________________
મહારાજા યુધિષ્ઠિરે રાજસૂયયજ્ઞ આરંભ્યો ત્યારે શ્રીકૃષ્ણ પરમાત્માને તેમણે પૂછયું કે મારે યજ્ઞની પૂર્ણાહુતિ ક્યારે કરવી ? શ્રીકૃષ્ણે ઉત્તરમાં કહ્યું કે આ મારો પંચજન્ય શંખમાંથી સ્વયં નાદ નીકળે ત્યારે યજ્ઞ પૂરો થયો જાણવો. વિધિ પ્રમાણે યજ્ઞ પૂરો થયો છતાં શંખ ન વાગ્યો, ત્યારે યુધિષ્ઠિરે પૂછ્યું કે શંખ કેમ ન વાગ્યો ? શ્રીકૃષ્ણ બોલ્યા, જુઓ નગરમાં કોઇ ભક્ત ભૂખ્યો હશે. તપાસ કરાવતાં એક આત્મારામ ભંગી નામનો ભક્ત, પ્રભુભક્તિમાં મગ્ન હોવાને કારણે જમવા નહોતો આવ્યો. યુધિષ્ઠિરે આદર સાથે તે શુદ્રેને બોલાવ્યો. દ્રૌપદીએ પોતાના હાથે બનાવેલી રસોઇ તેને પીરસાવી. તે શુદ્રે એક કોળિયો અલગ કરી પ્રભુને અર્પણ કર્યો. પછી બધું ભેગું કરીને ખાઇ ગયો. આ જોઇ દ્રૌપદી ખિન્ન થઇ મનોમન બોલી, આખરે ભંગીની જાત ! તેને રસોઇના આવા ઉચ્ચતમ સ્વાદની શું ખબર પડે, ખાખરાની ખિસકોલી, આંબાના રસને શું જાણે ? આથી શંખ થોડો વાગીને બંધ થઇ જતાં શ્રી કૃષ્ણને કારણ પૂછતાં જવાબ આપ્યો કે ભક્તના આદરસત્કારમાં કાંઇક કચાશ રહી ગઇ છે. ભક્ત પ્રત્યે ધૃણાની ભાવનાનું આ પરિણામ છે. નિખાલસ હૃદયના દ્રૌપદીએ ભક્ત આત્મારામ ભંગી પાસે જઇ માફી માંગી અને બધું ભેગું કરી જમવાનું કારણ પૂછ્યું, સંતે કહ્યું, અન્ન એ શરીરને પોષવા માટે છે. ઇન્દ્રિયો ઉન્મત બનાવવા માટે નથી. સ્વાદથી જમવાને કારણે આહારમાં આસક્તિ વધે છે, જિહ્વા સ્વાદ વધે છે. બધી ઇન્દ્રયોમાં રસેન્દ્રિય ખતરનાક છે. ધ્યાન અને ભક્તિમાં રૂકાવટ લાવનાર છે. દ્રૌપદી પ્રસન્ન થઇ વંદન કરવા લાગ્યા ત્યારે પંચજન્ય શંખના મંગળધ્વનિથી વાયુમંડળ પવિત્ર બન્યું.
આહારમાં આસક્તિ મન, વચન અને કાયાને દૂષિત બનાવે છે. માટે જ જ્ઞાનીઓએ કહ્યું છે કે જેણે સ્વાદ જીત્યો તેણે જગત જીત્યું.
પાંચસો શિષ્યોના ગુરુ મંગુ આચાર્ય તપસ્વી. તપ ઘણું કરે પણ ઉપવાસના પારણામાં સ્વાદિષ્ટ ભરપૂર આહાર લે. આહારની આસક્તિને પાતળી પાડી શકયા નહોતા. દીર્ધતપસ્યા પછી પારણામાં ખૂબ આહાર ખાવાથી કાલધર્મ પામ્યા. શિષ્યો ગુરુની અંતિમક્રિયા પતાવી આગળ વિહાર કરવા લાગ્યા. વિહારમાં ચાલતાં ચાલતાં સામેના રસ્તા પરના એક મોટાવૃક્ષમાં કાંઇક વિચિત્ર વસ્તુ, થોડી થોડી ક્ષણોના અંતરે દેખા દે. શિષ્યોએ નજીક આવતાં જોયું કે એક વિરાટ જીભ વૃક્ષોની ડાળી વચ્ચે લબકારા
૧૩૮
વિચારમંથન
