________________
નિસર્ગજન્ય પ્રતિકૂળતાઓ ક્યારેક અનુકૂળતાઓના સર્જન માટે પૂર્વ કારણ રૂપ બને છે. પ્રકૃતિના એ નિયમને પણ આપણે ભૂલવા જેવો નથી. ચાતુર્માસવર્ષાકાળમાં અસંખ્ય જીવ-જંતુઓની ઉત્પત્તિ થાય. જયણા અને અહિંસાધર્મના પાલન માટે સાધુ-સંતો એક જગ્યાએ સ્થિર વાસ રહે, પોતે સાધના કરે અને અન્યને સાધના કરવા પ્રેરે, સહાયક બને આઠ માસ વાપરેલી શક્તિને ચાર માસમાં સ્વાધ્યાય, ધ્યાન, મોન અને ચિંતનથી નવી ચેતના જગાવે. નિસર્ગજન્ય પ્રતિકૂળતાને સંતો અને સાધકોનો પુરુષાર્થ આશીર્વાદમાં બદલી નાખે છે.
મુનિજીવનના સાધકો ટાઢ તડકાને ૠતુની ભેટ ગણી સહજ સ્વીકારે છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના બીજા અધ્યયનમાં સાધકજીવનમાં આવતા બાવીશ પરિષહોનું વર્ણન કર્યું છે. સંયમજીવનમાં સ્વાભાવિક આવતાં કષ્ટોને પરિષહ કહેવાય છે. પરીષહ, સંયમનિયમના શુદ્ધ પાલનની ભાવનાથી અને કર્મનિર્જરાના લક્ષથી સાધક રંજરહિત અને વિચલિત થયા વિના સહન કરી લે છે.
શીતકાળમાં ઠંડીનું કષ્ટ આવે તો સાધક ઋતુની નિંદા કરતો નથી. ટાઢના નિવારણ માટે યોગ્ય મકાન કે વસ્ત્રો ન હોય તો સૂક્ષ્મ હિંસા પણ જેને વર્જ્ય છે તેવા મુનિ, પ્રજ્વલિત થયેલી અગ્નિનું પણ સેવન ન કરે અને સમભાવપૂર્વક શીત પરિષહ સહે છે. ઉનાળાના બળબળતા તાપમાં ગરમભૂમિ, શીલા અને લૂ આદિના ઉષ્ણતાના પરિતાપથી, પસીનો તરસની બળતરા કે સૂર્ય તાપથી અત્યંત પીડિત થવા છતાં, મુનિ ઠંડક સુખ માટે વ્યાકુળ થતાં નથી. પાણી અને વાયરાના સુક્ષ્મ જીવોની રક્ષા કાજે મુનિ સ્નાન પણ ન કરે અને પંખા અને વીંઝણાનો ઉપયોગ કર્યા વિના ઉષ્ણ પરીષહ સહે છે.
ગ્રીષ્મૠતુમાં પરસેવાની ભીનાશથી કે મેલથી શરીર લિપ્ત થઈ જાય તો પણ સાધુ વ્યાકુળ ન થાય અને જળ-મળ પરીષહ સહે છે.
પોતાની સાધનામાં મસ્ત પાદવિહારી મુનિને પ્રકૃતિનો સાથ સહજ છે. દર્ભ, કાંટા, કાંકરા, આદિ ખુંચવાવાળા જે પદાર્થો છે આ પદાર્થોમાં સૂવા બેસવા કે
સૂકુંઘાસ
૯૪
વિચારમંથન
