pUrvakanI gamanAdi vartamAna pravRttine hiMsAdi) doSayukta jANato nathI, ane vikathAdi pramAda rahitapaNe apramattapaNe upayukta thaIne pravRtti kare che. tema chatAM te pravRttithI kyAreka hiMsA kare che. te baMne sAdhuo adhyAtmane = cittanA praNidhAnane, anusarIne karmanirjarA kare che. arthAt jeno jevo tIvra, maMda ke madhyama zubhaadhyavasAya hoya tevI te karmanirjarA kare che, paNa alpa paNa karmabaMdha karato nathI. jANavA chatAM hiMsA karanAra pahelAM sAdhune te jinAjJAthI jayaNApUrvaka pravRtta thayo hovAthI ane bIjA sAdhune ajANapaNe kathaMcit hiMsA thavA chatAM te pramAda rahita hovAnA kAraNe, aduSTa raheto hovAthI karmabaMdha thato nathI, paNa nirjarA ja thAya che." Ama Abhoga hovA chatAM adhyAtmazuddhi dvArA duSTatvane ane karmabaMdhane aTakAvI zakAya che. tethI jaLajIvono jo Abhoga hoya to jaLajIvonI virAdhanA karavAmAM saMyama na ja Take' evI vAta UDI jAya che. tethI ja 'nadI utaravA vageremAM virAdhanA anAbhogajanya azakyaparihAra hoya che' evuM mAnavuM paDatuM nathI. (saMyamapariNAmanI rakSAmAM varjanAbhiprAya e hetu : pUrvapakSa) pUrvapakSa : nadI utaravAmAM jaLajIvonI virAdhanA thavA chatAM saMyamapariNAma je TakI rahe che temAM varjanAabhiprAya bhAga bhajave che, tamArA abhiprAya mujabanI Abhoga hovA chatAM jaLavAI rahetI adhyAtmazuddhi nahi. kAraNa ke pANInA jIvono Abhoga thaI gayo hovA chatAM, jo tenI virAdhanA karanArI pravRtti karavAmAM Ave to te jIvo aMgeno viratipariNAma Ubho rahI zakato na hovAthI sarvaviratipariNAmano uccheda ja thaI jAya. jANavA chatAM, te jIvonI virAdhanA karanArI pravRtti karavAmAM paNa jo virati pariNAma TakI zakato hoya to to dezavirati guNaThANAno ja uccheda thaI jaze. kAraNa ke Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-pU3 nijasvarUpaM jahAti sa dharmastatropAdhiH' iti niyamAd, varjanA'bhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajati, tena saMyamapariNAmAnapAyadvArA varjanA'bhiprAyajanyAM nirjarAM prati jIvavirAdhanAyA api pratibandhakAbhAvatvena kAraNatA'pi / yadAgamaH (o. ni. 759, pini. 760) - pRthvIkAya vagere jIvono AraMbha karanArI pravRtti karavA chatAM sarvaviratipariNAma zrAvakamAM paNa TakI zake che. AvI Apatti na Ave e mATe mAnavuM paDe che ke jemAM varjanAabhiprAyarUpa upAdhi bhaLI hoya tevI jIvavirAdhanA vagere saMyamapariNAmane TakAvI rAkhavAmAM hetu bane che. zrAvakane pRthvIkAya vagere jIvonI hiMsAne varjavAno abhiprAya na hovAthI saMyama pariNAma TakI zakato nathI. sAdhuomAM nadI utaratI vakhate paNa A pariNAma hoya to che ja. have jo e vakhate pANInA jIvonI jANakArI paNa hoya to to tenI virAdhanAne varjavAno pariNAma AgaLa AvI nadI utaravA ja na de. tema chatAM sAdhu jo nadI utare to e varjanA pariNAma Ubho na rahe ane tethI saMyamapariNAma paNa haNAI jAya. paNa sAdhu nadI paNa utare che ane saMyamapariNAma paNa jaLavAI rahe che. tethI mAnavuM paDe che ke varSanA pariNAma hovA chatAM tenuM varjana azakya hoI azakyaparihArarUpe e virAdhanA thAya che. vaLI ahIM jIvo che evuM jo jJAna thaI jAya to to jyAM jIvo na hoya tevA sthAnethI jatAM tene koI rokanAra na hovAthI virAdhanAno parihAra azakya na rahe, tethI mAnavuM paDe che ke e azakyaparihAra paNa jIvonA anAbhoganA kAraNe hoya che. (jIvaghAtAdimAM varjanAbhiprAya upAdhirUpa - pUrvapakSa) A badhI vAto parathI phalita e thAya che ke jIvaghAtanA varjanAbhiprAyavALA ane jayaNApUrvaka pravartatA evA chadmasthasAdhuothI anAbhogajanya azakyaparihArarUpe thatAM jIvaghAta-mRSAbhASaNa vagere saMyamapariNAma akhaMDita rahevAmAM hetu che. jIvaghAtAdimAM A je hetutA Ave che te varjanAbhiprAyarUpa upAdhithI prayukta ja hoya che. kema ke jIvavirAdhanAmAM saMyamapariNAmanA nAzanA hetubhUta je jIvaghAtapariNAmajanyatva rUpa (jIvane mAravAnA pariNAmathI utpanna thavA rUpa) potAnuM svarUpa hoya che te varjanAbhiprAyathI dUra thayuM hoya che. tAtparya A che ke - je dharmavALI banIne je vastu potAnuM svarUpa choDI de che te dharma te vastumAM upAdhi kahevAya che. jema ke amuka saMskAra karAyeluM jhera potAnuM mArakatva svarUpa choDI de che, to e saMskAra jheramAM upAdhirUpa bane che) varjanAbhiprAyaviziSTa banelI jIvavirAdhanA potAnA jIvaghAtapariNAmajanyatvarUpa saMyamanAzakatvasvarUpane choDI de che. tethI varjanAbhiprAya emAM upAdhirUpa che. A varjanAbhiprAyanA kAraNe saMyamapariNAma TakI raheto hovAthI karmanirjarA paNa cAlu rahe che. varjanAbhiprAyajanya A nirjarA pratye jIvavirAdhanA pratibaMdhaka banatI na hovAthI pratibaMdhakAbhAva Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH jaLajIvavirAdhanAvicAra jarjA jayamANassa bhave virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi NijjaraphalA ajjhatthavisohijuttassa / / atra hi suttavihisamaggassatti kRtasarvasAvadhapratyAkhyAnasya varjanA'bhiprAyavataH sAdhorityarthaH / tatra jAyamAnAyA nirjarAyA jIvavirAdhanA pratibandhikA na bhavati, jIvaghAtapariNAmajanyatvAbhAvena varjanA'bhiprAyopAdhyapekSayA durbalatvAd / etena-'jIvavirAdhanA'pi yadi nirjarAM prati kAraNaM bhavet, tarhi tathAbhUtA'pi virAdhanA tapaHsaMyamAdivad bhUyasyeva zreyaskarI, bhUyonirjarAhetutvAd,' - iti parAzaGkApi parAstA, svarUpataH kAraNabhUtasya tathA vaktuM zakyatvAt, na caivaM jIvavirAdhanA tathA, tasyAH saMyamapariNAmApagamadvArA svarUpato nirjarAyAH pratibandhakatvAt / pratibandhakaM ca yathAyathA'lpamasamarthaM ca tathAtathA zreyaH, tena tasyAH kAraNatvaM pratibandhakAbhAvatvena, pratibandhakAbhAvasya ca bhUyastvaM pratibandhakAnAmalpatvenaiva syAd, anyathA tadabhAvasya kAraNatA na syAd' ityAdikUTakalpanArasike tarIke kAraNa bane che. oghaniryukti (759)mAM kahyuM che ke "sUtravidhisamagra, adhyAtmavizuddhiyukta ane jayaNApUrvaka pravartatA sAdhuthI je virAdhanA thaI jAya che. te nirjarAtmaka phaLavALI bane che" ahIM sUtravidhisamagra eTale sarvasAvadyayogonA paccakakhANavALA ane tethI varjanAbhiprAyavALA. (varjanA. yukta jIvavirAdhanA pratibaMdhakAbhAvarUpe nirjarAno hetu - pUrvapakSa) A virAdhanA nirjarAnI pratibaMdhaka banatI nathI. kAraNa ke tenAmAM jIvaghAtapariNAmajanyatva na hovAnA kAraNe te varjanAbhiprAyarUpa upAdhinI apekSAe durbaLa hoya che. Ama virAdhanAne varjanAbhiprAyarUpa upAdhinA kAraNe nirjarAnuM kAraNa je kahI tenAthI AvI zaMkAnuM nirAkaraNa thaI jAya che - "jIvavirAdhanA jo nirjarA pratye kAraNa banatI hoya to tevI paNa virAdhanA tapa-saMyama vagerenI jema vadhu ne vadhu karavI e ja vipulanirjarAnA hetubhUta banatI hoI hitAvaha banI jaze" - A zaMkAnuM nirAkaraNa eTalA mATe thaI jAya che ke je vastu tapa vagerenI jema svarUpe kAraNa banatI hoya tene mATe ja evuM kahI zakAya che. jIvavirAdhanA kaMI svarUpathI nirjarAnuM kAraNa nathI, kema ke svarUpe to e saMyamapariNAmano nAza karavA dvArA nirjarAnI pratibaMdhaka ja che. ane nirjarAno pratibaMdhaka to jema jema alpa ane asamartha hoya tema tema ja hitAvaha bane che, tethI te pratibaMdhakAbhAva tarIke ja nirjarAnuM kAraNa bane che. (kAraNa ke abhAvamAM ja alpatya ane asAmarthyano prakarSa hoya che) ane pratibaMdhakA-bhAvanI adhikatA to pratibaMdhakarUpa virAdhanAnI ochAzamAM ja saMbhave che, nahIMtara to pratibaMdhakano abhAva kAraNa ja na bane. mATe "virAdhanA vadhu karavI hitAvaha banaze" evuM kahI zakAtuM nathI niSkarSa - nirjarA thavAmAM je mukhya bhAga bhajave che te varSanAbhiprAya "Abhoga'nI hAjarImAM 1. yA yatamAnasya bhavedvirAdhanA suutrvidhismgrsy| sA bhavati nirjarAphalA'dhyAtmavizodhiyuktasya // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TO dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 Nocyate, tadasat, nizcayataH sarvatra saMyamapratyayanirjarAyAmadhyAtmazuddhirUpasya bhAvasyaiva hetutvAt, tadaGgabhUtavyavahAreNa cApavAdapadAdipratyayAyA hiMsAyA api nimittatve bAdhakAbhAvAt, 'je AsavA te parissavA' ityAdivacanaprAmANyAt / nimittakAraNotkarSApakarSAM ca na kAryotkarSApakarSaprayojako, iti na nirjarotkarSArthaM tAdRzahiMsotkarSAzrayaNApattiH / yacca 'jA jayamANassa' ityAdivacanapuraskAreNa varjanA'bhiprAyeNAnAbhogajanyA'zakyaparihArahiMsAyAH pratibandhakAbhAvatvena kAraNatvAbhidhAnaM tattu tadvRttyarthAnAbhogavijRmbhitaM, tatrApavAdapratyayAyA eva hiMsAyA vyAkhyAnAt / tathA hi'yatamAnasya sUtroktavidhisamagrasya-sUtroktavidhiparipAlanapUrNasya, adhyAtmavizodhiyuktasya rAgadveSAbhyAM rahita saMbhavato na hoI sAdhunI naghuttAra vagere kriyAmAM anAbhogajanya azakyaparihArarUpe ja jIvavirAdhanA mAnavI joIe. ane tethI kevaLIone "anAbhoga ja na hoI dravyahiMsA mAnavI ja na joIe. nizcayanaye virAdhanA nirjarAno hetu ja nathI - uttarapakSa) uttarapakSa - khoTI khoTI kalpanAonA taraMgo racavAnA rasavALA pUrvapakSIe kahelI A vAto jUThI jANavI. kAraNa ke saMyama nimitte thatI badhI nirjarAo pratye nizcayathI adhyAtmazuddhirUpa bhAva ja hetu che, jIvavirAdhanA vagere nahi. nizcayanA aMgabhUta vyavahAranaye apavAdapadAdinimittaka hiMsA paNa temAM nimitta banavAmAM koI bAdhaka nathI kAraNa ke "ne mAsavA" je Azravo hoya che te parizravasaMvara banI jAya che" ItyAdi pramANabhUta vacanathI e vAta jaNAya che. Azaya e che ke pUrvapakSIe jIvavirAdhanAne je pratibaMdhakAbhAva tarIke nirjarAnI kAraNa kahI che evuM nathI. praznaH jo e pratibaMdhakAbhAva tarIke kAraNa nathI to tapa vagerenI jema vadhune vadhu kema na karavI joIe? uttaraH nimittakAraNanA utkarSa - apakarSa kaMI kAryanA utkarSa - apakarSa (vattA-ochApaNAM)mAM prayojaka nathI. dAMDA vadhAre hovA mAtrathI kaMI ghaDA ghaNA (ke moTA) banI jatA nathI. tethI nirjarArUpa kAryanA utkarSa mATe nimittakAraNarUpa hiMsA vadhAravAnI Apatti AvatI nathI. vaLI 'nA nayaNAsa.. ityAdi vacanane AgaLa karIne "anAbhogajanyaazakyaparihArarUpa hiMsA varjanAbhiprAyadvArA pratibaMdhakAbhAva tarIke nirjarAnuM kAraNa bane che' ityAdi je kahyuM te to te sUtravacananI vRttinA arthanA ajJAnanuM ja phaLa che, kAraNa ke te vRttimAM A nirjarAphalaka virAdhanA tarIke apavAdapadabhAvI virAdhanAnI ja vAta karI che. ane apavAdapadabhAvI virAdhanAmAM to anAbhogajanyatvake varjanAbhiprAya hoto nathI.) te vRtti A rIte - "jayaNApUrvaka pravartatA, sUtroktavidhinuM paripAlana karavAthI pUrNa 2. je mAtra vAste parastravAH. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 kevalImAM dravyahiMsAH jaLajIvavirAdhanAvicAra syeti bhAvaH, yA bhavedvirAdhanA'pavAdapadapratyayA sA bhavati nirjarAphalA / idamuktaM bhavati - kRtayogino gItArthasya kAraNavazena yatanayA'pavAdapadamAsevamAnasya yA virAdhanA sA siddhiphalA bhavati' iti piNDaniyuktivRttau / na ceyamanAbhogajanyA varjanA'bhiprAyavatI vA, kintu jJAnapUrvakatvenarjusUtranayamatena (khAmI nyUnatA vagaranA) temaja adhyAtmavizodhiyukta=rAga-dveSa rahita evA sAdhuthI je apavAdapadanimitte virAdhanA thAya che te nirjarAphalaka bane che. tAtparya - kRtayogI, gItArtha ane kAraNavazAt apavAdane sevatA evA sAdhuthI je virAdhanA thAya che. te siddhiphalaka bane che." AvuM piDaniryukti (760)nI vRttimAM kahyuM che. (ApavAdika virAdhanAmAM anAbhoga ke varjanAbhiprAya hoto nathI uttarapakSa) apavAdapade thatI A hiMsA anAbhogajanya ke varjanabhiprAyavALI hotI nathI. kAraNa ke apavAdapadano artha ja e ke "emAM hiMsA vagere thavAnA che e khabara hovA chatAM puSTa AlaMbanane laIne tevI pravRtti karavAnI hoya. mATe tyAM anAbhoga kahevAya nahi. vaLI 'ATalo apavAda sevI lauM - 1. Azaya e che ke, nadI utarIne anya deza vageremAM vihAra karavAno hoya che tyAre e nadI utaratI vakhate je jIvonI je virAdhanA thavAnI hoya che te virAdhanAne varjavAno sIdho abhiprAya to hoto nathI, nahitara to nadI utaravAnuM ja mAMDI vALe. "mArA jJAnasaMyama vagerenI vRddhi-rakSaNa thaze' evo abhiprAya hovAthI sAdhune nadI utaravAnI, AdhAkarmasevananI vagere virAdhanA karavAno paNa abhiprAya thaI ja jAya che. (agItAryAdine na thAya to tevA dezakALAdimAM gItArtho tevo abhiprAya ubho karAve che.). nadI utaravAnI kriyAmAM ' pAye nate kviA .' ityAdi vidhinuM paripUrNa pAlana vagere karIne jayaNA vagerene sAdhu je jALave che tenAthI ghaNA jIvonI rakSA thAya che. eTale teonI virAdhanAne varjavAno abhiprAya to spaSTa che ja. paNa saMpUrNa vidhipAlana vagere hovA chatAM je jIvonI virAdhanA aTakI zakatI nathI, teonI virAdhanAne varjavAno abhiprAya hoto nathI. athavA pAdAdi kriyArUpa je virAdhanA che. (juo pR.naM. 119) tene varjavAno abhiprAya hoto nathI. (kemake e hoya to nadI utaravAnuM ja mAMDI vALavuM paDe.) prazna - sAdhu nadI utaravAnI paNa A je kriyA kare che te saMyamAdinA pAlana-vRddhi vagere mATe ja. A saMyamAdithI to Akhare e virAdhAtA jIvonI virAdhanAthI aTakavAno paNa eno abhiprAya hoya ja che. to tame kema ema kaho cho ke teonI virAdhanAno varjanAbhiprAya hoto nathI. uttara : tamArI vAta sAcI che. pariNAmataH (paraMparAe - tAttvika daSTie - nizcayathI) to teonI virAdhanAno paNa varjanAbhiprAya hoya ja che, kAraNa ke sarvaviratipariNAma hoya che. paNa ahIM granthakAre varjanAbhiprAyano je niSedha karyo che te uparokta sthaLa-vyAvahArika varjanAbhiprAyano che. Ane samajavA prastuta adhikArane vicArIe prastutamAM "vA gayaHIMH' ityAdi zAstravacanano adhikAra cAlI rahyo che. emAM virAdhanAne nirjarAnuM kAraNa kahI che. AmAM pUrvapakSInuM kahevuM evuM che ke virAdhanA varjanAbhiprAyavALI hovAthI nirjarAnuM kAraNa bane che. eTale enA abhiprAye varjanAbhiprAya e virAdhanAnuM vizeSaNa banyo ane virAdhanA e vizeSya banI. AmAM vizeSya bananAra virAdhanA e mAtra vyAvahArika dRSTie (svarUpe) ja virAdhanArUpa che. nizcayadaSTie virAdhanArUpa nathI. (kemake nizcayadaSTinI virAdhanA to nirjarAphalaka hoya ja nahi.) eTale tenA vizeSaNa tarIke je varjanAbhiprAya levAno hoya te paNa vyAvahArika dRSTino ja varjanAbhiprAya levo e vadhu yogya Thare, tAttvikadRSTie (paraMparAe) je varjanAbhiprAya rUpa hoya te nahi. ane Avo vyAvahArikadaSTino varjanAbhiprAya to upara kahI gayA e mujaba ApavAdika virAdhanAmAM hoto nathI ja. mATe granthakAre eno niSedha karyo che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 vilakSaNaiva satI vyavahAranayamatena ca vilakSaNakAraNasahakRtA satI bandhaheturapi nirjarAhetuH, ghaTakAraNamiva daNDo ghaTabhaGgAbhiprAyeNa gRhIto ghaTabhaGge / ata eveyamanubandhato'hiMsArUpA styaito jJAnAdinI sArI vRddhi thaze' ityAdi abhiprAya hovAthI te ApavAdika hiMsAne varjavAno nahi paNa sevavAno ja abhiprAya hoya che. mATe to jaMgaladinA vihAra vakhate, zaikSaka (nUtanadIkSita) vagere agItArtho apavAdasevanano niSedha karatA hoya to paNa gItArtho temane te vakhate apavAda sevI levAnI salAha Ape che. mATe nakkI thAya che ke e virAdhanA anAbhogajanya ke varjanAbhiprAyavALI hotI nathI. ane tethI tamArI prakriyA ja jo sAcI hoya to to e nirjarAnuM kAraNa na banatAM pratibaMdhaka ja banI jAya. (baMdhahetu nirjarA hetu zI rIte bane? nayavicAraNA) praznaH to pachI have tame ja kaho ke baMdhahetubhUta evI paNa te virAdhanA nirjarAno hetu zI rIte banI jAya che? uttaraH RjusUtranaya to A hiMsAne te jJAnapUrvaka hoI avidhihiMsA karatAM vilakSaNa ja (eka judI vasturUpa ja) mAne che. ane tethI avidhihiMsA karmabaMdhanA hetubhUta hovA chatAM A vidhihiMsA karmanirjarAno hetu hovAmAM koI prazna raheto nathI. vyavahAranayano abhiprAya evo che ke baMdhahetubhUta evI paNa enI e ja hiMsA jyAre puSTaAlaMbana - jayaNA vagere rUpa vilakSaNa sahakArI kAraNothI yukta bane che tyAre nirjarAno hetu banI jAya che A baMne nayonI mAnyatAmAM daSTAnta tarIke daMDa samajavo. RjusUtranayamate ghaDo banAvavAnA abhiprAyathI levAyelA ane ghaDAnA kAraNabhUta evA daMDa karatAM ghaDAno nAza karavAnA abhiprAyathI levAyelo daMDa vilakSaNa hoya che. ane tethI e ghaDAnA nAzano hetu bane che. vyavahAranayamate cakra kuMbhAra vagere sahakArI kAraNonA sAMnidhyavALo ane tethI ghaDAnI utpattinuM kAraNa banato evo paNa daMDa tophAnI chokaro vagere rUpa sahakArI kAraNonA sAMnidhyamAM ghaDAnA nAzano hetu banI jAya che. be nayamAM mukhya bheda A paDyo ke vyavahAranaya sahakArI bhede daMDano bheda nathI mAnato, paNa "daMDa to eno e ja rahyo. paNa sahakArI badalAyA eTale enAthI thanAra kArya paNa badalAI gayuM' evuM mAne che ke jyAre RjusUtranaya sahakArIbhede daMDabheda mAne che. eTale ke sahakArI badalAyA eTale daMDa paNa badalAI ja gayo. ane tethI enAthI utpanna thanAra kArya paNa badalAyuM. prastutamAM jJAnAdinI vRddhi vagerenA abhiprAya vagere rUpa sahakArI bhedanA kAraNe virAdhanAthI utpanna thanAra kArya badalAI jAya che. tethI ja, daMDa ghaTotpattinA badale ghaTanAzano jema pratibaMdhakAbhAvarUpe nahi, paNa sIdhA kAraNa tarIke ja hetu banI jAya che tema A hiMsA paNa nirjarAno sIdho ja hetu banI jAya che, pratibaMdhakAbhAva tarIke nahi. Ama pariNAme nirjarA hetu banI jatI hovAthI ja e anubaMdhathI ahiMsArUpa hoya che. ane Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAra damparyApekSayA 'na hiMsyAt sarvANi bhUtAni' iti niSedhArthalezamapi na spRzati, avidhihiMsAyA evAtra niSedhAd, vidhipUrvakasvarUpahiMsAyAstu sadanuSThAnAntarbhUtatvena paramArthato mokSaphalatvAt / taduktamupadezapadasUtravRttyoH 'atha sAkSAdeva katicitsUtrANyAzritya padArthAdIni vyAkhyAGgAni darzayannAha - hisijja Na bhUyAiM ittha payatyo pasiddhago ceva / maNamAiehiM pIDAM savvesiM ceva Na karijjA / / 865 / / hiMsyAd vyApAdayed, na naiva, bhUtAni pRthivyAdIn prANinaH, atra-sUtre, padArthaH prasiddhazcaiva-prakhyAtarUpa ev| tameva darzayati - manaAdibhiH-manovAkkAyaiH, pIDAM-bAdhA, sarveSAM caiva, na kuryA=na vidadhyAditi / / tathA - AraMbhipamattANaM itto ceiharalocakaraNAI / takkaraNameva aNubaMdhao tahA esa vakkattho / / 866 / / vyAkhyA-ArambhaH pRthivyAdhupamardaH, sa vidyate yeSAM te AraMbhiNo gRhasthAH, pramAdyanti nidrAvikathAdibhiH pramAdaiH sarvasAvadyayogaviratAvapi satyAM ye te pramattA yativizeSAH, AraMbhiNazca pramattAzca ArambhipramattAsteSAM, itaH padArthAt caityagRhalocakaraNAdi, caityagRhamahato bhagavato bimbAzrayaH, locakaraNaM ca kezotpATanarUpaM, tathI. bhaiparthinI apekSA to me 'na hiMsyAt...' 59 // ne bhArako nAtyAhima 62vA niSedhano aMzataH paNa viSaya banatI nathI, kemake temAM to avidhihiMsAno ja niSedha che, vidhipUrvaka thatI svarUpahiMsA to anuSThAnomAM aMtarbhata hoI paramArthathI mokSaphalaka hoya che. mATe teno niSedha hoI na 3.) 6pahezapasUtra (865-686) bhAMDaMcha : (aidaMparya aMge upadezapadagata prarUpaNA) have sAkSAt ja keTalAka sUtrone AzrIne padArtha vagere vyAkhyAnA aMgone dekhADatAM granthakAra (75hesh56||2) cha - 'pRthvIyAhi pAne vAnara' meM sUtramA pArtha prasiddha 4 cha. tane 4 jaNAve che - mana vagere vagere eTale vacana ane kAyA)thI badhA jIvone bAdhA pahoMcADavI nahi. tathA (have vyAkhyAnA cAlanArUpa aMgane jaNAve che ke pRthvIkAya vagere jIvono ghAta kare te AraMbhI gRhastho. sarvasAvadyayoganI virati hovA chatAM nidrA-vikathA vagere pramAdothI je pramatta bane te pramattasaMyata... gRhastho je bhagavAnanuM jinamaMdira baMdhAve che te, pramattasaMyatono je loca karavAmAM Ave - - 1. hiMsyAd na bhUtAni atra padArthaH prasiddhazcaiva / manaAdibhiH pIDAM sarveSAM caiva na kuryAt // 2. ArambhipramattAnAM itazcaityagRhalocakaraNAdi / tatkaraNameva anubaMdhataH tathA eSa vAkyArthaH // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 AdizabdAt tattadapavAdapadAzrayaNena tathA tathA pravacanaduSTanigrahAdiparapIDAgrahasteSAM karaNaM, tatkaraNameva prAgniSiddhahiMsAdikaraNameva prAptam / kutaH? ityAzaGkyAha-anubandhato'nugamAt tathA tatprakArAyAH parapIDAyA ityeSa cAlanArUpo vAkyArtha ityarthaH / / avihikaraNaMmi ANAvirAhaNAduTThameva eesiM / to vihiNA jaiavvaMti mahAvakkattharUvaM tu / / 867 / / vyAkhyA-avidhikaraNe'nItividhAne caityagRhalocAderarthasya AjJAvirAdhanAd-bhagavadvacanavilopanAd duSTameva eteSAM caityagRhAdInAM karaNaM, tatra ceyamAjJA - jinabhavanakAraNavidhiH zuddhA bhUmirdalaM ca kASThAdi / bhRtakAnatisandhAnaM svAzayavRddhiH samAsena / / (ssoddzava0 6/3) locakarmavidhistu - dhuvaloo a jiNANaM vAsAvAsesu hoi therANaM / taruNANaM caumAse vuDDANaM hoi chammAse / / ityAdi, tattasmAd vidhinA=jinopadezena yatitavyaM - ityevaM mahAvAkyArthasya prAkcAlitapratyavasthAnarUpasya, rUpaM tu svabhAvaH punaH / / mahAvAkyArthameva gAthApUrvArdhanopasaMharanaidamparyamAha - che (vALa ukheDavAmAM Ave che) te temaja (Adi zabdathI) apavAdapade pravacanaduSTavyaktiono nigraha vagere rUpa je parapIDA karavAmAM Ave che te, A badhAmAM to "koIpaNa jIvone pIDA karavI nahi' ityAdi A padArthathI jeno niSedha karyo che te parapIDAne ja karavA rUpa banI jaze, kAraNa ke e darekamAM tevI parapIDA saMkaLAyelI che. eTale jinamaMdira - loca vagere karavA e niSiddhanA sevanarUpa banI javAnI Apatti AvI. A cAlanArUpa vAkyartha kahyo. (have vyAkhyAnuM anya aMga pratyavasthAna (cAlanAmAM karelI zaMkAnuM samAdhAna) dekhADe che-) caityagRha-loca vagere avidhithI karavAmAM jinAjJAno lopa thato hovAthI te rIte jinamaMdira vagere karavA e duSTa ja che. tethI jinopadeza rUpa (zrI jinezvaradeve darzAvela) vidhipUrvaka pravartavuM. A pratyavasthAna rUpa mahAvAkyartha kahyo. caityagRhAdi bAbatamAM jinAjJA AvI che - zuddha bhUmi, kASTha vagere dala, nokaro pAse kAma ghaNuM na kheMcAvavuM, potAnA zubhaAzayanI vRddhi karatAM rahevuM - A derAsara baMdhAvavAnI saMkSepathI vidhi jANavI, locakriyAnI vidhi-jinakalpIone dhruva loca hoya, sthavirone comAsAmAM dhruva loca hoya, taruNa sAdhuone cAra mahine ane vRddhone cha mahine loca hoya. A mahAvAkyarthano ja pachInI gAthAnA pUrvArdhathI upasaMhAra karatAM upadezapadakAra audaMparyane - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1. avidhikaraNe AjJAvirAdhanADhuSTameva eteSAm / tasmAdvidhinA yatitavyaM mahAvAkyArtharUpaM tu // 2. dhruvalocazca jinAnAM varSAvAseSu bhavati sthavirANAm / taruNAnAM cAturmAsyAM vRddhAnAM bhavati SaNmAsyAm // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH janajIvavirAdhanAvicAra evaM esA aNubaMdhabhAvao tattao kayA hoi / aidaMpajjaM evaM ANA dhammammi sAro tti / / 868 / / vyAkhyA-evaM vidhinA yatne kriyamANe eSA=ahiMsA anubandhabhAvata uttarottarAnubandhabhAvAnmokSaprAptiparyavasAnAnugamAt, tattvataH paramArthataH kRtA bhavati, mokSamasampAdya jinAjJAyA uprmaabhaavaaditi| aidamparyametadatra yaduta - AjJA dharme sAraH / itiH parisamAptAviti / / pratibandhakAbhAvatvenoktahiMsAyA nirjarAhetutve cAbhyupagamyamAne, kevalAyAstasyAH pratibandhakatvAbhAvAjjIvaghAtapariNAmaviziSTatvena pratibandhakatve vizeSaNAbhAvaprayuktasya viziSTAbhAvasya zuddha jaNAve che - Ama jinagRhAdi aMge jinokta vidhi mujaba prayatna karavAmAM Ave to anubaMdhabhAva Ubho thavAnA kAraNe 'hiMsikva na mUyA' ityAdi vacanathI je ahiMsA (hiMsAtyAga) jaNAvI che te paramArthathI saMpanna thAya che. Azaya e che ke jinoktavidhi mujaba jinagRhAdi karavAmAM Ave to mokSaprApti rUpa aMtimaphaLa sudhI ahiMsAnI paraMparA cAle che. eTale svarUpe hiMsArUpa hovA chatAM tAttvika dRSTie anubaMdhabhAvathI e ahiMsArUpa ja banI rahe che. mokSaprApti sudhI enI paraMparA cAle che evuM eTalA mATe kahyuM ke (jIva jo jinAjJAne choDe nahi to) jinAjJA mokSaprApti karAvyA vagara adhavacce aTakI jatI nathI eTale ke e mokSaprApti karAve ja che). A bAbatamAM aidaMparya A che ke AjJA e dharmamAM sAra rUpa che eTale ke koIpaNa anuSThAna dharmarUpa bane che ke nahi temAM svarUpataH hiMsA ke ahiMsA, svarUpataH satya ke asatya vagere mukhya bhAga bhajavatA nathI paNa AjJA ke AjJAno abhAva e ja mukhya bhAga bhajave che. "iti' zabda adhikAranI samApti jaNAvavA mATe vaparAyo che." (upadezapadano uddhata adhikAra pUrNa thayo.) (jIvaghAtapariNAmane nirjarA hetu mAnavAnI Apatti) vaLI ukta jIvaghAtapariNAmazUnya hiMsAne pratibaMdhakAbhAva tarIke nirjarAno hetu mAnavAmAM - - - - - - - - - - - - 1. evaM eSA anubandhabhAvAttatvataH kRtA bhavati / aidamparyametadatrAjJA dharme sAraH iti // 2. "gSA 'hiMsinna pUruM....' tyavivanotAfhaMsA" tyartha: I 3. dharmaparIkSAnI pUrvamudrita pratamAM ane upadezapadanI pratamAM avagraha (mara) nA prazleSa vinA 'SA fhaMsA' ema chapAyuM che. paNa upadezapadamAM ja A padArtha, vAkyartha vagerene samajAvavA mATe bIjo "vaphanna tha'no je adhikAra che temAM vRttikAre je vyAkhyA karI che ke "ta-sthatyana" "vajha graMtha' ti vavano tamevAsAnuparanidhavarAtyA toDasaMyamaparityAITd bhavata: paramArthe te avatA' tenA parathI lAge che ke ahIM paNa "ggsffsanna ba0' ityAdi vacanokta hiMsAtyAga (ahiMsA) artha hovo joIe. eTale ke puSasfhaMsA' pATha yogya che. ema dharmaparIkSAnI pUrvamudritapratamAM ane upadezapadanI mudrita pratamAM 'mokSasaMpAnanAzAyAH' e rIte chapAyuM che ane tethI upadezapadanA. bhASAMtaramAM paNa e rIte artha karavAno prayAsa karAyo che. paNa dharmaparIkSAnI saMvegI upAzrayanI hastalikhita pratamAM "mokSamasaMvAdya jinAjJAAH' evo pATha che. A rIte pATha rAkhavAthI prApta thato artha suyogya lAge che. eTale A pustakamAM e pATha rAkhyo che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 vizeSyasvarUpatve vizeSyAbhAvaprayuktasya tasya zuddhavizeSaNarUpasyApi saMbhavAjjIvaghAtapariNAmo'pi devAnAMpriyasya nirjarAhetuH prasajyeta ityaho ! kAcanApUrveyaM tarkAgamacAturI / varjanA'bhiprAyeNa jIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNaM svarUpameva virAdhanAyAstyAjyate'to neyamasatI pratibandhikA iti devAnApriya mUM) evA tamAre jIvaghAtapariNAmane paNa nirjarAno hetu mAnavAnI Apatti Avaze. te A rIte - jIvaghAtapariNAmarUpa vizeSaNa vagaranI mAtra vizeSyarUpa hiMsAne tame pratibaMdhaka tarIke nathI mAnatA. eno phalitArtha e thayo ke tevA vizeSaNaviziSTavirAdhanA e pratibaMdhaka che. vaLI sAmAnyathI koIpaNa kArya pratye pratibaMdhakano abhAva kAraNa hoya che. tethI nirjarArUpa kArya pratye paNa tevI viziSTavirAdhanArUpa pratibaMdhakano abhAva e kAraNa che. jyAM varjanAbhiprAyathI jIvaghAtapariNAma dUra karAyo che tyAM hiMsA hovA chatAM jIvaghAta pariNAmarUpa vizeSaNa na hovAthI vizeSaNa viziSTa hiMsA rUpa pratibaMdhakano abhAva hAjara rahe che ane tethI nirjarArUpa kArya thAya che. AmAM te abhAva kAraNa bane che. paNa tame te kAraNa tarIke mAtra vizeSyarUpa hiMsAno ja ullekha karI do cho tethI phalita e thAya che ke jIvaghAtapariNAmarUpa vizeSaNano abhAva hovAnA kAraNe (hiMsArUpa vizeSyanI hAjarImAM paNa) Ubho thayela viziSTa hiMsArUpa pratibaMdhakano abhAva (ke je kAraNabhUta che te) kevalahiMsAtmaka zuddha (mAtra) vizeSya svarUpa che. Ama vizeSaNanA abhAvanA kAraNe Ubho thayelo viziSTano abhAva jo zuddha (vizeSaNa zUnya) vizeSyarUpa banI jato hoya to e rIte vizeSyanA abhAvanA kAraNe Ubho thayela viziSTano abhAva zuddha vizeSaNasvarUpa banI javo paNa saMbhave che. vaLI viziSTano abhAva kAraNa to che ja. tethI tasvarUpa zuddha vizeSaNane paNa kAraNa mAnavuM paDaze. arthAt zikArI vagere jIvo jyAre hiMsA karatA na hoya tyAre teomAM rahela kevala vizeSaNasvarUpa jIvaghAta pariNAma karmanirjarAno hetu banI jaze. Ama AvI Apatti AvI paDatI hovA chatAM tame zuddhahiMsAne pratibaMdhakAbhAva tarIke je nirjarA hetu mAno cho e kharekhara ! tamAruM tarka ane Agama lagADavAnuM koI apUrva cAturya ja che. (virAdhanAnuM hiMsApariNAmajanyatva varjanA.thI dUra thAya - pUrvapakSa) pUrvapakSa virAdhanAnuM jIvaghAtapariNAma e vizeSaNa che je varjanAbhiprAyathI dUra karAya che ityAdi ame kahetAM ja nathI. ame to ema kahIe chIe ke jIvaghAtapariNAmajanyatva e virAdhanAnuM svarUpa che je varjanAbhiprAyathI dUra karAya che. tethI varjanAbhiprAyanI hAjarImAM te svarUpa UbhuM na rahevAthI hiMsA paNa UbhI rahetI ja nathI kAraNa ke svarUpanA abhAvamAM svarUpavAnano paNa abhAva thaI ja jAya.) tethI asatu (avidyamAna) evI te nirjarAnI pratibaMdhaka zI rIte bane? arthAtu na ja bane, tethI ame tene pratibaMdhakAbhAva tarIke kAraNa kahIe chIe. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 kevalImAM dravyahiMsA jaLajIvavirAdhanAvicAra cet? kimetadvirAdhanApadapravRttinimittamuta vizeSaNaM virAdhanApadArthasya? Adye 'padapravRttinimittaM nAsti, padArthazca pratipAdyate' ityayamunmattapralApaH / antye ca viziSTapratibandhakatvaparyavasAne uktadoSatAdavasthyaM, iti mugdhaziSyapratAraNamAtrametat / na ca 'yaddharmaviziSTaM yadvastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmastatropAdhiH' iti niyamAd 'varjanA'bhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajati' iti bhAvArthaparyAlocanAdanupahitavirAdhanAtvena pratibandhakatvaM labhyate, ityupahitAyAstasyAH pratibandhakAbhAvatvaM svarUpeNaivAkSataM ityapi yuktaM, prakRtavirAdhanAvyaktau jIvaghAtapariNAma (hiMsApariNAmajanyatvane virAdhanAnuM svarUpa kahevuM e mugdhapratAraNa - uttarapakSa) uttarapakSaH jIvaghAtapariNAmajanyatva e "virAdhanA' padanuM pravRttinimitta (e zabdano uccAra thavAmAM banatuM nimittakAraNa) che ke hiMsArUpa virAdhanA padArthanuM vizeSaNa che? pravRttinimitta mAnI zakAtuM nathI. kAraNa ke tAdazajanyatvazUnyahiMsAmAM tenuM pada pravRttinimitta nathI ane chatAM 'virAdhanA' tarIke teno ja ullekha karo cho te unmattanA pralApa jevo banI javAnI Apatti Ave. ene vizeSaNa paNa mAnI zakAtuM nathI, kAraNa ke vizeSaNaviziSTavizeSya e pratibaMdhaka tarIke phalita thavAthI upara Apela doSa emano ema Ubho ja rahe che. mATe "jIvaghAtapariNAmajanyatva e virAdhanAnuM svarUpa che' ityAdi vAto karavI e mugdhaziSyone mAtra ThagavAnI ja vAto che. pUrvapakSa : "je dharmaviziSTa thayelI je vastu potAnA svarUpane choDI de che te dharma temAM upAdhi kahevAya che A niyamane anusAra vicAratAM temaja "varjanAbhiprAyaviziSTa evI jIvavirAdhanA potAnA jIvaghAtapariNAmajanyatvarUpa saMyamanAzakatA svarUpane choDI de che e hakIkatane vicAratAM jaNAya che ke varjanAbhiprAyathI anupahita (varjanAbhiprAyanA sAMnnidhya vagaranI) virAdhanA tarIke ja virAdhanA e nirjarA pratibaMdhaka che. tethI varjanAbhiprAyathI upahita virAdhanAmAM svarUpe ja pratibaMdhakAbhAvatva abAdhitapaNe jaLavAI rahe che. arthAt jIvaghAtapariNAmathI viziSTa hovA rUpe e pratibaMdhaka ja nathI to tame kahela Apatti zI rIte Ave ? uttarapakSa prastuta virAdhanA "A jIvane haNuM' ityAdi abhiprAyathI thaI na hovAthI temAM pahelethI jIvaghAtapariNAmajanyatva ja hotuM nathI to varjanAbhiprAyathI te dUra karavuM paNa azakya ja rahe che. pUrvapakSa H tamArI vAta sAcI che. tema chatAM, virAdhanA vize sAmAnyathI je "A jIvaghAtapariNAmajanya che evI jIvaghAtapariNAmajanyatvaprakAraka pramA thatI hoya che te pramAno pratibaMdha karavArUpa je virAdhanAnA svarUpano tyAga te to varjanAbhiprAyathI thavo azakya raheto nathI ne ? uttarapakSa hA, e paNa azakya ja rahe che, kAraNa ke A virAdhanA jIvaghAtapariNAmajanya na hoI tene vize tevI pramA(yathArthajJAna) ja mULamAM saMbhavatI na hoI teno pratibaMdha paNa zI rIte thAya? Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-53 janyatvasyAsattvena tyAjayitumazakyatvAd / ata eva tatprakArakapramitipratibandharUpasyApi taddhAnasyAnupapatteH / atha - varjanA'bhiprAyAbhAvaviziSTavirAdhanAtvena pratibandhakatve na ko'pi doSaH, pratyuta varjanA'bhiprAyasya pRthakkAraNatvAkalpanAllAghavameva iti cet ? na, varjanA'bhiprAyamAtrasyAjJAbAhyAnuSThAne'pi sattvAnnottejakatvaM, ityAjJAzuddhabhAvasyehottejakatvaM vAcyaM, sa ca viziSTa - nirjarAmAtre svatantrakAraNaM, iti na tatrAsye ( tasye) hottejakatvaM yujyate, anyathA daNDAbhAvaviziSTacakratvAdinApi ghaTAdau pratibandhakatA kalpanIyA syAd iti na kiJcidetat / tasmAdAjJAzuddhabhAva 90 < - pUrvapakSa H varjanAbhiprAyanA abhAvaviziSTavirAdhanA tarIke ja virAdhanAne pratibaMdhaka mAnavAmAM uparano koI doSa raheto nathI. uparathI varjanAbhiprAyane nirjarAnuM pRthak kAraNa mAnavuM na paDavAthI lAghava thavArUpa guNa ja thAya che. (sarvatra viziSTa nirjarA pratye AjJAzuddha bhAva e svataMtra kAraNa) uttarapakSa H jema sUryakAntamaNinA abhAvaviziSTa caMdrakAntamaNi e dAha pratye pratibaMdhaka che to sUryakAntamaNi dAha pratye uttejaka bane che, tema tamArA kahyA mujaba pratibaMdhakatA mAnavAmAM phalita ema thaze ke varjanAbhiprAya e nirjarA pratye uttejaka che. paNa varjanA abhiprAya mAtra e uttejaka banavo saMbhavato nathI, kemake e to AjJAbAhyaanuSThAnamAM paNa hoya che jenAthI nirjarArUpa kArya thatuM nathI. arthAt koI agItArtha Adi jIvadhAta varSavA mATe svabuddhimujaba je AjJAbAhyaanuSThAna kare ane pariNAme virAdhanA thAya to e virAdhanAmAM varjanAbhiprAya hovA chatAM nirjarA to thatI nathI. mATe varjanAbhiprAya uttejaka nathI. mATe jo uttejaka mAnavo hoya to AjJAzuddha bhAvane ja mAnI zakAya che je agItArthanA uktaanuSThAnamAM hAjara na hovAthI nirjarA thaI nahi. paNa ene paNa uttejaka mAnavo e yogya nathI, kemake e to virAdhanAthI ke tapa vagerethI je koI viziSTanirjarA thAya che te badhI pratye svataMtra kAraNa che, (kAraNake AjJAzuddhabhAvazUnya evA paNa tapa vagere kaMI nirjarA pratye pratibaMdhaka nathI ke jethI AjJAzuddhabhAvane uttejaka mAnI zakAya. vastusthiti to eTalI ja che ke mAtra tapa vagerethI sAmAnya nirjarA thAya che jyAre AjJAzuddhabhAvanuM saMnidhAna hoya to viziSTa nirjarA thAya che tethI phalita thAya che ke AjJAzuddhabhAva e viziSTa nirjarAnuM svataMtra kAraNa che) tethI virAdhanAjanyanirjarA sthaLe paNa te svataMtra kAraNa tarIke ja varttato hoI tene uttejaka mAnavo e yogya nathI. nahIMtara to (svataMtra kAraNane paNa A rIte uttejaka mAnI zakAto hoya to) ghaDA pratye svataMtra kAraNabhUta evA daMDa vagerene uttejaka mAnavA mATe daMDAbhAviziSTacakra tarIke cakra vagerene paNa ghaDAnA pratibaMdhaka mAnavAnI Apatti Ave. mATe varjanAbhiprAyane uttejaka mAnavAnI ane tenA abhAvaviziSTavirAdhanAne prati Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAra 91 eva sarvatra saMyamarakSAheturna tvanAbhogamAtram, iti nadyuttAre'pi yatInAM tata evAduSTatvaM, na tu jalajIvAnAbhogAditi sthitam / / 53 / / < baMdhaka mAnavAnI vAto tuccha che, tethI jJAzuddhabhAva ja sarvatra viziSTanirjarAno hetu che (ane tethI) saMyamarakSAno hetu che, anAbhogamAtra nahi. nadI utaravAmAM paNa sAdhuo je nirdoSa rahe che te paNa 1. '1 ceyamanAmo|banyA varganA'bhiprAyavatI vA'. evA vacanaprayoga dvArA granthakAra AgaLa kahI gayA ke prastutamAM je apavAdapada pratyayikI virAdhanAnI vAta che te varjanAbhiprAyavALI nathI. vaLI ahIM kahyuM ke 'AjJAzuddhabhAva ja sarvatra viziSTanirjarA pratye svataMtra kAraNa che.' AnA parathI jaNAya che ke granthakArane 'varjanAbhiprAya' e svataMtrakAraNa tarIke mAnya nathI. vaLI dvAtriMzadvAtriMzikA granthanI dAnabatrIzInA 31mAM zlokanI svopajJavRttimAM 'tasmAtvarganAmiprAyathaiva pakhtavizeSe nizcayato hetutvam' (eTale ke, tethI varjanAbhiprAya ja viziSTakarmanirjarA vagere rUpa phaLavizeSa pratye nizcayathI hetu che.) A pramANe granthakAre kahyuM che. eTale granthakAranA A be vidhAnomAM paraspara virodha hovo spaSTapaNe bhAse che, kema ke ahIMnA adhikAramAM to varjanAbhiprAyanuM nirjarAnA viziSTakAraNa tarIke khaMDana che. paNa mahAmahopAdhyAyajInA vacanomAM pUrvApavirodha hovo e saMbhavita nathI.vaLI batrIzImAM ukta vAta kahyA pachI'vipazcita celamanyatra...' (A vAtanI anyatra vistArathI vicAraNA karI che) A pramANe je kahyuM che temAM 'anyatra...'padathI prastuta dharmaparIkSA granthanA A adhikArano ja nirdeza hoya ema lAge che. eTale jo ahIMnA A adhikAramAM batrIzInA e adhikAranuM khaMDana hoya to to tyAM A adhikArano atideza ja na hoya. AnA parathI paNa jaNAya che ke upalaka dRSTie be adhikAromAM virodha hovo spaSTa bhAsato hovA chatAM vAstavika rIte te bemAM virodha che nahi. ane to pachI e be vacano vacce samanvaya zodhavo joIe. mane (A granthanA bhAvAnuvAda kartAne) e samanvaya mATe AvA vikalpo yogya lAge che. (1) batrIzInA e adhikAramAM 'tasmAttvanuMnAmiprAyaAva' evA padanA sthAne 'tasmAvAjJAzuddhabhAvathaiva' evuM ja pada hoya. jo ke AvuM pada tyAM hoya evuM mAnavuM e ghaNuM vadhAre paDatuM che, kema ke amadAvAdamAM hAjA paTelanI poLamAM saMvegI upAzrayamAM batrIzInI je hastalikhita prata che (ke jenuM granthakAre svayaM saMzodhana karyuM che ema kahevAya che) temAM paNa 'tasmAvarganAmiprAyaEva' evuM ja pada che. vaLI A padanI najIkamAM pUrvanA vAkyomAM 'varjanAbhiprAyane svataMtra kAraNa mAnavo nahi paDe evuM lAghava che' ityAdi pUrvapakSIe kahyuM che tenA parathI temaja 'AjJAzuddhabhAva'nI tyAM koI vAta nathI tenA parathI paNa lAge che ke tyAM granthakArano varjanAbhiprAyane ja svataMtra kAraNa tarIke kahevAno abhiprAya che. eTale A virodhano samanvaya sAdhavA bIjo vikalpa Avo sUjhe che ke (2) dharmaparIkSAnA A adhikAramAM je varjanAbhiprAyano nirjarAnA kAraNa tarIke niSedha che te vyavahArathI (bAhya dRSTie sAkSAt) je varjanAbhiprAya che eno che. A vAtanuM samarthana nIcenI be bAbatothI thAya che. (a) agItArthAdinuM AjJAbAhya anuSThAna ke je viziSTanirjarA karAvatuM nathI temAM eno "A A virAdhanAthI chUTuM" evo je sthUla varjanAbhiprAya che e vAstavika (naiRRyika-tAttvika) varjanAbhiprAya rUpa to nathI ja. eTale ke tenA e anuSThAnamAM tAttvika varjanAbhiprAya rahyo nathI. tema chatAM je varjanAbhiprAyano prastutamAM adhikAra cAlI rahyo che (ane tethI jeno viziSTa nirjarAnA kAraNa tarIke niSedha karavo che) te varjanAbhiprAya mATe to granthakAre kahyuM che ke 'varjanAbhiprAya to AjJAbAhya anuSThAnamAM paNa rahyo che.' (ba) adhyAtma vizoSiyukta mahAtmAnI apavAdapadapratyayikI te virAdhanA ke je viziSTa nirjarAnuM kAraNa bane che tenA mATe granthakAre kahyuM che ke 'e virAdhanA anAbhogajanya nathI ke varjanAbhiprAyavALI nathI.' A virAdhanAmAM varjanAbhiprAyano je niSedha karyo che te 'A nadI utaravAnI virAdhanAne vahu~ ' ityAdirUpa je bAhyadRSTie sIdho varjanAbhiprAya hoya teno ja saMbhave che. bAkI adhyAtmavizodhiyukta mahAtmAne, apavAdapade je jIvonI virAdhanA thatI hoya te jIvonI virAdhanAne paNa pariNAme to varjavAno abhiprAya ja hoya che. eTale AnA parathI paNa jaNAya che ke dharmaparIkSAnA A adhikAramAM tAttvika varjanAbhiprAyanI vAta nathI paNa vyAvahArika varjanAbhiprAyanI vAta che ane eno viziSTa nirjarAnA kAraNa tarIke niSedha karyo che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53, 54 atha tatra jalajIvAnAbhoge vyaktaM dUSaNamAha - jalajIvANAbhogA NaiuttAraMmi jai Na tuha doso / pANevi tassa tA so mUlacchejjo Na hujjAhi / / 54 / / jalajIvAnAbhogAnnadyuttAre yadi na tava doSaH / pAne'pi tasya tarhi sa mUlacchedyo na bhavet / / 54 / / jalajIvANAbhogatti / nadyuttAre jalajIvAnAbhogAd yadi tava na doSaH, tarhi tasya jalasya pAne'pi sa doSo mUlacchedyo mUlaprAyazcittavizodhyo na bhavet, na hi nadImuttarato jalajIvAnAbhogastatyAne ca tadAbhoga iti tvayA vaktuM zakyate, tadanAbhogasya tvayA kevalajJAnanivarttanIyatvAbhyupa AjJAzuddhabhAvanA kAraNe ja, nahi ke emAM thatI virAdhanA jaLajIvonA anAbhogathI janya azakyaparihArarUpa hovAthI saMyamarakSAno hetu banatI hovAnA kAraNe, e vAta nizcita thAya che. paNa have nadI utaravAmAM pANInA jIvono anAbhoga mAnavAmAM je cokkho doSa AvI paDe che te dekhADatA granthakAra kahe che - gAthArthaH nadI utaravAmAM, janajIvono anAbhoga hovAthI doSa lAgato nathI evuM jo tamane mAnya che to tamArA mate te pANI pIvAmAM paNa anAbhoga hovAnA kAraNe ja mUlachedya doSa lAgaze nahi. (jIvono anAbhoga hoya to jaLapAnamAM mULaprAyazcita na Ave) pANInA jIvono anAbhoga hovAthI nadI utaravAmAM jo tamane doSa lAgato nathI to te pANI pIvAmAM paNa tamane mUla nAmanA prAyazcittanA AThamA prakArathI je zuddha thaI zake tevo doSa lAgavo na joIe. "nadI utaratI vakhate te jIvono anAbhoga hato ane pItI vakhate Abhoga AvI jAya che evuM to tame kahI zakatA nathI ja, kAraNa ke te anAbhoga kevalajJAnathI ja dUra thaI zake che' evuM tame jayAre batrIzInA e adhikAramAM tAttvika varjanAbhiprAyanI vAta che, kema ke e ja nirjarAnuM kAraNa banI zake che, vyAvahArika varjanAbhiprAya nahi.) (vaLI AjJAzuddhabhAva hoya to ja tAttvika varjanAbhiprAya saMbhave che. tethI jema varjanAbhiprAyayukta virAdhanAne choDIne nizcayanaya varjanAbhiprAyane nirjarAnuM kAraNa mAne che tema enA karatAMye vadhu sUkSma nizcayanayane AgaLa karIne AjJAzuddhabhAvayukta varjanAbhiprAyane choDIne AjJAzuddhabhAvane ja granthakAre dharmaparIkSAmAM kAraNa tarIke kahyo hoya ema saMbhAvanA lAge che.) athavA (3) pUrvapakSIno varjanAbhiprAyane uttejaka mAnavAno ane svataMtra kAraNa na mAnavAno je abhiprAya che tenuM granthakAre batrIzImAM TUMkamAM khaMDana karyuM che ane 'varjanAbhiprAya paNa kAraNa nathI, AjJAzuddhabhAva ja kAraNa che' evI je uparanI koTi che teno dharmaparIkSAmAM vistAra karyo che, ane batrIzImAM teno atideza karyo che. mATe A be granthAdhikAramAM vAstavika virodha nathI. 1. prAyazcittanA daza prakAra-AlocanA, pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, mUla, anavasthApya ane pArAMcita. pUrvano saghaLo paryAya mULathI jemAM kApI nAMkhavAmAM Ave te mUlaprAyazcitta. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH janajIvavirAdhanAvicAra 93 gamAt, tathA cobhayatraiva mithyAduSkRtaprAyazcittazodhyameva pApaM syAt, na tu jJAtvA jalapAne'pi muulcchedym| tacca zrutaparaMparAviruddhaM, ityAbhogaviSayatA'pi jalajIvAnAmavazyaM vaktavyA, prAyazcittabhedastu yatanA'yatanAvizeSAditi / yadi ca 'jJAtvA jalapAne na jalajIvAbhogAtprAyazcittavizeSaH, kintu niHzUkatvAdi'tyucyate tarhi sthUlatrasAbhogo'pyucchidyeta, tadvadhe'pi niHzUkatAvizeSAdeva pAtakavizeSopapatteH / zAstre tvAbhogA'nAbhogAvakarttavyatvajJAnatadabhAvarUpAvevoktau / taduktaM paJcA mAnyuM che mATe nadI utaravAnI jema tenuM pANI pIvAnI kriyA paNa anAbhogathI thayelI hovAthI baMnemAM, "micchA mi dukkaDam devA mAtrathI je dUra thaI zake tevuM ja pApa lAgavuM joIe, (kAraNa ke anAbhogathI thayela A kriyAonuM eTaluM ja prAyazcitta zAstromAM batAvyuM che.) nahi ke jANIne paNa pANI pIvAmAM mUlachedya. paNa jANIne paNa nadI vagerenuM pANI pIvAmAM AvuM mithyAduSkRta prAyazcitta mAnavuM e zrataparaMparAviruddha che. (kAraNa ke zrutapaMraparAthI te mUlaprAyazcitta tarIke jaNAya che). mATe e mUlaprAyazcittanI saMgati mATe pANInA jIvo Abhogano viSaya paNa bane che te avazya mAnavuM joIe. (pANI pIvAmAM ane utAravAmAM prAyazcitta bheda kema? vicAraNA) prazna : to pachI pANI pIvAnI jema nadI utaratI vakhate paNa Abhoga zakya hovAthI nadI utaravAmAM paNa pANI pIvA jeTaluM ja mUla) prAyazcitta na AvatAM bheda kema paDe che? uttara : e bheda Abhoga-anAbhoganA bhedanA kAraNe nahi, paNa jayaNA-ajayaNAnA bhedanA kAraNe paDe che. pUrvapakSa: "jANIne nadI vagerenuM pANI pIvAmAM pANInA jIvono Abhoga hovAthI prAyazcitta vadhu Ave che evuM nathI paNa niHzUkatA (hiMsAnI sUga uDI javI te)nA kAraNe Ave che. arthAtu pANI pItI vakhate ke nadI utaratI vakhate be mAMthI ekeya vakhate Abhoga to hoto ja nathI, paNa pItI vakhate hiMsAnI sUga UDI jatI hoI prAyazcitta vadhu Ave che. uttarapakSa to pachI skUlatrasajIvonI hiMsAmAM je vadhu pApa lAge che te paNa teono Abhoga hovAthI vadhu lAge che evuM na mAnatAM vizeSa prakAre niHzUktA thavAnA kAraNe Ave che ema saMgati thaI jatI hovAthI teono paNa Abhoga hoto nathI, ema mAnavuM paDaze. zaMkA halanacalana vagere ceSTA parathI thatAM "sAme rahelA piMDamAM jIva che' evA jJAnarUpa Abhoga sthUlatrasa jIvo aMge to zakya ja che. mATe tenI hiMsAmAM AvatAM vadhu prAyazcittanI saMgati AbhogathI karI zakAya che. pANI vagere sthAvara jIvo vize tevo Abhoga zakya na hovAthI AbhogathI evI saMgati karI zakAtI nathI. mATe pANI pItI vakhate ke pANI utaratI vakhate je vastuMochuM pApa lAge che tenI saMgati kramazaH niHzUkatA (sUgano bhAva) ane sUganI hAjarInA kAraNe karavI joIe. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-54 zakavRttau-'tatrAbhogo'karttavyamiti jJAnaM anAbhogastvajJAnamiti / tau cobhayavirAdhanAyAmapi sambhavata eva / pratipAditaM ca prAyazcittamAbhogAnAbhogabhedAt pRthivyAdivirAdhanAyAmapi pRthageveti na kiJcidetat / etena yaducyate 'vinA'pavAda jJAtvA jIvaghAtako yadyasaMyato na bhavet tahasaMyatatvamucchinnasaMkathaM bhaved' ityAdi pareNa, tadapAstaM, apavAdamantareNApi sAmAnyasAdhUnAmapavAdapadAnadhikAriNAM cotkRSTacAritravatAM pratimApratipannajinakalpikAdInAM nadyuttArAdAvAbhogapUrvajIvavirAdhanAyAH sAdhitatvAt / nadyuttArazca jinakalpikAdInAmapi 'jatthatyamei sUro0' ityAdi pravacaneSu divasatRtIyapauruSyatikrame nadyAdhu (Abhoga ane anAbhoga zuM che?) samAdhAnaH AvI zaMkA yogya nathI, kAraNa "sAmA rahelA piMDamAM jIva che' ityAdi jJAna e Abhoga che ane e jJAna na hovuM e anAbhoga che evuM kahyuM nathI. zAstramAM to akartavyatvajJAnane ja Abhoga tarIke ane tenA abhAvane ja anAbhoga tarIke kahela che. jema ke paMcAzakanI vRttimAM kahyuM che ke "temAM Abhoga eTale "A mAre akartavya che evuM jJAna ane tenuM jJAna na hovuM e anAbhoga." AvA prakAranA Abhoga-anAbhoga to sthUlatrasa ane sthAvarAdi baMnenI virAdhanAmAM ke pANI pIvAnI ane nadI utaravAnI baMne kriyAthI thatI virAdhanAmAM saMbhavI ja zake che. bAkI, "sthAvarAdi jIvono chadmasthane Abhoga saMbhave ja nahi e vAta to sAva zAstraviruddha che, kAraNa ke pRthvIkAyAdinI virAdhanAmAM paNa Abhoga-anAbhoganA kAraNe juduM juduM prAyazcitta zAstramAM batAvyuM che je pRthvIkAya vagereno Abhoga asaMbhavita ja hoya to asaMgata banI jAya. mATe pANI pIvAmAM AvyoganA kAraNe nahi paNa niHzUkatAnA kAraNe vadhu prAyazcitta Ave che e vAta tuccha che. "apavAdazUnya avasthAmAM paNa jANIne jIvaghAta karanAro jo asaMyata (saMyamabhraSTa) na banI jato hoya to asaMtapaNAnuM duniyAmAM nAmanizAna nahi rahe" ityAdi je pUrvapakSI kahe che (AvuM kahIne pUrvapakSI kahevA e mAMge che ke kevalI bhagavAnane sarvajIvono Abhoga to hoya ja che. vaLI teone apavAda hoto nathI. ema chatAM jo azakyaparihArarUpe paNa teo hiMsA karatAM hoya to teo asaMyata ja banI javAnI Apatti Ave.) tenuM paNa AnAthI nirAkaraNa jANavuM, kAraNa ke apavAda vagara paNa sAmAnya sAdhuone temaja apavAdapadanA anadhikArI ane utkRSTacAritrayukta evA pratibhAdhArI ke jinakalpI sAdhuone nadI utaravA vageremAM AbhogapUrvaka jIvavirAdhanA thAya che ane tema chatAM teonuM sAdhupaNuM jaLavAI rahe che) e vAta siddha thaI gaI che. jinakalpIone to nadI utaravAnI hotI ja nathI' ityAdi na kahevuM, kAraNa ke "naWW..' jayAM sUrya asta pAme' ityAdi zAstravacanonI vyAkhyA rUpe kahevAyelA divasano trIjo prahara pUro thAya tyAre - - 2. yatrArtAmasUirya ( ) I Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAra - 95 ttarataste jalAtpadamAtramapi bahirna nikSipanti, kintu tatraiva tiSThanti' ityAdibhaNanena pratIta eva / so'pyApavAdikazcet, tarhi vihArA''hArAdikriyAsvautsargikISu jIvavirAdhanayA yogasamutthayA jinakalpikAdInAmasaMyatatvaprasaktervajralepatvameva, tasyA yogAvazyambhAvitvasya pravacanAdeva nizcayAd, aGgIkRtaM caitatpareNApi / yaduktaM tena 'yatrAnuSThAne ArambhastajjinaiH pratiSiddhameva uta jinopadiSTakriyAyAmArambho na bhavatyeva' iti lumpakIyapakSadvayadUSaNArthaM granthAntare, AdyapakSe sAdhUnAM vihArAhAranIhAranadyuttArapratikramaNapratilekhanopAzrayapramArjanAdikriyANAM pravacanaprasiddhAnAmArambhAvinAbhAvinInAM pratiSedhe saMpanne tavaiva galapAdukA / dvitIye'dhyakSabAdhA, nadyuttArAdiSu SaNNAmapi jIvAnAM virAdhanAsambhavAt, 'jattha jalaM tattha vaNaM' ityAgamavacanAt, pratikramaNapratilekhanAdiSu ca vAyujIvAdInA - teo jo nadI utaratA hoya to tyAM ja UbhA rahe, eka DagaluM paNa bahAra mUkatAM nathI' ityAdi vacano dvArA pratIta ja che. "te nadI utaravI vagere paNa ApavAdika ja hoya che. ane ApavAdika AbhogapUrvakanI virAdhanAmAM saMyatapaNuM jaLavAI rahe che evuM to ame paNa mAnIe ja chIe." evI jo zaMkA karazo to amAro eno javAba e che ke jinakalpI vagerenI vihAra-AhArAdi kriyAone to autsargikI mAno cho ne ? emAM thatI yoganimittaka virAdhanAnA kAraNe teone asaMyata mAnavAnI Apatti tamArA matamAM vajralepa jevI banI raheze, kemake te jinakalpI vagerene 'A AhArAdi karavAmAM yoganimitte virAdhanA thavAnI che' ityAdi zAstravacanonI khabara hoya ja che (tethI apavAda vinA paNa jANakArIpUrvaka A virAdhanA thatI hovAthI tamArA mata mujaba saMyatapaNuM zI rIte Take ?) (gItArthamAM virAdhanAnI jANakArIno pUrvapakSIkRta svIkAra) teone A jANakArI hoya che e vAtane to pUrvapakSI paNa svIkAre ja che, kAraNa ke teNe ja "je anuSThAnamAM AraMbha thato hoya teno zrIjinezvaroe niSedha ja karyo che ke pachI jinopadiSTa kriyAomAM AraMbha ja thato nathI ?" evA lUpake (sthAnakavAsIe) karelA be vikalpamAM dUSaNa ApavA mATe anya granthamAM ( ) kahyuM che ke "pahelo vikalpa mAnavAmAM tArA (lUMpakanA) gaLAmAM ja pAdukA AvI paDe che. (tuM ja phasAI jAya che) kAraNa ke sAdhuonI vihA2-AhAra-nihAra-naghuttAra-pratikramaNa-paDilehaNaupAzrayapramArjana vagere zAstramAM kahelI kriyAo AraMbha vinA thatI na hovAthI jinezvarothI niSiddha ja banI jAya che jene tuM hoMze hoMze kare che. bIjo vikalpa pratyakSabAdhita che, kAraNa ke jinokta evI paNa naghuttArAdi kriyAmAM chae jIvanikAyanI virAdhanA saMbhavita che e 'nattha nAM...' 'jyAM pANI hoya tyAM vanaspati hoya' ityAdi AgamavacanathI jaNAya che. temaja jinokta evI ja pratikramaNa-paDilehaNAdi 6. yatra nAM tatra vana / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-54 mArambhasyAgamaprasiddhatvAt, ejanAdikriyAyuktasyArambhAdyavazyaMbhAvAt / yadAgamaH 'jAva NaM esa jIve eai veyai calai phaMdai' ityAdi yAvad 'AraMbhe vaTTai' ityAdi / kiM ca-apavAde AbhogapUrvikAyAmapi jIvavirAdhanAyAM samyaktvanAzAdidUSaNaM yattvayA nocyate, tatra kiM mriyamANAnAM jIvAnAM prANatyAgAbhAvaH, sadgatirvA kAraNaM ? dvayamapyAgamabAdhitamityAzayazuddhatvameva tatra kAraNaM vAcyaM, ityazakyaparihArajIvavirAdhanAyAmapyAzayazuddhatvAdeva doSAbhAvo'stu kimanAbhogaprapaJcena ? ata eva jIvaghane'pi loke dravyahiMsAyA bhAvahiMsAyAM zabdAdInAM ratAvivAnaikAntikakAraNatvAt jIvarakSAviSayakaprayatnenaiva sAdhorantastattvazuddheraduSTatvaM vizeSAvazyake upa 96 - kriyAmAM vAyukAyAdi jIvono AraMbha thAya che e vAta Agamaprasiddha che. kAraNa ke 'jyAM sudhI A jIva kaMIka kaMpe che - vividha rIte kaMpe che, cAle che, spaMdana kare che tyAM sudhI AraMbhamAM rahyo che - AraMbha kare che'- ityAdi AgamavacanathI ejanAdi kriyAyukta jIvathI AraMbhAdi avazya thAya che e nizcita che.' Ama 'paDilehaNAdikriyAthI virAdhanA thAya che evI sAdhune jANakArI hoya che' evuM pUrvapakSIe paNa svIkAryuM ja che te tenA A vacanothI jaNAya che. (virAdhanA chatAM jaLavAtI nirdoSatAno hetu : Azayazuddhi) vaLI apavAdapade thatI AbhogapUrvakanI hiMsAmAM 'te samyaktvAdinI nAzaka che' evo doSa tame paNa nathI mAnatA temAM kAraNa zuM che ? marAtA jIvono prANatyAga nathI thato e ke prANatyAga thavA chatAM teonI sadgati thAya che e ? A bemAMthI ekeya kAraNa mAnI zakAtuM nathI, kAraNa ke baMne AgamabAdhita che. teono prANatyAga thAya che te temaja teonI potapotAnA saMkleza vagerene anusarIne durgati thAya che te e baMne AgamamAM jaNAvyuM ja che. Ama AbhogapUrvakanI ApavAdika hiMsA nirdoSa je rahe che temAM AvuM koI kAraNa mAnI zakAtuM na hovAthI apavAda sevanAranI Azayazuddhine ja te nirdoSatAnuM kAraNa mAnavI paDe che. ane to pachI, azakyaparihArarUpe thatI jIvavirAdhanAmAM paNa virAdhakane je koI doSa lAgato nathI, temAM paNa e rIte tenI Azayazuddhine ja kAraNa mAno ne ! anAbhogane kAraNa mAnI 'te jIvono anAbhoga hoya che' ityAdi siddha karavAnA phAMphA zA mATe mAro che ? Ama azakyaparihArarUpa hiMsA vageremAM jaLavAI rahetI nirdoSatAmAM anAbhoga nahi, paNa Azayazuddhi ja kAraNabhUta hovAnA kA2Ne ja vizeSAvazyakabhASyamAM paNa, loka jIvaghana che=jIvothI vyApta che. tethI emAM dravyahisA saMbhavita ja rahe che. tema chatAM, jema zabdAdi viSayo moTebhAge ratinA kAraNa banatA hovA chatAM ekAnte kAraNa bane ja evuM nathI, paNa anaikAntika kAraNa che, tema dravyahiMsA paNa bhAvahiMsAnuM anaikAntika kAraNa che. tethI dravyahiMsA thavA chatAM bhAvahiMsA na thavAthI sAdhumAM hiMsakatvAbhAvAdi rUpa je nirdoSatA 1. yAvadeSa jIva ejate vyejate calati spandate ityAdi yAvadArambhe varttate / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 kevalImAM dravyahiMsAH jaLajIvavirAdhanAvicAra pAditaM na tvanAbhogenaiva, tathA ca tadgranthaH - evamahiMsA'bhAvo jIvaghaNaMti Na ya taM jaobhihiyaM / satyovahayamajIvaM Na ya jIvaghaNaMti to hiMsA / / 1762 / / nanvevaM sati lokasyAtIvapRthivyAdijIvaghanatvAdahiMsA'bhAvaH, saMyatairapyahiMsAvratamitthaM nirvAhayitumazakyamiti bhAvaH, tadetatra, yato'nantaramevAbhihitamasmAbhiH zastropahataM pRthivyAdikamajIvaM bhavati / tadajIvatve cAkRtAkAritAdiparibhogena nirvahatyeva yatInAM saMyamaH / na ca 'jIvaghano lokaH' ityetAvanmAtreNaiva hiMsA saMbhavatIti / / Aha nanu jIvAkule loke'vazyameva jIvaghAtaH saMbhavI, jIvAMzca jan kathaM hiMsako na syAd ? ityAhaNaya ghAyautti hiMso NAghAyaMtotti NicchiyamahiMso / Na viralajIvamahiMso Na ya jIvaghaNaMti to hiMso / / 1763 / / ahaNaMto vi hu hiMso duhrattaNao mao ahimarovva / bAhiMto Na vi hiMso suddhattaNao jahA vijjo / / 1764 / / na hi ghAtaka ityetAvatA hiMsraH, na cA'nannapi nizcayanayamatenAhiMsraH nA'pi viralajIvaM ityetAvanmAtreNAhiMsraH, na cApi jIvaghanaM ityetAvatA ca hiMsra iti / / kiM tarhi ? abhimaro rAjAdighAtakaH, jaLavAI rahe che tenI jIvarakSAviSayaka prayatnathI ja thayela AzayazuddhithI saMgati karI che, nahi ke anAbhogathI ja. te grantha A pramANe che. (1762 thI 1768) - zaMkA A rIte loka pRthvIkAyAdi jIvothI atyaMta vyApta hoya to ahiMsAno jagatamAMthI abhAva ja thaI jaze, arthAt sAdhuone paNa ahiMsAvratanuM pAlana azakya banI jaze. samAdhAna: AvI zaMkA barAbara nathI, kAraNa ke hamaNAM pUrve ja ame kahI gayA ke zastrathI haNAyela pRthvI vagere acitta hoya che. pote acitta nahi karela, nahi karAvela ke koIe acitta karI hoya tene anumodanAno viSaya nahi banAvela evI rIte te acitta pRthvI vagerenA paribhogathI sAdhuonuM saMyamapAlana zakya che. loka jIvaghana hovA mAtrathI kaMI hiMsA thaI jatI nathI. "jIvAkula lokamAM jIvaghAta to avazya saMbhave che. to jIvane haNatI vyakti hiMsaka zI rIte na bane? (arthAt te hiMsaka bane ja ane tethI saMyama zI rIte jaLavAya ?)" evI zaMkAnA nivAraNa mATe bhASyakAra kahe che (hiMsa ane ahiMsapaNAnI vyavasthA) nizcayanayamate, jIvano ghAta karavA mAtrathI jIvano ghAtaka te jIva higna banI jato nathI ke ghAta na karavA mAtrathI aghAtaka jIva ahiMsU banI jato nathI. ema lokamAM bahu ochA jIva hovA mAtrathI ahiMgna banI javAtuM nathI ke loka jIvothI vyApta hovA mAtrathI hiMnna banI javAtuM nathI. to zI rIte 1. evamahiMsA'bhAvo jIvaghana iti na ca tadyato'bhihitaM / zastropahatamajIvaM na ca jIvaghana iti tato hiMsA / / 2. na ca ghAtaka iti hiMsro nAghnannapi nizcayamahiMsraH / na viralajIvamahiMsro na ca jIvaghanamiti tato hiMsraH // aghnannapi khalu hiMsro duSTatvataH mato'bhimara iva / bAdhamAno nApi hiMsraH zuddhatvataH yathA vaidyaH / / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-54 sa iva duSTAdhyavasAyo'ghnannapi hiMsro mataH / bAdhamAno'pi ca zuddhapariNAmo na hiMsraH, yathA vaidya iti / / nannapyahiMsro'ghnannapi ca hiMsra uktaH / sa iha kathaMbhUto grAhyaH? ityAhapaMcasamio tigutto nANI avihiMsao Na vivarIo / hou va saMpattI se mA vA jIvovaroheNaM / / 1765 / / paJcabhiH samitibhiH samitaH tisRbhizca guptibhirgupto jJAnI jIvasvarUpatadrakSAkriyAbhijJaH, sarvathA jIvarakSApariNAmapariNatastatprayatazca kathamapi hiMsannapyavihiMsako mataH / etadviparItalakSaNastu nAhiMsakaH, kintu hiMsra evAyaM, azubhapariNAmatvAd, bhAva(bAhya)jIvahiMsAyAstu jIvoparodhena jIvasya kITAderuparodhenopaghAtena saMpattirbhavatu mA bhUdvA, se-tasya sAdhvAdeH hiMsakatve tasya anaikAntikatvAditi / / kutastasyA anaikAntikatvaM? ityAha asuho jo pariNAmo sA hiMsA so u bAhiraNimittaM / kovi avekkhejja Na vA jamhA NegaMtiyaM bajhaM / / 1766 / / yasmAdiha nizcayanayato yo'zubhapariNAmaH sa eva hiMsetyAkhyAyate / sa ca bAhyaM sattvAtipAtakriyAlakSaNaM nimittaM ko'pyapekSate ?, ko'pi punastannirapekSo'pi bhavet ?, yathA tandulamatsyAdInAm, yasmAdanaikAntikameva bAhyanimittaM, tatsadbhAve'pyahiMsakatvAt, tadabhAve'pi ca hiMsakatvAditi / / nanvevaM tarhi bAhyo banAya che? A rIte - rAjA vagerenA ghAtaka abhimara (= dhArela vyaktinuM khUna karanAra, anyane na mAranAra) jevo duSTa adhyavasAyavALo jIva anyane haNato na hoya to paNa hiMsaka kahevAyo che. jyAre zuddha pariNAmavALo jIva bIjAne haNato hoya to paNa hiMnna manAyo nathI, jema ke vaidya. Ama haNanArane paNa ahiMnna ane nahi haNanArane paNa hiMsa kahyo. te ahIM kevA jIvone ahiMsaka vagere jANavA? eno uttara- pAMca samiti ane traNa guptiothI yukta, jIvanuM svarUpa ane tenI rakSAnA upAyono jANakAra, sarvathA jIvarakSAnA pariNAmathI pariNata temaja jIvarakSAmAM prayatnazIla evo sAdhu ko'ka rIte hiMsA karato hoya to paNa ahiMsaka manAyo che. AnAthI viparIta svarUpavALo jIva sAdhu hoya to paNa ahiMsaka nahi, paNa azubha pariNAmavALo hoI hiMsaka ja che, pachI kIDA vagerenA upaghAta dvArA bAhyahiMsA thAva ke na thAva. kAraNa ke sAdhunA hiMsakapaNAmAM bAhya hiMsA e anaikAntika che. te zA mATe anaikAntika che? e have bhASyakAra jaNAve che - te eTalA mATe anaikAntika che ke nizcayanayathI to azubha pariNAma ja hiMsA kahevAya che. ane te azubha pariNAma to koka ja bAhya jIvaghAtakriyArUpa nimittanI apekSA rAkhe che, jyAre te sivAyano bIjo ko'ka azubha pariNAma to bAhyahiMsAne nirapekSa rIte paNa pravarte che. jema ke taMduliyA matsya vagereno azubha pariNAma. tethI bAhyahiMsArUpa bAhya nimitta to anaikAntika - - - - - - 1. paJcasamitaH trigupto jJAnI avihiMsako na viparItaH / bhavatu vA saMpattiH tasya mA vA jIvoparodhena // 2. azubho yaH pariNAmaH sA hiMsA sa tu bAhyanimittam / ko'pi apekSate na vA yasmAt naikAntikaM bAhyam / / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jagajIvavirAdhanAvicAra jIvaghAtaH kiM sarvathaiva hiMsA na bhavati? ucyate-kazcid bhavati, kazcittu na, kathaM ? ityAha asuhapariNAmaheU jIvAbAhotti to mayaM hiMsA / jassa u Na so NimittaM saMto vi Na tassa sA hiMsA / / 1767 / / tatastasmAd yo jIvAbAdho'zubhapariNAmasya heturathavA'zubhapariNAmo hetuH kAraNaM yasyAsAvazubhapariNAmaheturjIvAbAdho jIvaghAtaH sa eva hiMseti mataM tIrthakaragaNadharANAm / yasya tu jIvAbAdhasya so'zubhapariNAmo na nimittaM sa jIvAbAdhaH sanapi tasya sAdhorna hiMseti / / amumevArthaM dRSTAntena dRDhayannAha - saddAdao raiphalA Na vIyamohassa bhAvasuddhIo / jaha taha jIvAbAho Na suddhamaNasovi hiMsAe / / 1768 / / yatheha vItarAgadveSamohasya bhagavata iSTA zabdarUpAdayo bhAvavizuddhito na kadAcidratiphalA=ratijanakAH saMpadyante, yathA veha zuddhAtmano rUpavatyAmapi mAtari na viSayAbhilASaH saMjAyate, tathA zuddhapariNAmasya yatnavataH sAdhoH sattvopaghAto'pi na hiMsAyai saMpadyate, tato'zubhapariNAmajanakatve bAhyaM nimittmnaikaantikmeveti !' yadi cAzakyaparihAravirAdhanA''bhogaH sAdhUnAM samyaktvakSatikaraH syAt tdautsrgikvihaaraadija che. kAraNa ke tenI hAjarImAM paNa ahiMsakapaNuM jaLavAI rahevuM zakya che temaja tenI gerahAjarImAM paNa hiMsakapaNuM AvI zake che. zaMkA to pachI A rIte bAhya jIvaghAta zuM sarvathA hiMsArUpa banato ja nathI? samAdhAna: koIka bane che, koIka nathI banato. zI rIte ? A rIte - tethI je jIvaghAta azubha pariNAmano hetu banato) hoya athavA azubha pariNAma che hetu jeno evo (azubha pariNAmathI thayelo hoya te hiMsA che evuM zrI tIrthakaro ane gaNadharone saMmata che. je jIvaghAtano, azubha pariNAma hetu na banyo hoya te jIvaghAta, sAdhune hiMsArUpa banato nathI. A ja vAtane daSTAntathI daDha karatAM bhASyakAra kahe che - jema vItamoha(vItarAga)ne bhAvavizuddhinA kAraNe zabda-rUpAdi viSayo kyAreya paNa rati karAvatA nathI athavA jema zuddha AtmavALA jIvane (sarjanane) atyaMta rUpavatI evI paNa mAtA pratye viSayAbhilASa jAgato nathI tema zuddhapariNAmI, jIvarakSAmAM prayatnazIla evA sAdhune jIvaghAta paNa hiMsA mATe thato nathI. tethI azubha pariNAmanuM janaka banavAmAM bAhyanimitta anaikAntika ja che." (anAbhogane nirdoSatAnI jALavaNIno hetu mAnavAmAM Apattio) Ama nirdoSatA jaLavAI rahevAmAM anAbhoga kAraNa nathI paNa Azayazuddhi kAraNa che evuM 1. azubhapariNAmahetuH jIvAbAdha iti tato mataM hiMsA / yasya tu na sa nimittaM sannapi na tasya sA hiMsA // 2. zabdAdaya ratiphalA na vItamohasya bhAvazuddhitaH / yathA tathA jIvAbAdho na zuddhamanaso'pi hiMsAyai // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-54, papa kriyAparityAga eva syAt, tatrApi yogajanyavirAdhanAnizcayAd, na ca pramANAntareNa nizcite'pi svAdarzanamAtreNAnAbhogaH zakyo vaktumityuktameva / na cedevaM tadA niraMtarajIvAkulabhUmiM nirNIyApi rAtrau tatraiva svairaMgamane jIvApratyakSatvena tatra tajjIvavirAdhanA'nAbhogajA vaktavyA syAt, tathA ca lokazAstravirodhaH / kiM caivamabrahmasevAyAmapi kevalivacasA nizcIyamAnAyA api trasavirAdhanAyA anAbhogapUrvakatve sAdhoH prathamamahAvratabhaGgo na syAt, syAcca prakRSTAvadhimatAM pratyakSayogajanyavirAdhanAnAmiti na kiJcidetat / / 54 / / evaM vyavasthite satyatra vizrAntasya parasyAkSepaM samAdhatte naNu AbhogA itthaM virayANaM hujja desavirayattaM / NevaM jaM paDipunnA paDivattI suttaANA ya / / 55 / / vizeSAvazyaka bhASyamAM kareluM pratipAdana jaNAvyuM. bAkI anAbhoga ja jo enuM kAraNa banato hoya to phalita e thAya ke azakyaparihArarUpe paNa thatI virAdhanAmAM sAdhune jo Abhoga hoya to e Abhoga tenA samyaktvane paNa haNI nAMkhe. A phalitArtha jo kharekhara vAstavika hoya to autsargika evI vihArAdi kriyAno paNa sAdhue tyAga ja karI devo paDe, kema ke temAM paNa yogajanyavirAdhanAno nizcaya (Abhoga) sAdhune hoya ja che. "temAM virAdhanAno AgamarUpa pramANAntarathI nizcaya thaI gayo hovA chatAM potAne te virAdhanA sAkSAt dekhAtI na hovAthI anAbhoga ja hoya che ane to pachI e virAdhanA samyaktvanI hAni karanArI na rahevAthI vihArAdi choDavA nahi paDe.)" AvuM kahI zakAtuM nathI e to AgaLa batAvI ja gayA chIe. bAkI jo AvuM kahI zakAtuM hoya to to divase, jIvothI atyaMta chavAyela bhUmino nizcaya karyA pachI paNa, rAtre tyAM vairAgamana karavAmAM thatI virAdhanAne, jIvo potAne dekhAtAM na hovAthI anAbhogajanya kahevAnI Apatti Ave. ane ema kahevAmAM lokavyavahAra ane zAstrano virodha spaSTa rIte thAya che. vaLI e rIte to kevalInA vacanathI nizcita thayelI evI paNa trasajIvonI virAdhanA chadmasthasAdhune anAbhogapUrvaka banavAthI abrahmasevanamAM paNa prathama mahAvratano bhaMga nahi thAya, temaja prakRSTa avadhijJAnI mahAtmAne vihArAdimAM thatI yogajanyavirAdhanAthI paNa teno bhaMga thaI jaze, kAraNa ke te virAdhanA avadhijJAnathI pratyakSa hoya che. Ama AvI badhI Apattio AvatI hovAthI jaNAya che, ke nirdoSatAmAM anAbhogane hetu mAnavo e vAtamAM koI mAla nathI. //pa4ll A rIte anAbhogane hetu mAnI zakAto nathI e vAta nakkI thaye chate, have e bAbatamAM dalIla karavAmAM thAkI gayelA pUrvapakSIne je ApattinI zaMkA rahyA kare che tenuM samAdhAna karatAM granthakAra jaNAve che - Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 kevalImAM dravyahiMsAH jaLajIvavirAdhanAvicAra nanvAbhogAdatra viratAnAM bhaveddezaviratatvam / naivaM yatpratipUrNA pratipattiH sUtrAjJA ca / / 5 / / naNutti / nanvatra nadyuttAre jalajIvavirAdhanAyAmAbhogAdviratAnAM sarvasaMyamavatAM dezaviratatvaM bhavet, nizcite'pi jalajIvaghAte'vasthitasya viratipariNAmasyAbhyupagame tasya dezaviratirUpasyaiva paryavasAnAd, nizcite'pi jalajIvadhAte tajjIvaviSayakaviratipariNAmasyAnapAyena cAritrAkhaNDatA'bhyupagame ca sarveSAmapi samyagdRzAM sarvaviratipratipattau na kiJcidbAdhakamiti dezaviratyuccheda eva syAditi bhAvaH / naivaM, yad yasmAtkAraNAdviratAnAM pratipUrNA pratipattiH aSTAdazazIlAGgasahasra gAthArthaH zaMkAH AmAM=nadI utaravAmAM jo Abhoga hoya to enAthI sAdhumAM dezaviratipaNuM ja AvI jaze. samAdhAna-nA, e nahi Ave, kema ke Abhoga hovA chatAM pote svIkArela sarvavirati ane sUTaAjJA paripUrNa rahe che. (virAdhanAno Abhoga mAnavAmAM dezaviratinI Apatti-nirAkaraNa) zaMkA nadI utaravAmAM jaLajIvavirAdhanAno jo Abhoga hoya to sarvaviratidhara sAdhuo dezavirati zrAvaka ja banI jaze, kAraNa ke "jaLajIvaghAtano nizcaya hovA chatAM paNa viratipariNAma TakI zake che' evuM mAnavAmAM Ave to tene dezaviratirUpe pariNamelo ja mAnavo paDe che. te paNa eTalA mATe ke "A pravRtti karavAthI janajIvonI virAdhanA thaze" evuM je pravRtti mATe nizcita thaI gayuM hoya te pravRtti, "mAre janajIvonI paNa hiMsA karavAnI nathI' evo jaLajIvonI hiMsAthI aTakavAno pariNAma Takyo na hoya to ja saMbhavI zake che. ane e jo na Takyo hoya to sarvavirati pariNAma paNa zI rIte Take ? eTale virati pariNAmane dezaviratirUpe pariNamelo mAnavo paDe che. tevA nizcayanI hAjarImAM te pravRtti karavA chatAM, jaLajIvonI hiMsAthI aTakavAno pariNAma TakI rahe che ane tethI sarvavirati pariNAma (cAritra) akhaMDita rahe che evuM jo mAnavAmAM Ave to Apatti e Avaze ke badhA samyaktvIone sarvavirati svIkAravAmAM koI bAdhaka na rahevAthI dezavirati guNaThANAno uccheda ja thaI jAya. kahevAno Azaya e che ke cAritramohanayanA udayavALA jIvone te udayanA kAraNe bhogAdimAM pravRtta thavuM paDe che. vaLI bhogAdipravRttimAM jeno potAne samyaktvAdinA bale nizcaya che tevA hiMsAdi thAya che. eTale teo te hiMsAdinI paNa viratithI saMkaLAyela evI sarvavirati svIkArI zakatA nathI. have, teone nizcaya hovA chatAM tevI hiMsA karavAmAM paNa jo sarvavirati pariNAma TakI zakato hoya to teo paNa sarvavirati zA mATe svIkArI na le? kAraNa ke sarvaviratinI tAlAvelI to teone hoya ja che. pachI bhalene bhogAdimAM pravRtta thaI jIvaghAta karavo paDe ! samAdhAna AvI zaMkA yogya nathI. kAraNa ke Abhoga hovA chatAM nadI utaravAnI pravRtti karavAmAM Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-55 grahaNalakSaNA sUtrAjJA ca / tena na nizcitAyAmapi jalajIvavirAdhanAyAM nadyuttArAdau dezaviratatvaM, pratipannasarvavirateH sUtrAjJayA'khaNDanAt / na ca pratidinakarttavyavicitrotsargApavAdagahanASTAdazazIlAGgasahastrapratipattiyogyatAM svAtmanyanizcityAdita eva tatpratipattiryuktA, iti tadadhastanaguNasthAnayogyatayA dezaviratipratipattisaMbhavAnna taduccheda iti bhAvaH / idaM tu dhyeyaM - nizcayanayamatenASTAdazApi zIlAGgasahasrANyasaGkhyeyAtmapradezavatparasparaniyatAnyevetyekasyApi suparizuddhasya zIlAGgasya sattvaM zeSasadbhAva eva syAd iti samuditaireva taiH sarvaviratisaMbhavaH / taduktaM hrimadrAcArye: (paMcA. 