________________
માર્મિક ઉત્તર આપ્યો, તમારી હવેલીમાં હું રહું છું, અને હવેલી તમારામાં રહે છે. આપણી ચિત્તવૃત્તિમાં આપણો પરિગ્રહ માળો ન બાંધે એવી ચેતવણી જ્ઞાનીઓ આપે છે.
સંન્યાસીઓમાં ચર્ચા ચાલી જનક અનાસક્ત રાજવી છે, એક સન્યાસીને રાજવી અને અનાસક્ત એ બન્ને વિરોધાભાસી શબ્દો એક સ્થાને કેમ સંભવે તે વિશે શંકા જાગી, પોતાની પોટલી લઇ જનકના મહેલમાં ગયો. જનકે સ્વાગત કર્યું. પોતાના મહેલના એક ખંડમાં સંન્યાસીને આશ્રયસ્થાન આપ્યું. સવારના બન્ને તાત્ત્વિક ચર્ચા કરતાં કરતાં ઉદ્યાનમાં ફરતા હતાં ત્યારે અનુચરે કહ્યું કે રાજન, રાજમહેલમાં આગ લાગી છે. મહેલ ચારે તરફથી આગની જવાળામાં લપેટાઇ ગયો છે. સ્થિતપ્રજ્ઞ જનકના ચહેરા પર શાંતિ છે. મહેલના એક ખંડમાં પોતાની પોટલીમાં પડેલી એક કાંબળી અને બે લંગોટીનું સ્મરણ થતાં, વ્યાકુળ સંન્યાસી પોટલી બચાવવા દોડતા પહેલા રાજા જનકને કહે છે, રાજા દોડો મહેલ બળે છે. સ્વસ્થતાથી જનક કહે છે કે, મારું છે તે બળતું નથી, અને બળે છે તે મારું હોઇ શકે જ નહીં. સંન્યાસીને જનકની અનાસક્તદશાના પ્રતિતી થઇ ગઇ. જ્ઞાનીઓ કહે છે કે સંપત્તિમાં આસક્તિ જન્મે ત્યારે એ સંપત્તિ, સંપત્તિ ન રહેતા વિપત્તિ બની જાય છે. વિષય-કષાય, રાગ-દ્વેષ, કામ-ભોગ વગેરેથી જાગૃતિપૂર્ણ ચેતતા રહેવાવાળા તથા હિંસા વ.પાપકર્મોથી દૂર રહેવા સાધકો શબ્દો, રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શના નિમિત્ત થનારી આસક્તિને જાણી શકે છે. ઇન્દ્રીયોના વિવિધ વિષયમાં જીવ હરખાઇ જાય છે. સમક્તિની ભાવના દૂર થતી જાય છે ત્યારે માત્ર સંસાર જ સાર રૂપ લાગે છે. ત્યારે ભોગ-ઉપભોગનો માર્ગ જ પ્રિય લાગે છે. જીવનમાં આસક્તિ તાંડવ નૃત્ય કરે ત્યારે અનાસક્તિ, વિરકિત કે ગતિનો સંવાદ સ્થાપવો મુશ્કેલ બની જાય છે.
આસક્તિ છે ત્યાં હિંસા છે, અસત્ય છે, પરિગ્રહ છે, અબ્રહ્મચર્ય છે, ચોરી છે, એક જૂઠ અનેક જૂઠ બોલાવે, એક હિંસા અનેક હિંસા કરાવે.
આશ્ચર્યની વાત તો એ છે કે આપણને જેના પ્રતિ આસક્તિ હોય, તેના પ્રતિ અધિક પ્રેમ હોય ખૂબજ સ્નેહ હોય છે, પ્રિય પાત્ર પર ક્રોધ કરવાનો, અને માલિકી ભાવ સ્થાપવાની કુચેષ્ટા કરીએ છીએ. ક્રોધ એટલા માટે કે મને જે પદાર્થ પ્રિય છે તેજ મારા પ્રિય પાત્રને પ્રિય હોવું જરૂરી છે. એવો વિચાર તેમના પર ઠોકી બેસાડીએ છીએ. તેમાં મતભેદ થતાં જ ક્રોધ પ્રગટે છે.
વિચારમંથન
૧૩૫
