________________
દર્પણ તૂલ્ય બનવાનો પુરુષાર્થ કરીએ
જ્ઞાની પુરુષોએ માનવના ચાર પ્રકાર બતાવ્યા છે. એક દર્પણ-અરીસા સમાન, બે ધજા-પતાકા સમાન, ત્રણ ઠુંઠા જેવો અને ચોથો પ્રકાર તીણા કાંટા જેવો છે.
અરીસો-કાચ કે દર્પણ, સ્વચ્છતા અને સત્યનું પ્રતીક છે. દર્પણ સામે જેવો ચહેરો જેવુ રૂપ આવે તેવું જ તેમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે. જેવા આપણે છીએ દર્પણમાં બરાબર તેવું જ આપણું પ્રતિબિંબ દેખાશે. જરા પણ આઘું પાછુ નહિ, જરા ઓછું અદકું પણ નહિ, માટે કહેવત છે કે “દર્પણ જૂઠ ન બોલે.”
જે માનવીનું હૃદય એટલું નિર્મળ સરળ હોય એ સપુરુષ કે સદ્ગુરુ પાસેથી જે ઉપદેશ સાંભળશે તે એ જ રૂપમાં તેના હૃદયમાં ઉતારી લેશે. તે પોતાના મનથી એમાં કાંઈ જોડશે નહિ. જે તત્વનું શ્રવણ કરે છે જે ઉપદેશ કાન દ્વારા હૃદયમાં ઉતારશે તે જ રૂપમાં તેને ગ્રહણ કરી આચરણમાં લેવા પુરુષાર્થ કરશે. આ મુમુક્ષતા સરળતા અને પાત્રતાનું લક્ષણ છે. આમ દર્પણ જેવા સરળ હૃદયવાળો માનવી ધર્મ શ્રવણ માટે યોગ્ય પાત્ર છે.
બીજો પ્રકાર ધ્વજા-પતાકા સમાન છે. મંદિર પર ચઢાવેલી ધ્વજાને જોઈશું તો ક્યારેક પૂર્વ તરફ હવા ચાલતી હોય તો આ ધ્વજા પૂર્વ તરફ લહેરાવા માંડશે. પશ્ચિમ તરફ હવાનો ઝોંક હશે તો એ તરફ ઝૂકી જશે. હવા દિશા બદલે તેની સાથે ધ્વજા પોતાની દિશા બદલી એ તરફ લહેરાવા માંડશે.
ધ્વજા જેવા માનવીને પોતે નક્કી કરેલું કોઈ લક્ષ હોતું નથી. પોતાની સંકલ્પશક્તિ વડે તે નિર્ણયો ન લે, બીજાનાથી દોરવાઈ જાય. સ્વાર્થ માટે સિધ્ધાંત સાથે બાંધછોડ કરી લે. આવી વ્યક્તિ ‘ઢાલ જોઈને ઢળે અને હવા જોઈને ચળે” એવી ચંચળ ચિત્તવૃત્તિવાળી હોય છે. વૈચારિક ક્ષમતાનો અભાવ, અવિકસિત નિર્ણયશક્તિ, ઘેટાંના ટોળાની જેમ અનુકરણ કરવાવાળી વ્યક્તિ હોય છે.
