________________
વૃક્ષો તો એક પ્રતીક છે. વૃક્ષોની જેમ મનુષ્યોના પણ ચાર પ્રકાર
एवा मेव चत्तारि पुरिस जाया, पण्णता, तं जहा
ऊज्जु णाममेगे उज्जुववहारे
कववहारे
ऊज्जु णाममेगे
व णाममेगे उज्जुववहारे
वके णाममेगे वकववहाटे
જૈનાચાર્ય નિત્યાનંદસૂરિએ આ સૂત્રનું રસદર્શન કરતાં કહ્યું છે કે સ્વભાવ, પ્રકૃતિથી માનવીના ભિન્ન ભિન્ન ચાર પ્રકાર છે.
વૃક્ષોના સ્વભાવની જેમ મનુષ્યના પણ ચાર પ્રકાર છે. કેટલાંક મનુષ્ય શરીરથી સીધા સરળ દેખાવમાં સુંદર ભોળા અને માસુમ લાગે છે. એમના વ્યવહાર આચાર મન અને બુધ્ધિ સરળ અને અન્યને ગમે તેવા હોય છે. તેવા મનુષ્યનું વ્યક્તિત્વ અને સરળતા બાળક જેવા નિર્દોષ હોય છે. જે અન્યનું મન હરી લે છે. દસલક્ષણાધર્મમાં સરળતાને ઉત્કૃષ્ઠ સ્થાન આપ્યું છે. ચોભંગીના પહેલા ભાંગામાં માનવીનો જે પ્રકાર બતાવ્યો છે અને તેને બાળકના સ્વભાવ સાથે સરખાવ્યો છે તે સરળતા અને નિર્દોષતા તરફ અંગુલિનિર્દેશ કરે છે.
બીજા ભાંગામાં માનવીના બીજા પ્રકારની વાત કહી છે જે શરીરથી સરળ પણ મનથી વક્ર હોય. બહાર જે જીવન દેખાતું હોય જેવું અંદરથી નથી દેખાતું. ‘મુખમાં રામ બગલમાં છૂરી’ કે ‘બતાવવાના જુદા અને આપવાના જુદા' જેવું હોય છે. આવી વ્યક્તિઓના જીવનમા દંભ અને લુચ્ચાઈ બન્ને હોય છે.
આવી વ્યક્તિઓની વાતચીત અને પહેરવેશ પરથી તો એ સજ્જન લાગે છે. બહારની તેની પ્રતિભા જોઈ લોકો તેને સત્પુરુષ ધર્માત્મા કે સજ્જન સમજવા લાગે છે. પરંતુ આવા કહેવાતા ધર્મરાજની નજીક આવતા મામા શનિ જેવા માયા કપટ જોવા મળે છે.
વિચારમંથન
૧૭૧