14/20-22) ettha imaM viNNeyaM aidaMpajjaM tu buddhimaMtehiM / ikkaMpi suparisuddhaM sIlaMgaM sesasabbhAve / / 102 aDhAra hajAra zIlAMganA grahaNarUpa pratipatti ane sUtrAjJA paripUrNa rahe che. tethI, jaLajIvavivirAdhanA nizcita hovA chatAM, nadI utaravAmAM svIkArela sarvaviratinuM sUtrAjJAthI (sUtrAjJA mujaba utaratA hovAthI) khaMDana thatuM na hovAthI dezivaratapaNuM AvI javAnI Apatti AvatI nathI. pratidina kartavya temaja vicitra utsarga ane apavAdathI gahana evA aDhAra hajAra zIlAMgano svIkAra karavAnI yogyatAno potAnA AtmAmAM nizcaya karyA vagara pahelethI e zIlAMgano svIkAra karI levo e yogya nathI. tethI tevI UMcI yogyatA pragaTa na thaI hoya ane nIcenA guNaThANA yogya yogyatA pragaTa thayela hoya to te yogyatA mujaba dezaviratino svIkAra paNa saMbhavita rahe ja che. mATe teno uccheda thaI javAnI Apatti AvatI nathI. A vAta khAsa vicAravA yogya che ke - jema asaMkhya Atma pradezo paraspara niyata che (arthAt eka hoya to zeSa saghaLA hoya ja ane zeSa saghaLA hoya to ja eka paNa hoya) tema nizcayanayamate aDhAre hajAra zIlAMgo paraspara niyata ja che. tethI zeSa zIlAMgonI hAjarImAM ja eka paNa suparizuddha=niraticAra zIlAMga TakI zake che. mATe te badhA samudita ja hoya che, ane e samudita zIlAMgothI ja sarvavirati saMbhave che. mATe to yoga-karaNa vagere padomAMthI be vagerenA saMyogathI thatAM bhAMgAthI sarvavirati na kahetA sarvapadonA saMyogathI thayela chellA bhAMgAmAM ja A aDhArahajA2 bhAMgAthI sarvaviratino svIkAra karyo che. tethI eka paNa zIlAMgano jo bhaMga thAya to sarva zIlAMgano abhAva ja thaI jAya che. ane tethI sarvavirati TakI zakatI nathI. zrI haribhadrasUri mahArAje paMcAzaka (14/1012) mAM kahyuM che ke (18000 zIlAMgo aMge nizcayanayamata) "A bAbatamAM buddhimAnoe tAtparya A jANavuM ke eka paNa zIlAMga, zeSa saghaLAM zIlAMgonI 1. atredaM vijJeyamaidaMparyaM tu buddhimadbhiH / ekamapi suparizuddhaM zIlAGgaM zeSasadbhAve // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAra ekko vA''yapaeso'saMkhejjapaesasaMgao jaha u / eyaM pi tahA NeyaM satattacAo iharahA u / / jamhA samaggameyaMpi savvasAvajjajogaviraI u / tatteNegasarUvaM Na khaMDarUvattaNamuvei / / vyavahAranayamate tvekAdyaGgabhaGge'pi sajvalanodayasya caraNaikadezabhaGgahetutvAdaparazIlAGgasadbhAvAdavaziSTapratipannacAritrasadbhAvAna dezaviratatvaM, na hi parvataikadezaloSTvAdyapagame'pi parvatasya loSTutvamApadyate, mUlabhage tu cAritrabhaGga eva / ata eva, yo manyate 'lavaNaM bhakSayAmi' iti, tena 'manasA na karotyAhArasaMjJAvihIno rasanendriyasaMvRtaH pRthivIkAyasamAraMbhaM muktisaMpannaH' ityekatadbhagaH kRtaH / tatastadbhaGgena (? tadbhaGge) ca pratikramaNaprAyazcittena zuddhiH syAt, hAjarI hoya to ja suparizuddha hoya che. jemAM eka paNa Atmapradeza anya asaMkhya pradezothI yukta ja hoya che tema A zIlAMga paNa anya saghaLAM zIlAMgothI yukta ja hoya che. jo svataMtra eka zIlAMga hoya to te sarvaviratino na kahevAya, kAraNa ke emAM sarvaviratinuM svasvarUpa (aDhAra hajAra zIlAMga svIkArarUpa) hotuM nathI. "jo koI ema kahe ke ahIM ekAdi pradeza hIna AtmA che to te kharekhara AtmA saMbhavato nathI tema aDhAra hajAramAMthI ekAdi zIlAMga nyUna hoya to sarvavirati cAritra na ja hoya. A samagra bhAMgAo sarvasAvadyayogavirati rUpa che. tethI te tattvataH eka hoI tenA khaMDa thaI zakatA nathI." Ama nizcayanaya mujaba vicArIe to jaNAya che ke ke jaLajIvonA AbhogapUrvaka nadI utaravAmAM jo apUkAyasaMbaMdhI eka paNa zIlAMgano abhAva thato hoya to to sarva zIlAMgono abhAva ja thaI javAthI avirati ja AvI jAya. ane jo ekano paNa vAstavamAM abhAva thato na hoya to badhA ja zIlAMga TakI rahetA hoI sarvavirati ja UbhI rahe. mATe dezaviratipaNuM AvavAnI to Apatti rahetI ja nathI. (18000 zIlAMgo aMge vyavahAranayamata) vyavahAranayamane to koI eka vagere zIlAMga bhAMgavAmAM paNa cAritrano eka deza ja bhAMge che, kAraNa ke zIlAMgabhaMga jenAthI thAya che te saMjvalanano udaya cAritranA eka dezanA bhaMgano ja hetu che. tethI anya zIlAMgonI hAjarInA kAraNe zeSa svIkArela cAritra hAjara rahetuM hoI dezaviratapaNuM AvI jatuM nathI. parvatanA ekadezabhUta patharo dUra thavA mAtrathI kaMI parvata patharArUpa (dazarUpa) banI jato nathI. paNa mULa (mULaguNa) bhAMgavAmAM to A mate paNa cAritrabhaMga thaI ja jAya che. ekAda zIlAMgano bhaMga A rIte - "huM mIThuM khAuM evuM je vicAre che teNe "AhArasaMjJA rahita rasanendriyathI saMvRtta (saMvaravALo) muktithI (nilabhatA=saMtoSathI) saMpanna rahIne manathI pRthvIkAyano samAraMbha karavo nahi evA eka zIlAMgano bhaMga karyo. A rIte ekAdi zIlAMga bhAMgavAthI A nayamujaba cAritrano eka deza khaMDita -- -- -- -- -- 1. eko'pyAtmapradezo'saMkhyeyapradezasaMgato yathA tu / etadapi tathA jJeyaM svatattvatyAga itarathA tu / / yasmAtsamagrametadapi sarvasAvadyayogaviratistu / tattvenaikasvarUpaM na khaNDarUpatvamupaiti // -- -- -- -- -- -- -- -- -- Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-55 anyathA mUlenaiva syAditi / na ca tadbhakSaNe'pi (tadaGgakSaye'pi) zeSAGgasattvAnna mUlApattiriti zaGkanIyaM, maNDapazilAdRSTAntenaikasyApi gurudoSasya mUlanAzakatvAbhyupagamAt / idaM ca zIlAGgAnyUnatvaM bhAvaviratimapekSya draSTavyaM, na tu bAhyAmapi pravRttimapekSya, yataH sA paratantrasya svatantrasya vA puSTAlambanadazAyAM svatantrabhaGgecchArUpAviratibhAvaM vinA dravyahiMsAdikAriNyapi syAdeva, na ca tayA sarvArthAnabhiSvaGgasya bhAvaviratibAdhanaM, utsUtrA tu pravRttirbAdhata eva viratibhAvaM, kevalaM sA gItArthaprajJApanAyogyA niranubanthA, abhinivezavatI tu na mUlacchedyAticArajAtamantareNa syAd, iti gItArthasya tanizritasya vA''jJAparataMtrasyotsUtrapravRttirahitasyASTAdazazIlAGgasahasramayo sarvavirati thato hovAthI ja pratikramaNa vagere prAyazcittathI tenI zuddhi thaI jAya che, anyathA (eTale ke zeSa saghaLA zIlAMgono paNa jo temAM abhAva thaI jato hoya ane tethI cAritra ja nAza pAmI jatuM hoya to) mUlaprAyazcittathI ja tenI zuddhi thAya. "mIThuM khAvA chatAM paNa (te aMgano kSaya thayo hovA chatAM paNa) anya aMgo akSata rahyA hovAthI mUlaprAyazcitta AvatuM nathI evI zaMkA na karavI, kema ke eka paNa gurudoSa cAritrano mUlathI nAzaka che evuM maMDapazilA dRSTAntathI zAstrakAroe mAnyuM che. arthAt e zIlAMgabhaMga jo uttaraguNanA aticArarUpa na banatAM gurudoSarUpa ja banato hoya to to e saMyamano mUlathI nAzaka hovAthI mUlaprAyazcitta Ave ja. (zIlanI akhaMDitatAmAM apekSA bhAvaviratinI, nahi ke bAhyapravRttinI) vaLI ahIM je zIlanI akhaMDitatA kahI che te bhAvaviratinI apekSAe ja jANavI, nahi ke bAhyapravRttinI apekSAe paNa. kAraNa ke bAhyapravRtti to, parataMtrapaNe ke puSTaAlaMbana vakhate svataMtrapaNe, svataMtra rIte (puSTaAlaMbanane vaza thaIne nahi) te te aMgane bhAMgavAnI IcchArUpa je aviratibhAva che tenA vinA (paNa) dravyahiMsA vagere karanArI paNa bane ja che. A pravRttithI sarva padArthomAM anAsakta sAdhunI bhAvaviratino bAdha thato nathI. jyAre svamati anusAre nirdoSa mAnelI sUtraviruddha pravRttithI to viratibhAvano bAdha thAya ja che. paNa emAM paNa vizeSatA e jANavI ke e usUtrapravRtti be prakAre che. (1) prajJApanIya= anya gItArtha roke ke "A pravRtti sUtra viruddha che, mATe tame na karo to emanI vAtano svIkAra karanAra sAdhunI sUtraviruddha pravRtti. (2) te sivAyanA sAdhunI sUtraviruddha pravRtti e aprajJApanIya. AmAMthI prajJApanIya pravRtti niranubaMdha hoya che. arthAt aTakAvI zakAya tevI (athavA azubhakarmanA anubaMdha rahita) hoya che. kAraNa ke tene karanAra sAdhumAM abhiniveza hoto nathI. aprajJApanIya pravRtti atattvanA abhiniveza (kadAgraha) vALI hoI sAnubaMdha (aTakAvI na zakAya tevI ke azubha anubaMdhavALI) hoya che. A aprajJApanIya pravRtti mUlathI cAritrano cheda karI nAkhe tevA prakAranA aticAra vinA thatI nathI. arthAt tenAthI sarvaviratino bAdha thaI jAya che. gItArtha ane tenI nizrAmAM rahela AjJAparataMtra agItArtha sUtraviruddha pravRtti karatA na hovAthI (ke karatA hoya to anyathI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAra 105 pariNAmaH pUrNo bhavati, bAhyapravRttipUrNatAmAnaM tvatrAtantramiti / taduktaM (paMcA. 14/13-23) - eyaM ca ettha evaM viraIbhAvaM paDucca daTThavvaM / Na u bajhaMpi pavittiM jaM sA bhAvaM viNAvi bhave / / jaha ussaggaMmi Thio khitto udagaMmi keNai tavassI / tavvahapavittakAo acaliyabhAvo'pavitto u / / evaM ciya majjhattho ANAo katthaI payaTTato / sehagilANAdaTThA apavatto ceva NAyavvo / / ANAparataMto so sA puNa savvannuvayaNao ceva / egaMtahiyA vejjagaNAeNaM savvajIvANaM / / bhAvaM viNAvi evaM hoi pavittI Na bAhae esA / savvattha aNabhisaMgA viraIbhAvaM susAhussa / / ussuttA puNa bAhai samaiviappasuddhA vi NiyameNa / gIyaNisiddhapavajjaNarUvA NavaraM NiraNubaMdhA / / rokAtA hovAthI) usUtrapravRtti rahita hoya che. ane tethI teone aDhArahajAra zIlAMgamaya sarvaviratipariNAma saMpUrNa hoya che, khaMDita thato nathI. pachI apavAdapade bAhyapravRtti bhale kadAca hiMsAdi karanArI hoya. mATe mAtra bAhyapravRttinI pUrNatA A zIlAMgonI pUrNatA ke nyUnatAmAM (ane tethI sarvavirati TakavA kenaTakavAmAM) bhAga bhajavatI nathI, kemake AMtarika viratipariNAma vinA paNa koI abhavyAdinI bAhya pravRtti paripUrNa hovI saMbhave che. ane tenA pariNAmavALAnI paNa kyAreka bAhya pravRtti pUrNa na hoya tevuM bane che. paMcAzaka (14/13thI 23)mAM kahyuM che ke prastutamAM zIlanuM anyUnatva viratibhAvane AzrIne jANavuM, nahi ke bAhya pravRttine AzrIne paNa, kema ke te to AMtarika aviratinA bhAva vinA paNa saMbhave che. jema ke kAussagnamAM rahelA sAdhune koIe pANImAM nAkhI dIdho. to tenI kAyA akAyajIvonI hiMsAmAM pravRtta hovA chatAM samabhAvanA (ke viratibhAvanA) pariNAmathI calita thayA na hovAthI te sAdhu paramArthathI hiMsAmAM pravRtta nathI. samabhAvamAM rahelo sAdhu AptavacanarUpa AjJAthI kyAreka navadIkSita, glAna, AcArya vagere mATe dravyahiMsAmAM pravRtta banavA chatAM paramArthathI hiMsAmAM apravRtta ja jANavo, kema ke te sAdhu AjJAne AdhIna che, ane te AjJA sarvajJanI hovAthI ja vaidyanA dRSTAnta mujaba sarvajIvonuM ekAnta hita karanArI che. aviratinA pariNAma na hovA chatAM AjJAparataMtratAthI AvI pravRtti thAya che. e pravRtti dravya, kSetra vageremAM pratibaMdha (rAgabhAva) rahita hovAthI susAdhunA viratibhAvane khaMDita karatI nathI, svamati kalpanAthI zuddha (nirdoSa) evI paNa usUtra (sUtraviruddha) pravRtti viratipariNAmane avazya khaMDita kare 1. etaccAtraivaM viratibhAvaM pratItya drssttvym| na tu bAhyAmapi pravRttiM yatsA bhAvaM vinApi bhavet // yathA kAyotsarge sthitaH kSipta udake kencittpsvii| tadvadhapravRttakAyo'pyacalitabhAvo'pravRttastu / evameva madhyastha AjJAtaH kvcitprvrttmaanH| zaikSaglAnAdyarthamapravRtta eva jnyaatvyH|| AjJAparatantraH sa sA punaH srvjnyvcntshcaiv| ekAntahitA vaidyakajJAtena sarvajIvAnAm // bhAvaM vinA'pyevaM bhavati pravRttirna bAdhate essaa| sarvatrAnabhiSvaGgAd viratibhAvaM susaadhoH|| utsatrA punarbAdhate svamativikalpazaddhA'pi niymen| gItArthaniSiddhaprapadanarUpA navaraM niranubaMdhA // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-55 IharA u abhiNivesA iyarA na ya mUlachejjaviraheNa / hoesA etto cciya puvvAyariyA imaM cAhu / / gIyattho a vihAro bIo gIyatthamIsio ceva / itto taiavihAro NANunAo jiNavarehiM / / gIyassa Na ussuttA tajjuttasseyarassa ya vi taheva / NiyameNaM caraNavaM jaM Na jAu ANaM vilaMghei / / Na ya tajjutto (gIyattho) aNNaM na NivArae joggayaM muNeUNaM / evaM doNha vi caraNaM parisuddhaM aNNahA neva / / tA evaM viratibhAvo saMpuno etya hoi NAyavvo / NiyameNaM aTThArasasIlaMgasahassarUvo u / / tti / tato nadyuttArAdAvutsUtrapravRttyabhAvAdAjJAzuddhasya sAdhorna sAticAratvamapIti kutastarAM dezaviratatvam? tadevaM nadyuttAre'nyatra vA'pavAdapade bhagavadAjJayA dravyAzravapravRttAvapi na doSatvamiti sthitam / evaM cAtra vihitAnuSThAne'nubandhato'hiMsAtvena pariNatAyAM dravyahiMsAyAmapi bhagavadAjaiva pravRttihetu che. paNa e jo gItArthe karela niSedhanA svIkArathI aTake tevI hoya to niranubaMdha (prajJApanIya) jANavI. abhinivezanA kAraNe, jo e aTake tevI na hoya to sAnubaMdha=aprajJApanIya jANavI. e mUlacchedya aticAra vinA thatI nathI. tethI ja to pUrvAcArya (zrIbhadrabAhu svAmI) e A pramANe kahyuM che ke zrI jinezvaroe gItArthono ke gItArthanI nizrAvALA agItArthono ema be prakAre vihAra kahyo che paNa enA karatAM judo (mAtra eka ke aneka agItArthono) vihAra kahyo nathI. AnA parathI jaNAya che ke gItArtha ke gItAWyukta agItArthanI sUtraviruddha pravRtti na thAya. kAraNa ke gItArtha cAritrI avazya kyAreya paNa AptavacananuM ullaMghana karatA nathI. temaja AjJAyukta cAritrI (gItArtha) anya yogya sAdhune sUtraviruddha pravRtti karatAM jANe to roke che. Ama bannenuM cAritra nirdoSa hoya che. anyathA = A sivAyanA trIjA vihAramAM tevuM saMbhavatuM nathI. Ama "AjJAparataMtranI bAhya pravRtti viratine khaMDita karatI nathI e niyamathI prastutamAM sarvaviratino saMpUrNa bhAva niyamA aDhAra hajAra zIlAMgarUpa jANavo." (vihitAnuSThAnIya dravyahiMsAmAM jinAjJA ja pravartaka) Ama, bhagavAnanI AjJA mujaba nadI utaravAmAM usUtrapravRtti na hovAthI AjJAzuddha sAdhune aticAra paNa lAgato nathI to e dezavirati banI javAnI to vAta ja kyAM? A rIte e vAta nakkI thaI ke nadI utAravAmAM ke bIjI ApavAdika pravRttimAM bhagavAnanI AjJAthI dravyahiMsA vagerarUpa dravyaAzravamAM sAdhu pravRtta thAya to paNa ene doSa lAgato nathI. temaja "AjJAthI kyAMka dravyahiMsA 1. itarathA tvabhinivezAditarAnna ca mUlacchedyaviraheNa / bhavatyeSA'ta eva pUrvAcAryA idaM cAhuH // gaitArthazca vihAro dvitIyo giitaarthmishritshcaiv| itastRtIyo vihAro nAnujJAto jinavaraiH / / gItArthasya notsUtrA tadyuktasyetarasya ca tthaiv| niyamena caraNavAn yanna jAtvAjJAM vilaGghayati / / na ca tadyukto'nyaM na nivArayati yogyatAM jnyaatvaa| evaM dvayorapi caraNaM parizuddhamanyathA naiva // tasmAdevaM viratibhAvaH saMpUrNo'tra bhavati jJAtavyaH / niyamenASTAdazazIlAGgasahasrarUpastu / / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAra << riti saMpannaM, AjJAtaH kvacid dravyahiMsAdau pravarttamAno'pyapravRtta iti paJcAzakavRttivacanAt / yattUcyate pareNa - nadyuttArAdau jalajIvavirAdhanA'nujJA kiM sAkSAdAdezarUpA, uta kalpyatA'bhivyaJjitA ? nAdyaH, 'sa sAdhurjIvavirAdhanAM karotu' ityAdirUpeNa kevalino vAkprayogAsaMbhavAt / yaduktaM 'arihaMtA bhagavaMto' (upa. mA. 448) ityAdi / ata eva dIkSAM jighRkSatA'pi vijJapto bhagavAn 'nahAsuda' tyevo vAn, na punaH 'TyuM nRALa' jJatyAvi| yattu yiALAneDa thito maLavAnAvezamukhenaapynujnyaaN dadAti tatrAnujJAyAH phalavattvena bhASAyA niravadyatvAt / nApi dvitIyaH, yataH kalpyatA 107 vageremAM pravartato paNa sAdhu apravRtta ja che' ityAdi paMcAzakavRttinA vacanathI e paNa nakkI thayuM che ke vihita anuSThAnamAM thatI ane anubaMdhathI (pariNAme) ahiMsA tarIke pariNamatI dravyahiMsAmAM paNa bhagavAnanI AjJA ja pravRttino hetu bane che. arthAt dravyahiMsA karanArI te pravRtti bhagavAnanI AjJAthI ja thaI hoya che. (ApavAdika hiMsAnI AdezarUpe jinAjJA asaMbhavita - pUrvapakSa) pUrvapakSa H nadI uta2vA vageremAM thatI jaLajIvavirAdhanArUpa dravyahiMsAmAM sAdhu bhagavAnanI AjJAthI pravarte che. evuM kahevuM e ayogya che, kAraNake bhagavAna jaLajIvavirAdhanAnI anujJA Ape e vAta saMbhavatI nathI. te A rIte- bhagavAne enI jo anujJA ApI hoya to e sAkSAt AdezarUpe ApI hoya ke kalpyatAthI abhivyaMjita karelI hoya ? sAkSAt AdezarUpe saMbhavatI nathI, kAraNa ke 'te sAdhu jIvavirAdhanA kare' 'tuM kara' ityAdi vacanaprayoga kevaLIo kare e saMbhavatuM nathI. upadezamALAmAM kahyuM che ke (448) "arihaMta bhagavaMto mANasane baLAtkAre hAthathI pakaDIne koI ahitamAMthI vAratA nathI ke hitamAM pravartAvatA nathI." tethI ja dIkSAno abhilASuka dIkSA levAnuM paNa pUche to bhagavAna ' nahIM suE jema tane sukha upaje tema (ka2)' ityAdi ja kahe che. nahi ke 'tuM grahaNa kara' ityAdi (kAraNa ke ema kahe ane kadAca koI kAraNasara te dIkSA laI na zake to bhASA niSphaLa banavAthI sAvadya bane.) dIkSAgrahaNAdinI kriyA vakhate lenAre mAMgela AdezanA javAbarUpe bhagavAna Adeza dvArA je anujJA Ape che te paNa tyAM anujJA te AdezanA svIkArAdirUpe saphaLa banatI hoI bhASA niravagha rahetI hovAthI ja mATe jaNAya che ke kevaLIo sAmAnyathI sAkSAt Adeza rUpa vAkyaprayoga karatA nathI. (kalpyatva abhivyaMjita rUpe paNa asaMbhavita - pUrvapakSa) "jIvavirAdhanAnI anujJA kalpyatAthI abhivyakta thAya che. arthAt bhagavAne tenI sAkSAt anujJA na ApI hoya, paNa 'kalpya' tarIke kahyuM hoya to tenAthI 'bhagavAnanI temAM anujJA che' ema abhivyakta 1. arihaMtA bhagavaMto ahiaM va hiaM va navi ihaM kiMci / vAriMti kAraveMti a ghittUNa jaNaM balA hatthe // chAyA : arhanto bhagavanto'hitaM vA hitaM vA nApi atra kiJcit / vArayanti kArayanti ca gRhItvA janaM balAt hastena // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-55 nadyuttArasyeSTaphalahetutvenaiva syAt, iSTaphalahetutvaM ca nadyuttArasya yatanAviziSTasyaiva bhaNitaM, ayatanAviziSTasya tu tasya pratiSedha evetyayatanAjanyajIvavirAdhanayaiva nadyuttAro'pyaniSTaphalahetutvenAkalpyo bhaNitaH, iti 'jalajIvavirAdhanAviziSTo nadyuttAraH kevalinA'nujJAtaH' iti vaktumapyakalpyam / na ca 'yatanayA nadImuttarataH sAdhoranAbhogajanyAzakyaparihAreNa yA jalajIvavirAdhanA sA'nujJAte'tyucyata iti vAcyaM, tasyAmanujJAyA anapekSaNAniSphalatvAd, jJAte'pi prAyazcitAnupapattiprasaktezca, jinAjJayA kRtatvAt / evamanyatrApi kalpyatA'kalpyatA ca phaladvArA sAkSAdvoktA'vasAtavyA, paraM sarvatrApi vastu thAya che evI mAnyatAvALo bIjo pakSa paNa ayogya che. kema ke e kayyAtarUpa abhivyaMjakano ja abhAva hoI tenAthI abhivyaMjita thanA anujJA asaMbhavita rahe che. e kapyatAno abhAva eTalA mATe che ke naghuttAramAM jo kapyatA hoya to ISTaphaLa hetu tarIke ja hoya. arthAt naghuttAra jo ISTaphaLano hetu banato hoya to ja kapya bane. have je naghuttAra jayaNAyukta hoya tene ja ISTaphaLano hetu hovo AgamamAM kahyo che. ajayaNAvALA naghuttArano to AgamamAM niSedha ja karyo che. (ahIM jayaNAyukta naghuttAra vageremAM jayaNA eTale "eka paga pANImAM mUkI bIjo addhara AkAzamAM rAkhavo...' ityAdirUpa jANavI ane iSTaphaLa tarIke pApakarmabaMdhano abhAva vagere jANavo. jeo AvI jayaNA karI zakatA nathI teono ajayaNAyukta naghuttAra aniSTaphaLano hetu hoI akathya che. (eTale AgamamAM "manayaM varamALo 3...' ityAdi rUpe teno pratiSedha ja karyo che) Ama ayatanAjanya jIvavirAdhanAnA kAraNe ja naghuttArane potAne paNa, te aniSTa phaLano hetu hoI akathya kahyo che. tethI "jaLajIvavirAdhanAyukta naghuttAra (kathya che ane tethI) kevalIthI anujJAta che evuM to bolavuM paNa yogya nathI. "are! ame je naghuttAramAM thatI jaLajIvavirAdhanAne kevalIthI anujJAta hovI kahIe chIe te ajayaNAthI thatA naghuttArAdimAM thatI virAdhanAne nahi, kintu jayaNApUrvaka thatA naghuttAramAM anAbhogajanya azakyaparihAra rUpe thatI jIvavirAdhanAne anujJAta kahIe chIe' evI zaMkA na karavI, kAraNa ke virAdhanAmAM to anujJAnI apekSA ja na hoI (e virAdhanAno parihAra azakya hoI kadAca anujJA na hota to paNa e to thavAnI ja hatI) anujJA niSphaLa thavAnI Apatti Ave. vaLI anAbhoganA badale kadAca virAdhanAno Abhoga thaI jAya to tenuM prAyazcitta levuM Avazyaka bane. paNa e paNa A rIte to asaMgata banI jAya che, kAraNa ke tamArA abhiprAya mujaba e virAdhanA jinAjJAthI karela che. jinAjJAthI karela cIjanuM kAMI prAyazcitta hotuM nathI. tethI virAdhanAnI anujJA mAnI zakAtI nathI. (jinopadeza mAtra vastusvarUpanI jANakArI mATe ja pUrvapakSa) Ama iSTaphaLa ke aniSTaphaLanA upadarzana dvArA je kaththatva ke akasmRtva zAstramAM kahyuM che te Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : apavAda viSayaka upadeza vicAra 109 svarUpanirUpaNopadezena, na punaH kvApyAdezenApi / ayaM bhAvaH-jinopadezo hi samyagdRzAM vastusvarUpaparijJAnArthameva bhavati / tatra vastunaH svarUpaM heyatvajJeyatvopAdeyatvabhedena tridhA / tatra kiJcidvastu jIvaghAtAdyAzravabhUtaM heyaM, durgatihetutvAt / kiJcicca jIvarakSAdi saMvararUpamupAdeyaM, sugatihetutvAt / kiJcicca svarganarakAdikaM jJeyameva, ubhayasvabhAvavikalatvAt / yattu jJAtaM sarvamapi vastu sugatihetustatra 'savizeSaNe0' ityAdinyAyena jJAnasyaiva prAdhAnyaM, taccopAdeyAntarbhUtamavasAtavyam / evaM ca kiJcidekameva vastu vizeSaNAdyapekSayA triprakAramapi bhavati / yathaikaiva gamanakriyA jIvaghAtAdihetutvenA'yatanAviziSTA sAdhUnAM heyaiva, heyatvena cAkalpyaiva, tathA saiva kriyA jIvarakSAdihetutvena yatanAviziSTA sAdhUnAmupAdeyA, upAdeyatvena ca kalpyA, ubhayavizeSaNarahitA tu jJeyaiva / batAvyuM. ema jyAM phaLadvArA te darzAvAyuM na hoya tyAM sAkSAt kaheluM hovuM jANavuM. jema ke paryuSaNAkalpamAM kahyuM che ke "eka paga pANImAM bIjo AkAzamAM....' e rIte rAkhIne je nadI vagerene pasAra karI zake te nadI utarIne cAre bAju savA yojana jeTaluM bhikSA mATe jaI pAchA pharavuM kalpa." paNa A phaLadvArA kahela kayyatA ke akathyatA paNa vastusvarUpanuM nirUpaNa karanAra upadezathI ja jaNAvela hoya che, nahi ke kyAMya paNa "tuM A kara" "tAre A karavuM ityAdirUpa AdezathI. A tAtparya che - jinopadeza samyakatvIone vastusvarUpanuM parijJAna thAya e mATe ja hoya che. emAM vastunuM svarUpa traNa prakAre hoya che - heyatva, upAdeyatva ane zeyatva. jIvAta vagere rUpa AzravabhUta keTalIka vastu durgatinA hetubhUta hoI heya hoya che. jIvarakSA vagere saMvararUpa keTalIka vastuo sugatinA hetubhUta hoI upAdeya hoya che. ane svarga-narakAdirUpa keTalIka vastu mAtra joya ja hoya che, kemake heyatva-upAdeyatva (ke durgatietutvasugatietutva) rUpa ubhayasvabhAva rahita hoya che. vaLI jJAta (jaNAyela) svarganarakAdi sarvavastuo je sugati hetu bane che temAM paNa "vizeSane.." nyAyathI jJAnanuM ja prAdhAnya che ane te to upAdeyamAM aMtarbhata che ja e jANavuM. (Azaya e che ke jJAna to saghaLI cIjonuM meLavavAnuM kahyuM che, eTale svargAdinuM jJAna paNa upAdeya to che ja, tethI jJAnano viSaya banavArUpe svargAdi paNa sugatietu bane che temaja upAdeya bane che.) Ama koI ekanI eka vastu paNa vizeSaNa vagerenI apekSAe traNa prakAranI banI zake che. jemake ekanI eka ja gamanAdi kriyA ayatanArUpa vizeSaNayukta banIne jIvavAtAdino hetu banavA dvArA sAdhuone heya bane che, ane heya hovAthI ja akathya bane che. tathA tenI te ja kriyA jayaNA rUpa vizeSaNathI yukta banIne jIvarakSAdino hetu banavA dvArA sAdhuone upAdeya bane che. ane - - - - - - - - - - - - 1. 'savizeSaNe vidhiniSedhau vizeSaNamupasaGkrAmato vizeSyA''bAdhake sati' iti nyAyaH / 2. karAyela vidhAna ke niSedha jo vizeSyamAM bAdhita hoya to vizeSaNamAM lAgu paDe che. prastutamAM, viSayatA saMbaMdhathI jJAnaviziSTa je svagadi, temAM sugatietatA che. emAM mAtra vizeSya rUpa svargAdimAM te na hovAthI vizeSaNarUpa jJAnamAM ja tenI pradhAnatayA hAjarI gaNAya che. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa5 evaM dhArmikAnuSThAnamAtre vaktavye 'savizeSaNe0' ityAdinyAyena vidhiniSedhamukhena yatanA'yatanAviSayaka eva jinopadezaH saMpannaH, tathA ca jIvarakSArtha yatanopAdeyatvena kalpyA, ayatanA ca jIvaghAtahetutvena heyatvenA'kalpyetyevaM vidhiniSedhamukhena vastusvarUpAvabodhako jinopadezo mantavyaH / evaM chadmasthasaMyatAnAM jJAnAdyarthamapavAdapadapratiSevaNe'pyanAdisiddhakalpyatvAdilakSaNavastusvarUpAvabodhako jinopadezo bhavati / yathA sAdhvyA upasargakartAramadhikRtya paMciMdiyavavarovaNA kappitti nizIthacUrNAvuktaM, na punaH 'sa hantavyaH' iti vidhimukhena jinopadezo bhavati, 'savve pANA savve bhUA savve jIvA savve sattA Na haMtavvA' ityAdyAgamena virodhaprasaGgAt / yacca dazAzrutaskandhacUrNo avaNNavAiM paDihaNejjatti bhaNitaM, tadAcAryaziSyANAM paravAdanirAkaraNe sAmarthya darzitam / yathA-'micchadiTThIsu paDihaesu sammattaM upAdeya hovAthI kaltha bane che. vaLI e ja kriyA A banne vizeSaNa zUnya hoya to mAtra joya ja rahe che. | (sarvatra vidhi-niSedha jayaNA-ajayaNAnA ja - pUrvapakSa) A rIte dareka dhArmika anuSThAna aMge vicArIe to jaNAya che ke 'savizeSa...' ityAdi nyAya mujaba vidhi-niSedha dvArA yatanA-ayatanA aMge ja jinopadeza che. arthAt jinopadezathI je je vidhAna thayA che te badhA jayaNA aMgenA ja che ane je je niSedha thayA che te paNa ajayaNA aMgenA ja che. tethI jayaNA jIvarakSA mATe hoI upAdeya hovAthI kathya che ane ajayaNA jIvaghAtanA hetubhUta hoI heya hovAnA kAraNe akathya che' ityAdirUpe jinopadeza vidhi niSedha dvArA vastusvarUpane jaNAvanAra che e mAnavuM joIe. A dhArmika anuSThAna aMgenI vAta karI. ema chadmasthasaMyato jJAna vagere mATe je apavAda seve che temAM paNa jinopadeza anAdisiddha evA kadhyatva vagere rUpa vastu svarUpane ja jaNAvanAro hoya che. paNa e vakhate jIva virAdhanA karavI joIe-karo' ityAdi vidhi rUpe hoto nathI. jema ke - sAdhvIne upasarga karanArAne uddezIne "paMcendriyanI hatyA kalpa' evuM nizIthacUrNimAM kahyuM che. arthAtu emAM rahelA kadhyatva svarUpane ja te jaNAve che. kintu "te haNavA yogya che' ityAdi vidhimukhe jinopadeza hoto nathI. kAraNa ke e jinopadeza jo e rIte hoya to "sarva prANIo, sarva bhUta, sarva jIva, sarva sattvone haNavA nahi' ityAdi Agamavacanano virodha thAya. vaLI dazAzrutaskaMdhanI cUrNimAM "avarNavAdIne paDihaNavo' ityAdi je kahyuM che tenAthI jainazAsana vagerenI niMdA karanArane - viruddha bolanArane mArI nAMkhavAnuM vidhAna nathI karyuM ke jethI ukta Agama sAthe virodha Ave) paNa "AcArya ane ziSyo para -- - - - - - - - - - - - 2. padrivyaparopA vasthA 2. sarve prANAH sarve bhUtAH sarve jIvAH sarve sattvA na hntvyaaH| 3. avarNavAdinaM pratihanyAt / 4. mithyAdRSTiSu pratihateSu samyaktvaM sthiraM bhavati / - - - - - - - - - - - - - - - - Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 kevalImAM dravyahiMsAH apavAda viSayaka upadeza vicAra thiraM hoi'ti zrIsUtrakRdaGgacUrNA bhaNitam / ata eva 'sAhUNa ceiANa ya0' (upa.mAlA-242) ityAdau sarvabaleneti svaprANavyaparopaNaM yAvadityevaM bhaNitaM, na punarjinapravacanAhitakartA hantavya iti, jainAnAM tathAbhASAyA vaktumapyanucitatvAt / yadyapi sarvabalena nivAraNe paJcendriyavyApAdanaM kAdAcitkaM bhavatyapi, tathApi 'sa vyApAdanIyo vyApAdyatAM ca' ityAdirUpeNa manovyApAravAnapi kevalI na bhavati, tathAbhUtasyApi manovyApArasya sAvadyatvena pratyAkhyAtatvAt / na cApavAdikastathAvyApAraH sAvadho na bhaviSyatIti zaGkanIyaM, yato'pavAdapratiSevaNaM ca saMyateSvapi pramattasyaiva bhavati, kathaM tarhi sarvotkRSTaniyatApramattasya kevalino'pIti? paraM paJce vAdanuM=viruddhavAdanuM nirAkaraNa karavAmAM samartha che. eTaluM ja jaNAvyuM che. jema ke sUtrakRtAMganI cUrNimAM je kahyuM che ke "mithyASTio paDihaNAye chate samyakatva sthira thAya che. teno "mithyASTio marI gaye chate samyaktva sthira thAya che evo artha ghaTato na hovAthI "mithyASTiono vAda haNAye=nirAkaraNa thae chate samyakatva sthira thAya che' evo susaMgata artha karAya che. tema ahIM paNa "avarNavAdI'no artha avarNavAdIno vAda" ane "paDihaNenja'no artha "nirAkaraNa karavuM' evo hovAthI ukta Agamano virodha Avato nathI. Ama ukta Agamano virodha na Ave e rIte artha saMgata karavAno hovAthI ja upadezamALAmAM je kahyuM che ke "sAdhuonA ane caityonA pratyenIkane ane avarNavAdane temaja jina pravacananA ahitane sarvazaktithI vAravuM' temAM "sarvazaktithI evuM je kahyuM che teno potAnA prANa cAlyA jAya tyAM sudhI...' evo artha kahyo che, nahi ke jinapravacananuM ahita karanArane haNavo (haNavA sudhI potAnI zakti vAparavI) evo, kemake jainoe tevo bhASAprayoga karavo paNa anucita che. jo ke potAnI badhI tAkAta lagADIne tenuM vAraNa karavAmAM kyAreka paMcendriya jIvanI (te ahita karanAra manuSyAdinI) hatyA thaI paNa jAya, to paNa te mAravA yogya che tene mArI nAkho' ityAdi rUpe to kevaLI mananI pravRtti paNa karatAM nathI (to tevA vacanaprayoganI to vAta ja kyAM?) kAraNa ke tevI mananI pravRtti paNa sAvadya hovAthI tenuM paNa teone paccakhANa hoya che. (jinAjJAthI vastusvarUpanuM jJAna, pravRtti-nivRtti svataH - pUrvapakSa) kevaLI jo tevo manovyApAra kare to te ApavAdika hovAthI sAvadya hoto nathI" evI zaMkA na karavI, kemake chagha0-saMyatomAM paNa apavAdasevana pramattone ja hoya che, apramattone nahi, to sarvotkRSTa ane niyata(haMmezA) apramatta evA kevalIone zI rIte hoya? vaLI chabasthapramatto je jJAnAdinI hAninA bhayathI apavAdasevana kare che te bhayarUpa kAraNa ja kevalIone to na hovAthI apavAdasevana 2. sAdhUna caityAna 2 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-papa ndriyavyApAdanabhayena yadi sati sAmarthya pravacanAhitaM na nivArayati, tarhi saMsAravRddhirdurlabhabodhitA cetyAdi zrIkAlikAcAryakathAdau bhaNitam / ahitanivAraNe ca kriyamANe kadAcitpaJcendriyavyApattau prAyazcittapratipattyAzayasya zuddhatvAgjinAjJA''rAdhakaH sulabhabodhizcetyAdirUpeNa vastusvarUpAvabodhako jinopadezo bhavatIti tAtparyam / evaM jinopadezena vastusvarUpamavagamya svata eva yathaucityena pravRttinivRttibhyAM jinAjJA''rAdhako bhavatIti jinopadezasya kalpyAkalpyatA'vabodha eva caritArthatvAjjalajIvavirAdhanA'nujJA kevalinaH kalaGka eva / na ca 'nadyuttArasya kAraNatvena jalajIvavirAdhanA'pyApavAdikIti tatra jinopadezo bhaviSyati' iti zaGkanIyaM, acittajalanadyuttArasyAbhAvApattyA tasyA nadyuttAre kAraNatvAbhAvAt / tasmAtradyuttArasya kAraNaM na jalajIvavirAdhanA, kintu pAdAdikriyaiveti / etena-'jalaM vastragAlitameva peyaM, nAgalitaM' ityupadizatA hotuM nathI. Ama "paMcendriya jIva haNavA yogya che.' ityAdi rUpe kevaLIono vacanaprayoga apavAdapaNe paNa hoto nathI e nakkI thayuM. tema chatAM "paMcendriya jIvanI hatyAnA bhayathI jo sAmarthya hovA chatAM pravacananuM ahita nivAre nahi to saMsAravRddhi ane durlabhabodhitA thAya' ityAdi zrI kAlikAcAryanI kathA vageremAM kahyuM che. tethI tAtparya evuM jaNAya che ke jinopadeza A rIte temaja "ahita nivAraNa karatI vakhate kadAca paMcendriya jIvanI hatyA thaI jAya to paNa prAyazcitta levA dvArA Azayazuddha hovAnA kAraNe jinAjJAnA ArAdhaka ane sulabhabodhi banI zakAya che.ItyAdi rIte vastu svarUpane ja jaNAvanAra hoya che. niSkarSa - jinopadeza dhArmika anuSThAnamAM "savizeSa...' nyAyathI jayaNA-ajayaNA aMgenI kaSNatA-akathyatAne jaNAvanAra hoya che. apavAdasevananA avasare ApavAdika pravRtti karavAmAM na Ave to bodhidurlabhatA vagere thAya che, ane te pravRtti karavAmAM Ave to prAyazcittAdi dvArA sulabhabodhitA thAya che. ApavAdika vastunuM AvuM je anAdisiddha vastu svarUpa hoya che tene ja jinopadeza jaNAve che. jinopadezathI A pramANe vastusvarUpane jANIne svayaM yathAyogya pravRttinivRtti karavAthI jinAjJAnA ArAdhaka banAya che. Ama jinopadeza to kaththatA- akathyatAne jaNAvavAmAM ja caritArtha thaI jato hoI "kevalIe jaLajIvavirAdhanAnI paNa 'tame jaLajIvavirAdhanA karo' ityAdirUpe anujJA ApI che" evuM kahevuM e to kevalIne kalaMka ja lagADavAnuM che. jema naghuttAra ApavAdika che tema tenA kAraNa tarIke janajIvavirAdhanA paNa ApavAdika che. tethI jema apavAdapade naghuttAra aMge jinopadeza che tema apavAdapade te virAdhanA aMge paNa hovo joIe" ityAdi zaMkA na karavI, kAraNa ke jaLajIvavirAdhanA naghuttAranuM kAraNa ja nathI. nahIMtara to jayAM janajIvavirAdhanAno abhAva che tevA acittajaLamAM janajIvavirAdhanArUpa te kAraNa hayAta na hovAthI temAMthI naghuttAra ja thaI na zakavAnI Apatti Ave. mATe naghuttAranuM kAraNa jaLajIvavirAdhanA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH jaLajIvavirAdhanAvicAra 113 kevalinA jalajIvavirAdhanA sacittajalapAnaM copadiSTaM bhaviSyati-iti zaGkA'pi parAstA, yataH 'savizeSaNe0' ityAdinA nyAyena tatra jalagalanamevopadiSTaM, tacca trasajIvarakSArthamiti / na ca 'kevalinA jIvaghAtAdikaM sAkSAdanujJAtamiti na brUmaH, vihArAdikamanujAnatA tadavinAbhAvena jAyamAnamanujJAtami'tyasyApi vacanasyAvakAzaH, evaM sati gajasukumAlazmazAnakAyotsargamanujAnataH zrIneminAthasya tadavinAbhAvitadIyaziraHprajvAlanasyApyanujJA''patteH / na ca 'nadyuttAre jalajIvavirAdhanA yatanayA karttavyA' iti jinopadezo bhaviSyati - ityapi saMbhAvanIyaM, yatanAvirAdha nathI, paNa paga vagerenI tevI kriyA ja che. AgamamAM paNa "W pAyaM .' ityAdi dvArA enuM ja samarthana karyuM che. Ama, jinopadezathI jayaNA ane ajayaNAnA ja vidhi-niSedha che vagere je jaNAvyuM tenAthI ja nIcenI zaMkA dUra thaI jAya che. e zaMkA A ke - "gaLaNAMthI gALeluM ja pANI pIvuM, nahi gALeluM (aLagaNa) nahi" evo upadeza detA kevaLIe "pANI gALavAmAM thatI jaLajIvavirAdhanA ane saciraMjaLapAnano upadeza Apyo kahevAze" - A zaMkA eTalA mATe dUra thaI jAya che ke "savizeSa..'ityAdi nyAyathI e upadezamAM pANIne gALavAno upadeza ja phalita thAya che je trasajIvonI rakSA mATe hoI jayaNA rUpa che. tethI jinopadeza enuM vidhAna kare e ApattirUpa nathI. (AmAM galanakriyArUpavizeSaNa yukta pANI pIvAnI vAta che emAM mAtra vizeSyarUpa pANI aMge to pIvAno upadeza bAdhita che. tethI e upadeza galanakriyArUpa vizeSaNane lAgu paDe che. temaja, acittajaLane paNa gALI zakAya che mATe jaLavavirAdhanA e kAMI galanakriyAnuM kAraNa nathI ke jethI e rIte paNa eno upadeza hovo phalita thAya.) (jIvavirAdhanA ajayaNAjanya ja hoya - pUrvapakSa) - apavAdAdipade kevalIe jIvaghAtAdinI sAkSAt anujJA ApI che evuM ame nathI kahetA, paNa ame to eTaluM ja kahIe chIe ke vihArAdinI anujJA ApatA kevalIe temAM avinAbhAve (avazya rIte) thatA jIvaghAtAdinI paNa athapattithI anujJA ApI che - evuM bolavAno paNa prastutamAM koI avakAza nathI. kema ke "jenI anujJA ApI hoya temAM avinAbhAve thanAra darekanI anujJA paNa AvI ja jAya' evo niyama nathI. te paNa eTalA mATe ke jo evo niyama hoya to "gajasukumAlane smazAnamAM kAussagna karavAnI anujJA ApatA zrI neminAtha bhagavAne tenuM mAthuM baLavAnI paNa anujJA ApI hatI." evuM mAnavAnI Apatti Ave, kemake bhagavAna potAnA jJAnamAM kAussagnamAM avinAbhAve mAthuM baLavAnuM paNa jotA ja hatA. - naghuttAramAM jIvavirAdhanA karavI evo jinopadeza bhale na hoya, paNa naghuttAramAM jayaNAthI jIvavirAdhanA karavI, evo upadeza to saMbhave che ne?' - evI paNa zaMkA na karavI, kAraNa ke jayaNA ane Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa5 nayoH parasparaM virodhAd, yatanA hi jIvarakSAheturayatanA ca jIvaghAtaheturiti / tasmAjjIvavirAdhanA niyamAdayatanAjanyaiva, 'ayatanA cAntato jIvaghAtavadanAbhogajanyAzakyaparihAreNaiva, jIvarakSA ca yatanAjanyaiva' ityanAdisiddho niyamo mantavyaH / ata eva chadmasthasaMyatAnAmupazAntavItarAgaparyantAnAM yatanayA pravartamAnAnAmapi yA virAdhanA sA niyamAdanAbhogavazenAyatanAjanyaiva, paramapramattasaMyatAnAM nAticAraheturapi, Azayasya zuddhatvAt / etacca saMbhAvanayA'pyAtmakRtatvenAjJAtAyAM chadmasthasAkSAtkAragamyajIvavirAdhanAyAmavasAtavyaM, jJAtAyAM ca prAyazcittapratipitsoreva, anyathA tu niHzUkatayA saMyamApagamaH pratIta eva / na cApramattAnAmayatanA na bhaviSyatIti zaGkanIyaM, anAbhogajanyAyatanAyAzchadmasthamAtrasya sattvenA'pramattatAyA anAbAdhakatvAt, tena saMyatAnAM sarvatrApyanAbhoga virAdhanA e paraspara virodhI che. jayaNA e jIvarakSAno hetu che. arthAt jayaNAthI jIvavirAdhanA thaI na zake. (seMkaDo upAyothI paNa sAkara kaMI mIThAnuM kAma karI zakatI nathI. vaLI evI jayaNAthI thayelI dekhAtI jIvavirAdhanAne paNa jinAjJA-jinopadezathI thayelI to mAnI zakAtI ja nathI, kema ke e rIte to kaMthavA vagere marI na jAya evA abhiprAyathI koI gAyanI garadana pUMjIne charo pheravI hatyA kare to ene paNa jayaNApUrvaka thaI hovAthI jinAjJAthI karelI hovI kahevAnI Apatti Ave.) tethI (1) jIvavirAdhanA niyamA ajayaNAjanya ja hoya che, ane e ajayaNA paNa aMtataH (bIjo koI mArga na rahevAthI) jIvaghAtanI jema anAbhogajanya azakya parihArathI ja hoya che evo temaja (2) jIvarakSA jayaNAjanya ja hoya che evo anAdisiddha niyama mAnavo joIe. | (chatI jayaNAe thatI virAdhanA anAbhogaprayuktaajayaNAjanya - pUrvapakSa) tethI ja upazAntavItarAga sudhInA chadmasthasaMyatothI, jayaNApUrvaka pravartavA chatAM paNa, je virAdhanA thAya che te paNa anAbhogavazAta thayela ayatanAjanya ja hoya che. paNa apramattasaMyatone te aticAra paNa lagADatI nathI, kAraNa ke teono Azaya zuddha hoya che. A vAta paNa, chadmasthanA sAkSAtkArano viSaya banI zake evI paNa je virAdhanA "A virAdhanA mArAthI thaI hovAno saMbhava che e rIte paNa jaNAyelI na hoya tene aMge jANavI. bAkI e rIte je jaNAI gayelI hoya te virAdhanA thaye chate to prAyazcitta levAnI icchAvALA mATe ja A vAta jANavI. arthAt tevI icchAvALA apramattane ja te aticArano hetu paNa banatI nathI. bAkI jANavA chatAM prAyazcitta levAne je icchato nathI tene to virAdhanAnI sUga ja UDI javAthI saMyamanAza ja thaI jAya che e vAta prasiddha ja che. - apramattatAnI bAdhaka evI ajayaNA apramattane saMbhavatI ja nathI to tajanya virAdhanA paNa zI rIte saMbhave? - evI zaMkA na karavI, kema ke je ajayaNA anAbhogajanya hoya che te dareka chadmasthane avazya hoya ja che ane tethI ja e apramattatAnI bAdhaka paNa hotI nathI Ama 'virAdhanA ajayaNAjanya ja hoya che evA siddha Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jagajIvavirAdhanAvicAra 115 janyAzakyaparihAreNa jAyamAne jIvaghAtamRSAbhASaNAdyaMze jinopadezo na bhavatyeva, tathAbhUtAyA api virAdhanAyA ayatanAjanyatvena niSiddhatvAd, ata eva saMyatAnAM dravyato'pi hiMsA karmabandhakAraNamasatyapi kRtapratyAkhyAnabhaGgenA''locanAviSayaH / yadAgamaH 'se a pANAivAe cauvvihe paNNatte, taM jahA davvao khittao kAlao bhAvao' ityAdi / pratyAkhyAnaM ca sarvaviratisiddhyarthameva, tasyA api dravyata AzravarUpatvAt sUkSmapRthivyAdInAmivA'viratipratyayakarmabandhahetutvAt, bhAvahiMsAyAH kAraNatvAcca / etena-yatra kvApi dhArmikAnuSThAne saMbhAvanayA'pyavadyaM bhavati, tadanuSThAnaviSayako jinopadezo na bhavati, tAvanmAtrasyAzravasyopadezaviSayatvApattyA kRtasarvasAvadhapratyAkhyAnavataH pratyAkhyAnabhaGgena kevalI yathAvAdI tathA karttA na bhaved - ityevaM prarUpaNAtmakaM pAzacandramatamapyupekSitaM thayelA niyamathI nakkI thAya che ke saMyatothI sarvatra anuSThAnomAM anAbhogajanya azakya parihArarUpe je jIvaghAta-mRSAbhASaNAdi thAya che, tasvarUpavirAdhanAnA aMzamAM jinopadeza hoto ja nathI, kema ke tevI paNa te virAdhanA ajayaNAjanya hoI niSiddha ja che, kema ke mULamAM ajayaNA ja akathya hoI niSiddha che.) dravyahiMsAnuM paccakakhANa paNa Avazyaka - pUrvapakSa) tethI ja saMyatone, karmabaMdhanuM kAraNa nahi banatI evI paNa dravyahiMsA karelA paccakakhANano bhaMga karanAra hoI AlocanAno viSaya to bane ja che. (arthAt tenI paNa AlocanA levI ja paDe che.) AgamamAM paNa "te prANAtipAta cAra prakAre kahevAyo che - dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI." ityAdi kahyuM che. tethI, A cAre prakAranA prANAtipAtAdinA paccakhANathI ja saMbhavatI evI sarvavirati saMpanna thAya te mATe dravyahiMsAnuM paNa paccakakhANa hoya ja che, kAraNa ke te dravyathI AzravarUpa hoI (jo tenuM paccakakhANa karyuM na hoya to) sUkSmapRthvIkAya vagerenI jema aviratinimittaka karmabaMdhano hetu bane che. temaja dravyahiMsA e bhAvahiMsAnuM kAraNa banatI hovAthI (paNa e sarvaviratinI bAdhaka hoI) enuM paccakakhANa Avazyaka che. Ama "dravyahiMsAdi aMzamAM jinopadeza hoto nathI evuM je kahyuM tenAthI ja nIceno pArjacandrIya mata upekSApAtra TharI jAya che - je koI paNa dhArmika anuSThAnamAM avaghanI saMbhAvanA paNa hoya te anuSThAnano jinopadeza hoto nathI, kemake te anuSThAnano upadeza devAmAM teTalA avadyarUpa dravyavirAdhanAtmaka Azravano paNa bhego upadeza AvI javAnA kAraNe sarvasAvadyanA paccakkhANavALA evA bhagavAnanA bIjA pAse pApa karAvavuM nahi ityAdirUpa aMzanA) paccakakhANano bhaMga thavAthI kevalI jevuM bole che tevuM karanArA hotA nathI evuM mAnavAnI Apatti AvI jAya che - Avo pArjacaMdramata - - - - - - - 2. patipatA: vArvidhA: prajJata:, tAthA - dravyata: kSetrataH Rtata: mAvataH Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-55 draSTavyaM, jainapravacane prAguktaprakAreNa tadaMze jinopadezApatterevAnaGgIkArAt / tasmAdayaM bhAvaH-yadvastujAtaM cikIrSitakAryasya pratikUlamananukUlaM vA bhavettad avinAbhAvasaMbaMdhena jAyamAnamapyanukUlakAraNavadupadezaviSayo na bhavati, yathA nadyuttArAdyupadeze jIvaghAto yathA vA kSudvedanAdyupazamanArthAhAravidhau tiktamadhurAdirasAsvAdaH, paraM yatra cikIrSitakAryasyAnukUlakAraNAnyapi vyavahArataH sAvadhAni bhavanti, tadviSayA jinAnujJA kriyAkAle'pyAdezamukhena na syAd, evaM vyavahArato bhASAyAH sAvadyatvaprasakteH, kiMtviSTaphalopadarzanena kalpyatvAbhivyaJjitopadezamukhenaivAvasAtavyA / sA cAnujJA nizcayato niravadyaiva, saMsArapratanukaraNapUrvakasAnubandhipuNyaprakRtibandhahetutvAt / etena-kusumAdibhirjinendrapUjAmupadizatA kusumAdijIvavirAdhanApyupadiSTaiva, puujaa'vinaabhaavipaNa upekSaNIya che evuM siddha eTalA mATe thAya che ke pUrve kahI gayA e mujaba, "te avadyaaMzamAM paNa jinopadeza lAgu paDI jAya che' evuM jainapravacanamAM mAnyuM ja nathI. (vyavahArasAvadhakAraNonI jinAnujJA kacchatvAbhivyaMjita upadezamukhe - pUrvapakSa) tethI AvuM rahasya phalita thAya che ke - cikIrSita kAryanI sAthe avinAbhAvasaMbaMdhe (avazyapaNe) je vastuo UbhI thaI jAya che te traNa prakAranI hoya che - cikIrSita kAryane anukUla, pratikUla ke ananukUla (udAsIna). emAMthI anukUla cIja cikIrSita kAryano je upadeza hoya che te upadezano viSaya bane che. paNa pratikUla ke ananukUla cIja te upadezano viSaya banatI nathI. jema ke naghuttAra vagerenA upadezamAM pratikUla evA jIvaghAtAdi ane sudhAvedanIyane upazamAvavA mATe upadezela AhAravidhimAM udAsIna evo tiktamadhurAdirasono AsvAda. (A cIjo upadezano viSaya na banavAmAM bIjA be kAraNo e paNa jANavA ke te upadeza vagara ja utpanna thayela hoya che temaja upadiSTa cIja karatI vakhate tene choDavI azakya hoya che.) paNa jyAM cikIrSita kAryanA anukUla kAraNo paNa (ke je cikIrSitakAryanA upadezano viSaya banavA Avazyaka banI jAya che te) vyavahArathI sAvadya hoya che tyAM tenA viSayanI (te cikIrSita kAryanI) jinAnujJA kriyAkAlamAM paNa Adezamukhe "tuM Ama kara' ityAdirUpe hotI nathI, kema ke evI bhASA vyavahArathI sAvadya banI javAnI Apatti emAM Ave che. tethI tenI jine Apela anujJA Adezamukhe nathI hotI paNa upadezamukhe hoya che je ISTaphaLa dekhADavA dvArA abhivyakta thayelI hoya che. vaLI e anujJA saMsAranI alpatA karavA pUrvaka sAnubaMdhapuNyaprakRtibaMdhanA hetubhUta hoI nizcayathI to niravadya ja hoya che. Ama avinAbhAve thatI ananukUla ke pratikUla cIjono jinopadeza hoto nathI evuM je siddha thayuM tenAthI ja A zaMkA paNa dUra thaI jAya che ke - zrIjinezvara paramAtmAnI phUla vagere vaDe pUjA karavAno upadeza detA bhagavAnathI phUla vagerenA jIvonI virAdhanAno paNa upadeza apAI ja gayela che, Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH jaLajIvavirAdhanAvicAra 117 tvena jJAtvaiva pUjAyAmupadiSTatvAd - iti vacanamapAstaM, kusumAdijIvavirAdhanAyAH pUjAyAH karturdraSTuzcApratyakSatvena pUjAviSayakapariNAmavyavahArAhetutvena kalpitakusumAdInAmiva dravyapUjAsAmagryanantarbhUtatvAt, upadezamantareNApi jAyamAnatvAt, pUjAM kurvatA tyaktumazakyatvAcca, anyathA kusumAdInAmiva tasyA api bhUyastvameva viziSTapUjA'GgaM vAcyaM syAd, na ca kusumAdibhUyastve tadbhUyastvamAvazyakaM, kusumAdInAM sacittAcittatayA dvaividhyavyavasthAnAt / tasmAttIrthakRtAmAjJopadezaH 'karmakSayanimittaM pratyupekSaNeryAsamityAdiSu saMyatA yatanayA pravarteran, nAnyathA, saMsAravRddhihetutvAd, ityevaM vidhi-niSedhamukhAbhyAmevAvasAtavyo na punaH 'tvamitthaM kuru' ityAdi sAkSAdAdezamukhenApi / na ca - yatanayA nadyuttAravat tayA dravyapUjA'pi saMyatAnAM bhavatu - iti zaDkanIyaM, kema ke pUjAmAM te virAdhanA avazya thavAnI ja che evuM jANIne ja pUjAno upadeza apAyo hoya che - AvI zaMkA dUra ja thaI jAya che temAM nIcenA traNa kAraNo jANavA. (1) pUjA karanArane ane jonArane te phUla vagerenA jIvonI virAdhanA apratyakSa hoI pUjAviSayaka pariNAmanA vyavahArano hetu banatI nathI. tethI kalpita (sonA cAMdI vagerenA kRtrima) phUla vagerenI jema dravyapUjAnI sAmagrImAM te kaMI aMtarbhata hotI nathI, arthAt jema phUla vagerene joIne jonAra vagere paNa paraspara vyavahAra kare che ke "A pUjA karavA jAya che ityAdi, tethI phUla vagere dravyapUjAnI sAmagrImAM aMtarbhata che. paNa e rIte puSyajIvonI virAdhanAne joIne kaMI tevo vyavahAra thato nathI, kAraNa ke te virAdhanA ja chadmasthone dekhAtI nathI. mATe te virAdhanA pUjAnI sAmagrImAM aMtarbhata nathI. arthAt te virAdhanA pUjAne anukUla hotI nathI, ane tethI ja pUjAnI sAthe avinAbhAve te thatI hovA chatAM upadezano viSaya banatI nathI. (2) e virAdhanA upadeza vagara ja thaI jAya che. temaja (3) pUjA karatI vakhate teno tyAga azakya hoya che. bAkI puSpa jIvavirAdhanA paNa jo dravyapUjAnI sAmagrImAM antabhUta hoya to to jema ghaNA puSpo viziSTapUjAnuM kAraNa bane che tema ghaNI virAdhanA paNa viziSTapUjAnuM kAraNa banavI joIe. "jema virAdhanA vadhAre hoya tema paNa pUjA viziSTa thAya ja che, kAraNa ke puSpo jema vadhu hoya tema virAdhanA paNa avazya vadhu hoya ja che." evI zaMkA na karavI, kAraNake phulo sacitta-acitta ema be prakAranA AgamamAM kahyA che. eTale ke jo acitta puSpo ja vadhAravAmAM Ave to virAdhanA vadhyA vagara paNa pUjA viziSTa thAya che. (yatanAnI jinAjJA, dravyahiMsAnI kyAMya nahi- pUrvapakSa) tethI jaNAya che ke tIrthaMkaranI AjJAno upadeza "sAdhuoe karmakSaya mATe paDilehaNa-iyasamiti vageremAM yatanAthI pravartavuM joIe, anyathA (ayatanAthI) pravartavuM joIe nahi, kema ke ayatanA e saMsAravRddhino hetu che" ityAdi rUpe vidhi-niSedha mukhe jANavo, nahi ke "tuM Ama kara' ityAdirUpe sAkSAt Adezamukhe paNa. "A rIte jayaNA-ajayaNAnuM ja mukhyatayA vidhAna-niSedha hoya to jayaNAthI naghuttAranI Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 o. dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-55 sAdhUnAM trasasthAvarajIvarakSAyatanA'dhikArAd, nadyuttAre 'egaM pAyaM jale kiccA' ityAdividhinA tannirvAhAd dravyastave ca trasajIvarakSArthayatanAvatAM zrAddhAnAmevAdhikArAt, sarvAraMbhaparijihIrSApUrvakapRthivyAdiyatanApariNAme ca teSAmapi cAritra evAdhikAra iti / tatkArApaNaM ca sAdhUnAmupadezamukhena yuktaM, nizcayato'nujJAviSayatvAd, na tvAdezamukhena, pRthivIdalAnAM tatkAraNAnAM vyavahArataH sAvadyatvAt / so'pyupadezo jinapUjAyatanAviSaya eveti sarvatra yatanAyAmeva bhagavadAjJA, na tu kvacid dravyahiMsAyAmapIti / jema jayaNAthI jinapUjA vagere karavAnuM paNa sAdhuo mATe vidhAna hovuM joIe evI zaMkA na karavI, kema ke emAM sAdhuonI jayaNA ja saMbhavI zakatI nathI. te A rIte-jIvamAtranI virAdhanA sAvadya hoI sAdhuone tenuM paccakhANa hoya che. eTale naghuttAra vageremAM sAdhuoe trasa ane sthAvara badhA jIvonI jayaNA pALavAnI hoya che. tethI ja to naghuttAramAM " paryA.' ityAdi vidhi kahI che jenAthI trAsa-sthAvarajIvanI jayaNAnuM pAlana thAya che. dravyastavamAM sthAvarajIvonI rakSA mATe jayaNA saMbhavatI ja nathI, kema ke te jIvonA zarIrarUpa pANI-puSpa vagere ja pUjAnA aMga (kAraNa) bhUta che. tethI mAtra trasajIvonI rakSA mATe ja emAM jayaNA saMbhave che. ane tethI ja emAM zrAvakono ja adhikAra hoya che. "pRthvI-jaLa vagereno paNa ochAmAM ocho upayoga karavA rUpe sthAvarajIvonI paNa jayaNA dravyapUjA vageremAM zrAvakone saMbhave che" evI zaMkA na karavI, kema ke sAMsArika AraMbhane AzrIne aMzataH tevI jayaNA hoya ja che. vaLI sarvatra tevI jayaNA to sarva AraMbhane choDavAnI IcchAthI ja saMbhave che. kema ke "jenI alpatA icchanIya hoya teno abhAva to nirvivAda rIte vadhu icchanIya banI rahe che e vAta to sarvane mAnya che. tethI pRthvIkAya vagereno AraMbha ocho thAya tevI icchA-pravRtti paNa sarva AraMbhane choDavAnI icchAthI ja saMbhave che je icchA sarvaviratipariNAmarUpa hovAthI tenI hAjarImAM to cAritra ja AvI jAya. mATe sthAvarajIvonI (sArvatrika) jayaNA zrAvakone hotI nathI. ane tethI dravyapUjAno adhikAra zrAvakone ja hoya che. sAdhuone hoto nathI. vaLI zrAvako pAse te karAvavI paNa sAdhuone upadezamukhe ghaTe che, kAraNa ke nizcayathI e anujJAno viSaya che ja, paNa Adezamukhe ghaTatI nathI, kAraNa ke pRthvIdaLa-puSpa vagere rUpa tenA kAraNo vyavahArathI sAvadya che. vaLI teno upadeza paNa AgaLa kahI gayA te mujaba vAstavamAM to jinapUjA aMgenI jayaNAno ja hoya che. tethI nizcita thAya che ke naghuttAra ke jinapUjA vageremAM sarvatra jayaNAnA aMzamAM ja jinAjJA hoya che, kyAMya paNa dravyahiMsAmAM nahi.... 2. puruM pADyuM te kRtvA | Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jagajIvavirAdhanAvicAra 119 tatra brUmaH-anujJA tAvad bhagavato vidhivacanarUpA nadyuttArAdyavinAbhAvinyAM jalajIvaprANaviyogarUpAyAM jalajIvavirAdhanAyAM na kathaJcideva, tasyA udAsInatvAt / tadanukUlarUpAyAM tu tasyAM nadhuttArAdivyApArarUpAyAM sA'varjanIyaiva, ubhayasvabhAvasyAnaikAntikasya nimittakAraNasya buddhibhedena pRthakka mazakyatvAd / yata eva ca yatanAviziSTasya nadyuttArasyeSTaphalahetutvaM bhaNitaM, ata eva naimittikavidhirUpAyA bhagavadAjJAyA bahulAbhAlpavyayadravyahiMsAyAM vyavahArataH paryavasAnam, utsargataH pratiSiddhaM hi kenacinimittenaiva vidhIyata iti / tata idamucyate - 'appeNa bahuM icchai visuddhaAlaMbaNo samaNo / ' nizcayatastu naikAntato bAhyaM vastu vidhIyate niSidhyate vA, kevalaM zubhabhAvo (vyavahAranaye pAdAdikriyArUpa virAdhanAnI jinAnujJA : uttarapakSa) uttarapakSa jaLajIvonI virAdhanA be rUpe che - jaLajIvonA prANonA viyoga rUpa ane e viyogane anukUla pagane halAvavA vagere kriyAtmaka vyApAra rUpa. jIvonI virAdhanA thaI hoya ke na thaI hoya to paNa nadI vageremAMthI pasAra thAya eTale sAdhune pANInI virAdhanA thaI ityAdi abhiprAya thAya ja che. emAMthI, vidhyarthaprayoga vagerarUpa vidhivacanAtmaka bhagavAnanI anujJA naghuttArane avinAbhAvI evI jaLajIvaprANaviyogarUpa virAdhanA vize to koI paNa rIte hotI ja nathI, kema ke naghuttArAdi pratye e virAdhanA udAsIna hoya che. paNa jaLajIvonA prANaviyogane anukUla evI pAdAdikriyArUpa virAdhanAmAM to e anujJA AvI ja paDe che, kAraNa ke ubhayasvabhAvavALA anaikAntika nimittakAraNa ne buddhibhede pRthaka karI zakAtA nathI. arthAta pAdAdikriyA ekabAju iSTa evA saMyamapAlanAdinuM kAraNa che ane bIjI bAju jaLajIvonI virAdhanA rUpa aniSTanuM nimittakAraNa che. Ama ubhayaviruddha svabhAvavALuM hoI e syAdvAda-anekAMtathI garbhita che. eTale ke e anaikAntika nimittakAraNa rUpa che. paNa eTalA mAtrathI, pAdAdikriyAnI saMyamarakSArUpa ISTanuM kAraNa ane jIvavirAdhanArUpa aniSTanuM kAraNa evA be aMza kalpI naghuttAranA kAraNa rUpa pAdAdikriyAnI anujJA che ane jIvavirAdhanAnA nimittakAraNarUpa pAdAdikriyAnI anujJA nathI ema kalpI zakAtuM nathI. jayaNAyukta naghuttArane iSTaphaLano hetu kahyo che eTale ke mAtra jayaNAne nahi, paNa jemAM avazyapaNe jIvavirAdhanA thavAnI che tevA naghuttArane (pachI bhalene e jayaNAyukta hovI joIe) iSTaphaLanuM kAraNa kahyuM che tenA parathI jaNAya che ke viziSTa nimitta pAmIne jenuM vidhAna hoya te saMbaMdhI jinAjJA vyavahArathI bahulAbha karAvI ApanAra alpavyayarUpa dravyahiMsAmAM phalita thAya che. "paNa "satre pANI...' ityAdi AgamathI hiMsAno niSedha che. eTale naghuttArAdimAM jo tenuM vidhAna hoya to AgamamAM pUrvApara virodha thavAno doSa nahi Ave?" evuM na pUchavuM, kema ke utsargathI niSiddha vastunuM puSTaAlaMbana vinA paNa utsargathI ja vidhAna hoya to e doSa -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- 1. alpena bahu icchati vizuddhAlambanaH zramaNaH / -- -- -- -- -- -- -- - - - - - - - - - - - - - Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-papa vidhIyate'zubhabhAvastu niSidhyate / ata eva bhAvAnurodhena bAhye vastuni vidhiniSedhakAmacAraH / talu savAsonikSanAzramapUjyapAle (pR.. mA. 3330) - Navi kiMci aNuNNAyaM paDisiddhaM vAvi jiNavariMdehiM / esA tesiM ANA kajje sacceNa hoavvaM / / ti / tathA ca 'yadeva nizcayAGgavyavahAreNa nadyuttArAderanujJAtatvaM tadeva dravyahiMsAyA api' ityavaziSTakalpanAjAlamanutthAnopahatam / idaM tu dhyeyaM-anujJAviSayatAvacchedakaM na hiMsAtvaM nadyuttAratvAdikaM vA, kintu sAmAnyavizeSavidhividheyatA'vacchedakavidhizuddhavyApAratvaM yatanAviziSTanadyuttAratvAdikaM vA / phalatastu vidhizuddhahiMsAyA apyanujJAviSayatvaM vyavahArA'bAdhitameva, ata eva vidhinA kriyamANAyA jinapUjA Ave che. ahIM to jJAnAdinI rakSA vagere rUpa ko'ka nimitta pAmIne ja apavAdapade tenuM vidhAna che. tethI temAM koI virodha nathI. tethI ja zAstrAkAro AvuM kahe che ke "vizuddha AlaMbanavALA sAdhu alpanA badalAmAM ghaNuM icche che.' Ama ukta anujJA vyavahArathI dravyahiMsAmAM phalita thAya che e siddha thayuM. (nizcayanaye to zubhabhAvanuM ja vidhAna) nizcayathI to bAhya vastunuM ekAtte vidhAna paNa hotuM nathI ke niSedha paNa hoto nathI. mAtra zubhabhAvanuM ja vidhAna ane azubhabhAvano ja niSedha karAya che. tethI ja bhAvane anusarIne bAhyavastu aMge to vidhi-niSedhano kAmacAra (aniyama) hoya che. pUjayapAda zrI saMghadAsagaNikSamAzramaNe (bRhatkalpabhASya 3330) kahyuM che ke "zrI jinezvaroe koI vastunI anujJA ke niSedha karyo nathI. teonI A ja AjJA che ke dareka kAryamAM satya (niSkapaTa) rahevuM." tethI "naghuttArAdinI nizcayanA aMgabhUta vyavahArathI je anujJA che te ja dravyahiMsAnI anujJA che." evI koIe karelI kalpanAo to UbhI ja thatI na hovAthI haNAI gayelI che e jANavuM. (phaLataH to vidhizuddhahiMsA paNa anujJAno viSaya) A bAbatano khyAla rAkhavo ke - dravyahiMsAnI paNa vyavahArathI je anujJA che te temAM rahelA hiMsAtva dharmanA kenaghuttAratva dharmanA kAraNe nathI, paNa sAmAnya ke vizeSavidhionuM vidhizuddha vyApAratvarUpa je dharmane AgaLa karIne vidhAna hoya che te dharmanA kAraNe che athavA jayaNAyukta naghuttAratvavagererUpa dharmane AgaLa karIne hoya che. vaLI phalanI apekSAe to anujJAnI vidhizuddhahiMsAmAM rahelI viSayatA paNa vyavahArathI abAdhita ja che. arthAt e hiMsAnA phaLa tarIke paNa mokSamArgamAM pragati thatI - - - - 1. nA'pi kiJcidanujJAtaM pratiSiddhaM vA'pi jinvrendraiH| eSA teSAmAjJA kArye satyena bhavitavyam // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAraPage #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-papa ityAdau yatanAMza evopadezo na tu caraNAdyaMza ityekatra vAkye kathaM padapadArthayojanA? __ yadapi - jJAnAdyarthamapavAdapratisevaNe'pyanAdisiddhakalpyatvAdilakSaNavastusvarUpAvabodhaka eva jinopadezaH, pravRttistvaucityajJAnena svata evetyuktaM - tadapyagAdhabhramasamudramajjanavijRmbhitaM, jinopadezAtkalpyatvAdibodhe svata eva pravRttivacanasyAvicAritaramaNIyatvAt, kalpyatAbodhakasyopadezasyaiva pravRttijanakecchAjanakajJAnaviSayeSTasAdhanatAdibodhakatvena pravartakatvAd, etadeva hi sarvatra vidheH pravartakatvamabhyupayanti zAstravidaH, vidheH pravartakatvAdeva ca kalpyatAdibodhakAdarthavAdAdapi vidhikalpanamAdriyate, itthaM ca-'paJcendriyavavarovaNA vi kappiyatti nizIthacUrNAvuktaM, na punaH 'sa hantavyaH' nathI, kema ke te aMzamAM paNa AjJA hovI vyavahArathI abAdhita che e upara dekhADI gayA chIe. vaLI A rIte mAtra jayaNA-ajayaNAnA vidhAna-niSedha mAnavAmAM to "naye re..' ityAdi dazavaikAlikasUtranA vAkyamAM jayaNA aMzamAM ja upadeza mAnavo paDaze, caraNa (vihArAdirUpa pravRtti) aMzamAM nahi, ane to pachI eka vAkyamAM paNa padapadArthanI ghaTanA zI rIte karazo? arthAt "ga" no artha to jayaNApUrvaka che ja, have jo "re mAM je vidhyaprayoga che tenAthI paNa jayaNAnuM ja jo vidhAna hoya to jayaNApUrvaka jayaNA karavI' ityAdi artha nIkaLe je asaMgata rahe che. (ApavAdika pravRttine svataH ja kahevI e mahAbhAtti) jJAnAdinI rakSA-vRddhi mATe sevAtA apavAda aMge paNa je jinopadeza che te to anAdisiddha evuM kadhyatva vagere rUpa vastusvarUpane ja jaNAve che, sAdhu vagerene pravartAvato nathI, sAdhu vagere to te upadezathI aucitya jJAna pAme che jenA dvArA pachI svataH ja pravRtti kare che' ityAdi je kahyuM che te paNa agAdha bhramasamudramAM DUbavAnA kAraNe thayelI ja ceSTA che. kAraNa ke jinopadezathI jo kacchatrAdino bodha thaI gayo hoya to "pravRtti svataH ja kare che' ityAdi jaNAvanAra vacana jyAM sudhI enA para vicAra karAyo nathI tyAM sudhI ja ramaNIya lAge che, vicAra karavAthI to e aramaNIya ja bhAse che. te A rItepravRttinI janaka icchA che ane icchAnuM janaka ISTasAdhanatA jJAna che. kayyatAne jaNAvanAra je upadeza che te ja pravRttinuM janaka je icchA tenA janaka jJAnanA viSayabhUta iSTasAdhana vagereno (A mArI ISTa cIjanuM sAdhana che.") bodhaka hoI pravartaka (pravRtti karAvanAra) hoya che. iSTa sAdhanatAnuM jJAna-pravRtti karavAnI icchA ane pravRtti-evA jJAna, icchA ane pravRttinA A kramamAM ISTa sAdhanatAno bodha karAvavo e ja vidhyarthaprayoganuM pravartakatva che evuM zAstrajJo mAne che. vidhivAkya A rIte pravartaka hovAthI ja kahyatAdinA bodhaka arthavAdathI paNa vidhinI kalpanA karavAmAM Ave che. arthAt te te 1. paJcendriyavyaparopaNA'pi kalpyA iti / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : apavAdaviSayaka upadezavicAra < iti- iti yaduktaM tat dhvanibhedenArthaparAvarttamAtram / yacca 'savve pANA0 ' ityAdinA virodhodbhAvanaM kRtaM tanna 'hantavyaH' ityAdizabdasAdRzyamAtreNaiva, kintu hiMsAviSayakopadezArthamAtreNa syAt, tannirAkaraNaM caitatsUtrasyAvidhikRtahiMsAviSayatvenaiva haribhadrasUribhiH kRtamiti nAtra paryanuyogAvakAzaH / kiJca sAmAnyataH sarvajIvaparitApanAniSedhe'pi kvacidapavAdatastadupadezo vidhimukhenApi dRzyate, tathA bhagavatyAM - 'taM chaMdeNa ajjo tubbhe gosAlaM maMkhaliputtaM dhammiyAe paDicoyaNAe paDicoeha, dhammiAe paDisAraNAe paDisAreha, dhammieNaM paDoAreNaM paDoAreha, dhammiyAehiM aTThehiM UhiM pasiNehiM ya NippiTThapasiNavAga 123 vastunA prazaMsaka vAkyo paNa tenI je prazaMsA karI che tenAthI ja tenI kalpyatAne jaNAve che, ane mATe vidhyarthaprayoga na hovA chatAM enAthI vidhAna thAya che. evI kalpanA karAya che. Ama - 'paMcendriyanI hatyA kalpe che' evuM ja nizIthacUrNimAM kahyuM che 'paMcendriya haNavA yogya che' evuM nahi - ityAdi je kahyuM che te zabdo badalIne arthanuM mAtra parAvartana ja karyuM che. arthAt 'paMcendriyanI hatyA kalpe che' e vAkya 'paMcendriya haNavA yogya che' e vAkyanA ja arthane judA zabdomAM jaNAve che. vaLI - "sa hantavya:" ityAdi kahe to ''sa pALA....'' ityAdi vacano sAthe virodha Ave - ityAdi je kahyuM che temAM te virodha jo kharekhara hoya to "hantavyaH" evA zabdanA sAdRzya mAtranA kAraNe "na hantavya:'nI sAthe hovo to saMbhavato nathI (kema ke vAstavika vicAraNAmAM mAtra zabdavirodha akiMcitkara che.) kintu "intavya:" zabdanA hiMsAviSayaka upadezarUpa arthamAtranA kAraNe 'na hantavyAH' ityAdi vacananA hiMsAniSedhaviSayaka upadezarUpa artha sAthe hovo saMbhave che. ane tenuM nirAkaraNa to zrI haribhadrasUri mahArAje ja ''sane .'' ityAdi sUtra 'avidhithI karAyela hiMsAviSayaka che. (arthAt emAM avidhithI karAtI hiMsAno ja niSedha che.) evuM jaNAvIne karI dIdhuM che te A rIte avidhihiMsAno niSedha karanAra te sUtrano vidhipUrvaka karavAnI AjJAzuddha hiMsAno upadeza virodhI nathI ja. tethI ahIM e aMge koI praznottarIne avakAza raheto nathI. pALA... (apavAdapade virAdhanAno upadeza paNa vidhimukhe saMbhavita) vaLI sarvajIvone pIDA karavAno sAmAnyathI niSedha hovA chatAM kyAreka apavAda pade teno upadeza vidhimukhe hovo paNa jaNAya ja che. jema ke zrIbhagavatI sUtramAM kahyuM che ke "tethI he Arya ! tame icchApUrvaka maMkhaliputra gozALAne dhArmika paDicoyaNAthI preraNA karo, dhArmika pratismAraNAthI smaraNa karAvo, dhArmika praznottarIthI praznottarI (carcA)mAM utAro, dhArmika arthapado, hetuo ane prazno dvArA 1. tacchandena Arya ! yUyaM gozAlaM maMkhaliputraM dhArmikayA praticodanayA praticodayata, dhArmikayA pratisAraNayA pratisArayata, dhArmikeNa pratyavatAreNa pratyavatArayata dhArmikairathairhetubhiH praznaizca niSpRSTapraznavyAkaraNaM kuruteti / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-55 raNaM kareha' tti / etaddhi gozAlasya paritApajanakaM vacanaM bhagavataiva lAbhaM dRSTvA''jJaptam / na cotsargataH paraparitApajanakaM vacanaM sAdhUnAM vaktuM yujyate, ityavazyamapavAdavidhirutsargavidhivadaGgIkarttavyaH / itthaM ca 'aMvaNNavAiM paDihaNejja' tti dazAzrutaskandhacUrNivacanasya yadanyArthaparikalpanaM tadayuktameva / mitho viruddhaM cedaM yadutApavAdavidhipratiSedhaH paJcendriyavyApAdanabhayena sati sAmarthya pravacanAhitAnivAraNe saMsAravRddhidurlabhabodhitA ceti / itthaM hi pravacanAhitanivAraNe nimitte paJcendriyavyApAdanasya balavadaniSTAnanubandhitvabodhArthamapavAdavidhiravazyaM kalpanIyaH, anyathA bolato baMdha karI dyo.' gozALAne paritApa pedA karanAra A vacananI bhagavAne ja lAbha joIne AjJA karelI hatI. vidhimukhe upadezarUpa A vacana autsargikavidhi rUpa to nathI ja, kema ke utsargathI to sAdhuoe parapIDAjanaka vacana bolavuM e ghaTatuM nathI. tethI A vacanane ApavAdika vidhirUpe jANavuM joIe. mATe "autsargika vidhAnonI jema ApavAdika vidhAno paNa hoya che.' e vAta svIkAravI joIe. ane tethI apavAdapade hiMsA vagereno paNa vidhimukhe upadeza saMbhavita che. (apavAdapade virAdhanAnuM vidhAna Avazyaka) ' Ama ApavAdika hiMsA vagereno vidhimukhe jinopadeza hovo saMbhavita hovAthI ja dazAzrutaskaMdhanI cUrNinA 'avaLavArUM...' ityAdi vacanano 'paravAdInuM nirAkaraNa karavuM ' ityAdi rUpa je anya artha kalpyo che te ayogya ja Thare che. kAraNa ke enA yathAzruta sIdhA arthamAM koI asaMgati rahetI nathI ke jenA vAraNa mATe anya artha kalpavo Avazyaka bane. vaLI e vAta paraspara viruddha paNa che ke je ekabAju 'utsargathI jeno niSedha hoya tevA hiMsAdinuM apavAda paNa vidhAna hotuM nathI' evuM mAnavuM ane bIjI bAju 'sAmarthya hovA chatAM paMcendriyanI hatyAnA bhayanA kAraNe, pravacana para AvelI AphatanuM nivAraNa na karavAmAM saMsAravRddhi ane durlabhabodhitA thAya che tevA vacanone svarUpadarzaka tarIke svIkAravA.' ahita anivAraNamAM A je saMsAravRddhi Adi kahyA che tenAthI ja 'pravacananA ahitanA nivAraNarUpa nimitte thayela paMcendriyanI hatyA e moTuM aniSTa karanAra hotI nathI' ityAdi jaNAvavA apavAdapade te hiMsAdinuM vidhAna avazya mAnavuM paDe che, anyathA utsargapade sAmAnyathI hiMsAdinA karelA niSedhathI hiMsAdino Ubho thayela bhaya dUra na thavAthI te ApavAdika hiMsA paNa koI na kare. Azaya e che ke 'A anuSThAna baLavad aniSTa karanAra che' evo bodha niSedhakavacana parathI thAya che ane 'A anuSThAna baLavad aniSTa karanAra nathI' evo bodha vidhivAkyathI thAya che. paMcendriyahatyAmAM autsargika niSedhavacanathI baLavad aniSTa anubaMdhitvanuM je jJAna thayuM hoya che te jyAM sudhI dUra na thAya tyAM sudhI 2. avaLavAni pratihanyAt / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 kevalImAM dravyahiMsAH apavAdaviSayaka upadezavicAra sAmAnyaniSedhajanitabhayAnivRtteriti / yaccAhitanivAraNe kriyamANe kadAcitpaJcendriyavyApattau prAyazcittapratipattyA''zayasya zuddhatvAjjinAjJA''rAdhakatvaM sulabhabodhikatvaM coktaM tadavicAritaramaNIyaM, yatanAvato'pavAdapade'pi prAyazcittAnupadezAt / taduktaM bRhatkalpavRttau tRtIyakhaNDe - 'tathA mUlaguNapratisevyapyAlambanasahitaH pUjyaH, pulAkavat, sa hi kulAdikArye cakravartiskandhAvAramapi gRhNIyAd vinAzayedvA, na ca prAyazcittamApnuyAd' ityAdi / yattu tasya 'hiTThANaTThio vi' (bR. ka. bhA. 4525) ityAdinA'dhastanasthAnasthAyitvamuktaM tatsvAbhAvikaM, na tu pratiSevaNAkRtamiti bodhyam / kiJca tasya prAyazcittaM syAttadA punavratAropaNAdi syAd, AkuTyA paJcendriyaghAte mUlAdimahAprAyazcittAbhidhAnAd / uktaM ca tasya hastazatAbahirgamana iva niraticAratA'bhivyaJjakaM sUkSmAzravavizodhakamAlocanAprAyazcittameva, tathA ca dvitIyakhaNDe bRhatkalpabhASyavRttigranthaH (2963) - te baLavad aniSTano bhaya Ubho raheto hoI apavAdapade paNa koI temAM pravRtti kare nahi. e anubaMdhitvanuM jJAna dUra karavA mATe temAM baLavad aniSTanA ananubaMdhitvanuM jJAna jarUrI bane che je jJAna vidhivAkyathI thAya che. mATe apavAdapade hiMsAdinuM vidhAna paNa avazya mAnavuM paDe che. vaLI "ahitanuM vAraNa karavAmAM kyAreka paMcendriyanI hatyA thaI jAya to prAyazcittasvIkArathI Azaya zuddha hovAnA kAraNe jinAjJAArAdhakatva ane sulabhabodhipaNuM jaLavAI rahe che." ityAdi je kahyuM te paNa avicAritaramaNIya che, kAraNa ke jayaNAyukta sAdhune apavAdapade thatI hiMsA vageremAM prAyazcitta ja kahyuM nathI. bRhatkalpavRtti tRtIyakhaMDamAM kahyuM che ke (jayaNApUrvaka thayelI ApavAdika hiMsAmAM prAyazcittano abhAva) "tathA mULaguNa aMgenuM pratisevana karanAra paNa AlaMbana yukta hoya to pUjya che, jema ke pulAka. te kula - gaNa AdinuM tevuM kArya upasthita thayuM hoya to cakravartInI chAvaNInuM paNa grahaNa kare athavA nAza paNa kare ane tema chatAM prAyazcitta na pAme." vagere. vaLI bRhatkalpanI ja 4525mI 'hiMdakAoi vi..' ityAdi gAthAthI tene nIcalA saMyamasthAnamAM rahelo je kahyo che temAM paNa te nIcaluM sthAna paNa svAbhAvika ja jANavuM, te pratisevanAnA kAraNe thayeluM na mAnavuM. vaLI A pratisevana vagerenuM jo kharekhara prAyazcitta hoya to to tene mahAvratonuM punaH AropaNa ja karavuM paDe, kema ke AkuTTithI karAyela paMcendriyanI hatyAnuM mUlavagere rUpa mahAprAyazcitta ja kahyuM che. jayAre AvA apavAdanuM sevana karanArane to zAstramAM, (100 hAthanI bahAra javAmAM kAussagga prAyazcitta paNa Ave che te vicAravuM) so hAthathI vadhu dUra isamiti vagerepUrvaka javAmAM, sUkSma AzravonI vizuddhi karanAra ane niraticAratAnuM - - - 1. adhastanasthAnasthito'pi / - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-55 Ayarie gacchammi ya kulagaNasaMghe a ceiaviNAse / AloiapaDikkaMto suddho jaM NijjarA viulA / / vyAkhyA- SaSThIsaptmyorathaM prtybhedH| AcAryasya vA gacchasya vA kulasya vA gaNasya vA caityasya vA vinAze upasthite sati sahasrayodhiprabhRtinA svavIryamahApayatA tathA parAkramaNIyaM yathA teSAmAcAryAdInAM vinAzo nopajAyate, sa ca tathA parAkramamANo yadyaparAdhamApannastathA'pyAlocitapratikrAntaH zuddhaH gurusamakSamAlocya mithyAduSkRtapradAnamAtreNaivAsau zuddha iti bhAvaH / kutaH? ityAha-yadyasmAtkAraNAd vipulA mahatI nirjarA karmakSayalakSaNA tasya bhavati, puSTAlambanamavagamya bhagavadAjJayA pravarttamAnatvAditi / / itthaM ca 'sarvatra vastusvarUpAvabodhaka evApavAdopadezaH, na tu vidhimukhaH' iti yatkiJcideva, bahUnAM chedagranthasthApavAdasUtrANAM vidhimukhena spaSTamupalambhAt / tathA AcArAGge'pi - 'sai tattha payalamANe vA pavaDamANe vA rukkhANi vA gucchANi vA layAo vA vallIo vA taNANi vA taNagahaNANi vA hariANi vA avalaMbiya uttarijjA, se tattha pADipahiA uvAgacchaMti te pANiM jAejjA, tao saMjayAmeva avalaMbiya 2 uttarejjA, tao saMjayAmeva gAmANugAmaM dUijjijjA / ' abhivyaMjaka evuM je AlocanA prAyazcitta hoya che tevuM AlocanA prAyazcitta ja kahyuM che. bRhalpabhASyavRttinA dvitIyakhaMDamAM kahyuM che ke (SaSThI-saptamI vibhaktino artha eka hoya che) AcArya, gaccha, kula, gaNa, saMgha ke caityano vinAza upasthita thae chate sahasrodhI vageree potAnI zaktine gopavyA vinA tevuM parAkrama dAkhavavuM ke jethI te AcArya vagereno vinAza na thAya. e rIte parAkrama karatA tenAthI jo koI aparAdha thaI jAya to paNa gurusamakSa AlocanA karIne "micchAmi dukkaDam... devA mAtrathI te zuddha thaI jAya che. zA mATe? to ke puSTa AlaMbanane jANIne jinAjJAthI pravartato hovAthI tene karmakSayAtmaka vipula nirjarA thaI hoya che." tAtparya, je mAtra AlocanA pratikramaNa kahyAM che tenAthI ja jaNAya che ke te niraticAra hoya che temaja apavAdapade karela hiMsAnuM koI prAyazcitta hotuM nathI. kema ke te AlocanA prAyazcitta to thaI gayela sUkSma AzravonI vizuddhi mATe hoya che.) mATe "apavAdapadIya upadeza mAtra vastusvarUpano ja bodhaka hoya che, vidhimukha (vidhAnAtmaka) nahi e vAta to pheMkI devA jevI ja che, kAraNa ke chedagranthamAM rahelA ghaNA apavAdasUtro vidhAnAtmaka hovA dekhAya ja che. temaja AcArAMganA nIcenA sUtramAM paNa gacchavAsI sAdhune velaDI vagereno Teko levAno vidhimukhe ja upadeza hovo dekhAya ja che. "tyAM (viSamabhUmimAM) cAlato ke paDato sAdhu vRkSono, gucchAono, latAono, velaDIono, tRNono, -- -- - - - - - 1. AcAryasya gacchasya ca kulagaNasaMghAnAM caityasya vinAze / AlocitapratikrAntaH zuddho yasmAnirjarA vipulA // 2. atha sa tatra pracalan prapatan vRkSAn gucchAn vA latA vA vallIrvA tRNAni vA tRNagahanAni vA haritAni vA'balambyottareta, atha tatra prAtipathikA upAgacchanti teSAM pANi yAceta, tataH saMyata evAvalambyottaret, tataH saMyata eva grAmAnugrAma gacchet / / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 27 kevalImAM dravyahiMsAH apavAdaviSayaka upadezavicAra ityatra gacchagatasya sAdhovallyAdyAlaMbanasya vidhimukhenaivopadezAt / na ca 'sai bhikkhU vA bhikkhuNI vA gAmANugAmaM dUijjamANe aMtarA se vappANi vA phalihANi vA pAgArANi vA toraNANi vA aggalANi vA aggalapAsagANi vA gattAo vA darIo vA sati parakkame saMjayAmeva parakkamijjA no DabbakaM chinnA | vevanI tU, mAyA,caMti' ! (mA. di. zra. . rU 1. 