________________
ક્રોધની ત્રીજી સ્થિતિ રેતી પર પડેલી તિરાડ જેવી છે રણમાં રેતીના પહાડો હોય છે તેમાં તિરાડો પડે છે પણ જેવી તીવ્ર હવાની એક લહેર આવે તેવી આ તિરાડ નષ્ટ થાય છે. આ સ્થિતિનો જીવ ક્રોધાવેશમાં તો આવી જાય છે પણ જેવી જ્ઞાન, વિવેક સહવિચારની હવા માણે છે ને ક્રોધની તીરાડો લુપ્ત થઈ જાય છે. આવી વ્યક્તિને જેની સાથે મતભેદ થયો હોય તેની સાથે ક્ષમાપના કરી લે છે, પશ્ચાતાપ કરી લે છે અન મન શાંત થઈ જાય છે.
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના તેરમાં અધ્યયનમાં ચિત્તસંભૂતિ મુનિનું ચરિત્ર આવે છે. સંભૂતિ મુનિને નગરમાં ભિક્ષાગ્રહણ કરતા જોતાં નમૂચિ પ્રધાન વિચારે છે કે આ મુનિ મારા દુરાચરણનો ભાંડો ફોડશે તો મારી ઈજ્જત જાશે માટે સૈનિકોને મુનિને મારવા આદેશ આપે છે સૈનિકો મુનિને મારે છે મુનિ સહન કરે છે. વધુ ત્રાસ આપે છે, મુનિની સહનશીલતાની હદ પાર થઈ ગઈ. જાણે ચંદનને અતિ ઘસવાથી ચીનગારી ફૂટે, જોરથી પાણી પડવાથી તે પાણીના પ્રવાહમાં વિજળી વિદ્યુતનું સર્જન થાય તેમ શાંત તપસ્વી મુનિમાં ક્રોધ જાગ્યો તેના રોદ્ર સ્વરૂપે જાણે નગરને ભસ્મ કરવા તેજો લેશ્યા છોડવા સંકલ્પ કર્યો. તરત જ તેના મુખમાંથી ધુમાડાના વાદળો નીકળવા માંડ્યા. આખી નગરીએ ત્રાહીમામ પોકારી. ચક્રવર્તી સનત્કુમારે મુનિના ચરણે ક્ષમા માગી. નાનાભાઈ ચિત્તમુનિએ આવી સંભૂતિ મુનિને ક્રોધથી શાંત કર્યા. મધુરવચનોવાળી પ્રાર્થનાથી મુનિનો ક્રોધ શાંત થયો, મુનિએ પ્રાયશ્ચિત્ત કરી શુધ્ધિ કરી.
આવા પ્રકારનો ક્રોધ રેતીમાં અંકાયેલી રેખા જેવો હોય છે. તુરંત શાંત થતો આત્મા સકિતની અને શ્રાવક ધર્મની સ્પર્શના તો કરી શકે છે. પરંતુ મુનિ ધર્મની આરાધના કરી શકતો નથી. આ સ્થિતિ જીવને મનુષ્યગતિથી ઉપર ઉઠવા દેતી નથી આવો આત્મા રજોગુણી કહેવાય. જેની સ્થિતિ રાખથી ઢંકાયેલા અંગારા જેવી છે આ ભારેલો અગ્નિ ગમે ત્યારે ભભૂકી ઉઠે.
ક્રોધની ચોથી સ્થિતિ પાણીમાં ખેંચેલી રેખા જેવી છે, પાણીમાં ખેંચેલી રેખા ક્ષણભર ટકતી નથી. આવા આત્માઓ સરળ અને મધુર સ્વભાવના હોય છે તમે
વિચારમંથન
૫૧
