________________
પ્રાયશ્ચિત્ત કે પારિતોષિક
ધર્મસ્થાનકમાં સંત અત્યંતર તપનો ભાવ સમજાવી રહ્યાં છે. શારીરિક શુદ્ધિ માટે જેમ સ્નાન જરૂરી છે તેમ આંતરકિ આત્મશુદ્ધિ માટે બાહ્યાંત્યંતર તપનું અનુસંધાન જરૂરી છે. ઉપવાસ કરવો એ બાહ્ય તપ છે. ઉપવાસના દિવસના આચાર-વિચાર આધ્યાત્મિક અનુષ્ઠાન, આત્મા સાથે અનુસંધાન કરાવનારું ધ્યાન અને કર્મ નિર્જરાનું લક્ષ અંતરતપ છે. ઉપવાસ કે કોઇ પણ પ્રકારના તપની પૂર્વભૂમિકાના વિચાર એટલે તપ કરવાનું પ્રયોજન. તપની પૂર્ણાહૂતિના દિવસના આચારવિચારમાં પણ નિર્મળતાની ખૂબ જ અગત્ય છે. તપના આડ લાભ ઘણા હોઇ શકે પરંતુ તેનું અંતિમ ધ્યેય કર્મનિર્જરાનું હોય તે જ તેની ફલશ્રુતિ ગણાય.
જ
એક યુવાને સંતના શબ્દો ઝીલી લીધા. ત્રણ દિવસના નિર્જળા ઉપવાસ પૂર્ણ કર્યા. ચૌવિહારો અઠ્ઠમતપ પૂર્ણ કર્યો.
ત્રણ ઉપવાસનું પારણું કરવાનું છે. સંતના શબ્દો કાનમાં ગુંજે છે આ ઉપવાસના પારણામાં તું તારી કમાણીના પૈસામાંથી, ન્યાય અને નીતિથી મેળવેલી આવકમાંથી જે અને જેટલું મળે તેનાથી પારણું કરજે.
પથારીમાંથી ઊઠી, પ્રભુસ્મરણ કર્યું. નિત્ય આવશ્યક ક્રિયાઓ પતાવી. નદી કિનારા તરફ નીકળ્યો. સંતના શબ્દો વિચારોમાં વાગોળતો વાગોળતો આ યુવાન નદી કિનારે આગળ ચાલે છે, પૈસા નથી શું કરવું તેની મૂંઝવણ છે. તેટલામાં નદીના કિનારા પાસે એક સફરજન તણાતું આવતું જોયું અને માન્યું કે આ તો કુદરતની ભેટ છે અને સફરજનથી પારણું કર્યું. થોડીવાર પછી યુવાનને વિચાર આવે છે કે આપણી બુદ્ધિ અને શ્રમ દ્વારા મેળવેલી સંપત્તિ પર જ આપણો હક્ક છે. સંતે કહેલ ન્યાયસંપન્ન વૈભવના ઉન્નત શબ્દોના ભણકારા વાગે છે. સંતની દેશનાનો પ્રતિછંદ જાણે પર્વત સાથે ટકરાઇને પાછો ફરે છે અને નિશ્ચય કરે છે કે, સફરજનના માલિકને શોધી સફરજનના બદલામાં તેનું કામ કરવું જોઇએ અને તો જ આ તપશ્ચર્યાનું સાચું સમાપન થયું ગણાશે.
૧૪૬
વિચારમંથન