2) prAguktaniSedhakAraNAniSTasaMbhAvanAvacanametad, na tu vidhivacanamiti vAcyaM, vidhivacanatvenApi vRttikRtA vRttyAM vyAkhyAnAt / tathA hi 'se ityAdi, sa bhikSurgAmAntarAle yadi vaprAdikaM pazyet, tataH satyanyasmin saGkrame tena RjunA pathA na gacched yatastatra gartAdau nipatan sacittaM vRkSAdikamavalambeta, taccAyuktam / atha kAraNikastenaiva gacchet kathaJcitpatitazca gacchagato vallyAdikamapyavalambya prAtipathikaM hastaM vA yAcitvA saMyata eva gacchediti / / ' tRNagAhanono ke haritono AdhAra laI utare. tyAM jo bIjA koI pathiko sAmA AvatAM hoya to teono hAtha mAMge (te pakaDIne nIce utare). pachI samyak jayaNApUrvaka ja utare, eka gAmathI bIje gAma jAya." (velaDI vagerenA AlaMbananuM vidhAna karatuM sUtra) zaMkA A tame kaheluM AcArAMganuM sUtra velaDI vagereno Teko levAno vidhimukhe upadeza ApanAruM nathI, paNa e AcArAMganA ja sUtra (2-3-2) mAM pUrve vRkSAdino Teko levAno je niSedha karela che tenA kAraNe sAdhu kadAca Teko na le to moTuM aniSTa thavAnI je saMbhAvanA rahe che te dekhADanAruM ja A vacana te (2-3-2) sUtra A pramANe che - "sAdhu ke sAdhvIne, eka gAmathI bIjA gAma jatI vakhate vacamAM jo vAvaDI, khAI, killo, toraNa, sAMkaLa, argalA pAzaka, khADA guphA vagere Ave to bIjo mArga hoya to to saMyata rahIne ja parAkrama karavuM arthAt jayaNA pUrvaka bIje raste javuM. sIdhA mArge na javuM. kAraNa ke kevaLI kahe che ke e sIdhA mArge javuM e AdAna=Azrava che." samAdhAna: AvI zaMkA ayogya che, kAraNa ke vRttikAre vRttimAM tenI vidhivacana hovA rUpe paNa vyAkhyA karI che. te A rIte te bhikSu bIje gAma jatAM vacamAM jo vaprA vagere jue to bIjo rasto vagere hote chate te sIdhA mArge (ke jemAM vacce vaprAdi oLaMgavAnA Ave che te mArge na jAya ke khADAmAM paDatA teNe kadAca vRkSAdino paNa Teko levo paDe je ayogya che. have kadAca koI kAraNe te raste ja javuM paDe, ane kadAca = = = = = = = = = = = = = = = = 1. atha bhikSurvA bhikSukI vA grAmAnugrAmaM gacchannantarA tasya vaprA vA parikhA vA prAkArA vA toraNAni vA argalA vA argalapAzakA vA gartA vA daryo vA sati parAkrame saMyata eva parAkrameta, no RjukaM gacchet / kevalI brUyAdAdAnametat // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-55 tathA sAmAnyataH pratiSiddhaM lavaNabhakSaNamapyapavAdato vidhimukhena tatraivAnujJAtaM dRzyate / tathAhi'se bhikkhU vA 2 jAva samANe siyA se paro avahaTTa aMto paDiggahe biDaM vA loNaM vA ubbhiyaM vA loNaM paribhAittA NIhaTTa dalaijjA, tahappagAraM paDiggahaM parahatthaMsi vA parapAyaMsi vA aphAsuaM jAva No pddigghijjaa| se Ahacca paDiggAhie siyA, taM ca NAidUragayaM jANejjA, se tamAdAya tattha gacchejjA, puvvAmeva AloijjA, Auso tti vA bhagiNitti vA imaM te kiM jANayA dinnaM udAhu ajANayA? se ya bhaNejjA - no khalu me jANayA dinnaM, ajANayA dinnaM, kAmaM khalu Auso idANiM NisirAmi taM bhuMjaha vA NaM paribhAeha vA NaM, taM parehiM samaNunAyaM samaNusiTuM, tao saMjayAmeva bhuMjejja vA pibejja vA, jaM ca No saMcAeti bhottae vA pAyae vA sAhammiyA tattha vasaMti, saMbhoiA samaNuNNA aparihAriA adUragayA tesiM aNuppadAyavvaM siyA, No jattha sAhammiA siA, jaheva bahupariAvanaM korai, taheva kAyav siyA, evaM khalu tassa bhikkhussa bhikkhuNIe vA sAmaggiaMti / / ' (A. dvi. zru. a. 1 u. 10) etadvRttiryathA-'sa bhikSurgRhAdau praviSTaH syAt, tasya ca kadAcitparo gRhasthaH abhihaTTa aMto iti aMtaH pravizya patadgrahe kASThacchabbakAdau glAnAdyarthaM khaNDAdiyAcane sati biDaM vA lavaNaM khanivizeSotpannaM, udbhijjaM vA lavaNAkarAdyutpannaM paribhAitta tti dAtavyaM vibhajya dAtavyadravyAtkaJcidaMzaM gRhItvetyarthaH, tato paDI paNa jAya, to gacchavAsI sAdhu velaDI vagereno Teko laI, bIjA pathikano hAtha mAMgI saMyata rahIne 4Aya." vaLI sAmAnyathI niSiddha evA paNa lavaNabhakSaNanI apavAdathI temAM (AcArAMgamAM) ja vidhi mukhe ja anujJA ApelI dekhAya che. te A rIte ___ (Aq aMganu mApa vidhAnasUtra) "te bhikSue gRhasthanA gharamAM jaIne glAnavagere mATe khAMDa mAMgI. te gRhastha biDa (vizeSa prakAranI khANamAM utpanna thayeluM) ke ubhijja (lavaNAkarAdimAM utpanna thayeluM) prakAranuM lavaNa potAnA bhAjanamAMthI thoDuM laIne ApavAnI taiyArI karI. tene aprAsuka jANIne sAmAnA hAthamAM hoya 1. sa bhikSurvA bhikSuNI vA gRhapatikulaM piMDapAtapratijJayA'nupraviSTaH syAt paro'ntaH pravizya patadgrahe biDaM vA lavaNaM vodbhijjaM dAtavyaM gahItvA niHsatya dadyAta. tathAprakAraM parahastagataM parapAtragataM vA'prAsakaM (jJAtvA) pratiSedhayeta. sahasA pratigahItaM bhaveta. taM cAtidaragataM jJAyate tadA tamAdAya tatra gacchet gatvA ca pUrvameva tamAlokayet (idaM brUyAt) he AyuSman ! vA bhagini ! vA idaM tvayA kiM jAnatA dattamutAjAnatA ? para evaM vadet na mayA jAnatA dattaM, ajAnatA dattaM kAmaM (prayojanaM syAt) khalu AyuSman ! idAnIM dattaM tad bhuJja vA paribhogaM kurudhvam / evaM paraiH samanujJAtaM samanusRSTaM san bhuJjIta pibet vA yacca na zaknoti bhoktuM pAtuM vA tadA (tatra) sArmikA vasanti, sAMbhogikAH samanojJAH tebhyo dAtavyaM syAt yatra sArmikAH na syAt, yathaiva bahuparyApannavidhi kriyate tathaiva kartavyaM syAt evaM khalu tasya bhikSoH bhikSuNyAH vA sAmagryamiti // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : apavAdaviSayaka upadezavicAra 129Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-papa yattu-'jalaM vastragalitameva peyam' ityatra savizeSaNa0 ityAdinyAyAjjalagalanamevopadiSTaM, na tu vidhimukhena niSiddhopadezaH kAraNato'pi'-iti tadasad, yato jalagAlanamapi jalazastrameva, taduktamAcArAGganiryuktau_ 'ussiMcaNa gAlaNadhoaNe ya uvagaraNa kosa(matta)bhaMDe a / bAyaraAukkAe eyaM tu samAsao satyaM / / ' tti ! ___ atra gAlanaM ghanamasRNavastrArddhAntena iti vRttau saMpUrya vyAkhyAtam / tacca trividhaM trividhena niSiddhamiti vidhimukhena tadupadeze niSiddhasyApavAdatastathopadezA'virodhAd, niSiddhamapi hi kvacitkadAcit kathaJcidvihitamapi bhavatIti / yattUktaM-dravyahiMsAyA apyanAbhogavazAdayatanAjanyatvena niSiddhatvameva-iti tantra, ayatanAjanyahiMsAyAH kaTukaphalahetutvAt, tatra AzayazuddheH pratibandhi utsarganI vAta karyA pachI apavAdanI vAta karavI' ityAdirUpa kramano prazna ja na rahevAthI e doSa zI rIte lAge? (niSiddhanuM paNa apavAdapade vidhAna hoya) vaLI - "pANI kapaDAMthI gALeluM ja pIvuM' evA upadezavacanamAM 'vazeSo...' ityAdi nyAya mujaba jaLagAlanarUpa vizeSaNano ja upadeza che, niSiddha evI virAdhanAno to trasajIvarakSAnA kAraNa tarIke paNa vidhimukhe upadeza nathI - ityAdi je kahyuM te paNa khoTuM che, kema ke jaLagAlana paNa jaLajIvo mATe zastra ja che je trividha-trividha niSiddha che. AcArAMganI niyukti (113)mAM kahyuM che ke "utsucanagAlana-dhovaNa-upakaraNa ane kozabhAMDa (vAsaNa) dhovA- A badhA apakAyanA saMkSepathI zastro jANavA." AmAM "gAlana ghana ane mRdu vastrathI karavuM' evI vRttimAM vyAkhyA karI che. trividha-trividha niSiddha evA paNa gAlanano jo tamArA abhiprAya mujaba ukta upadezavacanamAM vidhimukhe upadeza hoya to phalita thaI ja gayuM ke niSiddha cIjano paNa apavAdathI vidhimukhe upadeza hovo viruddha nathI. arthAt niSiddha vastu paNa kyAMka (jaMgalAdimAM) kyAreka (duSkALAdi kALe), koIka rIte asahu puruSAdine AzrIne) vihita banI jAya che. (dravyahiMsAnuM paNa apavAdapade vidhAna) anAbhogavazAta thayela ajayaNAthI janya hovAnA kAraNe dravyahiMsA paNa niSiddha ja che. (kama ke ajayaNA niSiddha che.)" e vAta paNa satyathI vegaLI che, kema ke ajayaNAjanyahiMsA to kaTuka phaLano hetu hoya che jyAre naghuttArAdimAM thayelI dravyahiMsA kaMI kaTuka phaLano hetu banatI nathI ke jethI ene -- -- -- - - - - = = = = = 1. utsecanagAlanadhovanaM copakaraNakozabhANDaM c| bAdarApkAye etattu samAsataH zastram // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : apavAdaviSayaka upadezavicAra 131 kAyA yatanA'tiriktAyA asiddheH, tasyAzcAyatanayA saha virodhAt, sthUlayatanAyAM sthUlA'yatanAyAH pratibandhakatvena sUkSmA'yatanAkalpane pramANAbhAvAd, ayatanAsattve'pramattAnAmapramattatA'siddheH / yA ca sUkSmA virAdhanA dvAdazaguNasthAnaparyantamAlocanAprAyazcittabIjamiSyate sA na sUkSmAyatanArUpA, sUkSmAyA apyayatanAyAzcAritradoSatvenopazAntakSINamohayoryathAkhyAtacAritriNostadanupapatteH, kintvanAbhogalakSaNasUkSmapramAdajanitaceSTA''zravarUpA, ata eva dvAdazaguNasthAnaparyantaM ajayaNAjanya kahevAya. praznaH ajayaNAjanya evI paNa te dravyahiMsA kaTukaphaLa ApatI nathI emAM kAraNa e che ke Azayazuddhi kaTukaphaLanI pratibaMdhaka che. mATe AzayazuddhivALA sAdhune naghuttArAdimAM thatI dravyahiMsAthI kaTuka phaLa maLatuM nathI. paNa eTalA mAtrathI te dravyahiMsA ajayaNAjanya nathI ema kema kahevAya? uttara: tame jene pratibaMdhaka kaho cho te Azayazuddhi jayaNAthI bhinna hovI asiddha che. arthAt jayaNA pote ja Azayazuddhi che. ane te jayaNAne to ajayaNA sAthe virodha che. eTale ke jyAM jayaNA hAjara che tyAM ajayaNA rahetI nathI. mATe jayaNArUpa AzayazuddhivALI te dravyahiMsA ajayaNAjanya hovI saMbhavatI nathI. pUrvapakSa: "zUla jayaNA pratye sthUla ajayaNA ja pratibaMdhaka (virodhI) che. vaLI koIpaNa hiMsA ajayaNAjanya hoya che, jayaNAjanya nahi evuM to ame dekhADI gayA chIe. tethI skUla jayaNArUpa AzayazuddhivALI dravyahiMsAmAM sUkSma ajayaNA hovAnI ane kalpanA karIe chIe. (sUkSmavirAdhanA sUkSmaajayaNArUpa nathI) uttarapakSa: evI kalpanA karavAmAM koI pramANa nathI, kemake Agama-pratyakSa vagere siddha thayelA padArthone je asiddha na karatI hoya tevI ja kalpanA prAmANika bane che. tamArI kalpelI ajayaNAthI to apramattasAdhuonI Agamasiddha evI apramattatA ja asiddha thaI jAya che. kAraNa ke ajayaNA pramAdarUpa che. pUrvapakSaH apramattatA asiddha thaI javAnI A vAta barAbara nathI, kAraNa ke ame dravyahiMsAnI janaka je sUkSma ajayaNA kahIe chIe te pramAdarUpa nathI. A vAta AnA parathI nizcita thAya che ke bAramAM guNaThANAM sudhInA jIvone AlocanA prAyazcittanA adhikArI kahyA che. sUkSmakaSAyothI paNa mukta avasthAvALA agiyAra-bAramA guNaThANAvALA jIvone je AlocanAprAyazcitta Ave che tenA kAraNa tarIke teomAM je sUkSma virAdhanA mAnavI paDe che, tene kaSAyodayAdirUpa mAnI zakAtI na hovAthI sUkSma ajayaNA rUpa mAnavI paDe che. vaLI A jIvomAM pramAda to che ja nahi. mATe e sUkSma ajayaNA pramAda rUpa nathI. uttarapakSa: AlocanA prAyazcittanA kAraNabhUta A sUkSma virAdhanAne ja sUkSma ajayaNArUpa mAnI zakAtI nathI, kema ke tevuM mAnIe to sUkSma paNa ajayaNA cAritranA doSarUpa hoI saMpUrNa doSazUnya (niraticAra) evA yathAkhyAta cAritravALA upazAntamohI kSINamohI jIvone te virAdhanA ja asaMgata banI jAya (jathI AlocanA prAyazcitta paNa asaMgata banI javAnI Apatti Ave.) tethI e virAdhanAne Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 - dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-55 tannimittAlocanAprAyazcittasaMbhavaH / taduktaM pravacanasAroddhAravRttau 'iyaM cAlocanA gamanAgamanAdiSvavazyaMkarttavyeSu samyagupayuktasyAduSTabhAvatayA niraticArasya chadmasthasyApramattayaterdraSTavyA, sAticArasya tUparitanaprAyazcittasaMbhavAt, kevalajJAninazca kRtakRtyatvenAlocanAyA ayogAt / Aha - yatInAmavazyakarttavyAni gamanAgamanAdIni teSu samyagupayuktasyAduSTabhAvatayA niraticArasyApramattasya kimAlocanayA? tAmantareNApi tasya zuddhatvAd, yathAsUtraM pravRtteH / satyametat, kevalaM yAzceSTAnimittAH sUkSmapramAdanimittA vA sUkSmA AzravakriyAstA AlocanAmAtreNa zuddhyantIti tacchuddhinimittamAlocaneti / / ' tathA vyavahAradazamoddezakavRttAvapyuktaM 'nirgranthasyAlocanAvivekarUpe dve prAyazcitte, snAtakasyaiko viveka iti / tathA''locanA guroH purataH svAparAdhasya prakaTanaM, kvacittAvanmAtreNaiva zuddhi:, yathAvazyakRtye hastazatAt parato gamanAgamanAdau samyagupayuktasya nirati anAbhogarUpa sUkSmapramAdathI thayela ceSTAtmaka AzravarUpa mAnavI joIe. evI mAnavAthI ja bAramA guNaThANA sudhI tenA nimitte AlocanA prAyazcita AvavuM saMbhavita bane che. ("AlocanA prAyazcittanI kAraNabhUta A sUkSmavirAdhanAne anAbhogAtmaka sUkSmapramAdarUpa zI rIte manAya ? kemake to pachI apramattamunione pramAda asaMbhavita hoI te virAdhanA paNa asaMbhavita banI jAya" evI zaMkA na karavI, kema ke ajJAna eka pramAda tarIke zAstramAM kahevAyelo hovA chatAM anAbhogAtmaka A sUkSma pramAda apramattAdiguNaThANAonI apramattatAnA bAdhaka pramAda rUpa banato nathI, kema ke nahIMtara to bAramA guNaThANA sudhI apramattatA mAnI ja nahi zakAya. vikathAdirUpa sthUlapramAda ja apramattatAno bAdhaka che. tethI sUkSmapramAda rUpa A virAdhanA apramattAdi munione asaMbhavita banatI nathI.) pravacanasAroddhAranI vRttimAM kahyuM che ke A AlocanA avazya kartavyabhUta gamanAgamanAdimAM samyak upayukta temaja nirdoSabhAva hovAnA kAraNe niraticAra evA chadmastha apramattayatine jANavI. sAticAra sAdhune to uparanA prAyazcitto saMbhave che. jyAre kevalajJAnIo kRtakRtya hoI teone AlocanA saMbhavatI nathI. zaMkA H gamanAgamana vagere sAdhuone avazya kartavya hoya che. to temAM samyak upayukta rahIne nirdoSabhAvanA kAraNe niraticAra evA apramatta sAdhune AlocanAnuM zuM kAma che ? kema ke sUtrAnusAre pravRtti karatAM teo te vinA paNa zuddha ja hoya che. samAdhAna H tamArI vAta sAcI che. paNa ceSTAnimittaka ke sUkSma pramAdanimittaka je sUkSma AzravakriyAo hoya che te AlocanAmAtrathI zuddha thaI jAya che. tethI enA mATe AlocanA hoya che." tathA vyavahArasUtranA dasamA uddezakanI vRttimAM paNa kahyuM che ke(sUkSma AzravakriyAo mATe kSINamoha sudhI AlocanA) "nirpranthane AlocanA ane viveka e be prAyazcitta hoya che. snAtakane eka ja viveka prAyazcitta hoya che. tathA AlocanA eTale potAnA aparAdhane guru samakSa jAhera karavo... kyAreka AvI AlocanA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH apavAdaviSayaka upadezavicAra 133 cArasya yateH, sAticArasya tUparitanaprAyazcittasaMbhavAt / (Aha.) 'yateravazyakRtye' gamanAgamanAdau niraticArasyAlocanAM vinA'pi kathaM na zuddhiH? yathAsUtraM pravRtteH'-satyaM, paraM yAzceSTAnimittAH sUkSmA AzravakriyAstAsAM zuddhyarthamAlocaneti / / ' tathA yatijItakalpavRttAvapyuktaM - 'atrAha ziSyaH-niraticAro yatiH karaNIyAn yogAn karoti, tataH kimAlocanayA vizodhyaM? gururAha - sUkSmA AzravakriyAH sUkSmapramAdanimittakA avijJAtAstAsAmAlocanAmAtreNa zuddhirityAdi / / ' tathA pnycaashksuutrvRjyoraku (6-1) 'tA evaM ciya evaM vihiyANuTThANamettha havaitti / kammANubaMdhacheaNamaNahaM AloaNAijuaM / / ' 'yasmAtsarvAvasthAsu karmabandho'sti, karmabandhAnumeyA ca virAdhanA, iSyate cAsau dravyato vItarAgasyApi chadmasthasya, caturNAmapi manoyogAdInAmabhidhAnAt, tA tasmAd, evaM ciya tti evameva virAdhanAyAH zodhanIyatvena, etad bhikSATanAdikaM vihitAnuSThAnaM vidheyakriyA atra karmAnayanaprakrame bhavati syAd / itizabdaH samAptyartho gAthA'nte yojyaH / kiMvidhaM bhavati? ityAha karmAnubandhacchedanaM karmasantAnachedakaM anaghaM adoSaM, paroktadUSaNAbhAvAt / kiMbhUtaM sad ? ityAha - AlocanAdiyutaM AlocanApratikramaNAdiprAyazcittasamanvitamiti gAthArthaH / ' ti | karavA mAtrathI zuddhi thaI jAya che. jema ke Avazyaka kArya mATe so hAthathI dUra gamanAgamanAdi karavAmAM samyagU upayogavALA niraticAra sAdhunI zuddhi thaI jAya che. sAticAra sAdhune to uparanA prAyazcitto saMbhave che. zaMkAH Avazyaka kArya aMge gamanAgamanAdi karavAmAM sAdhunI AlocanA vinA paNa zuddhi zA mATe na thAya? kema ke te stra anusAre ja pravaryo hoya che. samAdhAnaH e sAcuM, paNa ceSTAnimitte je sUkSma AzravakriyAo thaI hoya che tenI zuddhi mATe AlocanA hoya che." tathA yatijatakalpanI vRttimAM paNa kahyuM che ke - "ahIM ziSya prazna kare che. niraticAra sAdhu kartavyabhUta yogone kare che to temAM AlocanA prAyazcitta zenI zuddhi karavA mATe ? guruno javAba : sUkSmapramAda nimitte thayela sUkSma AzravakriyAo chabasthasAdhune jaNAyelI hotI nathI. tenI AlocanAmAtrathI zuddhi thAya che." tathA paMcAlakasUtra ane vRtti (16-5) mAM paNa kahyuM che ke "sarva avasthAomAM karmabaMdha thAya che, temaja karmabaMdha virAdhanAnA liMgabhUta hoI tenAthI virAdhanAnuM anumAna thAya che. vaLI vItarAga evA paNa chadmasthane dravyathI to A virAdhanA mAnI che, kAraNa ke teone cAreya manoyoga vagere hovA kahyA che. tethI A rIte virAdhanA AlocanA prAyazcittathI zuddha thaI zake tevI hovAthI ja A karmAzravanA adhikAramAM jaNAya che ke AlocanApratikramaNAdi prAyazcittayukta A bhikSATanAdi vihita anuSThAna e karmanA anubaMdho toDanAruM tema ja nirdoSa hoya che, kema ke emAM parokta dUSaNa saMbhavatuM nathI. (ahIM 'iti" zabdano artha "samApti' che ene gAthAne aMte lagADavo.)" Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-55 vastutaH karmabandhAnumeyA dravyavirAdhanA nirgranthasya snAtakasya ca tulyA, dvayorapi sAmayika - karmabandhahetutvAt paraM chadmasthAnAM vihitAnuSThAnamAlocanAdiyutamiSTasAdhanaM, tathaiva vidhAnAt, chadmasthayogAnAM zodhyatvena prAyazcittasya ca zodhakatvena vyavasthiteH, ityakaSAyasya yogA airyApathikakarmabandhahetutvena nAyatanayA'zuddhAH / akaSAyazca vItarAgaH sarAgazca saJjvalanakaSAyavAnapyavidyamAnatadudayo mandAnubhAvatvAt tattvArthavRttau nirdiSTaH, 'anudarA kanyA' nirdezavad, ityakaSAyasya nAyatanA na vA tasyAvazyaMbhAvidravyahiMsAdikamapyayatanAjanyamiti pratipattavyam / yattUktaM - dravyato'pi hiMsAyAH kRtapratyAkhyAnabhaGgenAlocanAviSayatvamiti - tajjainasiddhAnta 134 - (chadmasthanA anuSThAno AlocanAdiyukta hoya to ja iSTasAdhana) vastutaH to karmabaMdhathI jenuM anumAna thaI zake tevI dravyavirAdhanA nirprantha ane snAtaka baMnene tulya hoya che, kAraNa ke ekasAmAyika karmabaMdharUpa samAnaliMganI baMne kAraNabhUta che. (tethI kevalIne jema yogo, dravyavirAdhanA ane sAmAyikakarmabaMdha hovA chatAM AlocanAprAyazcitta hotuM nathI tema samAna dravyavirAdhanAdivALA agyAra-bAramAM guNaThANAvALA nirpranthane paNa te hovuM na joIe evI zaMkA na karavI, kemake) tema chatAM chadmasthonA vihita anuSThAno AlocanAdi yukta hoya to ja iSTasAdhana bane che, kema ke te rIte ja teonuM zAstramAM vidhAna che. arthAt temAM iSTasAdhanatA jaLavAI rahe e mATe AlocanAdi Avazyaka bane che. prazna H "jyAM jyAM chadmasthanAM bhikSATanAdi anuSThAnonuM vidhAna che tyAM tyAM te AlocanAdi yukta karavA' evuM to kaheluM dekhAtuM nathI. to tame kema tevA vidhAnanI vAta karo cho ? uttara H 'chadmasthanA yogo prAyazcittathI zuddhi karavA yogya che ane prAyazcitta tenI zuddhi karanAra che' evI je vyavasthA zAstramAM batAvI che tenA parathI jaNAya che ke vihita anuSThAnonuM vidhAna AlocanAdiyukta tarIke ja hoya che. AnA parathI nizcita thAya che ke akaSAya jIvanA yogane teo airyApathika karmabaMdhanA hetubhUta hoI ajayaNAnA kA2Ne azuddha kahevA e yogya nathI. kema ke ajayaNA to kaTukaphaLanA hetubhUta hoI mAtra auryApathika karmabaMdha asaMgata banI jAya. vaLI tattvArthasUtranI vRttimAM akaSAya jIvo tarIke vItarAgajIvane temaja saMjavalana kaSAyavALA paNa te sarAga jIvane kahyA che, je sarAgajIvo maMda anubhAva(rasa)nA kAraNe tenA udayazUnya kahevAya che jema ke garbhakAlIna moTA peTa vagaranI kanyA anudarA kahevAya che. tethI (apramattAdi) akaSAyI jIvone ajayaNA hotI nathI temaja teonI avazyabhAvI dravyahiMsAvagere ajayaNAjanya hotI nathI te svIkAravuM joIe. (dravya-kSetra vagere AzrIne paNa hiMsAbhAvanuM ja paccakkhANa) 'dravyathI paNa hiMsA, dravyathI prANAtipAta vagerenA karela paccakkhANanA bhaMgarUpa hoI AlocanAnA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH apavAdaviSayaka upadezavicAra 135 paribhASAjJAnAbhAvavijRmbhitaM, dravyAdyAzrayeNa hiMsAdibhAvasyaiva pratyAkhyAtatvAd dravyahiMsAdinA hiMsAdipratyAkhyAnabhagAbhAvAd / anenaivAbhiprAyeNa dharmopakaraNAGgIkaraNe 'sai a pariggahe cauvihe paNNatte, davvao khittao0' ityAdikrameNa pratyAkhyAtasya parigrahasya na bhaGgadoSa iti vizeSAvazyake digaMbaranirAkaraNasthale'bhihitam / tathA ca tadgranthaH - apariggahayA suttetti jA ya mucchA pariggaho'bhimao / savvadavvesu na sA kAyavvA suttasabbhAvo / / 2580 / / "yA ca 'savvAo pariggahAo veramaNaM' ityAdinA'parigrahatA sUtre prokteti tvayA gIyate tatrApi mUrcchava parigrahastIrthakRtAmabhimato nAnyaH / sA ca mUrchA yathA vastre tathA sarveSvapi zarIrAhArAdidravyeSu na karttavyeti sUtrasadbhAvaH sUtraparamArthaH, na punastvadabhimataH sarvathA vastraparityAgo'parigrahateti sUtrAbhiprAyaH, tasmAdaparijJAtasUtrabhAvArtho mithyaiva khidyase tvamiti hRdayam / " viSayabhUta che evuM je kahyuM che te paNa jainasiddhAntonI paribhASAnA ajJAnano ja nAca che. kema ke dravyathI hiMsAnuM je paccakakhANa che te paNa dravyahiMsAnuM paccakakhANa nathI, kintu dravyAdine AzrIne thatA hiMsAvagere bhAvanuM (bhAvahiMsA vagerenuM) ja paccakakhANa che. tethI dravyahiMsAdithI hiMsAdinA pacca-kukhANano bhaMga ja thato na hovAthI te AlocanAno viSaya zI rIte bane ? (Ama, "bUmo, viramo...' ityAdi caturvidha hiMsA vagerenA karela paccakakhANo e dravya, kSetra vagerene AzrIne thatI bhAvahiMsA vagerenA ja paccakakhANarUpa che, dravyahiMsA-kSetrahiMsA vagerenA paccakkhANarUpa nathI evo zAstrakArono je abhiprAya che te abhiprAye ja vizeSAvazyakabhASyamAM digaMbaranuM nirAkaraNa karatAM kahyuM che ke "dharmopakaraNanuM grahaNa karavA chatAM paNa, "te parigraha cAra prakAre che, dravyathI kSetrathI.." ityAdi rUpe karelA paccakakhANano bhaMga thato nathI. te grantha A rIte che - "sabbAo parihAmo veramavi.." ityAdi vacanathI sUtramAM je aparigrahatA kahI che. (evuM tuM (digaMbara) kahe che, temAM paNa zAstrakArone parigraha tarIke mUccha ja abhipreta che, bIjuM kAMI nahi. (arthAt te mUcchano ja dravyAdine AzrIne niSedha che, dravyaparigrahAdino nahi.) ane te mUccha to jema vastramAM karavAnI nathI tema zarIra-AhAra vagere dravyamAM paNa karavAnI nathI evo sUtrano paramArtha che, sarvathA vastrano parityAga karavo e aparigrahatA che evo tAro abhiprAya e sUtranA abhiprAyabhUta nathI. tethI sUtrano bhAvArtha jANyA vagara tuM phogaTa ja kheda pAme che... A bhAvArtha che." vaLI jo dravyahiMsAthI ja, karelA paccakakhANano bhaMga thaI jato hoya to to tamAre paNa upazAntamohIne yathAkhyAtacAritrA mAnI zakAze nahi, kAraNa ke tame paNa - - - - - - - - --- - - - - - - - - - 2. sa 1 paripradarvidha: prajJatA, dravyata: kSetrataH. 2. aparigrahatA sUtre (proktA) iti yA ca mUrchA parigraho'bhimataH / sarvadravyeSu na sA kartavyA (iti) sUtrasadbhAvaH / rU. sarve: pariprade: virama 1 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-55 kiJca yadi dravyahiMsayA kRtapratyAkhyAnabhaGgaH syAttadA tavApyupazAntamohasya yathAkhyAtacAritraM na syAt, aMzato bhagAvazyaMbhAvAditi / yacca sarvaviratisiddhyarthaM dravyahiMsAyA api pratyAkhyAnamupapAditaM tadayuktaM, evaM yogAnAmapi pratyAkhyAnApatteH 'ayogikevaliSveva sarvataH saMvaro mataH' iti vacanAdayoginyeva sarvasaMvarasiddheH / yacca dravyAzravasya sUkSmapRthivyAdInAmivAviratipratyayakarmabandhahetutvamuktaM tad vRthaiva, teSAmaviratibhAvaM pratItyaiva karmabandhAbhidhAnAt, tadyogAnAM dravyahiMsA'hetutvAd, bhAvahiMsAkAraNatvaM ca yogAnAmiva dravyahiMsAyA api na bAdhakamiti / yattvetenetyAdinA pAzacandramatamupekSya 'tasmAdayaM bhAvaH' ityAdinA kiJcitsaMpradAyAnusAri bhaNitaM tadarddhajaratIyanyAyAnukAri, hiMsAMze jinopadezAbhAvena tanmatAzrayaNe 'pUjAdhupadezAbhAvApatteH, tadavinA teomAM je dravyahiMsAdi mAnelA che tenAthI tamArA abhiprAya pramANe) paccakhANano AMzika bhaMga thaI jAya che. vaLI, "sarvaviratinI paripUrNatA siddha karavA mATe dravyahiMsAnuM paNa paccakakhANa Avazyaka che' ityAdi paNa je siddha karyuM che te paNa ayogya che, kAraNa ke sarvavirati eTale sarvaAzrayasthAnothI aTakavuM evo je artha karyo che teno phalitArtha e thAya che ke te sarvasaMvara rUpa che. ane to pachI yogonuM paNa paccakakhANa karavuM Avazyaka banI javAnI Apatti Avaze, kema ke "ayogI kevalIomAM ja sarvata saMvara manAyo che.' ityAdi vacanothI jaNAya che ke ayogImAM ja sarvasaMvara hoya che. vaLI 'dravyahiMsA vagere rUpa dravyaAzrava sUkSmapRthvIkAyAdinI jema thatA aviratinimittaka karmabaMdhano hetu che evuM je kahyuM che te paNa khoTuM ja che, kema ke sUkSmapRthvIkAyAdinA yogo dravyahiMsAnA hetubhUta na hoI (kema ke teonA zarIrAdithI koI jIvanI virAdhanA thatI nathI.) teone dravyahiMsA ja na hovAnA kAraNe, teone je karmabaMdha thAya che te aviratipaNAnimitte ja thato hovo kahyo che (arthAt teonuM dRSTAnta laIne dravyaAzravane karmabaMdhano hetu siddha karI zakAto nathI.) vaLI "dravyahiMsA bhAvahiMsAnA kAraNabhUta hoI sarvaviratinI bAdhaka che ane tethI enuM paNa paccakakhANa Avazyaka che" e vAta paNa barAbara nathI, kemake bhAvahiMsAnI kAraNatA hovA chatAM yogo jema sarvaviratinA bAdhaka banatA nathI tema dravyahiMsA paNa bAdhaka ja banatI nathI. (puSpa caDAvavA vagere rUpa hiMsAno upadeza sAkSA vidhimukha) vaLI jona' ityAdithI pAcandramatanI upekSA karIne tasmA pAva: ityAdithI je thoDuM kAMIka saMpradAyAnusArI kahyuM che te paNa ardhajaratIya nyAyane anusAranAruM che. kema ke hiMsAaMzamAM jinopadeza hoto nathI eTaluM ja mAtra siddha karIne tenA pArjacaMdranA) matane anusaravAmAM pUjAdinA upadezano abhAva thaI javAnI Apatti Ave che. te A rIte - "pUjAne avinAbhAvI evA paNa prANaviyoga rUpa Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 kevalImAM dravyahiMsA : apavAdaviSayaka upadezavicAra bhAvihiMsAMze upadezAbhAvena prakRtopadezasamarthanasaMbhave'pi tadaGgakusumArcanAdyaMze tasya kusumAdijIvavadhAnukUlavyApArarUpahiMsA'vagAhitvasya nirAkartumazakyatvAd, evamaniSTabIjarUpamanapodyeSTaphalahetutvena kalpyatvAbhivyakterapyanupapatteH, kusumAdihiMsAyAH sandigdhatvena tathAvidhapAtakAhetutve mithyAdRzAmapi tasyAstathAtvApatteH, tasmAd dravyastavasthalIyahiMsAyAmanubandhazuddhatvenaiva bhagavadAjJA, samyaktvAdibhAvahetutvAditi / / 55 / / hiMsAaMzamAM jinopadeza na hovAnA kAraNe pUjAno upadeza asaMgata raheto nathI' e rIte e upadezanuM samarthana saMbhavatuM hovA chatAM paNa tenA (pUjAnA) aMgabhUta "puSpa caDAvavA" vagere rU5 aMzamAM je jinopadeza sAkSAt vidhimukhe che te puSpAdinA jIvanA vadhane anukUlavyApArarUpe hiMsAne viSaya banAve che e vAta choDI zakAtI nathI. ane tethI te aMzamAM upadeza hayAta na hovAthI, "te sAvadyaaMzamAM jinopadeza ja na hovAthI upadezAbhAva thavAnI Apatti AvatI nathI evuM kahIne e Apatti TALI zakAtI nathI. kemake teTalo Azrava upadezano viSaya banI javAnI Apatti UbhI rahevAthI pArjacaMdranA mata mujaba pUjopadezano abhAva mAnavo Avazyaka banI ja rahe che. sArAMza, hiMsArUpa Azrava paNa upadezaviSaya banI javAnI Apatti AvatI hoI pUjAno upadeza saMbhavato nathI e pArjacaMdrano mata che. pUrvapakSIe pUjAnA upadezanI saMbhAvanA A rIte saMgata karI dekhADI ke pUjAno upadeza devAmAM paNa prANaviyogarUpa hiMsAtmaka Azrava te upadezano viSaya ja banato nathI. granthakAra pUjaya upAdhyAyajI mahArAja kahe che ke tema chatAM prANaviyogAnukUla vyApArarUpa puSpa caDAvavAnA upadezano to te vyApAra rUpa hiMsA viSaya banI ja rahe che. mATe A rIte pUjopadezanI saMgati thaI zakatI nathI. (pUjAbhAvI hiMsAmAM anubaMdhazuddhatAnA kAraNe jinAjJA) pUrvapakSI AvI paNa dalIla karI zakato nathI ke - paNa ame AvuM kahI to gayA chIe ke 'vyavahArathI sAvadya evA te vyApArano paNa upadeza sAkSAt vidhimukhe hoto nathI, kintu je kathyatA jaNAvI che tenA parathI e abhivyakta thayo hoya che. tethI pUjAno upadeza ApavAmAM vyavahArasAvadyabhASA ke paccakakhANa bhaMga thavAnI Apatti AvatI nathI ItyAdi.." pUrvapakSI AvI dalIla eTalA mATe karI zakato nathI ke jayAM sudhI, temAM rahelI aniSTanA bIjabhUta jIvavadhAnukUla vyApArarUpa je hiMsA, te aMgeno khulAso karyo nathI tyAM sudhI ISTaphaLanI hetutA mAtrathI temAM madhyatvAbhivyaktatA mAnavI e asaMgata ja rahe che. te paNa eTalA mATe ke baLava aniSTanI ananubaMdhitatAnA anusaMdhAna vinA te kaththatA ja ajJAta rahe che. pUrvapakSaH phUla caDAvavA vageremAM phUlanA jIvonI hiMsA thAya ja evo niyama nathI. eTale, te hiMsA saMdigdha rahetI hovAthI te vyApArarUpa hiMsA vizeSa prakAranA pApano (baLavad aniSTano) hetu Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa5, 56 tadevamAbhoge'pi dravyahiMsAyA doSAnAvahatvaM yatsiddhaM tadAha - tamhA davvapariggaha-davvavahANaM samaMmi(mevi) Abhoge / Na hu doso kevaliNo kevalanANe va caraNe vA / / 56 / / tasmAd dravyaparigrahadravyavadhayoH same'pyAbhoge / naiva doSaH kevalinaH kevalajJAne vA caraNe vA / / 56 / / tamhatti / tasmAd dravyaparigrahadravyavadhayoH same'pyAbhoge sAkSAtkAre, kevalino naiva doSaH kevalajJAne cAritre vA, jJAnAvaraNacAritramohanIyakSayajanyayoH kevalajJAnacAritrayordravyAzravamAtreNAnapavAdAt / yattu-'kSINamohasyApi snAtakacAritrAbhAvAtsaMbhAvanArUDhAticArarUpasyApi dravyAzravasya yadi tatpratibandhakatvaM tadA sAkSAjjIvaghAtasya dravyarUpasyApi tannyAyaprAptameveti kevalino'pi dravya banatI nathI. tethI baLavad aniSTanI ananubaMdhitA temAM akSata hovAthI kaSpavAbhivyakti asaMgata rahetI nathI. uttarapakSaH A rIte to mithyAtvI vagerenI pUjA paNa vizeSa pApano ahetu banI javAnA kAraNe kalpa banI javAnI Apatti Avaze. mATe, "jIvavadhAnukUlavyApAra rUpa hiMsAmAM sAkSAt vidhimukhe jinopadeza nathI' ityAdirUpe saMgatinA phAMphAM mAravA karatAM 'dravyapUjAsaMbaMdhI hiMsA anubaMdhazuddha hovAnA kAraNe ja emAM jinAjJA hoya che, kemake te samyakatvAdi bhAvono hetu bane che..." ityAdi mAnIne jinapUjAnA upadezanuM samarthana karavuM e yogya che. papA Ama AbhoganI hAjarImAM paNa thatI dravyahiMsA A rIte doSakAraka nathI evuM je siddha thAya che tene granthakAra jaNAve che - | (chate Abhoga dravyaparigrahanI jema dravyahiMsAthI doSa nahi) gAthArtha tethI dravyaparigraha ane dravyavadhano sAkSAtkAra samAna hovA chatAM paNa kevalIne kevalajJAna ke cAritra aMge koI doSa lAgato nathI. temAM kAraNa e che ke jJAnAvaraNakarmanA ane cAritramohanIyakarmanA kSayathI prakaTa thayelA evA kevalajJAna ane kSAyikacAritrane mAtra dravyaAzravanI koI asara pahoMcatI nathI - kSaNamohI jIvane mohanIyanI sattA paNa na hovA chatAM snAtakacAritrano je abhAva kahyo che tenA parathI jaNAya che ke jenI aticAra tarIke saMbhAvanA che evo dravyaAzrava snAtakacAritrano pratibaMdhaka che. have, saMbhAvanArUDha aticAra rUpa evo paNa e jo snAtaka cAritrano pratibaMdhaka che to bhale dravyahiMsArUpa hoya, tema chatAM je sAkSAt jIvaghAta rUpa che te to teno pratibaMdhaka hovo ja joIe. tethI kevalIne paNa dravyahiMsA hovI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : dravyahiMsAnirdoSatAvicAra 139 hiMsA cAritradoSa eva' - iti pareNa procyate tadasat, snAtakasya nirgranthabhedatvAt yathAkhyAtasyaiva cAritrabhedatvAt, tatpratibandhakatvasya ca dravyahiMsAyAM tvayA'pyanabhyupagamAt / yadi ca snAtakacAritrasya dravyahiMsA doSaH syAt tadA nirgranthacAritrasyApi doSaH syAdeva, nirgranthasnAtakayorekasaMyamasthAnAbhyupagamAt, 'NiggaMthasiNAyANaM tullaM ikkaM ca saMjamaTThANaM' iti paJcanirgranthIvacanAd iti drssttcam padA hiMsAcaturbhaGgyanusAreNaiva dravyahiMsayA bhagavato doSAbhAvamAha NodavvA NobhAvA jaha taha hiMsA Na davvamitteNaM / teNaM tIe dosaM jiNassa ko bhAsae saNNI / / 57 / / e potAnA snAtakacAritra mATe doSa rUpa che ja evuM pUrvapakSIe je kahyuM che te asatu jANavuM, kema ke snAtakapaNuM e cAritrano bheda nathI paNa nircanthano bheda che, "yathAkhyAta' ja cAritrano bheda che. arthAt snAtakacAritrano pratibaMdhaka...." ityAdi kahevuM ja ayogya che, kAraNa ke snAtaka nAmanuM koI cAritra nathI. Azaya e che ke kevalI pote, nirgunthonA je pulAka vagere bhedo che temAMthI snAtakabheTavALA hoya che, paNa cAritra to temanuM yathAkhyAta ja hoya che. ane "dravyahiMsA e yathAkhyAta cAritranI pratibaMdhaka che' evuM to tame paNa mAnatA ja nathI, kAraNa ke dravyahiMsAyukta evA paNa upazAntamohIne tame paNa yathAkhyAtacAritra ja mAnyuM che.) tethI dravyahiMsA kevaLInA cAritra mATe doSarUpa che' evuM A rIte siddha thaI zakatuM nathI. (zaMkA- "snAtaka e bhale cAritrano bheda nathI. tema chatAM e cAritrIno bheda to che ja. tethI "snAtakacAritrInuM je cAritra e snAtakacAritra' evI vivekSAthI to e siddha thaI jaze ne ? samAdhAna -) vaLI A rIte dravyahiMsAne jo tame snAtakacAritra mATe doSarUpa hovI mAnazo, to e (nirgunhacAritrInA) nirgastha cAritra mATe paNa doSarUpa banaze ja, kAraNa ke nirjhantha ane snAtaka e baMnene tulya ane eka saMyamasthAna hovuM paMcanircandImAM kahyuM che. (AnAthI Apatti e Avaze ke upazAntamohI ke je nirgastha che ane jene dravyahiMsA hovI to pUrvapakSI paNa mAne che tenuM saMyamasthAna eka hovAnI zAstrIyavAtano virodha thaze. te eTalA mATe ke dravyahiMsA jo enA cAritra mATe doSarUpa hoya to e tenA saMyamasthAnane nIcuM lAvyA vagara rahe ja nahi.) pa6ll hiMsAnI caturbhagIne anusarIne ja, 'dravyahiMsAthI kevalI bhagavAnane koI doSa lAgato nathI' evuM granthakAra jaNAve che - gAthArthaH "na dravyathI - na bhAvathI' evo cotho bhAgo jema hiMsA nathI tema mAtra dravyathI hiMsA 1. nirgranthasnAtakayostulyamekaM ca sNymsthaanm| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 - dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-57 nodravyAd nobhAvAdyathA tathA hiMsA na dravyamAtreNa / tena tayA doSaM jinasya ko bhASate saMjJI / / 57 / / Nodavvati / nodravyAd nobhAvAd yathA na hiMsA, tathA dravyamAtreNApi hiMsA tattvato na hiMsA / tena tayA dravyahiMsayA, doSaM jinasya kaH saMjJI bhASeta ? api tu na ko'pItyarthaH / idamuktaM bhavatihiMsAmadhikRtya dravyabhAvAbhyAM caturbhaGgI tAvadiyaM zrAvakapratikramaNasUtravRttAvuktA - 1 dravyato bhAvatazca hiMsA 'hanmi' iti pariNatasya vyAdhAdermRgavadhe / 2 dravyato na bhAvataH IryAsamitasya sAdhoH sattvavaye, yavAAma: vajjemitti pariNao saMpattIe vimuccai verA / avahaMto vi Na muccai kiliTThabhAvo'tivAyassa / tti / 3 bhAvato na dravyataH aGgAramardakasya kITabuddhyA'GgAramardane, mandaprakAze rajjUmahibuddhyA ghnato vA / 4 na dravyato na bhAvataH manovAkkAyazuddhasya sAdhoriti // atra parazcaturthabhaGgasvAminaM sayogikevalinamevAha / yattu cUrNikAreNa 'cauttho suNNo' tti bhaNitaM tanna svAminamadhikRtya, kevalinastatsvAmino vidyamAnatvAt tasya sarvotkRSTacAritrA (dravyathI-na bhAvathI evo bIjo bhAMgo) e paNa tAttvika hiMsA rUpa nathI. tethI kayo saMzI (vicAraka) tenA kAraNe=mAtra dravyahiMsAnA kAraNe kevalIne doSa lAgavAnuM kahe ? arthAt koI na kahe. Azaya e che ke zrAvakapratikramaNasUtranI vRttimAM hiMsAnA adhikAramAM dravya-bhAvathI A caturthaMgI kahI che. (1) dravyathI ane bhAvathI hiMsA - 'haNuM' evA pariNAmavALA zikArI vageree haraNiyA vagerenA karelA vadhamAM A bhAMgo hoya. (2) dravyathI-bhAvathI nahi. iryAsamitipUrvaka gamanAdi karatA sAdhuthI thaI gayela hiMsAmAM A bhAMgo hoya. AgamamAM kahyuM che ke - 'jIvahiMsAne va' evA pariNAmavALo jIva, hiMsA thavA chatAM karmabaMdhathI mukta rahe che. jyAre mAravAnA kliSTabhAvavALo jIva haNato na hoya to paNa pApathI chUTI zakato nathI. (3) bhAvathI, na dravyathI. kIDAonI buddhithI kolasIne dabAvatAM aMgAramardaka AcAryane...athavA aMdhArAmAM sApa samajIne doraDAMne kApanArane A bhAMgo hoya. (4) dravyathI nahi-bhAvathI nahi. mana-vacana-kAyAnI zuddhiyukta sAdhune A bhAMgo hoya, A caturthaMgImAM pUrvapakSI cothA bhAMgAnA svAmI tarIke sayogIkevalIne ja mAne che. (caturthabhAMgAnI zUnyatA hiMsAnA svarUpanI apekSAe H pUrvapakSa) pUrvapakSa H AmAM cUrNikAre cothA bhAMgAne je zUnya kahyo che te svAmInI apekSAe nahi (arthAt 1. varjayAmIti pariNataH saMprAptau vimucyate vairAt / aghAtayannapi na mucyate kliSTabhAvo'tipAtasya // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : hiMsAnI caturthaMgIno vicAra :: Co 141 nyathA'nupapattyA manovAkkAyaiH zuddhatvAd, anyathA snAtakaH kevalI na syAt, kintu hiMsAsvarUpamadhikRtyaivoktam, taccaivaM yadi hiMsA tarhi 'na dravyato na bhAvataH' iti vaktumapyazakyaM, dravyabhAvayoranyataratvenAvazyaMbhAvAt, tena caturtho bhaGgaH zUnyo bhaNitaH, virodhAd / na ca zailezyavasthAyAM kevalI svAmI bhaviSyatIti zaGkanIyaM, tasya siddhasyeva yogAbhAvena manovAkkAyaiH zuddhatvAbhAvAd, na hyavidyamAne vastre 'vastreNa zuddhaH' iti vyavahiyate ityAdyasau samarthayAmAsa / taccAyuktaM, hiMsAvyavahArAbhAvamadhikRtyaiva caturthabhaGgazUnyatvAbhidhAnAd, viruddhadharmAbhyAM tadabhAvasyeva tadvadbhedasyApi saMbhavena tacchUnyatvavyavahAropapatteH / hiMsAsvarUpamadhikRtya tu dravyamAtrahiMsAyAmapyahiMsAtvaM tenA koI svAmI hotA nathI evI apekSAe nahi) kintu hiMsAnA svarUpanI apekSAe ja jANavuM, kAraNa ke kevalIo tenA svAmI tarIke hayAta che. teo enA svAmI eTalA mATe che ke jo teonA mana-vacanakAyA zuddha na hoya to teonuM sarvotkRSTa cAritra ja asaMgata banI jAya. mATe teo mana-vacana-kAyAthI zuddha hoya che. jo teo paNa mana-vacana-kAyAthI zuddha na hoya to snAtaka tarIke kevalI paNa AvI na zake. hiMsAnA svarUpane AzrIne cotho bhAMgo zUnya che, te A rIte - jo hiMsA (svarUpe) hAjara che to 'dravyathI nahi ane bhAvathI ya nahi' evuM bolI paNa zakAtuM nathI, kemake jyAM hiMsA hoya tyAM dravya ke bhAva be mAMthI eka to avazya hoya ja che. tethI "hiMsA che ane tema chatAM e dravyathI ya nathI- bhAvathI paNa nathI" evuM kahevAmAM virodha Ubho thAya che. mATe cothA bhAMgAne zUnya kahyo che. AnA parathI paNa e phalita thAya che ke cothA bhAMgAnA svAmI evA sayogIkevalIne dravyahiMsA paNa hotI nathI. kema ke jo te hoya, to to teonA yogo zuddha na rahevAthI teomAM paNa caturthabhAMgo saMbhavaze nahi. vaLI e jo nahi saMbhave to 'mana-vacana-kAyAthI zuddha sAdhune cotho bhAMgo hoya che' evuM je kahyuM che te asaMgata banI jAya, kemake tenA koI svAmI ja rahetA nathI. 'zailezI avasthAmAM rahelA kevalIo enA svAmI tarIke saMbhave che' evI paNa zaMkA na karavI, kema ke siddhonI jema teone paNa yogo na hovAthI teone mana-vacanakAyAthI zuddha kahI zakAtA nathI. jenI pAse vastra ja nathI eno kAMI 'vastrathI zuddha' tarIke vyavahAra karI zakAto nathI. (te zUnyatA hiMsAnA vyavahAranA abhAvanI apekSAe - uttarapakSa) uttarapakSa H Avo pUrvapakSa ayogya che, kemake zAstromAM cothA bhAMgAvALA aMge hiMsAno vyavahAra je thato nathI tenI apekSAe ja cUrNimAM cothA bhAMgAne zUnya kahyo che. kAraNa ke hiMsAthI viruddha evA ahiMsArUpa dharmanA vyavahArathI jema tadabhAva=hiMsAnA vyavahArano abhAva saMbhave che tema hiMsAvyavahA2vAn (hiMsaka)nA bhedano (ahiMsakano) vyavahAra paNa dravyahiMsAvALA kevaLI vigeremAM (ahiMsAnA zAstrIya vyavahA2nA kAraNe) ghaTe che. tethI tayatva=hiMsAvyavahArazUnyatvano athavA hiMsAnA Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa7 pravacane pratItaM, iti kadAcid dvitIyabhaGgasvAmitve'pi bhagavataH snAtakasya nirgranthasyeva caturthabhaGgasvAmitvA'virodha eva, ahiMsApariNatyabhedAzrayaNena tadbhagasyApi saMbhavaduktikatvAt / na caivaM dvitIyabhaGgakAle'pi caturthabhaGgApattiH, dravyahiMsAkAle'pyapramattayatInAM manovAkkAyazuddhatvAnapAyAditi vAcyaM, caturthabhaGgopapAdakamanovAkkAyazuddhatAyA guptirUpAyA eva grahaNAd, ata eva niyatacaturthabhaGgasvAmitvamayogikevalino'pi nAnupapannaM, zuddhapravRttivyApAreNai(Ne)va nirodhavyApAreNApi manovAkkAyazuddhatA'napAyAd, anyathA tadavinAbhAvidhyAnAnupapatteH / uktaM hi dhyAnaM karaNAnAM satpravRttinirodhAnyataraniyataM, abhAvano vyavahAra ghaTI zake che. tAtparya-cothA bhAgamAM dravya-bhAva ekeya hiMsA nathI. tethI hiMsA bemAMthI ekeya svarUpe na hovAthI cUrNikAre cothA bhAMgAne zUnya kahyo che... AvA pUrvapakSInA abhiprAya aMge granthakAra kahe che ke Avo abhiprAya khoTo che, kAraNa ke pravacanamAM to mAtra dravyahiMsA hoya tevA sthaLe paNa ahiMsAno vyavahAra thAya che e prasiddha che. arthAt hiMsAno vyavahAra thato nathI. hiMsAzUnyatva vyavahAra thAya che. (tethI 4 thA bhAMgAnA svAmI kahevAya che.) tame paNa (11-12me) nirgasthane bIjA bhAMgAnA svAmI hoya tyAre (dravyahiMsA thaI hoya tyAre) paNa 4thA bhAMgAnA svAmI mAno cho (zAstramAM paNa kahyA che), tema kevaLI (snAtaka) bhagavaMtane paNa dravyahiMsA thAya tyAre paNa bIjA uparAMta 4thA bhAMgAnA svAmI paNa mAnavA aviruddha che. kAraNa ke ahiMsAnI pariNatinI apekSAe bIjA bhAMgAvALAne paNa cothA bhAMgAvALo kahevo saMbhavita che. ahiMsAnI pariNati jevI 4thA bhAMgAmAM hoya che tevI ja bIjA bhAMgAmAM hoya che. tethI A sAmyanA kAraNe baMne bhAMgAno saMbhava kahyo. tethI 4thA bhAMgAnI jema bIjA bhAMgAmAM paNa hiMsAnA vyavahArano abhAva (ahiMsAno vyavahAra) saMgata bane che. | (cothAbhAMgAmAM yoganI zuddhatA guptirUpa levAnI che) - "A rIte mAtra dravyahiMsAne paNa ahiMsA=hiMsAnA abhAva tarIke mAnavAmAM bIjA bhAMgA vakhate paNa cotho bhAMgo mAnavAnI Apatti Avaze, kema ke dravyahiMsA vakhate paNa apramatta sAdhuomAM mana-vacana-kAyAthI zuddhatva to jaLavAyeluM ja hoya che... - evI zaMkA na karavI, kema ke cotho bhAMgo lAvI ApanAra je manavacanakAyazuddhatA che te guptirUpa ja levAnI che. dravyahiMsAmAM pravRtta apramattayatinI kAyA guptiyukta na hoI te vakhate tenAmAM ukta zuddhatA na hovAnA kAraNe cotho bhAMgo hoto nathI. Ama guptirUpa zuddhatA levAthI ja niyamA cothA bhaMganA ja svAmI hovApaNuM ayogI kevaLImAM paNa asaMgata rahetuM nathI, kema ke gupti pravRttinI jema nivRttirUpa paNa hovAnA kAraNe, zuddhapravRttivyApArathI jema te zuddhatA jaLavAI rahe che tema nirodha-vyApArathI paNa te jaLavAI rahe ja che. nahIMtara to e zuddhatAne avinAbhAvI evuM dhyAna asaMgata banI jAya. dhyAna karaNonI sampravRtti ke nirodha bemAMthI Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143. kevalImAM dravyahiMsA: kalyabhASyano adhikAra 143 suMdaDhappayattavAvAraNaM Niroho va vijjamANANaM / jhANaM karaNANa mayaM Na u cittaNirohamettAgaM / / ityAdigranthena vizeSAvazyake (3071) / zodhakena ca vyApAramupasaMpadyoparatenApi zuddhatvavyavahAro bhavatyeva, yathA jalena zuddhaM vastraM, iti sarvotkRSTamanovAkkAyazuddhatayA'yogikevalI niyamenaiva caturthabhaGgasvAmI yujyata iti / na ca zailezyavasthAyAmapi zarIrasparzamAgatAnAM mazakAdInAM vyApattau caturthabhaGgasvAmitvaniyamAnupapattiH, dravyahiMsAyAstadanukUlanodanAkhyayogavyApAraniyatatvAt, tatra tadabhAvAt, tatsaMbandhamAtrasyAtiprasaJjakatvAditi dik / / 57 / / / ___ yadi ca 'na dravyato na bhAvato manovAkkAyazuddhasya sAdhoH' iti vacanAnurodhena sayogikevalinazcaturthabhaGgasvAmitvamevAbhimataM bhavettadA'pramattAdInAM sayogikevaliparyantAnAM dravyahiMsayA ekanI sAthe niyata che." e vAta vizeSAvazyakabhASya (3071) mAM dekhADI che. te A rIte - "karaNone sudaDha prayatnapUrvaka vyApRta karavA te athavA vidyamAna (pravartamAna) karaNono nirodha karavo te dhyAna tarIke saMmata che. cittanirodha karavo e ja mAtra dhyAna che e mAtra zAstrakArone mAnya nathI." vaLI "mana vagerenI hAjarI ja nathI to tenAthI zuddha zI rIte kahevAya?' ityAdi vAtathI ayogI kevalImAM cothAbhAMgAno je niSedha karyo che te paNa ayogya che, kema ke zuddhi karanAra zodhaka zuddhi karavAno vyApAra Ubho karI ApI pachI aTakI jAya to paNa tenAthI zuddhatva thayAno vyavahAra to thAya ja che, jema ke pANIthI zuddha thayeluM vastra. mATe ayogI sarvotkRSTa mana-vacana-kAyazuddhatAvALA hoI niyamA caturtha bhAMgAnA svAmI hovA ghaTe che. - "teone niyamA cothA bhaMganA svAmI kahevA yogya nathI. kema ke zailezI avasthAmAM zarIrane aDIne macchara vagere marI jAya tyAre teonI kAyAthI dravyahiMsA thatI hovAthI teo bIjAbhAMgAmAM AvI jAya che." - evI zaMkA na karavI, kema ke dravyahiMsA potAne anukUla evo je nodana nAmano yogavyApAra hoya che tene niyata che. arthAt je jIvanA tevA vyApArathI te dravyahiMsA thaI hoya te jIvane te bIjA bhAMgAmAM laI jAya che, anyane nahi. zailezI avasthAmAM yogavyApAra ayogI kevalIono na hovAthI te dravyahiMsA teonI kahevAtI nathI, bAkI teonA zarIra sAthenA saMbaMdhamAtranA kAraNe thaI hovAthI e dravyahiMsA jo teonI kahevAtI hoya to to atiprasaMga e Ave ke teonA zarIrathI niraMtara thayA karatI vAyukAyanI dravyahiMsA paNa tevI banI jAya ane to pachI ayogI kevaLIo paNa cothA bhAMgAmAM AvI nahi zake. // pa7 || (apramattathI sayogI, dravyahiMsAthI tulya rIte nirdoSa) na dravyathI- na bhAvathI e bhAMgo mana-vacana-kAyazuddha sAdhune hoya che evA vacanane anusarIne sayogI kevalImAM jo cotho bhAMgo ja mAnavAno hoya to "apramattasAdhuthI mAMDIne sayogIkevalI sudhInA = = = = - - - 1. sudRDhaprayatnavyApAraNaM nirodho vA vidyamAnAnAm / dhyAnaM karaNAnAM mataM na tu cittanirodhamAtrakam // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-58 doSAbhAvataulyaM pravacanAbhihitaM na ghaTetetyAha payaDaM ciya vayaNamiNaM daTThav hoi kappabhAsassa / jaM apamattAINaM sajogicaramANa No hiMsA / / 58 / / prakaTameva vacanamidaM draSTavyaM bhavati kalpabhASyasya / yadapramattAdInAM sayogicaramANAM no hiMsA / / 58 / / payaDaM ciya tti / prakaTamevaitadvacanaM kalpabhASyasya draSTavyaM bhavati rAgadveSarahitena parIkSaNa, yadapramattAdInAM sayogikevalicaramANAM no-naiva hiMsA, vyApriyamANayogAnAmapIti zeSaH / tathA ca tadgranthaH appeva siddhatamajANamANo taM hiMsagaM bhAsasi jogavaMtaM / davveNa bhAveNa ya saMvibhattA cattAri bhaMgA khalu hiMsagatte / / 3932 / / apItyabhyuccaye, astyanyadapi vaktavyamiti bhAvaH / yadevaM yogavantaM vastracchedanAdivyApAravantaM jIvaM hiMsakaM tvaM bhASase, tanizcIyate samyak siddhAntamajAnata evaM prlaapH| siddhAnte yogamAtrapratyayAdeva na hiMsopavarNyate, apramattasaMyatAdInAM sayogikevaliparyantAnAM yogavatAmapi tadabhAvAt / kathaM tarhi sA pravacane prarUpyate? ityAha jIvo dravyahiMsAnI apekSAe samAna rIte doSa vagaranA rahe che. evuM pravacanamAM je kahyuM che te ghaTaze nahi evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che - gAthArthaH kalpabhASyanuM "apramattathI mAMDIne sayogIkevalI sudhInA jIvone hiMsA hotI nathI' e spaSTa vacana ja (pUrvapakSIe) jovA jevuM che. rAgadveSazUnya parIkSake kalpabhASyanuM AvuM je spaSTa vacana che ke "yoganA vyApAravALA evA paNa apramattathI mAMDIne sayogIkevaLI sudhInA jIvone hiMsA hotI nathI." te vicAravuM joIe. te grantha A pramANe che - "vaLI siddhAntane na jANato ja tuM yogayukta tene hiMsaka kahe che. hiMsakapaNAmAM dravya ane bhAvathI cAra bhAMgAno vibhAga dekhADyo che."tenI vRttino bhAvArtha A pramANe -"api" zabda amyuccaya arthamAM che. (arthAt bIjuM paNa kAMI kahevAnuM che.) vastrachedanAdi vyApArarUpa yogavALA jIvane tuM (kalpabhASyamAM pUrvanI gAthAomAM jeNe pUrvapakSa uThAvyo hato te pUrvapakSI) je hiMsaka kahe che tenAthI nizcita rIte jaNAya che ke siddhAntane samyagu nahi jANato ja tuM AvuM bole che. siddhAntamAM yogamAtranimitte ja hiMsA thAya che evuM kahyuM nathI, kema ke apramattasaMyatathI mAMDIne sayogIkevalI -- 1. apyevaM siddhAntamajAnan tvaM hiMsakaM bhASase yogavantam / dravyeNa bhAveNa ca saMvibhaktAzcatvAro bhaGgA khalu hiMsakatve // -- - Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kalpabhASyano adhikAra 145 dravyeNa bhAvena ca saMvibhaktAzcatvAro bhaGgAH khalu hiMsakatve bhavanti / tathA hi-1 dravyato nAmaikA hiMsA na bhAvataH 2 bhAvato nAmaikA hiMsA na dravyataH 3 ekA dravyato'pi bhAvato'pi 4. ekA na dravyato nApi bhAvataH / / atheSAmeva yathAkramaM bhAvanAM kurvannAhaAhacca hiMsA samiassa jA u sA davvao hoi Na bhAvao u / bhAveNa hiMsA u asaMjayassa je vA vi satte Na sadA vahei / / 3933 / / saMpatti tasseva jadA bhavijjA sA davvahiMsA khalu bhAvao a / ajjhatthasuddhassa jadA Na hojjA vadheNa jogo duhaovi hiMsA / / 3934 / / samitasyeryAsamitAvupayuktasya yA''hatya kadAcidapi hiMsA bhavet sA dravyato hiMsA, iyaM ca pramAdayogAbhAvAt tattvato'hiMsaiva mantavyA, 'pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA' (tattvA. 7/8) iti vacanAt, na bhAvata iti / bhAvena bhAvato yA hiMsA na tu dravyataH sA'saMyatasya prANAtipAtAderanivRttasya upalakSaNatvAtsaMyatasya vA'nupayuktagamanAgamanAdi kurvato, yAnapi sattvAnasau sadaiva na hanti tAnapyAzritya mantavyA 'je vi na vAvijjaMtI NiyamA tesiMpi hiMsao so u' (o.ni. 753) tti vacanAd / yadA tu tasyaiva prANivyaparopaNasaMprAptirbhavati tadA sudhInA yogayukta jIvone paNa hiMsAno abhAva hoya che - (to zI rIte hiMsA thavI kahI che? evA praznano uttarArdhamAM uttara Apyo che-) hiMsakatA aMge dravya ane bhAvathI vibhAjita karAyelA cAra bhAMgA 4aa che. te mArIta-1. dravyathA hiMsA, mAthI nahi. 2. mA. hiMsA, dravyathA naBi. 3. dravyathA paNa ane bhAvathI paNa hiMsA ane 4. dravyathI paNa nahi ane bhAvathI paNa nahi. A bhAMgAonI yathAkrama vicAraNA karatAM kalpabhASyakAra AgaLa kahe che - (sAmaMgenI yaturmAnA bhAvanAno aghi2) iryAsamitimAM upayogavALA sAdhuthI je kyAreka hiMsA thaI jAya che te dravyathI-bhAvathI nahi evA prathamabhAMgAnI hiMsA jANavI. pramattayoga na hovAnA kAraNe tAtvikadaSTie to Ane ahiMsA ja jANavI, kemake tattvArthasUtramAM pramatta yogathI thayelA prANavyaparopaNane hiMsA kahI che. "bhAvathI hiMsAdravyathI nahi' evo bIjo bhAMgo prANAtipAtAdithI nahi aTakela asaMyatane jANavo. upalakSaNathI anupayukta rIte gamanAgamanAdi karatAM saMyatane paNa te jANavo. oghaniryukti (753)nA je jIvo maratA nathI teono paNa te niyamA hiMsaka che.' ityAdi vacana mujaba je jIvone te haMmezA (kyAreya paNa) 1. Ahatya hiMsA samitasya yA tu sA dravyato bhavati na bhAvatastu / bhAvena hiMsA tvasaMyatasya yAnvA'pi satvAn na sadA hanti // saMprati tasyaiva yadA bhavet sA dravyahiMsA khalu bhAvatazca / adhyAtmazaddhasya yadA na bhavet vadhena yogo dvidhA'pi hiMsA // 2. ye'pi na vyApadyante niyamAt teSAmapi hiMsakaH sa tu / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-58, 59 sA dravyato bhAvatazca hiMsA pratipattavyA / yaH punaradhyAtmanA cetaHpraNidhAnena zuddha upayuktagamanAgamanAdikriyAkArItyarthaH, tasya yadA vadhena prANivyaparopaNena saha yogaH saMbandho na bhavati tadA dvidhA'pi dravyato bhAvato'pi ca ahiMsA, hiMsA na bhavatIti bhAvaH / / tadevaM bhagavatpraNIte pravacane hiMsAviSayAzcattvAro bhagA upavarNyante / atra cAdyabhaGge hiMsAyAM vyApriyamANakAyayoge'pi bhAvata upayuktatayA bhagavadbhirahiMsaka evoktaH, tato yaduktaM bhavatA - 'vastracchedanavyApAraM kurvato hiMsA bhavati' iti tatpravacanarahasyAnabhijJatAsUcakamiti' / / 58 / / nanvatra 'apramattAdInAmadhikRtavastracchedanavyApAravAn hiMsakaH, yogavattvAd' iti paropanyastAnumAnadUSaNavyabhicArasphoraNAya vyabhicArasthAnatvaM pradarzitam / vyabhicArazca 'hetusattve sAdhyAsattvamiti kevalino'pramattAdisAdhAraNyena yogavattvamahiMsakatvaM ca siddhyati, na tu kathamapi dravyahiMseti cet? na, 'atra cAdyabhaGge' ityAdinigamanavacanavicAraNayA 'adhikRtavastracchedanavyApAra haNato nathI teone AzrIne paNa A bhAMgo asaMyatAdine hoya che. te ja asaMyatAdithI jyAre kharekhara anyanA prANono viyoga thAya che tyAre "dravyathI paNa hiMsA bhAvathI paNa evo trIjo bhAgo thAya che. je jIva cittapraNidhAnarUpa adhyAtmathI zuddha hoya che, arthAt upayogapUrvaka gamanAgamana Adi kriyA karanAro hoya che, tenAthI jyAre koIno vadha thato nathI tyAre banne rIte dravyathI ane bhAvathI paNa - ahiMsA hoya che - hiMsA hotI nathI. arthAt cotho bhAMgo pravarte che. Ama jinapravacanamAM hiMsA aMge cAra bhAMgA kahyA che. AmAM pahelAM bhAgamAM kAyayoga hiMsAmAM vyApRta hovA chatAM paNa bhAvathI upayuktatA hovAnA kAraNe bhagavAne te bhAMgAvALAne ahiMsaka ja kahyo che. tethI tame "vastra phADavA vagerenI kriyA karanArane hiMsA lAge che' evuM je kaho cho e tamArA (kalpabhASyanA pUrvapakSInA) pravacananA rahasyanA ajJAnane ja sUcave che. (A pramANe e grantha che.)" paTA | (te adhikArathI kevaLImAM ahiMsakatvanI siddhi, dravyahiMsAnI nahi - pUrvapakSa) zaMkAH kalpabhASyanA pUrvapakSIe je anumAna ApyuM hatuM ke "apramattAdi saMbaMdhI je adhikRta vastrachedanAdino vyApAra, tenAthI yukta jIva hiMsaka hoya che, kema ke yogayukta hoya che te anumAnamAM dUSaNa tarIke vyabhicAra ApavA mATe kalpabhASyanA uktaadhikAramAM vyabhicAranuM sthAna dekhADyuM che. ane vyabhicAra eTale to hetu hovA chatAM sAdhya na rahevo te. tethI ukta adhikArathI kevalImAM apramatta AdinI samAna rIte yogavattA ane ahiMsakapaNuM (hiMsakapaNuM siddha na thavAthI) siddha thAya che, paNa dravyahiMsA hovI to koI rIte siddha thatI nathI. tethI te adhikAra ahIM dekhADavAnI jarUra zI che? Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH kalyabhASyano adhikAra 147. vAnahiMsakaH, hiMsAvyApriyamANakAyayogavattve'pi bhAvata upayuktatvAt, apramattAdivad' iti svatantrasAdhanadRSTAntayaiva bhagavati tatsiddheH / kiJca pUrvapakSiNA vastracchedanAdivyApAre hiMsA'nvitayogatvaM tAvad bhagavatIvacanenaiva pradarzitam, tathAhi - saddo tahiM mucchaiccheaNA vA dhAvaMti te dovi u jAva logo / vatthassa dehassa ya jo vikaMpo tatovi vAtAdi bharenti logaM / / 3922 / / bho AcArya! tatra vastre chidyamAne zabdaH saMmUrcchati chedanakA vA sUkSmapakSmAvayavA uDDIyante, ete ca dvaye'pi tato vinirgatA lokAntaM yAvat dhAvanti prApnuvanti / tathA vastrasya dehasya ca yo vikaMpazcalanaM tato'pi vinirgatA vAtAdayaH prasarantaH sakalamapi lokamApUrayanti / / (tenA nigamanavacanathI dravyahiMsAnI siddhi - uttarapakSa) samAdhAnaH tamArI zaMkA barAbara nathI. cAra bhAMgAnI bhAvanA pachI "satra vAghama'ityAdi je tenuM nigamana karatuM vacana tyAM kahyuM che tenI vicAraNA karatAM ja kevalIbhagavAnane paNa dravyahiMsA hovI siddha thaI jAya che. te vicAraNA A rIte- e nigamana vacana vyabhicArasthAnane dekhADavA mATe kahevAyuM nathI, paNa adhikRta vastrachedanAdivyApArayukta jIva ahiMsaka hoya che, kema ke 'hiMsAmAM vyApRta (parovAyelA) kAyayogavALo hovA chatAM bhAvathI upayukta hoya che, jema ke apramattavagere' ityAdirUpa svataMtrasAdhana daSTAnta dekhADavA kahevAyuM che arthAt e eka svataMtra anumAnaprayoga ja che jemAM pUrvapakSInA anumAnamAM rahela hetu ane daSTAnta karatAM bhinna-svataMtra ja hetu ane daSTAnta vaparAyelA che. kalpabhASyanA adhikAra parathI phalita thatA A svataMtra hetu dRSTAntavALA anumAnaprayogathI ja kevalI bhagavAnamAM dravyahiMsA hovI siddha thaI jAya che. kema ke e siddha hoya to ja hetuno ghaTaka banI zake. te paNa eTalA mATe ke nahIMtara "hiMsAmAM vyApRta thayela kAyayogavALuM hovApaNuM' evuM hetunuM je vizeSaNa che te kevalIrUpa pakSamAM na hovAthI hetu paNa na rahevAnA kAraNe svarUpAsiddha hetvAbhAsa lAge. vaLI (kalpabhASyanA) pUrvapakSIe vastrachedanAdi vyApAramAM yoga hiMsAyukta bane che e vAta to bhagavatIsUtranA vacana parathI ja dekhADI che. te A rIte (kalpabhASya - 3922) | (vastrachedana aMge kalpabhASyagata pUrvapakSa) pUrvapakSaH he AcArya! vastra chedAne chate zabda utpanna thAya che, sUkSma pUmaDAMo (rUvAMTIo) UDe che. A baMne tyAMthI nIkaLIne lokAnta sudhI pahoMce che. temaja vastra ane dehanA kaMpanathI pravartelA vAyu 1. zabdastatra saMmUrcchati chedanakA vA dhAvanti te dvaye'pi yAvallokaH / vastrasya dehasya ca yo vikampastato'pi vAtAdaya ApUranti lokam // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-59 ahicchasI jaMti Na te u(ya) dUraM saMkhobhiyA teha'vare vayaMtI / uDDe aheyAvi cauddisaMpi pUriMti logaM tu khaNeNa savvaM / / 3923 / / athAcArya! tvamicchasi manyase, te ca vastracchedanasamutthAH zabdapakSmavAtAdipudgalA na dUraM lokAntaM yAnti, tarhi taiH saMkSobhitAzcAlitAH santo'pare vrajanti, evamaparAparapudgalapreritAH pudgalAH prasarantaH kSaNenordhvamadhastiryakcatasRSvapi dikSu sarvamapi lokamApUrayanti / / yata evamataH - vinAya AraMbhamiNaM sadosaM tamhA jahAladdhamahichiejjA / vuttaM saeo khalu jAva dehI Na hoi so aMtakarI tu tAva / / 3924 / / idamanantaroktaM sarvalokapUraNAtmakamAraMbhaM sadoSaM sUkSmajIvavirAdhanayA sAvA, vijJAya tasmAtkAraNAd yathAlabdhaM vastramadhitiSThet na chedanAdikaM kuryAd / yata uktaM bhaNitaM vyAkhyAprajJaptau yAvadayaM dehI jIvaH saijaH sakaMpazceSTAvAnityarthaH, tAvadasau karmaNo bhavasya vA'ntakArI na bhavati / tathA ca tadAlApakaH - 'jAvaNaM esa jIve sayA samiaM eai veai calai phaMdai ghaTTai khubbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai tAva NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA Na bhavaI' tti / tathA ca hiMsA'nvitayogatvena vastracchedanavyApAravato hiMsakatvamApAdayantaM pUrvapakSiNaM pratya vagere prasaratA prasaratA saMpUrNa lokane bharI de che. have jo AcArya!tame evuM mAnatA ho ke vastrachedanamAMthI UThelA zabda palma-vAyu vagerenA pudgalo dUra lokAnta sudhI jatA nathI, to paNa teo vaDe saMzobhita thayelA bIjA pudgalo ora thoDA AgaLa jaze. teothI saMkSobhita thayelA yugalo ora AgaLa.. ema bIjA bIjA pudgalothI gherAyelA pudagalo prasaratAM prasaratAM urdhva-adho-ticchalokamAM cAre dizAomAM kSaNavAramAM saMpUrNa lokane vyApta karI de che. tethI A sarvaloka pUraNAtmaka AraMbhane, sUkSma jIvavirAdhanAnA kAraNe sAvadya jANIne vastra jevuM maLe tevuM vAparavuM, paNa tenA chedanAdi karavA nahi. kAraNa ke bhagavatIsUtramAM kahyuM che ke "jyAM sudhI A jIva saeja=sakaMpannaceSTAvAnuM che tyAM sudhI karmano ke bhavano aMta karanAro banI zakato nathI.' bhagavatIsUtrano te AlAvo A pramANe - "jayAM sudhI A jIva haMmezA samiyaM=sapramANa ejanAdi kare che, te te bhAve pariName che tyAM sudhI te jIvanA maraNAMte aMtakriyA thatI nathI. (Ano vizeSa artha 61mI gAthAnI vRttimAMthI joI levo.). 1. athecchasi yAnti na te tu dUraM saMkSobhitA tairapare vrajanti / Urdhvamadho'pi caturdikSvapi pUrayanti lokaM tu kSaNena sarvam / / 2. vijJAyArambhamidaM sadoSaM tasmAdyathAlabdhamadhitiSThet / uktaM sakaMpaH khalu yAvaddehI na bhavati sa aMtakArI tu tAvat // 3. yAvadeSa jIvaH sadA samitamejate vyejate calati spandate ghaTTayati kSubhyati udIrayati tattadbhAvaM pariNamati tAvattasya jIvasya ante'ntakriyA na bhavatIti / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kalpabhASyano adhikAra 149 pramattAdiSvApAdakasattvepyApAdyAbhAvAt tarkamUlavyAptyasiddhestasya mUlazaithilyarUpadoSapradarzanArthamitthamuktaM, tathA cApAdakasattvAdevApramattAdivatkevalino'pi dravyahiMsAsaMbhave'pi na doSa ityetade vAha - hiMsagabhAvo hujjA hiMsaNNiyajogaotti takkassa / dAeuM iya bhaNi pasiDhilamUlattaNaM dosaM / / 59 / / (hiMsAvitayogamAM hiMsakapaNAMnI vyApti nathI) kalpabhASyanA pUrvapakSInA A vacano parathI jaNAya che ke te vastrachedanAdi vyApAravALA jIvamAM hisAvitayogarUpa ApAdakathI (Apatti lAvI ApanAra bIjathI) hisatvanuM ApAdana(Apatti) karavA mAMge che. eTale ke "jenAmAM hiMsAnvitayoga hoya tenAmAM hiMsakatva hoya evI vyApti bAMdhIne vastrachedanAdivyApArayukta sAdhumAM hiMsakatva AvI javAnI Apatti ApavA mAMge che. hamaNAM pUrvanI 58mI gAthAnI vRttimAM hiMsakatvanI caturbhagI dekhADanAra kalpabhASya granthano je adhikAra dekhADyo te A pUrvapakSanA samAdhAnarUpa che. emAM A samAdhAna ApyuM che ke "kAyayoga hiMsAmAM vyAkRta hovA chatAM, bhAvathI iryAsamitimAM upayogavALA hovAthI te sAdhune bhagavAne ahiMsaka kahyA che. bRhatkalpabhASyanA A pUrvapakSagrantha ane samAdhAna grantha parathI e vAta spaSTa jaNAya che ke temAM, "apramattathI mAMDIne sayogI sudhInA jIvone hiMsAmAM vyApRta kAyayoga hovA chatAM hiMsatva hotuM nathI evuM je kahyuM che te, ApAdaka hovA chatAM ApAdya na hovAthI tarkanA mULabhUta vyApti ja asiddha che." evuM jaNAvIne mUla zithila hovA rUpa doSa dekhADavA mATe kahyuM che. (ane tethI pUrvapakSIe ApelI Apatti AvatI nathI.) arthAt apramatta vageremAM hiMsatvanI Apatti ApavA pUrvapakSIe je prayAsa karyo che tenuM e rIte nirAkaraNa nathI karyuM ke "apramatta vageremAM hiMsAnvita kAyayoga rUpa ApAdaka ja hoto nathI to hiMsakatvarUpa ApAdya zI rIte hoya?" kintu e rIte ja e nirAkaraNa karyuM che ke "hiMsAnvita kAyayogarUpa ApAdakamAM hiMsatva rUpa ApAdyanI vyApti ja nathI, to hiMsakatvanI Apatti zI rIte ApI zakAya?" AnA parathI e paNa phalita thAya che ke apramatta vageremAM hiMsAnvita kAyayogarUpa ApAdaka ja hoto nathI evuM bhASyakArane mAnya nathI. eTale ke ApAdaka to hoya ja che. tethI apramatta vagerenI jema kevalImAM paNa hiMsAnvita yoga (=dravyahiMsA) rUpa ApAdaka saMbhavavA chatAM hiMsakatvano doSa nathI evuM jaNAvatA granthakAra kahe che - gAthArtha hiMsAnvitayogathI hiMsakapaNuM AvI jaze evA tarkanuM mULa prazithila che evo doSa dekhADavA e pramANe kahyuM che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-59, 60 hiMsakabhAvo bhavet hiMsA'nvitayogata iti tarkasya / darzayitumiti bhaNitaM prazithilamUlatvaM doSam / / 59 / / hiMsagabhAvo tti / hiMsakabhAvo bhaveddhiMsA'nvitayogato'dhikRtavastracchedanavyApAravata iti zeSaH, ityetasya tarkasya prazithilamUlatvamApAdyApAdakavyAptyasiddhirUpaM doSaM darzayitumiti bhaNitaM yadutA'pramattAdInAM sayogikevaliparyantAnAM hiMsAvyApriyamANakAyayoge satyapi bhAvata upayuktatvAna hiMsakatvamiti / yogavattvamAnaM ca nApAdakamiti tatrApAdyavyAptyasiddhipradarzanamakiJcitkarameveti bhAva patiA nanvapramattAdInAmupayuktAnAM yogavatAmapyahiMsakatvapradarzanena hiMsA'nvitayogAbhAva eva pradarzito bhavati, tathA ca prakRte ApAdakAprasiddhipradarzanapara evAyaM grantho'stu ityata Aha adhikRta vastrachedanavyApArayukta jIvamAM hiMsAyukta yoganA kAraNe hiMsakatva Avaze" evA tarkanuM mULa prazithila che. arthAt ApAdya-ApAdakanI vyApti asiddha che' - evo doSa dekhADavA mATe apramattathI mAMDIne sayogI kevaLI sudhInA jIvo, hiMsAmAM vyApRta kAyayogavALA hovA chatAM bhAvathI upayukta hoI hiMsaka hotA nathI' ityAdi kahyuM che. tethI zaMkAkAre je kahyuM che ke - pUrvapakSInuM je anumAna che ke "apramattAdisaMbaMdhI vastrachedanavyApArayukta jIvahiMsaka hoya che, kemake yogayukta hoya che. ityAdi, te anumAnamAM vyabhicAra dekhADavA ukta prasthAdhikAra che ane tethI e anumAnathI kevalImAM hiMsakatvanI siddhi thaI na zakavAthI ahiMsakatva siddha thayuM, paNa dravyahiMsA siddha thaI nahi - vagere te khoTuM Thare che, kema ke mAtra yogayuktatA to ApAdaka ja na hoI temAM ApAdyanI vyAptinI asiddhi dekhADavI e nirupayogI ja che. (ane tethI e anumAnamAM vyabhicAra dekhADavo e paNa nirarthaka hoI te dekhADavA mATe ukta prasthAdhikAra che evuM kahevuM e ayogya che.) "mATe kevalImAM dravyahiMsA siddha thaI nahi e vAta asiddha kare che. /palA | (vastradAdhikAra hiMsAvitayoganA abhAvano jJApaka-pUrvapakSa) zaMkAH upayukta apramattAdi jIvo yogayukta hovA chatAM ahiMsaka hoya che evuM "apramattathI mAMDIne sayogI sudhInA jIvo yogavALA hovA chatAM ahiMsaka hoya che' ityAdi vacanathI je jaNAvyuM che, tenAthI teomAM hiMsAnvitayogano abhAva hoya che e vAta ja dekhADelI che. ane tethI uktagranthane prastutamAM, vyAptinI asiddhirUpa doSa dekhADavAnA tAtparyavALo nahi, paNa apramattAdimAM hiMsAnvitayoga rUpa ApAdaka ja hoto nathI evuM dekhADavAnA tAtparyavALo jamAno ne ! (ane tethI sayogI kevalIne dravyahiMsA hotI nathI e vAta siddha thaI jaze.) AvI zaMkAnuM samAdhAna karavA granthakAra kahe che - Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 kevalImAM dravyahiMsA: kalpabhASyano adhikAra ApAyagA'pasiddhI Na ya bhaNiyA vatthaccheya ahigAre / tA tassaMmaivayaNaM paNNattIe Na aNNaTuM / / 60 / / ApAdakA'prasiddhirna ca bhaNitA vastracchedAdhikAre / tatastatsaMmativacanaM prajJapte nyArtham / / 60 / / ApAyagApasiddhitti / ApAdakasya hiMsA'nvitayogasyAprasiddhiH na ca bhaNitA vastracchedAdhikAre, kiMtu bhagavatIvacanAdAraMbhasya kriyA'vinAbhAvitvamaGgIkRtyApi pratibanyaiva pUrvapakSiNo dUSaNaM gAthArthaH vastrachedananA adhikAramAM ApAdakanI aprasiddhi (=abhAva) kahI nathI. tethI vyAkhyAprajJaptinuM te sAkSIvacana anya arthane jaNAvanAra nathI. (pratibaMdIthI pUrvapakSIne Apelo doSa tenA sabhAvano jJApaka - uttarapakSa) pUrvapakSInA abhiprAya mujaba hiMsakatvanI je Apatti Ave che tene TALavA mATe, vastrachedAdhikAramAM pUrvapakSIne evuM dUSaNa ApyuM nathI ke "hiMsAnvitayogarUpa ApAdakano apramattAdimAM abhAva hoya che' kintu bhagavatIjIsUtranA vacana parathI "kriyA karo eTale AraMbha thAya ja' evuM svIkArIne paNa pratibaMdIthI ja dUSaNa ApyuM che. arthAt pUrvapakSI vastrachedanAdimAM je je doSa Ape che te te doSa, vastrachedanAdino niSedha vagere karavArUpa je je ceSTAo te kare che temAM Ave che tevuM dekhADavA rUpa temaja potAnI te te ceSTAmAM AvatI ApattinuM te je je rIte vAraNa kare che te te rIte vastrachedanAdimAM paNa vAraNa saMbhavita che, evuM dekhADavArUpa pratibaMdI nyAyathI ja pUrvapakSIne dUSaNa ApyuM che. nahi ke "hiMsAvitayogarUpa ApAdaka apramattAdimAM nathI, tethI temAM hiMsakatvanI Apatti ApanAra tuM siddhAntano anabhijJa lAge che' ityAdi rIte. bAkI e rIte Apatti TALavA mATe to "apramattAdimAM hiMsAnvitayoga ja hoto nathI' e siddha karavuM paDe jenA mATe "ejanAdikriyA AraMbhane avinAbhAvI hoya che? evA niyamano abhAva mAnavo paDe. kAraNa ke apramattAdimAM yoga (ejanAdi kriyA) to hoya ja che ane tema chatAM hiMsA (AraMbha) mAnavI nathI. vaLI e abhAva mAnavA mATe bhagavatI sUtranuM nIve paNa nIve...' ityAdi je sUtra pUrvapakSIe sAkSI tarIke ApyuM che teno bIjo artha kalpavo paDe. kema ke sIdho artha to "kriyA karo eTale AraMbha thAya ja evA ukta avinAbhAva niyamane jaNAve che, te niyamanA abhAvane nahi. ane to pachI to kalpabhASyakAra, "vastrachedanAdi na karavA joIe" ityAdi potAnI vAtanuM samarthana karavA mATe A sUtrano upanyAsa karanAra pUrvapakSIne, te abhAva rUpa anya artha jaNAvIne tene "tuM AvA abhiprAyano anabhijJa che' ityAdi ja kaheta.. paNa AvuM kAMI kahyuM nathI, Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-60 m II tathAdi AraMbhamiTTho jaha AsavAya guttI ya seAya tahA tu sAhU / No(mA) phaMda vArehi va chijjamANaM paiNNahANI va matoDaoudA te pArU227nA. AraMbhamiTThotti / makAro'lAkSaNikaH / he nodaka! yathA''raMbhastava AsravAya-karmopAdAnAya iSTo'bhimataH guptizca tatparihArarUpA zreyase karmAnupAdAnAyAbhipretA, tathA ca sati he sAdho! mA spanda mA vA vastraM chidyamAnaM vAraya / kimuktaM bhavati? yadi vastracchedanamAraMbhatayA bhavatA karmabandhanibandhanamabhyupagamyate tato yeyaM vastracchedanapratiSedhAya hastaspandanAtmikA ceSTA kriyate, yo vA tatpratiSedhako dhvaniruccAryate tAvapyAraMbhatayA bhavatA na karttavyau, ato maduktAdupadezAdanyathA cetkaroSi tataste pratijJAhAniH svavacanavirodhalakSaNaM duussnnmaapadyata phatyarthaH ___ atha bruvIthAH-yo'yaM mayA vastracchedanapratiSedhako dhvaniruccAryate sa AraMbhapratiSedhakatvAnirdoSaH-iti, atro te - ene pratibaMdIthI ja doSa jaNAvyo che. tenAthI jaNAya che ke kalpabhASyakArane bhagavatInA adhikRtasUtrano sIdho artha ja mAnya che, anya artha mAnya nathI. ane tethI e sUtranA abAdhita sIdhA arthathI jaNAya che ke jyAM sudhI ejanAdi kriyA hoya tyAM sudhI AraMbhAdi saMbhavita che. ane tethI ja ejanAdikriyA yukta sayogI kevalIne paNa dravyahiMsA hovAmAM koI saMdeha raheto nathI. kalpabhASyakAre pUrvapakSIne pratibaMdIthI je dUSaNa ApyuM che te A rIte (3927-28) (pUrvapakSIne pratibaMdIthI Apela dUSaNa) he nodaka (pUrvapakSa karanAra) ! AraMbha karmabaMdha mATe thAya che ane tenA parihArarUpa gupti saMvararUpa zreya mATe thAya che evuM tane jo saMmata che to tuM spandana na kara, vastrAdinuM chedana karanArA anya sAdhuone vAravAnI ceSTA na kara ! arthAt - vastrachedanAdi AraMbharUpa hovAthI tene karmabaMdhanA kAraNa tarIke jo tuM mAne che to vastrachedanAdino niSedha karavA hAtha halAvavA vagere rUpa je ceSTA tuM kare che, athavA je niSedhaka zabdo tuM bole che te baMne paNa AraMbharUpa hovAthI tAre karavA na joIe. 'te be tAre na karavA joIe evA mArA A upadeza karatAM jo tuM kaMIka juduM kare che, to tArI pratijJAnI hAni thAya che. arthAt tArA ja vacanano virodha thavA rUpa dUSaNa Ave che. have jo tAro evo bacAva hoya ke vastrachedanano niSedha karanAra je zabda huM boluM chuM te anya moTA AraMbharUpa moTA doSano niSedhaka hoI 1. AraMbha iSTo yathA''zavAya guptizca zreyase tathA tu sAdho ! / mA spanda vAraya vA chidyamAnaM pratijJAhAniH vA'to'nyathA te // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 kevalImAM dravyahiMsA: kalpabhASyano adhikAra ___ adosavaM te jai esa saddo aNNovi kamhA Na bhave adoso / ahicchayA tujjha sadosa ekko evaM satI kassa bhave Na siddhI / / 3928 / / 'yadyeSa tvadIyaH zabdo'doSavAn, tato'nyo'pi vastracchedanAdisamutthaH zabdaH kasmAdadoSo na bhavet? tasyApi pramANAtiriktaparibhogavibhUSAdidoSaparihArahetutvAt / athecchayA svAbhiprAyeNa tavaiko vastracchedanazabdaH sadoSo'parastu nirdoSaH, evaM sati kasya na svapakSasiddhirbhavet? sarvasyApi vA gADhavacana(vAgADambara)mAtreNa bhavata iva svAbhipretArthasiddhirbhavediti bhAvaH / tatazcAsmAbhirapyevaM vaktuM zakyaM 'yo'yaM vastracchedanasamutthaH zabdaH sa nirdoSaH, zabdatvAd, bhavatparikalpitazabdavad' ityAdi / / ' tattasmAtkAraNAttatra vastracchedAdhikAre saMmativacanaM prajJapteH 'jAva NaM esa jIve' ityAdi nAnyArthaM kiMtvejanAdikriyANAmAraMbhAvinAbhAvitvapratipAdakameva, anyathaitadarthasamarthanArthametatsUtramupanyastavantaM taM pUrvapakSiNamanyArthapradarzanenaitadabhiprAyAnabhijJamavakSyat kalpabhASyakRditi / asmAdeva bhagavatIsUtrAdabAdhitayathAzrutArthAd yAvadejanAdikriyA tAvadAraMbhAdisaMbhavaH, iti kevalino dravyahiMsAyAM na sandeha iti bhAvaH / / 60 // etadeva spaSTayati kiriAo aMtakiriyAvirohiNIo jiNeNa bhaNiAo / AraMbhAijuAo maMDiyaputteNa puDheNaM / / 61 / / nirdoSa che? to eno javAba Avo jANa-jo tAro e zabda nirdoSa che to vastrachedanAdithI thayela zabda paNa zA mATe nirdoSa na hoya? kemake e paNa, kahela pramANathI vadhu vastrano paribhoga-vibhUSA vagere rUpa moTA doSonA parivAranA hetubhUta che. "vastrachedanAdino zabda sadoSa che ane niSedhaka zabda nirdoSa che' evI basa tArI IcchA mAtra ja hoya ane eTalA mAtrathI ja abhipreta arthanI siddhi thaI javAnI hoya to to duniyAmAM konI svapakSasiddhi na thAya? arthAt vANInA vilAsa mAtrathI to tArI jema darekanI pota potAnI mAnyatAnI siddhi thaI jAya. ane to pachI to ame paNa kahI zakIzuM ke -vastrachedanathI thaye savA niSIya cha, ma 20635 cha, ma ta tyo ni za6." // com pote kahelI vAtanuM ja samarthana karavA granthakAra kahe che gAthArtha maMDitaputra vaDe pUchAyelA zrI vardhamAnasvAmIprabhue "ejanAdi kriyAo AraMbhAdine niyata hoI aMtakriyAne virodhI hoya che" evuM kahyuM che. - - - - - 1. adoSavAn tava yadyeSaH zabdo'nyo'pi kasmAt na bhavedadoSaH / athecchayA tava sadoSa eka, evaM sati kasya bhavenna siddhiH // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-61 kriyA antakriyAvirodhinyo jinena bhaNitAH / AraMbhAdiyutA maMDitaputreNa pRSTena / / 61 / / kiriAotti / maNDitaputreNa pRSTena jinena zrIvardhamAnasvAminA kriyA ejanAdyAH AraMbhAdiyutAH AraMbhAdiniyatAH antakriyAvirodhinyo bhaNitAH / tathA ca bhagavatIsUtraM 'jIve NaM bhaMte! sayA samiyaM eai veyai calai phaMdai ghaTTai khubbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai? haMtA maMDiyaputtA ! jIve NaM sayA samiyaM eai jAva taM taM bhAvaM pariNamai / jAvaM ca NaM bhaMte! se jIve sayA samiyaM jAva taM taM bhAvaM pariNamai tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavai? No iNaDhe samaDhe / / se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-jAvaM ca NaM se jIve sayA samiaMjAva aMtakiriA No bhavai? maMDiyaputtA ! