________________
ભગવાન મહાવીર સ્વામીએ સૂત્રકૃતાંગસૂત્રમાં દર્શાવ્યું છે, “જેઓ કેવળ પોતાની માનેલી વસ્તુની પ્રશંસા કરે અને બીજાનાં સત્ય વચનોની નિંદા અને ધૃણા કરે છે અને બીજાઓની સાથે દ્વેષ કરે છે, તેઓ સંસારનાં જન્મમરણના ચક્રમાં જ રહે છે.” ભગવાન મહાવીરના “અનેકાન્ત'નો એક અર્થ “સમન્વય કરવો કે ઉદારમતવાદી બની અન્ય દૃષ્ટિબિંદુને તપાસવું – સ્વીકારવું એવો થાય છે. સર્વધર્મસમભાવથી દૃષ્ટિની વિશાળતા આવશે અને કલ્યાણકારક બની રહેશે.
આચાર્ય હેમચંદ્રાચાર્યે સોમનાથ પાટણમાં શિવમૂર્તિનું દર્શન કરતી વેળાએ કહ્યું, “મારું પૂજન કોઈ નામ સાથે નિસ્બત ધરાવતું નથી, વીતરાગતારૂપી મહાગુણ સાથે નિસ્બત ધરાવે છે. નામ ભલેને શંકર હો, બ્રહ્મા હો, વિષ્ણુ હો અથવા જિનેશ્વર હો!”
આનંદઘનજી પણ આ પ્રકારનું કહે છે, “ભાજનભેદ ચાહે તેટલા હો! પણ મૂળ માટી એક જ છે; તેમ રામ-રહીમ, કૃષ્ણ-કરીમ જેવાં નામો ચાહે તેટલાં હો! પણ મૂળે સગુણ મૂર્તિ તે સૌ છે.”
ધર્મ કે મજહબ તો સમાજમાં સંપ, શાંતિ અને સદાચારના પાઠ શીખવે છે. સત્ય, અહિંસા, ન્યાય અને પ્રેમનો પ્રચાર કરે છે ત્યારે સાંપ્રદાયિક ઝઘડાઓમાં આ ગુણોને જ ઢાંકી દેવામાં આવે છે. કોઈ ધર્મ, લડાઈ કરવાનું કહેતો નથી. ઈસ્લામધર્મમાં, ઈન્સાન માત્ર, “ખુદાના પુત્રો” છે એવું વિધાન છે. એમાં કયાંય એવો ઉલ્લેખ નથી મળતો કે અમુક પ્રદેશના લોકો જ ખુદાના પુત્રો છે અને બાકીના નથી. ઈસ્લામ ધર્મ અનુસાર એક લાખ ચોવીશ હજાર પયગંબરો છે અને તેને ખુદાએ દરેક કોમ અને મુલકમાં મોકલ્યા છે. એટલું જ નહીં, મહમ્મદ પયગંબર અને આ પયગંબરો એક જ છે. આવી ઉદાત્તભાવના માન ઉપજાવે છે.
સમન્વયનાં બીજ બધા ધર્મોમાં છે, કેવળ વિશાળતા કેળવી તેને જોવાનીસમજવાની જરૂર છે. ધર્મ, એકતાનું સાધન બની રહેવો જોઈએ. સ્વામી વિવેકાનંદ યથાર્થ કહ્યું છે, “અમે બધા ધર્મની મહત્તાને આવકારીએ છીએ. અમારે ત્યાં કોઈપણ પ્રકારનો આગ્રહ સેવાતો નથી. હકીકતે, તો “બધા ધર્મોમાં સમન્વયનું તત્ત્વ વધારે છે, વિરોધનું ઓછું” વેદમાં પણ કહ્યું છે કે સત્ય એક જ છે પણ તેને જાણનારા વિદ્વાનો અલગઅલગ નામે રજૂ કરે છે.
= વિચારમંથન
[ ૮૫ =
