________________
ચેતનાનું જાગરણ
એ નૃત્યાંગનાનું નૃત્ય જોઈ આખી સભા દંગ થઈ ગઈ. એનું અંગલલિત્ય, વેશ પરિધાન અને સંગીતના સૂરો સાથે એ નર્તકીના નૃત્યનું સામંજસ્ય અદ્દભુત હતું. નૃત્ય સાથેના તેમના ભાવો ઉત્કૃષ્ટ નૃત્યકલાનાં દર્શન કરાવતા હતા. રાજા-પ્રધાન, શેઠશાહુકાર, દિવાન-અધિકારી તમામ પ્રેક્ષકોએ વાહ-વાહ કહ્યું.
નૃત્ય સમાપ્ત થયું ત્યારે મહારાજાએ પૂછ્યું. આવી સુંદર કલા ક્યાંથી શીખી? નૃત્યાંગનાએ જવાબ આપ્યો, મહારાજ હું બહુ ભણેલી નથી કે નથી મેં આ કલાનો ઊંડો કે સૂક્ષ્મ અભ્યાસ કર્યો, પરંતુ હું એક વાત ખૂબ સારી રીતે જાણું છું કે જે તર્કશાસ્ત્રી, વિદ્વાન કે દાર્શનિક હોય તેનો આત્મા, હૃદયમાં નિવાસ કરે છે, જે ગાયક હોય તેનો આત્મા, ગળામાં એટલે કે એના કંઠમાં નિવાસ કરે છે પરંતુ જે નર્તક કે નર્તકી હોય તેનો આત્મા, તેના કણકણમાં એટલે કે તેના પ્રત્યેક રોમે રોમમાં રુંવાડામાં વાસ કરે છે. કારણ કે તેને તો શરીરના પ્રત્યેક અંગને સાધવા પડે છે એટલે તેની ચેતના સમગ્ર શરીરમાં નિવાસ કરે છે. ખલિલ જિબ્રાને નૃત્યાંગના દ્વારા માર્મિક વાત કહી છે. નૃત્યાંગનાએ કહેલી નાનકડી વાતનો ભાવ બહુ ઊંડો છે. ચિંતન-મનન કરવા જેવી આ વાતનો આધ્યાત્મિક સંદર્ભ તપાસવા જેવો છે. દાર્શનિકદષ્ટિએ આત્મા તો સમગ્ર શરીરમાં વાસ કરે છે. પરંતુ અહીં ચેતનાના જાગરણની વાત સમજવાની છે. સાધક આત્મા આધ્યાત્મિક નૃત્યકાર છે. જીવનની દરેક ક્ષણ અને શરીરના પ્રત્યેક કણ જાગૃત હોય એટલે સાધનામાં ઓતપ્રોત હોય તેને દરેક ગતિ અને પ્રકૃતિમાં આત્માનાં દર્શન થાય છે.
જૈનદર્શન કહે છે કે દરેક જીવ મુક્તિનો અધિકારી છે. લોક-પરલોક, સુખદુઃખ, ભાગ્ય કે પુરુષાર્થ એ માત્ર આપણા હાથની વાત છે.
પૂર્વાચાર્યોએ કહ્યું છે કે આપણે જે કાંઈ કરીએ છીએ તેનાં પરિણામના જવાબદાર માત્ર આપણે જ છીએ. આપણાં દુષ્કૃત્યોનાં પરિણામની જવાબદારી ઈશ્વર પર છોડી દઈ છૂટકારો મેળવવાની કોશિશ માત્ર આત્મવંચના છે.
= ૨૦
ને વિચારમંથન =