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiaMjAva pariNamai tAvaM ca NaM se jIve AraMbhai sAraMbhai samAraMbhai, AraMbhe vaTTai sAraMbhe vaTTai samAraMbhe vaTTai, AraMbhamANe sAraMbhamANe samAraMbhamANe, AraMbhe vaTTamANe sAraMbhe vaTTamANe samAraMbhe vaTTamANe bahUNaM pANANaM bhUANaM jIvANaM sattANaM dukkhAvaNayAe soAvaNayAe jUrAvaNayAe tippAvaNayAe piTTAvaNayAe kilAmaNayAe uddAvaNayAe pariyAvaNayAe vaTTai, se teNaTeNaM maMDiyaputtA! evaM vuccai jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM ejati jAva pariNamati, tAva ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA Na havaitti / / ' etadvRttiryathA-'kriyA'dhikArAdidamAha - jIve NaM ityAdi / iha jIvagrahaNe'pi sayoga evAsau grAhyaH, ayogasyaijanAderasaMbhavAt, sadA-nityaM, 'samiyaM' ti sapramANaM, 'eyai' tti ejate-kaMpate, 'ez2a kaMpane' iti ___(panayAsI aMgenI-marAvatIno madhi2) A adhikAranuM bhagavatIsUtra ane vRttino artha A pramANe - ('ahIM "jIva' zabda lakhyo che, paNa tenAthI sayogI jIva artha levo, kemake ayogI jIvane ejanAdi saMbhavatA nathI.) (kriyAno adhikAra hovAthI A sUtra kahyuM che.) prazna : bhagavan ! // 4 mezA samita=samA cha ? (ej pAtu pana arthamA cha) 1. jIvo bhagavan ! sadA samitamejate vyejate calati spandate ghaTTayati kSubhyati udIrayati tattadbhAvaM pariNamati ? maNDitaputra ! jIvaH sadA samitamejate... yAvattattadbhAvaM pariNamati / yAvacca bhagavan ! sa jIvaH sadA samitaM yAvattattadbhAvaM pariNamati tAvacca tasya jIvasyAMte'ntakriyA bhavati ? nedamarthaH samarthaH / kenArthena bhagavan ! evamucyate yAvacca sa jIvaH sadA samitaM yAvadaMtakriyA na bhavati ? maNDitaputra ! yAvacca sa jIvaH sadA samitaM yAvatpariNamati tAvacca sa jIva Arabhate saMrabhate samArabhate AraMbhe vartate saMraMbhe vartate samAraMbhe vartate ArabhamANaH saMrabhamANaH samArabhamANaH AraMbhe vartamAnaH saMraMbhe vartamAnaH samAraMbhe vartamAnaH bahUnAM prANAnAM bhUtAnAM jIvAnAM sattvAnAM duHkhApanAyAM zokApanAyAM jIrNatApanAyAM tetApanAyAM piTTApanAyAM kilAmaNAyAM uddApanAyAM paritApanAyAM vrtte| tenArthena maNDitaputra ! evamucyate yAvacca sa jIvaH sadA samitamejate yAvatpariNamati tAvacca tasya jIvasyAMte'ntakriyA na bhavati // iti // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kalpabhASyano adhikAra <-- 155 vacanAt, 'veyajJa' tti vhenate=viviyaM pate, 'vAr' tti sthAnAntara paghdhati, 'var' tti svata=iigvanvAti, 'spadi kiJciccalaneM' iti vacanAt, ,anyamavakAzaM gatvA punastatraivAgacchatItyanye, 'ghaTTai' tti sarvadikSu calati, pavArthAntara vA svAti, 'ghummarU' tti kSamyati=pRthivI pravizati, kSomati vA pRthivI, vimRti vA, 'vIrapha' tti prAbalyena prerayati, padArthAntaraM vA pratipAdayati / zeSakriyAsaGgrahArthamAha- 'taM taM bhAvaM pariNamati' tti utkSepaNAva (pa)kSepaNAkuJcanaprasAraNAdikaM pariNAmaM yAtItyarthaH / eSAM caijanAdibhAvAnAM kramabhAvitvena sAmAnyataH saoti mantayaM, na tu pratyeApekSA, mamAvinAM yuApavamAvAviti / 'tassa' nIvasya, 'aMte' tti maraLAnta, 'aMtiiraya' tti sArmakSayarUpA / 'Arama'' tti Aramate pRthivyAvInupadravayaMti, 'sAraMma' tti saMramate=tevu vinAzasaMkalpaM karoti, 'samAraMbhai' tti samArabhate = tAneva paritApayati, Aha ca - saMkappo saMraMbho paritAvakaro have samAraMbho / AraMbho uddavao savvaNayANaM visuddhANaM / / idaM ca kriyAkriyAvatoH kathaJcidabheda ityabhidhAnAya tayoH samAnAdhikaraNataH sUtramuktam / atha tayoH kathaJcidbhedo'pyastIti darzayituM pUrvoktamevArthaM vyadhikaraNata Aha- AraMbhe ityAdi, AraMbhe'dhikaraNabhUte varttate vyenate=vividha rIte kaMpe che ? cAle che? spate=kaMIka cAle che ? (svar dhAtu kaMIka cAlavAnA arthamAM sarva che.) athavA bIjAonA abhiprAya mujaba anya sthAne jaIne punaH tyAM ja Ave che ? SaD = dizAomAM cAle che ? athavA bIjA padArthane sparze che ? ghumma = pRthvImAM praveze che ? athavA pRthvIne kSobha pamADe che ? athavA bIe che ? vIra=prabaLatAthI prere che ? athavA anyapadArthanuM pratipAdana kare che ? TUMkamAM, utkRpaNa - apakSepaNa - AkuMcana-prasAraNAdi te te pariNAma pAme che ? hA maMDitaputra ! jIva haMmezA sapramANa ejanAdi kare che...yAvat te te bhAve pariName che. A ejanAdi bhAvo kramabhAvI hovAthI 'haMmezA' evuM je kahyuM che te te badhAnI sAdhAraNa rIte jANavuM, pratyeka haMmezA hoya che evI apekSAe nahi, kemake kramabhAvI bhAvo ekasAthe hotA nathI. prazna H he bhagavan! jyAM sudhI A jIva ejanAdi kare che yAvat te te bhAve pariName che tyAM sudhI tenI sakalakarmakSayarUpa aMtakriyA thAya che ? uttara : he maMDitaputra ! e vAta banI zakatI nathI. prazna H bhagavan ! evuM kema kaho cho ? uttara H maMDitaputra ! kAraNa ke (jyAM sudhI jIva ejanAdi kare che) tyAM sudhI jIva AraMbha=pRthvIkAyAdine upadrava kare che. sAraMmapRthvIkAyAdinA vinAzano saMkalpa kare che. samAraMmateone paritApa kare che. (ane tethI aMtakriyA karI zakato nathI.) kahyuM che ke "sarva vizuddhanayonA mate saMraMbha e saMkalpa rUpa che. samAraMbha e paritApa karavA rUpa che, ane AraMbha e upadrava rUpa che" vastutaH tenI kriyAthI AraMbhAdi thAya che. tema chatAM 'kriyA ane kriyAvAno kathaMcit abheda hoya che' evuM jaNAvavA te samAnAdhikaraNathI (vizeSaNa 1. saMkalpaH saMrambhaH paritApakaro bhavetsamArambhaH / AraMbha upadrAvakaH sarvanayAnAM vizuddhAnAm // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 <0 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-61 jIvaH, evaM saMraMbhe samAraMbhe ca / anantaroktavAkyArthadvayAnuvAdena prakRtayojanAmAha-'ArabhamANaH saMrabhamANaH samArabhamANo jIvaH' ityanena prathamo vAkyArtho'nUditaH, 'AraMbhe varttamAnaH' ityAdinA tu dvitIyaH / dukkhAvaNayAe ityAdau 'va'zabdasya prAkRtaprabhavatvAd duHkhApanAyAM = maraNalakSaNaduHkhaprApaNAyAM, athaveSTaviyogAdiduHkhahetuprApaNAyAM varttate iti yogaH / tathA zokApanAyAM = dainyaprApaNAyAM, jUrAvaNayAe tti zokAtirekAccharIrajIrNatAprApaNAyAM, tippAvaNayAe tti tepApanAyAM = 'tipR STepR kSaraNArthAvi 'ti vacanAt zokAtirekAdevAzrulAlAdikSaraNaprApaNAyAm / piTTAvaNayAe tti piTTanaprApaNAyAM, tatazca paritApanAyAM zarIrasaMtApe varttate, kvacitpaThyate dukkhAvaNayAe ityAdi, tacca vyaktameva / yacca tatra 'kilAmaNayAe uddavaNayAe ityadhikamabhidhIyate tatra kilAmaNayA tti glAninayane, uddavaNayAe tti uttrasana iti / / ' atra janAdikriyANAmArambhAdidvAraivAntakriyAvirodhitvaM pratIyate AraMbhAdInAM caijanAdikriyAniyatatvam / niyamazcAyaM yathAsaMbhavaM draSTavyaH tena nApramattAnAmAraMbhavatsaMrambhasamAraMbhayorapyApatti vizeSyabhAvane manamAM rAkhIne) A sUtra kahyuM che. have te beno kathaMcid bheda paNa che e darzAvavA vyadhikaraNathI sUtra kahe che... tyAM sudhI AraMbhamAM, saMraMbhamAM ane samAraMbhamAM pravarte che. (A baMne vAkyArthanA anuvAdapUrvaka have AgaLa kahe che-) AraMbha, saMraMbha ane samAraMbha karato jIva tema ja AraMbha-saMraMbha-samAraMbhamAM vartato jIva ghaNA prANIone, bhUtone, jIvone, sattvone duHkhApanA vagere kriyAmAM varte che. emAM duHkhApanA=maraNAtmaka duHkha pamADavuM athavA iSTaviyogAdi duHkhano hetu pamADavo, zokApanA=dInatA pamADavI, jUrAvaNA-zokanA atirekathI zarIranI jIrNatA karavI, tippAvaNayA=zokanA atirekanA kA2Ne ja AMsu-lALa vagere paDe tevI avasthA pamADavI. piTTAvaNayA= pITavAnI kriyA, paritApanA=zarIrasaMtApa pamADavo (kyAMka TuvAvaLayAd evo pATha paNa maLe che, eno artha spaSTa che.) ema kyAMka 'tiAmaLavAp kavaLayA' eTalo pATha vadhu maLe che temAM kilAmaNayAe=glAni pamADavI, uddavaNayA=atyaMtavAsa pamADavo. Ama AvI kriyAmAM vartato hovAthI kahIe chIe ke jyAM jIva ejanAdi kare che tyAM sudhI aMtakriyA karato nathI." (kaMpanAdikriyA AraMbhAdi dvArA aMtakriyAvirodhI - phalitArtha) bhagavatIsUtranA A adhikAramAM be vAto jaNAya che (1) ejanAdi kriyAo AraMbhAdi dvArA ja aMtakriyAnI virodhI che temaja (2) AraMbhAdi ejanAdikriyAniyata che arthAt ejanAdi kriyA thAya to AraMbhAdi avazya thAya che. paNa e AraMbhAdi avazya thavAno niyama yathAsaMbhava jANavo... arthAt je jIvomAM AraMbha-saMraMbhAdimAM jeTalAno saMbhava hoya temAM te niyamA thAya che. tethI apramattAdimAM ejanAdinI hAjarIthI AraMbhanI jema saMraMbha-samAraMbhanI paNa avazya hAjarI mAnavAnI Apatti AvatI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 kevalImAM dravyahiMsA : bhagavatIjIno adhikAra riti vRddhAH / yuktaM caitat, 'jAva NaM esa jIve sayA samiaM eai veyai jAva taM taM bhAvaM pariNamai tAva NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no NaM abaMdhae / ' ityatraijanAdikriyANAmaSTavidhAdyanyatarabandhavyApyatvavatprakRte'pyAraMbhAdyanyataravyApyatvasyaiva vyutpattimaryAdayA lAbhAt / paraH punarenamevArthaM - 'sumunInAM, zobhanA munayaH sumunayaH susAdhavasteSAmapramattaguNasthAnakAdArabhya trayodazaguNasthAnaM yAvadArambhe vartamAnAnAmapyArambhikI kriyA na bhavati' - ityAdi svayameva granthAntare likhitamasmaranivAnyathaivAtra vyAkhyAprakAramAracayati / tathAhi-antakriyApratibandhakAstAvadyogA eva, yAvadyogAstAvadantakriyA na bhavati, yoganirodhe ca bhavatIti teSAM tatpratibandhakatvAd, 'yadabhAvo yatra kAraNaM tadeva tatra pratibandhakamiti jagatsthiteH / na caivaM kvApyAgame jIvaghAtanirodhe tajjanya nathI. AvuM saMpradAyavRddho (anubhavIo) kahe che. A vAta yogya paNa che e bhagavatIjInA nIcenA sUtra parathI jaNAya che. "jyAM sudhI A jIva sadA sapramANa ejanAdi kriyA kare che... yAvat te te bhAve pariName che tyAM sudhI aSTavidhabaMdhaka hoya che athavA saptavidhabaMdhaka hoya che athavA pavidhabaMdhaka hoya che athavA ekavidhabaMdhaka hoya che. paNa abaMdhaka hoto nathI." bhagavatIjInA A sUtramAM "ejanAdi kriyA aSTavidhabaMdhakatvAdi pratyekane vyApya hoya che' evuM nathI kahyuM, paNa "aSTavidhabaMdhakatvasaptavidhabaMdhakatva vageremAMthI paNa koIpaNa ekane (anyatarane) vyApya hoya che evuM kahyuM che. A ja rIte prastutamAM paNa tevI vyutpattimaryAdAnA kAraNe (paraspara AkAMkSAvALA zabdonA tevA sAmarthyanA kAraNe) ejanAdikriyAmAM AraMbhAdi darekanuM vyApyatva hovuM siddha nathI thatuM, paNa AraMbhAdimAMthI koI paNa ekanuM (anyataranuM) (ejanAdikriyA hoya to AraMbhAdi traNamAMthI koIpaNa eka avazya hoya ja evuM) vyApyatva hovuM ja siddha thAya che. vaLI pUrvapakSI to A ja bAbatamAM pote ja anya granthamAM je kahyuM che ke "apramattaguNaThANAthI mAMDIne teramA guNaThANA sudhInA susAdhuo AraMbhamAM vartatA hoya to paNa teone AraMbhikI kriyA hotI nathI." te jANe ke yAda ja AvatuM na hoya tema ahIM judA prakAranI be kalpanAo karIne vyAkhyA kare che. te A rIte (yogo ja aMtakriyAvirodhI - pUrvapakSa) pUrvapakSaH (1) aMtakriyAnA pratibaMdhaka yogo ja che, kema ke jyAM sudhI yogo hoya che tyAM sudhI aMtakriyA thatI nathI ane yoganirodha thae chate te thAya che. jeno abhAva jemAM kAraNa hoya te ja teno pratibaMdhaka hoya' evI jagat sthiti che. paNa A rIte AgamamAM kyAMya paNa evuM kahyuM nathI ke "jIvaghAtano 1. yAvadeSa jIvaH sadA samitamejate, vyejate yAvattaM taM bhAvaM pariNamate tAvadaSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA SaDvidhabandhako vA ekavidhabandhako vA, no'bandhakaH // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-61 karmabandhanirodhe vA'ntakriyA bhaNitA / tasmAtsAkSAjjIvaghAtalakSaNa Arambho nAntakriyAyAH pratibandhakaH, tadabhAve'ntakriyAyA abhaNanAt, pratyutAnikAputrAcAryagajasukumArAdidRSTAntena satyAmapi jIvavirAdhanAyAM kevalajJAnAntakriyayorjAyamAnatvAt kutastatpratibandhakatvazaGkApi? ityatra sUtre ejanAdikriyAjanya Arambho na bhaNitaH kintu kriyArambhayorekAdhikaraNe niyamo bhaNitaH, sa caivaM 'yo yAvatkAlaM yata(eja)nAdikriyAvAn tAvatkAlaM sa AraMbhAdimAneva,' evaM ca sati kaMpanAdikriyA vyApyA, AraMbhazca vyApakaH, tena kaMpanAdikriyA nAraMbhahetuH, kintvAraMbhaH kaMpanAdikriyAhetuH, yathA 'yAvatkAlaM yo dhUmavA~stAvatkAlaM sa Ai~ndhanaprabhavavahnimAneva' ityatra dhUmastathAbhUtavaDherjanako na bhavati, bhavati ca tathAbhUto vahnidhUmajanakaH, ityantakriyApratibandhakAraMbhavyApyatvena kaMpanAdikriyANAmantakriyApratibandhakatvaM vyAkhyeyaM, AraMbhazabdena ca yogA ucyante, jIvaghAtAdi ke tajjanyakarmabaMdhano nirodha thaye chate aMtakriyA thAya che." tethI nakkI thAya che ke sAkSAt jIvaghAtarUpa AraMbha aMtakriyAno pratibaMdhaka nathI. kAraNa ke tenA abhAvane aMtakriyAnA kAraNa tarIke kahyo nathI. Urdu arNikAputra AcArya-gajasukumAla vagerenA daSTAMtathI jaNAya che ke jIvavirAdhanA hovA chatAM kevalajJAna - aMtakriyA thaI zake che. tethI "jIvavirAdhanA aMtakriyAnI pratibaMdhaka che' evI to zaMkA paNa kyAMthI UThe? (2) bhagavatIjInA ukta sUtramAM ejanAdi kriyAthI AraMbha thAya che (arthAt kriyA kAraNa che ane AraMbha kArya che) evuM nathI kahyuM, kintu kriyA ane AraMbhano eka adhikaraNamAM niyama jaNAvyo che. te A rIte- je jeTalA kALa sudhI ejanAdikriyAvALo hoya te teTalA kALa sudhI AraMbhAdiyukta ja hoya che. A niyama parathI jaNAya che ke kaMpanAdi kriyA vyApya che. ane AraMbha vyApaka che. vaLI vyApyavyApaka bhAva dharAvanAra cIjo jo paraspara kAryakAraNabhAva paNa dharAvatI hoya to temAMthI vyApya ja kArya bane che ane vyApaka ja kAraNa bane che. vyApya cIja kAraNa banI zakatI nathI. jema ke "je jyAM sudhI dhUmavAnuM hoya te tyAM sudhI ArTsa indhana (bhInAM baLataNa)thI utpanna thayela agnivALo hoya che. evA niyamamAM dhUma tevA agninuM kAraNa nathI banato paNa tevo agni ja dhUmADAnuM kAraNa bane che. tethI prastutamAM paNa kaMpanAdi kriyA AraMbhanA hetubhUta nathI paNa AraMbha ja kaMpanAdi kriyAno hetu che. Ama ukta bhagavatIsUtramAM "ejanAdi kriyAthI AraMbha thAya che evuM kahyuM nathI paNa ejanAdi kriyA AraMbhane vyApya che temaja AraMbhanuM kArya che. tevuM jaNAvyuM che. mATe "kaMpanAdikriyA AraMbhAdi dvArA aMtakriyAnI pratibaMdhaka che' evI vyAkhyA karavI na joIe, paNa evI vyAkhyA karavI joIe ke - (bhagavatIjInA sUtranI pUrvapakSI kalpita vyAkhyA) kaMpanAdi kriyA aMtakriyAnA pratibaMdhaka evA AraMbhane vyApya hovAthI aMtakriyAnI pratibaMdhaka che. arthAtu aMtakriyAno sAkSAt pratibaMdhaka to yoga ja che. kaMpanAdi kriyAo to te yoga (AraMbha)ne vyApya Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA H bhagavatIjIno adhikAra : 159 lakSaNAraMbhAdijanakatvena kAraNe kAryopacArAt, zAstrasaMmataM ca yogAnAmArambhatvam / taduktaM bhagavatI vRttau -- - 'nanu 'mithyAtvAviratikaSAyayogAH karmabandhahetavaH' iti prasiddhiH, iha tu AraMbhikyAdayo'bhihitA iti kathaM na virodhaH ?' ucyate-AraMbhaparigrahazabdAbhyAM yogaparigrahaH, yogAnAM tadrUpatvAt, zeSapadeSu ca zeSabandhahetuparigrahaH pratIta vruti / ' etaccAyuktaM, AraMbhAdizabdatrayeNa yogAbhidhAnasya durghaTatvAt, ejanAdikriyA'tiriktakAyAdisadhrIcInajIvavyApArarUpayogasadbhAve pramANAbhAvAd, yogAnAM yoganirodharUpAntakriyAyAM prati hoI aMtakriyAnI pratibaMdhaka bane che.' vaLI AmAM, 'AraMbha' zabdano artha 'sAkSAt jIvaghAta' na karavo kintu jIvaghAta vagere rUpa AraMbhAdino janaka evo 'yoga' rUpa artha kAraNamAM kAryano upacAra karIne karavo kema ke (1) jIvaghAta thavAthI kAMI ejanAdi kriyA thatI nathI. temaja (2) sAkSAt jIvaghAta nahi, kintu yogo ja aMtakriyAnA pratibaMdhaka che evuM ame dekhADI ja gayA chIe. vaLI 'AraMbha' zabdathI yoga artha paNa laI zakAya che e vAta zAstrasaMmata paNa che ja. bhagavatI sUtra (1-2-21)nI vRttimAM kahyuM che ke - zaMkA : mithyAtva, avirati kaSAya ane yogo karmabaMdhanA hetu tarIke prasiddha che jyAre ahIM to AraMbhikI vagere kriyAne te hetu tarIke kahI che. to AmAM virodha nathI ? samAdhAna : ahIM 'AraMbhaparigraha' zabdathI yoganuM ja grahaNa karyuM che. kAraNa ke yoga tadrupa che. zeSapadomAM baMdhanA zeSahetuonuM grahaNa che e to pratIta ja che." mATe bhagavatIjInA ukta sUtrathI evo artha phalita karI zakAya che ke je jyAM sudhI ejanAdi hoya che tyAM sudhI yogAtmaka AraMbhAdi (yoga) hoya che,' paNa evo artha phalita karI zakAto nathI ke 'ejanAdiyukta evA sayogI kevaLIne AraMbha-jIvaghAta (dravyahiMsA) avazya saMbhave che.' (kaMpanAdino yoga sAthe niyama batAvyAnI pUrvapakSakalpanA ayogya) uttarapakSa : AraMbhAdine yogarUpa mAnI, 'uktasUtrathI kevaLIone dravyahiMsA siddha thatI nathI' evuM kahevuM e ayogya che, kema ke AraMbhAdi traNa zabdo yogane jaNAve e vAta sIdhesIdhI ghaTI zake evI nathI. te paNa eTalA mATe ke 'AraMbhAdino artha yoga tarIke laIne sUtramAM ejanAdikriyAno yoga sAthe niyama batAvyo che' e vAta atyaMta asaMgata che, kema ke ejanAdi kriyAthI je bhinna hoya ane tema chatAM je kAyAdinI sahAyathI pravartelA jIvavyApArarUpa hoya tevo yoga hovAmAM koI pramANa nathI. arthAt ejanAdi kriyAthI bhinna hoya evI yoga jevI koI cIja ja nathI ke jenI sAthe ejanAdikriyAno niyama dekhADavA sUtra kahevuM paDe. ane potAno to potAnI sAthe niyama sarvatra siddha ja hoya che. eTale Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-61 bandhakatvAbhAvAcca, nahi ghaTo ghaTanAzaM prati pratibandhaka iti / tasmAd 'ejanAdirahito nAraMbhAdiSu varttate, tathA ca na prANAdInAM duHkhApanAdiSu, tathA ca yoganirodhAbhidhAnazukladhyAnena sakalakarmadhvaMsarUpA'ntakriyA bhavatIti bhagavatIvRttAvevAgre vyatirekapradarzanAdejanAdInAmArambhAdidvArA'ntakriyAvirodhitvavyAkhyAnameva nyAyyamiti / yattu-evamapi yadyArambhAdizabdaruktaprakAreNehA'vyAkhyAtatvAt sAkSAjjIvaghAto'bhimataH, tarhi 'jIve NaM bhaMte! sayA samiaM eyai' ityAdisAmAnyasUtre sayogijIvaH kevalivyatirikta eva grAhyaH, anyathA 'sattahiM ThANehiM kevaliM jANejjA' ityAdi vizeSasUtravirodhena sUtrathI tene to dekhADavAno hoto nathI. tethI ejanAdi kriyAno svasvarUpa yoganI sAthe niyama dekhADyo che te vAta saMgata nathI. vaLI jema ghaDo ghaDAnA nAza pratye pratibaMdhaka nathI tema yoga paNa yoganirodharUpa aMtakriyA pratye pratibaMdhaka nathI ja. to pachI, jemAM aMtakriyAnA pratibaMdhaka tarIke AraMbhAdine jaNAvyA hoya te vAkyamAM AraMbhAdino artha yoga zI rIte karI zakAya ? tethI uktasUtranI pUrvapakSIe karelI AvI vyAkhyA yogya nathI. paNa bhagavatIsUtranI vRttimAM ja je AgaLa vyatireka dekhADyo che tenAthI "ejanAdikriyA AraMbhAdi dvArA aMtakriyA virodhI che evI vyAkhyA karavI ja yogya che. te vyatireka A rIte dekhADyo che - "ejanAdi rahita jIva AraMbhAdimAM vartato nathI, ane tethI jIvone duHkhAdi pamADavAnI kriyA karato nathI. tethI enI yoganirodha nAmanA zukladhyAnathI saMpUrNa karmakSayarUpa aMtakriyA thAya che. vaLI pUrvapakSIe nIce mujaba je kahyuM che te paNa upahAsapAtra ja che. (anya pUrvapakSakalpanA ane tenI upahAsyatA) pUrvapakSaH AvuM hovA chatAM paNa (pUrvapakSIe AraMbhAdino artha je yoga karyo tenuM bhagavatIjInA anya sUtranI vRttithI samarthana thatuM hovA chatAM paNa) adhikRta sUtranI vyAkhyAmAM AraMbhAdi zabdanI e rIte vyAkhyA karI na hovAthI yogarUpa artha na letAM sAkSAt jIvaghAtarUpa artha levo ja jo abhimata hoya to "gIve maMte ! sayA samagaM ye....'ityAdi sAmAnya sUtramAM "jIva' tarIke "sayogI jIvo' nahi paNa kevalI sivAyanA sayogI jIvo' levA paDaze, kema ke nahIMtara sayogI jIvane paNa ejanAdi kriyA hAjara hoI jIvaghAtarUpa AraMbha mAnavo e Avazyaka banI javAthI kevalI prANAtipAta karanArA na hoya vagere rUpa kevalInA liMgo darzAvanAra je "sattadi kArditi nAgennA.' ityAdi vizeSasUtra che teno virodha thavAnI Apatti Avaze. paNa sAmAnyathI, vizeSasUtrathI sAmAnyasUtra bAdhita thatuM hoya che, sAmAnyasUtrathI vizeSasUtra nahi. ane tethI jo e vizeSasUtrano virodha na thAya evo koI navo - - - - - - - - - - 2. navaH pAvana ! savA samita nate .. 2. satapa: thAnaiH vala nAnayAt | - - - - - - - - - Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 kevalImAM dravyahiMsAH AraMbhAdino adhikAra sUtrAbhiprAyakalpane matikalpanA mahA'narthahetuH - ityAdyuktaM tadupahAsapAtraM, vRttikRdabhiprAyollaGghanena svasyaiva matikalpanAyA mahA'narthahetutvAt, 'sattahiM ThANehiM' ityAdisUtrasya bhinnaviSayatvena prakRtasAmAnyasUtrAvadhikavizeSasUtra(tva)sya kenApi granthakAreNAnupadarzitatvAcceti / / 61 / / syAdiyamAzaGkA-sakalasayogigatejanAdikriyAsAmAnyasya na sAkSAdAraMbhAdiniyatatvaM, bhagavatIvRttAveva sUkSmapRthivyAdInAM sAkSAdAtmAraMbhakatvaniSedhAd / evaM ca bhavatyapi kevalinaH sadA sAkSAdAraMbhAnabhyupagamena yadA tadabhAvastadA dvArAbhAvAdejanAdikriyayA'pratibandhAtkevalajJAnotpattyanantarameva kevalino'ntakriyAprasaGgaH / yadi cAntakriyAyAM kadAcit kriyAmAtrasya kadA abhiprAya kalpavAmAM Ave to svamatikalpanA doDAvavArUpa mahA anarthano hetu AvI paDaze. uttarapakSaH pUrvapakSIe AvuM ja kahyuM che te upahAsapAtra che, kema ke (1) vRttikAre jIva tarIke badhA sayogI jIva levAno je abhiprAya dekhADyo che tene ullaMghIne "kevalI sivAyanA sayogI jIva levA" evI vyAkhyA karavI e potAnI ja matikalpanArUpa hoI mahAanarthano hetu che. vaLI (2) "varlDa hArdi." ityAdisUtra e bhinnaviSayavALuM che, tethI prastuta nIve ..' ityAdi sUtra e sAmAnyasUtra che. ane te "sattaraMvArdi" ItyAdi sUtra e te sAmAnyasUtra saMbaMdhI vizeSasUtra rUpa che' evuM to koI granthakAre dekhADyuM ja nathI. (eTale e be sUtro sAmAnya-vizeSasUtra rUpa nathI.) to "sAmAnyasUtrathI vizeSasUtra bAdhita thatuM nathI' ityAdi vAta ja ahIM kyAM prastuta rahI? mATe prastuta sUtranA "AraMbhAdi zabdathI yoga nahi, paNa "jIvaghAtAdirUpa' AraMbha ja levAno che ane tethI sayogI kevalIne paNa dravyahiMsA hovI siddha thAya che. 61 (ejanAdi AraMbhAdine sAkSAt niyata nathI zaMkA) kadAca zaMkA paDe ke - bhagavatIjInA (116) sUtranI vRttimAM ja "jo ke asaMyata evA sUkSma ekendriya vagerene AtmAraMbhakatva vagere sAkSAt hotuM nathI, to paNa aviratinI apekSAe te jANavuM.....' ityAdi kahIne sAkSAt AraMbhakatvano niSedha karyo che. tenAthI jaNAya che ke "sakala sayogIomAM rahela ejanAdi sAmAnya kriyA sAkSAt AraMbhAdine niyata nathI. (arthAtu te kriyA hoya to sAkSAt AraMbhAdi hoya ja evo niyama nathI.) mATe sayogI kevalIomAM paNa, "ejanAdi kriyA hovA mAtrathI haMmezA sAkSAt AraMbha hoya ja evuM mAnavuM Avazyaka rahetuM nathI. tethI ejanAdi hovA chatAM jyAre sAkSAt AraMbhano abhAva hoya tyAre AraMbhAtmaka dvArano ja abhAva hovAthI ejanAdikriyA aMtakriyAno pratibaMdha karaze nahi, kema ke ejanAdi kriyAne AraMbha dvArA aMtakriyAnI pratibaMdhaka mAnI che) ane to pachI kevalajJAnanI utpatti thayA pachI tarata ja e vakhate kevalIne aMtakriyA thaI javAnI Apatti Avaze. e Apatti na Ave e mATe evuM jo mAnazo ke "aMtakriyA pratye kyAreka sAkSAt AraMbha ane kyAreka Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-62 - cicca sAkSAdAraMbhasyA'niyatavirodhitvaM svIkriyate tadA niyatAraMbhAdidvArakatvena tadvirodhitva - vyAkhyAnavirodha ityatrAha 162 AraMbhAijuattaM tassattIe phuDehi Na u tehiM / tassattIvigame puNa jogaNiroho apaDibaddho / / 62 / / AraMbhAdiyutatvaM tacchaktyA sphuTairna tu taiH / tacchaktivigame punaryoganirodho'pratibaddhaH / / 62 / / ArambhAdiyutatvaM = AraMbhAdiniyatatvaM kriyANAmiti prAktanamihAnuSajyate tacchaktyA AraMbhAdizaktyA turevakArArtho bhinnakramazca na tu taiH sphuTaiH sphuTaireva tairAraMbhAdibhirnetyarthaH / ayaM bhAvaH sthUlakAlAvacchedena tAvadetatsUtroktae(ktai)janAdikriyANAM sAkSAdAraMbhaniyamo bAdarayogasya nAsaMbhavI, itthaMbhUtaniyamasyApi sUtre'bhidhAnAd, ata eva yasmin samaye kAyikI kriyA tasmin pAri (sAkSAt AraMbhavikala evI) kriyAmAtra pratibaMdhaka bane che. tethI uktakALe AraMbha na hovA chatAM kriyAmAtra ja aMtakriyAno pratibaMdha karI detI hoI e Apatti AvatI nathI' evuM jo mAnazo to temAM aniyatavirodhitA mAnavI paDavAthI (eTale ke aMtakriyAno koI eka cokkasa virodhI=pratibaMdhaka nathI. paNa kyAreka sAkSAt AraMbha virodhI che ane kyAreka AraMbhavikala kriyA virodhI che ema ananugatavirodhitA mAnavI paDavAthI) vRttikAre je niyatavirodhitAnuM vyAkhyAna karyuM che ke 'kaMpanAdi kriyA svaniyata AraMbhAdi dvArA aMtakriyAnI virodhI che' teno virodha thaze- AvI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che (AraMbhAdijananazaktinI apekSAe sAkSAt niyata - samAdhAna) gAthArtha : ejanAdi kriyAone AraMbhAdine niyata je kahI che te temAM rahelI AraMbhAdijananazaktinI apekSAe kahelI jANavI, sphuTa evA AraMbhAdinI apekSAe kahelI nahi. AraMbhAdine pedA karavAnI A zakti jyAre cAlI jAya che, tyAre yoganirodha apratibaddha banI jAya che, arthAt pachI teno pratibaMdha thato nathI. bhAvArtha A che A sUtramAM ejanAdikriyAono je sAkSAd AraMbhaniyama kahyo che te aMtarmuhUrvAdirUpa sthUlakAlanI apekSAe bAdara yogavALA jIvone mATe asaMbhavita nathI. arthAt 'bAdara yogavALA jIvanI aMtarmuhUrvAdi sthUlakALabhAvI ejanAdi kriyAo jyAM sudhI hoya che tyAM sudhI sAkSAt jIvavirAdhanA vagere rUpa AraMbhAdi hoya che' evo niyama to asaMbhavita nathI ja - "paNa sUtramAM to - Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 kevalImAM dravyahiMsAH AraMbhAdino adhikAra tApanikI prANAtipAtikI ca prajJApanoktedRzaniyamenaiva vRttikRtopapAditA / tathA hi-'samayagrahaNena ceha sAmAnyaH kAlo gRhyate, na punaH paramaniruddho yathoktasvarUpo naizcayikaH samayaH, paritApanasya prANAtipAtasya vA bANAdikSepajanyatayA kAyikyAH prathamasamaya evA'saMbhavAditi' / ayaM ca niyama AraMbhajAtIyasya doSatvasphuTIkaraNArthaM vyavahAreNocyate, na tu kevalino'pyAraMbho doSa (iti sphuTIkaraNArthaM) iti nAnupapattiH / tathApi nizcayato yogAnAM kevalAnAmeva yatpratibandhakatvaM pareNodbhAvyate tatra vayaM vevAma: - na sphuTAraMbhayuktAnAM na vA kevalAnAM yogAnAmantakriyApratibandhakatvaM nizcinumaH, kintvAraMbhazaktiyuktAnAmantakriyAvirodhitvaM, prANighAtAnukUlapudgalapreraNAkAristhUlakriyArUpAraMbhajananazaktisahitairyogaiH sthUlakriyArUpAraMbhajananadvArA'ntakriyApratighAtAd, ata eva caramayoge AraMbhajananazaktyananvayAttena nAntakriyApratibandhaH, iti tadanantaramevAntakriyAsaMbhavastadidamAha - tacchakti nAva' ityAdi zabdaprayoga che. jenAthI "samaya" rUpa sUkSyakALa paNa pakaDI zakAya che. tethI Avo sthUlakAlAdighaTita niyama sUtramAM to kahyo nathI" - evI zaMkA na karavI, kema ke sUtramAM "gAva' Adi zabdothI AvA niyamanuM paNa abhidhAna karyuM hovuM dekhAya che. mATe ja to prajJApanAmAM "je samayamAM kAyikI kriyA hoya te samayamAM pAritApanikI ane prANAtipAtikI kriyA hoya che' ityAdi je kahyuM che tenI AvA sthUlakAlAdighaTita niyamathI ja vRttikAre saMgati karI che. - "samaya zabdathI ahIM sAmAnya kALa levo, atyaMta sUkSma yathoktasvarUpavALo naiRRyika samaya nahi. kema ke paritApana ane prANAtipAta tIra vagere pheMkavAthI thatA hovAthI te aMgenI kAyikakriyA zarU karI enA pahelAM ja samaye te be thaI jAya evuM saMbhavatuM nathI." (AraMbhajananazaktiyukta yogo aMtakriyAnA pratibaMdhaka). vaLI sthUlakAlAdighaTita A niyama paNa "AraMbhane samAna jAtIya je koI hoya te sAmAnyathI dioSarUpa hoya evuM vyakta karavA mATe vyavahArathI kahevAya che, nahi ke "kevalIone paNa AraMbha doSarUpa hoya che evuM jaNAvavA mATe. tethI kevalIomAM tevo doSa AvI paDavAnI asaMgati UbhI thatI nathI. tema chatAM, pUrvapakSI nizcayathI mAtra yogone ja je pratibaMdhaka tarIke sthApe che te aMge ame kahIe chIe. spaSTa AraMbhayukta yogomAM ke tevA AraMbhazUnya mAtra yogomAM antakriyAnI pratibaMdhakatAno ame nizcaya karatA nathI, kintu AraMbhanI zaktiyukta yogomAM teno nizcaya karIe chIe, kemake jemanAthI prANIno ghAta thAya tevA pudgalane prerI zake evI pUlakriyArUpa AraMbha utpanna karavA dvArA aMtakriyA aTake che. tethI ja, caramayogamAM AvI kriyArUpa AraMbhanI jananazakti bhaLelI na hovAthI tenAthI aMtakriyAno pratibaMdha thato nathI ane tethI te pachI tarata ja aMtakriyA thAya che. A ja vAtane Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-62, 63 vigame AraMbhAdijananazaktivilaye punaryoganirodho'pratibaddho'skhalitasAmagrIkaH, caramayogakSaNasyaiva yoganirodhajanakatvAd / idaM ca sUkSmarjusUtranayamatamityaviruddhamiti mantavyam / / 62 / / nanvevamanena sUtreNa kevalina AraMbhajananazaktyanvitayogavattvaM bhavadbhirabhyupagataM taccAsmAkamapi saMmatameva, AraMbhasvarUpayogyatAyAH kevaliyogeSvasmAbhirapyabhyupagamAt / na cAtaH kevalinyAraMbhasaMbhavo'pi, mohanIyAbhAvena tannirUpitaphalopahitayogyatAyAstatrAsvIkArAd - iti parAzaGkAyAmAha 164 <0 - poggalapaNollaNAe jo AraMbho imIi kiriyAe / NiyamA muNINa bhaNio sassianAeNa so'duTTho / / 63 / / pudgalapraNodanAyAM ya AraMbho'nayA kriyayA / niyamAnmunInAM bhaNitaH zAsyikajJAtena so'duSTaH / / 63 / / 'tavita....' ityAdi uttarArdhathI kahI che. AraMbhAdijananazaktino nAza thaye chate yoganirodha askhalita sAmagrIvALo bane che, kema ke caramayogakSaNa ja yoganirodhajanaka che je e vakhate hAjara thaI gaI hoya che. zaMkA H ca2mayogakSaNa eTale 13mAM guNaThANAnA carama samayano yoga. tame ene yoganirodhajanaka kaho cho jyAre zAstrakAro to 13mAM guNaThANAnA carama aMtamuhUrnabhAvI sUkSmakAyayoga vagere ke je yogo bAda2kAyayoga vagerene ruMdhe che te badhA samayabhAvI yogone yoganirodhajanaka kahe che. eTale emAM zuM virodha nathI ? samAdhAnaH nA, A ame je caramayogakSaNane yoganirodhanI janaka kahIe chIe te sUkSmaRjusUtranayamate kahIe chIe. mATe koI virodha nathI e jANavuM. II62 // zaMkA : A sUtrathI tame 'kaivalIo AraMbhajananazaktiyukta yogavALA hoya che' evuM svIkAryuM (sAkSAr AraMbhajanaka yogavALA hoya che evuM nahi) ane e to amane paNa saMmata ja che, kema ke AraMbhajanana zakti eTale AraMbhanI svarUpayogyatA, jene kevalInA yogomAM ame paNa mAnelI ja che. paNa eTalA mAtrathI kevalIomAM sAkSAt jIvaghAtarUpa AraMbhanI saMbhAvanA paNa siddha thaI jatI nathI ke jethI dravyahiMsAnI siddhi thAya, kemake te yogomAM svarUpayogyatA hovA chatAM, mohanIya karmarUpa sahakArI kAraNano abhAva thayo hovAnA kAraNe phaLopahitayogyatA hovI ame mAnatA nathI. AvI zaMkAnA samAdhAna mATe granthakAra kahe che - Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : AraMbhAdino adhikAra 165 poggalapaNollaNA tti / anayA''raMbhazaktyA hetubhUtayA, kriyayA ejanAdilakSaNayA, pudgalapraNodanAyAM=jIvaghanalokAntaH sthAparAparapudgalapreraNAyAM tathAvidhasahakArisaMparkasamudbhUtAyAM satyAM, ya AraMbho bhavati, sa niyamAnmunInAM zAsyikajJAtenA'duSTo bhaNitaH / ayaM bhAvaH - sthUlakriyayA pudgalapreraNAyAmAraMbhastAvatsAdhUnAmapyavarjanIyo bhavati / ata evAhArakasamudghAtaniHsRSTapudgalairapi zarIrasaMbaddhaistadasaMbaddhairvA prANAdighAte trikriyatvAdikamuktam / tathA ca samudghAtapade prajJApanAsUtraM (342)- 'rtaM NaM bhaMte! poggalA NicchUDhA samANA jAI tattha pANAI bhUAI jIvAI sattAiM abhihaNaMti jAva uvaddavaMti, tehiMto NaM bhaMte jIve kaikirie ? goyamA ! siya tikirie siya caukirie siya paMcakirie / te NaM bhaMte! jIvA tAo jIvAo kaikiriA ? goyamA ! evaM ceva, se NaM bhaMte! jIve te ya jIvA aNNesiM jIvANaM paraMparAghAeNaM kaikiriyA ? goyamA ! tikiriyAvi caukiriyAvi paMcakiriyAvitti / ' (e zaktinA kAraNe ejanAdithI thayela AraMbha sAdhuone nirdoSa) gAthArtha : A AraMbhajananazaktinA kAraNe ejanAdi kriyAthI, jIvaghana evA lokamAM rahelA eka-bIjA pudgalonI, amuka cokkasa prakAranA sahakArInA saMparkathI udbhavela preraNA thaye chate je AraMbha thAya che te munione mATe zAspikadRSTAnta mujaba avazya aduSTa kahyo che. ahIM A tAtparya che - sthUlakriyAthI thayela pudgalapreraNAmAM thato AraMbha sAdhuone paNa avarjanIya hoya che. tethI ja AhA2ka samudghAtamAM choDelA zarIrasaMbaddha ke asaMbaddha pudgalothI paNa prANAdighAta thaye chate trikriyatpAdi kahyA che. samudlAtapadamAM pannavaNAnuM sUtra AvuM jaNAve che - he bhadatta ! choDAyelA te pudgalo tyAM je sparzAyelA prANI bhUta-jIva-sattvone haNe che.... yAvat upadrava kare che. he bhagavan ! samuddAtamAM rahela te jIva te pudgalonA kAraNe te prANI vagerenA viSayamAM keTalI kriyAvALo bane che ? gautama ! traNa kriyAvALo bane, kyAM to cAra kriyAvALo bane yA to pAMca kriyAvALo bane che. tema he bhagavan ! haNAI rahelA te prANI vagere jIvo samuddAtamAM rahelA te jIvanI bAbatamAM keTalI kriyAvALA bane che ? gautama ! upara pramANe ja traNa, cAra ke pAMca kriyAvALA bane che. he bhagavan ! samuddAtagata te jIvathI haNAI rahelA te prANI vagerethI bIjA je jIvo haNAtA hoya teo vagerenI apekSAe te samuddAtagata jIva ane ukta prANI vagere keTalI kriyAvALA hoya che ? gautama ! traNa kriyAvALA hoya, cAra kriyAvALA hoya ke pAMca kriyAvALA paNa hoya." Ama AraMbha avarjanIya hovA 1. te bhadanta ! pudgalA nikSiptAH santaH yAMstatra prANAn bhUtAn jIvAn sattvAn abhighnanti, yAvadupadravanti sa bhadanta ! jIvaH ktiyi: ? gautama ! svAt niyi: svAt vatuSkriya: cAt pazcayi: / te 2 manta nIvA te tikriyAH ? gautama ! vameva / sa ca bhadanta ! jIvaH te ca jIvA anyeSAM jIvAnAM paraMparAghAtena katikriyA: ? gautama ! syAt trikriyA api catuSkriyA api paJcakriyA veti // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-63 166 < paraM pramattatAdazAyAmArambhapratyayA kriyA nimittaM, apramattatAdazAyAM tu dhArmikakriyA yogAntarbhUtatayA zAsthikadRSTAntena hitatvAd yogAtiriktadoSavidhayA na doSabhAk / taduktaM bRhatkalpabhASye AhAraNIhAravihIsu jogo savvo adosAya jahA jayassa / hiAya sassaMmi va sassiyassa bhaMDassa eyaM parikammaNaM tu / / 3931 / / yathA yatasya=prayatnaparasya sAdhoH, AhAranIhArAdividhiviSayaH sarvo'pi yogo bhavanmatenApyadoSAya bhavati tathA bhANDasyopakaraNasya parikarmaNamapi chedanAdikamevameva yatanayA kriyamANaM nirdoSaM draSTavyam / dRSTAntamAha - hiyAya sassaMmi va sassiassa tti / zasyena caratIti zAsyikaH kRSIvalaH, tasya yathA tadvi(zasyavi)SayaM parikarmaNaM niddiNanAdikaM hitAya bhavati tathedamapi bhANDaparikarmaNam / tathA coktaM yadvacchasyahitArthaM zasyAkIrNe'pi vicarataH kSetre / yA bhavati zasyapIDA yatnavataH sA'lpadoSAya / / tadvajjIvahitArthaM jIvAkIrNe'pi vicarato loke / yA bhavati jIvapIDA yatnavataH sA'lpadoSAya / / ' iti / tathA ca sthUlakriyaivAraMbharUpA saMpannA, mohanIyaM ca na tasyAM hetuH, dRSTeSTavirodhAd - ityevaMbhUtA chatAM vizeSatA e hoya che ke pramattatAdazAmAM AraMbhapratyayikakriyA temAM nimitta bane che. (arthAt te vizeSakarmabaMdhanA kAraNabhUta svataMtra doSarUpa bane che.) jyAre apramattatAdazAmAM te kriyA dhArmikakriyA aMgenA yogamAM aMtarbhUta hovAnA kAraNe zAspikadRSTAnta mujaba hitAvaha hoI yogabhinna svataMtradoSa tarIke doSa karanAra banatI nathI. eTale ke yoganimitte karmabaMdhAdi rUpa je doSa thavAno hoya tenA karatAM vizeSa koI doSa karanArI banatI nathI. bRhatkalpabhASyamAM kahyuM che ke "jema jayaNA vagerenA prayatnamAM tatpara sAdhuno AhAranIhArAdinI vidhi aMgeno badho yoga tamArA mate paNa doSa mATe banato nathI tema upakaraNanuM jayaNApUrvaka karAtuM chedanAdi rUpa parikarma paNa nirdoSa jANavuM joIe. temAM dRSTAnta-zasya=dhAnya, tenAthI jIve te zAspika=kheDUta. te zasya aMge niMdAmaNAdi (=AjubAju vadheluM ghAsa ukheDavuM vagere) je parikarma kare che te dhAnyanA hita (vRddhi AdirUpa) mATe thAya che tema upakaraNanuM A parikarma paNa jANavuM. kahyuM che ke 'dhAnyathI lacI paDelA khetaramAM dhAnyanA hita mATe prayatnapUrvaka pharatA kheDUtathI dhAnyane je thoDI ghaNI pIDA thAya che te jema kheDUtane alpadoSa mATe thAya che tema jIvonA hitane mATe, jIvothI bharelA lokamAM jayaNAdinA prayatnapUrvaka vicaratA sAdhuthI jIvone je pIDA thAya che te alpadoSa mATe thAya che.' (sthUlakriyA rUpa AraMbha kevalImAM abAdhita) Ama sthUlakriyA ja AraMbharUpe siddha thAya che ane vaLI mohanIya karma temAM kAraNabhUta nathI, kema 1. AhAranIhAravidhiSu yogaH sarvo'doSAya yathA yatasya / hitAya zasye vA zAsyikasya bhANDasyaitatparikarmaNaM tu // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 kevalImAM dravyahiMsAH AraMbhAdino adhikAra raMbhasya bhagavati sattve na bAdhakamityAraMbhazaktirevAraMbhAkSepikA, anyathA tu caramayoga iva prAktanayogeSvapyAraMbhazaktikalpane pramANAbhAvaH, nizcayena kAryaM kurvata eva kAraNatvAbhyupagamAd / na ca zaktivizeSaM vinA yogatvenaiva kevaliyogasyAraMbhasvarUpayogyatvAbhyupagamo yauktikaH, caramayogasyApi tattvApatteH / na ceSTApattiH, AraMbhasvarUpayogyayogatvenAntakriyAvirodhitvAd, ityAraMbhazaktisattve kevalinaH sthUlakriyArUpAraMbho nAnupapanna iti / / 63 / / etadevAha so kevaliNo vi have calovagaraNattaNaM jameyassa / sahagArivasA NiyayaM pAyaM thUlAi kiriyAe / / 64 / / sa kevalino'pi bhaved calopakaraNatvaM yadetasya / sahakArivazAniyataM prAyaH sthUlayA kriyayA / / 64 / / ke jo e kAraNa hoya to dRSTano ane iSTano virodha thAya che. mATe sthUlakriyArUpa AraMbha kevalI bhagavAnamAM hovAmAM koI bAdhaka na hovAthI AraMbhazaktine ja AraMbhanI AkSepikA (kheMcI lAvanArI) mAnavI joIe. nahIMtara to carama yogamAM jema AraMbhanI zakti mAnavAmAM koI pramANa nathI (ane tethI te manAtI nathI) tema pUrvakAlIna yogomAM paNa AraMbhazakti hovAnI kalpanA karavAmAM koI pramANa raheze nahi. tAtparya e lAge che ke AraMbhajanana zakti cakSu vagereno viSaya banatI nathI. tethI tenuM AraMbharUpa kAryathI ja anumAna karavAnuM rahe che. mATe ja (koInA ya) caramayogathI kyAre ya AraMbha thato na hovAthI emAM jema AraMbhazaktinuM anumAna karI zakAtuM nathI tema (koIpaNa kevalInA) acarama yogathI paNa kyAreya paNa jo AraMbha thato na hoya to te yogamAM paNa AraMbhazaktinuM anumAna karI zakAze nahi. temaja nizcayanaya to kArya karatI cIjane ja kAraNa tarIke svIkArato hoI AraMbhAtmaka kArya karato hoya te yogamAM ja AraMbhajanana zakti mAne che. tethI jo kevalIno yoga AraMbhAtmaka kArya karato na hoya to temAM te zakti mAnavAnI na hovAthI AraMbhanI svarUpayogyatA paNa manAze nahi. tevI zakti vinA paNa mAtra yogatva dharmanA kAraNe ja tevI svarUpa yogyatA temAM mAnavI e to yuktisaMgata nathI ja, kema ke to pachI to caramayogamAM paNa tevI svarUpayogyatA mAnavAnI Apatti Ave. "e Apatti iSTa ja che' evuM paNa kahI zakAtuM nathI, kemake koIpaNa yoga AraMbhanA svarUpayogya yoga tarIke aMtakriyAno virodhI hoI te paNa tevo banI javAthI aMtakriyA ja na thAya. mATe kevalInA yogamAM AraMbha zakti hoya to bhUlakriyArUpa AraMbha paNa hovo ja joIe. mATe tenI hAjarI mAnavI e asaMgata nathI. I6all A ja vAtane granthakAra jaNAve che - Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga - 2 / gAthA - 64 so tti / sa=pudgalapreraNAdvAraka AraMbhaH, kevalino'pi bhaved, yad = yasmAdetasya = kevalinazcalopakaraNatvaM sahakArivazAd = gamanakriyApariNAmAdisahakArivazAt, prAyaH sthUlayA kriyayA niyataM varttate / ayaM bhAvaH - calopakaraNatvaM tAvadbhagavato'pyastyeva, tathA ca bhagavatIsUtraM - 168 'kaivalI NaM bhaMte! assi samayaMsi jesu AgAsapaesesu hatthaM vA pAyaM vA bAhuM vA uruM vA ogAhittA NaM ciTTha paNaM kevala se akAlaMsi tesu ceva AgAsapaesesu hatthaM vA jAva ogAhittA NaM ciTThittae ? goyamA ! No iTThe samaTThe / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai jAva kevalI NaM assiM samayaMsi jesu AgAsapaesesu jAva ciTThai No NaM bhUkevalI seyakAlaMsi vi tesu ceva AgAsapaesesu hatthaM vA jAva ciTThattae ? goyamA ! kevalissa NaM vIriyasajogasaddavvayAe calAI uvagaraNAI bhavaMti calovagaraNaTTayAe a NaM kevalI assiM samayaMsi jesu AgAsapaesesu hatthaM vA jAva ciTThai No NaM pabhU kevalI seyakAlaMsi vi tesu ceva ciTThittae, se teNaTTeNaM jAva vuccai kevalI assi samayaMsi jAva ciTThittae / / ' gAthArtha : te pudgalapreraNA dvArA thato AraMbha kevalIone paNa saMbhave che, kema ke A kevalInI calopakaraNatA gamanakriyAnA pariNAma vagere rUpa sahakArIvazAt prAyaH sthUlakriyAne niyata hoya che. arthAt enI sAthe prAyaH sthUlakriyA paNa avazya thAya ja che. kahevAno bhAva A che - "calopakaraNatA to kevalI bhagavAnamAM paNa hoya ja che. bhagavatIsUtra (5-4-200)mAM 'dhuM che 'he bhagavan ! devalI mA samayamAM ke khAza pradezobhAM hAtha, paga, jADu u uru ne avagAhIne rahyA hoya te ja AkAzapradezomAM hAtha vagerane avagAhIne bhaviSyakALamAM rahevA mATe samartha hoya che ? gautama ! AvuM banavuM zakya nathI. he bhagavan ! bhaviSyamAM paNa te ja AkAzapradezomAM rahevA mATe teo samartha nathI evuM zA mATe kaho cho ? gautama ! kevalInuM jIvadravya vIryAntarAyakarmanA kSayathI thayela vIryazaktinI pradhAnatAvALA mAnasAdivyApArarUpa yogayukta hovAnA kAraNe aMgorUpa upakaraNo cala=asthira hoya che. AvI calopakaraNatAnA (aMgo cala hovA rUpa bAbatanA) kAraNe 'bhaviSyamAM paNa te ja AkAzapradezomAM rahevA samartha nathI' ityAdi kahevAya che. vIrya hovA chatAM yoga vinA jIvadravyanuM calana hotuM nathI. mATe ahIM sadravyanuM sayoga evuM vizeSaNa joDyuM che. vaLI jIvadravya haMmezA sattAyukta hoya che tenuM avadhAraNa karavA 'sat' evuM vizeSaNa lagADyuM che. athavA 'sat'nA 1. kevalI bhadanta ! asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA bAhuM vA uruM vA'vagAhya tiSThati, prabhuH kevalI eSyatkAle teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA yAvadavagAhya sthAtum ? gau0 nAyamarthaH samarthaH / sa kenArthena bhadanta ! evamucyate 'yAvatkevalI asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu yAvattiSThati na prabhuH kevalI eSyatkAle'pi teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA yAvatsthAtum ? gautama ! kevalino vIryasayogasaddravyatayA calAni upakaraNAni bhavanti, calopakaraNArthatayA ca kevalI asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA yAvattiSThati, na prabhuH kevalI eSyatkAle'pi teSveva sthAtuM, sa tenArthena yAvaducyate'smin samaye yAvatsthAtum / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : AraMbhAdino adhikAra 169 etadvRttiryathA-assiM samayaMsi tti / asmin vartamAnasamaye, uggAhittA NaM ti, avagAhya Akramya, seyakAlaMsi vi tti, eSyatkAle'pi, vIriyasajogasaddavvayAe tti, vIrya vIryAntarAyakSayaprabhavA zaktiH, tatpradhAnaM sayogaM mAnasAdivyApArayuktaM yat sadvidyamAnaM dravyaM jIvadravyaM tattathA, vIryasadbhAve'pi jIvadravyasya yogAn vinA calanaM na syAditi sayogazabdena sadravyaM vizeSitam / saditi vizeSaNaM ca tasya sadA sattA'vadhAraNArtham / athavA sva AtmA, tadrUpaM dravyaM svadravyaM, tataH karmadhArayaH, athavA vIryapradhAnaH sayogo yogavAn vIryasayogaH, sa cAsau sadravyazca manaHprabhRtivargaNAyukto vIryasayogasadravyastasya bhAvastattA, tayA hetubhUtayA, calAiM tti, asthirANi, uvagaraNAiM=aGgAni, calovagaraNaTThayAe atti, calopakaraNalakSaNo yo'rthastadbhAvazcalopakaraNatA tayA, 'ca'zabdaH punarartha iti / / ' etacca calopakaraNatvaM nirantarasUkSmagAtrasaJcArabIjaM calanasAmAnyasAmagryAM nivizamAnaM gamanAdikriyApariNAmamAtrasahakRtaM sad gamanAdisthUlakriyAmapi janayatyeva / sA ca sthUlakriyA'varjanIyAraMbhasaGgatA satI kevalino na vIryAntarAyakSayakSatikarI, yatastatsAmAnyakAraNaM calopakaraNatvamapi nAmakarmapariNativizeSApAditayogAzaktiniyatameva / yadAha sUtrakRtAGgavRttikRt - 'sayogI jIvo na zaknoti kSaNamapyekaM nizcalaM sthAtuM, agninA tApyamAnodakavatkArmaNazarIrAnugataH sadA parivartayannevAste' ityAdi / iti tatkAryasthUlakriyAyAmapyazakyaparihArAraMbhAtyAge yogAzaktireva nimitta pahale 'sva' za6 sameto svamAtmA, tadrUpa-dravyovadravya... pachI 'vIryasayoga' za06 sAthe meno karmadhAraya samAsa karavo. athavA je vIryanA prAdhAnyayukta yogavAnuM hoya te vIryasayoga. teno sadravya sAthe karmadhAraya karavo. tethI vIryasayogasadravya eTale mana vagere vargaNAyukta. yogavAnuM. teno bhAva te vIryasayogasadravyatA. tn| 2) yalo5424Ata Doyache mevomartha devo. 'ya' 206 puna: arthamA che." (yalo5429 namabhapariNatine niyata) gAtranA niraMtara cAlyA karatAM sUkSma saMcAranA bIjabhUta A calopakaraNatA calananI sAmAnya sAmagrImAM niviSTa che ane tethI gamanAdikriyAnA pariNAmamAtrarUpa sahakArIthI sahakRta thayelI te gamanAdirUpa pUlakriyAne paNa utpanna kare ja che. avarjanIya AraMbhathI yukta banavA chatAM te sthUlakriyA viyantarAyanA thayelA kSayane nirarthaka banAvavA vagere rUpa kSati karanArI banatI nathI, kema ke tenA sAmAnya kAraNabhUta calopakaraNatva paNa nAmakarmanI pariNati vizeSathI yoganI thayela azaktine ja niyata che, (vIryanI ochAzane nahi.) sUtrakRtAMganA vRttikAre kahyuM che ke "sayogIjIva eka kSaNa paNa nizcala rahevA samartha hotA nathI. agnithI ukALAtA pANInI jema kAmaNa zarIrathI anugata te haMmezA potAnI avagAhanAmAM uthalapAthala anubhavyA karato ja hoya che" vagere... te calopakaraNatAnA kAryabhUta Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-64, 65 miti / kecittu sUkSmakriyANAmiva sthUlakriyANAmapi calopakaraNatAvazAdaniyatadezatvAvazyakatvAt tatprayuktAraMbhasaMbhavaH kevalino'pi durnivAra ityAhuH / / 64 / / nanu-yadyevaM sthUlakriyaiva dravyAraMbhastadA kevalinastasya kAdAcitkatvaM na syAd, iSyate cAyamanyasAdhUnAmapi kAdAcitka eva, 'Ahacca hiMsA samiassa jA u sA davvao hoi Na bhAvao u' tti vacanAd-ityAzaGkAM 'etadvacanaM phalIbhUtasAkSAtsaMbaddhAraMbhaviSayatvAnnAnupapatraM, sa ca kevalino'pi kAdAcitka eva' ityabhiprAyeNa nirAcikIrSurAha - sakkhaM tu kAyaphAse jo AraMbhI kayAi so hujjA / ahigicca taM NimittaM maggijjai kammabaMdhaThiI // 65 / / sAkSAttu kAyasparza ya AraMbhaH kadAcitsa bhavet / adhikRtya taM nimittaM mRgyate karmabandhasthitiH / / 65 / / pUlakriyAnI hAjarImAM azakya parihArarUpa AraMbhano je parityAga thaI zakato nathI temAM paNa AvI yoganI azakti ja nimitta bane che. (vIryanI kacAza nahi.) vaLI keTalAka vivecako to ema kahe che ke sUkSmakriyAvALA jIvonI jema skUla-kriyAvALA jIvono paNa calopakaraNatAnA kAraNe deza aniyata mAnavo Avazyaka hoI te dezano pheraphAra thavAmAM thatA AraMbhanI saMbhAvanA kevalIomAM paNa durnivAra che. I64 zaMkAH A rIte sthUlakriyA ja jo (bhAvaAraMbhanA kAraNabhUta hoI) dravyaAraMbha rUpa hoya to kevalImAM te dravyaAraMbhanuM kadAcitkatva raheze nahi. paNa dravyaAraMbha to anya sAdhuomAM paNa iryAsamitiyukta sAdhuthI kyAreka je hiMsA thAya te dravyathI hoya che bhAvathI nahi ItyAdi vacana mujaba kAdAcitka mAnyo che to kevalIomAM to nirvivAda tevo ja hovo joIe ne ! samAdhAna: A tame kaheluM zAstravacana phaLIbhUta sAkSAt saMbaMddha AraMbha viSayaka che. arthAt iryAsamitiyukta sAdhuthI sAkSAt saMbaddha jIvono je AraMbha thAya che te ja tenA parathI kadAcitka tarIke phalita thAya che, ane te to kevalIne paNa kAdAci ja hoya che. paNa e sivAyanA anya AraMbha kevalIne paNa sAvadika hovAmAM koI asaMgati nathI. AvA abhiprAyathI uparanI zaMkAnuM nirAkaraNa karavAnI icchAvALA granthakAra kahe che - gAthArtha sAkSAt kAyasparza thavAmAM je AraMbha thAya che te kyAreka ja thAya che. lokavyavahAramAM - 1. Ahatya hiMsA samitasya yA tu sA dravyato bhavati na bhAvatastu / (kalpabhASya 3933) - - - - - - - - - Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : AcArAMgavRttiadhikAra kkhaM tu / sAkSAt kAyasparze ya ArambhaH sa kadAcideva bhavet taM ca = sAkSAtkAyasparzAjjAyamAnaM dravyAraMbhaM, vyavahArijanapratIyamAnamiti gamyaM, nimittamadhikRtya karmabandhasthitirmRgya zAstrakArairiti gamyam / yadyapyapramattAnAmavazyambhAvI jIvaghAto na prANAtipAtatvena doSa:, tathA'pi nimittabhUtasyAsyaikAdhikaraNopAdAnasadbhAvAsadbhAvakRtaM phalavaicitryaM vicAryata ityarthaH / / 65 / / kathamityAha - tattha Nimitte sarise jeNovAdANakAraNAvikkho / baMdhAbaMdhaviseso bhaNio AyAravittIe / 66 / / tatra nimitte sadRze yenopAdAnakAraNApekSaH / bandhAbandhavizeSo bhaNita AcAravRttau / / 66 / / 171 tatyatti / tatra=sAkSAtkAyasparzAjjAyamAnAraMbhe, nimitte sadRze, AkevalinamekarUpe sati yena kAraNenopAdAnakAraNasyApekSA niyatasadbhAvAsadbhAvAzrayaNarUpA yatra sa tathA bandhAbandhavizeSaH= karmabandhatAratamyatadabhAvaprakAro bhaNita iti AcAravRttau / tatra prathamametadadhikArasaMbaddhamAcArAGgalokasArAdhyayanacaturthoddezakasthaM sUtraM (158) likhyate - pratIta thatA te sAkSAt kAyasparzathI thayelA dravyaAraMbhane nimitta tarIke gaNIne zAstrakAro karmabaMdhasthitino vicAra kare che. jo ke avazyabhAvI jIvaghAta apramattone prANAtipAta tarIke doSa rUpa nathI, arthAt e prANAtipAta tarIke vartIne sthitibaMdhAdi karAvato nathI ane tethI tene nimitta tarIke AgaLa karIne sthitibaMdha vagere rUpa phaLanuM vaicitryavicAravAnuM hotuM nathI tema chatAM nimittabhUta A AraMbhanA ekAdhikaraNamAM upAdAnanI hAjarI ane gerahAjarInA kAraNe thayela phalavaicitrya vicArAya che. // 5 // te zI rIte vicArAya che ? e have granthakAra jaNAve che - gAthArtha : sAkSAt kAyasparzathI thatA te AraMbharUpa nimitta kevalI sudhInA jIvone samAna hovA chatAM, 'niyata sadbhAva-asadbhAvano Azraya ka2vA rUpa upAdAnakAraNanI apekSAe bandha-abandhanI vizeSatA thAya che, arthAt tene AzrIne, karmabaMdha thato hoya to temAM tAratamyarUpa ane nahIMtara abaMdharUpa vizeSatA UbhI thAya che' evuM AcArAMganI vRttimAM kahyuM che tethI te nimittanA adhikAramAM karmabaMdhasthiti vicArAya che. (avazyabhAvI virAdhanAthI karmabaMdha-abaMdhano AcArAMgavRttino adhikAra) sau prathama A adhikAra aMgenuM AcArAMganA lokasAra adhyayananA cothA uddezakanuM (158) sUtra Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dharmaparIkSA mAga-2 | thA-66 'se abhikkamamANe paDikkamamANe saMkucamANe pasAramANe viNivaTTamANe saMpalijjamANe egayA guNasamiassa rIyaMto kAyasaMphAsaM samaNucinnA egaiA pANA uddAiMti, ihalogavedaNavejjAvaDiyaM jaM AuTTikayaM kammaM tapparinnAya vivegameti, evaM se appamAdeNaM vivegaM kiTTai veyavItti / / ' / athatedvRttiH-se ityAdi / sa-bhikSuH, sadA gurvAdezavidhAyI etadvyApAravAn bhavati, tadyathA-abhikrAman= gacchan, pratikrAman nivartamAnaH, saGkucan-hastapAdAdisaGkocanataH, prasArayan hastAdInavayavAn, vinivartamAnaH samastAzubhavyApArAt, samyak pariH samantAd hastapAdAdInavayavAMstannikSepasthAnAni vA rajoharaNAdinA mRjan saMparimRjan, gurukulavAse vasediti sarvatra saMbandhanIyam / tatra niviSTasya vidhiH-bhUmyAmekamUruM vyavasthApya dvitIyamutkSipya tiSThet, nizcalasthAnAsahiSNutayA bhUmI pratyupekSya pramRjya(mArya) ca kukkuTIvijRmbhitadRSTAntena saGkocayetprasArayedvA, svapannapi mayUravat svapiti, sa kilAnyasattvabhayAdekapArzvazAyI sacetanazca svapiti, nirIkSya ca parivartanAdikAH kriyA vidhatte ityevamAdi saMparimRjan sarvAH kriyAH karoti / evaM cApramattatayA pUrvoktAH kriyAH kurvato'pi kadAcidavazyaMbhAvitayA yatsyAttadAha-egayA ityAdi / ekadA-kadAcid, guNasamitasya-guNayuktasyApramattatayA yateH, rIyamANasya-samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH pratikrAmataH saGkucataH prasArayato vinivartamAnasya saMparimRjataH kasyAJcidavasthAyAM, kAyaH zarIraM, tatsaMsparzamanucIrNAH kAyasaGgamAgatAH saMpAtimAdayaH prANina eke paritApamApnuvanti, eke glAnatAmupayAnti, eke'vayavavidhvaMsamApadyante / ane tenI vRtti kahIe chIe - haMmezA gurunA AdezanuM pAlana karanAra te bhikSu AvI pravRttivALo bane. jema ke jato hoya, pAcho Avato hoya, hastapAdAdine saMkocato hoya, pahoLA karato hoya, samasta azubhavyApArathI pAcho pharato hoya, hAtha-paga vagere avayavone ke tene mUkavAnA sthAnone rajoharaNAdithI cAre bAjue pramArjato hoya. AvuM karato te gurukulavAsamAM rahe. temAM beselA sAdhuno vidhi-jamIna para eka urune sthApIne bIjIne UMcI rAkhe. e rIte nizcala rahevA samartha na hoya to bhUmine joIne, pramArjIne kUkaDInI ceSTAnA dRSTAnna mujaba tenuM saMkocana ke prasAraNa kare. sUe to paNa moranI jema. te bIjA jIvonA bhayathI eka paDakhe sUe che temaja jAgrata jevo ja sUe che. vaLI te joIne paDakhuM pheravavAnI vagere kriyA kare che... tema te sAdhu paNa sArI rIte pramArjanAdipUrvaka sarva kriyAo kare che. Ama apramattatApUrvaka ukta kriyA karatA sAdhuthI kyAreka avazyabhAvI tarIke je thAya che te kahe che - apramattatAnA kAraNe guNavALA temaja gamana, Agamana, saMkocana, prasAraNa, azubha vyApArothI vinivartana temaja saMparimArjana vagere samyapha anuSThAnavALA sAdhunA zarIrane koIka avasthAmAM sparzelA saMpAtima vagere jIvomAMthI koIka paritApa pAme che, koIka glAni pAme che, koIkanA avayavo tUTI 1. so'bhikrAman pratikrAman saGkucana prasArayan vinivartamAnaH saMparimRjan ekadA guNasamitasya rIyamANasya kAyasparza samanucIrNA eke prANino'padrAnti, ihalokavedanavedyApatitaM yadAkuTTikRtaM karma tatparijJAya vivekameti, evamapramAdena vivekaM kIrtayati vedavid / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH AcArAMgavRttiadhikAra 173 apazcimAvasthAM tu sUtreNaiva darzayati-eke prANAH prANinaH, apadrAnti prANairvimucyante / atra ca karmabandhaM prati vicitratA / tathAhi-zailezyavasthAyAM mazakAdInAM kAyasaMsparzena prANatyAge'pi bandhopAdAnakAraNayogAbhAvAnnAsti bandhaH, upazAntakSINamohasayogikevalinAM sthitinimittakaSAyAbhAvAt sAmayikaH, apramattayaterjaghanyato'ntarmuhUrta, utkRSTatazcAntaHkoTAkoTisthitiriti / pramattasya tvanAkuTTikayA'nupetya pravRttasya kvacitprANyAdyavayavasaMsparzAt prANyupatApanAdau jaghanyata utkRSTatazca karmabandhaH prAktana eva vizeSitataraH / sa ca tenaiva bhavena kSipyata iti sUtreNaiva darzayitumAha-ihaloga ityAdi / ihAsmin loke janmani, vedanamanubhavanamihalokavedanaM tena vedyamanubhavanIyamihalokavedanavedyaM, tatrApatitamihalokavedanavedyApatitaM, idamuktaM bhavati-pramattayatinApi yadakAmataH kRtaM karma kAyasaGghaTTanAdinA tadaihikabhavAnubandhi, tenaiva bhavena kSipyamANatvAd, AkuTTIkRtakarmaNi tu yadvidheyaM tadAha - jaM AuTTI ityAdi / yattu punaH karmAkuTTyA kRtamAgamoktakAraNamantareNopetya prANyupamardanena vihitaM tatparijJAya jJaparijJayA, vivekameti vivicyate'neneti vivekaH prAyazcittaM dazavidhaM, tasyAnyataraM bhedamupaiti, tadvivekaM vA'bhAvAkhyamupaiti, tatkaroti yena karmaNo'bhAvo bhavatIti / / jAya che... yAvat keTalAka jIvo marI jAya che. AmAM je karmabaMdha thAya che temAM vicitratA hoya che. te A rIta - zailezI avasthAmAM kAyasparzathI mazaka vagere maravA chatAM kevaLIne baMdhanA upAdAna kAraNabhUta yogano abhAva hovAnA kAraNe karmabaMdha hoto nathI. upazAntamohI lINamohI temaja sayogI kevalI jIvone sthitinA nimitta kAraNabhUta kaSAyano abhAva hovAnA kAraNe sAmayika karmabaMdha thAya che. apramattayatine jaghanyathI aMtarmuhUrva ane utkRSTathI aMtaH koDAkoDI sAgaropama jeTalo sthitibaMdha thAya che. anAkuTTithI (=jANakArI vagara) pravRtta thayelA pramattanA hAtha vagere avayavonA sparzathI jIva maryo chate jaghanyathI ane utkRSTathI uparano ja karmabaMdha kaMIka vadhu sthiti vagere rUpa vizeSatAvALo thAya che. "te karmabaMdha te ja bhavamAM kSINa thaI jAya che te vAta sUtrathI ja jaNAvavA AgaLa kahe che - A loka=A janmamAM thatA anubhava dvArA vedavA yogya karmamAM samAviSTa thaI gayeluM hoya te IhalokavedanavedyApatita. pramattayatithI paNa icchA vagara ja kAyasaMghaTTanAdithI je karma baMdhAyuM hoya te A bhavamAM ja TakanAruM hoya che, kema ke A ja bhavamAM khapI javAnuM hoya che. AkuTTIthI baMdhAyela karma aMge zuM karavuM te have kahe che - vaLI je karma AdithI=Agamokta kAraNa vagara ja jANIne jIvahiMsA karavA dvArA bAMdhyuM hoya te jJaparijJAthI jANIne vivekano viSaya bane che. emAM viveka eTale jenAthI karmano viveka-pRthagubhAva= chuTakAro thAya te dazaprakAranuM prAyazcitta. AkathiI thayela karma A dazamAMthI eka prAyazcittano viSaya bane che. athavA te karma abhAva nAmano viveka pAme che.. arthAt sAdhue evuM karavuM ke jethI te karmano abhAva thAya. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-66 - atra gurvAdezavidhAyinamabhikramaNAdivyApAravantamapramattasaMyatamavazyambhAvijIvavirAdhanAbhAginamanUdya karmabandhAbandhavizeSavidhAnaM vRttau pUritaM, anAkuTTikayA''kuTTikayA ca jIvavirAdhanAkAriNaM pramattasaMyatamanUdyehalokavedanavedyApatitasya vivekayogyasya ca karmabandhasya vidhAnaM sAkSAdeva sUtre'bhihitaM, tatra-kevalI 'uddeso pAsagassa Natthi 'tti vacanAd gurvAdezavidhAyitvAbhAvAt saMbhAvitabhAvijIvaghAtabhayAvinAbhAviniyatAbhikramaNAdikriyA'bhAvAcca nAnUdya iti tadbahirbhAvenaivAvazyambhAvijIvavirAdhanAnimittakabandhAbandhavicAraH - iti paro'bhimanyate tanmahAmRSAvAdavilasitaM sAkSAdeva kevalinamanUdya vRttau tatsamarthanasya brahmaNApi parAkarttumazakyatvAt / tatrAnUdyatA'vacchedakadharme virodho ahIM gurunA Adeza mujaba vartanAra abhikramaNAdi vyApArayukta apramattasaMyatane avazyabhAvI jIvavirAdhanAnA svAmI tarIke kahIne karmanA baMdha-abaMdha aMgenI vizeSatAnuM vidhAna vRttimAM umereluM che. anAkuTTi ane AkuSTithI jIvavirAdhanA karanAra pramattasaMyatano nirdeza karIne ihalokavedanavedyApatita karmabaMdha ane vivekayogya karmabaMdhanuM vidhAna to sAkSAt sUtramAM ja kahyuM che. AcArAMganA A adhikAra aMge pUrvapakSI AvuM kahe che : (e adhikAramAM kevaLI anUdha nathI - pUrvapakSa) pUrvapakSa H A badhAmAM kevalIne to bAkAta rAkhIne anya jIvo aMge ja avazyabhAvI jIvavirAdhanA nimittaka bandha - abandhano vicAra che. kema ke (1) 'uddezo pAtaLaH sthi' e vacana mujaba kevalImAM gurunA Adezane anusaravApaNAMno abhAva hoya che. jyAre A adhikAramAM to gurunA Adezane anusaranAranI vAta che, vaLI (2) 'rakhene mArAthI jIvaghAta thaI jAya' evo bhAvI jIvaghAtanI saMbhAvanAno bhaya hoya to e jIvaghAtathI bacavA mATe jayaNApUrvaka abhikramaNa vagere ka2vAmAM Ave che. kevaLIone to kSapakazreNImAM bhayamohanIya karma ja kSINa thaI gayuM hovAthI bhaya ja hoto nathI, to jayaNAyukta abhikramaNa vagere paNa kyAMthI hoya ? (ema A abhikramaNAdi kriyAo chadmasthatAnI liMgabhUta che. tethI paNa e kevaLIone hotI nathI.) A (1) ane (2) kAraNothI jaNAya che ke A adhikAramAM kevalIno nirdeza karavAno nathI. enA sivAyanA jIvo aMge vicAraNA karavAnI che. (vRttimAM kevalInA karela nirdezano apalApa azakya - uttarapakSa) uttarapakSa : AvuM badhuM kahevuM e moTA jUThano ja vilAsa che. kema ke vRttimAM kevalIno sAkSAt zabdathI nirdeza karIne je samarthana karyuM che tene brahmA paNa uthalAvI zakavA mATe samartha nathI. vaLI, pUrvapakSIe kevalIne je anUgha mAnyA nathI (jene uddezIne vidhAna karavAnuM hoya te anUgha kahevAya.) 2. dezaH pazyastha nAsti ! Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : AcArAMgavRttiadhikAra 175 dbhAvanena ca vRttikRta eva sUtrAbhiprAyAnabhijJatAM vaktumupakrAnto devAnAMpriyastameva manyamAnastameva cAvamanyasa(ta) iti mahAkaSTaM tad / na caitadvirodhodbhAvanaM vicAryamANaM camatkArakAri, gurvAdezavidhAyitvasya bhagavati phalato'bhidhAnAvirodhAd, ata eva 'kiM te bhaMte! jattA? somilA! jaM me tavaNiyamasaMjamasajjhAyajjhANAvassayamAIsu jayaNA, se taM jattA' ityatra sUtre 'eteSu ca yadyapi bhagavato na kiJcittadAnIM vizeSataH saMbhavati, tathApi tatphalasadbhAvAttadastItyavagantavyamityuktam / abhikramaNAdi temAM kAraNa darzAvavA mATe eNe anUghatAavacchedaka dharmamAM virodhanuM ulkAvana karyuM che. potAnAmAM rahelA je vizeSa dharmanA kAraNe te te vastu ke vyakti anUgha bane te dharma anUghatAavacchedaka kahevAya.) chadmastha apramatta saMyata vagere potAnAmAM rahelA guvadizavidhAyitva (gurunA Adezane anusaravApaNuM) (temaja uktakriyAkAritva) rUpa dharmane AgaLa karIne prastutamAM anUdha banyA che. eTale A dharma anUdyatAavacchedaka che. have kevalIne paNa jo A sUtramAM anUdha mAnavAnA hoya to teomAM paNa A anUghatAvacchedaka dharmanI hAjarI mAnavI paDe. (kemake to ja e dharmane AgaLa karIne teo anUdya banI zake.) ane to pachI emAM virodha spaSTa ja che, kema ke kevalIoe gurunA Adeza mujaba pravRtti-nivRtti karavAnI hotI nathI. (temaja teomAM uktakriyAkAritva hotuM nathI.) pUrvapakSIe A rIte virodhanuM ubhAvana karyuM che. e ubhAvana karIne, "A sUtramAM kevalI anUgha nathI evuM kahevA dvArA, "teone anUgha kahenArA vRttikAra sUtranA abhiprAyanA ajANa che' evuM kahevA taiyAra thayelo mUrkha pUrvapakSI "ekabAju vRttikArane ja mAnya kare che ane bIjI bAju vRttikAranI avajJA kare che e vAta mahAkaSTarUpa che. (apramattAdine uddezIne karmanA baMdha-abaMdhanI je vAta che eno sUtramAM to koI zabdothI ullekha nathI, vRttikAre ja e vAta umerelI che. tema chatAM pUrvapakSIne paNa e vAta mAnya che, eTale vRttikAra paNa ene mAnya che) bIjI bAju vRttikArane sUtranA abhiprAyanA ajANa kahevA emAM emanI avajJA paNa spaSTa che. vaLI AvuM virodhanuM uddabhAvana paNa vicAra karIe to koI camatkAra dekhADatuM nathI... kema ke (1) kevalImAM svarUpe guvadizavidhAyitva na hovA chatAM phaLataH to te hoya ja che. mATe phaLataH tenuM abhidhAna virodhI nathI. Azaya e che ke je avasthAmAM je anuSThAna vagere cIjanI svarUpe hAjarI na hovA chatAM te anuSThAna vagere cIjanuM phaLa jo hAjara hoya to te avasthAmAM paNa te cIjanI hAjarI hovI sUtramAM kyAMka kyAMka dekhADI che. AvI hAjarIne phaLataH hAjarI kahevAya che. evI hAjarInuM kathana hovuM e paNa virodhI nathI. tethI ja je sUtra AvuM jaNAve che ke "he bhagavan! tamArI saMyamamAtrA zuM che? somila! tapa, niyama, saMyama, svAdhyAya, dhyAna, Avazyaka vageremAM mArI je jayaNA hoya che te ja mArI saMyama yAtrA che. tenI vyAkhyAmAM paNa kahyuM che ke "jo ke bhagavAnane A tapa vageremAMthI koI cIja 1. kiM te bhagavan ! yAtrA? somila ! yanme taponiyamasaMyamasvAdhyAyadhyAnAvazyakAdiSu yatanA, atha tdyaatraa| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-66 yatanAvyApArAzca yAdRzAzchadmasthasaMyatAnAmayatanAbhayA'vinAbhAvinastAdRzA evAyatanAbhayAbhAve'pi bhagavataH saMbhavantyeva sAdhusamAnadharmatayaiva tasyAkalpikaparihArAdiyatanAvadabhikramaNAdiyatanAyA apyupapatteH, iti na kiJcidetat / yattu-avazyaMbhAvitvaM prAyo'saMbhavisaMbhavikAryatvaM, yadeva hi prAyo'saMbhavi satkadAcitsaMbhavati tadevAvazyaMbhAvIti vyavahiyate, anyathA sarvamapi kAryamavazyaMbhAvitvena vaktavyaM syAt, paJcasamavAyavAdibhirjanaiH sarvasyApi kAryasya niyatijanyatAmadhikRtyAvazyambhAvitveneSTatvAt, kAlAdiSu paJcasu kAraNeSu niyaterapi parigaNanAd, ata eva 'jamAli vizeSa rIte saMbhavatI nathI, (tethI te aMgenI jayaNA paNa saMbhavatI nathI) tema chatAM te badhAthI jIvane je phaLa prApta thatuM hoya che te phaLa bhagavAnane paNa maLeluM hovAthI te tapa vagere paNa hoya che ema mAnavuM.' vaLI (2) abhikramaNAdi aMgenI ajayaNAnA bhayane avinAbhAvI evI paNa jevI jayaNApravRtti chadmasthasaMyatone hoya che tevI ja jayaNApravRttino, ajayaNAno bhaya na hovA chatAM kevalI bhagavAnane saMbhava hoya ja che, kema ke jema kevalI bhagavAnane akalpikanA parihArAdi aMgenI jayaNA sAdhusamAnadharmatAnA kAraNe chidmastha sAdhune jevo saMyamadharma che tevo saMyamadharma hovAnA kAraNe) hoya che tema abhikramaNAdi aMgenI jayaNA hovI paNa saMbhave che. mATe "uktakriyAo na hovAnA kAraNe kevalIone A vicAraNAmAMthI bAkAta rAkhyA che evuM paNa kahevuM e tuccha che. mATe ja "kevalIone temAMthI bAkAta rAkhyA che tevuM kahIne teone avazyabhAvI jIvavirAdhanA vagere rUpa dravyahiMsA hotI nathI." evuM ukta sUtra parathI siddha karI zakAtuM nathI. (avazyabhAvitva aMge pUrvapakSavicAraNA) pUrvapakSa avazyabhAvitva eTale prAyaH asaMbhavisaMbhavikAryatva. arthAt prAyaH= bahulatAe, je prAyaH asaMbhavita hoya ane tema chatAM kadAcita (kyAreka) te saMbhavI jatuM hoya to tevA kAryano ja avayaMbhAvI tarIke vyavahAra thAya che. Azaya e che ke je kArya prAyaH saMbhavisaMbhavi hoya athavA sarvathA asaMbhavita hoya teno avazyabhAvI tarIke vyavahAra thato nathI. AmAM prAyaH saMbhavisaMbhavi eTale evuM kArya ke je bahulatAe thatuM ja hoya ane thAya. jemake bhojana, puruSatIrthakara vagere. je accherA vagere rUpe paNa kyAre ya saMbhavatuM na hoya te sarvathA asaMbhavita kArya che. jemake napuMsaka tIrthakara vagere. A bannethI judA prakAranA je prAyaH asaMbhavisaMbhavi kArya hoya che teno ja avayaMbhAvI tarIke ullekha thAya che. jo Avo niyama mAnavAmAM na Ave to dareka kAryane avayaMbhAvI ja kahevA paDe. kemake "kAla, svabhAva, niyati (bhavitavyatA), pUrvakRta (karma) ane puruSArtha e pAMcanA samUhathI kArya thAya che evuM mAnanArA jainone dareka kArya, temAM rahelI niyatijanyatAnI apekSAe avayaMbhAvI che evuM mAnavuM e ISTa che. te paNa eTalA mATe ke je kAryanA jeTalA kAraNo hoya te dareka kAraNathI te kArya janya hoya che, niyati Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH AcArAMgavRttiadhikAra 177 nimittakanihnavamArgotpattiravazyambhAvinI' iti pravacane pratItiH / tIrthakaradIkSitaziSyAt nihnavamArgotpatteH prAyo'saMbhavisaMbhavAd, evamapramattasaMyatasya kAyAdivyApArAjjAyamAnA'nAbhogavazena kAdAcitkItyavazyaMbhAvinI vaktuM yujyate, na tu kevalinaH, tasya tatkAdAcitkatAniyAmakAnAbhogAbhAvAd, iti nAvazyambhAvivirAdhanAvantaM kevalinamanUdya kimapi vicAraNIyamasti - iti pareNo Syate, tadasat, anAbhogAderiva viSayAsannidhAnAderapi kAdAcitkatvenAvazyaMbhAvitvopapatteH kevalino'pyapramattayaterivAvazyambhAvijIvavirAdhanopapatteH, anyathA tamadhikRtya vRttikRtA yatsAmayika paNa, kAlAdi pAMca kAraNomAM gaNatarI to pAmelI ja che. mATe dareka kArya niyatijanya paNa che ja. vaLI, niyatino to artha ja e che ke "je jevuM thavAnuM hoya che tevuM avazya thAya ja." eTale dareka kAryane avayaMbhAvI mAnavAnI Apatti AvI paDe che e vAta spaSTa che. e ApattinA vAraNa mATe ukta niyama mAnavo Avazyaka che eTale ja "jamAlithI nihnavamArganI je utpatti thaI te avazyabhAvI hatI evuM pravacanamAM prasiddha che, kAraNa ke zrI tIrthaMkara paramAtmAe jene dIkSA ApelI hoya te ziSyamAMthI nitaMvamArganI utpatti thavI e prAyaH asaMbhavisaMbhavavALI hoya che. A ja rIte, apramatta chadmastha sAdhu ke je jayaNApUrvaka pravarte che tenA kAyAdi vyApArathI ghaNuM kharuM to virAdhanA thavI saMbhavita ja nathI (kemake e jaNApUrvaka pravarte che.) tema chatAM tenAthI anAbhogavazAt kadAcit je virAdhanA thaI jAya che te prAyaH asaMbhavisaMbhavavALI hoI avazyabhAvinI kahI zakAya che. paNa A rIte kevalIthI paNa jo virAdhanA thaI jatI hoya to tene avazyabhAvinI kahI zakAtI nathI, kemake AvA kAryomAM rahela kAdAcitkatAno (kyAreka ja thaI javApaNAMno) niyAmaka je anAbhoga hoya che te ja kevalIone hoto nathI. tethI kevalIthI jo virAdhanA thatI hoya to emAM kadAcitkatA na hovAthI avayaMbhAvitva paNa hotuM nathI. eTale ke, kevalIo avayaMbhAvI virAdhanAvALA hotA nathI. mATe teone anUgha banAvIne (teono nirdeza karIne) avayaMbhAvI virAdhanAnI bAbatamAM kAMI vicAravAnuM hotuM nathI. (anAbhogAdinI jema viSayAsaMnidhAnAdithI paNa kadAcitkatA saMbhavita) uttarapakSa: Avo pUrvapakSa khoTo che, kAraNa ke kAdAcitvano ekalo anAbhoga e ja niyAmaka che evuM nathI, paNa viSayanuM asaMnidhAna vagere paNa enA niyAmaka che. je jIvanI virAdhanA thaI rahI hoya te jIva kevalInA jJAnaviSaya tarIke saMnihita hovA chatAM prayatnanA viSaya tarIke asaMnihita hovA paNa saMbhave che. eTale ke kevalInA ucita prayatnano e yogya avasare viSaya banato nathI ane tethI enI rakSA zakya banatI nathI. AvA badhA prakAranA viSayanA asaMnidhAna vagere kAraNe kAdAcikatva saMbhavita hoI avazyabhAvitva paNa saMbhave ja che. tethI apramattayatinI jema kevalIne paNa avazyabhAvI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-66 karmabanthAbandhavyAkhyAnaM kRtaM tasyAtyantamanupapatteH / kiJca-avazyaMbhAvinI jIvavirAdhanA prAyo'saMbhavisaMbhavA'pramattasyaiva na tu pramattasya, tadIyakAyavyApArAjjAyamAnasya jIvaghAtasya prAyaHsaMbhavisaMbhavatvAt, pramattayogAnAM tathAsvabhAvatvAd, ata eva pramattasaMyatasya pramattayogAnagIkRtyAraMbhikI kriyApi, teSAM yogAnAM jIvaghAtArhatvAd, anyathA pramattApramattayoravizeSaH saMpadyeta - iti parasyAbhyupagame'vasthitasUtrasyaivAnupapattiH, anAkuTTikayA'nupetya pravRttamavazyambhAvijIvavirAdhanAvantaM pramattasaMyatamadhikRtyaivehalokavedanavedyApatitakarmabandhasya sAkSAtsUtre'bhidhAnAt, tasya ca jIvavirAdhanAyA avazyambhAvitvasya prAyaHsaMbhavisaMbhavatvena pareNa niSedhAt / tasmAtrAyaM panthAH, kintva jIvavirAdhanAno saMbhava hovo saMgata che. jo AvuM na mAnIe to kevalI aMge vRttikAre je vyAkhyA karI che ke "yogI kevalIne sAmayika karmabaMdha thAya che ane ayogI kevalIne abaMdha hoya che te atyaMta asaMgata banI jAya, kAraNa ke kevalInA kAyasparza vagerethI jo virAdhanA ja na thatI hoya to virAdhanAthI thatA karmanA baMdha-abaMdhanI vicAraNAmAM teno ullekha karavAnI jarUra zI ? vaLI pUrvapakSInI je nIcenI mAnyatA che tene svIkAravAmAM adhikRta sUtra ja asaMgata thaI jAya che. pUrvapakSamAnyatA : prAyaH asaMbhavisaMbhavavALI je virAdhanA hoya te avayaMbhAvI kahevAI che. ane te to apramattane ja hoya che, pramattane nahi. kema ke tenI (pramattanI) kAyapravRttithI thato jIvaghAta prAya saMbhavisaMbhavavALo hoya che. arthAt pramattanA yogo jIvaghAta karavAnA svabhAvALA hoI tenAthI thanAra jIvaghAta bahulatAe 'na thanAra nathI hoto, paNa "thanAra hoya che, tethI ja to e pramattayogonI apekSAe pramattasaMyatane AraMbhikI kriyA paNa hovI mAnI che, kemake teonA yogo jIvaghAta karavAne yogya hoya che. apramattanA yogone paNa AvA svabhAvavALA mAnI zakAtA nathI. te eTalA mATe ke pramatta ane apramatta saMyatamAM kaSAyAdikRta bheda to hoto nathI. tethI judA judA svabhAvarUpa yogakRtabheda paNa jo teomAM mAnavAno na hoya to e bemAM koI bheda ja na rahevAnI Apatti Ave. (pUrvapakSavicAraNAne svIkAravAmAM sUtranI asaMgatino doSa) uttarapakSaH pUrvapakSInI AvI mAnyatA svIkAravAmAM adhikRtasUtra ja eTalA mATe asaMgata thaI jAya che ke anAdithI (Adi vagara) anupatya (ajANapaNe) pravRtta thayelA ane avayaMbhAvI jIvavirAdhanAvALA evA pramattasaMyatane uddezIne ja IhalokavedanavedyApatita karmabaMdhanI vAta sUtramAM sAkSAt karI che. jyAre pUrvapakSI to potAnI mAnyatA mujaba, "pramattasaMyatathI thatI virAdhanA prAyaH saMbhavisaMbhavavALI hoI avazyabhAvI ja hotI nathI." e rIte pramattasaMyatamAM avazyabhAvI jIvavirAdhanAno ja niSedha kare che. mATe avazyabhAvitravyavahAranI AvI mAnyatA yogya nathI. to kevI mAnyatA yogya che? ene jaNAvavA vRttikAra (granthakAra) AgaLa kahe che - anabhimata hovA sAthe Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : AcArAMgavRttiadhikAra 179 nabhimatatve satyavarjanIyasAmagrIkatvamavazyambhAvitvavyavahAraviSayaH, ata eva 'jijJAsitA'jijJAsitayorvastunoH puraHsthitayorekasya darzanArthamunmIlitena cakSuSA'parasyApi darzanamavazyaM bhavati' iti vyavahiyate / ata eva ca jamAlebhagavatA dIkSaNe nihnavamArgotpAdasyAvazyambhAvitvamapi nAnupapatraM, tadAnIM tasyAnabhimatasyApyavarjanIyasAmagrIkatvAda, evaMvidhA cAvazyaMbhAvinI virAdhanA saMyatAnAM sarveSAmapi saMbhavati, iti tAmadhikRtya vRttikRduktA vyavasthA kevalinyapi yuktimatyeveti / vastutaH sarvasyApi kAryasya puruSakArabhavitavyatobhayajanyatve'pi 'idaM kAryaM puruSakArajanitaM' 'idaM ca bhavitavyatAjanitaM' iti vibhakto vyavahAra ekaikasyotkaTatvalakSaNAM bahutvalakSaNAM vA mukhyatAmA je avarjanIyasAmagrIvALuM hoya te avazyabhAvI kahevAya arthAt je vastu ISTa nathI, tema chatAM tenI kAraNa sAmagrI avarjanIya hoI te paNa avazya thaI jatI hoya to e avayaMbhAvI kahevAya. tethI ja jijJAsita ane ajijJAsita ema sAme rahelI be vastumAMthI jijJAsita vastu jovA mATe AMkha kholavAmAM Ave to ajijJAsita vastunuM paNa avazya darzana thaI jAya che evo vyavahAra karAya che. (ajijJAsita vastunuM darzana ISTa nathI. tema chatAM, e vastu yogya sthAnamAM hovI, AMkha kholavI vagere enA darzananI je kAraNa sAmagrI che te paNa jijJAsita cIjanA darzana mATe AMkha kholavAmAM Ave che tyAre saMpanna thaI jAya che. eTale e ajijJAsita cIjanuM paNa darzana thaI jAya che. AvA darzanano "bhAI, e paNa sAthe avazya dekhAI ja jAya' ityAdirUpe avazyabhAvI tarIke vyavahAra thAya che) avazyabhAvIno vyavahAra Avo hovAthI ja bhagavAne jamAline dIkSA ApI emAM nitavamArganI utpatti avayaMbhAvI banI gaI e vAta paNa asaMgata banatI nathI. kemake e vakhate anabhimata evI paNa te nitavamArganI utpattinI sAmagrI avarjanIya hatI. Ama avarjanIya sAmagrInA kAraNe thatI AvI avazyabhAvinI virAdhanA badhA saMyatone saMbhave che. jIvanI virAdhanA thavAmAM te jIvanuM tevuM karma, anya jIvanI kAyAno tevo sparza vagere kAraNasAmagrI rUpa che. emAM kAyAno sparza rUpa je eka ghaTaka che te cAhe pramattasaMyatanI kAyAno hoya, apramattanI kAyAno hoya, sayogI kevaLInI kAyAno hoya ke ayogI kevalInI kAyAno hoya, te kAraNasAmagrIne saMpanna thavAmAM eno koI phera paDato nathI. tethI apramattanI kAyA dvArA jema te avarjanIya kAraNasAmagrInA kAraNe avazyabhAvinI jIva virAdhanA thaI javI saMbhave che. tema zeSa paNa saghaLA