________________
ફળોને વિશે કદી નહીં, એટલે માત્ર કર્મફળ મેળવવા ખાતર જ કર્મ કરવાનો નિષેધ બતાવ્યો છે. કાર્યની સફળતા કે નિષ્ફળતા જે કાંઇ મળે તેમાં સમભાવ રાખીને કાર્ય કે કરવાની વાતમાં આસક્તિ છોડી યોગનિષ્ઠ રહેવાનો પ્રબુદ્ધ વિચાર અભિપ્રેત છે. કારણકે સિદ્ધિ-અસિદ્ધિમાં સમાન ભાવ રહેવો તેને જ યોગ કહ્યો છે. મુનિશ્રી સંતબાલજીએ આસક્તિને સંસારનું મૂળ કહ્યું છે. જૈન સૂત્રોએ વારંવાર પોકારીને આ વાત કહી છે કે, તમારા મનોદ્રવ્ય, મનના સંસ્કારના જેવાં પરિણામ હશે તેવા તમે બનશો.
કે
ગીતાકાર પણ આ વિચારને પુષ્ટ કરે છે. મનોજ્ઞવિષયો અને ઇન્દ્રિયોનો સંયોગ સુખકર છે, પૂર્વે ભોગવેલ સ્પર્શસુખ મીઠું લાગે છે, અમુક પદાર્થ સ્વાદીલો છે, અમુકમાં મજા, સુંદર રૂપ, મધુરશ્રવણ વારંવાર આ ચિંતન અંતરમાં રહેલી વિષયાસક્તિની વેલ પાંગરવામાં સહાયક બને, શબ્દોની શાલિનતાના સહારે આ વિચારને વ્યક્ત કરીએ, વાસના સ્થૂળ ભૂમિકા પર આવવા માટે ઇંતેજાર બની નિમિત્તે શોધે અને પદાર્થની લાલસા પૂરી કરવા પ્રયત્ન પણ થાય અને જે કોઇ એની વચ્ચે આડખીલી-અવરોધ રૂપ હોય તેના પ્રત્યે ક્રોધ પણ જન્મે એ સ્વાભાવિક છે. ક્રોધ આવ્યો કે વિવેક ભાગ્યો એટલે હું સાધક છું મારાથી આમ ન થાય એ વાત યાદ ન રહે. પરિણામે સમતાવાળી નિશ્ચયાત્મક બુદ્ધિ પળવારમાં નષ્ટ થઇ જાય. એ નષ્ટ થઇ એટલે ભાવમૃત્યુ થઇ જ ચૂક્યું. જૈનસૂત્રો પ્રમાણે અગિયારમે ગુણસ્થાનકે (આત્માના ક્રમિક વિકાસના તબ્બક્કા) જઈને પણ સૂક્ષ્મલોભ સાધકને પાડી દે છે.
શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી આવી સ્થિતિ માટે કહે છે : ‘સુખ પ્રાપ્ત કરતાં સુખ ટળે છે, લેશ એ લો લહો ક્ષણ ક્ષણ ભયંકર ભાવમરણે કાં અહો ! રાચી રહો !' સુખની ઇચ્છાને કારણે આત્મસુખ મરે છે. અહીં ક્ષણે ક્ષણે આત્મભાવના મરણની વાત અભિપ્રેત છે. ઇન્દ્રિયોના વિષયોની આસક્તિમાં ક્ષણે શ્રેણે થતા ભાવમરણને કારણે આત્મા, મોક્ષ માટે અધિકારશૂન્ય બનતો જાય છે.
એક શ્રેષ્ઠીને સંતની જીવનચર્યા જોવાની જિજ્ઞાસા થઇ. તેણે સંતને પોતાની હવેલીમાં રહેવા આમંત્રણ આપ્યું, ત્રીજે દિવસે શ્રેષ્ઠીએ સંતને કહ્યું, તમારા ને મારામાં શું ફરક ? તમે પણ હવેલીમાં રહો છો અને હું પણ હવેલીમાં રહું છું ! સંતે બહુજ
૧૩૪
વિચારમંથન
