________________
સાહિત્ય અને કલાના સર્જનનો ઉદ્દેશ શુભતત્ત્વોનાં દર્શન હોય તો જ સાર્થક
કાવ્ય, સાહિત્ય કે સંગીત આદિ કળા જો આત્માર્થે ન હોય તો કલ્પિત એટલે નિરર્થક સાર્થક નહીં તે – જીવનની કલ્પના માત્ર. ભક્તિ પ્રયોજનરૂપ કે આત્માર્થ ન હોય તો બધું જ કલ્પિત.
શ્રીમદ્ભુએ આ એક વાક્યમાં ખૂબ જ ગહન વાત કહી છે. ગાગરમાં સાગર જેવા આ મહત્ત્વના એક વાક્ય ઉપર ચિંતન કરીએ તો, કલા અને સાહિત્યસર્જનને એક નવી દિશા મળશે.
પરમકૃપાળુ શ્રીમદ્ભુના કહેવાનું તાત્પર્ય છે કે, કાવ્ય, સાહિત્ય કે સંગીત વગેરે કલાઓમાં જે આત્મશ્રેયનું ધ્યેય ભળે, તે સર્જનને આત્મકલ્યાણનું કારણ મળે તો તે કલા સાર્થક બને. કલાનું અંતિમ ધ્યેય, પરમ સમીપે પહોંચવાના હેતુ રૂપ હોય તો જ કલા, સાધના બની શકે અને તે સ્વ-પરને કલ્યાણકારી બની શકે.
સંગીત, કલા કે સાહિત્યજગતના સાધકો કદાચ આ વાત સંપૂર્ણ રીતે ન પણ સ્વીકારે પરંતુ અનેકાંત દષ્ટિએ વિચારતા આ તથ્યનો સ્વીકાર થઇ શકે.
સાંપ્રત સમાજજીવનનો પ્રવાહ, માનવમનની કલ્પનાશક્તિ અને વિવિધ કલાઓના અનેક પાસાઓને લક્ષમાં લઇને જ આ વિધાનનો યથાર્થ સ્વીકાર થઇ શકે. કલાકારને સર્જન સ્વાતંત્ર્યનો અધિકાર છે, સ્વચ્છંદતાનો નહિ. સદ્નચરણમાંથી પરાવર્તિત થયેલી કલામાં સાત્ત્વિકતા આવશે માટે જ ગાંધીજી કહેતા કે શીલ એવું સર્જન.
અહીં એ વાતનું પણ સ્મરણ રાખવું પડશે કે આ વિધાન શ્રીમદ્ભુ કહે છે અને શ્રીમદ્ભુની દરેક વાત કે વિચાર આત્મલક્ષી જ હોય.
૧૬૬
વિચારમંથન