saMyatonI kAyA dvArA te saMbhavita che ja. eTale avazyabhAvI jIvavirAdhanAnA A adhikAramAM vRttikAre je vyavasthA dekhADI che te kevalIomAM paNa yuktiyukta ja che. (avazyabhAvitva aMge vAstavikatA) avayaMbhAvitva aMgenI vAstavikatAno vicAra karIe to jaNAya che ke dareka kArya puruSArtha ane bhavitavyatA ubhayajanya hovA chatAM 'A kArya puruSArthathI thayuM che' ke 'A kArya bhavitavyatAthI (avazya Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-66 dAyaiva zAstrakArairupapAditaH / tadiha sAdhUnAmanAkuTTyA jAyamAne jIvaghAte bhavitavyatAyA eva mukhyatayA vyApriyamANatvAt tatrAvazyambhAvitvavyavahAraH, na tvanAbhogajanyatvameva tatra tantraM, AbhogapUrvakasya kAraNikasyApi tasya vivekayogyabandhahetoH pRthakkaraNenehalokavedanavedyApatitakarmabandhahetutayA parizeSitasyAvazyambhAvitvenaiva parigaNanAt, tato jIvarakSApariNAmavatAmAkuTTyA jIvaghAtapravRttirahitAnAM sarveSAmeva saMyatAnAM yA kAcidvirAdhanA bhavati sA'vazyambhAvinI, iti kAyasparzamanucIrNaiH prANibhirupajAyamAnAM tAmAzrityA''kevalinaM vRttikRduktavyavasthAyAM na ko'pi sandeha iti sUkSmamIkSaNIyam / / 66 / / 180 - bhAvI hovAthI) thayuM che' evo judo judo je vyavahAra thAya che tenI, te bemAMthI eka ekanI utkaTatArUpa ke bahulatArUpa mukhyatAne AgaLa karIne ja zAstrakAroe saMgati karI che. eTale ke je kArya mATeno yogya prayatna joradAra hoya (ke vAraMvAra karAyo hoya) ane kArya thAya to e kArya puruSArtha janya kahevAya che. jevA kArya mATeno yogya puruSArtha joradAra (ane vAraMvArano) hovA chatAM, ke viparIta kAryano puruSArtha mukhyatayA na hovA chatAM viparIta kArya thaI jAya to e viparIta je kArya thAya che tene mATe 'bhavitavyatA ja evI joradAra hatI tyAM koI game eTalo prayatna kare zuM thAya ?' ityAdi rUpe bhavitavyatAjanyatAno (avazyabhAvitvano) vyavahAra thAya che. prastutamAM paNa, sAdhuothI anAkuTTithI je jIvavirAdhanA thaI jAya che temAM bhavitavyatA ja mukhya bhAga bhajave che, kAraNa ke jIvane mAravAnA puruSArthano mukhyatayA abhAva hoya che (uparathI bacAvavAno puruSArtha hoI zake.) tethI e jIvavarAdhanAno avayaMbhAvI tarIke vyavahAra thAya che. pUrvapakSIe 'anAbhogajanyatva ja e vyavahAramAM niyAmaka che' evuM je kahyuM che tevuM to che ja nahi, kema ke AbhogapUrvakano paNa kAraNika jIvaghAta avazyabhAvI tarIke ja gaNAyo che. te A rIte - jene dUra karavA viveka (prAyazcitta) Avazyaka bane tevA karmabaMdhanA hetubhUta ATTikRta jIvaghAta vagerethI judo gaNIne A jIvaghAtane ihalokavedanavedyApatitakarmabaMdhanA hetu tarIke parizeSita karyo che. (arthAt parizeSanyAyathI te jIvaghAtane tAdezakarmabaMdhanA hetu tarIke siddha karyo che.) ane ihalokavedanavedyApatita karmabaMdhanA hetubhUta evA tenI to vRttikAre 'pUrvokta kriyA karatA sAdhuthI avazyabhAvI tarIke je thAya che te have kahe che' ityAdi tarIke 'avathaMbhAvI'nA ullekhavALI pUrvabhUmikA (avataraNikA) racIne pachI tene jaNAvanA2 sUtranI vyAkhyA rUpe vAta karI che. tethI enI paNa avazyabhAvI tarIke gaNatarI che e siddha thAya che. mATe jIvarakSApariNAmavALA ane jIvaghAtanI AkuTTi pUrvakanI pravRtti vinAnA evA pramattAdi badhA sAdhuothI je koI virAdhanA thAya te avazyabhAvinI hoya che e nakkI thAya che. (pachI bhalene emAM Abhoga hoya ke na paNa hoya.) tethI kAyasparzane pAmIne thatI jIvavirAdhanAne AzrIne Abhogayukta evA paNa kaivalI sudhInA jIvonA karmabaMdhAdinI vRttikAre je vyavasthA dekhADI che temAM koI saMdeha raheto nathI e sUkSmatAthI vicAravuM. // 6 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : AcArAMgavRttiadhikAra 181 evaM satyapi parasyeyaM zaGkonmIlati yaduta-'atra karmabandhaM prati vicitratA, tathAhi-zailezyavasthAyAM kAyasaMsparzena mazakAdInAM prANatyAge'pi paJcavidhopAdAnakAraNAbhAvAnnAsti banthaH' ityatra kartuH samyagvicAre mazakAdInAM prANatyAgasya kartA kimayogikevalI utAnyaH kazcid? nAdyaH, ayogitvakartRtvayovirodhenAyogikevalinaH kartRtvAbhAvAt, na hi kAyAdivyApAramantareNa kartA bhavitumarhati, 'kriyAhetuH svatantraH kartA' iti vacanAt / yadi cAyogikevalinaH zarIrasya saMparkAdapi jAyamAno jIvaghAtastanimittakatvena tatkartRko bhaNyate, tarhi apasiddhAntaH syAt, puruSaprayatnamantareNApi prANatyAgalakSaNasya kAryasya jAyamAnatvena paJcasamavAyavAditvahAneH, nimittatvamAtreNa ca kartRtvavyapadezo'pi na bhavati, sAdhvAdinimittakopasargasya dAnAdezca sAdhvAdikartRka (kevalImAM virAdhanAkartutva asaMbhavita hoI nirdeza ayogyaH pUrvapakSa) Ama vRttikAre dekhADelI vyavasthAmAM koI saMdeha raheto na hovA chatAM pUrvapakSIne zaMkA paDyA kare che ke - AcArAMgavRttinA A adhikAramAM karmabaMdha pratye vicitratA dekhADelI che. jema ke zailezI avasthAmAM kAyasparzathI mazakAdi maratA hovA chatAM karmabaMdhanA mithyAtvAdirUpa paMcavidha upAdAnakAraNano abhAva hovAthI karmabaMdha thato nathI, ItyAdi." AmAM barAbara vicAra karIe to prazna uThe che ke "mazakAdi mare che. teonI hiMsAno kartA koNa? ayogI kevalI ke bIjo koI?" ayogI kevalIne teno kartA mAnI zakAto nathI, kAraNa ke ayogitva ane kartutvane virodha hoI ayogI kevalImAM kartRtva hotuM nathI te virodha eTalA mATe che ke "kriyAno je svataMtra hetu hoya te kartAe vacana parathI jaNAya che ke "kAyAdinA vyApAra (yoga) sivAya jIva kriyAno hetu banI zakato na hovAthI enAmAM kartutva AvI zakatuM nathI." vaLI evuM jo kahezo ke "jIvanA kAyavyApAra vagerethI thayelo jIvaghAta jema tajajIvanimittaka kahevAya che tema jIvanA zarIranA saMparkathI thayelo jIvaghAta paNa tajIvanimittaka kahevAya che. eTale ayogI kevalInA zarIranA saMparkathI thayelo jIvaghAta paNa ayogIkevalInimittaka hoI ayogIkevalIkartaka ja che." (AvuM ja kahezo, to apasiddhAnta thaze. te A rIte-jene kartA mAnyA che te ayogI kevalI to koI vyApAra karatAM nathI. zarIra sAthe athaDAvavAno jeno vyApAra che te mazakAdine to kartA mAnyA na hoI teno te vyApAra ahIM puruSArtha tarIke gaNI zakAto nathI. eTale ke A jIvaghAtarUpa kAryamAM koIno puruSArtha nimitta banato nathI. tethI puruSaprayatna vinA ja prANatyAgarUpa kArya thayeluM mAnavuM paDavAthI, koI paNa kArya niyati, puruSArtha vagere pAMca kAraNa janya hoya che." evo paMca samavAyavAditvano je siddhAnta che te haNAI jAya che. vaLI zarIrasaMparka vagerenA kAraNe jIvamAM kAryanuM nimittatva hovA mAtrathI te jIvano kartA tarIke to ullekha paNa thato nathI, kema ke svataMtra hetutva hoya to te ullekha thAya che.) bAkI e rIte ullekha thaI jato hoya to to sAdhune je upasarga thAya che ane AhArAdinuM je dAna thAya Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-67 tvena vyapadezaprasakteH / dvitIyavikalpe'nyaH kazcit kartA' ityatrAnanyagatyA'nAbhogavataH kUpapAtavadaniSTo'pi mazakAdInAM nijaprANatyAgo'nAbhogavazena mriyamANamazakAdikartRka eva, 'yadi mazakAdInAM nijakAyAdivyApAro nAbhaviSyat tarhi zarIrasaMparkAbhAvena nijaprANatyAgo'pi nAbhaviSyad' iti vyAptibalena mazakAdiyogajanyatvAt / tathA cAyogikevalini mazakAdikartRkA jIvavirAdhanA bandhAbhAvavatI sambhavatyapi sayogikevalini tu sA kathaM syAt ? tatra hiMsA bhavantI tadyogAnvayavyatirekAnuvidhAyitvena tatkartRkApi syAt, na ca kevalino jIvavirAdhanAkartRtvamiSyate, iti kartRkAryabhAvasambandhena jIvavirAdhanAvicAre kathaM kevalino nirdezo yujyate? iti / tatra kAragasaMbaMdheNaM tassa NimittassimA u majjAyA / kattA puNo pamatto NiyamA pANAivAyassa / / 67 / / che tene paNa sAdhukartaka kahevA paDaze, kema ke sAdhu paNa te upasarga dAna vagere kAryanA nimitta kAraNa to che ja. (te paNa eTalA mATe ke sAdhu vidyamAna hatA to te upasarga, dAna vagere thayA.) (mazakAdikartakajIvaghAta sayogIkevaLIne asaMbhavita - pUrvapakSa) te hiMsAno kartA bIjo koI che evo bIjo vikalpa svIkArIe to chevaTe bIjo koI mArga na dekhAtAM, bIjA jIva tarIke te marI rahelA mazakAdine ja kartA mAnavA paDe che. arthAtu potAne ISTa na hovA chatAM anAbhogavazAt koI vyakti kUvAmAM paDI jAya ane marI jAya to jema te pote ja potAnA prANatyAgano kartA manAya che tema prastutamAM mazakAdinA prANatyAgane paNa svakartaka ja mAnavo paDe che, kema ke "mazakAdie jo ayogI kevalInI kAyAne sparzavAno kAyAdi vyApAra karyo na hota to zarIrasaMparka na thavAthI teono potAno prANatyAga paNa na thAta" evI vyAptinA kAraNe te prANatyAga mazakAdinA yogajanya ja hoya che. tethI mazakAdikartRka jIvavirAdhanA ke je ayogIkevalIne koI karmabaMdha karAvatI nathI te ayogI kevalIne saMbhave paNa che, paNa sayogIkevalIne to te zI rIte saMbhave ? kema ke tenA zarIrane sparzIne jo jIvavirAdhanA thatI hoya to te kevalInA potAnA ja yoganA anvaya-vyatirekane anusaranArI hoI tene kevalIkartaka ja mAnavI paDe. paNa kevalImAM to jIvavirAdhanAnuM kartutva hovuM iSTa nathI. tethI sayogIvalInA zarIrane sparzIne mazakAdinI jIvavirAdhanA thAya che evuM mAnI zakAtuM nathI. Ama karta-kAryabhAvanA saMbaMdhathI vicAra karatAM jaNAya che ke ayogI ke sayogI koI paNa kevalI jIvavirAdhanAnA kartA hovA saMbhavatA nathI. ane to pachI jIvavirAdhanAnI vicAraNAmAM kevalIno nirdeza karavo zI rIte ghaTe? pUrvapakSInI AvI zaMkAnuM samAdhAna karavA granthakAra kahe che - Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 kevalImAM dravyahiMsAH AcArAMgavRttiadhikAra kArakasaMbaMdhena tasya nimittasyeyaM tu maryAdA / kartA punaH pramatto niyamAtprANAtipAtasya / / 67 / / kAragasaMbaMdheNaM ti / kArakasyAdhikaraNAdirUpasyAyogikevalyAdeH pazcAnupUrvyA pramattasaMyatAntasya, saMbaMdhena, tasya sAkSAtkAyasparzapratyayAraMbhasya, nimittasya iyamAcArAGgavRttikRduktA maryAdA'ayogikevalyAdikArakasaMbandhamAtreNaiva sAkSAdAraMbhasya bAhyasya nimittasya prastutA phalAphalavicAraNA kriyate, na tu kartRkAryabhAvasaMbandhena jIvavirAdhanAvicAraH kriyate' iti noktAnupapattirityarthaH / kartA punaH prANAtipAtasya niyamAt pramatta eva, zAstrIyavyavahAreNa pramAdavata eva prANAtipAtakatvavyavasthiteH, tato yadi kartRkAryabhAvasaMbandhenaivAtra jIvavirAdhanAvicAraH prastutastadA parAbhyupagamarItyA kevalina ivApramattasaMyatasyApi nirdezo'prAmANika iti sarvameva vRttikRduktaM vizIyeta / yadi copacAreNApramattayaterapi kathaJcitkartRtvamiSyate tadopariSTAdapyupacAreNaitatkalpanaM gAthArtha pAchalA krame ayogIkevalIthI mAMDIne pramattasaMyata sudhInA jIvo ke jeo hiMsAdinA adhikaraNa vagere rUpa kAraka bane che teonA saMbaMdhathI (saMbaMdhane AgaLa karIne) sAkSAt kAyasparzanimitte thayela te AraMbhanA nimittanI AcArAMganA vRttikAre kahelI A maryAdA che. prANAtipAtano kartA to niyamA pramatta ja hoya che, apramatta vagere nahi. (nirdeza kartutvane nahi, kArakatvane AgaLa karIne che - uttarapakSa) te maryAdA AvI che - ahIM ayogIkevalI vagere rUpa kArakanA saMbaMdha mAtranI apekSAe, sAkSAAraMbhanA bAhyanimittane maLatA phaLa-aphaLanI prastuta vicAraNA karAya che, nahi ke kartRkAryasaMbaMdhathI jIvavirAdhanAnI vicAraNA... arthAt kAyasparzathI jIvavirAdhanA rUpa kAryanA je je koI kartA saMbhavatA hoya teone karmabaMdha thAya ke na thAya? thAya to keTalo thAya? ItyAdi vicAraNA ahIM prastuta nathI, kintu te jIvavirAdhanAnA adhikaraNAdirUpa kAraka je ayogI kevalI vagere saMbhavatA hoya teone thatA karmanA abaMdha, keTalo baMdha vagerenI vicAraNA prastuta che. tethI kevalIo jIvavirAdhanAnA kartA hovA saMbhavatA na hoI teono nirdeza karavo asaMgata che." evI Apatti rahetI nathI. bAkI zAstrIya vyavahAra mujaba pramAdayukta jIva ja hiMsaka kahevAto hoI hiMsAno kartA to avazya pramatta ja hoya che. tethI pUrvapakSInI mAnyatA mujaba kartu-kAryabhAvasaMbaMdhane AgaLa karIne ja jo A vicAraNA hoya to kevalInI jema apramattasaMyata paNa hiMsAno kartA na banato hoI teno paNa nirdeza aprAmANika banI javAthI vRttikAre karelI badhI prarUpaNA ja UDI jAya. zaMkAH apramattayati vagere paNa hiMsAnA kartA hotA nathI tema chatAM teomAM kAyavyApArAdirUpa Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-67 granthakArAbhiprAyAnurodhAdeva nirAbAdham, iti yaducyate pareNa-'sayogikevalI kadAcijjIvavirAdhakaH saMbhavati, bhavasthakevalitvAd, ayogikevalivad' ityatra kadAcijjIvavirAdhakatvaM sAdhyamayogikevalini dRSTAnte nAsti, tasyA'kartRtvAt / kiJca-ayogikevalidRSTAntadAturayogitvakartRtvayorvirodhAparijJAnamapi sphuTameva - ityAdi, tatsarvaM granthAbhiprAyAparijJAnavijRmbhitamiti mantavyaM, na hyevamadhikRtAcArAGgavRttigranthaH kathamapyupapAdito bhavatIti / / 67 // yoga hAjara hovAthI ane te hiMsA teonA yoganA anvayavyatirekane anusaratI hovAthI teone upacArathI hiMsAnA kartA kahI vRttikAre teono nirdeza karyo che. AvuM jo mAnIe to e prarUpaNA UDI javAnI Apatti AvatI nathI. (athavA upacaritakartRtvane AgaLa karIne che - uttarapakSa) samAdhAnaH to pachI A rIte to sayogIkevalImAM paNa yogonI hAjarInA kAraNe upacArathI kathaMcit kartutva hovAnI kalpanA granthakAranA tevA abhiprAya mujaba nirAbAdha ja hoI teono nirdeza paNa asaMgata raheze nahi. mATe ahIM kArakasaMbaMdhane AgaLa karIne karmabaMdha-abaMdhanI vicAraNAno abhiprAya che te, athavA jo kartRkAryabhAvasaMbaMdhane AgaLa karIne vicAraNA hoya to apramattAdino upacaritakartutvAdinI apekSAe nirdeza che tevo abhiprAya che te, svIkAravuM joIe. tethI ja vRttikArano Avo abhiprAya hovAthI ja) pUrvapakSIe nIcenI je zaMkA karI che tenA parathI jaNAya che ke pUrvapakSI A abhiprAyathI ajANa che eno ja e khela che. te zaMkA - ayogIkevalInA zarIrasaMsparzathI thatI jIvavirAdhanAne AgaLa karIne uttarapakSI jo Avo anumAnaprayoga kare ke "sayogIkevalI kyAreka jIvavirAdhaka banavo saMbhave che, kema ke bhavasthakevalI che, jema ke ayogIkevalI to temAM, ayogIkevalI kartA na hoI "kyAreka jIvavirAdhakapaNA' rUpa sAdhya ayogIkevalIrUpa daSTAntamAM nathI. arthAt Apela daSTAnta sAdhyavikala hoI anumAnaprayoga khoTo Thare. vaLI A rIte ayogIkevalInuM dRSTAnta ApanAra ayogitva ane kartutva virodhI che e bAbatano ajANa che e vAta paNa spaSTa jaNAya che. pUrvapakSInI AvI zaMkA granthanA hamaNAM ja kahI gayA tevA abhiprAyanuM pUrvapakSInuM je aparijJAna che teno ja khela eTalA mATe che ke upara dekhADI gayA tevo abhiprAya hovAthI amAre AvA anumAna prayoganI jarUra ja nathI. ame to evo anumAnaprayoga phalita karIe chIe ke, "sayogI kevalI kyAreka jIvavirAdhanA adhikaraNAdirUpa kAraka banavA saMbhave che, kema ke bhavasthakevalI che, jema ke ayogI kevalI." bAkI pAramArthika (anupacarita) kartutva-kAryatvane AgaLa karIne prastuta vicAraNA hovAnI mAnyatAnuM tamAruM je abhimAna che te to taddana khoTuM ja che, kemake e pramANe to adhikRta AcArAMgavRttiprantha koI rIte saMgata banato nathI. mATe prastuta grantha kArakasaMbaMdhanI apekSAe ke upacarita kartutvAdisaMbaMdhanI apekSAe Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : AcArAMgavRttiadhikAra - nanvayaM granthaH prAsaGgika eva / tathAhi - ayogikevalini mazakAdighAtastAvanmazakAdikartRka eva, tathA ca karmabandho'pyadhyavasAyAnugato mazakAdInAmeva bhavati, ekakartRkayoreva karmabandhopAdAnakAraNayoH parasparaM kAryakAraNabhAvasaMbandhAd, na punarbhinnakartRkayorapi, sAMsArikajIvakartRkaiH 185 hoI sayogIkevalIno vRttikAre karela nirdeza ayogya nathI. ane tethI ja, teonI upazAntamohI vagerenI sAthe samuccayathI (bhegI) je vAta karI che tenA parathI jaNAya che ke sayogIkevalI ane kSINamohI e banne prakAranA jIvo jIvavirAdhanAnA kA2ka vagere banavAnI bAbatamAM upazAntamohIne tulya ja hoya che. mATe upazAntamohInI jema teone paNa dravyahiMsA hovI A granthAdhikArathI siddha thAya che. mAdA (AcArAMgano A granthAdhikAra prAsaMgika che H pUrvapakSa) : pUrvapakSa : AcArAMga sUtra ane tenI vRttinA A adhikAra parathI kevalImAM dravyahiMsAnI siddhi tame A rIte karo cho ke "A adhikAramAM pramattasaMyata vagerenA sAkSAt kAyasparzathI jIvone paritApa vagererUpa je virAdhanA thAya che tene pahelAM jaNAvIne pachI A bAbatamAM thatAM karmabaMdhamAM je vicitratA che te jaNAvI che. ane e vicitratAnA adhikAramAM upazAntamohI, kSINamohI ane sayogIkevalI e traNeyane samAna sAmayika baMdha kahyo che. eTale ke upazAntamohIne dravyahiMsAthI jema sAmayikabaMdha thAya che tema kSINamohI ane sayogIkevalIne paNa dravyahiMsAthI sAmayika baMdha thAya che evuM AmAM spaSTa jaNAya che tethI kSINamohI ane sayogIkevalIne dravyahiMsA hoya che e paNa siddha thaI ja jAya che." paNa, tame A rIte A adhikAra parathI dravyahiMsAnI je siddhi karo cho e yogya nathI. kema ke A adhikAramAM karmabaMdhanI je vAta che, te e adhikAranA prAraMbhamAM sAkSAt kAyasparzathI thatI virAdhanAnI je vAta karI che enA ja aMgenI vizeSa prarUpaNA rUpa nathI, kintu 'karmabaMdha ane upAdAna kAraNa vaccenA anAdisiddha kAryakAraNabhAvanI vyavasthAnI siddhi mATe vRttikAre karelI prAsaMgika prarUpaNA rUpa che eTale 'sAkSAt kAyasparzathI thayela jIvaghAtathI je karmabaMdha thAya che tenI vicitratAnI ja ahIM vAta che' evuM kahI zakAtuM na hovAthI evuM paNa kahI zakAtuM nathI ke A 'adhikAramAM kevalIno paNa je nirdeza che tenAthI ja jaNAya che ke kevalInA kAyasparzathI paNa jIvaghAta (dravyahisA) thAya che'... (e adhikAra karmabaMdha aMgenA kAryakAraNabhAvanI vyavasthAnI siddhi mATe - pUrvapakSa) AcArAMga vRttino A grantha prAsaMgika ja che te vAtanI siddhi A rIte jANavI H ayogI kevalInA zarIra para thato mazakAdino ghAta mazakAdikartRka ja hoya che. tethIsto karmabaMdha paNa mazakAdine ja potapotAnA adhyavasAyane anurUpa thAya che paNa ayogIkevalIne thato nathI. kema ke ekakaka evA ja karmabaMdha ane yogAdirUpa upAdAnakAraNa vacce kAryakAraNabhAva che. arthAt je jIva yogAdine kare che (pravartAve che) te Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-68 paJcavidhopAdAnakAraNaiH siddhAnAmapi karmabandhaprasakteH / tasmAdanvayavyatirekAbhyAmanAdisiddhakAryakAraNabhAvavyavasthAsiddhyarthaM 'atra ca karmabandhaM prati vicitratA' ityAdi prasaGgato'bhihitam, tatra 'ayoginyupAdAnakAraNAbhAvAtkarmabandhAbhAvaH' iti vyatirekaniyamaH pradarzitaH, sa cAnvayaniyamasya dAhetuH, anyathA karmabandhavicitratAvicAre'bandhakasyAyogikevalino bhaNanamanarthakameva saMpadyeta, prayojanAbhAvAd / yogavatsu ca 'upAdAnakAraNasattve karmabandhalakSaNakAryasattvaM' ityanvayaniyamaM pradarzayanneva 'yogavatAmapi karmabandhavaicitryamupAdAnakAraNavaicitryAyattameva' iti niyamasiddhyarthaM prathamaM kAraNAvaicitrye kArya (ryA ) 'vaicitryaM 'upazAntakSINamohasayogikevalinAM sthitinimittakaSAyodayAbhAvAt sAmayikaH karmabandhaH' iti samuccayabhaNanena babhANa vRttikAraH, teSAM ca trayANAmapi mithyAtvAviratikaSAyayogapramAdalakSaNAnAM paJcavidhopAdAnakAraNAnAM madhye kevalayogasyaiva sattvena karmabandho'pi tatpratyaya eva, sa ca sAmayikasAtavedanIyakarmabandhalakSaNaH samAna eva bhavati, 186 - ja jIva je karmabaMdha kare che te karmabaMdha ane yogAdi vacce ja kAryakAraNa bhAva che. paNa bhinna kartRka te be vacce kAryakAraNa bhAva nathI. arthAt eka jIvanA yogAdithI bIjAne karmabaMdha thavA rUpa kArya thatuM nathI, kemake evuM hoya to to sAMsArika jIve sevelA mithyAtvAdi rUpa pAMca upAdAnakAraNothI siddhone paNa karmabaMdha thavAnI Apatti Ave. tethI ekakartRka karmabaMdha ane upAdAnakAraNa vacce je anAdisiddha kAryakAraNabhAva che tenI vyavasthAnI anvayavyatirekathI siddhi karavA mATe vRttikAre 'atra 2 rmavanvaM prati vicitratA' ityAdi vAto prasaMga pAmIne kahI che. te prarUpaNAmAM anvayavyatireka A rIte dekhADyA che. 'ayogI kevalImAM (tenA zarIrane sparzIne jIvaghAta thato hovA chatAM) yogAdi rUpa upAdAna kAraNano abhAva hovAthI karmabaMdhano paNa abhAva hoya che' evuM je jaNAvyuM che te vyatirekaniyama dekhADyo. te paNa anvayaniyamanI dRDhatA mATe ja dekhADelo jANavo, kemake nahIMtara to karmabaMdhanI vicitratAnI vicAraNAmAM jene karmabaMdha ja thato nathI evA ayogIkevalInI vAta niSprayojana hoI nirarthaka ja banI jAya. yogayukta jIvomAM 'upAdAnakAraNa hAjara hoI karmabaMdha rUpa kArya paNa hAjara hoya che' evo anvaya niyama dekhADatAM ja vRttikAre bhegI bhegI 'karmabaMdharUpa kAryanI vicitratA upAdAnakAraNanI vicitratAne AdhIna che' evA niyamanI siddhi karavI che. e siddhi mATe pahelAM te niyamano je vyatireka che ke 'kAraNamAM vicitratA na hoya to kAryamAM paNa vicitratA na Ave' te vyatireka dekhADavA mATe 'upazAntamohI, kSINamohI ane sayogIkevalI jIvone sthitibaMdhanA kAraNabhUta kaSAyano udaya na hovAthI sAmayika karmabaMdha hoya che' evuM vRttikAre samuccayathI kahyuM che. A traNe prakAranA jIvone mithyAtva, avirati, kaSAya, yoga ane pramAdarUpa pAMca upAdAnakAraNomAMthI mAtra yoga ja hAjara hoI karmabaMdha paNa tanimittaka ja thAya che. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 kevalImAM dravyahiMsA : AcArAMgavRttiadhikAra vicitratAhetumohanIyodayAbhAvAt, na puna rupazAntasyeva kSINamohasyApi jIvaghAtAdikaM bhavati' iti buddhyA samuccayena bhaNanaM, sarvAMzasAmyamadhikRtya samuccayena bhaNiterasaMbhavAd, anyathopazAntasyeva kSINamohasyApi jIvaghAtAdihetumohanIyasattA'pi vaktavyA syAt, tathA kevalivadupazAntasyApi sarvajJatvaM vaktavyaM prasajyeta, nahi 'nArakatiryagnarAmarAH karmabandhakAH' ityAdi samuccayabhaNanena sarveSAmapi sAmyaM kasyApi saMmatam / tasmAdyathA sAmAnyataH karmabandhamadhikRtya nArakAdInAM samuccayena bhaNanaM tathA sAmayikasAtavedanIyakarmabandhamadhikRtyopazAntAdInAM samuccayena bhaNanaM, ityatra prAsaGgike prathamAGgavRttigranthe nAsmAkamanabhIpsitasiddhirityAzaGkAyAmAha - jo puNa iha kattAraM niyamA masagAijIvamahikicca / bhaNai imaM pAsaMgiyamaippasaMgo phuDo tassa / / 68 / / ane te zAtAvedanIyakarmanA sAmayika baMdharUpe te darekane eka sarakho ja thAya che, kemake temAM viSamatA lAvanAra mohanIya karmanA udayano te darekamAM abhAva hoya che. (upazAntAdinA samuccayanI vAtavaicitryano vyatireka dekhADavA - pUrvapakSa) Ama kAraNa-kAryaaMgenA vaicitryanA niyamano vyatireka dekhADavA ja te aMzamAM samAna evA A traNenI bhegI vAta karI che, nahi ke "upazAntamodInI jema kSINamohI (ane sayogIkevalI) paNa mazakAdinI hiMsAnA kAraka bane che ane tethI teone paNa jIvavAtAdi hoya che evuM dekhADavAnI buddhithI, kema ke karmabaMdhanA aMzamAM sAmya hoya che te to dekhADavuM ja che. have jo jIvaghAtAdi aMzanuM paNa sAmya dekhADavuM hoya to phalita e thAya ke sarva aMzomAM sAmya dekhADavuM che. ane e mATe to samuccayapUrvaka kathana karavuM ja asaMbhavita che, kema ke sarvAzamAM sAmya dekhADavA mATe to upazAntamohInI jema kSINamohI jIvamAM paNa jIvaghAtAdinI hetubhUta mohasattA kahevI paDe, tema ja sayogI kevalInI jema upazAntamohIne paNa e ja kathana dvArA (sarvajJatA aMzamAM paNa tulya jaNAvavA Avazyaka hoI) sarvajJa paNa kahevA paDe. "nAraka-tiyaca-manuSya ane devo karmabaMdhaka hoya che' ityAdi samuccaya vacana parathI "te darekanuM dareka aMzamAM sAmya kahyuM che evuM kAMI koIne saMmata nathI. tethI jema sAmAnyathI karmabaMdhane uddezIne nArakAdinI samuccayathI je vAta karI che tenA parathI "teomAM anya aMzanuM paNa sAmya hoya che evuM siddha karI zakAtuM nathI tema satAvedanIyanA sAmAyika karmabaMdhane uddezIne ja upazAntAdinI samuccayathI vAta karI hovAthI tenA parathI "teomAM jIvaghAtAdinI hAjarI rUpa aMzanuM paNa sAmya hoya che' evuM siddha karI zakAtuM nathI. Ama prathamAMgavRttino ukta adhikAra A bAbatamAM prAsaMgika hovAthI enA parathI amArA aniSTanI (kevalImAM dravyahiMsAnI) siddhi thaI jatI nathI. AvI pUrvapakSazaMkAne manamAM rAkhIne granyakAra, kahe che - Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-68 yaH punariha kartAraM niyamAnmazakAdijIvamadhikRtya / bhaNatIdaM prAsaGgikamatiprasaGgaH sphuTastasya / / 68 / / jo puNa tti / yaH punariha zailezyavasthAyAmavazyaMbhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM, kartAraM niyamAnmazakAdijIvamadhikRtyedamAcArAGgavRttyuktaM prAsaGgikaM bhaNati tadvirAdhanAkartRmazakAdijIvagatopAdAnakarmabandhakAryakAraNabhAvaprapaJcapradarzanamAtraprasaGgaprAptaM vadati, na tu svasambaddhajIvavirAdhanAphalAphalavaicitryapradarzanaparaM, tasya sphuTa evAtiprasaGgaH / evaM hyapramattasaMyatasyApi pramAdaniyatajIvavirAdhanAkartRtvAbhAvena jIvavirAdhanAnimittakakarmabanyo mriyamANajIvagata eva paryavasyed, na tvapramattasaMyataniSTha, iti karmabandhAnumeyavirAdhanAyA apramattasaMyatAdiSu vicitrAyA abhi gAthArthaH uttarapakSaH pUrvapakSInuM AvuM je kathana che ke "zailezI avasthAmAM thatI avazyabhAvinI jIvavirAdhanA aMgenI vAta kartAnI apekSAe to niyamA mazakArijIva mATe ja hovI saMbhave che. arthAt te virAdhanAthI thatA karmabaMdhanI vAta karavI hoya to e mazakAdine thatA karmabaMdhanI ja hovI saMgata bane, ayogIne thatA karmabaMdhAbhAvanI nahi. kema ke e to enA kartA na hovAthI virAdhanAphaLanI vicAraNAno viSaya ja banatA nathI. tethI, AcArAMganI vRttimAM ayogInI paNa vAta karI che tenAthI jaNAya che ke e vicAraNA te te virAdhanAthI keTalo keTalo karmabaMdha thAya e jaNAvavA mATe nathI kintu A prasaMgane pAmIne kaMIka anya prarUpaNA karavAnI A koI prAsaMgika vAta che. arthAt te virAdhanAnA kartA mazakAdavamAM rahela yogAdirUpa upAdAnakAraNa ane karmabaMdharUpa kArya vaccenA kAryakAraNabhAvano prapaMcamAtra dekhADavA mATe te prAsaMgika vicAraNA karI che, nahi ke svasaMbaddha jIvavirAdhanAthI paNa ayogI vagere bhinna bhinna jIvomAM phaLa-phaLAbhAva vagerenuM vaicitrya kevuM UbhuM thAya che e dekhADavA mATe." te kathana para spaSTa atiprasaMganI Apatti AvI paDe che. (te adhikArane prAsaMgika mAnavAmAM atiprasaMga : uttarapakSa) te atiprasaMga A rIte - "ayogIkevalImAM yoganiyata (yoga-vyApAra hoya to ja kartRtva hoya) evuM jIvavirAdhanAnuM kartutva na hovAthI jIvavirAdhanAnimittaka karmabaMdha karI rahelA jIvane ja thAya che evuM mAnavAmAM phalita e thaze ke apramattasaMyatamAM paNa pramAdaniyata evuM jIvavirAdhanAnuM kartutva na hovAthI jIvavirAdhanAnimittaka karmabaMdha marI rahelA jIvane ja thaze, apramattasaMyatane nahi. (kAraNa ke pramAdayukta jIvane ja zAstramAM hiMsaka=hiMsAnA kartA kahyA hovAthI jaNAya che ke te kartutva pramAdaniyata che) ane to pachI karmabaMdharUpa liMgathI jenuM anumAna thAya che te virAdhanA apramattasaMyatAdimAM vicitra (judI judI) hoya che evuM dekhADavuM e saMpUrNa vyadhikaraNa ja banI jaze. arthAt karmabaMdha jo marI rahelA jIvane thAya che to te, tenA adhyavasAyAdine jaNAvI zake, apramattasaMyatAdinA adhyavasAyAdine nahi. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K ... kevalImAM dravyahiMsA AcArAMgavRttivacanAdhikAra 189 dhAnamakhilaM vyadhikaraNameva syAditi / kiJca-'atra karmabandhaM prati vicitratA' ityatra 'atra' iti nimittasaptamyAzrayaNAt saMyatasambaddhAvazyaMbhAvijIvavirAdhanAnimittamadhikRtyaiva karmabandhavicitratA vaktumupakrAntA, sA ca karmabandhAbhAvakarmabandhAvAntarabhedAnyatararUpeti nAyogini tadvicitratA'nupapattiH / ata eva - 'selesiM paDivanassa je sattA pharisaM pappa uddAyaMti masagAdI, tattha kammabaMdho Natthi, sajogissa kammabaMdho do samayA / jo apamatto uddavei tassa jahanneNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM aTThamuhuttA / jo puNa pamatto na ya AuTTiAe tassa jahanneNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM aTThasaMvaccharAiM / jo uNa AuTTiAe pANe uvaddavei tavo vA cheo vA veyAvaDaM vA karei / / ' ityAcArAGgacUrNAvapyavazyambhAvijIvavirAdhanAnimittaka eva karmabandhAbhAvaH karmabandhavizeSazcAyogikevalyAdInAM saMyatAnAM pazcAnupUrvyA vyaktaH pratIyate / karmabandhAbhAvAdI nimittatvaM ca tatra svasamAnAdhikaraNopAdAnAnurodhenA'bhidhIyamAnaM 'nimittama eTale ke karmabaMdha jo marI rahelA jIvanA adhyavasAya - virAdhakabhAvAdine AdhAre thAya che to e apramattAdimAM rahelA virAdhakabhAvane (virAdhanAdine) zI rIte jaNAve ? vaLI, "satra krarmavalve prati vivitratA' ityAdimAM 'matra' zabdamAM je saptamIvibhakti che te nimittasaptamInA arthamAM che. arthAt saMtasaMbaddha avayaMbhAvI jIvavirAdhanArUpa nimittane AzrIne ja karmabaMdhanI vicitratA kahevAno prayAsa che. ane te vicitratA karmabaMdhAbhAva ane karmabaMdha rUpa tenA be avAntarabhedamAMthI anyatara (eka) rUpa hoya che. tethI ayogI kevalImAM paNa karmabaMdhAbhAvarUpa te vicitratA hovI asaMgata nathI. tethI ja AcArAMganI cUrNimAM paNa, avazyabhAvI jIvavirAdhanAnimittaka ja je karmabaMdhAbhAva ke karmabaMdhavizeSa ayogI kevalIthI mAMDIne saMyata sudhInA jIvone hoya che te pAchalA krame kahyo hovo pratIta thAya che. te cUrNi A pramANe - sparza pAmIne je mazaka vagere jIvo marI jAya che te aMge zailezI avasthAne pAmelA jIvane karmabaMdha hoto nathI, sayogI kevalIne be samayano baMdha hoya che. je apramatta virAdhanA kare che tene jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI ATha muhUrtano karmabaMdha thAya che. je pramatta anAkuSTithI virAdhanA kare che tene jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI ATha varSano sthitibaMdha thAya che. je pramatta AkuSTithI prANaghAta kare che tene tapa ke cheda prAyazcitta Ave che athavA vaiyAvacca karavAnI hoya che." (nimitta kAraNa anaikAntika paNa hoya) zaMkAH AmAM jIvavirAdhanAnimittaka ja karmabaMdhAbhAva ke karmabaMdhavizeSa....' ityAdi kahyuM che evuM tame je kahyuM temAM prazna UThe che ke jIvavirAdhanA karmabaMdhanA abhAvanuM nimitta kAraNa zI rIte banI 1. zailezI pratipannasya ye sattvAH sparza prApyApadrAnti mazakAdayaH tatra karmabandho nAsti, sayoginaH karmabandho dvau samayau / yo'pramatto 'padrApayati tasya jaghanyenAntarmuhUrtamutkarSeNASTamuhUrtAni / yaH punaH pramatto na cAkuTyA, tasya jaghanyenAntarmuhUrtamutkarSeNASTasaMvatsarANi / yaH punarAkuTyA prANino'padrApayati tapo vA chedo vA vaiyAvRttyaM vA karotItyAdi / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 gAthA-68 naikAntikaM' iti sampradAyAdaviruddham / tathA ca 'sajogissa kammabaMdho do samayA' ityatra 'tatra' ityasyAvazyamanuSaGgAt 'tatra = kAyasparzaM prApya sattvopadrave, sayogikevalino dvau samayau karmabandhaH ' iti sphuTArthapratItAvupazAntakSINamohayorapi tatsamAnajAtIyatvena tatra dvAveva samayau karmabandhaH sphuTaH, iti vRttAvupazAntAdInAM samuccayena bhaNanaM na jIvaghAtamadhikRtya iti yaducyate tadbahuzrutatvayazaH kSatikarameva, samuccayapratiyoginAM padArthAnAM tulyavatprakRtadharmaviziSTakriyA'nvayitvenaiva samuccayanirvAhAd / evaM ca yathA 'sikatAdau ghRtAdisaMsarge'pi snehAbhAvAnna bandhaH, badara 190 - - zake ? kema ke eka to jIvavirAdhanA karmabaMdha karAvavAnA svabhAvavALI che. temaja mazakAdinI virAdhanA rahita paNa ayogIkevalIone karmabaMdhano abhAva hoI karmabaMdhAbhAva pratye te anaikAntika paNa che. samAdhAna : pote je adhikaraNamAM thaI rahI che te kevalI vagere rUpa adhikaraNamAM rahela yogAdi upAdAnakAraNane anusarIne karmabaMdhAbhAva - sAmAyikakarmabaMdha vagere rUpa vicitratAnA nimittakAraNa tarIke tene kahI che. vaLI 'nimittakAraNa anaikAntika hoya che' (jema ke dAna e puNyabaMdhanuM nimittakAraNa che, tema chatAM koIne dAna karyA vinA paNa zubhabhAvathI ja puNyabaMdha thaI jAya che. jema ke jIraNazeThane) evo saMpradAya hovAnA kAraNe tene e rIte nimitta kahevAmAM koI virodha paNa nathI. mATe ahIM karmabaMdhAbhAva-sAmayika karmabaMdha vagere prarUpaNA virAdhanArUpa nimittane AzrIne hoI sozilsa mmabaMdho to samayA' evuM je kahyuM che tyAM paNa nimitta saptamIne jaNAvanAra tatra padano avazya anvaya karavo paDe che. ane tethI 'tatra=kAyasparzane pAmIne thayela jIvaghAtamAM (jIvaghAtanimitte) sayogIkevalIne be samayano karmabaMdha thAya che' evo spaSTa artha pratIta thaye 'sthitibaMdhanA nimittabhUta kaSAyodayanI bAbatamAM (tenA abhAvavALA hovA rUpe) sayogIkevalIne samAnajAtIya evA upazAntamohI-kSINamohI jIvone paNa be samayano ja karmabaMdha hoya che' e paNa spaSTa rIte jaNAya ja che. (samuccayanA anirvAhanI Apatti) cUrNi parathI paNa A rIte jIvaghAtarUpa nimittanI apekSAe traNene karmabaMdha samAna hoya che evuM spaSTa jaNAtuM hovA chatAM, 'vRttimAM upazAntamohI vagerenuM samuccayathI je kathana karyuM che te teomAM jIvaghAtanI hAjarIrUpa sAmya paNa jaNAvavAnI buddhithI karyuM nathI...' ityAdi pUrvapakSI je kahe che te tenI bahuzruta tarIkenI je khyAti-yaza che tene dhakko lagADanAra ja che, kema ke samuccayanA pratiyogI (ghaTakabhUta) padArthomAM prastuta dharmaviziSTa kriyAno anvaya samAna rIte karavAmAM Ave to ja samuccayano nirvAha thAya che. arthAt jyAM dvandvasamAsa, 'ca'kAra, 'Adi' vagere dvArA samuccaya jaNAvavAnuM tAtparya hoya tyAM jeono samuccaya hoya te badhAmAMthI sAkSAd ukta eka padArthamAM je prastutadharmaviziSTa kriyAno je rIte anvaya thato hoya tenI samAna rIte ja te kriyAno ukta anyapadArthomAM ke 'Adi' vagerethI Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 kevalImAM dravyahiMsA AcArAMgavRttivacanAdhikAra cUrNasaktucUrNAdInAM tu cirakAlasthitihetusnehavizeSAbhAvAdalpakAlIno bandhaH, kaNikkAdInAM tu snehotkarSAdutkRSTabandhaH' ityatra badaracUrNAdInAM tulyavadeva snehavizeSAbhAvaviziSTaprakRtaghRtAdisaMsarganimittakAlpakAlInabandhabhavanakriyA'nvayenaiva samuccayaH pratIyate, tathA prakRte'pyupazAntAdInAM tulyavadeva sthitinimittakaSAyAbhAvaviziSTaprakRtajIvaghAtanimittakasAmayikabandhabhavanakriyA'nvayenaiva samuccayopapatte(tti): iti 'nArakatiryagnarAmarAH...' iti dRSTAntena pratyekapadArthadharmamAdAya samuccayakhaNDanamapANDityavijRmbhitameva, tasya kenApyanabhyupagatatvAt / prakRtadharmaviziSTa sUcita anya padArthomAM anvaya thato hoya to samuccaya jaLavAya che. AnuM tAtparya A daSTAnta parathI jANI zakAze - retI vageremAM ghI bheLavavA chatAM potAnAmAM sneha na hovAthI retIno paraspara bandha thato nathI (paraspara coMTatA nathI), boranuM cUrNa, sakhtacUrNa vageremAM lAMbo kALa TakI zake evA baMdhanA hetu bhUta vizeSa prakArano sneha na hovAthI alpakAlIna baMdha thAya che ane kaNikkA vageremAM sneha ghaNo hovAthI lAMbo kALa TakI zake evo utkRSTa baMdha thAya che. ahIM badaracUrNamAM, snehavizeSanA abhAvaviziSTa je prastuta vRtAdi saMsarga, mannimittaka alpakAlIna baMdha thavAnI kriyAno jevo anvaya thAya che tene samAna rIte ja "Adi zabdathI jeono samuccaya karavAno che tevA sakhtacUrNa vageremAM paNa tevI alpakAlIna baMdha thavAnI kriyAno anvaya thavA dvArA ja samuccaya bhAse che. jo sakhtacUrNa vageremAM vRtAdisaMsarganimittaka alpakAlIna baMdha thavAnI kriyAno te rIte anvaya na hoya, kintu te saMsarga vinA ja thayela tevI kriyAno anvaya hoya athavA baMdhAbhAvarUpa ke utkRSTabaMdharUpa kriyAno anvaya hoya to to retI vagerenI jema eno paNa badaracUrNAdi sAthe samuccaya thaI zakato nathI. A rIte prastutamAM, upazAntamoha jIvamAM sthitibaMdhanA nimittabhUta kaSAyanA abhAvaviziSTa je prastuta jIvaghAta, tagnimittaka sAmayikabaMdha thavA rUpa kriyAno jevo anvaya thAya che tene samAna rIte ja jo kSINamoha ane sayogI kevalImAM tAdazajIvaghAtanimittaka sAmayikabaMdha thavA rUpa kriyAno anvaya thato hoya to ja samuccaya thaI zake che. tethI sayogI kevalImAM dravyahiMsArUpa jIvaghAta hovo paNa tenAthI ja jaNAI jAya che. mATe nAratirthanama:.....' ityAdi dRSTAnta laIne, samuccayanA pratiyogIbhUta upazAntamoha vagere rUpa eka padArthanA "mohanIyasattA' vagere rUpa dharmanI sayogI kevalI vageremAM Apatti ApIne samuccayanuM je khaMDana karyuM che te to apAMDityano ja prabhAva che, kema ke tevA dareka padArthonA dareka dharmane laIne samuccaya hovAnuM to koI mAnatuM ja nathI. pUrvapakSa nAraka vagerenA daSTAntathI ame "pratyeka dharmane AgaLa karIne samuccaya hovo saMbhavita nathI." ityAdi rUpe samuccayanuM khaMDana karatA nathI kintu prastutajIvaghAtanimittakatva viziSTa sAmayika karmabaMdharUpa kriyAno tulya rIte anvaya karavA rUpa je samuccaya tame kahI rahyA cho tenuM ja 'temAM sAmayika Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-68, 69 kriyAnvayatulyatArUpasamuccayakhaNDane tu samuccayatAtparyakavAkyasyaivAnupapattiH, iti na kinycivetat / / 8 / / 192 - tadevamAcArAGgavRttyabhiprAyeNa yAvadayogikevalinaM saMyatAnAmapi kAyasparzenAvazyaMbhAvinyA jIvavirAdhanAyA vyaktameva pratItAvapi ye 'ayogikevalinyavazyaMbhAvI mazakAdighAto mazakAdikartRko na tvayogikevalikartRkaH' iti zabdamAtreNa mugdhAn pratArayanti ta evaM praSTavyAH 'so'yamevaMvidha eva sayogikevalinaH kathaM na bhavati ?' iti / itthaM pRSTAzca ta evamuttaraM dadate-yogavato hi kevalino jIvarakSaiva bhavati, tatkAraNAnAM zubhayogAnAM sattvAt, ayogikevalinastu yogAnAmevAbhAvena svarUpayogyatayApi nijayogajanyajIvaghAtasAmagryA abhAvavajjIvarakSAsAmagryA apyabhAva eva - iti tatrAha - jiyarakkhA suhajogA jai tuha iTThA sajogikevaliNo / haMdi tayA tayabhAve ajogiNo hujja hINattaM / / 69 / / karmabaMdharUpa kriyAmAtrano (pachI bhale ne te kriyAmAM jIvaghAtanimittakatva na paNa hoya) anvaya karavArUpa samuccaya bhAse che.' evuM kahIne khaMDana karIe chIe. uttarapakSa : AvuM kahevuM yogya nathI, kema ke to pachI upara badaracUrNAdinA dRSTAntamAM kahI gayA te mujaba samuccaya jaNAvavAnA tAtparyavALuM vAkya ja asaMgata rahe che. mATe A rIte 'AcArAMgavRtti grantha parathI amAruM aniSTa siddha thaI javAnI Apatti nathI' ityAdi pUrvapakSInI dalIlo vAhiyAta che. prakaTI (ayogIvat sayogInA zarIra para jIvaghAta kema nahIM ? pU. ne prazna) Ama AcArAMgavRttinA abhiprAya mujaba, 'ayogI kevalI sudhInA saMyatone paNa kAyasparzathI avazya thanArI jIvirAdhanA saMbhave che' e spaSTa rIte jaNAtuM hovA chatAM jeo 'ayogI kevalImAM avazyabhAvI evo mazakAdighAta mazakAdikartRka ja hoya che, ayogIkevalIkartRka nahi' evA zabdamAtrathI mugdha jIvone Thage che teone pUchavuM ke 'Avo mazakAdikacka ja mazakAdi jIvaghAta sayogIkevalIne kema thato nathI ?' A praznano teo evo javAba Ape che ke - 'yogayukta kevalIone jIvarakSA ja thAya che, jIvaghAta nahi, kema ke jIvarakSAnA kAraNabhUta zubhayogo hAjara hoya che. jyAre ayogI kevalIne to yogono ja abhAva hoI svarUpayogyatAnI apekSAe paNa, svayogajanyajIvaghAtanI sAmagrIno jema abhAva hoya che tema jIvarakSAnI sAmagrIno paNa abhAva ja hoya che.' teonA AvA uttara aMge granthakAra kahe che Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyasparzajanya virAdhanA vicAra <0 193 jIvarakSA zubhayogAdyadi taveSTA sayogikevalinaH / haMdi tadA tadabhAve'yogino bhaveddhInatvam / / 69 / / jiarakkhati / jIvarakSA = jIvaghAtAbhAvarUpA, yadi tava mate sayogikevalina iSTA, kevaliyogAnAmeva jIvarakSAhetutvAt, handItyAkSepe, tadA tadabhAve = yogAbhAvena jIvarakSA'bhAve'yogikevalino hInatvaM = sayogikevalyapekSayA'pakRSTatvaM bhaved / ayaM bhAvaH - jIvaghAtAbhAvarUpA jIvarakSA kiM tvayA guNarUpA'bhyupagamyate, doSarUpA, ubhayarUpA anubhayarUpA vA ? Adye tadguNavaikalyenAyogikevalino hInatvaM durnivArameva / dvitIye tu svAbhyupagamasya hAnirlokazAstravirodhazca / tRtIyazca pakSo vihitakriyApariNatayogarUpAM jIvarakSAmadhikRtya vihitakriyAtvena guNatvaM yogatvena ca doSatvamabhipretya sambhavaduktiko'pi svAbhAvikajIvaghAtAbhAvarUpAM jIvarakSAmadhikRtyAsaMbhavaduktika eva, na hi sa guNo doSazcetyubhayarUpatAmAskandatIti / caturthe tu tadabhAve'pyogikevalina iva sayogi gAthArtha : kevalInA yogo ja (jJAnAdi nahi) jIvarakSAnA ja hetubhUta hoI sayogIkevalIone jIvaghAtanA abhAvarUpa jIvarakSA hoya che evuM jo tamArA mate saMmata che to ayogI kevalI sayogI kevalI karatAM hIna (utaratA) banI javAnI Apatti Avaze, kema ke teone yogono abhAva hovAthI jIvarakSA paNa hotI nathI. ('sayogInA yoga jIvarakSAnA hetu che, mATe' evA uttaramAM Apatti) kahevAno Azaya A che - sayogIkevalIne jIvaghAtanA abhAva rUpa je jIvarakSA ja hovI tame kaho cho tene tame kevI mAno cho ? guNarUpa ? doSarUpa ? ubhayarUpa ? ke anubhayarUpa ? guNarUpa mAnavAmAM, ayogIkevalImAM te guNano abhAva hoI sayogIkevalI karatAM hInatA hovI durnivAra ja banI jaze. doSarUpa mAnavAmAM tamArI potAnI mAnyatA haNAI jaze. kAraNa ke 'sayogIkevalImAM (tame jene doSarUpa mAnela hoya tevo paNa) doSa saMbhave nahi' evI tamArI mAnyatAne puSTa karavA to 'tame doSarUpa mAnelI evI dravyahiMsA teomAM hotI nathI' evuM siddha karavAno tamAro prayAsa che. ane e karavA jatAM, tame jene doSa rUpa mAnI e jIvarakSA mAnavAnI Apatti AvI paDI. tethI sayogI kevalIo nirdoSa hoya evI mAnyatA to haNAI ja gaI. vaLI jIvarakSAne doSarUpa mAnavI e lokaviruddha ane zAstraviruddha paNa che. ubhayarUpa trIjo pakSa paNa yogya Tharato nathI, kema ke jIvarakSAne vihitakriyA tarIke pariNamelA yogarUpa laIne emAM vihitakriyA tarIke guNatvano abhiprAya rAkhIne ane yoga tarIke laIne doSatvano abhiprAya rAkhIne ubhayarUpatva kahevuM e saMbhavita hovA chatAM svAbhAvika jIvaghAtAbhAvarUpa jIvarakSA mATe to te kahevuM saMbhavatuM ja nathI, kema ke te abhAva guNa ane doSa ubhayarUpatAne pAmI zakato nathI. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-69 kevalino'pi na bAdhaka iti kiM tatrAvazyambhAvijIvavirAdhanAnirAsavyasanitayA ? atha jIvaghAtAbhAvamAtrarUpA jIvarakSA na guNaH, kintu yogajanyajIvaghAtAbhAvarUpA, sAca mazakAdikartRkamazakAdijIvaghAtakAle'yogikevalino'pi viziSTAbhAvasattvAnnAnupapanneti na tasya tadguNavaikalyam / na vA sayogikevalino'pi yogAtkadAcidapi jIvaghAtApattiH, tAdRzajIvarakSArUpAtizayasya cAritramohanIyakSayasamutthasya jJAnAvaraNIyakSayasamutthakevalajJAnasyeva sarvakevalisAdhAraNatvAt, saMyatAnAM yajjIvaviSayakAbhogastajjIvarakSAyA niyatatvAcca / ata eva sAmAnyasAdhUnAmapyanAbhogajanyAyAmeva virAdhanAyAM pariNAmazuddhyA phalato'vadhakatvamupadarzitam / tathA coktaM hitopadezamAlAyAM - tene anubhaya rUpa mAnavAno cotho vikalpa svIkAravAmAM Ave to ayogIkevalInI jema sayogIkevalIne paNa tevI jIvarakSAno abhAva (jIvaghAtAbhAvAbhAva=jIvaghAta) hovAmAM paNa koI bAdhaka nathI. arthAt jIvarakSA jo sayogI kevalIne guNa ke doSa ubhayarUpa nathI, to tenA abhAvarUpa jIvaghAta paNa doSa ke guNa ubhayarUpa na banavAthI, sayogIkevalIne dravyahiMsA mAnavAmAM 'teone tadrupadoSayukta' mAnavAnI Apatti rUpa je bAdhaka Avato hato, te Avaze nahi. ane to pachI 'avathaMbhAvI jIvavirAdhanA rUpa dravyahiMsA teone hotI ja nathI' evuM siddha karavAnA vyasanathI saryuM. arthAt have tamAre tamArI Agamaviruddha bolavAnI e kuTeva choDI devI joIe. (cAritramohakSayathI jIvarakSAno atizaya pedA thAya - pUrvapakSa) pUrvapakSa H jIvaghAtAbhAvamAtrarUpa jIvarakSA e guNa nathI, paNa yogajanyajIvaghAtanA abhAvarUpa jIvarakSA e guNa che. Avo guNa mazakAdikartRka mazakAdijIvaghAtakAle paNa ayogI kevalImAM paNa asaMgata nathI, kema ke jIvaghAta hovA chatAM te svayogajanya na hovAthI viziSTajIvaghAtano abhAva tenAmAM jaLavAI rahe che. tethI tenAmAM sayogIkevalInI apekSAe te abhAvAtmaka jIvarakSA rUpa je guNa tenA abhAvarUpa nyUnatA hovAnI Apatti AvatI nathI. ema sayogI kevalInA paNa yogathI kyAreya paNa jIvaghAta thavAnI Apatti AvatI nathI, kema ke (1) jJAnAvaraNIyanA kSayathI utpanna thayela kevalajJAnarUpa atizaya jema dareka kevalIomAM samAna hoya che tema cAritramohanIya karmanA kSayathI dareka kevalIomAM tevI jIvarakSA thavArUpa eka sarakho atizaya utpanna thayo hoya che. temaja (2) 'sAdhu mAtrane je jIvano Abhoga hoya te jIvanI rakSA teo avazya kare ja' (kAraNa ke nahIMtara to te jIvanI hiMsAnI virati na TakavAthI sarvaviratino abhAva thaI jAya) evo niyama hovAthI sarvajIvonA AbhogavALA kevalIne sarvajIvonI rakSA ja hovI siddha thAya che. mATe ja sAmAnyasAdhuone paNa anAbhogajanya virAdhanA aMge ja, pariNAmazuddhi jaLavAI rahetI hovAthI phaLataH avadhakatva kahyuM che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyasparzajanya virAdhanA vicAra 195 rNaNu kaha uvauttANa vi chaumatthamuNINa suhumajiarakkhA / saccaM taha vi Na vahagA uvaogavarA jao bhaNiaM / / etadvyAkhyA yathA 'nanviti pUrvapakSopanyAse, chadmasthAnAM viziSTAtizayajJAnarahitAnAM, munInAM, sAdhUnAmupayuktAnAmapi samyagIryAsamitAnAmapi, sUkSmANAM carmacakSuSAmadRzyAnAM, jIvAnAM kathaM rakSAsaMbhavaH? AcArya Aha-satyamavitathametat, tathApi viziSTajJAnazUnyA api yadhupayogaparAH pUrvoktayuktyA caGkramaNapravRttAstadA saMbhavatyapi prANivadhe na vadhakA=na vadhakAryapApabhAjaH / na caitatkAlpanikaM, yata 'uccAliaMmi pAe0' () ityAdi bhaNitam / / yata eva bhagavato'hiMsA'tizayaH, ata eva 'aNAsavo kevalINaM ThANaM' iti praznavyAkaraNasUtre 'kevalinAM sthAnaM, kevalinAmahiMsAyAM vyavasthitatvAd' ityuktam / tathA catuHzaraNaprakIrNake'pi 'savvajiANamahiMsaM arihaMtA' ityatra 'sarve sUkSmabAdaratrasasthAvaralakSaNA ye jIvAsteSAM na hiMsA'hiMsA tAmarhantaH' iti vivRtamiti cet? nanvevaM yogajanyajIvaghAtAbhAvarUpAyA jIvarakSAyA bhagavato'tizayatvaM svIkurvANasya tava mate sayogikevalino yogAjjIvaghAto mA bhUd, ayogikevalivanmazakAdiyogAdeva jema ke hitopadezamAlAmAM kahyuM che ke -"nanuM zabda pUrvapakSano upanyAsa karavA mATe. zaMka: viziSTa atizayitajJAnarahita sAdhuone teo samyagU iyasamiti vagerethI yukta hoya to paNa carmacakSuthI na dekhI zakAya evA sUkSma jIvonI rakSA zI rIte saMbhave? samAdhAnaH tamArI zaMkA sAcI che. te rakSA saMbhavatI nathI. tema chatAM viziSTajJAnazUnya evA paNa sAdhuo jo upayogapUrvaka caMkramaNAdimAM pravRtta thayelA hoya to prANIvadha thavA chatAM vadhaka banatA nathI. arthAt te vadhanA phaLarUpa pApakarma bAMdhatA nathI. A vAta kAlpanika nathI. kema ke "vAtibaMmi paNa..." ItyAdimAM paNa A vAta karI che." vaLI kevalI bhagavAnane A ahiMsA (jIvarakSA)no atizaya hoya che. tethI ja 'mAvo vatI tA.' ityAdi praznavyAkaraNasUtramAM "anAzrava kevalIonuM sthAna che, kema ke kevalIo ahiMsAmAM rahyA hoya che.' ityAdi kahyuM che. ema catuH zaraNaprakIrNa (gA. 17) "sabUnimAbamadiMrUM rihaMtA' e aMzanuM "sarva-sUkSma-bAdara-tra-sthAvara rUpa badhA jIvo, teonI ahiMsAnena hiMsA=hiMsAnA abhAvane yogya' evuM vivaraNa karyuM che. uttarapakSaH Ama kevaLIo ahiMsAmAM rahyA che' ityAdi vacana parathI dareka kevaLIomAM yogajanya jIvaghAtanA abhAvarUpa jIvarakSAno atizaya svIkAranAra tamArA mate sayogIkevalIne svayoga 1. nanu kathaM upayuktAnAmapi chadmasthamunInAM sUkSmajIvarakSA ? satyaM tathA'pi na vadhakA upayogaparA yato bhaNitam // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-69 tatkAyasparzena mazakAdighAtastu jAyamAnaH kathaM vAraNIyaH? samAnAvacchedakatAsaMbaMdhena tatra kevaliyogAnAM pratibandhakatvAt sa vAraNIyaH-iti cet ? tatkiM pratibandhakatvaM zubhayogatvena, uta kevaliyogatvena, AhosvitkSINamohayogatvena ? nAdyaH, apramattasaMyatAnAmapi jIvaghAtAnApatteH, teSAmapyAtmAdyanAraMbhakatvena zubhayogatvAt / na dvitIyaH, kevaliyogatvena jIvaghAtapratibandhakatve kSINamohayogAt tadApatterapratibandhAt, sA ca tavAniSTeti / nApi tRtIyaH, kSINamohayogatvena tatpratibandhakatve kalpanIye AvazyakatvAllAghavAcca mohakSayasyaiva tathAtvakalpanaucityAt / tathA cAyogikevalino'pi kAyasparzAnmazakAdivyApattyabhyupagamo janyajIvaghAtano abhAva siddha thato hovAthI tevo jIvaghAta bhale na ho ! paNa mazaka vagerenA potAnA ja yogathI, ayogIkevalInA zarIrasparzathI paNa te thato hoya to tenuM vAraNa zI rIte karazo? (kevalInA yogo jIvaghAta pratye pratibaMdhaka - pUrvapakSa) pUrvapakSa samAnaavacchedakatAsaMbaMdhathI te jIvaghAta pratye kevalInA yogone pratibaMdhaka mAnI ame tenuM vAraNa karIe chIe. arthAt te jIvaghAtanuM adhikaraNa kevalInuM zarIra che. tethI te jIvaghAta zarIrarUpadezAvaracchedana thayo kahevAya. eTale ke sayogIkavalInuM zarIra tenuM avacchedaka banyuM. ema sayogIkevalIno yoga paNa te zarIramAM che. tethI tenuM avacchedaka paNa zarIra banyuM. ane tethI te banne avacchedakatA saMbaMdhathI zarIramAM rahyA kahevAya. have pratibadhdha-pratibaMdhakabhAva evo che ke jayAM avaracchedakatA saMbaMdhathI yogo rahyA hoya tyAM teo avacchedakatA saMbaMdhathI utpanna thatA jIvaghAtano pratibaMdha kare. tethI mazakAdinA potAnA yogathI paNa je jIvaghAta thavAno hoya te kevalInA yogothI pratibaMdha pAmela hoI sayogIkevalInA zarIrasparzathI paNa thato nathI. jyAre ayogI kevalInA zarIramAM to avacchedakatAsaMbaMdhathI yogo rahyA hotA nathI. tethI koI pratibaMdhaka na rahevAthI te jIvaghAta thAya che. (ayogInA zarIrathI paNa jIvaghAtAbhAvanI Apatti - uttarapakSa) uttarapakSaH tame yogomAM A je pratibaMdhakatva mAno cho, te te yogomAM rahelA kayA dharmanA kAraNe mAno cho ? zubhayogatva dharmanA kAraNe ? kevalIyogatva dharmanA kAraNe ke kSaNamohayogatva dharmanA kAraNe? pahelo vikalpa mAnI zakAya nahi, kema ke "AtmAdi anAraMbhaka' hovAnA kAraNe apramattasaMyato paNa zubhayogavALA hoI teomAM paNa jIvaghAta mAnI na zakAvAnI Apatti Ave. bIjo pakSa paNa tame mAnI zakatA nathI, kAraNa ke kSINamohInA yogamAM te kevalIyogatva dharma na hoI tenA yogo pratibaMdhaka na banavAthI kSINamohIne jIvaghAta saMbhavita banI jaze je tamane mAnya nathI. trIjo vikalpa paNa ayogya che, kema ke kSINamohayogatvadharmane AgaLa karIne te pratibaMdhakatva mAnavAmAM phalita e thAya ke jIvaghAtano pratibaMdha thavAmAM mohakSaya paNa Avazyaka che ane to pachI mohakSayane ja pratibaMdhaka Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyasparzajanya virAdhanA vicAra - 197 durghaTaH syAditi / na ca sarvajIvAhiMsAlakSaNo'tizayo'hiMsAyAH kevalisthAnatvaM vA'yogikevalibahirbhAvena kvApi pratipAditamasti yena tvayA tatra vyabhicAravAraNAya kSINamohayogatvena jIvaghAtapratibandhakatvaM kalpyamAnaM yuktikSamaM syAd iti sarvajIvAhiMsAdipratipAdanaM sakalabhAvAzravAkaraNaniyamaniSThAbhidhAnAbhiprAyeNaiva na tu hiMsAyA api sarvathA'bhAvAbhiprAyeNa / anAbhogastu mAnavAmAM lAghava hovAthI tene ja pratibaMdhaka mAnavo ucita bane. (te lAghava A rIte-kSINamohayogatva dharmane AgaLa karIne pratibaMdhakatA mAnavAno artha ja e thAya che ke mohakSayayukta yogane pratibaMdhaka mAnavo. mohakSayayuktayogane pratibaMdhaka mAnavo enA karatAM mohakSayane pratibaMdhaka mAnavo emAM lAghava che e to spaSTa ja che.) ane e to ayogIkevalImAM paNa hoya ja che. tethI ayogInA kAyasparzathI paNa mazakAdino jIvathAta mAnI zakAze nahi. : pUrvapakSa H ayogI kevalInA kAyasparzathI jIvaghAta thAya che e to tamane paNa mAnya che ja. tethI mohakSaya thayo hovA chatAM jIvaghAtano pratibaMdha thato na hovAthI jaNAya che ke mohakSayane pratibaMdhaka mAnavAmAM anaikAntikatA (vyabhicAra) che. ayogIkevalI aMge AvatA A vyabhicAranuM vAraNa karavA ja ame (gaurava hovA chatAM) kSINamohayogane pratibaMdhaka kahIe chIe. ('kevalInuM sthAna ahiMsA che' e ayogImAM paNa lAgu paDe - uttarapakSa) uttarapakSa : 'sarvajIvanI ahiMsArUpa atizaya ke kevalInuM sthAna ahiMsA che te ayogIkevalI sivAyanA kevalI mATe kahyA che' evuM koI zAstramAM pratipAdana karyuM nathI ke jenA kAraNe ayogImAM vyabhicAra Ave. arthAt e atizaya ke e ahiMsAsthAnatvanA kAraNe jo sayogI kevalImAM jIvadhAtAbhAva mAno cho to e benA kAraNe ayogIkevalImAM paNa jIvaghAtAbhAva mAnavo ja paDe che. ane to pachI temAM paNa jIvaghAtano pratibaMdha thato ja hovAthI mohakSayane pratibaMdhaka mAnavAmAM vyabhicAra kyAM rahyo ? ke jethI gurubhUta evA kSINamohayogatva dharmane AgaLa karIne yogane pratibaMdhaka mAnavo e yukta Thare. prazna : paNa A rIte te atizayAdinA kAraNe ayogI kevalImAM paNa jIvaghAtano abhAva mAnavAno hoya to teonA zarIrane sparzIne thatA mazakAdighAtanI zAstramAM karela prarUpaNA khoTI nahi Thare ? uttara H nA, kemake e atizayanI ke ahiMsAsthAnatvanI prarUpaNA rUpa sarvajIvonI ahiMsAnuM pratipAdana 'kaivalIone hiMsAno sarvathA abhAva hoya che' evuM jaNAvavAnA abhiprAyathI nathI, kintu 'teo bhAvahiMsA vagere rUpa sakala bhAvaAzravonA akaraNaniyamamAM rahelA hoya che' evuM jaNAvavAnA abhiprAyathI ja che. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-69, 70 na tajjanako yena tadabhAvAttadabhAvaH syAditi tu zatazaH pratipAditameva, iti na kiJcidetaditi smarttavyam / kiMca mazakAdikartRkajIvaghAtaM pratyapi kevaliyogAnAM yat tvayA pratibandhakatvaM kalpyate tat kevalaM vyasanitayaiva, uta tAdRzasyApi tasya doSatvAt ? nAdyaH, vyasanitAmAtrakRtakalpanAyA anAdeyatvAd / na dvitIyaH, tAdRzasya jIvaghAtasya sayogikevalino doSatve'yogikevalino'pi taddoSatvApracyavAt, iti bahutaramUhanIyam / / 69 / / atha kevalino yogA eva rakSAhetava iti parAbhyupagamaprakAraM vikalpya dUSayannAha - (ahiMsAsthAnatva bhAvaAzravAbhAvanA tAtparyamAM) tAtparya e che ke eka bAju ayogIkevalInI bAdabAkI karyA vagara badhA kevalIne uddezIne ahiMsAnuM pratipAdana karyuM che - ane bIjI bAju ayogIkevalIne mazakAdinI hiMsA hoya che evuM sAkSAt zabdothI pratipAdana karyuM che tethI A beno virodha na thAya e rIte vicArIe to jaNAya che ke ahiMsAnuM pratipAdana hiMsAnA sarvathA abhAvanA abhiprAyathI nathI kintu ukta abhiprAyathI ja che. (tethI jo mAnavo hoya to tevI bhAvahiMsA vagere rUpa bhAvaAzrava pratye ja mohakSayane (ke kSINamodhyogane) pratibaMdhaka mAnI zakAya che, mATe te ahiMsAnA pratipAdanathI ayogIkevalInI jema sayogI kevalImAM paNa bhAvahiMsAno ja abhAva siddha thAya che, dravyahiMsAno nahi. vaLI sAdhuone je jIvano Abhoga hoya tenI to rakSA ja thAya, hiMsA nahi. kevaLIone badhA jIvono Abhoga hoya che, koIno anAbhoga hoto nathI, eTale dravyahiMsA paNa hotI nathI' AvuM pUrvapakSIe je kahyuM che te paNa ayogya che, kAraNa ke anAbhoga to dravyahiMsAno janaka ja nathI ke jethI sayogIkevalImAM teno abhAva hovAthI dravyahiMsAno abhAva hovo siddha thAya. A vAta seMkaDovAra kahI gayA chIe. mATe zAstravacanonA mana phAve tevA arthane kADhIne sayogIkevalImAM dravyahiMsAno paNa abhAva hovo siddha karavo e tuccha vAta che e yAda rAkhavuM. vaLI mazakAdikartaka jIvaghAta pratye paNa (arthAt sayogIkevalIkartaka jIvaghAta pratye to kharA ja) kevalInA yogone tame je pratibaMdhaka mAno cho te mAtra tamane tevI kuTeva paDI hovAnA kAraNe ja, ke tevo jIvaghAta paNa sayogI kevalIone doSarUpa bane che mATe? pahelo pakSa manAya nahi, kema ke vyasanamAtranA kAraNe karelI kalpanA grAhya hotI nathI. bIjo paNa manAya nahi, kema ke tevo jIvaghAta sayogIkevalIne doSarUpa hoya to ayogIkevalIne paNa e doSarUpa ja banavAnI Apatti Ave. Ama sayogIkevalIne dravyahiMsAno abhAva siddha karavAnI pUrvapakSanI dalIlo aMge ghaNI ghaNI bAbato vicAraNIya che teno gItArtha bahuzrutoe vicAra karavo. dalA kevalInA yogo ja jIvarakSAnA hetubhUta hoya che evI pUrvapakSamAnyatAne vikalpo racIne dUSita TheravatA granthakAra kahe che - Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH kAyasparzajanya virAdhanA vicAra 199 sA tassa sarUveNaM vA vAvAreNa Aime pakkhe / paDilehaNAihANI bitie a asakkaparihAro / / 7 / / sA tasya svarUpeNa vA vyApAreNAdime pakSe / pratilekhanAdihAniH dvitIye cAzakyaparihAraH / / 70 / / sA tassatti / sA-jIvarakSA, tasya kevalinaH, zubhayogasya, svarUpeNa, sattAmAtreNa vA'thavA vyApAreNa jIvarakSArthaM svasya rakSaNIyajIvasya vA'nyadezanayanAbhimukhapariNAmena ? Adime= prathame pakSe, pratilekhanAdihAniH / pratilekhanA hi kevalinaH prANaiH saMsaktasyaiva vastrAdeH pravacane prasiddhA / takumonivRtta (ra7)paannehi u saMsattA paDilehA hoi kevalINaM tu / saMsattamasaMsattA chaumatthANaM paDilehA / / sA ca svarUpeNaiva yogAnAM jIvarakSAhetutve'nupapannA syAt, tadvyApAraM vinA'pi jIvarakSopapattau tadviviktIkaraNaprayAsasya palimanthatvAd, na ca palimanthaH kevalino'pi yujyate, ata eva 'pratyupekSitamapi vastrAdyavazyambhAvijIvasaMsarga jAnan kevalI palimanthAdeva nA'nAgatameva pratyupekSate, gAthArthaH te jIvarakSA (1) kevalIne zubhayoganI hAjarI hovA mAtrathI thaI jAya che ke (2) jIvarakSA mATe "pote vivakSita dezamAMthI khasI javAnA" athavA "rakSaNIya jIvane khaseDI devAnA anukUla pariNAmarUpa vyApArathI thAya che? prathama pakSamAM paDilehaNAdinI hAni thaze. bIjA pakSamAM kevalIone paNa azakya parihAra hoya che te avazya mAnavuM paDaze. (kevalIyogone svarUpe jIvarakSaka mAnavAmAM paDilehaNAbhAvanI Apatti) prathamapakSamAM pratilekhanAnI hAni A rIte - "kevalIoe jIvothI saMsakta thayelA vastrAdinI ja paDilehaNA karavAnI hoya che e vAta pravacanamAM prasiddha che. oghaniryukti (257) mAM kahyuM che ke kevalIone jIvasaMsakta vastrAdinuM paDilehaNa hoya che. chadmasthone jIvathI saMsakta ke asaMsakta badhA vastrAdinuM paDilehaNa karavAnuM hoya che. kevalInA yogo jo svarUpathI ja jIvarakSAnA hetubhUta hoya to A paDilehaNa asaMgata banI jAya, kema ke paDilehaNa vagara paNa jo yoganI hAjarI mAtrathI jIvarakSA thaI jatI hoya to te jIvane dUra karavAnA prayAsarUpa paDilehaNa palimantha (svAdhyAyAdinI hAni) rUpa banI jAya je kevalIne mATe paNa yogya nathI. tethI ja to "paDilehaNa karelA paNa vastramAM jIvasaMsarga avazya thavAno che evuM jo kevalI jANe to palimantha na thAya e kAraNe ja kevalI bhagavAna tenuM paDilehaNAdi - - 1. prANaiH saMsaktAnAM pratilekhA bhavati kevalinAM tu / saMsaktAsaMsaktAnAM chadmasthAnAM tu prtilekhaa|| - - - - Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-70 kintUpabhogakAla eva pratyupekSate' iti vyavasthitam / taduktaM (258) saMsajjai dhuvameaM apehiaM teNa puvva paDilehe / paDilehiaMpi saMsajjaitti saMsattameva jiNA / / tti / etadvyAkhyA yathA-saMsajyate prANibhiH saMsargamupayAti, dhruvamavazyaM etadvastrAdi apratyupekSitaM sad, tena pUrvameva kevalinaH pratyupekSaNAM kurvanti / yadi punarapi (yadA tu punarevaM) saMvidrate 'idamidAnIM vastrAdi pratyupekSitamapyupabhogakAle saMsajyate, tadA saMsattameva jiNa tti saMsaktameva jinAH kevalinaH pratyupekSante, na tvanAgatameva, palimanthadoSAditi' / / 'paDilehaNAihANI' ityatrAdinA jIvarakSAhetUllaGghanapralaGghanAdivyApArasyApi kevalino vaiyarthya bodhyam / 'niyatavyApAreNaiva kevaliyogAjjIvarakSA' iti dvitIye ca pakSe'GgIkriyamANe'zakyaparihAro'pyavazyamabhyupagantavya iti gamyam, sarvatra jIvarakSAvyApArasya svakAyasya jIvAnAM vA viviktIkaraNaparyavasitasya duSkaratvAt / / 7 / / kALe paDilehaNa karatAM nathI, kintu jayAre teno upabhoga karavAno hoya tyAre ja kare che, evI vyavasthA zAstramAM dekhADI che. kahyuM che ke (o. ni. 258) "A vastrAdinuM paDilehaNa karyuM na haze to e avazya prANIothI saMsakta banaze AvuM jANIne kevalIo pahelethI ja paDilehaNa karI le che. paNa jo potAnA jJAnamAM evuM dekhAya ke "atyAre paDilehaNa karela paNa vastrAdi upabhoga vakhate saMsakta thavAnuM che to atyAre paDilehaNa na karatAM upabhogakAle saMsakta thayelA ja te vastrAdinuM paDilehaNa kare che. kema ke pAchaLathI upabhogakALe jo paDilehaNa karavAnuM che to atyAre karavAmAM palimaMtha doSa lAge che." mULa zlokamAM "paDilehaNAdi zabdamAM je "Adi' zabda che tenAthI jIvarakSA mATe kevalIo je ullaMghanapralaMghanAdi kare che tenI vAta jANavI. arthAt pote je svAbhAvika gati vagerethI jaI rahyA hoya tadrupa yogathI paNa svarUpe ja jo jIvarakSA thaI javAnI che to e ullaMghanAdi paNa vyartha ja banI javAthI tenI paNa hAni thaze e jANavuM. evuM na thAya e mATe kevalInA yogothI svarUpe ja nahi; kintu amuka paDilehaNa-ullaMghanAdirUpa cokkasa prakAranA niyata vyApAra dvArA ja jIvarakSA thAya che evo bIjo vikalpa jo svIkAravAmAM Ave to kevalIone paNa azakya parihAra hoya che e vAta paNa avazya svIkAravI paDaze, kema ke jIvarakSA mATe karelo vyApAra sarvatra (jyAM jyAM jIvahiMsA saMbhavita hoya tyAM tyAM sarvatra) potAnA zarIrane athavA rakSaNIya jIvone teonI rakSA thAya e rIte dUra karavAmAM pariNamekasaphaLa thAya e vAta duSkara che. arthAt jyAM e bemAMthI ekeyane e rIte dUra na karI zake tyAM kevalIne paNa hiMsAno parihAra azakya bane ja che. mATe azakyaparihArarUpe teomAM dravyahiMsA saMbhavita che. I70 1. saMsajyate dhruvametat pratyupekSitaM tena pUrva pratilekhanti / pratilekhitamapi saMsajyate saMsaktameva jinAH // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyasparzajanya virAdhanA vicAra - tathAdi 201 hukkA kAuM je iha bAyaravAukAyauddharaNaM / kevalaNAvi vihAre jalAijIvANa ya tayaMti / / 71 / / naiva zakyaM karttumiha bAdaravAyukAyikoddharaNam / kevalinA'pi vihAre jalAdijIvAnAM ca taditi / / 71 / / La hu satti / 5 dukaneva, zayuM, vIryatve prAtatvAt, ttuM 'khe' kRti pAvapUraLArtho nipAtaH, iha = jIvaghane loke, bAdaravAyukAyikAnAM jIvAnAM svata evopanipatya kevalinaH kAyamupaspRzatAmuddharaNaM=viviktadezasaGkramaNaM, kevalinA'pi ca punaH vihAre jalAdijIvAnAM taduddharaNaM, itiH vAkyArthaparisamAptau / ayaM bhAvaH - kevaliyogavyApArasya jIvarakSAhetutve yatra svAbhAvaprayuktaM tadvaikalyaM tatra tatsArthakyamastu yatra tu jIvanirantaratayaiva jIvaviviktIkaraNamazakyaM tatrAvazyambhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM jinasya tadyogAnAM vA ko doSa: ? na hi kAraNAntaravaikalyaprayuktakAryAbhAve'dhikRtakAraNasyAzaktatodbhAvanamadhItatarkazAstrA vidadhate, itthaM sati daMDasattve'pi cakrAbhAve ghaTAbhAvAddaNDasyApi ghaTAzaktatAyA udbhAvanIyatvaprasaGgAditi / / 71 / vyApAra sarvatra saphaLa thavo duSkara che evuM je kahyuM te A rIte gAthArtha : A jIvaghana (jIvothI vyApta) lokamAM potAnI meLe ja AvI AvIne kevalInA zarIrane sparzatA bAdara vAyukAya jIvonuM anya salAmata sthaLe khaseDavA rUpa uddharaNa kevalIe paNa karavuM zakya nathI. ema vihA2 vakhate pANI vagerenA jIvonuM te=uddharaNa karavuM paNa zakya nathI. (niyatavyApArathI saghaLA jIvonuM uddharaNa azakya) - zlokamAM 'savA' zabda prAkRta hovAthI dIrgha thayo che temaja 'ne' pAdapUrti mATeno nipAta che e jANavuM. zlokamAM kahevAno Azaya A che - kevalIno yogavyApAra jo jIvarakSAno hetu hoya to jyAM te vyApAranA abhAvanA kAraNe jIvarakSAnI vikalatA hoya tyAM te vyApAra bhale sArthaka bane, paNa jyAM jIvo niraMtara bharAyelA hovAnA kAraNe ja teone anyatra khaseDavA azakya hoya tyAM avazyabhAvinI jIvavirAdhanA thAya to temAM kevalInI ke temanA yogonI zI khAmI? anyakAraNanI gerahAjarInA kAraNe jyAM kArya na thAya tyAM adhikRtakAraNa te kArya mATe azakta che evuM kaMI tarkazAstranA jANakAro kahetAM nathI, kema ke to to pachI daMDanI hAjarImAM paNa cakranI gerahAjarInA kAraNe jyAM ghaTotpatti thatI nathI tyAM daMDane ghaTotpattimAM asamartha kahevAnI Apatti Ave. sArAMza : pUrvapakSIno Avo je abhiprAya che Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-71, 72 atra paraH zaGkate naNu jiNajogAu tahA jalAijIvANa'ghAyapariNAmo / acittapaese NaM jaha gamaNaM pupphacUlAe / / 72 / / nanu jinayogAttathA jalAdijIvAnAmaghAtapariNAmaH / acittapradeze yathA gamanaM puSpacUlAyAH / / 72 / / naNu tti / nanviti pUrvapakSe, yathA puSpacUlAyAH sAdhvyA avAptakevalajJAnAyA api meghe varSatyapi tathAvidhajalapariNativizeSAd acittapradeze khe gamanaM saMpannaM, tathA vihAre'pi jalAdijIvAnAM jinayogAdaghAtapariNAmo'stu, na hyevamasmAkaM kApyanupapattirasti, kevalimAtrajIvamAtrayo_tyaghAtakasambandhAbhAve kevalino'ghAtakasvabhAvena jIvAnAM cAghAtyasvabhAvena tathaiva kevalino ke "kevalIne jIvono Abhoga hoya che. tethI saMyatamAtramAM sahaja evo tenI rakSAno vyApAra paNa te kare ja. have tema chatAM paNa jo e jIvanI hiMsA thatI hoya to to teonA te prayatnane ja te jIvarakSAnA asAmarthyarUpa kacAzavALo kahevo paDe, je kSAyikavIryayukta teo mATe asaMbhavita che. tethI teothI dravyahiMsA paNa thatI ja nathI kintu jIvarakSA thAya che evuM mAnavuM joIe jethI teonA prayatnane asamartha mAnavAnI Apatti na Ave." pUrvapakSIno A te abhiprAya 'daMDane ghaTa pratye asamartha mAnavAnI Apatti Ave' ityAdi je kahyuM tenAthI nirasta jANavo. ll71 ahI pUrvapakSI zaMkA kare che ke - (puSpacUlAnA dekhAttathI jIvonA aghAtapariNAmanI siddhi - pUrvapakSa) gAthArthaH pUrvapakSaH jema kevalajJAna pAmI gayela paNa puSpacUlA sAdhvInuM varasAda varasate chate paNa jaLanI tevA prakAranI pariNativizeSa thaI hovAnA kAraNe acittapradezamAMthI jagamana thayuM tema vihAramAM paNa jaLa vagere jIvono "kevalInA yogothI maravuM nahi evo aghAta pariNAma ja mAnI levo joIe ke jethI bAdaravAukAya vagerenuM uddharaNa karI na zakavA chatAM dravyahiMsA mAnavAnI Apatti na Ave. puSpacUlA sAdhvInA daSTAnta parathI jaNAya che ke sacittapradezanA jaLajIvono evo svabhAva ja mAnavo joIe ke kevalInA yogothI maravuM nahi. teonA A svabhAve ja evuM kArya karyuM ke jethI sAdhvIjI e yathAsukhe karela paNa gamana acitta jaLamAMthI ja thayuM. A ja rIte vihArAdi pravRtti vakhate paNa vacce AvatAM jaLa vagerenA jIvomAM tevo svabhAva mAnavo yukta hoI sayogImAM dravyahiMsAno abhAva hovAnI amArI mAnyatAmAM koI asaMgati rahetI nathI. Ama koIpaNa kevalI sAthe koIpaNa jIvano ghAya-ghAtakabhAva hoto nathI. eTale ke kevalIno aghAtaka svabhAva hovAnA kAraNe ane jIvono Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 kevalImAM dravyahiMsAH kAyasparzajanya virAdhanA vicAra vihArAdinirvAhI bhavati yathA na pRthivyAdijIvAnAM svayogena bhayAdilezo'pi sampadyata iti // 72 / / atra samAdhAnamAha bhaNNai savvaM eyaM bhaNiyaM Nu tae paropparaviruddhaM / diTuMtiyadiTuMtA jamegarUvA Na saMpannA / / 73 / / bhaNyate sarvametadbhaNitaM nu tvayA parasparaviruddham / dArTAntikadRSTAntau yadekarUpau na saMpannau / / 73 / / bhaNNaitti / bhaNyate atrottaraM dIyate-sarvametat, nu iti vitarke, tvayA parasparaviruddhaM bhaNitaM, yad yasmAd dArTAntikadRSTAntau naikarUpau saMpannau / / 73 / / tathAhi egattha jalamacittaM aNNattha sacittayaMti mahabheo / aphusiagamaNaM tIe, Na suaM aNNassa va jiNassa / / 74 / / ekatrajalamacittamanyatra sacittamiti mahAbhedaH / aspRSTagamanaM tasyA na zrutamanyasya vA jinasya / / 74 / / egattha tti / ekatra-puSpacUlAyA varSati meghe gamane, acittaM jalaM sAkSAdeva zAstre proktaM, aghAtya svabhAva hovAnA kAraNe kevalInA vihArAdi e rIte ja thAya che ke jethI pRthvIkAyAdi jIvone, kevalInA yoganA kAraNe AMzika paNa bhaya Ubho na thAya. II72aa AvA pUrvapakSanuM samAdhAna ApatA granthakAra kahe che - (dRSTAnta-hASTantinuM vaiSamya : 6tta251) gAthArtha H uttarapakSaH AvA pUrvapakSano javAba apAya che, sAMbhaLo - tamArA vaDe A badhuM je kahevAyuM te paraspara viruddha che, kema ke daSTAnna ane dAntika eka rUpavALA (samAnadharmavALA) nathI. mAnI vRttino martha sugama cha. // 7 // te be eka rUpavALA je nathI te A rIte gAthArtha ekatra=varasatA varasAdamAM puSpacUlA sAdhvInA thayelA gamanarUpa daSTAntamAM pANI acitta hatuM te vAta zAstramAM sAkSAt kahI che. anyatra kevalInA vihArAdi ane naghuttAra rUpa dASTra Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-74 anyatra = kevalinAM vihArAdau nadyuttAre ca jalaM sacittamiti mahAn tayordRSTAntadAntikayobhedaH / na hi kevalino vihArAdAvaniyatanadyuttAre nirantarapravAhapatitaM tajjalamacittameveti kvApyuktamasti / athaivamapyuktaM nAsti yaduta 'tIrthakRdvyatirikto'mukanAmA kevalI nadImuttIrNavAn' iti / tIrthakRtastu surasaJcAritakanakakamalopari gamanAgamanapariNatasya jalasparzasyApyabhAvaH, tathA'pi kevalino nadyuttaraNasaMbhAvanAyAmacittapradezaireva nadyuttAraH kalpyate, na hi sa vivicya vyavaha 204 ntikamAM jaLa sacitta hoya che. tethI dRSTAnta-dAntika vacce moTo bheda che. puSpacUlA sAdhvI ke anya kevalInuM gamana sacittajaLAdine sparSA vagaranuM ja hatuM (ke hoya che) te vAta koI zAstramAM saMbhaLAtI nathI. "dRSTAntamAM dAntika karatAM vilakSaNatA na ja joIe' evo niyama nathI. paNa je aMza mATe dRSTAnta apAyuM hoya te aMzamAM to vilakSaNatA na ja joIe. puSpacUlA sAdhvIjInA prasaMgamAM pANI acitta hatuM e ja dravyahiMsAnA abhAvamAM nimitta banyuM hatuM, nahi ke jIvono aghAtyasvabhAva (kema ke jIvo ja tyAM hAjara nahotA...) to pachI e dRSTAnta laIne 'kevalInA vihArAdimAM paNa vacamAM AvatA jaLAdi jIvo aghAtyasvabhAvavALA hoI maratA nathI' ityAdi zI rIte kahevAya ? zaMkA - are ! 