________________
ધર્મ તો પુનિતતત્ત્વ છે, યુગયુગથી, અલગઅલગ, રીતે લોકકલ્યાણની ઉત્તમ પ્રવૃત્તિ ધર્મ કરી રહેલ છે. સમાજનું ધારણ, પોષણ અને સત્યસંશોધન ધર્મ કર્યું છે. અલગ અલગ સમયે ધર્મ-સંસ્થાપકોએ અને ધર્મગુરુઓએ માનવજાતિને સન્માર્ગે વાળવા માટે અપાર કષ્ટો સહન કર્યા છે – બલિદાનો આપ્યાં છે.
સર્વધર્મસમન્વય, સર્વધર્મસહિષ્ણુતા તથા સર્વધર્મસમભાવ આજના યુગની સૌથી મહત્ત્વની જરૂર છે. ધર્મસમન્વયનો અર્થ સુંદર ગુણોનો સમન્વય છે. આ સમન્વયથી માનવી કેમ ઉન્નત બને, સાચા અર્થમાં માનવ બને એ જ પ્રધાન ઉદ્દેશ છે. સર્વધર્મસહિષ્ણુતામાં, બાહ્યસહિષ્ણુતા અને ઉદારતા તથા વ્યાપક સ્વરૂપે બધા ધર્મોનો સ્વીકાર કરવાની દૃષ્ટિ રહેલી છે, પરંતુ સર્વધર્મસમભાવ, આપણી પાસેથી અન્ય કોઈ પણ ધર્મ પ્રત્યે વિશેષ ભાવ, મનથી પણ ઉદારતા અને વિશાળતા ધરાવવાની અપેક્ષા રાખે છે. આ અપેક્ષા પૂરી થાય એ માટે બધા ધર્મોનો ઉદારતાથી, સમભાવથી, આદરથી અભ્યાસ કરવો પડશે અને એ અભ્યાસને અંતે જે નવનીત પ્રાપ્ત થશે તે આપણી ધર્મ વિશેની સમજણને સંપૂર્ણ બનાવી આપણને સાચા અર્થમાં ધાર્મિક બનાવશે. સાંપ્રદાયિક સંકુચિતતા દૂર થશે અને વિશ્વધર્મની કલ્પના સાકાર થશે.
કોઈ પણ વ્યક્તિ જન્મ લેતાં પહેલાં ધર્મનો સ્વયંવર કરીને જન્મ લેતી નથી. પરંતુ જે ધર્મ એને વારસામાં મળ્યો છે એનો ગર્વ કરવો કે મારો જ ધર્મ શ્રેષ્ઠ છે અને બીજાનો નહીં, એમાં મિથ્યા અભિમાન છે, ગર્વ છે. આવી મિથ્થામાન્યતાનું ખંડન સર્વધર્મસમભાવથી જ શક્ય બની શકે. સાંપ્રદાયિક ક્લેશ-દ્વેષનું મૂળ કારણ તો અજ્ઞાન અને અહંભાવ છે. અન્ય ધર્મો પ્રત્યે આદર જાગતાં, તેમાં રહેલ સત્ય જાણવા મળશે, વેર-વિરોધ શમશે અને સાચી દૃષ્ટિ આવશે.
સામાન્ય રીતે જગતના વિવિધ ધર્મદર્શનનો અભ્યાસ કરતાં જણાશે કે કોઈપણ એક ધર્મ બીજા ધર્મને હીણો ગણતો નથી છતાંય સર્વધર્મ સમભાવની ભારતીય દર્શનોની ભાવનાએ એની ઉદારતાનો ત્તમ પરિચય આપ્યો છે. ઈશ્વર પ્રાપ્તિના અનેક માર્ગો છે તેથી દરેકને પોતાનો ધર્મ પળવાની અનુકૂળ ! કરી આપનાર આ ભારતની આર્યભૂમિ છે. તેથી જ કદાચ ભારતની ભૂમિને ધર્મ અને આધ્યાત્મિકતાનું પિયર ગણવામાં આવે છે.
– ૮૪ _F
| વિચારમંથન
