________________
સામાન્ય માન્યતા એવી હતી કે વેપાર અને પરમાર્થ અથવા ધર્મ એ બે અલગ વસ્તુ છે. વેપારમાં ધર્મ કરવો એ ગાંડપણ છે એમ કરવા જતાં બન્ને બગડે આ માન્યતાને કારણે કેટલાંય જીવોની મૂંઝવણ વધી જાય, અથવા આ માન્યાતા ખોટી ન હોય તો આપણા કપાળે કેવળ નિરાશા જ લખાયેલી હોય, પરંતુ શ્રીમદ્ અને ગાંધીજી બેઉ દૃઢપણે માનતા કે એવી એક પણ વસ્તુ નથી. એવો એક પણ વ્યવહાર નથી કે જેમાંથી આપણે ધર્મને દૂર રાખી શકીએ. શ્રીમદ્ભુએ પોતાના જીવનમાં હીરાના વેપારમાં અનુકંપા અને ધર્મભાવનાને કારણે લાખો રૂપિયાનો નફો જતો કરેલો.
ગાંધીજીએ ખૂબ સ્પષ્ટતાથી લખ્યું છે કે, ધાર્મિક મનુષ્યનો ધર્મ તેના પ્રત્યેક કાર્યમાં જણાવો જ જોઇએ. ગાંધીજીએ પણ સ્વાતંત્ર્ય ચળવળ કે રાજકરણનાં કાર્યોમાં ધર્મબુદ્ધિને છેદ દીધો નથી, તે આપણે સૌ જાણીએ છીએ.
મુંબઇમાં એક વખત શ્રીમદ્ અને ગાંધીજી વચ્ચે દયાધર્મ અંગે ચર્ચા ચાલી, ચામડું વાપરવું કે નહીં તેનો વિચાર ચાલતો હતો. છેવટે બન્ને એવા મત પર આવ્યા કે ચામડા વિના તો ચલાવી શકાય જ નહીં. ખેતીમાં કોસ વગેરેમાં તેની જરૂર પડે. પરંતુ ચામડું માથે તો ન જ પહેરીએ.
ગાંધીજીએ જરા ચકાસણી કરતાં શ્રીમદ્ભુને પૂછ્યું, આપને માથે ટોપીમાં શું છે ? અહર્નિષ આત્મચિંતનમાં રહેનારા શ્રીમદ્દ પોતે શું પહેરે ઓઢે છે તેનો ઝાઝો ખ્યાલ રહેતો નહિ. પરંતુ ગાંધીજીએ નિર્દેશ કર્યો કે તુર્ત જ ટોપીમાંથી ચામડું તોડી કાઢયું. ત્યાર પછી ગાંધીજીએ પણ ચામડાના બેરીંગવાળા ચરખાના મોડેલનો અસ્વીકાર કર્યો. આ પ્રસંગથી આ બન્ને આત્માઓની અપારકરુણાબુદ્ધિ, નિરાભિમાનતા અને સરળતાના દર્શન થાય છે.
સામાન્ય જનસમાજમાં એવી એક છાપ છે કે જૈન ધર્મ કર્મત્યાગ તરફ ઝોક આપતો ધર્મ છે પણ સદ્ભાગ્યે શ્રીમદ્ પોતાના ગાંધીજી જેવા સાથી દ્વારા સમાજગત સાધનોને ઝોક આપ્યો આ વાત જ્યારે શ્રીમના અનુરાગીજનો માનવા લાગશે ત્યારે શ્રીમના નામે જેમ ભક્તિ અને જ્ઞાનધારાઓ વિકસી છે તેમ કર્મધારા પણ વિકસશે જ.
૧૬૨
વિચારમંથન