'kevaLInA saMsargamAM AvavA chatAM potAnA aghAtyasvabhAvanA kAraNe jIvo maratA nathI' evuM ame kahetA nathI ke e mATe puSpacUlA sAdhvIjInuM dRSTAnta ApatA nathI. kintu ame evuM kahIe chIe ke 'teonA tevA svabhAvanA kAraNe vAstavikatA ja evI bane che ke kevalI jyAMthI pasAra thAya tyAM jaLAdi acitta ja hoya, sacitta nahi, jema ke puSpacUlA sAdhvIjIno prasaMga...' tethI koI asaMgati nathI. samAdhAnaH A vAta paNa barAbara nathI, kema ke koI zAstramAM evuM kahyuM nathI ke kevalI vihArAdimAM aniyatapaNe (amuka cokkasa bhAgamAMthI ja javuM e rIte niyatapaNe nahi) je naghuttAra kare che te vakhate temaNe pasAra thavAnA sthAnamAM nadIno je niraMtara pravAha cAlu hoya che temAM AvatuM pANI acitta ja hoya. (kevalInA viharaNakSetramAM jaLAdi acitta ja hoya - pUrvapakSa) : pUrvapakSa H ema to zAstramAM evuM paNa kahyuM nathI ke 'zrI tIrthaMkaradevathI bhinna amukanAmavALA kevalI nadI utaryA.' eTale 'zrI tIrthaMkarabhinna sAmAnyakevalI nadI utare che' evuM paNa zI rIte mAnI zakAya ? ane zrI tIrthaMkarane to devaracita suvarNakamalo 52 ja cAlavAnuM hoI jaLasparzano ja abhAva hoya che tethI kevalI bhagavaMtothI nadI UtaravAmAM jaLajIvavirAdhanA thAya che evuM zI rIte manAya ? zAstramAM na kahyuM hovA chatAM paNa 'kevalIo nadI utare che' evI jo saMbhAvanA karIe chIe to zAstramAM Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyasparzajanya virAdhanA vicAra 205 parihartuM ca jAnan sacittapradezairnadImuttarati, kevalitvahAneH / tasmAtpuSpacUlAvRSTidRSTAntena nadyAdau yathAsthitameva jalaM jalavAyusUryakiraNAdilakSaNasvakAyaparakAyazastrAdinA tathAvidhakAlAdisAmagrIyogena kadAcidacittatayA pariNamati, punarapi tadeva jalaM sacittabhavanahetukAlAdisAmagrIyogena sacittatayApi pariNamati / tatra dRSTAntaH sammUrchimamanuSyotpattisthAnAnyeva, parametatpariNatistathAbhUtA kevaligamyA, iti kevalI tathApariNatameva jalaM nizcitya nadImuttaratIti kalpyata iti vet ? sarvametadabhinivezavijRmbhitaM, svakarNAzravaNamAtreNa kevalino nadyuttArasya niSeddhumazakyatvAd / antato'nantAnAM jalamadhye'ntakRtkevalinAmapi zravaNena sarvatra jalAcittatAkalpanasyAprAmANika na kahyuM hovA chatAM "teo acittapradezomAMthI ja nadI utare che" evuM paNa kalpavuM joIe. te eTalA mATe ke sAmAnyathI chadmastho "A pANI sacitta che" "A acitta che' evA vivekapUrvaka vyavahAra karI zakatA na hovAthI sacittapANIno parihAra karI zakatA na hovAthI teonI apekSAe nadInA badhA pANIno sacitta tarIke vyavahAra karAya che. paNa eTalA mAtrathI e badhuM pANI sacitta ja hoya evuM mAnI zakAtuM nathI. kema ke to pachI "pRthvIkAya vagere be prakAre hoya che svakAyazastrAdithI pariNata ane apariNata...' ityAdi zAstrIya prarUpaNAnuM zuM thAya? mATe nadI vageremAM acittapANI paNa hoya che. kevalI "A bhAga sacitta che" A bhAga acitta che' evo vyavahAra karavAnuM ane sacittabhAgano parihAra karavAnuM jANatA hovAthI sacittapradezothI nadI utaratA nathI, kemake temAM "kevalI yathAvAdI tathAkartA hoya' ityAdirUpa potAnuM kevalitvasvarUpa haNAI jAya. tethI puSpacUlAnA vRSTigamana dRSTAntathI jaNAya che ke jema e vRSTinuM pANI svAyazastrAdithI pariNata thayela hatuM tema nadI vageremAM rahela pANI sahaja rIte ja jaLa-vAyu-sUryakiraNa vagere rUpa svakA yazastra-parakAyazastra vagerethI tathAvidha kAlAdinI sAmagrInA yogamAM kyAreka acitta tarIke paNa pariName che. ane vaLI pAchuM e ja kyAreka sacitta banavAnA hetubhUta kAlAdi sAmagrIno yoga thavAthI sacitta tarIke pariName che. jema ke saMmUcchima manuSyanA utpattisthAno. vaLI A sacittatA-acittatAnI pariNati kevalIgamya (kevalI jANI zake evI) hoya che. tethI kevalI pANIne te rIte acitta tarIke pariNata jANIne ja te bhAgamAMthI ja nadI utare che' evI ame kalpanA karIe chIe. (jaLastha anaMtA aMtakRta kevalI vakhate sarvatra acitta jaLa asaMbhavita) uttarapakSaH sayogIkevalIne dravyahiMsA hoya nahi Avo je abhiniveza pakaDAyo che teno ja A badho khela che, kema ke "amuka nAmanA kevalI nadI utaryA evuM potAnA kAne sAMbhaLavA na maLyuM hovA mAtrathI kevalInA naghuttArano niSedha karI zakAto nathI. vaLI siddhazilA para lavaNAdi samudranI barAbara Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-74 tvAt / kiJca 'sarvatra svottaraNAdikAle jalamacittatayA pariNataM tadAzritapanakatrasAdijIvAzcApakrAntAH' iti kiM tava karNe kevalinoktam ? yenetthaM kalpayasi / puSpacUlAdRSTAntena tathA kalpayAmIti cet ? tatkiM dRSTAntamAtreNa sAdhyaM sAdhayannapUrvanaiyAyikatvamAtmanaH prakaTIkarttumudyatoS I kevaliyo gAnAmaghAtakatvA'nyathAnupapattyaiva tathA kalpayAmIti cet ? tarhi jalAcittatAkalpane tava kA vyasanitA? sacittameva jalaM kevaliyogamapekSyA'ghAtyasvabhAvaM tvayA kiM na kalpyate ? na khalu tava zrutaparaMparA'GkuzarahitasyAdRSTArthakalpane bAdhakamasti / na cedevaM tadA sacittavAyusparze'pi tava kevaliyogAnAmaghAtakatvasamarthanaM kathaM syAd ? iti / atha vAyurapi sacittAcittatayA pravacane 206 uparanA bhAgamAM paNa anaMtA siddho rahyA che e jaNAve che ke pANInI vacamAM paNa anaMtA aMtakRtkavalIo . thaI gayA che. 'anaMtakALamAM te te anaMtA kevalIo samudrAdinA sarvatra te te bhAgomAM jyAre jyAre hatA tyAre tyAre tyAM tyAMnuM pANI acitta ja hatuM' evI kalpanA aprAmANika che. vaLI 'jyAre pote nadI utarI hatI tyAre tyAMnuM pANI acitta tarIke pariNamyuM hatuM ane temAM rahela panaka-trasa vagere jIvo anyatra cAlyA gayA hatA' evuM zuM koI kevalI AvIne tamArA kAnamAM kahI gayA che ? (kAraNa ke zAstramAMthI ke guruparaMparAthI to evuM kAMI jANavA maLatuM nathI) ke jethI AvI kalpanA karo cho ? pUrvapakSa : puSpacUlAsAdhvIjInA dRSTAntamAM acitta jaLa kahyuM che tenA parathI ame AvI kalpanA karIe chIe. uttarapakSa : te zuM dRSTAntamAtrathI hetu-vyApti vagara ja sAdhyanI siddhi karatA tame tamArI jAtane koI navA ja naiyAyika tarIke jAhera karavA taiyAra thayA cho ? pUrvapakSaH mAtra dhruSTAntathI nahi, paNa kevalIyogonuM adhAtakapaNuM anyathA (te pANIne acitta mAnyA sivAya) asaMgata rahetuM hovAthI ame tevI kalpanA karIe chIe. uttarapakSa H kevalIyogonuM tame kalpeluM aghAtakapaNuM jALavI rAkhavA mATe paNa tamAre jaLane acitta kalpavAnI kuTeva rAkhavAnI jarUra nathI, kema ke e jaLa citta hovA chatAM ane kevalInI kAyAthI saMghaTTanAdi pAmavA chatAM 'enAthI maravuM nahi' evA aghAtyasvabhAvavALuM che evuM paNa tame kalpI zako cho. zaMkA : paNa evI kalpanA zAstrono koI AdhAra na maLavArUpe bAdhita che jyAre pANIne acitta mAnavAnI kalpanAmAM zrutokta puSpacUlAsAdhvIjInA prasaMgano dRSTAnta tarIke AdhAra maLe che. mATe e kalpanA karIe chIe. samAdhAna H o ho ho ! zrutapaMraparAnA aMkuza vagaranA tamane evA adRSTa arthanI kalpanAmAM vaLI koNa bAdhaka banavAnuM ? arthAt zrutaparaMparA jenI nA pADe che evI paNa Dagale ne pagale kalpanAo ka2nA2 tamAre vaLI A bAbatamAM zrutaparaMparA sAme jovAnI zI jarUra che ? Ame ya tame tenA aMkuzamAM to cho ja niha. mATe ame kahI evI kalpanA jo tame nahi karo to, acittajaLa ja teone Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyasparzajanya virAdhanA vicAra <- dviprakAra ukta iti sacittavAyusparzamapi bhagavato nAbhyupagacchAmaH, kintvacittavAyusparzameva, anyathA tu bhagavatkAyasparzenApi pRthivyAdInAM bhayotpattiH syAd, na caivaM saMbhavati / yadasmAkamabhyupagamaH (sarva.za. 41) puDhavIpamuhA jIvA uppattippamuhabhAiNo huMti / jaha kevalijogAo bhayAilesaMpi Na lahaMti / / iti cet ? hantaivaM sacittAsparza eva bhagavato'tizayaH prAptaH, tatrAha - sacittasyAsparzo na punarjinAtizayaH siddhaH, bhaktibharanamramanuSyAdisparzasya bhagavati sArvajanInatvAt / / 74 / / 207 atha na sacittasparzAbhAvamAtraM bhagavato'tizayaH, kintu yAdRzasacittasparzaH sAdhUnAM niSiddhastAdRzasparzAbhAva eveti sacittajalAdisparzAbhAvo bhagavato'tizayasiddha iti nAnupapattiriti, tatrAha - sparze che evuM nizcitta karI tenI apekSAe to kevalIyogomAM aghAtakapaNAnuM samarthana karI zakazo, paNa teone sacittavAyu je sparze che tene aMge tenuM samarthana zI rIte karazo ? (kevalIyogathI pRthyAdine bhayalezano paNa abhAva - pUrvapakSa) pUrvapakSa H vAyu paNa sacitta-acitta be prakAre hovo zAstramAM kahyo che. mATe ame kevalI bhagavAnane sacittavAyu sparze che e vAta paNa mAnatA nathI, acittavAyu ja sparze che evuM mAnIe chIe. arthAt acitta pRthvIkAyAdi ja bhagavAnane sparze che evuM mAnIe chIe. nahIMtara to, bhagavAnanA zarIrasparzathI paNa pRthvIkAyAdi jIvone bhaya pedA thAya, je saMbhavita nathI, kema ke amArI mAnyatA A che - (sarvaza za. 49) "pRthvIkAyAdi jIvo tevI rIte utpanna thAya che, jIve che, ane mare che ke jethI kevalInA yogothI teone bhayanI eka lahera paNa sparze nahi." uttarapakSa : AnAthI phalita e thayuM ke kevalIbhagavAnano 'koI cittano sparza na thavA' rUpa atizaya hoya che. paNa tevo teono atizaya siddha nathI, kema ke bhaktinirbhara ane namra evA manuSyAdino bhagavAnane sparza hoya che e vAta sarvajanaprasiddha che. 74 // zaMkA H ame, koIpaNa sacittano bhagavAnane sparza ja na hoya evo atizaya nathI kahetA, kintu jevo sacittasparza sAdhuone niSiddha che tevA sacittasparzano ja abhAva hovAno ame atizaya kahIe chIe. ane tethI tevA atizayanA kAraNe sacitta jaLa vagereno bhagavAnane sparza hoto nathI evuM siddha thaI javAmAM koI asaMgati rahetI nathI. AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che - 1. pRthvIpramukhA jIvA utpattipramukhabhAjo bhavanti / tathA kevaliyogAdbhayAdilezamapi na labhante // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-75 so'isao kAyakao jogakao vA havijja kevaliNo / duhao vaNNiyaputtAiNAyao pAyaDaviroho / / 75 / / so'tizayaH kAyakRto yogakRto vA bhavetkevalinaH / ubhayato'pyannikAputrAdijJAtataH prakaTavirodhaH 75 / / soisao tti / sa-jalAdisparzAbhAvalakSaNo'tizayaH, kAyakRtaH kAyaniSThaphalavipAkapradarzako, yogakRto vA-yoganiSThaphalavipAkapradarzako vA, kevalino bhaved ? ubhayato'pyanikAputrAdijJAtataH prakaTavirodha eva / na hyanikAputragajasukumArAdInAmantakRtkevalinAM sayoginAmayoginAM vA sacittajalatejaskAyikajIvAdisparzastvayApi nAbhyupagamyate, kevalaM yogavatAmayogavatAM vA teSAmantakRtkevalinAM kAyasparzAttajjIvavirAdhanA'vizeSeNa 'ghuNA'kSaranyAyena' svayameva bhavatA svagranthe kvApi likhitA, svAbhyupagamarItyA tu trayodazaguNasthAnamulladhya caturdazaguNasthAne vaktumuciteti vizeSaH / paratantrasyaivAyaM jalAdisparzaH kevalino, na tu svatantrasyeti ced? neyaM bhASA bhavata gAthArtha sacittajaLa vagerenA sparzanA abhAvarUpa e atizaya kAyakRta-zarIraniSThaphaLavipAkapradarzaka che ke yogakRta yoganiSThaphaLavipAkapradarzaka ? banne vikalpamAM agnikAputraAcArya vagerenA daSTAntathI virodha hovo prakaTa karI jaNAya che. | (sacittajaLasparzAbhAvano atizaya kiMkRta?H uttarapakSa) te atizaya kAyakRta hovAno artha e thAya ke kevalInuM zarIra ja evuM thaI gayuM hoya ke jethI tene sacitta jaLAdino sparza na thAya. paNa to pachI ayogIkevalInA zarIrasparzathI je mazakAdighAta kahyo che te asaMgata banI jAya. tethI jo tene yogakRta mAno to eno artha e thAya ke kevalInA kAyAdi yogo evI rIte pravarte che ke jethI enA zarIra ane sacitta jaLAdino paraspara sparza thAya nahi. paNa AmAM annikAputrAdinA dRSTAntathI virodha spaSTa che. agnikAputra-gajasukumAra vagere aMtakRtakevalI sayogI ke ayogI avasthAmAM sacittajaLa, teukAyAdinA jIvonA sparzavALA hatA te to tame paNa mAnatA nathI evuM to nathI ja. phakta vizeSatA eTalI che ke yogayukta ke ayogI evA te banne prakAranA aMtakRtakevalInA zarIrasparzathI thayela te jIvavirAdhanA samAna rIte ghuNAkSaranyAye ja thAya che tevuM tame ja tamArA granthamAM kyAMka lakhyuM che. jyAre tamArA svaabhyapagama pramANe temAM guNaThANAMne ullaMghIne caudamAM guNaThANe thatI tene ja guNAkSaranyAye thayelI kahevI yogya che. ATalI vizeSatA jANavI. zaMkAsayogIpaNAmAM paNa sacittajaLAdino sparza hovo anikAputra vagerenA daSTAntathI je siddha Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH jIvarakSA atizaya vicAra 209 strANAya, 'khINammi aMtarAe No se ya asakkaparihAro / ' tti vAGmAtreNAzakyaparihArAbhAvamAvedayata AyuSmataH kevalinaH paratantratayA'pi jalAdisparzatajjIvavirAdhanayorabhyupagantumanucitatvAd, anyathA kevalI yatra sthitastatrAgantukavAyorapi sacittatAyA aniSedhaprasaGgAt(gaH), tasmAt sacittajalAdisparzena kevalinaH sayogasyApyavazyaMbhAvinI jIvavirAdhanA vA svIkriyatAM, tadyogAkrAntAnAmapi vA jIvAnAmaghAtapariNAma eva (mo vA) svIkriyatAM, na tu tRtIyA gatirasti / tatra ca prathamaH pakSo'smanmatapravezabhayAdeva tvayA nAbhyupagantavya iti dvitIyaH pkssstvaabhyupgntumvziSya hakA tatrAha thAya che te parAdhInapaNe ja te kevalIne thayo hoya che, svataMtrapaNe nahi. tethI e hiMsAne paNa ghuNAkSaranyAye kahevI e anucita nathI. samAdhAnaH Avo vacanaprayoga tamane bacAva ApI zakato nathI, kemake "aMtarAyakarma kSINa thaye chate tene azakyaparihAra hoto nathI evA vacanamAtrathI kevalIone azakyaparihArano abhAva jaNAvatA tamAre kevalIne parataMtrapaNe sacittajaLAdino sparza thAya che te temaja jIvavirAdhanA thAya che te mAnavuM e yogya nathI. te paNa eTalA mATe ke te sparza ane virAdhanAno paNa parivAra teo mATe tamArA mate to azakya nathI ja. nahIMtara to e rIte sacitta vAyuno sparza ane virAdhanA e baMneno parihAra paNa azakya hovo saMbhavita hoI, teone te be na ja hoya evuM siddha karavA "teo jayAM rahyAM hoya tyAM vAto vAyu sacitta na ja hoya evo tame je niSedha karo cho te na karI zakavAnI Apatti Avaze. Ama agnikAputra AcArya vagerenA daSTAntathI "sayogIkevalIne sacittajaLAdino sparza na ja hoya' evo atizaya bAdhita hovAthI teone sacittajaLa vagereno sparza saMbhavita che ja. mATe sayogIkevalIne paNa avayaMbhAvI jIvavirAdhanA hovI kAM to svIkAro, kAM to ame pUrve tamane jevI kalpanA karavI dekhADI hatI te mujaba tenA yogamAM Avela jIvono paNa tevo aghAtyapariNAma svIkAro ke jenA kAraNe teo sparza pAmavA chatAM na maravAthI kevalIne jIvavirAdhanAnI hAjarI mAnavI Avazyaka na bane. A be sivAya tamAre mATe trIjo koI rasto raheto nathI. A bemAMthI pahelI vAta to tame svIkArI zakatA ja nathI, kema ke emAM tamAre amArI ja mAnyatAmAM besI javAno bhaya che. tethI bIjI vAta svIkAravAnI bAkI rahe che. ll7po e bIjI vAtane tame jo svIkArazo to zuM Apatti Avaze te dekhADatA granthakAra kahe che - -- -- -- -- -- -- = = = = = = = 2. maya pUrvArdha - vIffma mobinne vanne dunna saMdhyA savvA (sarva. za. ra6) chAyA :- kSINe mohanIye nAvadyaM bhavet sarvathA srvm| kSINe'ntarAye na tasya caashkyprihaarH|| = = = = = Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-76 evaM savvajiANaM jogAo cciya aghAyapariNAme / kevaliNo ullaMghaNa-pallaMghAINa vephallaM / / 76 / / evaM sarvajIvAnAM yogAdevAghAtapariNAme / kevalina ullaGghanapralaGghanAdInAM vaiphalyam / / 76 / / evaM ti / evaM jalAdisparzAbhAvAbhyupagamasya virodhagrastatve, sarvajIvAnAM kevalino yogAdevAghAtapariNAme svIkriyamANe, ullaMghanapralaGghanAdInAM vyApArANAM vaiphalyaM prasajyate / svAvacchintrapradezavartijIveSu kevaliyogakriyAjanitAt kevaliyogajanyajIvaghAtapratibandhakapariNAmAdeva jIvaghAtAbhAvopapattau hi jIvAkulAM bhUmiM vIkSya kevalina ullaGghanAdikamakarttavyameva syAt, pratyuta teSu svayogavyApAra eva karttavyaH syAt, tasya jIvarakSAhetutvAditi mahadasamaJjasamApadyate / yadi collaGghanAdivyApAraH zAstrasiddhaH kevalino'pyabhyupagantavyastadA kevaliyogAnAM na svarUpato rakSAhetutvaM, kintu niyatavyApAradvAreti tadaviSayAvazyaMbhAvijIvavirAdhanA durnivArA / yadi ca - (jIvono aghAtya pariNAma mAnavAmAM ullaMghanAdinI niSphaLatvApatti - uttarapakSa) gAthArtha H Ama sacitta jala vagerenA sparzano abhAva hovAnI vAta virodhagrasta hoI, "sarva jIvomAM kevalInA yogathI ja "te yogathI maravuM nahi evo aghAtyapariNAma utpanna thAya che evuM jo mAnavAmAM Ave to kevalIonA ullaMghana pralaMghanAdi vyApAro niSphaLa banI javAnI Apatti Ave. pote je AkAzapradezomAM rahyA hoya te AkAzapradezomAM rahelA jIvomAM, kevalInI yogakriyAthI ja, kevalInA yogathI je jIvaghAta thavAno hoya teno pratibaMdha karI zake evo pariNAma Ubho thayo hoya che" evuM jo mAnavAmAM Ave to, te pariNAmanA kAraNe ja jIvaghAtano abhAva saMbhavita banI jato hoI jIvAkula bhUmine joIne kevalI je ullaMghanAdi kare che te akartavya ja banI jaze, kema ke e vagara paNa teono jIvaghAta to thavAno hato ja nahi, urdu, teone to e jIvo para cAlavA vagere rUpa svayogavyApAra ja karavo kartavya banI javAnuM moTuM asamaMjasa UbhuM thAya, kemake temanA yogo svarUpe jIvarakSAnA hetubhUta hovAthI e rIte yogo pravartAvavAthI ja jIvarakSA thavAnI che. mATe zAstravacanothI siddha thayela evo ullaMghanAdi vyApAra jo kevalIomAM mAnavAno hoya to kevalInA yogone svarUpe ja jIvarakSAnA hetubhUta mAnI zakAya nahi, kintu ullaMghanAdirUpa niyata vyApAra dvArA ja tevA mAnavA paDe. ane to pachI, je jIvo te niyata vyApArano viSaya na banI zake teonI avasthaMbhAvI jIvavirAdhanAnuM vAraNa duHzakya banI ja jAya che. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : jIvarakSA atizaya vicAra <0 211 kevaliyogAnAM svarUpata eva jIvarakSAhetutvaM, ullaGghanAdivyApArazca na tasya jIvarakSAmAtraprayojanaH, kintu svavyavahArAnupAtizrutavyavahAraparipAlanamAtraprayojanaH - iti vibhAvyate, tadA tAdRzAdapi tato jIvAnAmapasaraNaM bhavati naveti vaktavyam ? Adye sA'pasaraNakriyA bhayapUrviketi 'kevaliyogAtpRthivyAdijIvA bhayalezamapi na prApnuvanti' iti svapratijJAvyAghAtaH / antye cAdRSTaparikalpanA, na hyullaMghanAdikriyayollaGghyamAnAdijIvAnAmanapasaraNaM kvApi dRSTamiti / kiM caivaM - AdipadagrAhyapratilekhanAvaiphalyaM duruddharameva, jIvasaMsaktavastrAderviviktIkaraNenaiva tatsAphalyasaMbhavAd / na ca tatkevaliyogAjjIvAnAmanapasaraNasvabhAvakalpane nirvahatIti / / 76 / / evaM cApasaraNA (na) pasaraNAdidvAraM vinA svarUpata eva kevaliyogAnAM jIvarakSAhetutve ullaGghanAdivyApAravaiphalyApattau vyavasthApitAyAM kevaliyogavyApArakAle jIvAnAM svata evApasaraNa (kevalInA ullaMghanAdivyApAra zrutavyavahAra pAlana mATe - pUrvapakSa) . kevalInA yogo to svarUpe ja jIvarakSAnA hetubhUta hoya che, ane tema chatAM kevalIo ullaMghanAdi je vyApAra kare che te jIvarakSA mAtranA prayojanathI nathI hoto, kintu potAnA vyavahAramAM je zrutavyavahAra samAviSTa che ke 'vacamAM kIDI vagere jIvo hoya to teone oLaMgIne AgaLa javuM paNa teo parathI cAlIne na javuM' ityAdi, tenuM paripAlana thaI jAya eTalA ja mAtra prayojanathI hoya che - evuM jo kahezo, to 'tevA prayojanavALA paNa te vyApArathI jIvo AghApAchA thAya che ke nahi ?' te tamAre kahevuM paDaze. jo 'thAya che' ema kahezo to te AghApAchA thavArUpa apasaraNa kriyA bhayapUrvikA hovAthI 'kevalInA yogothI pRthvIvagere jIvo bhayano aMza paNa pAmatA nathI' evI tamArI pratijJA DUla thaI jaze. 'teo AghApAchA thatA nathI' evo bIjo vikalpa paNa kahI zakAto nathI, kema ke e to adRSTanI parikalpanA rUpa che. ullaMghanAdi kriyA thatI hoya tyAre ullaMghAtA jIvo jarAya AghA pAchA na thAya evuM kyAMya paNa joyuM nathI. vaLI te jIvono anapasaraNa svabhAva (AghApAchA na thavuM evo svabhAva) mAnavAmAM, 'pralaMghanAdi' padamAM 'Adi' zabdathI jenuM grahaNa karavAnuM che te pratilekhanA niSphaLa thavAnI Apatti durudghara ja rahe che. kema ke jIvasaMsakta vastrAdimAMthI te jIvone dUra karavA mATe je karavAmAM Ave che te paDilehaNa kriyA te jIvo dUra thAya to ja saphaLa bane. have kevalInA yogothI jo te jIvomAM anapasaraNa svabhAva pedA thayo hoya to kevalI bhagavAna game eTalo prayatna kare to paNa teo tyAMthI khasavAnA ja nathI. eTale paDilehaNakriyA to niSphaLa ja rahI ne ! II76aa - Ama jIvonA apasaraNa anapasaraNa vagere rUpa dvAra vinA, svarUpe ja kevalInA yogone jIvarakSAnA hetubhUta mAnavAmAM ullaMghanAdi vyApAra niSphaLa banavAnI Apattino nirNaya thaye chate, Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 2 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-77 svabhAvatvaM yatpareNa kalpitaM tadapi nirastamityAha eeNa macchiyAI sahAvakiriAparAyaNA huMti / Na hu jiNakiriyAperiakiriyaM jaMtitti paDisiddhaM / / 77 / / etena makSikAdayaH svabhAvakriyAparAyaNA bhavanti / na khalu jinakriyApreritakriyAM yAntIti pratiSiddham / / 77 / / eeNa macchiAi tti / etenoktahetunA, makSikAdayo makSikApipIlikAdaMzamazakAdayaH, svabhAvakriyAparAyaNAH sahajasamutthagamanAdikriyAkAriNo, bhavanti; Na hu=naiva jinasya yA kriyA gamanAgamanAdirUpA, tayA preritA tannimittakA, yA kriyA tAM yAnti; kevaliyogahetukasvazarIrasaGkocamapi na kurvantItyarthaH / kevalino hi gamanAgamanAdipariNato pipIlikAdayaH kSudrajantavaH svata evetastato'pasaranti, apasRtA vA bhavanti / yadi ca kadAcidasAtavedanIyakarmodayena daMzamazakAdayo nApasaranti, tadA kevalI tatkarmakSayanimittaM tatkRtavedanAM samyagadhisahate, kevalajJAnotpatti kevalInA yogavyApAra vakhate jIvomAM svataH ja apasaraNa svabhAva Ubho thaI jAya che evuM pUrvapakSIe je kayuM che teno paNa nirAsa thaI gayelo jANavo evuM granthakAra jaNAve che - gAthArtha upara kahyA mujabanA kAraNe pUrvapakSanI nIcenI kalpanA niSiddha thaI gayelI jANavI. te kalpanA A - "mAkhI, kIDI, macchara vagere jIvo svabhAvakriyAparAyaNa= sahaja pravartelI gamanAdi kriyA karanArA hoya che, nahi ke kevalInI gamanAgamanAdi kriyAthI prerAIne kriyA karanArA, arthAt kevalInA yogarUpa kAraNa pAmIne to teo zarIrano saMkoca paNa karatA nathI." (kevalInAM viharaNakAle jIvo svataH ja AghApAchA thaI jAya - pUrvapakSa) pUrvapakSIno Azaya e che ke (pUrvapakSa)H zrutavyavahAraparipAlana mATe kevalIe karela ullaMghanAdi vyApArathI ullaMghAtA jIvo apasaraNAdi kare che ke nahi ityAdi tame je vikalpa ryA temAM "nathI karatA' evo bIjo vikalpa to ame paNa mAnatA ja nathI. vaLI kare che evo prathama vikalpa mAnavAmAM teo bhaleza paNa pAmatA nathI evA amArA abhyapagamanI hAni thaze evuM tame je kahyuM te paNa yogya nathI, kemake kevalI jyAre gamanAgamanAdi pariNativALA bane tyAre kIDI vagere kSudra jatuo potAnI meLe ja (kevalInA yogathI prerAIne nahi) AghApAchA thaI jAya che, athavA to e vakhate pahelethI ja AghApAchA thaI gayelA hoya che. tethI teonI A kriyAne kevalI prayukta bhayapUrvakanI kahI zakAtI nathI ke jethI amArI mAnyatAnI hAni thAya. vaLI jo kyAreka kevalInA azAtAvedanIya karmanA udayanA kAraNe deza-mazakAdi dUra na jAya to te karmanA kSaya mATe kevalI teoe karelI vedanAne samyaka rIte sahe Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kevalIkriyApreritakriyA vicAra <0 samaya eva tenaiva prakAreNAtmIyAsAMtavedanIyakarmakSayasya dRSTatvAt / na tu kevaliyogajanitAM kAmapi aaiN vRtti / savilamAha (sarvIza. 10) - taiNaM macchiapamuhA, sahAvakiriyAparAyaNA huMti / Na ya jiNakiriyAperiakiriyAlesaMpi kuvvaMti / / 213 ityetat pratiSiddhaM, svata eva jIvAnAmapasaraNasvabhAvatve kevalina ullaGghanAdivyApAravaiphalyApattervajralepatvAd / yacca kevaliyogavyApAramapekSya jIvAnAM svato'pasaraNasvabhAvatvakalpanaM tadapAM dahanAntike dAhajananasvabhAvakalpanasadRzameva / atha kevalinaH pratilekhanAdivyApArAjjIvAnAmapasaraNasya pramANasiddhatvAt kevalikriyAnimittakaM kriyAmAtraM na teSAM pratiSidhyate kiMtu bhayapUrvikA kriyA pratiSidhyate, na hyabhayadasya bhagavataH che, kema ke kevalajJAnotpatti samaye ja teoe potAnA azAtAvedanIya karmano e rIte ja kSaya thavAno joyo hoya che. paNa te daMza-mazakAdi kevalIyoga prerita to koI kriyA karatA nathI. kahyuM che ke (sarvajJa za. 50) '(zrItIrthaMkara-cakravartI vagere niyata saMkhyAmAM ja thAya evI jema jagasthiti che tema jyAM kevalI vicare tyAM temanA sparzamAM AvatA jaLa-vAyu vagere acitta ja hoya ityAdi paNa eka jagasthiti ja che" evuM je kahyuM tenAthI jaNAya che ke) 'mAkhI vagere jIvo svabhAvakriyAparAyaNa hoya che, paNa kevalInI kriyAthI prerAIne to lezakriyA paNa karatA nathI.' (jIvone svataH apasaraNavALA mAnavAmAM Apatti : uttarapakSa) uttarapakSa : jIvo jo svataH ja apasaraNasvabhAvavALA hoya to kevalInA ullaMghanAdivyApAra niSphaLa banavAnI Apatti vajralepa jevI banI jatI hovAthI pUrvapakSIno Avo Azaya pratiSiddha jANavo. vaLI kevalInA yogavyApAra vakhate jIvonA thatA apasaraNane teonA svabhAvarUpa mAnI levAnI kalpanA to agninA sAMnidhyamAM garama thaIne dAha karatAM pANIne dAhajananasvabhAvavALuM mAnavAnI kalpanA jevI ja che. arthAt pANI je dAha kare che temAM agni koI bhAga bhajavato nathI, pANI tevA svasvabhAve ja dAha kare che evo nIkaLato phalitArtha bAdhita hoI tevI kalpanA jema ayogya che tema tamArI kalpanA aMge paNa jANavuM. (jIvo kevalIkriyAnimittaka bhaya vinA ja kriyAvALA hoya - pUrvapakSa) pUrvapakSa H kevalInA paDilehaNAdivyApAro zAstrasiddha che. te vyApAronI saphaLatA mATe 'te vyApArathI ja jIvonuM apasaraNa thAya che' evuM mAnavuM paDe che. Ama kevalInA vyApArathI jIvonuM apasaraNa thAya che te to pramANasiddha che. mATe 'kevalInI kriyA nimitte teonI koI kriyA thatI nathI' evo kriyAmAtrano 1. tena makSikApramukhAH svabhAvakriyAparAyaNA bhavanti / na ca jinakriyApreritakriyAlezamapi kurvanti // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-77 prANinAM sAkSAt trAsajanakavyApArarUpaM bhayadAnaM saMbhavati, pareSAM bhApanasya bhayamohanIyAzravatvAt, tataH kevalikriyAtaH pratilekhanAdivyApArakAle yA prANinAmapasaraNAdikriyA bhavati sA na bhayamUleti svata evetyucyata iti cet ? na bhayaM vinaiva kevaliyogAt sattvApasaraNakalpane hiMsAM vinA tanmaraNakalpane'pi bAdhakAbhAvAd, adRSTakalpanAyA ubhayatra tulyatvAd / AvazyakakriyA'vazyaM - bhAvinA ca prANibhayena ca yadi bhayamohanIyAzravabhUtaM bhApanamucyate, tadA tava mate'pi sUkSma 214 <0 ame niSedha karatA nathI, paNa 'mAkhI vagere, kevalInI kriyAthI bhaya pAmIne koI kriyA karatA nathI' e rIte bhayapUrvakanI kriyAno ja niSedha karIe chIe. kemake sarvajIvone abhaya ApanArA bhagavAna jIvone sAkSAt trAsa pamADe tevo vyApAra karavA rUpa bhaya pamADe e vAta saMbhavatI nathI. te paNa eTalA mATe ke bIjAone bhaya pamADavo e bhayamohanIya karma baMdhAvI ApanAra AzravarUpa che. jyAre bhagavAnane to tevA saghaLA Azravono viccheda thaI gayo che. tethI nakkI thAya che ke paDilehaNAdi pravRtti vakhate kevalInI kriyAthI jIvonI je apasaraNAdi kriyA thAya che te bhayamUlaka hotI nathI. ane tethI ene svataH thayelI kahevAya che. (hiMsA vinA ja teo marI jAya che evuM paNa mAno ne ! : uttarapakSa) che samAdhAna : 'kevalInA yogathI bhaya pAmyA vinA ja jIvo khasI jAya che' evI kalpanA jo thaI zakatI hoya to to 'hiMsA vinA ja te jIvo marI jAya che' tevI kalpanA karavAmAM paNa koI bAdhaka raheto na hovAthI tevI paNa kalpanA karo ne ! ane to pachI, 'kevalInA saMparkamAM je jaLAdi Ave te sacitta hoya ja nahi' evI zAstramAM nahi sAMbhaLelI ane magajamAM na bese tevI kalpanA karavAnI zI jarUra che ? kemake te jaLAdi citta hoya, ane tethI jIvo maratA hoya to paNa sayogI kevalImAM dravyahiMsA na mAnavAno tamAro haThAgraha to akabaMdha rahI ja zake che. zaMkA : paNa hiMsA vinA mare che e vAta to kyAMya dekhAtI nathI. tethI kalpI zI rIte karI zakAya ? samAdhAna : A dalIla to 'bhaya vinA ja AghApAchA thaI javAnI' kalpanA mATe paNa samAna ja che. vaLI Avazyaka kriyAothI prANIone thatA avazyabhAvI bhayanA kAraNe sayogImAM bhayamohanIyakarmanA AzravabhUta bhApana (bhaya pamADavAnI kriyA) mAnavAnI jo Apatti dekhADo cho to zAstrokta vyavasthA paDI bhAMgavAno doSa Avaze. te A rIte - tamArA mate paNa sUkSmasaM5rAya - upazAntamoha guNaThANAvALAne dravyahiMsA mAnya che. tethI bhApana mAnavuM paNa Avazyaka banavAthI teone bhayamohanIya karmabaMdha mAnavo paDaze, jene lIdhe zAstramAM teone anukrame je SavidhabaMdhaka ane ekavidhabaMdhaka kahyA che tenuM khaMDana thaI jaze, kema ke mohanIyano baMdhaka jIva aSTavidhabaMdhaka ke saptavidhabaMdhaka hoya che. 2. artha ''bodhine mAtiA Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kevalIkriyApreritakriyA vicAra <0 215 saMparAyopazAntamohayordravyahiMsA'bhyupagamena bhApanAvazyaMbhAvAd bhayamohanIyakarmabandhasaMbhave SaDvidhabandhakatvamekavidhabandhakatvaM ca bhajyate / na ca - 'jAnato bhayaprayojakavyApArarUpameva bhApanaM bhayamohanIyAzravaH' iti nAyaM doSaH - iti vAcyaM, jAnato'pi bhagavato yogAt tripRSThavAsudevabhavavidAritasiMhajIvasya palAyananimittakabhayazravaNAt / yattu - tasya bhayahetavo na zrImahAvIrayogAH kintu tadIyayogA eva, yathA'yogikevalizarIrAnmazakAdInAM vyApattau mazakAdInAM yogA eva kAraNaM - iti kalpanaM tattu sphuTAtiprasaGgagrastaM, zakyaM hyevaM vaktuM - sAdhuyogAdapi na keSAmapi bhayamutpadyate, kintu svayogAdeveti / atha bhagavatyabhayadatvaM prasiddham, taduktaM zakrastave ' abhayadayANaM' ti / etadvRttyekadezo yathA 'prANAntikopasargakAriSvapi na bhayaM dayante, yadvA'bhayA= sarvaprANibhayatyAgavatI, dayA = kRpA, yeSAM te'bhayadayA = zaMkA : bhayaprayojaka vyApAramAtrarUpa bhApanane ame bhayamohanIyano Azrava nathI kahetAM, kintu jANakArIpUrvakanA tevA vyApArarUpa bhApanane te Azrava kahIe chIe. ukta be guNaThANAvALAne jANakArI na hovAthI te AzravanI hAjarI mAnavAno doSa Ubho thato nathI. (bhaga.nA yogathI kheDUta bhaya pAmI nAthyo e prasiddha - uttarapakSa) samAdhAna : A rIte teomAM doSanuM vAraNa karI tamArI kalpanAne puSTa karazo to paNa, jANakArI yukta evA paNa bhagavAnanA yogathI, tripRSTha vAsudevanA bhavamAM teoe phADelA siMhano jIva je bhAgI gayo tenA kAraNabhUta bhaya pedA thayo hato tevuM saMbhaLAya che. (e jIva kheDUta banelo je gautama svAmIthI pratibodha pAmI sAdhu banela... ane pachI bhagavAnane joIne bhAgI gayela tevo saMpradAya che) tethI teomAM bhayamohanIyanA AzravanI hAjarI mAnavAno doSa to Ubho ja rahe che. tethI jANakArI yukta ane avazyabhAvI bhayano prayojaka evo yogavyApAra hovA mAtrathI bhayamohanIyanA AzravanI Apatti ApavI yogya nathI. zaMkA : te siMhanA jIvane je bhaya lAgyo temAM prabhumahAvIradevanA yogo nahi paNa tenA ja yogo kAraNabhUta hatA. jema ke ayogInA zarIrasparzathI mazakAdinI thatI virAdhanAmAM mazakAdinA yogo ja kAraNa bane che. samAdhAna H AvI kalpanA spaSTa atiprasaMgavALI che, kema ke A rIte to evuM paNa kahI zakAya che ke 'sAdhuonA yogathI paNa koIne bhaya pedA thato nathI, kintu svayogathI ja bhaya pedA thAya che.' : pUrvapakSa H bhagavAna sarvajIvone abhaya denArA hoya che e vAta prasiddha che. jema ke zakrastavamAM kahyuM che ke 'amayAnaM' AnI AMzikavRttino artha A pramANe- 'mAraNAntika upasarga karanArAone paNa bhaya pamADatA nathI. athavA, abhayA=sarvajIvonA bhayanA tyAgayukta che dayA=kRpA jeonI teo Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-77, 78 stebhya iti' tanirvAhArthaM kevaliyogAdanyeSAM na bhayotpattiriti kalpyate, sAdhuSu ca tathAkalpane na prayojanamastIti ced ? na, asminnapyarthe samyag vyutpanno'si? kiM na jAnAsi saMyamasyaivAbhayatvam ? yena saMyaminAM saMyamaprAmANyAdevAnyabhayAjanakayogatvaM na kalpayasi / na jAnAmIti cet ? tarhi 'taM no karissAmi samuTThAe maMtA maimaM abhayaM vidittA' ityAcArAGgasUtra evAbhayapadArthaM paryAlocaya yenA'jJAnanivRttiH syAd, 'avidyamAnaM bhayamasmin sattvAnAmityabhayaH saMyamaH' iti hyuktaM vRttaaviti pAchachA paramatasyaivopapAdakAntaraM nirAkaroti abhayadayA. teone namaskAra ho'. A 'abhayadayANaM' vizeSaNano nirvAha karavA kevalInA yogothI koIne bhaya thato nathI' evI kalpanA karIe chIe. sAdhuo mATe AvuM koI vizeSaNa zAstromAM kahyuM nathI ke jenI saMgati mATe "sAdhunA yogathI koIne bhaya thato nathI' ityAdi kalpavuM paDe. | (saMyama abhayarUpa che) uttarapakSaH A vAta paNa barAbara samajIne bolo cho ne? saMyama pote ja abhayarUpa che te zuM tame jANatA nathI ke jethI sAdhuomAM rahela saMyamanI hAjarIne saMgata karavA ja "anyajIvone bhayana pahoMcADe evA ja yogo teomAM hoya che evI kalpanA karatA nathI. zaMkA: saMyama ja abhayarUpa hovAnI e vAta ame jANatA nathI. samAdhAnaH to pachI te no rasa' ityAdi AcArAMgasUtra()mAM kahela "abhaya" padanA arthano barAbara vicAra karo ke jethI e ajJAna dUra thAya. te sUtranI vRttimAM kahyuM ja che ke "je avasthAmAM potAnA taraphathI jIvone bhaya Ubho na rahe te abhaya, eTale ke saMyama. tethI jo "sAdhunA yogathI koIne bhaya thato nathI evI kalpanA vagara paNa saMyama abhayarUpa hovuM tame saMgata mAno cho to e rIte bhagavAnanA yogathI koIne bhaya thato nathI' evI kalpanA vagara paNa teonuM "abhayadayANaM' vizeSaNa saMgata zuM kAma na bane? ke jethI te siMhano jIva bhagavAnanA yogathI bhaya pAmyo nahoto evuM mAnavuM Avazyaka bane? ane tethI bhagavAnanA yogathI te bhaya pAmyo hovA chatAM jema bhagavAnamAM bhayamohanIyano Azrava mAnavo paDato nathI tema paDilehaNAdikALe bhagavAnanA yogavyApArathI kIDI vagere bhaya pAmIne apasaraNAdi kare che ema mAnavAmAM paNa te Azrava mAnavo paDato na hovAthI te apasaraNAdi kriyAne bhayapUrvikA mAnI zakAya che. mATe tene teonA tevA svabhAvathI thayelI mAnavAnI vAta UDI jAya che. l7ii sayogI kevalIne dravyahiMsA hotI nathI evA paramatanuM samarthana karanAra anya dalIlanuM nirAkaraNa karatA granthakAra kahe che Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 kevalImAM dravyahiMsA : jIvarakSA labdhi vicAra jaMpi mayaM NAraMbho laddhivisesAu ceva kevaliNo / taM pi imIi disAe NirAkayaM hoi NAyavvaM / / 78 / / yadapi mataM nAraMbhaH labdhivizeSAdeva kevalinaH / tadapyanayA dizA nirAkRtaM bhavati jJAtavyam / / 78 / / jaM pi mayaM ti / yadapi mataM labdhivizeSAdeva kevalino nAraMbhaH, prasiddha khalvetad yaduta ghAtikarmakSayopazamAvAptajalacAraNAdinAnAlabdhimatAM sAdhUnAM nadIsamudrAdijalajvalanazikhopavanavanaspatipatrapuSpaphalAdikamavalaMbya yadRcchayA gamanAgamanAdiparAyaNAnAmapi jalajIvAdivirAdhanA na bhavatIti / taduktaM 'khIrAsavamahuAsava' ityAdi catuHzaraNa(34)gAthAvRttau - 'cAraNetyAdi yAvatkecittu puSpaphalapatrahimavadAdigirizreNi-agnizikhAnIhArAvazyAyameghavAridhArAmarkaTatantujyotIrazmipavanalatAdyAlaMbanena gatipariNAmakuzalAH, tathA vApInadyAdijale tajjIvAnavirAdhayanto bhUmAviva pAdotkSepaniHkSepakuzalA jalacAraNA ityAdi' / kathaM tarhi ghAtikarmakSayAvAptalabdhibhAjaH kevalino jIvavirAdhanAsaMbhavaH? ekasyA api kSAyikalabdheH sarvakSAyopazamikalabdhyAtmakatvena kSAyopazamikalabdhisAdhyasya jIvarakSAdikAryamAtrasya gAthArthaH "vizeSaprakAranI labdhinA kAraNe kevalIne AraMbha (=hiMsA) hoto nathI." evo je mata che tenuM paNa A ja rIte nirAkaraNa thaI gayeluM jANavuM. (ghAtI karmakSayajanya labdhinA prabhAve jIvaghAta na hoya - pUrvapakSa) pUrvapakSa A vAta to prasiddha che ke ghAtakarmanA kSayopazamathI jalacAraNAdi aneka prakAranI labdhi pAmelA sAdhuo nadI-samudrAdinA jaLanuM, agninI zikhAnuM, upavanonA jhADa-pAMdaDA-phala-phaLAdinuM AlaMbana laIne icchA mujaba gamanAgamanAdi kare to paNa pANInA jIva vagerenI virAdhanA thatI nathI. causaraNa payaNA(34)nI "vIrAsava.' ityAdi gAthAnI vRttimAM kahyuM che ke - cAraNetyAdi...vaLI keTalAMka labdhidhArI mahAtmAo to puSpa-phaLa-pAMdaDAM-himavaMta vagere parvatanI zreNI-agnizikhA-nIhAraavazyAya-meghapANInI dhArA-markaTataMtu-jyoti-kiraNa-pavana-latA vagerenA AdhAre cAlavAmAM paNa kuzaLa hoya che. ema vAvaDI-nadI vagerenA pANImAM tenA jIvonI virAdhanA karyA vagara jamIna para cAle ema pagalAM bharIne cAlavAmAM je kuzaLa hoya che te jaLacAraNa vagere." Ama ghAtakarmanA kSayopazamathI thayela labdhinA kAraNe jo jIvavirAdhanAthI mukta rahevAtuM hoya to ghAtakarmanA kSayathI thayela labdhivALA kevalIone jIvavirAdhanA zI rIte saMbhave ? kema ke eka paNa kSAyika labdhi sarvekSAyopathamika labdhi svarUpa hoI lAyopathamika labdhithI siddha thanAra jIvarakSA vagere rUpa dareka kAryanI sAdhaka hoya che. "labdhinI Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-78, 79 sAdhakatvAt / sA ca kSAyikI labdhirbhagavato jIvarakSAheturanuttaracAritrAntarbhUtA draSTavyA / tatprabhAvAdeva na kevalinaH kadA'pyAraMbha iti / tadapi matamanayA dizA nirAkRtaM jJAtavyaM bhavati, labdhisvabhAvAdeva jIvarakSopapattau kevalina ullaGghanAdivyApAravaiyarthyApatteriti bhAvaH / / 78 // digdarzitameva dUSaNaM vikalpya sphuTIkurvatrAha taM khalu uvajIvaMto pamAyavaM tuha mae jiNo hujjA / selesIe vi phalaM Na tassa uvajIvaNAbhAve / / 79 / / taM khalUpajIvan pramAdavAMstava mate jino bhavet / zailezyAmapi phalaM na tasyopajIvanAbhAve / / 79 / / taM khalutti / taM labdhivizeSamupajIvana jIvarakSArthaM vyApArayan, khalu-nizcitaM jinaH kevalI, tava mate pramAdavAn syAMda, 'labdhyupajIvanaM hi pramattasyaiva bhavatIti' zAstramaryAdA / astu tarhi sa labdhivizeSo'nupajIvita eva jIvarakSAhetuH, kSAyikInAM hi labdhInAM na prayuJjanA bhavati, tAsA gaNatarImAM AvI koI labdhi gaNAvela nathI' evI zaMkA na karavI, kema ke jIvarakSAnA hetubhUta bananAra A kSAyika labdhi bhagavAnanA anuttara cAritramAM ja aMtabhUta hoya che. tenA prabhAvathI ja kevalIne kyAreya AraMbha hoto nathI. uttarapakSaH pUrvapakSanA AvA matanuM nirAkaraNa paNa ukta rIte jANavuM, kemake labdhinA prabhAve svabhAvathI ja (jIvarakSA yogya vizeSa prayatna vagara ja) jIvarakSA jo thaI javAnI hoya to teono ullaMghanAdi vyApAra niSphaLa thaI javAnI Apatti Ave. II78 A rIte e matamAM AvatA ane digdarzita karelA vikalpo dekhADI spaSTa karatAM granthakAra kahe che - (te labdhinuM upajIvana kare to pramattatAnI Apatti - uttarapakSa) gAthArtha tamArA mata pramANe jIvarakSA mATe te labdhivizeSane vAparatA kevalI pramAdavALA banavAnI Apatti Avaze; kemake "labdhino upayoga pramattane ja hoya che evI zAstramaryAdA che. "teno upayoga karavAno hoto nathI e svayaM ja svakArya karI de che evuM mAnavAmAM zailezI avasthAmAM paNa tenA jIvarakSArUpa phaLano je abhAva rahe che te ApattirUpa banI jaze. pUrvapakSaH labdhino upayoga karavAnuM mAnavAmAM Apatti AvatI hovAthI ame to evuM mAnIe chIe ke kevalInI A labdhi evI hoya che ke teno upayoga karyA vagara ja te jIvarakSAno hetu bane che. AvuM mAnavuM ayogya paNa nathI, kAraNa ke kSAyika labdhione prajjavAnI (vAparavAnI) hotI nathI, Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH jIvarakSA labdhi vicAra 219 manavaratamekasvabhAvenaiva sarvakAlInatvAt, tAsAM ca phalavattvamapi tathaiva / taditarANAM tu kAdAcitkatvena phalavattvAt prayuJjaneti vizeSaH - ityeva hyasmanmatamityatrAha - tasya labdhivizeSasya upajIvanAbhAve tu zailezyAmapi phalaM jIvarakSArUpaM nAsti, tadAnIM tatkAyasparzena mazakAdivyApattestvayA'pi svIkArAt, kiM punaH sayogikevalini vAcyaM? tathA copajIvanAnupajIvanavikalpavyAghAtAt tAdRzalabdhivizeSakalpanamaprAmANikameveti bhAvaH / / 79 / / __ atha cAritramohanIyakarmakSayajanitA jIvarakSAheturlabdhioMgagataiva kalpyate, iti zailezyavasthAyAM noktadoSaH - ityAzaGkAyAmAha - jogagayA sA laddhI ajogiNo khAigAvi jai Nasthi / tA takkammassudao tasseva have parAhutto / / 8 / / kema teo niraMtara ekasvabhAvavALI ja hoI sarvakAlIna hoya che. temaja e rIte ja (anupajIvita rahIne ja) teo sarvakAlIna phaLavALI hoya che. te sivAyanI kSAyopathamika labdhio kyAreka phaLavALI banatI hovAthI teonI prajjanA hoya che. ATalo kSAyika ane kSAyopathamika labdhimAM phera jANavo. | (labdhinuM anupajIvana mAnavAmAM Apatti) uttarapakSaH pUrvapakSInA AvA mata aMge granthakAra AgaLa kahe che ke te labdhivizeSanuM upajIvana karyA vagara ja jo jIvarakSA thaI javI mAnazo to Apatti e che ke zailezI avasthAmAM te labdhi hAjara hovA chatAM jIvarakSArUpa phaLa (kAya) karatI nathI. te avasthAmAM tenA kAyasparzathI mazakArijIvo mare che (teonI jIvarakSA thatI nathI) e to tame paNa svIkAro ja cho. Ama ayogIne paNa te potAnuM phaLa dekhADatI nathI to sayogI aMge to zI vAta karavI? mATe labdhinuM upajIvana ke anupajIvana rUpa bane vikalpo dvArA tenAthI jIvarakSA thavI mAnI zakAtI na hovAthI tevI labdhivizeSanI kalpanA karavI e aprAmANika ja che e rahasyArtha che. II79 "cAritramohanIya karmakSayathI prakaTa thayela ane jIvarakSAnA hetubhUta evI prastuta labdhi yogamAM ja pragaTa thAya che. mATe zailezI avasthAmAM yogano abhAva hovAthI jIvarakSA na thAya to paNa doSa nathI.' evI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che (te labdhine yogagata mAnavAmAM Apatti) gAthArthaH "jIvarakSA hetubhUta te labdhi yogagatA hoya che ema mAnI, kSAyikI evI paNa te labdhi Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-80 yogagatA sA labdhiH ayoginaH kSAyikyapi yadi nAsti / . tadA tatkarmaNa udayaH tasyaiva bhavetparAvRttaH / / 80 / / jogagayatti / sA=jIvarakSAhetuH labdhiyogagateti kRtvA, kSAyikyapi yadi ayogino'yogikevalino nAsti; tadA tasyaivAyogikevalina eva, tatkarmaNazcAritramohanIyakarmaNa udayaH parAvRtto bhavet, cAritramohakSayakAryAbhAvasya cAritramohodayavyApyatvAditi bhAvaH / kiMca - yadi labdhyupajIvijalacAraNAdiSu paridRSTA jIvavirAdhanA'bhAvalabdhiranupajIvyA yadi kevalini kalpyate tadA tAdRzajaGghAcAraNAdiSu paridRSTA'tizayacaraNalabdhirapyanupajIvyA kevalini kasmAna kalpyate ? tasyA upajIvyatvaniyamAtra tatkalpanaM kevalini kartuM zakyata iti ced? tadetadanyatrApi tulyamiti svayameva vibhAvaya / tasmAniyatayogavyApArAdeva bhagavatAM jIvarakSA, na tu svarUpata ityavazyambhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM na kiJcidbAdhakamiti sthitam / / 8 / / ayogIkevalImAM hotI nathI evuM jo mAnazo to "cAritramohanIyakarmano teone punaH udaya thAya che evuM mAnavAnI Apatti Avaze, kemake cAritramohanA kSayathI je kArya thatuM hoya teno abhAva e cAritramohodayane vyApya hoya che. arthAta "e kAryarUpa labdhino jyAM jyAM abhAva hoya tyAM tyAM cAritramohodaya hoya' evI vyApti hoI ayogImAM te udaya mAnavo tamArA mate Avazyaka bane che. vaLI labdhine vAparanArA jaLacAraNAdi sAdhumAM jIvavirAdhanAnA abhAvarUpa je labdhi jovA maLe che tene jo kevalImAM anupajIvya (prayoga karAyA vagara svakArya karanAra) mAno cho to labdhi prajjanArA jaMghAcAraNAdimAM eka eka Dagale atyaMta moTuM aMtara kApavA vagere rUpa je atizayita caraNalabdhi jovA maLe che tene paNa kevalImAM anupajIvya kema mAnatA nathI? kemake e paNa kSAyika hoI tamArI dalIla mujaba anupajIvya ja che. jo anupajIvya mAnazo to to kevalInA koI prayatna vagara temanuM naMdIzvaradvIpa vageremAM gamana thaI javAnI Apatti Ave. zaMkA: e labdhio avazya upajIvya (prajjavAmAM Ave to ja svakArya karanAra) hovAno niyama hovAthI kevalImAM paNa ame tene anupajIvya mAnatA nathI. samAdhAnaH A vAta to jIvarakSA hetubhUta labdhi aMge paNa samAna ja che e svayaM vicAro. jaLacAraNAdi paNa kaMI labdhiprayoga vinA te jaLAdijIvonI virAdhanAne aTakAvI zakatA nathI. eTale ke e labdhi paNa prayuMjavAmAM Ave to ja jIvarakSA karI zake che. mATe kevalImAM paNa tene anupajIvya mAnI zakAtI nathI. ane upajIvyA ke anupajIvya ekeya prakAranI tevI labdhi mAnI zakAtI na hovAthI tevI labdhithI ja jIvarakSA thaI jAya che.' e mAnavuM yogya nathI. mATe "ullaMghanAdirUpa niyata yogavyApArathI ja jIvarakSA thAya che, svarUpe Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : anekAntanI anekAntatAno vicAra 221 nanu-evamavazyambhAvinyA'pi jIvavirAdhanayA kevalino'STAdazadoSarahitatvaM na syAd, hiMsAdoSasya tadavasthatvAd / 'na (ca) 'devo'STAdazadoSarahita eva' ityatrApyekAntavAdo jainAnAmaniSTaH' iti zaGkanIyaM, anekAntavAdasyApyanekAntatvenAtraikAntAbhyupagame'pi doSAbhAvAd - ityAzaGkAyAmAha davvAraMbhaM dosaM aTThArasadosamajjhayArammi / jo icchai so icchai No davvapariggahaM kamhA / / 81 / / dravyAraMbhaM doSamaSTAdazadoSamadhye / / ya icchati sa icchati na dravyaparigrahaM kasmAt / / 81 / / davvAraMbhaMti / aSTAdazadoSamadhye yo dravyAraMbhaM doSamicchati sa dravyaparigrahaM doSaM kasmAnecchati? tathA ca dharmopakaraNasadbhAvAd dravyaparigraheNa yathA na doSavattvaM tathA dravyAraMbheNApi na doSavattvaM, bhAvadoSavigamAdeva bhagavati nirdoSatvavyavasthiteriti bhAvanIyam / yaccoktaM nirdoSatve bhagavato ke labdhithI nahi, ane tethI te yogavyApAranA aviSayabhUta jIvanI avazyabhAvinI jIvavirAdhanA kevalIone paNa hovAmAM koI bAdhaka raheto nathI." e vAta nizcita thAya che. l80 pUrvapakSaH A rIte avazyabhAvinI jIvavirAdhanA mAnavAmAM paNa kevalI aDhAradoSathI rahita hoya che e vAta bhAMgI paDaze, kema ke hiMsAdoSa to chabasthAvasthAnI jema tadavastha ja rahyo hoya che. evI zaMkA na karavI ke - "kevalI bhagavAna (deva) aDhAradoSa rahita ja hoya' e bAbatamAM paNa jainone ekAntavAda aniSTa che. arthAt jaino devane ekAnta aDhAradoSazUnya mAnatA nathI, kintu anekAnta mAne che. eTale ke kyAreka kathaMcit dravyahiMsAdirUpa doSayukta paNa mAne che. tethI koI vAMdho nathI - AvI zaMkA eTalA mATe na karavI ke anekAntavAdane paNa anekAnta mAnavAno hoI (arthAtu anekAnta sarvatra lagADavo evo ekAnta na hoI) A doSarahitatvanI bAbatamAM anekAnta na mAnatA ekAnta mAnavAmAM paNa koI doSa nathI." AvI pUrvapakSazaMkA aMge granthakAra kahe che - (jo dravyahiMsA e doSa, to dravyaparigraha paNa doSa) gAthArtha aDhAradoSamAM je dravyAraMbhanI paNa doSa tarIke gaNatarI kare che te pUrvapakSI dravyaparigrahanI kema doSa tarIke gaNatarI karato nathI? tethI dhamapakaraNanI hAjarInA kAraNe rahelA dravyaparigrahathI jema kevalI doSayukta banatA nathI tema dravyAraMbhathI paNa doSayukta banatA nathI. kema ke bhAvadoSono abhAva thayo hovAthI ja bhagavAnano nirdoSa tarIke vyavahAra thAya che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-81 nAnekAnta iti tadasad, doSavibhAgakRtAnekAntasya tatrApyavirodhAd / yacca anekAntasyAnekAntatvamadhikaraNAniyamApekSayodbhAvitaM tatkenAbhiprAyeNa ? iti vaktavyam, antataH svapararUpApekSayA'pyanekAntasya sarvatra saMbhavAd, ata evAtmA'nAtmApekSayA sarvatrAnekAnto vaackpunggvenooH prazamarato (202) - 222 - dravyAtmetyupacAraH sarvadravyeSu nayavizeSeNa / AtmAdezAdAtmA bhavatyanAtmA parAdezAt / / iti / anekAntasyAnekAntatvaM tu syAdvAdAGgasaptabhaGgIvAkyaghaTakaikatarabhaGgAvacchedakarUpApekSayA vyavasthitam / ata va (sammati. 27) - (anekAnta anekAnte kaI rIte ?) vaLI 'bhagavAna nirdoSa ja hoya che' e bAbatamAM anekAnta nathI evuM je kahyuM te khoTuM che, kemake doSavibhAganI apekSAe thayela anekAnta e bAbatamAM paNa viruddha nathI. vaLI anekAnta anekAnte che e vAta adhikaraNanA aniyamanI apekSAe je saMgata karI te kayA abhiprAye ? e kahevuM paDaze. arthAt "te te dareka vasturUpa adhikaraNamAM anekAnta rahyo ja che evo niyama nathI, kyAMka (jemake zrI arihaMta paramAtmAmAM nirdoSatvanA astitvarUpa bAbatamAM) te na paNa rahyo hoya - ekAnta paNa rahyo hoya. mATe sarvatra anekAnta ja che evo ekAnta nathI. mATe anekAnta anekAnte che. AvuM tame je kaho cho te kayA abhiprAye ? e jaNAvavuM paDaze." kemake dareka vastuomAM chevaTe svapa2rUpanI apekSAe paNa svarUpe sat 52rUpe asat ityAdirUpa anekAnta saMbhave che. tAtparya, anekAnta ekAnte nathI, anekAnte che eno artha evo nathI ke 'amuka vastuomAM ja anekAnta che, zeSamAM ekAnta che' to zuM ? dareka vastuomAM anekAnta to che ja. paNa saptabhaMgI vAkya (ke pramANavAkya)nI apekSAe darekamAM anekAnta che. ane te sAtamAMthI koI eka eka bhaMganI apekSAe (ke nayavAkyanI apekSAe) temAM ekAnta che. jemake ratnaprabhA pRthvIrUpa vastu yAt zAzvata-syAt azAzvatarUpe anekAntayukta che. ane dravyanaya mujaba 'te zAzvata ja che' (ke paryAyanayamate te azAzvata ja che) ityAdi rUpe te ekAntayukta che, dravyanaye 'te azAzvatapaNa che' evuM nathI. eTale ke A nayanI vicAraNAmAM paNa te anekAnta yukta che evuM nathI mATe kahevAya che ke anekAnta anekAnte che. tethI ja AtmA-anAtmAnI apekSAe sarvatra anekAnta che evuM vAcakapuMgava zrI umAsvAti mahArAje prazamarati (202)mAM kahyuM che. te A rIte- 'sarvadravyomAM nayavizeSathI apekSAe dravyAtmA evo upacAra thAya che. AtmAnI (potAnI) apekSAe AtmA che. bIjAnI apekSAe anAtmA che.'' vaLI zrAddhapratikramaNasUtravRtti vageremAM anekAntane je anekAnte kahyo che te paNa syAdvAdanA aMgabhUta saptabhaMgI vAkyanA ghaTakIbhUta koI eka bhaMgAtmaka avacchedakarUpanI apekSAe jANavuM. tethI Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsAH anekAntanI anekAntatAno vicAra 223 bhaiyaNA vi hu bhaiavvA jaha bhayaNA bhayai savvadavvAiM / evaM bhayaNANiyamo vi hoi samayAvirAhaNayA (roheNa) / / tti / (TI. yathA bhajanA'nekAnto bhajate sarvavastUni tadatatsvabhAvatayA jJApayati, tathA bhajanAnekAnto'pi bhajanIyo'nekAnto'pyanekAnta ityarthaH / nayapramANApekSayA ekAntazcAnekAntazceti / evaM jJApanIya evaM ca bhajanA'nekAntaH saMbhavati, niyamazcaikAntazca siddhAntasya 'rayaNappabhA siya sAsayA siya asAsayA' iti, evamanekAntapratipAdakaM syAdityAdi tRtIyakAMDe) sammatigAthAyAM bhajanA'bhajanAyAH samayAvirAdhanA / 'imA NaM bhaMte! rayaNappabhA puDhavI kiM sAsayA asAsayA ? goyamA ! siya sAsayA sia asAsayA' iti syAdvAdadezanAyAM, dravyArthatayA zAzvatyeva, paryAyArthatayA tvazAzvatyeva', ityadhikRtabhaGgarUpanirdhAraNApekSayA vRttau vyAkhyAtA / nikSepAdiprapaJco'pi hi sarvatra syAdvAdaghaTanArthameva, yataH prastutArthavyAkaraNAdaprastutArthApAkara-NAcca nikSepaH phalavAnucyate, tatazca syAdvAdasiddhiriti / ata eva sarvatrautsargikI syAdvAdadezana-vokteti sammatyAdigranthAnusAreNa sUkSmamIkSaNIyam / / 1 / / ja sammati prakaraNa tRtIyakAMDanI 27mI gAthAmAM bhajanA-abhajanAthI siddhAntanI avirAdhanA (akhaMDitatA) jaNAvI che. te A rIte - jema bhajanA=anekAnta paNa bhajanIya=anekAnta che. arthAta anekAnta jema vastuone anekAnta (ekAnta eka svabhAvavALI nahi)=anekAntamaya jaNAve che tema pote paNa anekAntamaya che. nayanI apekSAe ekAnta hoya che. ane pramANanI apekSAe anekAnta hoya che. Ama jJApanIya cIja aMge siddhAntane avirodhapaNe bhajanA=anekAnta saMbhave che ane niyama=ekAnta saMbhave che. siddhAntamAM kahyuM che ke "he bhagavan! A ratnaprabhA pRthvI zuM zAzvata che ke azAzvata ? gautama ! syAt zAzvata che ke ane sAt azAzvata che, e pramANe syAdvAdayukta dezanAmAM jANavuM. dravyArthatayA zAzvatI ja che paryavArthatayA azAzvatI ja che e rIte adhikRta bhaMgarUpa nirdhAraNanI apekSAe ekAnta jANavo evuM tenI vRttimAM vyAkhyAna karyuM che. vaLI nikSepAdinI vistRta prarUpaNA paNa "sarvatra syAdvAda lAgu paDe che e vAtane ghaTAvavA mATe ja che, kema ke prastuta padArthanuM (bhAvasAmAyikAdinuM) samarthana karavA paDe ane aprastutapadArthanuM (nAmasAmAyikAdinuM) nirAkaraNa karavA vaDe nikSepa saphaLa bane che. enAthI syAdvAdanI siddhi thAya che. tethI ja sarvatra utsargathI syAdvAdadezanA ja karavAnI kahI che. mATe sammati vagere granthanA anusAra anekAntavAda zI rIte anekAnta che? ityAdi vAto sUkSmatAthI vicAravI. 81 1. bhajanA'pi khalu bhaktavyA yathA bhajanA bhajate sarvadravyANi / evaM bhajanAniyamo'pi bhavati samayAvirAdhanayA // 2. iyaM bhadanta ! ratnaprabhA pRthvI ki zAzvatI azAzvatI ? gautama ! syAt zAzvatI syaadshaashvtii| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 dharmaparIkSA mAga-2 / ||thaa-82, 83 atha ya evamavazyambhAvinyA'pi jIvavirAdhanayA sadbhUtadoSamutprekSya bhagavato'sadoSAdhyAropaNaM kurvanti teSAmapAyamAviSkurvanAha micchAdosavayaNao saMsArADavimahAkaDillaMmi / jiNavaraNiMdArasiA bhamihiMti aNorapArammi / / 82 / / mithyAdoSavacanataH saMsArATavImahAgahane / jinavaranindArasikA bhramiSyanti anarvAkpAre / / 82 / / micchAdosavayaNaotti / mithyAdoSavacanAd-asadbhUtadoSAbhidhAnAd, jinavaranindArasikA abhavyA dUrabhavyA vA janAH, saMsArATavImahAgahane'narvAkpAre bhramiSyanti, tIvrAbhinivezena tIrthakarAzAtanAyA durantAnantasaMsArahetutvAt / uktaJca (upa. pada-423) - titthayara pavayaNasuaM AyariaM gaNaharaM mahiDIyaM / AsAyaMto bahuso aNaMtasaMsArio hoi / / ityAdi // 82 // atha kevalichadmasthaliGgavicAraNayA na kevalino'vazyambhAvinI virAdhanA saMbhavatIti vyAmoho'pi na karttavyaH, samyagvicAraparyavasAnatvAttasya, ityabhiprAyavAnAha jeo avazyabhAvinI paNa jIvavirAdhanAne sadbhUtadoSa rUpe mAnIne bhagavAnamAM asatu (avidyamAna) doSanuM adhyAropaNa kare che teone thanAra nukasAnane prakaTa rIte jaNAvatA granthakAra kahe gAthArthaH mithyA=asabhUta doSa kahIne, zrIjinezvara bhagavAnanI niMdA karavAmAM rasika evA abhavya ke dUrabhavya jIvo anorapAra ane mahAgahana evI saMsAra aTavImAM ghaNuM bhamaze, kema ke tIvra abhinivezathI karAyelI zrItIrthaMkaranI AzAtanA e duraMta anaMta saMsAranuM kAraNa che. pahezapa6 (423)mA ayuM 3 'zrItIrthaM42, avayana, zruta, mAyArya, 152, mardinI vAraMvAra AzAtanA karato jIva anaMtasaMsArI bane che."8rA vaLI evo vyAmoha paNa karavA jevo nathI ke "AgamamAM kahelA kevalInA ane chaghanA liMgono vicAra karavAthI jaNAya che ke kevalIone avazyabhAvinI virAdhanA saMbhavatI nathI." Avo vyAmoha eTalA mATe karavo nahi ke samyagu vicAra karavAthI e vyAmohano aMta AvI jAya che. AvA abhiprAyathI granthakAra kahe che - 1. tIrthakarapravacanazrutaM AcArya gaNadharaM mhddhikm| AzAtayan bahuzo'naMtasaMsAriko bhavati // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chaghasthaliMga vicAra jovi ya jAyai moho chaumatthajiNANa liMgavayaNAo / uvauttassa Na ciTThai so vi ya paramatthadiTThIe / / 83 / / yo'pi ca jAyate mohaH chadmasthajinayoliGgavacanAt / upayuktasya na tiSThati so'pi ca paramArthadRSTau / / 83 / / jovi yatti / yo'pi ca chadmasthajinayoliGgavacanAt sthAnAGgasthAt, moho jAyate durvyAkhyAtuAkhyAM zRNvatAmiti zeSaH, so'pi paramArthadRSTAvupayuktasya na tiSThati, apaNDitavyAkhyAkRtabhramasya paNDitakRtavyAkhyA'vadhAraNamAtranivarttanIyatvAditi bhAvaH / tatra chadmasthakevaliliGgavacanamitthaM sthAnAGge vyavasthitaM sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANejjA / taMjahA-pANe aivAittA bhavati 1, musaM vadittA bhavati 2, adinamAdittA bhavati 3, saddapharisarUvagaMdhe AsAittA bhavati 4, pUAsakkAramaNuvUhittA bhavai 5, 'imaM sAvajjaM' ti paNNavettA paDisevettA bhavati 6, No jahAvAdI tahAkArI yAvi bhavati 7, sattahiM ThANehiM kevalI jANijjA / / taMjahA - No pANe aivAittA bhavai, jAva jahAvAI tahAkArI yAvi bhavai' iti / etadvRttiryathA-bhayaM ca chadmasthasyaiva bhavati, sa ca yaiH sthAnaJjayate tAnyAha - sattahiM ThANehiM saptabhiH sthAnahetubhUtaizchadmasthaM jAnIyAt / tadyathA - prANAnatipAtayitA teSAM kadAcid vyApAdanazIlo bhavatIti / gAthArtha chadmastha ane kevalInA liMgane jaNAvanAra sthAnAMgasUtranA vacana parathI, durvivecaka pAse tenuM vivecana sAMbhaLanArAone je vyAmoha thAya che te paNa paramArthadaSTimAM upayukta thayelA jIvane Takato nathI. tAtparya, apaMDite karelI vyAkhyAthI thayelo bhrama paMDite karelI vyAkhyAne dhyAnathI sAMbhaLavA mAtrathI dUra thaI zake tevo hoya che. (75sthanA jAne klIna liMgomuMha sUtra) chabastha ane kevalInA liMgone jaNAvanAra vacana ThANAMgamAM A pramANe che - "bhaya chadmasthone ja hoya che. te chadmastha je sthAnothI jANI zakAya te sthAnone ja have sUtrathI anya 24 cha. 'sattahiM ThANehiM...' ityAdi hetubhUta sAta sthAnothI sAbhI vyaktine 75stha vo. te sthAno A rIte - (1) prANIono atipAtayitA hoya-kyAreka jIvone mAranAro hoya. ahIM liMga - - - - - - - - - 1. saptabhiH sthAnaH chadmasthaM jAnIyAt, tadyathA - prANAnatipAtayitA bhavati 1, mRSAM vaditA bhavati 2, adattamAdAtA bhavati 3, zabdasparzarasarUpagaMdhAnAsvAdayitA bhavati 4, pUjAsatkArAvanubaMhayitA bhavati 5, idaM sAvadhamiti prajJApya pratiSevitA bhavati 6 no yathAvAdI tathAkArI 7, cApi bhavati / saptabhiH sthAnaiH kevalinaM jAnIyAt, tadyathA-no prANAnatipAtayitA bhavati, yAvat yathAvAdI tathAkArI cApi bhvti| Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-83 iha ca prANAtipAtanamiti vaktavye'pi dharmadharmiNorabhedAdatipAtayiteti dharmI nirdiSTaH / prANAtipAtanAcchadmastho'yamityavasIyate, kevalI hi kSINacAritrAvaraNatvAniraticArasaMyamatvAdapratisevitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati ityevaM sarvatra bhAvanA kAryA tathA mRSAM vaditA bhavati / adattamAdAtA grahItA bhavati / zabdAdInAsvAdayitA bhavati / pUjAsatkArau puSpArcanavastrAdyarcane, anubRMhayitA pareNa svasya kriyamANasya tasyAnumodayitA tadbhAve harSakArItyarthaH / tathedamAdhAkarmAdi sAvA sapApamityevaM prajJApya tadeva pratiSevitA bhavati / tathA sAmAnyato no yathAvAdI tathAkArI-anyathA'bhidhAyAnyathA kartA bhavati / cApIti samuccaye / etAnyeva viparyastAni kevaligamakAni bhavanti / ityetatpratipAdanaparaM kevalisUtraM sugamameveti / / ' atreyaM parasya prakriyA-chadmasthasaMyataH parIkSA'vasare'pramatta eva pakSIkarttavyaH, tatraiva cakSuHpakSmanipAtamapi sUtroktayatanayA kurvANe 'kimayaM chadmastha uta kevalI' iti saMzaye sati chadmasthatAsAdhanAya liGgApekSopapatteH, uktasvarUparahitasya tu nidrAvikathAdipramAdavatazchadmasthatvena saMzayAbhAvAnna tarIke jo ke prANonA atipAtana rUpa dharma kahevo joIe. tema chatAM dharma-dharmIno abheda hovAthI atipAtapitA rUpa dharmIno nirdeza karyo che. jIvahiMsArUpa liMgathI 'A chadmastha che evuM jaNAya che. kema ke cAritramohanIyakarmano kSaya thaI gayo hovAthI kevalI bhagavAna niraticAra saMyamavALA hovAnA kAraNe apratisevI hoya che ane tethI teo to kyAreya paNa jIvonA atipAtayitA banatA nathI. chabasthanA bIjA vagere liMga aMge paNa A pramANe jANavuM. bIjA vagere liMgo - (2) mRSAvAdI hoya. (3) adattanuM grahaNa karanAra hoya. (4) zabda, sparza, rasa, rUpa ane gaMdhane bhogavanAra hoya, (5) bIjAo potAnI puSpa vagerethI pUjA ane vastrAdithI satkAra karatA hoya to tenuM anumodana karanAra hoya - rAjI thanAra hoya (6) "A sAvadya che evI AdhAkadinI prarUpaNA karI tenuM ja pratisevana karanAra hoya. tathA (7) yathAvAdI tathAkArI hotA nathI. arthAt juduM bolIne juduM karanArA hoya che. deva ane "' zabdo samuccaya arthamAM jANavA. AnAthI viparIta liMgo kevalIne jaNAvanArA hoya che. tethI enuM pratipAdana karanAra kevalI sUtra sugama che. TUMkamAM teno artha sAta sthAnoe kevalIne jANavA. prANIonA atipAtayitA na hoya, mRSAvAdI na hoya... ema yAvat yathAvAdI tathAkArI hoya." (chatraliMgonA pakSa ane liMga aMge pUrvapakSa vicAraNA) kevalI- chamasthanA sAta liMgo aMge pUrvapakSInI prakriyA AvI che. pUrvapakSaH - sthAnAMgamAM kahelA A sAta liMgo parathI chadmasthatvanI parIkSA karavAnA avasare apramatta chabasthasaMyatane ja pakSa tarIke levo. kema ke AMkhanI pAMpaNa khola-baMdha karavAnI kriyA paNa sUtroktajayaNApUrvaka karatAM tenA viSayamAM ja "A chadmastha haze ke kevalI?' evo saMzaya paDato hovAthI chadmasthatAnI siddhi karavA mATe liMganI Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 27 kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chaghasthaliMga vicAra parIkSAvAM praveza ti na ta pakSatra, mAdara (sarva. za. 8) - chaumattho puNa kevalikappo apamattasaMjao Neo / so via saMjamajoge uvautto suttaANAe / / tti / liDgAni ca tatra paJcamahAvratAtikramApavAdAnAbhogaviSayasaptasthAnapratipAditAni dravyaprANAtipAtAdirUpANyeva grAhyANi, na tu bhAvaprANAtipAtAdirUpANyapi, teSAM chadmasthajJAnA'gocaratvena liGgatvAbhAvAd, liGgaM hi chadmasthajJAnahetave prayujyate, tacca jJAtameva jJApakaM, nA'jJAtamapIti / tAni ca mohanIyA'vinAbhAvIni yAvadupazAntavItarAgaM bhavanti, na parato'pi, tata UrdhvaM modanIyasattAvA gaNamAvAn aa sAda (sarva. za. 7) - chaumatthanANaheU liMgAI davvao Na bhAvao / uvasaMtavIyarAyaM jA tAvaM tANi jANAhiM / / ti / nanvapUrvAdiSu paJcasu guNasthAnakeSu catasro'pi bhASA bhavantIti karmagranthe bhaNitaM, tathA ca siddhaM kSINamohasyApi mRSAbhASaNaM, tacca chadmasthatvAvabodhakaM liGgameva, tatkathamucyate chadmastha apekSA hovI saMgata bane che. AvA svarUpa vinAnA, nidrAvikathAdirUpa pramAdavALA jIva aMge to chabasthapaNAno saMzaya ja raheto na hovAthI liMga dvArA parIkSA karavAno prazna raheto nathI, tethI ene pakSa tarIke na levo. kahyuM che ke (sarvajJa za. 8) "chastha tarIke paNa kevalI jevo apramatta saMyata levo. vaLI te paNa sUtrAjJA mujaba saMyamayogamAM upayukta hoya tevo jANavo." vaLI AvA pakSamAM, prANAtipAta vagere rUpa pAMca mahAvratonA atikrama, apavAda sevana ane anAbhogaviSayaka je sAta sthAno liMga tarIke kahyA che te paNa dravyaprANAtipAta vagere rUpa ja jANavA, nahi ke bhAvaprANAtipAta vagere rUpa paNa, kema ke mAtra bhAvaprANAtipAta vagere anumAna karanAra chabasthanA jJAnano viSaya banatA na hovAthI liMga banI zakatA nathI. te paNa eTalA mATe ke chabasthane anumitirUpa jJAna thAya e mATe liMgano prayoga thAya che. ane te to svayaM jJAna hoya to ja sAdhyanuM anumitirUpa jJAna karAve che, svayaM ajJAta raheluM nahi. bhAvaprANAtipAta vagere chabastha evA anumAtAne ajJAta rahetA hovAthI tenA mATe liMgarUpa paNa banatA nathI. mATe dravyaprANAtipAta vagere ja ahIM liMgarUpa jANavA. ane to mohanIyakarmane avinAbhAvI hoI upazAntavItarAga guNaThANA sudhI hoya che, te pachI nahi, kAraNa ke tyAM mohanIyanI sattAno paNa abhAva hoya che. kahyuM che ke (sa. za. 7) "chadmasthanA jJAnanA hetubhUta liMga tarIke dravyathI prANAtipAtAdine jANavA, bhAvathI nahi. te liMgo upazAnta vItarAga sudhI hoya che te jANo." zaMkAH "apUrvakaraNAdi pAMca (8thI 12) guNaThANAomAM cAra (satya, asatya, mizra, vyavahAra) bhASAo hoya che evuM karmagranthamAM kahyuM che. tethI "kSINamoha guNaThANe paNa mRSAbhASaNa hoya che e 1. chadmasthaH punaH kevalikalpo'pramattasaMyato jJeyaH / so'pi ca saMyamayoge upayuktaH sUtrAjJayA / 2. chadmasthajJAnahetavo liGgAni dravyato na bhaavtH| upazAntavItarAgaM yAvattAvattAni jAnIhi / / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-83 tvajJApakaliGgAni yAvadupazAntavItarAgameva bhavanti ? iti ced ? maivaM, chadmasthajJAnagocarasyaiva mRSAbhASaNasya liGgatvenAbhimatatvAt / tacca dravyato mRSAbhASaNaM kSINamohasya na bhavati, RoSAvijJanyatvAd, yavALamaH 'sarvAM aMte ! mulAvAya padmavAmi, se joDhA vA, loDhA vA, mayA vA, nhAsA vA' ityAdi / / kSINamohasya ca krodhAdayo na bhavantIti kAraNA'bhAvAd dravyato mRSAbhASaNasyAbhAvaH, tathA ca bhAvato mRSAbhASaNasya sutarAmabhAvaH, tasya mohanIyodayajanyatvAt / tathA ca kSINamohasya dravyato bhAvato vA mRSAbhASaNaM na bhavatyeva, saMyatAnAM jIvaghAtAdAvanAbhogasahakRtamohanIyakarmaNo hetutvAt / mohanIyAbhAve cAnAbhogo vAstavamRSAbhASaNaM pratyakAraNaM sannapi saMbhAvanA''rUDhamRSAbhASaNaM prati kAraNaM bhavatyeva, anAbhogasya tathAsvabhAvasyAnubhavasiddhatvAt tena kSINamohasyA 228 <0 siddha thAya che. e paNa chadmasthatAne jaNAvanAra liMga rUpa ja che. tethI chadmasthatAnA jJApaka liMgo upazAnta vItarAga sudhI ja hoya che evuM zA mATe kaho cho ? (kSINamohane mAtra saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNAdi hoya - pUrvapakSa) samAdhAna H je mRSAbhASaNa chadmasthanA jJAnano viSaya banI zakatuM hoya te ja ahIM liMga tarIke abhimata che. ane tevuM viSaya banatuM dravyatRSAbhASaNa kSINamohI jIvane hotuM nathI, kAraNa ke pAkSikasUtranuM je vacana che ke 'he bhagavan ! sarva mRSAvAdanuM paccakkhANa karuM chuM. te mRSAvAda krodhathI, lobhathI, bhayathI ke hAsyathI hoya che.' tenA parathI jaNAya che ke 'dravyatRSAbhASaNa krodhAdaeNijanya hoya che' kSINamohI jIvane krodhAdi na hovAnA kAraNe, kAraNano abhAva hovAthI kAryarUpa dravyathI mRSAbhASaNa paNa hotuM nathI. ane tethI bhAvathI mRSAvAdano abhAva hovo to nirvivAda siddha thaI jAya che, kemake te to mohanIyanA udayajanya hoya che. tethI koIpaNa kSINamohajIvane dravyathI ke bhAvathI mRSAbhASaNa hotuM ja nathI, kAraNake saMyatothI thatA jIvaghAta-mRSAbhASaNa vageremAM anAbhogasakRta mohanIyakarma hetubhUta che je kSINamohajIvone hotuM nathI. zaMkA H paNa to pachI karmagranthamAM kSINamohIne paNa cAre ya bhASA kahI che tenuM zuM ? (saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa paNa mRSAvAda che, doSarUpa che : : pUrvapakSa) samAdhAna H mohanIyakarmanI gerahAjarImAM anAbhoga vAstavika kRSAbhASaNanuM kAraNa banato na hovA chatAM saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa pratye kAraNa bane ja che. arthAt anAbhoga, mohanIya na hovAnA kAraNe kyAreya mRSAbhASaNa karAvato na hovA chatAM enI saMbhAvanA to UbhI ja rAkhe che, kema ke anAbhoga tevA svabhAvavALo hovo anubhavasiddha che. (jUThuM bolavAno abhiprAya na hoya to paNa 1. sarvaM bhagavan ! mRSAvAdaM pratyAkhyAmi, atha krodhAdvA lobhAdvA bhayAdvA hAsyAdvA // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chavAsthaliMga vicAra 229 pyanAbhogahetukaM saMbhAvanA''rUDhajIvavirAdhanAvanmRSAbhASaNamapi bhavatyeva, tacca chadmasthajJAnAgocaratvena chadmasthatvAvabodhakaM liGgaM na bhavati, tasya kevalajJAnagamyatvAt, na ca saMbhAvanA''rUDhasya mRSAbhASaNasya mRSAbhASaNatvavyapadezo na bhaviSyatIti zaGkanIyaM, saMbhAvanA''rUDhaM mRSAbhASaNamiti bhaNitvApi mRSAbhASaNavyapadezo na bhaviSyatIti bhaNato vadadvyAghAtApatteH / kiJca jainAnAmaloke'pi kalpitalokasyAGgIkAre kalpanAyA iva saMbhAvanAyA api prAmANyameva, ata eva kAlazaukarikasya kalpitamahiSavyApAdanaM mahiSavyApAdanatayA bhagavatA zrImahAvIreNa bhaNitamiti pravacane prasiddhiH, tasmAt karmabandhAhetutve'pi saMbhAvanA''rUDhamRSAbhASaNasya snAtakacAritrapratibandhakatvena dravyamRSAbhASaNasyeva doSatvaM, citralikhitAyAM nAryAM nArItvavyapadezasyeva mRSAvAdavyapadezasya ca viSayatvaM pratipattavyamiti na doSa iti; tasmAd yAvadupazAntavItarAgameva chadmasthatvajJApakAni liGgAnIti sthitam / anAbhogathI jUThuM bolAI jAya che. e vAta sarvajanasiddha che.) tethI kSINamohajIvane paNa anAbhogahetuka evuM saMbhAvanArUDha jIvavirAdhanAnI jema saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa paNa hoya ja che. karmagranthamAM AvA mRSAbhASaNane AzrIne ja cAreya bhASA hovI kahI che. vaLI A mRSAbhASaNa kevalajJAnagaNya hoI chagha0nA jJAnano viSaya banatuM nathI, tethI te chadmasthatAne jaNAvanAra liMga banI zakatuM nathI. mATe kSINamohajIvamAM A liMgo hotA nathI' e vAta siddha thAya che. "saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNano mRSAbhASaNa tarIke vyapadeza thaI zakato nathI' evI zaMkA na karavI, kema ke eno "saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa" tarIke pote ja ullekha karyA pachI "mRSAbhASaNa tarIke vyapadeza (ullekha) thaze nahi evuM bolavAmAM vadato vyAghAta thavAnI (bolatI vakhate ja svavacana haNAI javAnI) Apatti Ave che. vaLI jainoe to alokamAM paNa kalpita loka mAnI enAthI adhyavasAyasthAnAdinI prarUpaNA karI che. ane tethI e kalpanAne jema pramANa mAnI che tema saMbhAvanA paNa pramANabhUta che ja. tethI ja to kAlazaukarike kalpita pADAnA karelA vadhane bhagavAna zrI mahAvIra prabhue pADAnA vadha tarIke kahyo hato' evI pravacanamAM prasiddhi che. tethI, karmabaMdhano hetu na banatuM hovA chatAM snAtakacAritranuM pratibaMdhaka banatuM hoI saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa dravyamRSAbhASaNanI jema doSarUpa che. temaja citramAM dorelI strI jema "strI' ullekhano viSaya bane che tema te "mRSAvAda' ullekhano viSaya bane che e vAta svIkAravAmAM koI doSa nathI. Ama chadmasthanA jJAnano paNa viSaya banI zake evuM mRSAbhASaNa to upazAntamoha guNaThANA sudhI ja hoI tyAM sudhI ja chabasthatvane jaNAvanAra liMgo hoya che e vAta nakkI thaI. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-83 tAni ca pratyakSagamyAni mithyAkArAdiliGgagamyAni vA, 'ayaM sAdhuH sAkSAt saMbhAvanayA vA prANAtipAtAdipratiSeviteva, mithyAkArAnyathAnupapatteH, asmadAdivad' ityevaMliGgagamyenApi prANAtipAtAdinA liGgena 'chadmastho'yaM saMyataH' ityevaM nizcayasaMbhavAt / sa ca mithyAkAraH kAdAcitke eva jIvaghAtAdau bhavati, punarakaraNAbhiprAyeNa tasya phalavattvAt, sArvadikasya tu tasya saMbhave sarvaviratipariNAmasyaivAnupapattiH, 'pratisamayamanavarataM jIvaghAto bhavatyeva' ityabhiprAyasya tatpratibandhakatvAditi / atra ca chadmasthatvajJApakaliGgAnAM saptAnAmapi mohanIyakarmajanyatvena parasparAnuviddhAnAM svarUpayogyatayA nizcayataH sarvakAlInatve'pi phalopahitayogyatayA vyavahAreNAnavarataM niyamAbhAvo'pyAdyeSu paJcasveva, caramayostu dvayoliGgayoH sAmAnyataH sarvakAlInatvena sUkSmadRzAM puraHsphurtikatvAt tAbhyAM chadmasthatvanirNayo vivakSitaparIkSAkAle sulabha eva / tathAhi - (chaghasthaliMgono pUrvapakSAbhimata kALa) pakSIkRta sAmI vyaktimAM e liMgonI hAjarI - pratyakSathI ke mithyAkAra (micchAmi dukkaDam) vagere liMgathI jaNAya che. A sAdhu sAkSAt ke saMbhAvanAthI prANAtipAtAdino pratiSavitA che ja, kemake teNe dIdhela micchAmi dukkam anyathA anupapanna rahe che, jemake mAruM micchAmi dukkaDam' ityAdi anumAnathI jaNAtA prANAtipAtAdi rUpa liMgathI "A saMyata chadmastha che evuM jANI zakAya ja che. vaLI te mithyAkAra kAdAcitka (kyAreka thatA) jIvaghAtAdi aMge ja hoya che, kema ke punaH te jIvavAtAdi pApa na karavAnA abhiprAyathI ja te saphaLa banato hoya che. tethI jo sArvadika jIvaghAta aMge te hoya to to te jIvaghAtanA punaH akaraNano abhiprAya asaMbhavita banavAthI mithyAkAra ja niSphaLa banI jAya. vaLI sArvedika jIvaghAta jo saMbhavita hoya to to sarvavirati pariNAma ja asaMgata banI jAya. kema ke "samaye samaye niraMtara jIvaghAta thayA ja kare che Avo manamAM je abhiprAya (adhyavasAya) Ubho thAya che. te sarvahiMsA vagerenI viratinA pariNAmano pratibaMdhaka che. chadmasthatAne jaNAvanAra A sAteya liMgo mohanIyakarmajanya hoI paraspara anuviddha (saMkaLAyelA) hoya che, svarUpayogyatAnI apekSAe nizcayataH sarvakAlIna hoya che. tema chatAM phaLopahitayogyatAnI apekSAe vyavahArathI "niraMtara teo hoya ja' evA niyamano abhAva paNa prathama pAMca liMgomAM che. chellA be liMgo sAmAnyathI sarvakAlIna hoI sUkSmadaSTithI jonArane spaSTa rIte jaNAya che. arthAt yogyatArUpe sAteya liMgo haMmezA rahyA hoya che, emAMthI pahelAM pAMca liMgo kAryarUpe kyAreka pariName che, kyAreka nahi, jyAre chellA be liMgo kArya tarIke paNa niraMtara pariNamatA hoya che. tethI te be dvArA chadmasthatAno nirNaya koI paNa vivalitakALe sulabha ja hoya che. te A rIte - Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chaghasthaliMga vicAra 231 icchAkArAdisAdhusAmAcArIparAyaNasya chadmasthasaMyatasya gamanAgamanasthitizayanAzanAsanapratyupekSaNAdikriyAsu cakSuSA punaH punarnirIkSaNaM, nirIkSya ca yathAsaMbhavaM rajoharaNAdinA pramArjanaM, pramRjya ca hastapAdAdyavayavAnAM yathAsthAne'bhyasanaM tvakparAvarttanaM, tathaiva vastrapAtrAdyupakaraNAnAmAdAnanikSepaNaM, pramajatazca rajoharaNAdikriyayA makSikApipIlikAdInAM bhayatrAsotpAdanenetastato nayanaM cetyAdyanekaprakAramanuSThAnaM saMbhAvitabhAvijIvaghAtAdidoSabhayajanyaM kAlamadhikRtyAniyatamapyanyataratkiJcidanavarataM bhavatyeva / tatrApi pipIlikAdijantUnAM bhayatrAsotpAdanaM sAvadyamiti prajJApya jIvaghAtavarjanA'bhiprAyavato'pyazakyaparihAreNa tatpratiSevaNaM SaSThaliGgAtmakaM chadmasthatvAbhivyaJjakaM sAmAnyataH sarvakAlInaM sulabhameva / tatpratiSevaNe ca saMyato 'na yathAvAdI tathAkartA' ityapi mantavyam, azakyaparihAreNApi pratyAkhyAtasya sAvadyasya pratiSevaNAditi / kevalino'pi parIkSAyAM viparItAni chadmasthaligAni dravyarUpANyeva grAhyANi, teSAmeva chadmasthajJAnagocaratvenAnumitijanakatvAt / yathAhi chadmasthasaMyato'nAbhogasahakRtamohanIyavazena kadAcitprANAnAmatipAtayitA bhavati, parIkSopayogighAtyajIvAnAM saMparkasya tadviSayakAnAbhogasya ca icchAkAra vagere sAdhusAmAcArInA paripAlanamAM tatpara chadmasaMyata gamanAgamana-sthiti-zayanabhojana-Asana-paDilehaNAdi kriyAomAM AMkhathI punaH punaH nirIkSaNa karIne yathAsaMbhava rajoharaNa AdithI pramArjana kare che, pramArjIne hasta vagere avayavonuM yathAsthAna halana calana kare che, A ja krame tvapha-parAvartana, vastrapAtrAdi upakaraNonuM grahaNa-mocana kare che. pramArjana karatA tenI rajoharaNAdi kriyAthI mAkhI-kIDI vagerene bhaya-trAsa utpanna thavA pUrvaka Ama tema khaseDavAnI kriyA kare che. saMbhavita bhAvijIvaghAtAdidoSanA bhayajanya AvA aneka prakAranA tenA anuSThAno kAlane AzrIne aniyata hovA chatAM koI eka to niraMtara hoya ja che. arthAta te dareka haMmezAM hoya evo niyama na hovA chatAM koI eka to haMmezA hoya ja che. ane temAM kIDI vagere jIvaDAMone bhaya-trAsa pahoMce che. tethI - jIvaDAone bhayatrAsa pamADavA e sAvadya che evuM pote ja prarUpaNa karIne, jIvaghAtavarjanAbhiprAyavALA tenAthI azakyaparihArarUpe te bhayatrAsa pahoMcADavA rUpa pratisevana te pramArjanAdimAM thaI ja jAya che. tethI chadmasthatAne jaNAvanAra A chaThuM liMga sAmAnyataH sarvakAlIna na hovuM sulabha che. vaLI sAvadya tarIke jaNAvIne tenuM ja pratisevana karavAmAM "sAdhu yathAvAdI tathA kartA nathI' evuM sAtamuM liMga paNa tenAmAM haMmezA raheluM hoya che e paNa jANavuM. kAraNa ke jenuM pote paccakakhANa karyuM che te sAvadyanuM azakyaparihAra rUpe to pratisevana kare ja che. chabasthanI jema kevalInI parIkSA mATe paNa chadmasthanA liMga karatAM je viparIta liMgo kahyA che te paNa dravyarUpa ja levA, kema ke teo ja chadmasthajJAnanA viSaya banatA hoI anumitijanaka bane che. anAbhoga sahakRta mohanIyakartavazAt chamasthasaMyata jema prANono ati Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-83 kAdAcitkatvAt, tathA kevalI na bhavati, ityevaM prANAtipAtAdiviparyayaligairdravyarUpaiH kevalitvaM sAdhyamiti | sa ca kevalI dvividho grAhyaH-sadbhUtakevalI, antarmuhUrtabhAvikevalajJAnAbhimukhaH kSINamohazca / yathAhi baddhadevAyurdevagatyabhimukhatvena devatvavyapadezaviSayaH pravacane pratItaH, tathA'ntarmuhUrtenotpatsyamAnakevalajJAnaH kSINamoho'pi kevalivyapadezaviSayo bhavatyeveti, tathA 'bhAvini bhUtavadupacAraH' iti nyAyAt pratyAsatrabhAviparyAyasya bhUtavadbhaNanaM yuktameva / yathA garbhastho'pyarhan zakreNa bhAvArhattayA stutaH / evaM kSINamohamAtrasya chadmasthavItarAgasyApi kathaJcitkevalitvavyapadezo na doSAvahaH / kiJca - kevalitvagamakAni saptApi liGgAni mohanIyakSayasamutthAnyeva, 'kevalI hi kSINacAritrAvaraNatvAniraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati' iti vacanAt, tena liGgApekSayA dvayorapi sAmyameva / evaM ca sati yadi kSINamohasya chadmasthavIta pAtayitA kyAreka bane che, kema ke jenAthI chadmasthatAnI parIkSA thaI zake tevA ghAtathI ghAyajIvono saMparka ane teono anAbhoga kAdAcitka hoya che. tema kevalI prANonA atipAtayitA kyAreya paNa banatA nathI. Ama prANAtipAtAdithI viparIta ane dravyarUpa evA liMgathI kevalIpaNAno nizcaya karavo. (kSINamohane paNa kevalI gaNavAnA che-pUrvapakSa) te kevalI be prakAranA levA. vAstavika kevalI jIvo ane aMtarmuhUrtamAM jeo kevalajJAna pAmavAnA che tevA kevalajJAnAbhimukha kSINamoha jIvo. devAyu bAMdhela jIva devagatine abhimukha hovAthI jema deva' tarIkenA ullekhano viSaya bane che e vAta pravacanamAM pratIta che tema aMtarmuhurtamAM kevalajJAna pAmanAra kSINamoha jIva paNa "kevalI' tarIkenA ullekhano viSaya bane ja che. ema, bhaviSyatkAlIna vastumAM te bhUtakAlIna hoya tevo upacAra karavAnuM jaNAvanAra vini bhUtavadurUvAra: e nyAyathI najIkamAM thanAra kevalIpaNA vagere rUpa bhAvi paryAya bhUtakAlIna thaI gayo) hovA rUpe kahevo e paNa yogya che ja. jema ke garbhamAM rahelA zrIarihaMtaparamAtmAne paNa zakrendra, temanA najIkamAM prakaTa thanAra bhAvaarihaMtapaNAno upacAra karIne bhAvaarihaMta tarIke stavyA. A rIte dareka kSINamoha jIvano, te chadmasthavItarAga hovA chatAM amuka apekSAe kevalI tarIke ullekha karavo e doSAvaha nathI. vaLI ThANAMganA ukta sUtranI vRttinuM je vacana che ke kevalI cAritrAvaraNa kSINa thayuM hovAthI niraticAra saMyamavALA hovAnA kAraNe apratisevI hoya che ane tethI kyAreya paNa prANonA atipAtayitA banatA nathI' te vacana parathI jaNAya che ke "kevalIpaNAMne jaNAvanArAM je "prANonA atipAtayitA na hovuM vagere liMgo che te sAte ya liMgo mULamAM cAritrAvaraNanA (mohanIyanA) kSayathI utpanna thayA hoya che. