________________
વિનીત શિષ્ય એ છે કે જે ઇંગિત માત્રથી ગુરુદેવના ભાવો જાણી જાય. ગુરુએ કહેવું ન પડે કે આ કર, આ ન કર માત્ર આંખના ઇશારાથી સમજી જાય. ત્યાંથી આગળ વધીને માત્ર ગુરુદેવની આંખો વાંચીને શિષ્ય ગુરુજીના ભાવો તેની મનોદશા જાણી લે, ગુરુની ગમે તેવી આજ્ઞા શ્રદ્ધાથી શિરોમાન્ય, ગુરુ આજ્ઞામાં શંકા ન જાગે તો જ હિતશિક્ષાની પાત્રતા પ્રગટે.
ગુરુજીએ આરુણિ, ઉપમન્યુ, સત્યકામ જૈમિની, કર્ણ, એકલવ્ય ગણધર ગૌતમજી જેવા શિષ્યોના પ્રસંગોની વાત કરતાં કરતાં હિતશિક્ષાને પાત્રતાની એક પ્રેરક વાત કરી.
રાજાએ પોતાના મહેલમાં સરસ્વતી પૂજનનો મહોત્સવ કર્યો હતો. આ ઉત્સવ પર ગુરુજીને આમંત્રણ આપ્યું હતું.ગુરુજી પધારતા રાજાએ પોતાના પુત્ર રાજકુમારને ગુરુજીને વંદન કરવા કહ્યું અને પછી ગુરુજીને કહ્યું કે આપ મને આ કુમારની શિક્ષા અંગે માર્ગદર્શન આપો. આમ તો મને ઈચ્છા છે કે આપના ગુરુકુલમાં આવીને તે શિક્ષા ગ્રહણ કરે પરંતુ આ અમારી પાછલી, ઉમરનું એક માત્ર સંતાન હોવાથી રાણીને પુત્ર મોહ વધુ છે તે કારણે તેને આપ અહીં જ ભણાવવાનો પ્રબંધ કરો તો વધુ સારું.
ગુરુજીએ કહ્યું કે, હે રાજન! “તમે માઠું ન લગાડતા પરંતુ આંગણે કોઈ ભદ્ર પુરુષ આવે ત્યારે તમારે રાજકુમારને કહેવું પડે કે ગુરુજી આવ્યા છે તેને વંદન કર!” એ રાજકુમારમાં વહેવારિક વિવેકજ્ઞાનના અભાવને પ્રદર્શિત કરે છે. આ સંજોગોમાં તે ઘરે ભણીને રાજ્યની ધૂરા સંભાળી શકે તે શક્ય નથી મારા મત પ્રમાણે ગુરુકુલવાસનો સ્વીકાર તેના માટે હિતકર છે. અંતે રાજાએ કઠોર નિર્ણય લઇ રાજકુમારને દસ વર્ષ માટે ગુરુકુળમાં મોકલ્યો ગુરુકુળના નિયમો કડક હતા. દસ વર્ષ સુધી ઘરે ન આવી શકાય. વિદ્યા અભ્યાસ સિવાય ગુરુકુળના કામ કરવાના, વર્ષે એકજ વાર પરિવારજનોને આશ્રમમાં આવીને કુમારને મળવાની છૂટ હતી.
ને વિચારમંથન -
૧ ૭૫ _F
S૫
