________________
કબીરે કપટીને દાડમની કળી સાથે સરખાવેલ છે. જ્યાં કપટભર્યું હેત દેખાતું હોય ત્યાં જવું નહીં. બહારથી લાલ દેખાય પણ અંદ૨થી જૂઓ તો ધોળું ધબ. આવી કપટી વ્યક્તિનું જીવન સુખી શાંત ન હોય મનમાં વક્રતા અને સંતાપ હોય તે ચિંતારહિત નિર્ભય જીવન જીવી ન શકે, વળી અંતે તેની દુર્ગતિ થાય છે. આ માયા તેને તિર્યંચયોનિમાં લઈ જાય છે.
ત્રીજા ભાંગામાં બતાવ્યા પ્રમાણેની વ્યક્તિ બહારથી વક્ર હોય. ભવાંતરે તે પશુ-પક્ષી બને છે. શરીર વક્ર હોય, હાલચાલ અને વ્યવહારમાં પણ વક્રતા લાગતી હોય પરંતુ આવી વ્યક્તિ મનથી સરળ હોય, શાંત હોય.
કોઈ શાપને કારણે અષ્ટાવક્ર ઋષિનું શરીર આઠ જગ્યાથી વાંકુચૂંકુ હતું. એનું બેડોળ અને વાંકુ શરીર જોઈ લોકો હસતા હતાં. પરંતુ અષ્ટાવક્ર ઉચ્ચ જ્ઞાની સરળ અને શાંત સ્વભાવના હતાં. એમની વિદ્વત્તાની પ્રશંસા સાંભળી રાજા જનકે તેને રાજસભામાં જ્ઞાનચર્ચા માટે આમંત્રિત કર્યા. જ્યારે વાંકાચૂંકા બેડોળ શરીરવાળા અષ્ટાવક્ર રાજસભામાં પ્રવેશ્યા ત્યારે, ત્યાં ઉપસ્થિત સભાજનો હસવા લાગ્યા કે શું આવી વ્યક્તિને રાજાએ જ્ઞાનચર્ચા માટે આમંત્રિત કરી છે? સભાસદોનું હાસ્ય સાંભળી અષ્ટાવક્રૠષિ પાછા જવા લાગ્યા, ત્યારે રાજા જનકે બે હાથ જોડી વિનમ્રતાથી કહ્યું, “મહારાજ, જ્ઞાન આપ્યા વિના જ કેમ પાછા ફરી રહ્યાં છો? અષ્ટાવક્ર ઋષિએ કહ્યું, રાજા, મેં તો સાંભળ્યું હતું કે તમારી સભા જ્ઞાનીઓની સભા છે આ સભામાં એક એક મોટો વિદ્વાન અને આત્મજ્ઞાની વ્યક્તિ હશે. પરંતુ અફસોસ અને આશ્ચર્ય સાથે કહેવું પડે છે કે આ આત્મજ્ઞાનીઓની સભા છે કે ચમારોની સભા?
ચમાર શબ્દ સાંભળીને સર્વ વિદ્વાનો ઉત્તેજિત થઈ ઉશ્કેરાઈ ગયા. રાજા જનકે સભાસદોને શાંત રહેવા જણાવ્યું અને ૠષિઅષ્ટાવક્રજીને પૂછ્યું, મહારાજ આ આત્મજ્ઞાનીઓની સભાને ચમારોની સભા કહી આપે અહીં ઉપસ્થિત વિદ્વાનો અને ઋષિઓનું અપમાન કેમ કર્યું?
અષ્ટાવક્ર કહે, “આત્મજ્ઞાની કોણ હોય?'' જે આત્મા છોડીને માત્ર
૧૭૨
વિચારમંથન