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kevali-chadmasthaliMga vicAra 233 rAgasya kathaMcitkevalitvaM nAbhyupagamyate, tarhi kSINamohe chadmasthavItarAge saptApi liGgAni vyabhicaranti tatra hetuSu vidyamAneSu sAdhyasya kevalitvasyA'sattvAt / nanvAstAmanyat paraM kevalinaH paJcAnuttarANi bhavanti / yadAgamaH - 'kevalissa NaM paMca aNuttarA pannattA, taM jahA - aNuttare nANe, aNuttare daMsaNe, aNuttare caritte, aNuttare tave, aNuttare vIrie tti' / etAni paJcApi kevalini varttamAnAni kathaM kevalitvagamakaliGgatayA noktAni ? iti ced ? ucyate - eteSAM paJcAnAmapi chadmasthajJAnAgocaratvenAnumitijanakatvAbhAvAt na liGgAni bhavitumarhanti, pratyuta kevalajJAnAdiparijJAnArthamevoktaliGgAnAM prajJApaneti / etena saptApi prANAtipAtAdIni chadmasthAnAM rAgadveSajanitAni - mohanIyano kSaya to kSINamohI jIvamAM paNa thayo ja hoya che. eTale kSINamohI jIvamAM paNa sAteya liMgo hAjara hoya ja che. mATe e sAta liMgonI vicAraNAmAM to kSINamohI ane kevalI e banne samAna ja hoya che. tethI chadmasthavItarAga evA paNa kSINamohI jIvamAM kathaMcit (A sAta liMgonI apekSAe) kevalIpaNuM jo mAnavAmAM na Ave to te chadmasthavItarAga kSINamoha jIvamAM sAteya liMgo vyabhicArI (anaikAntika) banavAnI Apatti Ave, kema ke te jIvamAM 'prANonA atipAtiyatA na hovuM' vagere rUpa sAteya liMga (hetu) hovA chatAM sAdhyabhUta kevalIpaNuM hotuM nathI. tethI kSINamohI jIvomAM paNa kathaMcit kevalIpaNuM mAnavuM e Avazyaka hoI teono paNa A sAta liMgonA pakSa tarIke samAveza che. zaMkA : bIjI vAta javA dyo. 'kaivalIne pAMca vastuo anuttara hovI kahI che. te A pramANe - anuttara jJAna, anuttara darzana, anuttara cAritra, anuttara tapa ane anuttara vIrya.' AvA AgamavacanathI jaNAya che ke kevalIbhagavaMtone A pAMca cIjo anuttara hoya che. dareka kevalI bhagavaMtomAM A pAMce ya hovA chatAM kevalIpaNAnAM liMga tarIke A pAMcane kema na kahyA ? (dravyAprANAtipAtabhAvAdi ja kevalInA liMga che - pUrvapakSa) samAdhAna H A pAMceya cIjo chadmasthanA jJAnano viSaya banatI na hovAthI anumitijanaka banatI nathI. ane tethI te liMga banI zakatI nathI. tethI e pAMca to kevalIpaNAMne jaNAvI zakatI nathI, paNa uparathI e pAMcane jANavA mATe ja uparanA sAta liMgonI jarUra paDe che ane tethI teonI ja liMga tarIke prarUpaNA che. Ama sarva kaivalIomAM rahela ane kevalIthI bhinna koI jIvamAM na 2hela evA paNa anuttarajJAnAdine te chadmasthajJAnanA viSaya banatA na hovAthI je liMga tarIke nathI kahyA tenA parathI paNa jaNAya che ke je prANAtipAtano abhAva vagerene liMgo tarIke kahyA che te chadmasthajJAnanA viSayabhUta prANAtipAtAbhAva vagere levA. ane te to dravyaprANAtipAtAbhAva vagere rUpa ja che, kema ke bhAvaprANAtipAta ke teno abhAva vagere chadmasthanA jJAnanA viSaya banatA nathI. tethI ja nIcenI zaMkA dUra thaI jAya che. 2. vatina: padma anuttarALi prAptAni, tadyathA - anuttaraM jJAnaM, anuttaraM darzanaM, anuttaraM cAritraM, anuttaraM tapaH anuttaraM vIryamiti / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-83 <0teSAM tayoH sattvAt / kevalinastu rAgadveSajanitAnAM teSAM niSedho, na punaH sarvathA niSedhaH, cakSuHpakSmanipAtamAtrajanyAyA asaMkhyeyavAyukAyajIvavirAdhanAyAH kevalino'pyanivRtteH - iti nirastaM, azakyaparihArasyApi kevalini nirAsAt / kiM ca parakIyarAgadveSayostadabhAvasya ca niratizayacchadyasthajJAnAgocaratvena tathAbhUtacchadmasthamAtrAnumitijanakaliGgAnAM vizeSaNatvAsaMbhavAt, saMbhave ca 'yo rAgadveSavAn sa chadmasthaH, yastu rAgadveSarahitaH sa kevalI' iti vizeSaNajJAnamAtreNa chadyasthakevalinorvivekena samyag nirNaye jAte prANAtipAtAdInAM taniSedharUpANAM ca vizeSyapadAnAM bhaNanamunmattapralApakalpaM saMpadyeta, prayojanAbhAvAt, dharmopadezAdikriyAmAtrasyApi tathAtvena saptasaGkhyAbhaNanasyAyuktatvAcca / kiMcAprasiddhavizeSaNadAnena hetUnAM sandigdhasvarUpAsiddhatApi, tathA rAgadveSa (rAgadveSajanitatvAdi tenuM vizeSaNa nathI-pUrvapakSa) prANAtipAtAdi sAteya bAbato chadmasthone rAgadveSa janita hoya che, kema ke teomAM te baMnenI hAjarI hoya che. kevalImAM liMga tarIke prANAtipAtAdino je abhAva (niSedha) kahyo che te sarvathA abhAvarUpa nathI, kintu rAgadveSajanita prANAtipAta vagerenA abhAva rUpa ja che. kema ke AMkhanI pAMpaNa halAvavA mAtramAM thatI asaMkhya vAyukAya jIvonI virAdhanAthI kevalIo paNa chUTI zakatA nathI. sArAMza, prastuta sUtramAM rAgadveSajanita prANAtipAtAdinA abhAva vagerene kevalIpaNAnA liMgo tarIke kahyA cheAvI zaMkA paNa dUra thaI gayelI jANavI, kema ke kevalIone azakya parihAra ja hoto nathI ke jethI e rIte paNa jIvavirAdhanA saMbhave vaLI parakIya rAgadveSa ke teno abhAva atizayazUnya chadmasthanA jJAnano viSaya banatA na hoI tevA chadmasthamAtranI anumiti mATenA liMganA vizeSaNa banI zakatA nathI. bAkI jo teo e rIte vizeSaNa banI zakatA hoya to ane tethI anumiti pUrve tenuM jJAna thaI gayuM hoya che evuM mAnI levAtuM hoya (kemake to ja pachI anumiti thaI zake) to to 'je rAgadveSavAn hoya te chadmastha' ane 'je rAgadveSa rahita hoya te kevalI' e rIte rAgadveSAtmaka ke tenA abhAvAtmaka vizeSaNanA jJAnamAtrathI chadmasthano ane kevalIno pRthak pRthak rIte samyanirNaya thaI jato hovAthI pachI prANAtipAtAdi ke tenA niSedharUpa vizeSyane jaNAvanAra pado bolavA (ane e rIte sAta liMgo kahevA) e to unmatte karelA babaDATa rUpa ja banI jAya, kema ke (1) e bolavAnuM koI prayojana rahetuM nathI temaja (2) dharmopadeza vagere rUpa koIpaNa kriyA tevA vizeSaNayukta to chadmasthano ke kevalIno pRthak nizcaya karAvI zakatI hovAthI e badhI paNa liMga banI zakatI hovAnA kAraNe mAtra sAta liMga kahevA e ayogya banI jAya che. vaLI prANAtipAtAdimAM tevuM, anumiti karanAra chadmasthane aprasiddha vizeSaNa lagADavAthI to hetu saMdigdhasvarUpAsiddha banavAno doSa paNa Ubho thaze. arthAt pakSa banAvelI sAmI vyaktithI thato prANAtipAta rAgadveSajanita che ke nahi eno chadmasthane saMdeha ja raheto hovAthI pakSamAM hetuno abhAva Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chadrasthaliMga vicAra vattvachadmasthatvayostadrAhityakevalitvayozcaikyameveti hetoH sAdhyaghaTitatvena hetusvarUpahAniH, tasmAdaviziSTAnAmeva chadmasthagamyaprANAtipAtAdiniSedharUpANAM kevalitvagamakaliMgatvaM pratipattavyam / __ yattu chadmasthatvajJApakaliGgeSu kadAcid' iti vizeSaNaM TIkAkAreNa dattaM tatsaptAnAmapi liGgAnAM svarUpAsiddhivAraNArthaM, nahi chadmasthasAdhAvanavarataM prANAtipAtAdizIlatvaM saMbhavatIti / yacca kevalitvajJApakaliGgeSu 'kadAcidapi' iti viziSTavizeSaNamupAttaM tacchadmasthasAdhau vyabhicAravAraNAya, bhavati hyetadvizeSaNaM vinA chadmasthasAdhau prANAtipAtAdyabhAvAvasthAyAM hetuSu vidyamAneSu kevalitvAbhAvena vyabhicAra iti / hovA rUpa je svarUpAsiddha doSa che teno saMdeha rahyA karavA rUpa doSa Ubho thAya che. vaLI rAgadveSayuktatA ane chadmasthatA e be temaja rAgadveSazUnyatA ane kevalitva e be eka eka vasturUpa ja hovAthI rAgadveSajanitaprANAtipAtane hetu kahevo e chabasthatAjanita prANAtipAtane hetu kahevA rUpa hoI hetu sAdhyaghaTita banI jAya che. ane to pachI prANAtipAtAdimAMthI hetunuM svarUpa ja haNAI jaze. mATe koIpaNa vizeSaNa vinAnA aviziSTa ane chadmasthagamya evA ja prANAtipAtAdinA niSedho kevalitvane jaNAvanAra liMgabhUta che e svIkAravuM joIe. (vArit ane vAridhi svarUpAsiddhi ane vyabhicAranA vAraka - pUrvapakSa) vaLI, chadmasthatAnA liMgomAM "kadAci evuM je vizeSaNa TIkAkAre joDyuM che te sAteya liMgonA svarUpaasiddhi doSanA vAraNa mATe che, kema ke chadmastha sAdhu niraMtara prANAtipAtAdi karyA karavAnA svabhAvavALA hoya evuM saMbhavatuM nathI. ema kevalInA liMgomAM 'pa' zabda viziSTa evuM 'vitti' rUpa je vizeSaNa joDyuM che te chabasthasAdhumAM liMga cAlyA javA rUpa vyabhicAra na Ave e mATe jANavuM. kema ke evuM vizeSaNa jo lagADyuM na hoya to jayAre chadmastha prANAtipAtAdi kAMI karato na hoya tyAre temAM prANAtipAtAbhAvAtmaka mAtra vizeSyarUpa liMga rahI javA chatAM kevalitva rahyuM na hoI vyabhicAra Ave. niSkarSaH Ama, ATalI vAta phalita thAya che. (1) parIkSA avasare pramArjanAdimAM pravRtta apramatta saMyatane pakSa tarIke levo. (2) liMga tarIke dravyaprANAtipAtAdi levA. (3) chadmasthatAnA liMgo upazAnta moha sudhI hoya che. (4) kSINamohane mAtra saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNAdi hoya. (5) chadmasthatAnA pahelAM pAMca liMgo kAdAcitka hoya che ane chellA be sArvadika. (6) kSINamohane paNa prastuta adhikAramAM kevalI tarIke gaNavAnA che. (7) rAgadveSAdivizeSaNa zUnya aviziSTa prANAtipAtAdi ja ahIM liMga tarIke che. (8) klAvid ane vapa e be vizeSaNo anukrame svarUpaasiddhi ane vyabhicAra doSanA vAraNa mATe che. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-83 atra vadanti-'sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANijjA' ityatrApramattasya pakSIkaraNe prANAtipAtakatvAdayaH sarve'pi hetavaH svarUpAsiddhatAmanubhavanti, prANAtipAtAdinimittakriyA'bhAvena tasya prANAtipAtakatvAdyabhAvAt / yathAhi karmagranthAdyabhiprAyeNa nidrodayasyApramattAdiguNasthAneSu sattve'pi na tena pramattatvaM, dravyato nidrAviSayAdivattvasya pramattatvA'prayojakatvAt, tathA dravyato jIvavirAdhanAyAmapyapramattAH prANAtipAtakA na procyanta iti / na caupacArikairapAramArthikairdravyataH prANAtipAtakatvAdibhistvatkalpitairapi pAramArthikaM chadmasthatvaM sAdhayituM zakyate, dravyato viratimahAvratavattvAdibhiH parivrAjakeSvabhavyanihnavAdiSu ca pAramArthikaviratatvacAritritvAdisAdhanaprasakteH / kiJca-aupacArikaM prANAtipAtakatvaM 'yAvajjIvaH sayogastAvadArabhate' ityAdyAgamavacanA (apramattane pakSa tarIke levAmAM doSo-uttarapakSa) uttarapakSa: 'hiM ahiM cha3maEUR nAginnA' ityAdimAM pakSa tarIke apramatta saMyatane levAmAM badhA hetuo svarUpaasiddha banI javAnI Apatti Avaze. kema ke apramattamAM prANAtipAtAdinA nimittakAraNabhUta kriyAo na hovAthI prANAtipAtakatva vagere rUpa hetu hotA nathI. jema karmagrantha vagerenA abhiprAya mujaba apramatta vagere guNaThANAomAM nidrAno udaya hovA chatAM te nidrodayanA kAraNe teomAM pramattatA AvatI nathI ke kahevAtI nathI, kemake dravyathI nidrAviSayAdinI hAjarI e pramattatAnI prayojaka nathI tema dravyathI jIvavirAdhanA thavA chatAM te virAdhanA pramattatAnI aprayojaka hoI apramattasaMyato prANAtipAtaka (hiMsaka) kahevAtA nathI. (pramattano ja hiMsaka tarIke ullekha thAya che e AgaLa batAvI gayA chIe) [A ApattinuM vAraNa karavA jo tame ema kaho ke pAramArthika prANAtipAtatvAdi apramattamAM na hovA chatAM, teonI pravRttinimitte je dravyahiMsAdi thAya che tenA hiMsakatvano teomAM upacAra to karI zakAya che. ane tethI tevA apAramArthika aupacArika dravyataH hiMsakatvAdine liMga tarIke laIne chadmasthatvanI siddhi ame karIe chIe - to amAro javAba e che ke tame kalpalA] AvA apAramArthika liMgothI paNa pAramArthika chamasthatA siddha karI zakAtI nathI. kALAzanA kAraNe dhUmADA tarIke upacarita thayeluM vAdaLuM kaMI pAramArthika agninI siddhi karI zakatuM nathI. vaLI e rIte to dravyaviratimAM bhAvaviratino ane dravyathI mahAvratayuktatvamAM bhAvacAritrano anukrame upacAra karIte be aupacArikaliMgothI parivrAjakomAM ane abhavya-nidvavAdimAM anukrame pAramArthika viratatvanI ane pAramArthika cAritranI siddhi karavAnI Apatti Ave. (pAramArthika hiMsAdino svabhAva chaghasthaliMga tarIke vivakSitaH uttarapakSa) vaLI jo uktasUtramAM AvA aupacArika prANAtipAtatvAdino ja liMga tarIke ullekha hoya to jyAM sudhI jIva sayogI hoya che tyAM sudhI AraMbha hoya che' ityAdi Agamavacana anusAra temAM Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chaghasthaliMga vicAra 237 deva prasiddhavyabhicAram / iti sadbhUtaprANAtipAtakatvAdibhizchadmasthatvasya sAdhanAt pramatta evAtra pakSIkAryaH, tena na svarUpAsiddhiH, tatra pAramArthikAnAM hetUnAM sattvAditi / kiJca 'vyApAdanazIlo bhavati' ityatra 'phalanirapekSA vRttiH zIlam' iti zIlArthatvAt, tasyAzca svabhAvanibandhanatvAtprANAtipAtAdisvabhAvahetusiddhyarthaM pramatta eva pakSIkartavya iti / na ca pramattatvAdeva tatra chadmasthatvarUpasAdhyasyApi pratItatvAtsAdhyatvAbhAvaH; 'apratItamanirAkRtamabhIpsitaM sAdhyaM' (pramANana. ta. 3/14) iti vacanAditi vAcyaM, vyAmUDhamanasAM tadvyAmohanivRttyarthaM chadmasthatvasya saadhymaantvopapaH | "prasiddhAnAM pramANAnAM lakSaNoktau prayojanam / tadvyAmohanivRttiH syAdvyAmUDhamanasAmiha / / 4 / / " iti nyAyAvatAravacanAt / yathAhi - sAsnAdimattvAd gavi gotve siddhe'pi vyAmUDhasya tatpratipattyarthaM prayogaH kriyate yathA - 'iyaM gauH, sAsnAdimattvAt, yatra gotvAbhAvastatra sAsnAdimattvAbhAvo yathA vyabhicAra doSa hovo paNa prasiddha thaI jAya, kema ke e AraMbhanA kAraNe sayogI kevalImAM paNa aupacArika prANAtipAtatva rUpa liMga rahyuM che ane chabasthatvarUpa sAdhya rahyuM nathI. AvA badhA doSo na Ave e mATe ahIM pAramArthika prANAtipAtakatvAdine ja liMga tarIke laI chadmasthatvanI siddhi karavAnI che, e svIkAravuM joIe. ane tethI pramattane ja pakSa tarIke levo joIe ke jethI svarUpaasiddhi doSa na Ave, kema ke pramattamAM pAramArthika prANAtipAtatvAdi rUpa liMgI rahyA che. vaLI vRttimAM vyApanazIno mavati' evuM je kahyuM che temAM "zIla' zabdano 'phaLane nirapekSapaNe je svAbhAvika vartana thAya te zIla' evo artha hovAthI ane tevuM vartana svabhAvanimittaka hovAthI phalita e thAya che ke uktasUtramAM prANAtipAtAdino svabhAva e hetu che. (pakSa tarIke pramattajIva levo-uttarapakSa). vaLI e hetu svarUpaasiddha na thAya e mATe to pramattane ja pakSa banAvavo paDe che, kAraNa ke pramAdanA kAraNe e ja tevA svabhAvavALo hoya che. - paNa pramattarUpa pakSamAM te pramattatAthI ja chabasthatA rUpa sAdhya paNa pratIta banI jatuM hoI temAM sAdhyatva ja raheze nahi, kema ke "je apratIta (ajJAta), anirAkRta (abAdhita) ane abhIpsita (siddha karavAne icchitI hoya te sAdhya" evuM pramANanayatattvAlakAlaMkAra (3-14) mAM kahyuM che. - evI zaMkA na karavI, kema ke pramattamAM paNa chadmasthatA aMgenA vyAmohavALA jIvono te vyAmoha dUra karavA mATe, chadmasthatAne sAdhya banAvavuM e paNa, nyAyAvatAranA A vacana mujaba yogya che - "pramANa aMgenA vyAmohavALA jIvono te vyAmoha dUra karavo e prasiddha evA paNa pramANonuM lakSaNa kahevAnuM prayojana che." sAsnA vagerenA kAraNe gAyamAM gotva siddha hovA chatAM vyAmUDha jIvane tenI pratIti karAvavA mATe jema prayoga karAya che ke "A gAya (gotvayukta) che, Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-83 mahiSe,' ityAdi, evamatrApi puruSavizeSe pramattatvAcchadmasthatve siddhe'pi vyAmUDhasya jJApanArthamanumAne karttavye chadmasthatvasya sAdhyatvaM ghaTata eveti / etena - nidrAvikathAdipramAdavatazchadmasthatvena saMzayAnupapatterna tatparijJAnAya liGgApekSA - ityapi nirastaM, uktayuktyA vyAmohanirAsArthaM tadupapatteH, vipratipattyAdinA kevalichadmasthavizeSajJasyApi saMzaye sati tatsAdhanopapattezca / na ca sUtre prANAtipAtakatvAdInAM sAmAnyena chadmasthaliGgatvena proktatvAt pramattachadmastharUpavizeSe vyAkhyAyamAne sUtrAzAtaneti vAcyaM, sUtrasya sUtrAntarasaMmatyA vyAkhyAnakaraNe AzAtanAyAH parityAgAt / kiJca - bhavato'pyapramattarUpachadmasthavizeSamupAdAyaiva vyAkhyAnakaraNAnaitadviSaye paryanuyoga eva yujyate, yatrobhayoH samo doSaH parihAro'pi vA samaH / naikaH paryanuyoktavyastAdRgarthavicAraNe / / iti vacanAt / kAraNa ke sAsnAdiyukta che. jayAM gotva nathI hotuM tyAM sAsnAdi paNa nathI hotA, jema ke pADAmAM.. vagere.." ema prastutamAM paNa vivakSita puruSamAM pramattatvanA kAraNe chadmasthatva siddha hovA chatAM vyAmUDha jIvane jaNAvavA mATe anumAna karavAnuM hoya to "A chagha0 (chabasthatAyukta) che, kAraNa ke pramatta che' ityAdirUpa prayogamAM chadmasthatA sAdhya banavI paNa ghaTe ja che. tethI ja AvI je zaMkA che ke -nidrAvikathAdi pramAda yukta jIva aMge chabasthatAno saMzaya paDavo ja asaMgata hoI tenA parijJAna mATe liMganI apekSA ja rahe nahi - te paNa nirAkRta jANavI, kema ke ukta yukti mujaba vyAmoha dUra karavA liMganI apekSA hovI e ghaTI jAya che. tema ja kevalI ane chadmastha vaccenA bhedanA jANakArane paNa vipratipatti (viparIta jANakArI) vagerenA kAraNe saMzaya pace chate AvA liMgathI siddhi karavI saMgata paNa che ja. AvI zaMkA paNa na karavI ke - paNa A rIte bhAvaprANAtipAtakatvAdirUpa pAramArthika liMga levAmAM apramattAdijIvomAM chadmasthatAnI siddhi karI zakAze nahi. ane tethI "ahIM sAmAnya rIte je koI chadmastha hoya te badhA chadmasthasAmAnyanA liMganI vAta nathI, kintu jeo pramatta hoya tevA ja chadmasthavizeSanA liMganI vAta che" evuM jo kahezo to sUtranI AzAtanAnuM pApa lAgaze, kema ke sUtramAM prANAtipAtakatva vagerene chadmasthasAmAnyanA liMga tarIke kahyA che - AvI zaMkA eTalA mATe na karavI ke bIjA sUtranI saMmati (samanvaya) sadhAya e rIte sUtranI vyAkhyA karavAmAM AzAtanA UbhI rahetI nathI. vaLI tame paNa apramattarUpa chabasthavizeSane ja pakSa tarIke laI vyAkhyAna karyuM che, chabasthasAmAnyane pakSa tarIke laIne nahi. tethI "je bAbatamAM vAdI ane prativAdI bannene samAna doSa Ubho thato hoya ke tenuM samAna rIte vAraNa thatuM hoya te bAbatanI vicAraNAmAM bemAMthI ekeyane pUchavApaNuM rahetuM nathI." e vacana mujaba A aMge koIpaNa jAtano paryanuyoga yogya nathI. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kevali-chadmasthaliMga vicAra < nanu pramattasya pakSatve'pramattasaMyate kathaM chadmadyasthatvaM syAt ? liGgAbhAvAditi cet ? na, liGgini liGgAvazyaMbhAvaniyamAbhAvAd, dhUmaM vinA'pi taptAyogolake vahnidarzanAt / nanu yadyevaM pramattasya pakSatvaM bhAvataH prANAtipAtakatvAdInAM ca liGgatvaM tadA chadyasthatvagamakaliGgeSu 'kadAcid' iti vizeSaNaM yat TIkAkAreNa dattaM tadanupapannaM syAt, apramattasaMyatapakSe dravyaprANAtipAtAdInAM liGgatve hi teSAM sArvadikatvAbhAvena svarUpAsiddhivAraNArthaM tadupapannaM syAt, pramattasaMyatapakSe bhAvaprANAtipAtasya sArvadikatvena tadvizeSaNasyAnupapattireveti / maivaM, avizeSeNoktasya prANAtipAtakatvAdeH svarUpAsiddhatvAbhAvena 'kadAcid' ityasyobhayamate'pi svarUpavizeSaNatvAt, kAlikasaMbaMdhena vyApte 239 zaMkA : A rIte pramattane pakSa banAvavAnI tamArI pakaDane tame vaLagI rahezo to apramattamAM chadmasthatA zI rIte mAnI zakAze ? kema ke enAmAM bhAvaprANAtipAtakatvAdirUpa liMga hotuM nathI. samAdhAna : tapelA lokhaMDanA goLAmAM dhUmADA vinA paNa agnirUpa liMgI raheto hovAthI jaNAya che ke liMgI hoya tyAM liMga avazya hoya ja evo niyama nathI. tethI apramattAdimAM bhAvaprANAtipAtakatvAdirUpa liMga na hovA chatAM chadmasthatvarUpa liMgI hovAmAM koI vAMdho nathI. zaMkA H jo A rIte pramatta ja pakSa hoya ane bhAvaprANAtipAtakatvAdi ja liMga hoya to chadmasthatAne jaNAvanAra liMgomAM 'jvAvit' evuM TIkAkAre je vizeSaNa joDyuM che te asaMgata banI jaze, kema ke apramattasaMyatarUpa pakSamAM dravyathI prANAtipAtakatvAdine liMga banAvavAthI ja, teothI dravyahiMsAdi jyAre na thatA hoya tyAre teomAM hetu svarUpaasiddha thavAno je doSa Ubho thAya che tenuM vA2Na ka2vA e pada lagADavuM saMgata bane che. paNa pramattane pakSa tarIke laIne bhAvaprANAtipAtakatva vagerene liMga banAvavAmAM to e asaMgata ja rahe che, kema ke e liMga pramattamAM haMmezAM rahenAruM hovAthI e vizeSaNa vinA paNa svarUpaasiddhi doSa AvavAno prazna ja hoto nathI. ('cit' vagere svarUpavizeSaNa doSavAraka nahi) samAdhAna H tamArI zaMkA barAbara nathI, kema ke 'sArvadikatva' ke 'kAdAcitkatva' rUpa vizeSa (bheda) vinA sAmAnyathI ja prastutamAM liMga tarIke kahevAyelA hiMsakatvAdi svarUpaasiddha nathI. tamArA mata mujabanA apramattasaMyatarUpa pakSamAM dravyahiMsakatvarUpa liMga sAva asiddha che evuM nathI (pachI bhalene sArvadika dravyahiMsakatva temAM asiddha hoya) ke amArA mata mujabanA pramattasaMyatarUpa pakSamAM bhAvahiMsakatvarUpa liMga asiddha nathI. dhUmADo parvatamAM haMmezA na raheto hovA mAtrathI kAMI svarUpaasiddha banI jato nathI ke jethI ene 'kadAcimavattvAt' ityAdirUpe 'kadAcit' vizeSaNanI svarUpaasiddhinA vAraka tarIke apekSA rAkhavI paDe. (e to jyAre rahyo hoya tyAre vahni hovAnuM anumAna karAvI Ape.) tethI vASir evuM vizeSaNa tamArA ke amArA baMnenA mate svarUpaasiddhidoSavA2ka nathI, kintu mAtra svarUpa Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-83 rabhipretatve'pi 'kadAcit' ityasya kAlAntaropasaGgrahe'nupayogAda, 'yadA prANAtipAtakatvAdikaM tadA chadmasthatvaM' iti niyamasiddhau 'kadAcid' ityanena kimupakarttavyametAdRzaniyamasphoraNaM vineti / kecittu - 'kevalI kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA na bhavati' iti yatkevalino liGgamuktaM tatsarvApramattAnAmapi samAnaM, iti tadvyAvRttyarthaM chadmasthaligeSu 'kadAcid' iti vizeSaNamuktam / itthaM cApramattAnAM pramattaguNasthAnavatitve pramattatvAt 'kadAcidbhAvato'pi prANAtipAtakatvaM' saMbhavati, na tu kevalinaH, tasya dezonapUrvakoTIkAlamapyapramattatvasyaiva bhAvAditi vizeSo'vabuddho vizeSaNa ja che. arthAt ukta doSanA vAraNa mATe e nathI vaparAyuM, paNa hetunuM svarUpa mAtra dekhADavA vaparAyuM che.) zaMkA ukta sUtramAM, "jemAM dravyahiMsakatva hoya temAM chadmasthatA hoya' evIdaizika vyApti abhipreta nathI, kintu "jyAre dravyahiMsatva hoya tyAre chabasthatA hoya' evI kAlikasaMbaMdhathI vyApti abhipreta che. eTale 'vit' evuM vizeSaNa na lagADyuM hoya to svarUpaasiddhi doSa Ubho ja rahe che. mATe e vizeSaNa te doSanA vAraka tarIke ja vaparAyuM che. samAdhAna: AvI zaMkA paNa yogya nathI, kema ke kAlikasaMbaMdhathI vyApti abhipreta hoya to paNa 'vit' vizeSaNa anupayogI ja rahe che. Azaya e che ke vyApti daizika hoya ke kAlika, pakSamAM haMmezA hetu hovo ja joIe evo niyama nathI. je kAlamAM hetu rahyo hoya te kAlamAM sAdhya rahyuM hovAnI e siddhi karI Ape che. hetune 'Avat' evuM vizeSaNa lagADavA chatAM paNa e, je kALamAM prANAtipAtakatva vagere nathI rahyuM te kALamAM chadmasthatva hovAnI siddhi to karI Apato nathI ja. ane je kALamAM prANAtipAtakatva vagere rahyA che te kALamAM to tevA vizeSaNa vinAno hetu paNa tenI siddhi karI Ape che. tethI e mAtra svarUpavizeSaNa hovuM ja yogya che. "jayAre prANAtipAtakavAdi hoya tyAre chabasthatva hoya evA kAlikasaMbaMdhathI vyAptirUpa niyamanI siddhi thaye chate "kadAcit evA vizeSaNe tevo niyama ja siddha karavA sivAya bIjo kayo upakAra karavAno hoya che? ('Ara' vagere vize. aMge acano abhiprAya) vaLI keTalAkonuM kahevuM evuM che ke - "kevalI kyAreya paNa hiMsaka hotA nathI evuM kevalInuM je liMga kahyuM che te badhA apramattomAM paNa samAna rIte hoya che, kema ke apramatta paNa hiMsaka hotA nathI. tethI teomAM kevalIpaNAno nirNaya na thaI jAya e mATe chadmasthanA liMgomAM vartAvid evuM vizeSaNa joDyuM che. ane tethI e liMgo apramattamAM javAthI chadmasthatAno nirNaya thAya che, kema ke apramatto apramattaavasthAmAM hiMsaka banatA na hovA chatAM jyAre pramatta avasthAmAM Ave che tyAre temAM pramAdanA kAraNe chadmasthanuM "kyAreka bhAvathI hiMsakatva' rUpa liMga saMbhave che. kevalImAM tevuM saMbhavatuM nathI, kema ke teo Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : Devali-chadmasthaliMga vicAra - 241 bhavati / na cApramattA api sarvadA prANAnatipAtakA eva bhavanti, pramattatvena prANAtipAtakatve tvapramattA eva nocyante ityatiprasaktamevaitallakSaNamiti vAcyaM, apramattasya pramattaguNasthAnavarttino jIvaghAte 'aho ! apramatto'pi jIvaghAtaM karoti' iti vyapadezasaMbhavAt, caturdazapUrvyAdInAM caturgatikatvAdivacanavadetadupapatteH / yathA hi 'bhagavAnapi bhuvanagururunmArgadezanAtsAgaropamakoTAkoTIM bhrAntaH' iti yogazAstravRttivacanaM, loke'pi ca ghRtaghaTe ghRtAbhAve'pi 'ghRtaghaTa:' iti vyapadezo bhAvini bhUtavadupacAreNa dRzyate, tathaivApramattAdiguNasthAnavarttino'pi pramAdavattve bhAvataH prANAtipAtakatvAdivyapadezo bhavati, na tu kevalinaH, tasya kadAcidapi pramAdavattvAbhAvAditi nAtivyAptyAdidoSa ityAhuH / to dezonapUrvakroDa sudhInA kAlamAM paNa haMmezA apramatta ja rahe che. Ama 'kadAcit' evuM vizeSaNa kevalI ane anya apramattomAM rahela A vizeSatAne jaNAvavA mATe che. zaMkA : kevalI jema kevalI avasthAmAM haMmezAM ahiMsaka ja hoya che tema apramatta paNa potAnI apramatta avasthAmAM haMmezAM ahiMsaka ja hoya che, vaLI pramattatAnA kAraNe jyAre hiMsaka bane che tyAre to apramatta ja kahevAtA nathI. mATe te bemAM tame kahelI evI koI vizeSatA ja na hovAthI 'kadAcid' evuM vizeSaNa paNa apramattamAM kevalitvanA kahelA liMganI thatI ativyAptine aTakAvI zakatuM nathI. samAdhAna H AvI zaMkA na karavI, kema ke apramattathI pramatta guNaThANe jaIne paNa jIvaghAta thae chate 'aho ! apramatta paNa jIvaghAta kare che' evo ullekha saMbhave ja che, pachI bhalene te vakhate e apramatta na paNa hoya. jema 'caudapUrvI cAre ya gatimAM janArA hoya che' evuM vacana narakAdi gatimAM jatI vakhate te caudapUrvI na hovA chatAM pUrvakAlIna caudapUrvIpaNAnA paryAyanA kAraNe saMgata che tema prastuta ullekha paNa saMgata che. athavA yogazAstravRttinA 'jagadguru bhagavAna paNa unmArgadezanAnA kAraNe koDAkoDI sAgaropama saMsAramAM bhamyA' ityAdi bhaviSyakAlIna bhagavattva paryAyane lakSamAM rAkhIne thayela vacanaprayoga mujaba ukta prayoga paNa saMgata che. lokamAM paNa ghInA ghaDAmAM ghIno abhAva hoya tyAre paNa, bhaviSyakAlIna cIjano bhUtakAlIna cIja jevo upacAra karIne 'dhRtaghaTa' tarIke ullekha thato dekhAya che. tema apramattAdiguNaThANe rahela jIvano paNa te bhaviSyamAM pramatta banIne hiMsaka banavAno hoya tene lakSamAM rAkhIne hiMsaka tarIke vyapadeza thAya che, kevalIno to nahi ja, kema ke te kyAreya paNa hiMsaka banavAnA hotA nathI. mATe 'jvavid' vagere vizeSaNa lagADavAthI pachI apramattAdimAM ativyApti vagere doSa UbhA rahetA nathI. (kema ke 'kadAcid' eTale ja te pramatta thAya tyAre.) Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-83 teSAM yadyayamAzayaH - apramattasaMyateSu kevalitvagamakaprANAtipAtAbhAvAdiliGgAnAM vyabhicAraH 'kadAcidapi' iti vizeSaNena tadyogyatA'bhAvAnAM liGgatvalAbhena vAryate iti chadmasthaliGgeSu 'kadAcid' iti vizeSaNaM yogyatAspaSTatvArthamiti tadA sA yogyatA prANAtipAtAdiprAgabhAvarUpA grAhyeti kevaliparIkSAyAM kSapaka zreNAvapUrvakaraNAdInAM tadabhAvAtteSu vyabhicAro durvAraH / chadyasthaparIkSAyAM ca pramattasyaiva pakSatve yogyatAgrahaNavaiphalyaM, sarveSAM tu chadmasthAnAM pakSatve teSvevAsiddhiH, iti kimapramattAdAvaupacArikaprANAtipAtakatvAdivivakSayA ? iti pramattApramattasAdhAraNapakSaka 242 (anyanA abhiprAyanI samAlocanA) AvuM kahenArAono Azaya jo e hoya ke - kevalitvanA prANAtipAtAbhAva vagere je liMgo che tenA apramatta saMyatomAM AvatA vyabhicAranuM 'vitti' evA vizeSaNathI vAraNa thAya che. te A rIte - A vizeSaNa evo bhAvArtha kADhI Ape che ke 'kyAreya paNa hiMsaka bane nahi' arthAt have teomAMthI hiMsaka banavAnI yogyatA ja nIkaLI gaI. tethI phalita e thayuM ke ahIM liMga tarIke hiMsakatvAdinI yogyatAno abhAva abhipreta che. apramattAdimAM te yogyatA rahelI che, ane kevalitva rahyuM nathI, tethI vyabhicAra nathI. vaLI AnA parathI e paNa phalita thAya che ke to pachI chadmasthanA liMga tarIke paNa 'hiMsakatvAdi' nathI paNa 'hiMsakatvAdinI yogyatA' che. A vAtane ja spaSTa karavA vRttikA2e e liMgomAM 'jvavid' evuM vizeSaNa joDyuM che. - teono Azaya jo Avo hoya to kSapakazreNimAM apUrvakaraNa guNaThANe rahela jIvomAM kevalitvanI parIkSAnA 'yogyatAnA abhAvarUpa' te liMgono vyabhicAra to durvAra ja rahe che, kema ke emAM yogyatA hiMsakatvAdinA prAgabhAvarUpa levAnI che. arthAt apramattAdi haju bhaviSyamAM pramatta banIne je hiMsakatvAdi pAmavAnA che teno apramatta avasthAmAM rahelo prAgabhAva ja te yogyatArUpa che. ane te to kevalInI jema ukta apUrvakaraNAdi guNaThANAvALAomAM paNa rahyo hoto nathI.(kAraNa ke have teo kyAreya pramatta banI, hiMsaka banavAnA nathI arthAt jeTalA hiMsakatvAdi paryAyo teomAM saMbhavita hatA te to badhA atyAra sudhImAM AvI gayA. have koI hiMsakatvAdi paryAya teomAM bhaviSyamAM AvavAno nathI ke jeno prAgabhAva vivakSita kALe rahyo hoya) ane tema chatAM kevalitva teomAM hotuM nathI. tethI vyabhicAra spaSTa che. vaLI chadmasthatAnI parIkSAmAM jo pramattane ja pakSa banAvavAno hoya to liMgamAM umerela aMza vyartha banI jaze, kema ke teo to yogyatArUpe nahi paNa vAstavika rUpe hiMsakAdi hoya che. zaMkA H ahIM chadmasthatAnA anumAnamAM apramatta vagere chadmastho paNa pakSamAM aMtargata che. teomAM vAstavika hiMsakatva rahyuM nathI. eTale enI yogyatAne ahIM liMga tarIke levAnI che. (je apramatta vageremAM paNa rahI che.) Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chaghasthaliMga vicAra 243 chadmasthatvasAdhane prANAtipAtAdiliGgeSu kadAcid' iti vizeSaNena sAdhyAdhikaraNakiJcitkAlAvacchinnatvaM deyam, kevalitvagamakaliGgeSu ca sAdhyAdhikaraNayAvatkAlAvacchinnatvaM deyam, iti noddezyAsiddhirna vA vyabhicAra iti vibhAvanIyam / yattu bhAvabhUtaliGgAnAM na chadmasthajJAnopayogitvamiti tadasad, bhAvabhUtAnAmeva zamAdiliGgAnAM chadmasthAnAM paraniSThasamyaktvajJAnajanakatvapratipAdanAt / taduktaM yogazAstra(2-15)vRttau-'paJcabhirlakSaNairliGgaH parasthaM parokSamapi samyaktvaM samyagupalakSyate liGgAni tu zamasaMveganirvedAnukaMpAstikyasvarUpANI'tyAdi / bAhyapariNativizeSAdeva tatra zamAdibhAvaliGgajJAnasaulabhyamiti ced? atrApi tata eva na bhAvaliGgajJAnadaurlabhyaM parIkSakANAm / etena - samAdhAnaH A rIte badhA chadmasthone jo pakSa banAvazo to upara kahI gayA mujaba apUrvakaraNAdi guNaThANAvALA jIvomAM hetu asiddha banavAnI Apatti Avaze. mATe apramattAdimAM paNa aupacArika hiMsakatvAdinI vivakSA karI teone pakSa banAvI chadmasthatAnI siddhi karavAnA AvA badhA phAMphAM mAravAthI saryuM ! (vitthI nIkaLato phalitArtha) bAkI pramatta-apramatta baMneno samAveza thaI jAya tevo pakSa laI chadmasthatAnI siddhi karavI hoya to prANAtipAtAdi liMgonA 'vit' evA vizeSaNathI phalitArtha evo kADhavo ke hiMsakatvAdi liMgo chadmasthasvarUpa sAdhyanA adhikaraNIbhUta koIka kAlathI avacchinna che. eTale ke sAdhyanA adhikaraNabhUta koIka kAlathI avacchinna (koIka kAlamAM rahelA) evA hiMsavAdi chadmasthatAnA liMga che. ema sAdhyabhUta kevalitvanA adhikaraNabhUta yAvatkAlathI avacchinna (saMpUrNakAlamAM rahelA) hiMsakatvAbhAvAdi kevalitvane jaNAvanAra liMga che. tethI chadmasthatAnA liMgo apramattAdirUpa pakSamAM asiddha rahevAno ke kevalitvanA liMgo apramattAdimAM vyabhicArI hovAno doSa raheze nahi. (bhAvahiMsakatvAdi liMga banavA asamartha nathI) vaLI pUrvapakSIe "bhAvarUpa hiMsakatvAdi chadmasthane anumAna karAvavAmAM anupayogI che' ityAdi je kahyuM che te khoTuM che, kema ke bhAvarUpa upazamAdine ja sAmAmAM rahela samyakatvAdinuM chamane jJAna karAvanAra anumAnanA liMga tarIke zAstromAM kahyuM che. yogazAstranI vRtti (2-15) mAM kahyuM che ke "pAMca lakSaNa=liMgothI sAmAmAM raheluM parokSa evuM paNa samyaktva samyam rIte jANI zakAya che. te liMgo zamasaMvega nirveda anukaMpA ane Astikya rUpa che." zaMkA zamAdi bhAvaliMgo sIdhesIdhA jaNAtA nathI, kintu vizeSa prakAranI bAhya pariNatithI ja te samya rIte jaNAya che ane pachI samyakatvano nizcaya karAve che. arthAt teo paNa chadmasthanA jJAnano viSaya banIne ja svasAdhya evA samyakatvano nizcaya karAve che, viSaya banyA vagara nahi. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-83 chadmasthatvagamakAni liGgAni yAvadupazAntavItarAgameva bhavanti, yacca kSINamohasya mRSAbhASaNaM tat chadmasthajJAnAgocaratvena na liGga, dravyato mRSAbhASaNasya krodhAdyabhAvena kSINamohe'bhAvAd - ityAdi yaduktaM tanirastaM, uktarItyA dravyavyatiriktasyApi mRSAvAdasya suparIkSakANAM sugrahatvAt / kiJca 'kSINamohasya dravyato mRSAbhASaNaM nAsti' iti sarvazAstraviruddhaM, yasmAtsarvA'vasthAsu karmabandho'sti, karmabandhAnumeyA ca virAdhanA, iSyate cAsau dravyato vItarAgasyApi, chadmasthasya caturNAmapi manoyogAdInAmabhidhAnAditi paJcAzakavRttau dravyata eva mRSAvAdasya kSINamohe'bhidhAnAt / ata eva sUkSmapramAdanimittavirAdhanayA''locanAprAyazcittaM tatroktaM, tathAhi AloaNA vivego vA NiyaMThassa duve bhave / viveo a siNAyassa emeyA paDivattio / / tti / / yatijItakalpasUtre proktam / AlocanAprAyazcittaM vivekaprAyazcittamityete dve prAyazcitte nirgranthasya bhavataH, snAtakasya kevala eko vivekaH, iti tadvRttau / / samAdhAnaH bAhyapariNati vagerethI bhAvarUpa hiMsakatvAdi jANavA paNa chadmasthaparIkSakone durlabha na hoI prastutamAM paNa bhAvarUpa liMgo svasAdhyano nizcaya karAvI zake che. tethI ja pUrvapakSInI A vAta paNa nirasta jANavI ke- chabasthatAne jaNAvanAra liMgo upazAnta vItarAga sudhI ja hoya che. temaja kSaNamohIne je mRSAbhASaNa hoya che. te chadmasthanA jJAnano viSaya na hoI liMgarUpa nathI, kema ke krodhAdino abhAva hovAnA kAraNe kSINamohIne dravyathI mRSAbhASaNa hotuM nathI. ityAdi - pUrvapakSInA A vacano eTalA mATe nirasta jANavA ke dravyabhinna mRSAvAda paNa ukta rIte suparIkSakone jANI zakAya tevuM hovAthI liMga banI zake che. ane tethI kSINamohamAM paNa A liMgo hAjara hoya ja che. (kSaNamohamAM dravyamRSAvAdAbhAvanI mAnyatA zAstraviruddha) vaLI "kSINamohajIvane dravyathI mRSAbhASaNa hotuM nathI e vAta to sarvazAstraviruddha che, kema ke sarva avasthAomAM karmabaMdha hoya che jenAthI virAdhanAnuM anumAna thAya che. ane A virAdhanA dravyathI to vItarAgamAM hovI paNa ISTa che, kema ke chadmastha mAtrane cAreya manoyogAdi hovA kahyA che. ema paMcAzakavRttimAM kSINamohIne dravyathI ja mRSAvAda hovo kahyo che. tethIsto kSINamoha avasthAmAM paNa sUkSmapramAda nimitte thayela virAdhanAnA kAraNe AlocanA prAyazcitta hovuM kahyuM che. yatitakalpasUtra ane tenI vRttimAM kahyuM che ke nigraMthane AlocanA prAyazcitta ane viveka prAyazcitta ema be prAyazcitto hoya che. snAtakane mAtra viveka prAyazcitta hoya che. (A pramANe prAyazcitta svIkAra jANavo) 1. AlocanA viveko vA nirgranthasya dve bhavataH / vivekazca snAtakasya evametAH pratipattayaH / / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kevali-chadmasthaliMga vicAra atra snAtakasya kevalavivekaprAyazcittabhaNanena nirgranthayorupazAntakSINamohayorAlocanAvivekaprAyazcitte dve avizeSeNaivokte saMbhAvyete, anyathA nirgranthe vikalpadvayamakariSyad, yathA 'kutracinnirgranthe vivekaprAyazcittameva, kutracittvAlocanAvivekarUpe dve' iti, na caivaM kvacidupadarzitamiti mAdhyasthyena paryAlocyam / tathA cAlocanAprAyazcittazodhyA dravyavirAdhanA kevalivilakSaNe kSINamohe zAstrasiddhA, iti 'dravyato mRSAbhASaNaM kSINamohe na bhavati' iti yadvacanaM tannirarthakameva / yattu tatrAnAbhogahetukaM saMbhAvanA''rUDhaM jIvavirAdhanAvanmRSAbhASaNamupapAditaM tatra dRSTAntAsiddhiH, dravyato jIvavirAdhanAyAstatropapAditatvAd, bhagavatyAmapi tatra jIvavirAdhanAyAH spaSTamuktatvAcca / tathA ca tatsUtraM (18 za. 8 u. ) 'aNagArassa NaM bhaMte / bhAviappaNo purao duhao jugamAyAe hAe yaM rIyamANassa pAyassa ahe kukkuDapoyae vA vaTTApoyae vA kuliMgacchAe vA pariyAvajjejjA, tassa NaM bhaMte! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajjai ? saMparAiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! aNagArassa NaM bhAviappaNo jAva tassa NaM iriyAvahiA kiriyA kajjai, No saMparAiA kiriA kajjai / se keNaTTheNaM bhaMte / evaM vuccai ? jahA sattama 245 AmAM 'snAtakane mAtra viveka prAyazcitta hoya che' evuM je kahyuM che tenA parathI saMbhAvanA thAya che ke 'upazAntamoha ane kSINamoharUpa banne nirpranthane AlocanA ane vivekarUpa banne prAyazcitto samAna rIte hovA kahyA che. AvuM jo na hota to nirpranthanI bAbatamAM be vikalpo dekhAData... te A rIte keTalAka nirpranthane (kSINamohane) mAtra vivekaprAyazcitta ja hoya che jyAre keTalAka nirpranthane (upazAMtamohane) AlocanA ane viveka e baMne prAyazcitto hoya che. paNa A rIte koI zAstramAM dekhADyuM nathI. mATe upazAntamoha ane kSINamoha baMnemAM samAna rIte baMne prAyazcitto hoya che e madhyasthabhAve vicAravuM. ane tethI AlocanA prAyazcittathI jenI zuddhi thAya tevI dravyavirAdhanA kevalIthI vilakSaNa evA kSINamohamAM hoya che e vAta zAstrasiddha che. mATe 'kSINamoha jIvane dravyathI mRSAbhASaNa hotuM nathI' e vAta nirarthaka ja che. 'kSINamoha jIvamAM jIvavirAdhanAnI jema anAbhogahetuka saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa hoya che' e vAtanI je saMgati karI che temAM paNa jIvavirAdhanArUpa dRSTAnna asiddha che, kema ke teomAM jIvavirAdhanA saMbhAvanArUDha nahi paNa dravyathI hoya che e vAta ame siddha karI gayA chIe. vaLI bhagavatIsUtramAM paNa teone jIvavirAdhanA hovI spaSTa rIte kahI ja che te sUtra (zataka-18, uddezaka-8) A pramANe "he bhagavan ! AgaLa yugamAtra daSTithI jotAM jotAM temaja vacamAM vacamAM pAchaLa ane bAjumAM 1. anagArasya bhagavan ! bhAvitAtmanaH purato dvidhA yugamAtrayA (dRSTyA) prekSya gamanaM kurvataH pAdasyAdhaH kukurTakapotaH vA vartakapotaH vA kuliGgacchA vA paryApadyeta / tasya bhagavan ! kiM IryApathikAkriyA kriyate ? sAmparAyikAkriyA kriyate ? gautama ! anagArasya bhAvitAtmano yAvattasya IryApathikAkriyA kriyate, na sAmparAyikAkriyA kriyate / atha kenArthena bhagavan ! evamucyate yathA saptama Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-83 saMe saMvuDuddesae jAva aTTho Nikkhitto tti / / ' 'purao tti agrataH, duhao tti dvidhA, antarA'ntarA pArzvataH pRSThatazcetyarthaH jugamAyAe tti yUpa(yuga)mAtrayA dRSTyA, pehAetti prekSya, rIyaMti gataM gamanaM, rIyamANassatti kurvata ityarthaH, kukkuDapoyaetti kurkuTAdipotaH, vaTTApoyaetti iha vartakaH pakSivizeSaH, kuliMgacchAe vatti pipIlikAdisadRzaH, pariyAvajjejjatti paryApadyate mriyate / evaM jahA sattamasae ityAdi / anena ca yatsUcitaM tasyArthaleza evaM-atha kenArthena bhadaMta! evamucyate? gautama! yasya krodhAdayo vyavacchinnA bhavanti, tasyeryApathikyeva kriyA bhavatIti' ityAdi tadvRttAvuktam / atra bhAvitAtmA'nagAra upazAntaH kSINamohazca grAhyaH, anyasyeryApathikIkriyA'bhAvAt, kevalinazcAnAbhogaprayuktoktaviziSTagamanAsaMbhavAditi vati | tathA saMbhAvanA''rUDhaM mRSAbhASaNaM dravyabhAvAbhyAM bhinnaM na kutrApyupadarzitaM, iti kSINamohe tadabhidhAnaM bhavato'pUrvapANDityAbhivyaJjakameva, dravyabhAvAtiriktasya saMbhAvanA''rUDhasya zazaviSANa jotAM jotAM cAlatAM je bhAvitAtmA aNagAranA paga nIce kUkaDA vagerenuM baccuM ke vartakAdi pakSIvizeSanuM bacyuM ke kIDI vagere jevA jIvo marI jAya te jIvane he bhagavan! zuM iryApathikI kriyA lAge? sAMparAyikIkriyA lAge? gautama ! te bhAvitAtmA aNagArane ipathikIkriyA lAge, sAMparAyikIkriyA nahi. he bhagavan! kyA kAraNe Ama kaho cho? ityAdi yAvat sAtamA zatakanA saMvRtta udezaka pramANe jANavuM. saMvRtta uddezakanA atideza parathI jenuM sUcana karyuM che teno saMkSepa artha tenI vRttimAM A pramANe kahyo che-bhagavan! kayA kAraNe AvuM kaho cho? gautama ! je jIvanA krodhAdi vicchinna thaI gayA hoya tenI mAtra iyapathikI ja kriyA thAya che." ahI bhAvitAtmA aNagAra tarIke upazAntamoha ane kSINamoha jIva levAnA che. kema ke bIjA jIvone iryApathikI kriyA hotI nathI ane kevalIone anAbhogaprayukta ukta prakAranuM viziSTa gamana saMbhavatuM nathI" evuM AcAryo kahe che. | (saMbhAvanArUDhamAM saMbhAvanAno zabdArtha) tathA saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa paNa dravya ane bhAva bannethI bhinna hovuM to kyAMya dekhADyuM nathI. "kSINamohamAM bhAvamRSAbhASaNa hotuM nathI," e to tamane ane amane banne mAnya che. vaLI tamAre teomAM dravya mRSAbhASaNa paNa mAnavuM nathI. ane tema chatAM saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNanI teomAM tame je hAjarI kaho cho e to tamArA apUrva pAMDityane ja jaNAve che ! kema ke dravya-bhAvathI bhinna evuM - - - - - - - - - - - - - 1. zatake saMvRtoddezake yAvat artho nikSipta iti / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kevali-chaghasthaliMga vicAra 247 vadavastutvAt / yacca vyaktizaktirUpaM saMbhave saMbhAvye ca yogavIryamuktaM tadbhAvapariNAmarUpameva, yathoktaM sUtrakRtAGgavIryAdhyayanavRttau - 'tathA manovAkkAyAdInAM tadbhAvapariNatAnAM yadvIryaM sAmarthyaM taddvividhaM sambhave saMbhAvye ca / sambhave tAvattIrthakRtAmanuttaropapAtikAnAM ca surANAmatIvapaTUni manodravyANi bhavanti / tathAhi, tIrthakRtAmanuttaropapAtikasuramanaHparyAyajJAnipraznavyAkaraNasya dravyamanasaiva karaNAd, anuttaropapAtikasurANAM ca sarvavyApArasyaiva manasA niSpAdanAditi / sambhAvye tu yo hi yamarthaM paTumatinA procyamAnaM na zaknoti sAMprataM pariNamayituM, saMbhAvyate tveSa parikarmyamANaH zakSyatyamumarthaM pariNamayitumiti / 2 vAgvIryamapi dvividhaMsaMbhave saMbhAvye ca / tatra saMbhave tIrthakRtAM yojananirhAriNI vAk sarvasvasvabhASAnugatA ca, tathA'nyeSAmapi kSIramadhvAzravAdilabdhimatAM vAcaH saubhAgyamiti / tathA haMsakokilAdInAM saMbhavati svaramAdhuryam / saMbhAvye tu sambhAvyate zyAmAyAH striyo gAnamAdhuryam, tathA coktaM - 'zyA(sA)mA gAyati madhuraM kAlI gAyati kharaM ca RkSaM ca / ' () ityAdi / tathA saMbhAvayAma enaM zrAvakadArakamakRtamukhasaMskAramapyakSareSu yathAvadabhilaptavyeSviti, tathA saMbhAvayAmaH zukasArikAdInAM vAco mAnuSabhASApariNAmaH / 3 kAyavIryamapyaurasyaM yadyasya balam / tadapi dvividhaM saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa zazaviSANanI jema avastu che. vaLI saMbhava ane saMbhAvya aMge vyakti ke zaktirUpa je yogavIrya kahyuM che to bhAvarUpa ja che. sUtrakRtAMganA vIryaadhyayananI vRttimAM kahyuM che ke "tathA tadbhAvarUpe pariNamelA mana-vacana-kAyA vagerenuM je vIrya sAmarthya hoya che te be prakAranuM hoya che - saMbhava vizenuM ane saMbhAvya vizenuM. temAM saMbhavavIrya eTale zrI tIrthakaro ane anuttaropapAtika devonuM je atIvapaTu manodravya hoya che. te zrItIrthaMkara paramAtmAo anuttaropapAtika devoe ane mana:paryavajJAnIoe pUchelA praznono javAba dravyamanathI ja Ape che. ema anuttaravAsI devo dareka pravRtti manathI ja karI de che. mATe atIva paTu manodravyanA kAraNe teonuM vIrya saMbhavavizenuM vIrya kahevAya che. paTubuddhivALAthI kahevAtI vAtane je vivakSitakALe pariNAvavA samartha hoto nathI, paNa parikarma karato karato te kyAreka tene pariNAvI zakaze evI saMbhAvanA karI zakAtI hoya to tenuM manovIrya saMbhAvyavIrya kahevAya. ema vAgvIrya paNa be prakAre hoya che. saMbhava aMge ane saMbhAvya aMge... emAM saMbhavavIryamAM zrI tIrthakaronI eka yojanamAM prasaratI temaja darekane potapotAnI bhASAmAM samajAtI evI vANI Ave, ema anya paNa kSIrAzrava- madhvAzrava vagere labdhiyukta jIvonuM vANI saubhAgya saMbhavavIryamAM jANavuM. e ja rIte haMsa-koyala vagerenuM svaramAdhurya paNa saMbhavavIryamAM jANavuM. tathA zyAmA strIonA gItamAdhuryanI je saMbhAvanA karAya che te saMbhAvya vIryamAM jANavuM. kahyuM che ke "zyAmA strI madhura gAya che. kAlI strI karkaza ane rUkSa gAya che' ema mukhasaMskAra nahi karAyela paNa A zrAvakaputra yathAvad abhilApa karavA yogya akSaromAM samartha banaze evI je saMbhAvanA karAya che te temaja zukasArikAnI vANI manuSya bhASAnA pariNAmavALI banavAnI je saMbhAvanA karAya che te badhI saMbhAvya Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-83 saMbhave sambhAvye ca / sambhave yathA cakravartibaladevavAsudevAdInAM yadbAhubalAdikAyabalam / tadyathA 'koTizilA tripRSThena vAmakaratalenoddhRtA, yadi vA 'solasarAyasahassA...' ( ) ityAdi yAvadaparimitabalA jinavarendrA iti / saMbhAvye tu saMbhAvyate tIrthakaro lokamaloke kandukavat prakSeptum, tathA meruM daNDavat gRhItvA vasudhAM chatrakavaddhartumiti / tathA saMbhAvyate'nyatarasurAdhipo jambUdvIpaM vAmahastena chatrakavaddhartumayatnenaiva mandaramiti / tathA saMbhAvyate'yaM dArakaH parivarddhamAnaH zilAmenAmuddhartuM hastinaM damayitumazvaM vAhayitumityAdi 4 indriyabalamapi zrotrendriyAdisvaviSayagrahaNasamarthaM paJcadhA / ekaikamapi dvidhA saMbhave saMbhAvye ca / saMbhave yathA zrotrendriyasya dvAdazayojanAni viSayaH, evaM zeSANAmapi yasya yo viSaya iti / saMbhAvye tu yasya kasyacidanupahatendriyasya zrAntasya kruddhasya pipAsitasya pariglAnasya vA'rthagrahaNAsamarthamapi indriyaM sadyathoktadoSopazame tu sati sambhAvyate viSayagrahaNAyeti / ' tadvadiha yadi kSINamohe saMbhAvanA''rUDhaM mRSAbhASaNaM saMbhave vaktavyaM tadA vyaktita eva bhAvarUpaM saMpannaM, yadi ca saMbhAvye tadA zaktitaH, iti na kathamapi pRthaga bhavitumarhati / na ca kSINa vAgvIryamAM jANavI. jenuM je utkRSTa baLa hoya che te kAyavIrya che. te paNa saMbhava ane saMbhAvya aMgenuM ema dvividha che. temAM cakravartI-baLadeva-vAsudeva vagerenuM je hAtha vageremAM baLa hoya che te saMbhavavIrya. te A pramANe-tripRSThavAsudeve koTizilA karatalathI upADI.. athavA soLa hajAra rAjAo sAMkaLa pakaDIne kheMce... ityAdi je prarUpaNA Ave che te pramANe jANI levuM... yAvat zrI jinezvara prabhu aparimita baLavALA hoya che tyAM sudhI... A badhuM saMbhavavIrya che. saMbhAvyavIryamAM zrI tIrthaMkara prabhu lokane daDAnI jema alokamAM pheMkavA samartha che, ema merUne daMDanI jema pakaDI pRthvIne chatranI jema dhArI rAkhavA samartha che. koI paNa indra jaMbUdvIpane DAbA hAthathI koIpaNa jAtanI takalIpha vinA merUthI pakaDIne chatranI jema dhArI rAkhavA mATe samartha che. tathA saMbhAvanA che ke vadhato jato A chokaro A zilAne dhArI zakaze, hAthIne damI zakaze, azvanI savArI karI zakaze... ityAdi (zrotrendriyAdi zabdAdirUpasvaviSayanuM grahaNa karavAmAM je samartha hoya che te indriyabaLa paNa pAMca prakAranuM hoya che. te darekanA pAchA babbe bheda... saMbhava ane saMbhAvya-saMbhava aMge... zrotrendriyano viSaya bAra yojana hoya che. ema zeSa indriyono paNa potapotAno viSaya jANavo. A badhuM saMbhava indriyabaLa jANavuM. indriya haNAyelI na hoya evA mANasanI thAkanI - gussAnI pipAsAnI ke pariglAninI avasthAmAM arthagrahaNa karavAmAM asamartha evI paNa indriya uktadoSa zamI jate chate viSaya grahaNa karI zakaze e saMbhAvya indriyabaLa jANavuM.)" sUtrakRtAMgavRttine anusarIne kSINamoha jIvamAM jo saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa "saMbhava' prakAranuM mAnavuM hoya to e vyaktithI (prakaTarUpe) bhAvamRSAbhASaNarUpa banI gayuM ane "saMbhAvya prakAranuM jo mAnavuM hoya to zaktithI yogyatArUpe) bhAvamRSAbhASaNarUpa banI gayuM... paNa te bethI pRtha hovuM to Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA : kevali-chadmasthaliMga vicAra 249 mohe mRSAbhASaNaM kevalaM saMbhAvyameva, apUrvAdiSu paJcasu guNasthAnakeSu catasRNAM bhASANAM karmagraMthe - dvitIyatRtIyavAyogI mithyAdRSTerArabdhau yAvatkSINakaSAyavItarAgachadmasthastAvallabhyete, tathopazAntakaSAyasthAne kSINakaSAyasthAne ca 'navayogA bandhahetavaH ' - ityasya cArthasyAvizeSeNaivAbhidhAnAd / avazyaMbhAvitvAbhiprAyeNa ca yatsambhAvyatvAbhidhAnaM tattu satsaMyatamAtrasyaiva mRSAbhASaNAdeH syAditi draSTavyam / <0 kiJca - sarvamapi mRSAbhASaNaM krodhamUlakameveti vadatastava sambhAvanA''rUDhamapi mRSAbhASaNaM tanmUlakameva syAt, tathA ca kSINamohe tasyApyabhAvaH prApnoti / nanUktaM tadanAbhogahetukameveti cet ? tarhi tAdRzaM dravyato mRSAbhASaNameva kimiti nAbhyupeyate ? kiM saMbhAvanayA ? na ca dravyabhUtena tena pratyAkhyAnabhaGgo bhavati, bhAvabhUtasyaiva tasya pratyAkhyAtatvAt 'pramattayogAdasadabhidhAnaM mRSA' iti tattvArthavRttivacanAd / na ca bhAvataH prANAtipAtamRSAbhASaNAderyatkAraNaM tadeva tasya dravyato'pi, iti kSINamohe na tatsaMbhavatIti vAcyaM, evaM sati bhAvato jJAnadarzanacAritrANAM yAni kAraNAni - - koI rIte saMbhavatuM nathI. vaLI kSINamoha jIvamAM bhRSAbhASaNa mAtra saMbhAvyabhedanuM ja hoya che evuM paNa nathI, kema ke apUrvAda pAMce ya guNaThANAomAM cAreya bhASAo hovI kahI che. 'bIjo ane trIjo vacanayoga mithyAdRSTithI mAMDIne kSINakaSAya guNaThANe 'baMdhanA hetu tarIke nava yogo hoya che" e vAta te be guNaThANAmAM koI bheda pADyA vinA karmagranthamAM kahI che arthAt mRSAbhASaNa aMge upazAntamohI ane kSINamohI banne sarakhA che. eTale upazAntamohInI jema kSINamohImAM paNa saMbhavabhedanuM mRSAbhASaNa saMbhave che. kSINamohInuM mRSAbhASaNa avazyabhAvanuM hoI saMbhAvyabhedanuM jo kahevAtuM hoya to to dareka susAdhunA bhRSAbhASaNane tevuM ja kahevuM paDe e khyAlamAM rAkhavuM. ('bhAvanA kAraNo ja dravyanA kAraNa bane' e niyama khoTo) - vaLI 'badhuM mRSAbhASaNa krodhAdimUlaka ja hoya che' evuM kahenAra tamArA mate to saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa paNa tevuM ja banI jaze, ane to pachI krodhAdizUnya evA kSINamoha jIvamAM teno paNa abhAva thaI jaze. - are ! ame kahI gayAne ke e krodhamUlaka nahi paNa anAbhogahetuka hoya che - evuM jo kahezo to ame kahIe chIe ke anAbhogamUlaka evA tene dravyathI mRSAbhASaNa rUpa ja zA mATe nathI mAnatA ? mATe tene saMbhAvanArUDha mAnavAthI saryuM. kemake dravyarUpa tenAthI mRSAvAdanA paccakkhANano kaMI bhaMga thaI jato nathI. te paNa eTalA mATe ke bhAvarUpa mRSAvAdanuM ja paccakkhANa hoya che. A vAta tattvArthasUtranI vRttinA nIcenA vacanothI jaNAya che. "(A viratinA adhikAramAM) mRSA eTale pramattayogathI thatuM asaabhidhAna (jANavuM)" ahIM AvuM na kahevuM ke - bhAvathI thatA prANAtipAtamRSAvAdAdinA je kAraNo hoya che te ja dravyathI thatA teonA kAraNo bane che, ane tethI kSINamoha Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 < dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-83 tAnyeva dravyabhUtAnAM teSAM kAraNAni syuH, ityabhavyAdInAmapi dravyato jJAnadarzanacAritravatAM jJAnAvaraNIyadarzanamohanIyacAritramohanIyakarmakSayopazamAH kAraNAni syuH, tathA cAgamabAdhA / kiJca, evaM kevalino dravyendriyANAmapyabhAvApattiH bhAvendriyahetujJAnAvaraNadarzanAvaraNakSayopazamayoH kevalinyabhAvAd / na ca dravyendriyAbhAvaH kevalinyuktaH, kintu bhAvendriyAbhAva eveti / kiJcopazAntamohe yathA jIvavirAdhanA mohanIyakAraNamantareNApi bhavati, tathA kSINamohe mohAbhAve'pi dravyato jIvavirAdhanAmRSAbhASAdisadbhAve kiM bAdhakam ? atha-astyevAgamabAdhA / tathAhi - 'rAyagihe jAva evaM vayAsI, aha bhaMte / pANAivAe musAvA adiNNAdANe mehuNe pariggahe esa NaM kativaNNe katigaMdhe katirase katiphAse paNNatte ? goyamA ! paMcavaNNe dugaMdhe paMcarase cauphAse paNNatte / ' ityAdi bhagavatIsUtre dvAdazazate paJcamoddezake proktam / 'rAyagihe' ityAdi, = jIvamAM bhAvamRSAvAdanA kAraNonI jema dravyamRSAvAdanA kAraNo paNa hotA nathI (ane tethI dravyathI mRSAvAda paNa hoto nathI.) - AvuM eTalA mATe na kahevuM ke e rIte to bhAvathI jJAna - darzana - cAritranA je jJAnavaraNIya vagere karmanA kSayopazamarUpa kAraNo hoya che te te ja dravyathI jJAna vagerenA kAraNa banI jaze. ane to pachI dravyathI jJAna-darzana-cAritravALA abhavyAdine paNa jJAnAvaraNadarzanamohanIya-cAritramohanIya karmanA kSayopazamarUpa kAraNo mAnavA paDaze jemAM spaSTa rIte AgamabAdhA che. vaLI A rIte to kevalIomAM dravyendriyono paNa abhAva thaI javAnI Apatti Avaze, kema ke bhAvendriyanA hetubhUta jJAnAvaraNa-darzanAvaraNanA kSayopazamono teomAM abhAva hovAthI dravyendriyonA paNa tadrupa kAraNono abhAva mAnavo paDe che. paNa kevalIomAM dravyendriyono abhAva hovo kahyo nathI, kintu bhAvendriyono ja abhAva kahyo che. tethI 'bhAvanA je kAraNo hoya te ja dravyanA paNa hoya' evuM mAnI zakAtuM nathI. ane tethI 'kSINamohIne bhAvamRSAnA kAraNabhUta krodhAdi na hovAthI dravyamRSAnuM paNa kAraNa hotuM nathI. eTale dravyamRSAvAda paNa hoto nathI.' ityAdi mAnI zakAtuM nathI. vaLI upazAntamoha guNaThANe jIvavirAdhanA jema mohanIyakarmarUpa kAraNa vinA paNa thAya che tema kSINamoha guNaThANe paNa mohAbhAva hovA chatAM dravyathI jIvavirAdhanA-mRSAvAdAdi hoya to emAM zuM bAdhaka che ? (prANAtipAtAdi cAritramohanIyane niyata che - pUrvapakSa) pUrvapakSa H kSINamohamAM dravyathI hiMsA vagere mAnavAmAM Agama ja bAdhaka che. bhagavatIsUtra bAramuM zataka pAMcamA uddezakamAM kahyuM che ke "rAjagRhamAM... yAvat A pramANe kahyuM. atha bhagavan ! prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha e pAMca keTalA varNa, keTalI gaMdha, keTalA rasa (svAda), keTalA chu. rAgade yAvat rva vatti, atha bhavanta ! prALAtipAta:, mRSAvAdaH, avattAvAna, maithuna, parigrahaH - te RtivAM:, tiAnyA: tisAH, RtisparzI: prajJatAH ? gautama! padmavA:, dvidhA:, pannurasA, vatuHspar: prajJatAH / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chaghasthaliMga vicAra pANAivAetti, prANAtipAtajanitaM tajjanakaM vA cAritramohanIyaM karmopacArAt prANAtipAta eva, evamuttaratrApi, tasya ca pudgalarUpatvAdvarNAdayo bhavanti, ata uktaM paMcavaNNe ityAdi / Aha ca paMcarasapaMcavaNNehiM pariNayaM duvihagaMdhacauphAsaM / daviyamaNaMtapaesaM siddhehiM NaMtaguNahINaM / / ityAdyetadvRttAvuktam / etadanusAreNa ca prANAtipAtAdInAM cAritramohaniyatatvAt kSINamohe tadanupapattiH, upazAntamohe tu mohasadbhAvAtprANAtipAtAdyaGgIkAre na kiJcid bAdhakamiti - ced? etadapyasat, bhAvaprANAtipAtApekSayaivoktopacAravyavasthiteH, anyathA dravyaprANAtipAtAdInAM cAritramohanIyakarmajanakatve sUkSmasaMparAyAdau SaDvidhabandhakatvAdi na syAt / tajjanyatve ca tasyoditasyAnuditasya vA janakatvaM vAcyam / Adye upazAntamohe dravyaprANAtipAtAdyanupapattiH / sparzavALA hovA kahevAyA che? gautama ! pAMca varNa, be gaMdha, pAMca rasa ane cAra sparzavALA hovA kahevAyA che." AnI vRttimAM kahyuM che ke "ahIM prANAtipAta eTale prANAtipAtajanita ke prANAtipAtajanaka evuM cAritra mohanIyakarma upacArathI levuM. e pramANe mRSAvAdAdimAM jANavuM... te karmayugala rUpa hoI temAM varNa vagere hoya che. tethI sUtramAM pAMca vagere vaNe kahyAM che. kahyuM che ke - (baMdhAtA karmapudgalo) pAMca rasa ane pAMca varNathI pariNata hoya che. dvividha gaMdha ane cAra sparzavALA hoya che, anaMtapradezavALuM ane tema chatAM siddho karatAM anaMtaguNahIna evA dravyarUpa hoya che." A vacanane anusAra prANAtipAtAdi cAritramohanIyane niyata hoI kSaNamohamAM hovA asaMgata bane che e ja teomAM tene mAnavAno bAdhaka bane che. jayAre upazAntamoha guNaThANAvALAne to mohanI hAjarI hoI prANAtipAtAdi mAnavAmAM paNa koI bAdhaka nathI. (bhAvaprANAtipAtAdi tevA che, dravya nahi-uttarapakSa) uttarapakSa AvI AgamabAdhAnI vAta paNa khoTI che, kema ke te AgamamAM bhAvaprANAtipAtanI apekSAe ja karmane upacArathI prANAtipAta tarIke kahyA hovA jaNAya che, kema ke nahIMtara to (eTale ke dravyaprANAtipAtAdinI apekSAe karmamAM jo upacAra hoya to) dravyaprANAtipAtAdine cAritramohanIya karmanA janaka mAnavA paDe kAM to tenAthI janya mAnavA paDe. jo janaka mAnIe to sUkSmasaMparAyAdi guNaThANe SavidhabaMdhakatvAdi rahe nahi. kema ke hAjara rahela dravyahiMsAdi teone cAritramoha paNa baMdhAvatA hovAthI teomAM saptavidhabaMdhakatva AvI jAya che. tethI dravyahiMsAdine jo cAritramohakarmathI janya mAnIe to te cAritramohakarmane teonuM janaka mAnavuM paDe. emAM udaya pAmela te karmane janaka mAnavuM ke udaya na pAmela paNa tene? udaya pAmela tene janaka mAnavAmAM upazAntamoha guNaThANe dravyahiMsAdi = = = = - - - - - 1. paJcarasapaJcavarNaiH parigataM dvividhagandhacatuHsparzam / dravyamanantapradezaM siddhairanantaguNahInam // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-83 antye ca cAritramohanIyasattAmAtrAdupazAntamohe tatkAryaprANAtipAtasvIkAre nAgnyAdInAM saptAnAM parISahANAmapi tatra svIkArApatteH, teSAmapi cAritramohanIyakAryatvapratipAdanAt / taduktaM bhagavatyAM (za. 8 u. 8) 'cArittamohaNijje NaM bhaMte! kamme kati parIsahA samoaraMti? goyamA! sattaparIsahA smozAMti, te nahIM aratI acela itthI NisIhiA jAyaNA ya akkosA / sakkArapurakkAre carittamohaMmi sattete / / ' tattvArthabhASye'pyuktaM (9-15) - 'cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyA''krozayAcanAsatkArapuraskArAH pariSahA uktAH / ' iti / etadvRttiryathA - darzanamohavarja zeSaM cAritramohanIyaM - cAritrAnmUlottaraguNasaMpannAnmohanAtparAGmukhatvAccAritramohanIyaM, tadudaye satyete nAgnyAdayaH sapta pariSahA bhavanti / nAgnyaM jugupsodayAd 1 aratyudayAdaratiH 2, strIvedodayAtstrIpariSahaH 3, niSadyA sthAnAsevitvaM bhayodayAt 4, krodhodayAdAkrozaparISahaH asaMgata banI jaze, kema ke tyAM cAritramohano udaya hoto nathI. udayana pAmelA tene janaka mAnavAmAM aMtya vikalpamAM phalita e thAya ke cAritramohanIya karmanI sattAmAtrathI upazAntamoha guNaThANe tenA kAryabhUta prANAtipAtAdi thAya che. AnAthI evo niyama phalita thAya ke "cAritra mohanIya karmanuM je kArya hoya che te cAritramohakarmanI sattAmAtrathI paNa thaI jAya che. ane to pachI nagnatA vagere sAteya parISaho paNa tyAM mAnavAnI Apatti Avaze, kema ke teone paNa cAritra mohanIyanA kArya tarIke zAstromAM kahyA che. (nagnatAdi sAta parISaho mAnavAnI Apatti) bhagavatIjI sUtra (za. 8 1.8) mAM kahyuM che ke "he bhagavan! cAritramohanIyakarmamAM keTalA pariSahono samavatAra che? gautama ! sAta pariSadono samavatAra che. te A - arati, acela, strI, niSadyA, yAcanA, Akroza ane satkAra e sAta parISaho cAritramoha karmanA kAryarUpe jANavA." tattvArthabhASya (9-15) mAM kahyuM che ke "cAritramohamAM nAnya, arati, strI, niSadyA, Akroza, yAcanA ane satkArapuraskAraparISaho Ave che, pariSaho kahevAI gayA." tenI vRttimAM kahyuM che ke - "darzanamoha sivAyanuM mohanIyakarma e cAritramohanIya. emAM mUlottaraguNasaMpanna cAritrane kaluSita kare athavA cAritrathI parAbhukha rAkhe te cAritramohanIyakarma.. tenA udaye nAnya vagere sAta pariSaho Ave che. emAM jugupsAnA udayathI nagnatAparISaha Ave che. ema aratinA udayathI aratiparISaha, strIvedanA udayathI strIparISaha, bhayanA udayathI sthAnaasevanarUpaniSadyAparISaha, krodhanA udayathI AkrozaparISaha, 1. cAritramohanIye bhagavan ! karme kati pariSahAH samavataranti ? gautama ! saptapariSahAH samavataranti / tadyathA - aratiracelastrI: naiSidhIkI yAcanA caakroshH| satkArapuraskAro cAritramohe saptaite / / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chaghasthaliMga vicAra 5, mAnodayAd yAJcAparISahaH 6, lobhodayAtsatkArapuraskAraparISahaH 7, iti / __ atha cAritramohodaye satyete pariSahAH proktAH, tasmAdupazAnte na bhavantIti cet ? tarhi cAritramohanIyakarmodaye sati prANAtipAtAdayaH proktAH, ataste'pi tatra mA bhUvan / atha bhAvata eva prANAtipAtAdayazcAritramohanIyodayasamutthAH, dravyatastu cAritramohanIyasya sattAyAmapi tatra te bhavantIti cet ? tarhi bhAvata eva cAritramohanIyodayasamutthAH sapta parISahAH sUkSmasamparAyaguNasthAnaM yAvad bhavanti, dravyatastu ta evopazAntamohe'pi cAritramohasattAnimittakA bhavantu, yukterubhayatra taulyAditi / yacca saMbhAvanA''rUDhamRSAbhASaNaniSedhavyAghAtenaiva tatsiddhisamarthanaM kRtaM tattu zazazRGgasyApi niSedhavyAghAtAttatsiddhisamarthanaprAyam / yA cAloke lokakalpanAtulyA saMbhAvanA proktA, sA tu prakRtArthasyAtizayitatvameva pratipAdayed / aloke lokapramANAsaMkhyeyakhaNDapramANAvadhijJAnaviSayakalpanA hi vaijJAnikasaMbaMdhena tadviSayaviziSTatAmavadhijJAnasyaiva jJApayatIti / Aha ca bhASyakAra: mAnanA udayathI yAcanAparISaha ane lobhanA udayathI satkArapuraskAraparISaha Ave che." "A pariSaho cAritramohanA udayathI kahyA che, mATe upazAntamohIne hovAnI Apatti nathI" evuM ja kahezo to e rIte "prANAtipAtAdi paNa cAritramohanIyanA udayathI thAya che evuM mAnavuM paDavAthI upazAntamohIne te paNa mAnI zakAze nahi. - bhAvahiMsA vagere ja cAritramohanIyanA udayathI thAya che, dravyahiMsA vagere to tenI sattA mAtrathI paNa upazAntAdiguNaThANe thAya che evI jo yukti doDAvazo to "cAritramohanIyanA udayathI thayela te sAteya bhAvapariSado ja sUkSmasaMparAyaguNaThANA sudhI hoya che, dravyathI to cAritramohanI sattAnimittaka teo upazAntamohaguNaThANe paNa hoya che. evuM paNa mAnavuM paDaze, kAraNa ke yukti sarvatra samAna rIte ja doDe che. "kSINamoha guNaThANe anAbhoga hovAthI mRSAbhASaNanI saMbhAvanAno niSedha karI zakAto nathI' ityAdi rUpe saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNanA niSedhane mAtra toDI pADIne je tenI hAjarInI siddhinuM samarthana karyuM che te to zazazRMganA paNa niSedhano vyAghAta karIne tenI siddhinuM samarthana karavA rUpa ja che. arthAt e rIte jema zazazRMganI siddhi thaI zakatI nathI tema saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNanI paNa siddhi thaI zakatI nathI. vaLI "alokamAM lokanI kalpanA jainone jema pramANabhUta che tema saMbhAvanA paNa pramANabhUta che' ityAdirUpe saMbhAvanAne alokamAM lokanI kalpanAne tulya je kahI te to prastuta (mRSAvAdAdi) vAtanuM caDhiyAtApaNuM ja jaNAve che. arthAt e to kSINamohamAM vadhu tIvra prakAranA mRSAvAdanI hAjarI jaNAvaze je ApattirUpa che. alokamAM lokAkAza jeTalA pramANavALA asaMkhya khaMDo pramANa avadhijJAnanA viSayanI kalpanA vaijJAnika saMbaMdhathI avadhijJAnanI ja te viSayavALA hovA rUpa viziSTatAne jaNAve che. zrI bhASyakAre kahyuM che ke (vi.A. bhA. 606) - Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-83 luto puNa bAhiM logatthaM ceva pAsai davvaM / suhumayaraM suhumayaraM paramohI jAva paramANuM / / (vi. bhA. 606) ti tadvadihApi saMbhAvanayA viziSTameva mRSAbhASaNaM prasajyeta, iti viparItaiveyaM kalpanA bhavata iti / yacca 'ata eva kAlazaukarikasya...' ityAdyuktaM tattu taM pratyeva lagati, yataH kAlazaukarikasya mahiSavyApAdanaM mahiSavyApAdanatvena bhagavatoktaM tadbhAvamAzritya, tena tatra tatkalpanAyAH prAmANyaM, saMbhAvanA''rUDhamRSAbhASANAdema'SAbhASAtvAdikaM tu bhAvato nocyate, iti kathaM tatkalpanA syAd ? na hyasataH saMbhAvanApi saMbhavati, na hi kSINamohe maithunAdInAM bhavatA'pi saMbhAvanA kriyate, ata eva 'kSINamohe sambhAvanA''rUDhamRSAbhASAdeH snAtakacAritrapratibandhakatvena doSatva'mityapi nirastaM, asato doSatvA'yogAt / ata eva citralikhitanArIdRSTAnto'pi nirastaH, asata AkAramAtra "vardhamAna avadhi lokamAM rahela sUkSma- sUkSmatara dravyane ja jue che yAvat paramAvadhi paramANune paNa jue che" have saMbhAvanA paNa jo kalpanAne tulya hoya to te paNa evuM ja jaNAvaze ke kSINamohIne viziSTatara mRSAbhASaNa hoya che. mATe A rIte teomAM saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNanI tame karelI kalpanA to sAva viparIta ja che. (sAva asahunI saMbhAvanA paNa na karAya) vaLI tethI ja kAlazaukarike kalpita pADAnI karelI hiMsA..." ityAdi pUrvapakSIe je kahyuM che te to tenA ja mAthe paDe evuM che, kema ke kAlazaukarikanI kriyAne pADAnI hiMsA tarIke bhagavAne ja kahI che te to kAlazaukArikanA tevA bhAvane AzrIne ja kahyuM hatuM. arthAt tenAmAM bhAvahiMsA rahI hovAthI ja tenI bAhyakriyAnI hiMsArUpe kalpanA karavAmAM AvI hatI. ane tethI ja te kalpanA pramANabhUta hatI. jyAre saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNAdinI tame je kSINamohamAM mRSAbhASA tarIke kalpanA karo cho te kaMI bhAvamRSAvAdane AzrIne karatA nathI ke jethI evI pramANabhUta kalpanA karI zakAya. vaLI je sAva asat hoya tenI to saMbhAvanA paNa thaI zakatI nathI. jema ke tame paNa kSINamohajIvamAM maithunAdinI to saMbhAvanA karatA nathI. (to pachI mRSAbhANAdinI zI rIte karAya ?) tethI ja "kSINamohamAM rahelA saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNAdi snAtaka cAritranA pratibaMdhaka hoI doSarUpa che e vAta paNa UDI jAya che kema ke sAva asat evA te saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNAdi doSarUpa banI zakatA nathI. tethI ja tame Apela citramAM dorela nArInuM daSTAnta paNa nirasta thaI jAya che, kema ke daSTAntamAM to AkArane AzrIne strInI kalpanA che jayAre prastutamAM, sAva asat evI cIjamAM to AkAzamAtra paNa na hovAthI mRSAbhASaNa 1. vardhamAnaH punrvdhiloksthmev pazyati dravyam / sUkSmataraM sUkSmataraM paramAvadhiryAvatparamANum // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chadrasthaliMga vicAra 255 tAyA apyabhAvAd, iti na kiJcidetat / yacca - chadmasthaliGgAnAM dravyabhUtAnAM mithyAkArAdiliGgagamyatvasyApi saMbhavAnmithyAkArasya cAnavaratapravRttAvasaMbhavAtsaMyatAnAM dravyahiMsAdikaM kAdAcitkatvenAnAbhogaprayuktameva - ityabhidhAnaM tadayuktaM, pratyAkhyAtabhAvahiMsAderevAnAbhogaprayuktakAdAcitkabhaGgapariNativato mithyAkAraviSayatvAd, dravyahiMsAmAtre tadabhAvAd, anyathA'pavAdapadajinapUjA''hAravihArAdikriyANAmapi mithyAkAraviSayatvApatteH / yacca SaSThasaptamaliGgayozchadmasthamAtre sulabhatvamuktaM, tatpratilekhanApramArjanAdikriyANAM pipIlikAdikSudrajantubhayotpAdakatvena sAvadyatve syAt, tadeva tu nAsti, kAyAdiniyatAcArarUpANAM tAsAmautsargikINAM kriyANAmatyantaniravadyatvAt / apavAdakalpatvAdAsAM kathaJcitsAvadyatvamiti cet ? na, apavAdasyApi vidhizuddhasya sAvadyatvAbhAve tatkalpatvenAbhimate tadabhAvAd / na cotsargApavAdavyatirikto'pavAdakalpo rAzitrayakalpanArasikaM bhavantaM vinA'nyena kenApISyata iti (na) tatsadbhAve pramANamasti / AdinI kalpanA zI rIte thAya? mATe A rIte daSTAntathI tamArI mAnyatAnI siddhi karavI e tuccha vAta che. (aMtya be liMgo chadmasthamAtra sulabha nathI) vaLI - chadmasthanA dravyahiMsA vagerarUpa dravyabhUta liMgo mithyAkArAdiliMga gamya hovA paNa saMbhavita che. vaLI apunaHkaraNathI saphaLa banato evo mithyAkAra niraMtara thayA karatI pravRtti aMge saMbhavato nathI. tethI jenA aMge mithyAkAra thAya che te dravyahiMsAdi kAdAcitka hoya che ane tethI anAbhogaprayukta ja hoya che - ityAdi je kahyuM che te paNa ayogya che, kema ke pote jenuM paccakhANa karyuM che tevI bhAvahiMsA vagerenI ja anAbhoganA kAraNe kyAreka thaI gayelI bhaMgapariNati mithyAkArano viSaya bane che, mAtra dravyahiMsA teno viSaya banatI nathI. nahIMtara to apavAdapade - jinapUjA AhAra-vihArAdikriyAo paNa mithyAkArano viSaya banI javAnI Apatti Ave. vaLI - "A sAvadya che." evI prarUpaNA karIne tenuM ja pratisevana karanAra hoya evuM chaThuM ane "yathAvAdI tathAkArI hotA nathI evuM sAtamuM liMga to chadmasthamAtramAM sulabha che - evuM je kahyuM che te pratilekhana-pramArjana vagere kriyAo kIDI vagere mudrajIvone bhayotpAdaka hoI sAvadya hoya che evuM mAnIe to ja saMbhave che, paNa tevuM mAnI zakAtuM nathI, kemake kAyA vagerenA niyata AcArarUpa te autsargikI kriyAo atyanta niravadya che. "e kriyAo apavAda kalpa ( jevI) hoI kathaMcit sAvadya che.' evuM kahevuM e paNa yogya nathI, kema ke vidhizuddha apavAda e pote ja sAvadya na hoI tene samAna A kriyAo zI rIte sAvadya bane? Ama utsarga ke apavAda bane rUpe e sAvadya nathI. vaLI e bethI judo trIjo ja koI apavAdakalpa ke je kathaMcit sAvadya hoya tene ArAdhaka, virAdhaka ane anArAdhaka vagere rUpa traNa rAzionI kalpanA karavAnA rasiyA evA tamane Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-83 zakyAzakyaparihAraviSayabhedenApavAdApavAdakalpayorbhedAbhyupagame ca duSkarasukaratvAdibhedenAnazanayuktAhArAdikriyANAmutsargotsargakalpabhedakalpanAyA apyApatteH, iti na kiJcidetat / tasmAtSaSThasaptamaliGgayoH saulabhyamapi pramattasyaiva pratiSeNavadazAyAM jJeyaM, apramattasya tu sattAmAtreNaiva tad draSTavyam / yattu kevalino'pi parIkSAyAM chadmasthajJAnagocaratvena dravyarUpANyeva liGgAni grAhyANItyuktaM, tanna caturacetazcamatkArakAri, dravyarUpANAmapi prANAtipAtAdInAmabhAvasya sarvakAlInatvasya hetughaTakasya durgrahatvAt / sUkSmadRSTyA tadgrahe ca bhAvarUpaliGgAnAmapi na durgrahatvamiti / yaccoktaM - 'sa ca kevalI dvividho grAhyaH' ityAdi tadasat, kSINamohe kevalitvasyAgamabAdhitatvAt, Agame chadmasthavItarAgamadhya eva kSINamohasya parigaNitatvAt / uktaM ca prjnyaapnaayA choDIne bIjuM koI to svIkAratuM nathI. eTale apavAdakalpa jevI koI cIja hovAmAM koI pramANa nathI - je zakya parihArano viSaya hoya te apavAda ane je azakya parivArano viSaya hoya te apavAdakalpaA rIte apavAda karatAM apavAda kalpane judo mAnavAmAM Ave to evuM paNa mAnavAnI Apatti Ave ke "je duSkara hoya te utsarga, dA.ta. anazana vagere ane je sukara hoya ( karavuM saraLa hoya) te utsargakalpa, dA.ta. sAdhuo deza-kALa-prakRti Adine yogya je nirdoSa AhAra vagere kare che. te mATe paDilehaNa vagere kriyAone apavAdakalparUpa mAnI kathaMcit sAvadya mAnavA dvArA teonA kAraNe kIDI vagerene bhaya-trAsAdinI utpatti mAnavI, ane tethI chaThThA sAtamA liMgane chabasthamAtramAM sulabha hovuM mAnavuM e yogya nathI. mATe chaThuM - sAtamuM liMga pramattane ja pratisevanadazAmAM sulabha hoya che, ane apramattane to te sattAmAtrarUpe hoya che e jANavuM. (kSINamohane kevalI mAnavA e AgamabAdhita). vaLI kevalInI parIkSAmAM paNa dravyarUpa hiMsakatvanA abhAvAdine ja liMga tarIke levA, kema ke teo chadmasthajJAnanA viSayabhUta che." evuM je kahyuM te paNa catura mANasone camatkAra pamADe evuM nathI, kema ke dravyarUpa prANAtipAta vagerenA abhAvarUpa hetunA vizeSaNa tarIke ghaTaka banela sarvakAlInatvanuM chadmastha jJAna karavuM muzkela che. sUkSmadaSTithI tenuM jJAna karavAnuM hoya to e rIte to bhAvarUpa liMgo paNa jANavA zakya hoI liMga zA mATe na bane? vaLI te kevalI be prakAranA jANavA...' ityAdi je kahyuM che te paNa khoTuM che, kema ke kSINamohano kevalI' tarIke ullekha mAnavo e AgamabAdhita che. AgamamAM kSINamohanI gaNatarI chadmasthavItarAgamAM ja karI che, kevalI vItarAgamAM nahi. zrIpanavaNA sUtramAM kahyuM che ke Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chaghasthaliMga vicAra 257 'se kiM taM khINakasAyavIyarAyacarittAyariA? khINakasAyavIyarAgacarittAyariA duvihA pannattA / taMjahA - chaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAyariyA ya kevalIkhINakasAyavIyarAyacarittAyariyA ya' ityAdi / yadi caitAmAgamabAdhAmulladhyApi bhAvini bhUtavadupacAraH' iti nyAyAd dvAdaze guNasthAne kathaJcitkevalitvamabhyupagamyate, tarhi caramazarIriNi prathamAdiguNasthAnavartini kSapakazreNyArUDhe vA saptamAdiguNasthAnavartini tadabhyupagantavyaM syAt / kiJca kSINamohasya kevalitvavivakSA kenApi na kRteti kathaM bhavatA karttavyA? na hi svalpakAlabhAvikevalajJAnasyApi chadmasthasya kevalitvavivakSA kartuM yujyate / ata eva 'cha ThANAI chaumatthe savvabhAveNaM Na jANai, Na pAsai / taM jahA-dhammatthikAyaM 1 adhammatthikAyaM 2 AgAsaM 3 jIvaM asarIrapaDibaddhaM 4 paramANupoggalaM 5 sadaM 6 / etANi ceva uppaNNaNANadaMsaNadhare arahA jiNe jAva savvabhAveNaM jANati pAsati taM jahA dhammatthikAyaM jAva sadaM jANati' ityAdi sthAnAGgasUtre / 'iha chadmastho viziSTAvadhyAdivikalo na tvakevalI, yato yadyapi dharmAdharmAkAzAnyazarIrajIvaM ca paramA "te kSaNakaSAyavItarAgacAritrArtha zuM che? kSaNakaSAyavItarAgacAritraArya be prakAre cheH chadmasthakSINakaSAyavItarAgacAritraArya ane kevalI kSINakaSAyavItarAgacAritraArya." ityAdi. A AgamathI thatI bAdhAne ullaMghIne paNa jo bhAvimAM bhUtano upacAra karavAnA nyAyathI bAramAM guNaThANe kathaMcit kevalitva mAnavuM hoya to e nyAyathI prathamAdi guNaThANAmAM rahelA caramazarIrImAM ke kSapakazreNi mAMDanArA apramattAdiguNaThANe rahelA jIvamAM paNa te mAnavuM paDaze kema ke teo paNa najIkanA bhaviSyamAM kevalI banavAnA che.) vaLI kSaNamoha jIvanI kevalI tarIke vivakSA to koIe karI nathI to tame paNa zI rIte karI zako? svalpakALamAM kevalajJAna prApta karanAra paNa chadmasthanI kevalI tarIke vivakSA karavI ghaTatI to nathI ! tethI ja sthAnAMgasUtramAM je kahyuM che ke "chabastho cha sthAnone sarvabhAve jANatA nathI ke jotA nathI. te A - dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, zarIra sAthe nahi joDAyelA jIva, paramANupudgala ane zabda. A ja chae cIjone utpanna thayela (kevala) jJAna-darzanane dhAraNa karanAra arihaMta kevalI sarvabhAve cha bhane zubhecha. te 7 vastumI mA - mAstiya vagere yAvat zahane che....' tenAvRttimA kahyuM che ke "ahIM chadmastha tarIke viziSTa avadhi vagerethI zUnya jIva levo, nahi ke akevalI kevalI bhinna sarvajIvo. kema ke kevalIbhinnajIva tarIke to paramAvadhivALo jIva paNa Ave che, jo ke dharmAstikAya, 1. atha kiM tat kSINakaSAyavItarAgacAritrAryAH ? kSINakaSAyavItarAgacAritrAryA dvividhAH prjnyptaaH| tadyathA - chadmasthakSINakaSAyavIta rAgacAritrAryAzca kevlikssiinnkssaayviitraagcaaritraaryaashc| 2. SaT sthAnAni chadmasthaH sarvabhAvena na jAnAti na pazyati, tadyathA - dharmAstikAyaM, adharmAstikAyaM, AkAzaM, jIvamazarIrapratibaddhaM, paramANupudgalaM, zabdam / etAnyevotpannajJAnadarzanadharo'rhan jino yAvatsarvabhAvena jAnAti pazyati, tadyathA-dharmAstikAyaM yAvat zabdaM jaanaati| - - - - - - - Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-83 vadhirna jAnAti tathApi paramANuzabdau jAnAtyeva, rUpitvAttayoH, rUpidravyaviSayatvAccAvadheH / ' ityAdi vRttAvuktam / atra paramAvadherantarmuhUrtAdUrdhvamutpatsyamAnakevalajJAnasyApi kevalitvavivakSA na kRtA / yadi ca paramAvadhimataH kevalitvavivakSAmakariSyat, tadA vyabhicArazakaiva nAsti, iti chadmasthapadasya vizeSaparatvaM nAvakSyadvattikAraH / tasmAtkSINamohasyApyantarmuharttAdRrdhvamutpatsyamAnakevalajJAnasya kathaJcitakevalitvavivakSA zAstrabAdhitaiveti / yadi ca kSINacAritrAvaraNatvAddhetoH kSINamohe kevalitvaM dunivAraM, tadA niraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAccopazAntamohe kaSAyakuzIle ca tad durnivAraM syAditi bodhyam / yacca rAgadveSavattvacchadmasthatvAdInAmaikyodbhAvanena dUSaNaM dattaM, tattu na kiJcid, evaM sati samaniyatadharmamAtravyAptyucchedaprasaGgAditi dig / adharmAstikAya, AkAza ane azarIrI jIvane jANatA nathI to paNa paramANu ane zabdane to jANe ja che, kema ke te be rUpI hoya che, ane avadhijJAna rUpI padArtha viSayaka hoya che." (Ama "chadmastha' zabdathI kevalI bhinna sarvajIvone levAmAM paramAvadhivALA jIvamAM vyabhicAra Ubho thato hovAthI vRttikAre chadmastha' zabdano vizeSa artha karyo che.) aMtarmuhUrta kALamAM kevalajJAna pAmI janAra evA paNa paramAvadhiyukta jIvanI vRttikAre ahIM kevalI tarIke vivakSA karI nathI. jo paramAvadhiyukta jIvanI kevalI tarIke vivaphA thaI zakatI hota to chadmasthamAM tenI gaNatarI na rahevAthI vyabhicAranI zaMkA ja rahe nahi, ane to pachI vRttikAra "chabastha' zabdano AvA vizeSa artha karata nahi. (mAtra "e jIvonI paNa ahIM kevalI tarIke vivakSA che, mATe koI vyabhicAra nathI' e rIte vivakSA ja dekhADI deta.) paNa evuM karyuM nathI. enAthI jaNAya che ke evI vivakSA zAstrabAdhita hovI joIe. tethI aMtarmuhUrtamAM kevalajJAna pAmanArA hovAnA kAraNe bhAvina bhUtavad upacAra nyAye kSaNamoha jIvanI paNa kathaMcit kevalI tarIke vivakSA karavI e AgamabAdhita ja che. bAkI kevalI cAritrAvaraNa kSINa thaI gayuM hovAthI, niraticAra saMyamavALA hovAthI, apratisevI hovAnA kAraNe kyAreya paNa hiMsaka banatA nathI' ityAdi prastuta sthAnAMgasUtranA vRttivacana parathI, "hiMsakatvAbhAvano cAritrAvaraNa kSaNa hovA rUpa je hetu Apyo che te to kSaNamoha jIvamAM paNa hoya che mATe kSINamohajIvamAM paNa hiMsakatvAbhAvarUpa liMga rahyuM che, ane tethI emAM kevalitvamAnavuM e durnivAra che evuM ja kahezo to niraticArasaMyamarUpa ane apratisevitvarUpa hetunA kAraNe anukrame upazAMtamoha ane kaSAyakuzIlamAM paNa hiMsakatvAbhAva mAnavo paDavAthI kevalita mAnavuM paNa durnivAra banI jaze e jANavuM. ema rAgadveSayuktatA ane chabasthatAnuM aikya sthApIne je dUSaNa ApyuM te to sAva kasa vagaranuM ja che, kema ke je koI dharmo paraspara samaniyata hoya te badhAnuM paraspara aikya hoya evo niyama mAnIe to e dUSaNa ApI zakAya che. ane evo niyama jo mAnIe to samaniyata vyAptino ja uccheda thaI javAnI Apatti Ave che. (kema ke tenA te ja dharmanI potAnI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chavAsthaliMga vicAra 259 idaM vihAsmAkamAbhAti yad - 'AlocanAyogyavirAdhanAdikaM chadmasthamAtraliGga, tadabhAvazca kevalino liGgaM, 'kadAcid' ityanena 'na kadAcidapi' ityanena caitadarthasyaiva sphoraNAt / AlocanAyogyatAyA anAbhogaprayuktakAdAcitkatAniyatatvAd, itaratra ca tadabhAvAd / itthaM ca 'kevalI na kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati, kSINacAritrAvaraNatvAd' ityAdau viziSTo heturanusandheyaH, sAthe to vyApti kaMI manAtI nathI.) (jayAM jayAM (a) hoya tyAM tyAM (ba) hoya, ane jayAM jayAM (ba) hoya tyAM tyAM (a) hoya Avo paraspara niyama dharAvatA dharmo paraspara samaniyata kahevAya che. dA.ta. padArthatva ane zeyatva.). | (adhikRta sthAnAMgasUtranuM tAtpaya). chaghastha ane kevalInA liMga dekhADanAra ukta sthAnAMga sUtranuM tAtparya amane AvuM lAge che - AlocanAyogya jIvavirAdhanA vagere (mAtra jIvaghAta vagere nahi) chadmasthamAtranA liMgabhUta che ane teono abhAva e kevalInA liMgabhUta che kemake "viane 'vivi' e baMne zabdothI A ja vAta dhvanita thAya che. kemake AlocanAyogyatA e anAbhogaprayukta kAdAcitkatAne niyata che ane kevalImAM to AlocanAyogyatA ke anAbhogano ja abhAva hoya che. tAtparya e che ke vAri zabda kAdAcitkatAne jaNAve che je anAbhogaprayukta hoya che. AvI anAbhogaprayukta kAdAcitkatAvALI je virAdhanA hoya che te AlocanAyogya hoya che. mATe "kadAcit virAdhanA'nA phalitArtha tarIke AlocanAyogya virAdhanA ja jaNAya che. eTale evI virAdhanA e chadmasthamAtranuM liMga che. kevalIne kyAreya paNa anAbhoga na hovAthI anAbhogaprayukta kAdAcitkatAvALI AvI AlocanAyogya virAdhanA paNa hotI nathI. mATe tevI virAdhanAno abhAva e kevalInuM liMga che evuM 'vipa' zabda parathI phalita thAya che. ane tethI vRttikAre je anumAnaprayoga Apyo che ke "kevalI kyAreya paNa prANonA atipAtayitA (hiMsaka) banatA nathI, kemake kSINacAritrAvaraNavALA hoya che temAM ko'ka viziSTa hetu vicArI kADhavo joIe. Azaya e che ke ThANAMganA prastuta sUtramAM kevalInA je sAta liMgo kahyA che teno nizcaya karavA mATe vRttikAre "vatI vipi prApanAtipAyitA' ityAdi anumAnaprayoga Apyo che. sAteya liMgo mATe AvA sAta anumAnaprayogo samajavAnA che. A anumAnaprayogomAM "zIvAritrAvaLatyA' evo je hetu Apyo che tene koI vizeSaNayukta karIne viziSTa banAvavo Avazyaka che. e rIte ene jo viziSTa na banAvIe to "cAritramohanIyakarma kSINa thaI gayeluM hovA' rUpa je zuddha (vizeSaNazUnya kevala) hetu che te to bAramA guNaThANe rahelA kSINamoha jIvamAM paNa hovAthI e jIvamAM paNa kevalIpaNAnuM liMga rahyuM che ema nirNata thAya. vaLI tema chatAM tenAmAM kevalIpaNuM to rahyuM nathI ja. eTale A prastuta ThANAMgasUtramAM darzAvela kevalIpaNAnA liMgomAM vyabhicAra Ubho thAya che. liMgonA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-83 anyathA 'kevalitvagamakAni liGgAni kSINamohe liGgatvena na santi, kintu svarUpataH santi, yathA 'vahniranuSNaH kRtakatvAd' ityanumAne kRtakatvaM vahnau svarUpataH sadapyanuSNatvagamakaliGgatvena nAsti, iti pratyakSabAdhitapakSatvAdagamakaM procyate, tadvat 'kSINamohe saptApi sthAnAni (svarUpataH santyapi kevalitvagamakaliGgatvena na santi, iti AgamabAdhitapakSatvAdagamakAni)' ityuktAvapi A vyabhicAranuM vAraNa karavA mATe, vRttikAre liMgonA nizcaya mATe je "kSIkhavAritrA" hetu Apyo che tenuM evuM vizeSaNa joDavuM joIe ke jethI bAramA guNaThANAvALA jIvamAMthI te vizeSaNayukta viziSTa hetunI bAdabAkI thaI jAya. (te vizeSaNa "anAbhogarahitatva' hoI zake. eTale vRttikAre Apela anumAnaprayogano hetu "manAmo rahitatve sati zIkhavAritrAvaratvi' evo hoI zake.) hetune AvA koI vizeSaNa yukta viziSTa mAnavAmAM na Ave to prastutaliMgonA kSINamoha jIvamAM thatA vyabhicAranuM vAraNa thaI zakatuM nathI. zaMkAH vRttikAre Apela anumAnanA hetune AvuM koI vizeSaNa na joDIe to sUtrokta liMgonI kSINamohajIvomAM paNa vidyamAnatA nakkI thavAthI teomAM paNa kevalIpaNAMno nirNaya thaI javAnI Apatti Ave che evuM mAnIne tame viziSTa hetu levAnI vAta karI che. paNa mULamAM e Apatti ja AvatI nathI. evuM vizeSaNa na lagADIe to kSINamoha jIvamAM paNa kevalIpaNAMnA liMganI hAjarIno nirNaya thaI jAya e vAta sAcI. paNa eTalA mAtrathI enAmAM kevalIpaNAno nirNaya kAMI thaI jato nathI. liMga svarUpe rahyuM hoya eTalA mAtrathI svasAdhyano nirNaya karAvI detI nathI kintu sAdhvagamaka (sAdhyanA nirNAyaka) liMga tarIke rahyuM hoya to ja sAdhyano nirNaya karAve che. Azaya e che ke "agni anuSNa hoya che, kema ke kRtaka (karAyelo) hoya che, jema ke ghaDo' AvA anumAna prayogano vRtatva evo je hetu che te agnimAM svarUpe rahyo hovA chatAM anuSNatva rUpa sAdhyanA gamaka hetu tarIke rahyo nathI. agni uSNa hoya che e pratyakSa siddha che. eTale ke anuSNatvarUpasAdhyavAn tarIke agnirUpa pakSa e pratyakSabAdhita che. tethI agnimAM svarUpe raheluM ane tema chatAM anuSNatvagamakaliMga tarIke nahi raheluM evuM kRtakatva anuSNatvanuM agamaka (anirNAyaka) kahevAya che. A ja rIte "kSINamohajIva kevalI hoya che, kema ke kyAreya paNa prANonA atipAtayitA hoto nathI, jemake teramAM guNaThANe rahelo jIva' AvA badhA sAteya liMgovALA sAta anumAnonA je ukta sAtaliMga rUpa sAta hetuo che teo kSINamoha jIvamAM svarUpe rahyA che. (Avo nirNaya vRttikAre ApelAM anumAnothI thAya che, tema chatAM kevalitvarUpa sAdhyanA gamakaliMga tarIke kAMI rahyA nathI. (kAraNa ke vRttikAre dekhADela anumAnathI teonI gamakaliMga tarIkenI hAjarIno nirNaya thato nathI.) pannavaNA AgamamAM kSINamohajIvane chadmasthavItarAga tarIke ja jaNAvyA che. eTale kevalitvarUpa sAdhyavAnuM tarIke kSaNamohI jIvarUpa pakSa e AgamabAdhita che. tethI kSINamoha jIvamAM svarUpe rahelAM ane tema chatAM kevalitvanA gamakaliMga tarIke nahi rahelA evA A sAteya sthAno Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chavAsthaliMga vicAra 261 na nistAraH, tadvadevAprayojakatvena prakRtaliGgavyabhicArAnuddhArAt / na hi 'ayaHpiNDo dhUmavAn, vahnimattvAd' ityatra pakSadoSamAtreNa hetudoSo nirAkartuM zakyate, ityanumAnahetutve uktaprakAra AzrayaNIyaH, sambhAvanAhetutve tu na kimapyupapAdanIyamityupayuktairvibhAvanIyamiti dik / / 83 // kevalitvanA agamaka che. tethI kSINamoha jIvamAM kevalitvanI siddhi thaI javAnI Apatti AvatI nathI. to pachI vRttikAre Apela anumAnamAM viziSTahetu mAnavAnI zI jarUra che? samAdhAna : A rIte "kSINamohajIvamAM kevalitvanI siddhi thaI javAnI Apatti AvatI nathI" ityAdi kahI devA chatAM vistAra thato nathI. te A kAraNe - kRtakatva mATe je kahyuM te badhuM kRtatvathI agnimAM thatI anuSNatvanI siddhine rokatuM hovA chatAM kRtakatvahetumAM anuSNatva sAdhyanA rahelA vyabhicArane dUra karavA mATe to aprayojaka (asamathI ja banI rahe che tema prastutamAM paNa tamAruM saghaLuM kathana kSINamoha jIvamAM sAtaliMgothI thatI kevalitvanI siddhine rokatuM hovA chatAM te sAta liMgomAM kevalitva sAdhyano je vyabhicAra rahyo che tene dUra karavA to aprayojaka banI rahe che. "pakSa bAdhita che' vagere rUpe pakSano doSa kahI devA mAtrathI hetunA vyabhicArAdi doSanuM nirAkaraNa thaI jatuM nathI. jema ke, lokhaMDano goLo dhUmADAvALo che, kemake agnivALo che AvA anumAnamAM lokhaMDanA goLAmAM dhUmADo nathI' e pratyakSasiddha hovAthI pakSa pratyakSabAdhita che. evuM kahI daIe to eTalA mAtrathI agnimAM rahelA dhUmasAdhyanA vyabhicAranuM kaMI nirAkaraNa thaI jatuM nathI. mATe ThANAMgajImAM virAdhanA vagerene ane tenA abhAva vagerene anukrame chadmasthatAnA ane kevalitvanA liMga tarIke je kahyA che temAM teone chadmasthatArUpa ke kevalitvarUpa sAdhyanI siddhi karI ApanAra anumAnanA heturUpa jo mAnavA hoya to upara kahI gayA tevI rIta apanAvavI. eTale ke AlocanA yogya virAdhanA vagerene chabasthatAnA ane tevI virAdhanA kyAreya na hovA rUpa tenA abhAva vagerene kevalitvanA hetu samajavA. tethI vyabhicAra vagere koI doSa raheze nahi. ane jo virAdhanA vagerene ane tenA abhAva vagerene anukrame chabasthatAnI ke kevalitvanI saMbhAvanA karI ApanAra hetu tarIke jo mAnavA hoya to to koI bAbatanI saMgati karavAnI rahetI nathI. Azaya e che ke sAdhyanuM anumAna karAvI ApanAra tarIke je hetu kahevAyo hoya temAM to sAdhyanI vyApti hovI Avazyaka ja hoya che. eTale tevA hetumAM jo jarApaNa anyathAtva jovA maLatuM hoya to e vyabhicArAdi doSarUpa hoI asaMgatirUpa bane che (ane tethI ene dUra karIne koI saMgati karavI paDe che). paNa jyAre hetu, sAdhyanI saMbhAvanA karAvI ApanAra tarIke vaparAyo hoya tyAre te hetumAM sAdhyanI vyApti tevI jaDabesalAka rUpe hovI Avazyaka hotI nathI. tethI tevA hetumAM jarAka anyathAtva jovA maLatuM hoya to paNa e doSarUpa na hoI asaMgati rUpa banatuM nathI. (tethI ene dUra karanAra koI saMgati zodhavI paDatI nathI.) (dA.ta. rAtre saLagatA agnine joI koI vyakti anyane "tyAM dhUmADo che, kAraNa ke agni che' A rIte Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-83, 84 tadevaM 'kevalino'vazyambhAvinI jIvavirAdhanA na bhavati' iti svamativikalpanamanarthahetuH, ityetAdRzAH kuvikalpA mokSArthinA tyAjyA ityAha tivvAsaggahadosA eyArisayA havaMti kuvigappA / te ucchiMdiya sammaM ANAi muNI payaTTijjA / / 84 / / tIvrAsadgrahadoSAdetAdRzakA bhavanti kuvikalpAH / tAnucchidya samyagAjJAyAM muniH pravarteta / / 84 / / tIvrAt samyagvaktRvacanAnivartanIyatvenotkaTAd, abhinivezAdviparyayagrahAdetAdRzakAH kuvikalpA bhavanti, tAnucchidya samyagAjJAyAM guruzAstrapAratantryalakSaNAyAM muniH pravarteta, na tu bahuzrutatvAdi anumAna karAvavA cAhe, to, "agni to dhUmADA vinA paNa lokhaMDanA goLAmAM rahI jAya che evuM je kyAMka anyathAtva jovA maLe che e vyabhicArarUpa hoI asaMgati UbhI thAya che ane anumAna thaI zakatuM nathI. paNa jo e vyakti tyAM dhUmADo hovo joIe, kAraNa ke tyAM agni che' evI mAtra saMbhAvanA ja dekhADe to sAmI vyakti paNa ene svIkArI le che ane koI asaMgati thatI nathI.). [tyanumAnadetutve.. ityAdi A adhikAra A rIte paNa lagADI zakAya -mATe vRttikAre "kSINacAritrAvaraNatvA evo je hetu Apyo che ane kyAreya paNa prANonA atipAtayitA na hovA rUpa sAdhyanuM anumAna karAvanAra heturUpa jo mAnavo hoya to temAM vizeSaNa joDIne viziSTa hetu levAnI uparokta rIta apanAvavI ane jo ene te sAdhyanI mAtra saMbhAvanA karAvI ApanAra heturUpa mAnavo hoya to AvI viziSTa hetu levA rUpa koI saMgatinI jarUra rahetI nathI. (jema ke agnine dhUma sAdhyanI siddhi karI ApanAra anumAnano jo hetu banAvavo hoya to emAM "advaidhanajanyatva' rUpa vizeSaNa joDIne viziSTa hetu levo paDe che. paNa dhUma sAdhyanI mAtra saMbhAvanA karAvanAra hetu jo banAvavo hoya to emAM AvI koI vizeSaNa joDIne viziSTa hetu levA rUpa saMgatinI jarUra rahetI nathI.] A vAtane barAbara pUrvApara upayoga pUrvaka vicAravI. 83 Ama "kevalIne avazyabhAvinI jIvavirAdhanA hotI nathI" evI kalpanA e svamatikalpanA che ane e anarthano hetu che e vAta nizcita thaI. tethI mokSArthIe AvA badhA kuvikalpono tyAga karavo joIe evuM granthakAra kahI rahyA che - (palAdI vicAraNA) gAthArtha samyagu samajAvanAra vacanathI paNa dUra na thaI zake tevA tIvra - utkaTa viparIta pakaDarUpa abhiniveza doSanA kAraNe AvA kuvikalpo jAge che. teono uccheda karIne sAdhue gurupAratanya ane Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palAdana vicAraNA 263 khyAtimAtreNa svamativikalpajAlagrathanarasiko bhavediti / etAdRzakAH ityatidezena yaH parasyAyaM kuvikalpo'sti 'yo mAMsamaznAti tasya samyaktvaM na bhavatyeva' iti, so'pyapAsto boddhavyaH, kevalasamyaktvadhAriNo'viratereva mAhAtmyAditarAbhakSyabhakSaNasyeva mAMsabhakSaNAdapi nivRtteraniyamAt / yadi ca 'sadyaH sammUrchitAnantajantusantAnadUSitaM tad jJAtvA bhuJAnasya sarvAMzAnukaMpArAhityAtra samyaktvaM' ityabhyupagamaH, tadA'nantajantumayaM jJAtvA mUlakAdikaM bhakSayato'pi samyaktvakSatirabhyupagantavyA syAd / yadi ca mAMsabhakSaNasyAtinindyatvAttasya samyaktvanAzakatvaM tadA paradAragamanasya tatsutarAM syAd, iti tadvyasanavataH satyakiprabhRteH samyaktvamucchidyeta / etena - bilavAsinAmapi manujAnAM tathAvidhakarmakSayopazamena yadi mAMsaparihAraniyantRtvaM tadA samyagdRzAM tatsutarAM syAd, iti mAMsabhakSaNe samyaktvakSatireva - iti nirastaM, samyaktvasya bhAvadharmatvena kuladharmamAtratvAbhAvAt, tathAvidhakarmapariNateranucitapravRttimato'pi zraddhAnaguNena tadanapa zAstrapAratanya rUpa samyagu AjJAmAM pravartavuM joIe, paNa bahuzruta' tarIkenI thayelI khyAtimAtrathI prerAIne svamativikalponI jALa gUMthavAmAM rasika banavuM nahi. ahIM 'patAddazA:' evA atideza zabdathI anyano je Avo kuvikalpa che ke "je mAMsa khAto hoya tenAmAM samyakatva na ja hoya te paNa nirasta thaI gayelo jANavo. mAtra samyakatvadhArI jIva aviratinA ja prabhAve, bIjA abhaNyanA bhakSaNanI jema mAMsabhakSaNathI paNa na aTake evuM banI zake che, kema ke mAtra samyakatvadhArI jIva mAMsabhakSaNathI aTake ja evo niyama nathI. vaLI evuM jo mAnazo ke tarata saMmUcchita thayelA anaMta jIvonI paraMparAthI dUSita thayeluM jANIne tene khAnAra sarvAza anukaMpA rahita banI jato hoI samyakatva hoto nathI" to "mULA vagerene anaMtajaMtumaya jANavA chatAM khAnAra aviratasamyakatvamAMthI samyakatva cAlyuM jAya che evuM mAnavAnI Apatti Avaze. "mULA vagerene khAvA e atininda nathI, jyAre mAMsa khAvuM e to atininya che. mATe tenAthI samyakatvano nAza thaI jAya che evuM jo kahezo to parastrIgamana to nirvivAda rIte atIva ninda hoI samyaktvanAzaka banI jaze. ane to pachI parastrIgamananA vyasanI evA satyaki vagerenA samyakatvano uccheda thaI jaze. (anucitapravRttimAnamAM paNa zraddhALuNathI samyakatva Take) tethI ja "bilavAsI manuSyo paNa tenA vizeSa prakAranA karmakSayopazamathI jo mAMsatyAgano niyama karI zakatA hoya to samyakatvIomAM to e nirvivAda tarIke hovo ja joIe. ane tethI mAMsabhakSaNa karanAramAM samyakatva Take ja nahi e mAnavuM joIe.' e vAta paNa nirasta jANavI, kemake samyakatva bhAvadharmarUpa hoI mAtra kuladharmarUpa nathI. Azaya e che ke je kulamAM mAMsabhakSaNAdino rivAja hoya te Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-84 gamAt / anyathA stenAnAmapi keSAJcitparadAragamanaparihAraniyantRtvAt tato'nivRttasya satyakiprabhRteH samyaktvamucchidyetaiveti / na ca mAMsAhArasya narakAyurbandhasthAnatvAdeva tadanivRttau na samyaktvamiti zaGkanIyaM, mahAraMbhamahAparigrahAdInAmapi tathAtvAt tadanivRttau kRSNavAsudevAdInAmapi samyaktvApagamApatteH / kiJca samyaktvadhAriNAM kRSNaprabhRtInAM mAMsabhakSaNe'pi samyaktvAnapagamaH zAstre'pi zrUyate / taduktaM SaSThAGge-(16/118) 'tae NaM se duvae rAyA kaMpillapuraM NagaraM aNupavisai, aNupavisittA viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA koDuMbiyapurise saddAvei saddAvittA evaM vayAsI, gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA viulaM asaNaM 4 suraM ca majjaM ca maMsaM ca sIdhuM ca pasannaM ca subahupuSphaphalavatthagaMdhamallAlaMkAraM ca vAsudevapAmokkhANaM rAyasahassANaM AvAsesu sAharaha, tevi sAharaMti, taeNaM te vAsudevappAmokkhA taM viulaM asaNaM 4 jAva pasannaM ca AsAemANA viharaMti tti' / na ca - atra mAMsabhakSaNAdikaM svaparivArabhUtamithyAdRzA kulamAM paNa e bhAvadharma saMbhavita che. kemake tevI vicitra karmapariNatinA kAraNe anucita pravRttivALA banelA jIvamAM paNa zraddhAguNanA kAraNe samyakatva TakI zake che, nahIMtara to keTalAka coro paNa parastrIgamanano niyama karI zakatA hoya to samyakatvIne to sutarAM hovo joIe evuM paNa kahI zakAtuM hovAthI parastrIgamanathI nahi aTakelA satyaki vagerenuM samyakatva paNa cAlyuM javAnI Apatti Ave. mAMsAhAra narakAyubaMdhanA hetubhUta hoI, tenAthI nahi aTakela jIvane samyakatva mAnI zakAtuM nathI, kema ke samyaktvanI hAjarImAM to narakAyu baMdhAtuM nathI evI paNa zaMkA karavI nahi, kema ke ema to mahAAraMbhamahAparigraha paNa narakAyubaMdhanA hetubhUta hoI tenAthI nahi aTakela kRSNavAsudeva vageremAM paNa samyakatvano abhAva thaI javAnI Apatti Ave. vaLI samakitadhArI kRSNa vagerenuM samyakatva mAMsabhakSaNa hovA chatAM cAlyuM gayuM nahotuM evuM zAstramAM paNa jANavA maLe che. chaThThA jJAtAdharmakathAaMga (a. 16, sU. 118)mAM kahyuM che ke - "tyAre te drupadarAjA kAMpilyapura nagaramAM praveze che. pravezIne vipula pramANamAM azana-pAnakhAdima-svAdima taiyAra karAve che. taiyAra karAvIne kauTuMbika puruSone bolAve che. bolAvIne A pramANe kahe che - he devAnupriyo! tame jAva, ane vipula azanAdi cAra temaja dAru, madha, mAMsa, sIdhuM, prasanna (taruvizeSa), ghaNA puSpa-phaLa-vastra-gaMdhamAlya ane alaMkArone vAsudeva vagere hajAro rAjAonA rAjamahelomAM laI jAva. teo paNa laI jAya che. tyAre te vAsudeva vagere rAjAo te vipula azanAdi yAvat prasannane khAtA khAtA vihare che." - ahIM je mAMsabhakSaNa kahyuM che te to kRSNanA parivAramAM ja 1. tadA'tha drupado rAjA kAmpilyapuraM nagaramanupravizati, anupravizya vipulamazanaM 4 upaskArayati, upaskArayitvA kauTuMbikapuruSAn zabdApayati, zabdApayitvaivaM avadat - "gacchata yUyaM devaanupriyaaH| vipulaM azanaM 4 surAM ca madyaM ca mAMsaM ca sIdhuM ca prasanna ca subahu puSpaphalavastragandhamAlyAlaGkAraM ca vAsudevapramukhANAM rAjasahasrANAmAvAseSu nayata, te'pi nayanti, tadA te vAsudevapramukhAH tad vipulamazanaM 4 yAvatprasannaM cAsvAdamAnA viharanti / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palAdana vicAraNA 265 meva 'tavAjJAnimittatvAnnatRrja' vyapaviSTa - rUti zanIya, 'vAsuavapramulA' kRtyatra sarveSAmekkriyaayogaat, samyaktvanAzake tatra tadAjJApanAsyApyanupapattezca / yattu varNanamAtratvenaitatsUtrasyAkiJcitkaratvaM pareNodbhAvyate tasya mahAneva kRtAntakopaH, evaM sati svargarthyAdipratipAdakasUtrANAmapi varNanamAtratvenAkiJcitkaratAyA vAvadUkena vaktuM zakyatvAd, lokanindyaviSayamAtreNApi yathAsthitArthapratipAdakasUtravilope nAstikatvasyAnivAritaprasaratayA srvvilopprsnggaadviti - kiJca yadyanantakAyAdimAMsAdibhakSaNe samyaktvasya mUlocchedaH syAttadA tatra tapaH prAyazcittaM nopadiSTaM syAt, uktaJca tattatra / taduktaM zrAddhajItasUtravRttyoH caMuguru NaMte, caulahu parittabhoge sacittavajjissa / maMsAsavavayabhaMge chagguru cauguru aAge / / 11 / / vyAkhyA-sacittavarjakasya zrAvakAdeH anantatti anantakAyAnAM mUlakArdrakAdInAM bhakSaNe caturguru prAyazcittaM bhavati / yadAgamaH - - rahela mithyAtvIoe karyuM che. paNa tema chatAM te mAMsabhakSaNa kRSNanI AjJAnimittaka hoI te bhakSaNano 'kRSNakartRka' tarIke ullekha karyo che - evI zaMkA na karavI, kema ke 'vAsudeva vagere' evuM je kahyuM che temAM jeTalAnI gaNatarI che te badhAno eka kriyAmAM anvaya hovAthI anyanI jema kRSNamAM paNa vAstavika kartRtva ja jaNAya che. AzAnimitte thayela aupacArika kartRtva nahi. vaLI mAMsAhAra jo samyaktvanAzaka hoya to to kRSNa tenI AjJA Ape e vAta paNa asaMgata che. vaLI 'A sUtra to mAtra varNanarUpa che, vAstavikatAne jaNAvavA mATe e akiMcitkara che' ityAdi pUrvapakSIe je kahyuM che temAM to moTo dhRtAnta kopa AvI paDe che, kema ke e rIte to 'svarganI Rddhi vagerenuM pratipAdana karatA sUtro paNa varNanamAtra karanArA che, vAstavikatAne jaNAvavA mATe akiMcitkara che" evuM vAcALa pUrvapakSI kahI zake che. vaLI sUtrano viSaya lokaninda hovA mAtrathI eno yathAsthita arthapratipAdaka sUtra tarIke vilopa karI devAmAM Ave to sarvajJapraNIta sUtrane na mAnavA rUpa nAstikatA ja nirbAdha rIte AvI javAthI sarvasUtrono vilopa karavAnI Apatti AvI paDe. (tapa prAyazcitta asaMgata banavAnI Apatti) vaLI anaMtakAyAdinuM ke mAMsAdinuM bhakSaNa karavAmAM samyaktvano jo mULathI ja uccheda thaI jato hoya to tenuM tapa prAyazcitta kahyuM na hota, paNa te kahyuM to che. zrAddhajItakalpasUtra ane tenI vRtti (91) mAM kahyuM che ke -"sacittavarjaka zrAvaka vagere mULA-Adu vagere anaMtakAyanuM bhakSaNa kare to caturguru prAyazcitta 1. caturgurvanante caturlaghu pratyekabhoge sacittavarjakasya / mAMsAzanavratabhaGge SaDguru caturguru anAbhoge // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-84, 85 sau uNa jiNapaDikuTTho aNaMtajIvANa gAyaNipphaNNo / gehI pasaMgadoso aNaMtakAo ao gurugA / / () tathA sacittavarjakasyaiva zrAddhAdeH parittatti pratyekaparibhoge pratyekAmrAdipuSpaphalAdibhoge caturlaghu prAyazcittam / tathA mAMsAsavayorupalakSaNAnmadhunavanItayozca vayabhaMgetti anAbhogataH pRthagvakSyamANatvAdatrAbhogato jJeyam / tatazcAbhoge sati vratasya niyamasya bhaGge SaDguru, caugurutti anAbhoge sati mAMsAsavamadhunavanItAnAM vratabhaGge caturguru prAyazcittaM bhavatIti gAthAkSarArthaH iti / tato 'mAMsabhakSaNe samyaktvaM nazyatyeva' ityayamapi kuvikalpa eveti bodhyam / / 84 / / nanu kuvikalpocchedenAjJAyA pravRttirhitAvahoktA, na cAjJAmAtrAnusaraNaM hitAvahaM saMbhavati, sarvatra saulabhyAd, dRzyante hi sarve'pi nijanijagurvAdyAjJAyattA ityupAdeyAjJAvizeSamAha ANA puNa jagaguruNo egaMtasuhAvahA suparisuddhA / aparikkhiA Na gijjhA sA savvA NAmamitteNaM / / 85 / / Ave. AgamamAM kahyuM che ke "te anaMtakAyamAtrathI banela piMDa zrI jinezvarothI niSiddha che, anaMta jIvonA zarIrathI banela che. vizeSa vRddhi karAvanAra che ane tethI) punaH tevo doSa thavAno saMbhava rahevA rUpa prasaMgadoSavALo che temaja anaMtakAya che mATe gRhasthane caturguru prAyazcitta Ave.' tathA sacittavarjaka ja zrAvakAdine pratyeka vana. evA AgrAdi ke puSpaphaLAdino paribhoga karavAmAM caturlaghu prAyazcitta Ave. tathA mAMsanA, dArUnA, madhanA ane mAkhaNanA vratano AbhogapUrvaka bhaMga thavAmAM paguru prAyazcitta jANavuM. ane anAbhogapUrvaka te bhaMga thavAmAM caturguru prAyazcitta jANavuM. ahIM madha ane mAkhaNarUpa mahAvigaInuM grahaNa mAMsAdinA upalakSaNathI jANavuM. temaja anAbhogathI thayela vratabhaMganI vAta caturguru prAyazcittamAM judI karI che tethI jaguru prAyazcittamAM vratabhaMga AbhogapUrvakano levo e jANavuM. A pramANe gAthApharArtha jANavo." mATe "mAMsabhakSaNa karavAmAM samyakatvano nAza thaI jAya' e vAta paNa kuvikalpa ja che e jANavuM. 84 | (suparizuddha AjJA ja grAhya che) - kuvikalpo choDIne AjJAmujaba pravRtti karavI hitAvaha che" evuM tame kahyuM. paNa AjJAmAtrane anusaravuM e kAMI hitAvaha hovuM saMbhavatuM nathI, kema ke lagabhaga badhA ja potapotAnA guru-vaDIla vagerenI AjJAne AdhIna hovA dekhAya ja che ane tema chatAM teonuM hita dekhAtuM nathI' - evI zaMkAnA samAdhAna tarIke prasthakAra upAdeya (hitAvaha) AjJAvizeSane jaNAve che - 1. sa punaH jinapratikuSTo'nantajIvAnAM gAtraniSpannaH / gRddhiH prasaGgadoSo'nantakAyo'to gurukAH // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palAdana vicAraNA 267. AjJA punarjagadgurorekAntasukhAvahA suparizuddhA / aparIkSitA na grAhyA sA sarvA nAmamAtreNa / / 85 / / ANA puNatti / AjJApunarjagadgurostribhuvanadharmagurorbhagavato vItarAgasya, suparizuddhA samyaparIkSAprAptA, ekAntasukhAvahA=niyamena svargApavargAdisukhaheturgrAhyeti yogaH / sA''jJA sarvA nAmamAtreNAparIkSitA satI na grAhyA, prekSAvatpravRtteH parIkSAniyatatvAditi bhAvaH / / 5 / / etatparIkSopAyamAha - kasacheyatAvajogA parikkhiyavvA ya sA suvaNNaM va / esA dhammaparikkhA NAyavvA buddhimaMteNaM / / 6 / / kaSacchedatApayogAtparIkSitavyA ca sA suvarNamiva / eSA dharmaparIkSA jJAtavyA buddhimatA / / 86 / / sA=AjJA, kaSacchedatApayogAtsuvarNamiva parIkSaNIyA / yathAhi yuktisvarNe jAtyasvarNe ca suvarNamAtrasAmyena mugdhalokairabhedena pratIyamAne kaSacchedatApairvicakSaNAstatparIkSaNaM kartumutsahante, tathA''jJAyAmapi mugdhaiH sarvatra nAmamAtrAdekatvena pratIyamAnAyAM vicakSaNAstatparIkSAM kaSacchedatApaiH gAthArtha traNa bhuvananA dharmaguru vItarAga paramAtmAnI, samyaphaparIkSAmAMthI uttIrNa thayela hoI suparizuddha evI AjJA e ekAnta sukhAvaha hoya che, arthAt te niyamA svarga-mokSAdisukhanI hetu bane che e jANavuM. vaLI te AjJA, AjJA pharamAvanAra vyaktinA nAmamAtrane AgaLa karIne, parIkSA karyA vagara ja svIkArI levI na joIe, kema ke DAhyA mANaso sarvapravRttio parIkSA karIne ja kare che. (TIkAno artha saraLa che.) 8po. AjJAnI parIkSAnA upAya dekhADatA granthakAra kahe che - gAthArtha te AjJAnI suvarNanI jema kaSa-cheda ane tApathI parIkSA karavI. buddhimAnuM puruSoe A AjJAnI parIkSAne ja dharmaparIkSA samajavI, kemake je vItarAga bhagavaMtanI AjJA che te saghaLI dharmarUpa 9. (dhanI pAhi parIkSau) jema yuktithI banAvela suvarNa (khoTuM sonuM) ane jAtyasuvarNa mugdhalokone ekasarakhA sonA tarIke pratIta thatuM hovA chatAM vicakSaNapuruSo tenI parIkSA karavA utsAhita bane che tema "prabhu mahAvIranI AjJA, dharma' vagere rUpa ekanAmathI cAlatI AjJAne mugdha jIvo nAmamAtranA kAraNe eka ja mAnatA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-86, 87 karttumutsahanta iti / buddhimateSA dharmaparIkSA jJAtavyA / yaiva hyAjJA sA sarva eva dharma ityAjJAparIkSaiva dharmaparIkSeti bhAvaH / / 86 / / 268 - kaSAdInevAtra yojayitumAha vihipaDisehA u kaso tajjogakkhemakAriNI kiriyA / cheo tAvo ya ihaM vAo jIvAitattANaM // 87 // vidhipratiSedhau tu kaSastadyogakSemakAriNI kriyA / chedastApazca iha vAdo jIvAditattvAnAm / / 87 / / vihipaDisehAutti / vidhiH aviruddhakarttavyArthopadezakaM vAkyam / 'svargakevalArthinA tapodhyAnAdi karttavyaM' ityAdi / pratiSedhaH punaH 'na hiMsyAtsarvabhUtAni' ityAdi / etau dvAviha dharmaparIkSAyAM kaSa eva suvarNaparIkSAyAM kaSapaTTakarekheva / idamuktaM bhavati yatra dharme uktalakSaNau vidhipratiSedhau puSkalAvupalabhyete sa dharmaH kaSazuddhaH, na punaH - - 'anyadharmasthitAH sattvA asurA iva viSNunA / ucchedanIyAsteSAM hi vadhe doSo na vidyate / / ' ityAdivAkyagarbha iti / tayorvidhipratiSedhayoryogo'nAvirbhUtayoH saMbhavaH, kSemaM cAvirbhUtayoH pAlanA, tatkAriNI kriyA bhikSATanAdibAhyavyApArarUpA chedaH / yathA kaSazuddhAvapyantargatAmazuddhimAzaGka hovA chatAM vicakSaNapuruSo kaSa-cheda-tApathI tenI parIkSA karavA utsAhita bane che. A je AjJA che te ja badho dharma che eTale A AjJAnI parIkSA e ja dharmaparIkSA che. 86 // AjJAnI kaSa vagerethI parIkSA zI rIte karavI e jaNAvatA granthakAra kahe che - gAthArtha : A dharmaparIkSAmAM vidhi ane pratiSedha e kaSa che, teno yoga-kSema karanAra kriyA e cheda che ane jIvAdi tattvono vAda e tApa che. aviruddha kartavyabhUta arthanuM upadezaka vAkya e vidhi. jema ke svarganA arthIe tapa-dhyAna vagere karavA. 'sarvajIvone haNavA nahi' ityAdi vAkya e pratiSedha che. jema suvarNaparIkSAmAM kaSapaTTaka para paDatI rekhA e kaSaparIkSA che tema A dharmanI vidhi ane pratiSedha e be kaSaparIkSA che. tAtparya, je dharmamAM AvA ghaNA vidhi ane pratiSedho hoya te kaSazuddha jANavo paNa "jema viSNue asurono uccheda karyo tema anyadharmamAM rahelA jIvono uccheda karavo. teono vadha karavAmAM koI doSa nathI.' ityAdi vAkyagarbhita dharma e kaSazuddha nathI. (kema ke emAM hiMsAno niSedha nathI.) A be vidhipratiSedhano yoga (=prakaTa na thayela hoya tene prakaTa karavuM te) ane kSema (=prakaTa thayelane jALavI rAkhavA te) karanArI bhikSATanAdi Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanI kaSa-cheda-tApa parIkSA 269 mAnAH sauvarNikAH suvarNagulikAdezchedamAdriyante tathA kaSazuddhAvapi dharmasya chedamapekSante prekSAvantaH / sa ca chedo vizuddhabAhyaceSTArUpaH, vizuddhA ca ceSTA sA yatrA'santAvapi vidhipratiSedhAvabAdhitarUpI svAtmAnaM labhete, labdhAtmAnau cAticAravirahitAvuttarottarAM vRddhimanubhavataH, IdRzI yatra dharme ceSTA saprapaJcA procyate sa dharmazchedazuddha iti / tApazca jIvAditattvAnAM vAdaH syAdvAdarItyopanyAsaH / yathAhi kaSacchedazuddhamapi suvarNaM tApamasahamAnaM kAlikonmIlanadoSAna suvarNabhAvamaznute, evaM dharmo'pi satyAmapi kaSacchedazuddhau tApaparIkSAyAmanirvahamANo na svabhAvamAsAdayati, ato jIvAditattvAnAM syAdvAdaprarUpaNayA tApazuddhiranveSaNIyA / yatra hi zAstre dravyarUpatayA'pracyutAnutpatraH, paryAyAtmakatayA ca pratisvamaparAparasvabhAvAskandanenAnityasvabhAvo jIvAdiravasthApyate, syAttatra tApazuddhiH / yataH pariNAminyevAtmAdau tathAvidhA(?dha)zuddhaparyAyaprAdurbhAvAduktalakSaNaH kaSo bAhyaceSTAzuddhilakSaNazca cheda upapadyate, na punaranyatheti / atra ca tApaparIkSA balavatI, kaSacchedabhAve'pi tApAbhAve parIkSA'siddheH, na hi bAhya pravRttirUpa kriyA e cheda che. jema kaSaparIkSAmAMthI zuddha tarIke bahAra paDela sonAnI paNa aMtargata azuddhinI zaMkA karatAM sonIo suvarNagulikA vagereno cheda kare che ema kaSazuddha evA paNa dharmanI buddhimAno cheda parIkSA kare che e cheda vizuddha bAhya ceSTArUpa che. ane vizuddha ceSTA tene kahevAya che jenAthI gerahAjara evA paNa vidhipratiSedha abAdhita rUpe svasvarUpa pAme. ane svasvarUpa pAmI gayela vidhipratiSedha aticAra zUnya rIte uttarottara vRddhi pAme. AvI vizuddha ceSTA vistAra pUrvaka je dharmamAM kahelI hoya te dharmane cheda zuddha jANavo. (tApaparIkSA traNemAM mukhya) jIvAdi tattvono syAdvAdarItie upanyAsa karavA rUpa vAda e tApaparIkSA che. jema kaSa ane chedaparIkSAthI zuddha evuM paNa sonuM tApane sahana na karI zakavAthI zyAma paDI javAno doSa pAme te sAcuM suvarNa nathI kahevAtuM ema dharma paNa kaSa ane chedanI zuddhi hovA chatAM tApa parIkSAmAM Ubho rahI na zake to "dharma' rUpa raheto nathI. tethI jIvAdi tattvonI syAdvAdaprarUpaNAthI tApa zuddhi vicAravI. je zAstramAM jIvAdine dravyarUpe aprazruta-anutpanna (nitya) kahyA hoya ane paryAyarUpe vyakti vyakti kSaNe kSaNe judA judA rUpa pAmavA dvArA anitya svabhAvavALA hovA kahyA hoya temAM tApazuddhi jANavI, kema ke pariNAmI evA ja AtmAmAM tevo vizeSaprakArano azuddhaparyAya prakaTa thato hoya to ja ane teno nAza zakya hoya to ja tene dUra karanAra tarIke uktasvarUpavALo kaSa ane bAhya ceSTAzuddhirUpa cheda saMgata bane che, anyathA nahi. ('tathavidhAzuddha nA sthAne tathavidha evo pATha yogya lAge che. evo pATha hoya to A pramANe artha jANavo - kema ke pariNAmI evA AtmAmAM ja tevo vizeSa prakArano zuddha paryAya thato Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 parIkSA mAga-2 / outhA-87, 88, 84 tApe vighaTamAnaM hema kaSacchedayoH satorapi svaM svarUpaM pratipattumalaM, yuktisvarNatvAttasyeti / / 87 / / etAbhiH parIkSAbhirdharma parIkSite dharmavAn gururapi parIkSita eva bhavatItyabhiprAyavAnAha eyAhiM parikkhAhiM suddha dhammami pariNayA je u / guruNo guNajalaNihiNo te vi visuddhA suvaNNaM va / / 8 / / etAbhiH parIkSAbhiH zuddhe dharma pariNatA ye tu / guravo guNajalanidhayaste'pi vizuddhAH suvarNamiva / / 88 / / etAbhiH kaSAdiparIkSAbhiH zuddha dharme ye pariNatA eva te guravo'pi guNajalanidhayaH suvarNamiva vizuddhA draSTavyAH, 'yadravyaM yadA yadrUpeNa pariNamate tattadA tanmayameva' iti zuddhadharmapariNatA guravo'pi zuddhadharmarUpatvenaivAdaraNIyA iti bhAvaH / / 8 / / suvarNasadRzatvameva gurUNAM bhAvayannAha satthoiyaguNajutto suvannasariso gurU viNiviTTho / tA tattha bhaNaMti ime visaghAyAI suvanaguNe // 89 / / zAstroditaguNayuktaH suvarNasadRzo gururvinirdiSTaH / tasmAttatra bhaNantImAn viSaghAtAdInsuvarNaguNAn / / 89 / / hovAthI uktasvarUpavALo kaSa ane bAhyaceSTAzuddhirUpa cheda saMgata bane che, anyathA nahi.) A traNemAM tApa parIkSA mukhya che, kema ke kaSa-cheda hovA chatAM tApa na hoya to parIkSA siddha thatI nathI. tApa parIkSAmAM uttIrNa na thatuM suvarNa kaSa - chedamAMthI zuddha rIte uttIrNa thayuM hoya to paNa potAne suvarNa tarIke oLakhAvI zakatuM nathI, kema ke e kRtrima suvarNa hoya che. ll87ii. A parIkSAo vaDe dharmanI parIkSA thae chate dharmavAnuM gurunI paNa parIkSA thaI jAya che tevA abhiprAyathI granthakAra kahe che - gAthArtha A kaSAdiparIkSAothI zuddha evA dharmamAM jeo pariNata thayelA che te guNasamudra guruo paNa suvarNanI jema vizuddha jANavA. je dravya jyAre je rUpe pariName che tyAre te tanmaya ja banI jAya che. mATe zuddha dharmarUpe pariNamelA guruo paNa zuddhadharmarUpa ja hoI AdaraNIya bane che, A tAtparyArtha che. 88 guruo suvarNa sadaza bane che e vAtanI bhAvanA karatA granthakAra kahe che - gAthArtha dazavaikAlikAdi zAstramAM sAdhunA je guNo kahyA che te guNothI yukta guru suvarNa Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurune suvarNanI upamA 271 satthoiyatti / zAstredazavakAlikAdAvuditAH pratipAditA, ye guNAH sAdhuguNAstairyuktaH sahitaH, suvarNasadRzo gururvinirdiSTaH; tattasmAtkAraNAt, tatra-gurau viSaghAtAdIn imAnanantarameva vakSyamANAn suvarNaguNAn yojayanti / / 89 / / atrArthe'STasuvarNaguNapratipAdanAya bhAvasAdhau gurau tadyojanAya ca pUrvAcArya(zrIharibhadrasUri)kRtA eva tisro gAthA upanyasyati visaghAi-rasAyaNa-maMgalattha-viNae-payAhiNAvatte / gurue-aDajjha-'kucche aTTha suvanne guNA huMti / / 10 / / viSaghAtirasAyanamaGgalArthavinItaM pradakSiNAvarttam / gurukamadAhyAkutsyamaSTau suvarNe guNA bhavanti / / 10 / / / visaghAi ityAdi / viSaghAti garadoSahananazIlaM suvarNaM bhavati / rasAyanamaGgalArthavinIta-miti karmadhArayapadam / rasAyanaM vayaHstambhanaM, maGgalArthaM maGgalaprayojanaM, vinItamiva vinItaM, kaTakakeyUrAdISTavizeSaiH pariNamanAt / tathA pradakSiNAvarttamatitApane prdkssinnaavRtti| tathA gurukaM alaghusAratvAt / adAhyAkutsyamiti karmadhArayapadaM, tatrAdAhyamagneradahanIyaM, saartvaadev| akutsysadaza kahevAyA che. tethI te gurumAM hamaNAM AgaLa kahevAnAra viSaghAta vagere rUpa suvarNaguNonI ghaTanA 32vI. (ast sugama che.) // 8 // A bAbatamAM suvarNanA ATha guNonuM pratipAdana karavA ane bhAvasAdhurUpa gurumAM tene ghaTAvavA mATe pUrvAcArya zrI haribhadrasUrima)nI traNa gAthAono granthakAra upanyAsa kare che. - thArtha : suvAna mA mA asaadhaa29|| dharma35 gupa hoya cha - viSayAtI, 2sAya91, maMdArtha, vinIta, makSiuvata, guru, mahAmane matsya. (zuddhadharmaparihAta dhun| suvAsadRza 406 gupa) suvarNanA ATha asAdhAraNa dharmo. (1) viSaghAtI - te garanA doSane haNI nAkhavAnA svabhAvavALuM Doya che. (2) 2sAya - bharanI sarIne mAvanA cha. (3) bhaMgArtha - bhaMgalanu prayo4na sAre che. (4) vinIta - jema vinIta bALakane jevo ghaDavo hoya tevo ghaDI zakAya che tema suvarNa paNa kaTaka-keyura vagere rUpe jevuM ghaDavuM hoya tevuM ghaDI zakAya evuM hoya che. (5) pradakSiNAvarta - atyaMta tapAvavAmAM prakSiuvRttivANuM choya che. (6) gu27 - malaghu DIya cha, 125 // OM sArabhUta soya che. (7) mahA Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 dharmaparIkSA mAga-2 / thA-80, 81, 42 makutsanIyaM, akuthitagandhatvAditi / evamaSTo suvarNe hemni, guNAH asAdhAraNadharmA bhavanti syuriti gAthArthaH / / 10 / / etatsamAnAn sAdhuguNAnAha iya mohavisaM ghAyai 1 sivovaesA rasAyaNaM hoi 2 / guNao ya maMgalatthaM 3 kuNai viNIo a joggotti 4 // 91 / / iti mohaviSaM ghAtayati zivopadezAdrasAyanaM bhavati / guNatazca maGgalArthaM karoti vinItazca yogya iti / / 9 / / iyatti / ityevaM suvarNavadityarthaH, 1 mohaviSaM vivekacaitanyApahAri, ghAtayati-nAzayati, keSAJcit sAdhuriti prakramaH / kutaH? ityAha - zivopadezAd mokSamArgaprarUpaNAt / tathA 2 sa eva rasAyanamiva rasAyanaM bhavati-jAyate, zivopadezAdevA'jarAmararakSAhetutvAt / tathA 3 guNatazca svaguNamAhAtmyena ca maGgalArtha maGgalaprayojanaduritopazamamityarthaH karoti=vidhatte / 4 vinItazca prakRtyaiva bhavatyasau, yogya iti kRtvA / / 11 / / tathA - maggaNusAri payAhiNa 5 gaMbhIro garuao tahA hoi 6 / kohaggiNA aDajjho 7 akuccho sai sIlabhAveNaM 8 // 12 // bhannathA napaNe te mAne (8) matsya - duthita 5 vinAnu DotsanIya Doya cha. com Ane samAna sAdhunA ATha guNone granthakAra jaNAve che. gAthArtha suvarNanI jema sAdhu paNa (1) vivekarUpI caitanyane dUra karanAra moharUpI viSane mokSamArganI prarUpaNAthI haNe che mATe viSaghAtI che. (2) mokSamArganA upadeza dvArA ja ajarAmararakSAnA hetubhUta hoI rasAyaNanI jema rasAyaNa che. tathA (3) svaguNonA prabhAve maMgalArtha hoya che arthAt maMgalanuM je duritanA upazamarUpa prayojana hoya che te prayojana sAranArA hoya che. temaja (4) yogyatAnA kAraNe prakRtithI ja vinIta hoya che. (Elsttha 555 mAmA bhAvI gayo.) // 1 // tathAthArtha : (5) sAdhu sarvatra mAnusArita cha. me 4 tenu prakSauqdra(r). (6) Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurune suvarNanI upamA mArgAnusAritvaM pradakSiNatvaM gaMbhIraH gurukakastathA bhavati / krodhAgninA'dAhyo'kutsyaH sadA zIlabhAvena / / 92 / / maggasAriti / 5 mArgAnusAritvaM sarvatra yatsAdhostatpradakSiNAvarttatvamucyate / 6 gambhIro = atucchacetAH gurukako guruka ityarthaH / tathA iti samuccaye, bhavati= syAt / tathA 7 krodhAgninA'dAhyaH suvarNavat / tathA 8 akutsyaH sadA zIlabhAvena = zIlalakSaNasaugandhyasadbhAveneti / / 92 / / nigamayannAha - 273 evaM suvannasariso paDipunnAhiaguNo gurU o / iyarovi samuciyaguNo Na u mUlaguNehi parihINo / / 93 / / evaM suvarNasadRzaH pratipUrNAdhikaguNo gururjJeyaH / itaro'pi samucitaguNo na tu mUlaguNaiH parihInaH / / 93 / / evaMti / evamuktaprakAreNa suvarNasadRzaH sAmAnyato bhAvasAdhuguNayogAt / tathA pratipUrNA = anyUnAH adhikaguNAH pratirUpAdivizeSaguNA yasya sa tathA gururjJeyaH / apavAdAbhiprAyeNAhaitaro'pi = kAlAdivaiguNyAdekAdiguNahIno'pi, samucitaguNaH = pAdArddhahInaguNo gururjJeyaH, na tu mUlaguNaiH parihInaH, tadrahitasya gurulakSaNavaikalyapratipAdanAd / uktaM ca (paMcA. 11 / 35) tucchatA-kSudratAvinAnA cittavALA hoI guruka hoya che. tathA (7) krodha rUpI agnithI adAhya hoya che. temaja (8) haMmezA zIlarUpa sugaMdhathI yukta hoI akutsya hoya che. (TIDArtha sugama che.) // 82 // A ATha guNonuM nigamana karatA granthakAra kahe che - gAthArtha : A pramANe suvarNatulya tathA paripUrNa ke adhikaguNavALA sAdhu guru jANavA. mULaguNothI rahita na hoya tevA itara paNa samucitaguNavALA sAdhu guru jANavA. sAmAnyathI bhAvasAdhunA guNo hovAthI suvarNasadeza, ane emAMno ekapaNa ocho na hovAthI pratipUrNaguNI, temaja pratirUpavagere vizeSaguNothI paNa yukta hovAthI adhika guNI evA sAdhune guru jANavA. apavAdanA abhiprAyathI uttarArdhamAM kahe che ke - kAla vagerenI hInatAnA kAraNe eka-be vagere guNothI hIna hoya yAvat cothA bhAganA ke aDadhA bhAganA guNothI hIna hoya to paNa jo samucita guNovALA hoya to emane guru jANavA. paNa mUlaguNothI rahita hoya tene guru na mAnavA, kema ke tenAmAM gurupaNAnA lakSaNo hotA nathI evuM zAstramAM pratipAdana karyuM che. paMcAzaka (11-35)mAM kahyuM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga - 2 / gAthA-83, 84, 85 'guruguNarahio vi ihaM daTThavvo mUlaguNaviutto jo' tti / mUlaguNasAhitye tu samucitaguNalAbhAd na kiJcidguNavaikalyenA'gurutvamudbhAvanIyamiti bhAvaH / uktaM ca- 'rNa u guNamittavihUtti caMDa udAharaNaM / / ' ti / / 93 / / ucitaguNazca gururna parityAjyaH, kintu tadAjJAyAmeva varttitavyamityAhaeyArisa khalu gurU kulavahuNAeNa Neva mottavvo / eyassa u ANAe jaiNA dhammaMmi jaiavvaM / / 94 / / etAdRzaH khalu guruH kulavadhUjJAtena naiva moktavyaH / etasya tvAjJayA yatinA dharme yatitavyam / / 94 / / etAdRza ucitaguNaH, khalu nizcaye guruH kulavadhUjJAtena naiva moktavyaH / yathAhi kulavadhUrbhatra bharsitApi taccaraNau na parityajati, tathA suziSyeNa bhasitenApyucitaguNasya gurozcaraNasevA na parityAjyeti bhAvaH / tu punaH, etasyocitaguNasya gurorAjJayA yatinA dharme yatitavyam / / 94 / / tadAjJAsthitasya ca yo guNaH saMpadyate tamAha 274 Co, na che ke 'guruguNarahita tarIke ahIM te sAdhu levA, je mULaguNarahita hoya.' mULaguNanI hAjarI hoya to to samucitaguNo hAjara hoI koI koI guNanI gerahAjarI hovA mAtrathI aguru mAnI na levA. kahyuM che ke 'ekAda guNamAtravihIna hoya tene guruguNa rahita na mAnavA. emAM caMdrAcArya udAharaNa jANavuM.' 93mA vaLI 'ucitaguNavALA guruno tyAga na karavo kintu temanI AjJAmAM ja rahevuM' evuM granthakAra bhAve che. gAthArtha : AvA ucitaguNavALA gurune kulavadhUnA dRSTAntamujaba choDavA nahi. jema kulavadhU pati taraphathI tiraskAra pAme to paNa patinA caraNone choDatI nathI tema suziSya guru vaDe ThapakArAya to paNa ucitaguNavALA gurunA caraNanI sevA choDavI nahi. uparathI ucitaguNavALA A gurunI AjJAnusAre ja suziSya dharmamAM pravarttavuM. (TIDArtha sugama che.) // 84 // AvA ucitaguNavALA gurunI AjJAmAM rahela sAdhune je guNa (lAbha) thAya che te have granthakAra bhagAve che - 1. guruguNarahito'pIha draSTavyo mUlaguNaviyukto yaH / 2. na tu guNamAtravihIna iti caMDarudra udAharaNam // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 gurukulavAsanI AsevyatA guruANAi Thiyassa ya bajjhANuTThANasuddhacittassa / ajjhappajjhANammi vi egaggattaM samullasai / / 15 / / gurvAjJAyAM sthitasya ca bAhyAnuSThAnazuddhacittasya / adhyAtmadhyAne'pi ekAgratvaM samullasati / / 15 / / guruANAi tti / gurvAjJAsthitasya ca pariNatavyavahArasya sato bAhyAnuSThAnena=vihitAvazyakAdikriyAyogarUpeNa, zuddhacittasya jJAnayogapratibandhakakarmamalavigamavizadIkRtahRdayasya nizcayAvalambanadazAyAM zuddhAtmasvabhAvapariNatau prakaTIbhUtAyAM adhyAtmadhyAne'pi ekAgratvaM samullasati / / 15 / / tataH kiM bhavati? ityAha tami ya AyasarUvaM visayakasAyAidosamalarahi / vitrANANaMdaghaNaM parisuddhaM hoi paccakkhaM / / 16 / / tasmiMzcAtmasvarUpaM viSayakaSAyAdidoSamalarahitam / vijJAnAnaMdaghanaM parizuddhaM bhavati pratyakSam / / 16 / / taMmiyatti / tasmiMzcAdhyAtmadhyAnaikAgratve samullasite viSayAH-zabdAdaya indriyArthAH, kaSAyAH= krodhamAnamAyAlobhAstadAdayo ye doSamalA jIvaguNamAlinyahetavastadrahitaM, tathA vijJAnAnandaghanaM (suvarNasaMdezagurunI AjJAmAM rahelAne thatAM lAbho) gAthArthaH gujJAmAM rahelA, pariNata vyavahAravALA temaja vihita evI AvazyakAdi kriyAyogarUpa bAhyAnuSThAnathI zuddhacittavALA thayelA sAdhune adhyAtmadhyAnamAM paNa ekAgratA vilase che. uktakriyAyogathI jJAnayogapratibaMdhaka karmamala dUra thavAthI hRdaya - aMtaHkaraNa vizada bane che. AvA vizada aMta:karaNavALA sAdhune nizcaya avalaMbana dazAmAM zuddha AtmasvabhAva pariNati thAya che. ane tyAre adhyAtmadhyAnamAM paNa ekAgratA Ave che. 9pA e pachI zuM thAya che? te have granthakAra jaNAve che. gAthArtha te adhyAtmadhyAnamAM ekAgratA ullasita thaye chate zabdAdi indriyanA viSayorUpa ane krodha-mAna-mAyA-lobhAdi kaSAyorUpa je doSamalo hoya che te vagaranuM vijJAnaAnaMdaghana evuM parizuddha AtmasvarUpa pratyakSa thAya che. indriyanA viSayo ane kaSAyo jIvanA guNonI malinatA karanAra hoI doSamalarUpa che. svarUpa Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-96, 97, 98 =svarUpapratibhAsaprazamasukhaikarasatAmApannaM parizuddhamanupahitasphaTikaratnavat prakRtyaiva nirmalamAtmasvarUpaM pratyakSa mavRtti / / 6 / / tatazcAtmanyeva ratasya tatraiva tRptasya tatraiva ca santuSTasya svAtmamAtrapratibandhavizrAntatayA vikalpoparamaH syAdityAha 276 < jalahiMmi asaMkhobhe pavaNAbhAve jaha jalataraMgA / parapariNAmAbhAve Neva viappA tayA huMti / / 97 / / jaladhAvasaMkSobhe pavanAbhAve yathA jalataraGgAH / parapariNAmAbhAve naiva vikalpAstadA bhavanti / / 97 / / jalahimmatti / asaMkSobhe saMkSobhapariNAmarahite, jaladhI samudre, pavanAbhAve yathA jalataraGgA naiva bhavanti; tathA tadA=AtmasvarUpapratyakSatAdazAyAM parapariNAmasya = pudgalagrahaNamocanapariNAmasyAbhAve naiva vikalpAH=zubhAzubharUpAzcittaviplavA bhavanti / / 97 / / adhyAtmadhyAnajanitAyAmAtmasvarUpapratyakSatAdazAyAM saMhRtasakalavikalpAvasthAyAM sUkSmavikalpoparameNaiva sthUlavikalpoparamadArthamAha - pratibhAsa ane prazamasukha sAthe ekarasa banI gayela svarUpa te vijJAnaAnaMdaghanasvarUpa. Aju-bAjumAM koI raMgIna vastunI upAdhi na hoya evA sphaTikaratna jevuM svabhAvathI ja nirmaLa AtmasvarUpa e parizuddha AtmasvarUpa. 196 // e pratyakSa thayA pachI AtmAmAM ja lIna banelo, temAM ja tRpta thayelo, ane temAM ja saMtoSa pAmelo jIva svAtmamAtranA pratibaMdhamAM vizrAnta thayelo hoI tenA vikalpo aTakI jAya che. arthAt svAtmabhinna anya koI jaDa ke cetana dravya aMge have ene pratibaMdha=mamatA-mUrchA thatA nathI, kema ke potAnI jAtamAM ja atIva AnaMda Ave che. ane tethI paradravyanI vicAraNA rUpa vikalpo tene UThatA nathI. evuM granthakAra jaNAve che - (AtmapratyakSatAdazAnuM svarUpa) gAthArtha : khaLabhaLATa vagaranA samudramAM pavana na hoya tyAre jema pANInA taraMgo hotA nathI tema tadA= AtmasvarUpa pratyakSa hovAnI avasthAmAM pudgalane le-mUka karavAnA pariNAmarUpa parapariNAmanI gerahAjarImAM zubha-azubha cittaviplavarUpa vikalpo thatA nathI. (TIkArtha sa2La che.) leGA adhyAtmadhyAnathI thayela AtmasvarUpa pratyakSa thavAnI avasthAmAM ke jemAM badhA vikalpo zAMta thaI Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurukulavAsIno vikAsakrama - 277 kA aratI ANaMde kevatti viyappaNaM Na jatthuttaM / aNNe tattha viyappA puggalasaMjogajA katto / / 98 / / kA aratiH? AnandaH kaH ? veti vikalpanaM na yatroktam / anye tatra vikalpAH pudgalasaMyogajAH kutaH / / 98 / / kA atiti / kA aratiH ? ko vA''nandaH ? vikalpanamapi na yatra AtmasvarUpapratyakSatAyAm uktam adhyAtmazAstre, svarUpAnubhavamagnatayA sannihitasukhaduHkhavikalpasya sUkSmasyApyanavakAzAt / tatrAnye vikalpAH sthUlAH pudgalasaMyogajA gRhadhanasvajanabhojanAdipudgalasaMsargajanitAH kuto bhavanti ? api tu na kutazcit, svAbhAvikadharmajJAnasAmagryA aupAdhikadharmajJAnamAtraM prati pratibandhakatvAditi bhAvaH / tadayaM zuddhAtmasvabhAvAnubhavanAmA sanmAtrArthanirbhAso dharmazukladhyAnaphalaM vigalitavedyAntaracidAnandaniSyandabhUto'vikalpaH samAdhirupagIyate / / 98 / / asyaivAvikalpasamAdherupAyabhUtaM zuddhaM vikalpamupadarzayati aNNe puggalabhAvA aNNo ego ya nANamittohaM / suddha esa vippo aviappasamAhisaMjaNao / / 99 / / gayA che te sUkSmavikalpo aTakavA vaDe ja sthUla vikalponI aTakAyata dRDha bane che evuM granthakAra jaNAve che - gAthArtha : je AtmasvarUpapratyakSatAdazAmAM arati zuM ? AnaMda zuM ? evA paNa vikalpo hotA nathI evuM adhyAtmazAstramAM kahyuM che, to temAM pudgalanA saMyogathI thayelA anya sthUla vikalpo kyAMthI saMlave ? A avasthAmAM jIva svarUpanA anubhavamAM magna hoI saMnihita evA paNa sukhaduHkhanA sUkSma paNa vikalpono avakAza raheto nathI. tethI ghara-dhana-svajana-bhojanAdi-pudgalanA saMsargathI thatA sthUla vikalpo koI rIte thatA ja nathI, kema ke svAbhAvika dharmanA jJAnanI sAmagrI aupAdhika dharmanA jJAna mAtra pratye pratibaMdhaka hoya che. A avikalpa avasthA samAdhi kahevAya che, je avikalpa 'zuddha AtmasvabhAvano anubhava' nAmavALo che, sattAmAtra arthanA bodhasvarUpa che, dharma-zukladhyAnanA phaLarUpa che. saMvedana karavA yogya anya sarva cIjo saMvedanamAMthI nIkaLI gaI hovAthI cidAnaMdanA nisyaMda=jharaNAM rUpa hoya che. // 88 // AvI avikalpasamAdhinA upAyabhUta zuddha vikalpane dekhADatA granthakAra kahe che - Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-99 __ anye pudgalabhAvA anya ekazca jJAnamAtramaham / zuddha eSa vikalpo'vikalpasamAdhisaMjanakaH / / 19 / / aNNetti / pudgalabhAvAH pudgalapariNAmAH kAyamanovAgAnaprANakarmavargaNAdhanagRhakSetrArAmAdisaMsthAnabhAjo'vidyAprapaJcoparacitamamakAraviSayIbhUtAH, anye-madAtmadravyAdekAntena pRthagbhUtAH kAlatraye'pyupayogalakSaNAsaMsparzAditi bhAvaH / ahaM ca jJAnamAtramupayogamAtrasvabhAva iti hetoH pudgalabhAvebhyo'nya ekazca, kAlatraye'pyanyadravyasaMsarge'pi tatsvabhAvAparigrahAd, anantaparyAyAvirbhAvatirobhAvAbhyAmapyavicalitazuddhAtmadravyaikazaktimattvAcca / na ca jJAnadarzanacAritrarUparatnatrayasvabhAvazAlitvenApi zuddhAtmadravyasyaikatvakSatiH saMbhavati, prabhAnarmalyadoSaharaNazaktiguNayogAjjAtyaratnasyeveti / eSa zuddhAtmadravyaviSayatvena zuddho vikalpaH, avikalpasamAdheH samyak prakAreNa janakaH etajjanitasaMskArasya vikalpAntarasaMskAravirodhitvena tatastadanutthAnAd, etasya ca vaDherdAhyaM vinAzyAnuvinAzavadazubhavikalpajAlamucchedya svata evoparamAditi / / 19 / / (zuddhavikalpa avikalpasamAdhino janaka) gAthArtha : "pugalanA pariNAmo mArA karatA judA che, upayogamAtra svabhAvavALo hoI huM pudgalabhAvothI judo chuM ane eka chuM." Avo zuddhavikalpa e avikalpasamAdhino samyapha prakAre janaka che. zarIra, mana, vacana, zvAsocchavAsa, karmavargaNA, dhana, ghara, kSetra, bagIco vagere AkAre pariNamelA ane avidyAnA prapaMcathI UbhI thayela mamatAnA viSayabhUta banelA evA A badhA pudgalanA pariNAmo che. traNe kAlamAM kyAreya paNa jIvanA lakSaNabhUta upAyono saMsparza paNa pAmatA na hoI A badhA mArA AtmadravyathI ekAnta pRtha che. traNe kALamAM anyadravyano saMsarga thavA chatAM kyAreya paNa pudgaladravyanA svabhAvane svIkArato na hovAthI huM pugaladravyathI bhinna chuM. temaja anaMtaparyAyonA AvirbhAva ane tirobhAva thavA chatAM avicalita rahelI zuddha AtmadravyanI ekamAtra zakti (yogyatA)vALo hovAthI huM eka chuM. "zuddhAtmadravya paNa jJAna-darzana-cAritrarUpa ratnatrayasvabhAvavALuM hovAthI temAM ekatva saMbhavatuM nathI' evuM na mAnavuM, kema ke prabhAva, nirmaLatA, doSa dUra karavAnI zaktirUpa guNa vagere aneka svabhAvavALA jAtyaratnamAM jema ekatva hoya che tema AmAM paNa hoya che. ukta vikalpa zuddhaAtmadravyaviSayaka hoI zuddha che. enAthI thayela saMskAra anya vikalpanA saMskArano virodhI hoI ane agni jema baLataNano nAza karI pachI pote paNa svayaM nAza pAmI jAya che tema A vikalpa paNa azubhavikalponI jALano uccheda karI svayaM zAMta thaI jato hoI A zuddha vikalpa avikalpa samAdhino samyaka prakAre janaka bane che. I99 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna 279 tadetadadhyAtmadhyAnamavikalpasamAdhisaMbandhabandhuramityetadevAbhiSTuvatrAha - eyaM paramaM nANaM paramo dhammo imo cciya pasiddho / eyaM paramarahassaM NicchayasuddhaM jiNA biMti / / 100 / etatparamaM jJAnaM paramo dharmo'yameva prasiddhaH / etatparamarahasyaM nizcayazuddhaM jinA bruvate / / 100 / / eyaM paramaMti / etadadhyAtmadhyAnaM paramaM jJAnaM, jJAnasya viratiphalatvAd, viratezca samatAsAra-tvAt, samatAyAzcaitadAyattatvAditi bhAvaH / paramo dharmo'yameva prasiddhaH durgatau patato janto-dharaNAt siddhigato niyamena dhAraNAcca / etacca paramarahasyamutkRSTopaniSadbhUtaM, nizcayazuddhaM pAramArthikanayavizadIkRtaM jinAstIrthakarA bruvate / / yadAgamaH-(o. ni.) paramarahassami(mI)sINaM samattagaNipiDagajhariasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM NicchayamavalaMbamANANaM / / 760 / / (paMcava. da2) 2005 (adhyAtmajJAnanI stuti) Ama A adhyAtmadhyAna avikalpasamAdhinA janakanvarUpa saMbaMdhane dharAvatuM hoI ghaNuM suMdara che. tethI tenI ja stavanA karatA granthakAra kahe che - gAthArtha: A adhyAtmadhyAna ja paramajJAna che, paramadharma tarIke A ja prasiddha che, A ja nizcayazuddha parama rahasya che evuM zrI tIrthakaro kahe che. jJAnanuM phaLa virati che jeno sAra samatA che. A samatA adhyAtmadhyAnane AdhIna che mATe zreSTha jJAnanuM paraMparAe je sArabhUta kArya che te samatA A adhyAtmadhyAnathI thatI hoI e adhyAtmadhyAnane paramajJAna kahyuM che. ema e durgatimAM paDatA jIvane dhAranAra (bacAvanAra) hoI temaja siddhigatimAM avazya dhAranAra (laI janAra-TakAvanAra) hoI parama dharma che. pAramArthikanaya-nizcayanayathI vizada banela te utkRSTa upaniSadabhUta che. oghaniryukti (760) (ane paMcavastu-602)mAM kahyuM che ke - "jeoe samasta dvAdazAMgIno sAra dhArI rAkhelo che tevA ane nizcayanuM avalaMbana karatA evA RSione A paramarahasya tarIke saMmata che ke pariNAma e pramANa che. (arthAt bAhyakriyA nahi paNa jIvanA adhyavasAya ja karmanA baMdha ke nirjarA vageremAM mukhya bhAga bhajave che.) I/10 1. paramarahasyamRSINAM samastagaNipiTakasmRtasArANAm / pariNAmaH pramANaM nizcayamavalambamAnAnAm // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-101, 102 adhyAtmasya pravacane paramarahasyatvAdeva parIkSakaiH sarvatra tadanullaGghanenaiva pravRttiH karttavyetyabhiprAyavAnAha ajjhappAbAheNaM visayavivegaM ao muNI biMti / jutto hu (hi) dhammavAo Na sukkavAo vivAo vA / / 101 / / adhyAtmAbAdhena viSayavivekamato munayo bruvanti / . yu: (di) dharmavAvo na sujhavAvo vivAvo vI 201in. ajjhappAbAheNaM ti / ato'dhyAtmasya paramarahasyatvAdadhyAtmAbAdhena svaparagatamaitryAdisamanvitazubhAzayAvicchedena viSayavivekaM nirNinISitArthanirNayaM bruvate munayo vigalitarAgadveSAH sAdhavaH karttavyamiti zeSaH / hi yato dharmavAda eva madhyasthena pApabhIruNA ca samaM tattvanirNayArthamapakSapAtena kathAprAraMbhalakSaNo yuktaH, tattvajJAnaphalatvAt tasya, na zuSkavAdaH, jaye parAjaye vA parasya svasya cAnarthalaghutvApatteH kaNThazoSamAtraphalaH, vivAdo vA duHsthitenArthinA saha chalajAtipradhAno jalpaH yuktaH, sAdhUnAM mAdhyasthyapradhAnatvAt, zubhAnubandhitvAcca sAdhUnAM prayatnasya / / 101 / / tadevaM dharmavAdenevAdhyAtmAbAdhena tattvanirNayasya karttavyatvAcchiSTAcArAnurodhena tathoddezenaiva prAra Ama pravacanamAM adhyAtma ja paramarahasyabhUta hoI parIkSakoe sarvatra tenuM ullaMghana na thAya e rIte ja pravRtti karavI joIe evA abhiprAyavALA granthakAra kahe che (dharmavAda ja kartavya) gAthArtha: "adhyAtma parama rahasyabhUta hoI tene bAdhA na pahoMce e rIte - arthAt svapamAM rahela maitrI vagere yukta zubha Azayano viccheda na thAya e rIte nirNaya karavAne icchAyela arthanA nirNayarUpa viSayaviveka karavo' evuM jeonA rAgadveSa kharI paDyA che tevA sAdhuo kahe che. kema ke dharmavAda karavo e ja yogya che, zuSkavAda ke vivAda nahi. madhyastha ane pApabhIru evA vAdI sAthe tattvano nirNaya karavA mATe pakSapAta vinA carcA karavI e dharmavAda che. enA phaLa rUpe tattvanuM jJAna thatuM hovAthI e kartavya che. jaya ke parAjayamAM sAmAnA ke potAnA anartha-laghutA vagere thatAM hovAthI mAtra gaLuM duHkhAvavArUpa phaLa ApanAra zuSkavAda ke duHsthita evA arthI sAthe chala-jAti vagerenI pracuratAvALA jalparUpa vivAda e be kartavya nathI, kemake sAdhuo mAdhyazmane mukhya karanArA hoya che. temaja teono koI paNa prayatna zubhAnubaMdhI hoya che. zuSkavAda ke vivAdamAM mAdhyathya jaLavAI rahetuM nathI temaja tenA prayatnathI zubhAnubaMdha paDatA nathI. II101 Ama dharmavAdathI ja adhyAtmane bAdhA na pahoMce e rIte tattvanirNaya karavo e ziSTAcAra che. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 dharmaparIkSA graMthakArano aMtima upadeza bdhasya svagranthasya phalopahitatvaM pradarzayannanyairapi tattvanirNayasiddhyarthamitthameva bhaNitavyamityupadezamAha bhaNiyaM kiMci phuDamiNaM disAi iya dhammavAyamaggassa / aNNehi vi evaM ciya suANusAreNa bhaNiyavvaM / / 102 / / bhaNitaM kiJcitsphuTamidaM dizeti dharmavAdamArgasya / anyairapyevameva zrutAnusAreNa bhaNitavyam / / 102 / / bhaNiyaM ti / ityuktahetoH dharmavAdamArgasya dizaiva sphuTamidaM kiJcitprakRtArthagocaraM bhaNitaM mayA, tena ca tAtparyArthadRSTyA tattvanirNayasiddhirapi kRtaiveti bhAvaH / anyairapi dharmaparIkSakaiH evameva zrutAnusAreNa bhaNitavyam / itthameva prakRtArthabhramanivRttyA tattvajJAnasiddheH, rAgadveSapariNAmAbhAvena kalyANabIjasaMpattezceti bhAvanIyam / / 102 // sarvasvopadezamAha kiM bahuNA iha jaha jaha rAgaddosA lahuM vilijaMti / taha taha payaTTiyavvaM esA ANA jiNiMdANaM / / 103 / / AvA ziSTAcAranA anurodhathI tevA ja uddezathI zarU karela svagrantha saphaLa che te dekhADatA granthakAra sAthe sAthe, "bIjAoe paNa tattvanirNayanI siddhi karavA mATe A rIte ja bolavuM joIe' evo upadeza Ape (aMtya upadeza) gAthArtha upara kahI gayA e kAraNe mArA vaDe dharmavAdamArganI dizAe ja prastuta arthanI bAbatamAM A kaMIka spaSTa rIte kahevAyuM che tethI tAtparyabhUta arthadaSTithI tattvanirNayasiddhi paNa karI ja che. arthAt "dharmavAdanA mArgasUcana pramANe spaSTa rIte vicAraNA karavAthI tattvanirNaya thaI jAya che' evo niyama hovAthI pote je e pramANe spaSTavAto karI che tenA tAtparyano vicAra karatAM ja tattvanirNayanI siddhi paNa thaI ja jAya che. bIjA dharmaparIkSakoe paNa A ja rIte zrutAnusAre bolavuM joIe. kema ke e rIte ja prastuta bAbato aMgeno bhrama dUra thavA dvArA tattvanuM jJAna thAya che. temaja e rIte bolavAmAM rAgadveSa pariNAmano abhAva raheto hoI (kema ke emAM mAdhyathya jALavavAnuM hoya che.) kalyANanA bIjanI saMprApti thAya che. A vAta barAbara bhAvavI. (AmAM TIkArya AvI gayo.) I/10rA have sarvasArabhUta upadezane jaNAvatA granthakAra kahe che - Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 - dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-103, 104, prazasti kiM bahuneha yathA yathA rAgadveSau laghu vilIyete / tathA tathA pravarttitavyameSA''jJA jinendrANAm / / 103 / / esa dhammaparikkhA raiA bhaviANa tattabohaTThA / sohiMtu pasAyaparA taM gIyatthA visesaviU / / 104 / / eSA dharmaparIkSA racitA bhavyAnAM tattvabodhArthAya / zodhayantu prasAdaparAH tAM gItArthA vizeSavidaH / / 104 / / prazastiH sA zA sA / / 04 / / sUrizrIvijayAdidevasuguroH paTTAmbarAharmaNI, sUri zrIvijayAdisiMhasugurau zakrAsanaM bhejuSi / sUrizrIvijayaprabhe zritavati prAjyaM ca rAjyaM kRto, grantho'yaM vitanotu kovidakule modaM vinodaM tathA / / 1 / / gAthArtha : vadhAre zuM kahevuM ? A jinapravacanamAM zrI jinezvarabhagavaMtonI AjJA e ja che ke je je rIte rAga ane dveSa zIghra vilIna thAya te te rIte pravRtti karavI. Ano bhAvArtha spaSTa che. 103 : gAthArtha H bhavyajIvone tattvono bodha thAya e mATe A dharmaparIkSA mArA vaDe racAI che. kRpA karavAmAM tatpara ane sUtronA sUkSmarahasyonA vizeSanAbhedanA jANakAra evA gItArtho tenuM saMzodhana karo. Ano bhAvArtha spaSTa che. 104 // prazasti suguru AcArya zrI vijaya devasUrIzvarajI ma.sA.nI pATarUpa AkAzamAM sUryasamAna suguru AcArya zrI vijayasiMhasUrIzvarajI ma.sA zakrAsanane bhajate chate ane AcArya zrI vijaya prabhasUrIzvarajI ma.jainazAsanarUpa vizALarAjya dhAraNa karate chate racAyelo A grantha vidvAnonA samUhamAM AnaMdane tathA vinodane phelAve. // 1 // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazasti 283 mahopAdhyAyazrIvinayavijayaizcArumatibhiH, pracakre sAhAyyaM tadiha ghaTanAsauSThavamabhUt / prasarpatkastUrIparimalavizeSAdbhavati hi, prasiddhaH zRGgArastribhuvanajanAnandajananaH / / 2 / / santaH santu prasannA me granthazramavido bhRzam / yeSAmanugrahAdasya saubhAgyaM prathitaM bhavet / / 3 / / // iti jagadgurubirudadhAribhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyamukhyaSaTtIvidyAvizAradamahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyAvataMsazAstrajJatilakapaNDitazrIlAbhavijayagaNiziSyaratnaguNagaNagariSThapaNDitazrIjItavijayasatIrthyatilakavipulayazaHpratApasaubhAgyanidhipaNDitazrInayavijayagaNicaraNakamalasevinA paNDitazrIpadmavijayagaNisahodareNa paNDitayazovijayena kRto'kSayyatRtIyAyAM dharmaparIkSAnAmA granthaH saMpUrNaH / / cArumativALA mahAmahopAdhyAya zrI vinayavijaya mahArAje A graMthamAM sahAya karI che. tethI granthamAM (ghaTanA=saMkalana vagerenuM) vizeSa prakAre sauSThava UbhuM thayuM che. prasiddha zRMgAra paNa temAM kastUrInI prasaratI vizeSa prakAranI sugaMdha bhaLavAthI tribhuvanajanane AnaMdajanaka bane che. rA mArA granyaracanAnA zramanA jANakAra sajjano atyaMta prasanna thAo, jeonA anugrahathI A granthanuM saubhAgya duniyAmAM phelAya. ll Ama "jagadguru birudadhAraka bhaTTAraka AcAryazrI vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA mukhya ziSya ane SaDradarzananI vidyAnA vizArada evA mahopAdhyAyazrI kalyANavijaya gaNivaranA ziSyomAM mukuTasamAna ane zAstrajJomAM tilakasamAna evA paMDita zrI lAbhavijaya gaNivaranA ziSyaratna guNagaNagariSTha paMDita zrI jItavijaya gaNivaranA gurubaMdhuomAM tilaka samAna ane vipula yaza-pratApa-saubhAgyanA nidhi evA paMDitazrI nayavijaya gaNinA caraNakamalanA kiMkara temaja paMDitazrI padmavijaya gaNinA sahodara evA paMDitazrI yazovijaya mahArAja vaDe A dharmaparIkSA nAmano graMtha akSayatRtIyAnA divase pUrNa karAyo. karmasAhityaniSNAta, saccAritracUDAmaNi, siddhAnta mahodadhi, sva. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra vardhamAnataponidhi nyAyavizArada saMghahitaciMtaka AcAryadineza zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna adhyAtmarasika siddhAntakovida AcAryadeva Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 dharmaparIkSA bhAga-2 | prazasti zrI dharmajita sUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna prabhubhaktirasika vidvadvarya paMnyAsa pravara zrI jayazekharavijaya gaNivaryanA ziSyANa muni abhayazekharavijaye dharmaparIkSA granthano karelo A gurjara bhAvAnuvAda sAnaMda saMpUrNa thayo. emAM granthakAranA Azayaviruddha ke parama pAvanI zrI jinAjJAviruddha je kAMI lakhAyuM hoya tenuM micchAmi dukkaDam. temaja gItArtha bahuzrutone tenI zuddhi karavA namra vinaMtI. A grantharatnano bhAvAnuvAda karavAthI je puNyaprAbhAranuM upArjana thayuM hoya tenA prabhAve bhavyajIvo A granthanA adhyayana vageremAM udyamazIla banI sva-para hita sAdho e ja zubhecchA. rAma bhavatuM zrIzramaNa ... (vi.saM. 2043) [EEE E HERE REFEREER * WAVA dI Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAVRANG 09428 500 401