________________
રાજકન્યાઓને પોતાના મહેલમાં કેદ કરી હતી. સત્યભામાએ આ સ્ત્રીમુક્તિ અભિયાનમાં પોતાને સહકાર આપવા શ્રીકૃષ્ણને વિનંતી કરી. રથમાં સત્યભામાં આગળ અને શ્રીકૃષ્ણ પાછળ, યુદ્ધ થયું. ચતુર્દશીને દિવસે નરકાસુરનો નાશ થયો તેથી આ દિવસને નરક ચતુર્દશીરૂપે પણ ઓળખે છે. આ દિવસે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે સોળ પ્રહર સુધીની અંતિમ પ્રવચનશ્રેણીનો પ્રારંભ કર્યો હતો. તેથી આ દિવસને “રૂપ ચતુર્દશી' રૂપે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ દિવસોમાં ભગવાનની એ દિવ્યદેશનાને આત્મસાત્ કરીએ તો; અંતરના અંધારા ઉલેચાશે, મિથ્યાત્વની કાલિમા જશે અને ચૌમુખીદીપ જેવું સમ્યકત્વનું રૂપ પ્રગટશે.
ભારતીય સંસ્કૃતિના લોકપર્વોમાં દીપાવલી મહાપર્વ છે. ભારતવર્ષના લગભગ બધા જ લોકો, વર્ણો પ્રાંત અને ભાષાના ભેદ વિના, દિવાળી પર્વ ઉજવે છે. યુગપુરુષ શ્રીકૃષ્ણનો નરકાસુર પર વિજય, મર્યાદા પુરુષોત્તમ શ્રીરામનો રાવણ પર વિજય, લોકપ્રિય રાજા વિક્રમાદિત્યનો શકો અને હૂણો પર વિજય, આમ દિવાળીના પર્વો પાછળ આ વિજયગાથાની કથાઓ સંકળાયેલી છે. જે આસુરી શક્તિ પર દેવીશક્તિના વિજયનું પ્રતીક છે.
| દિવાળીની રાત્રિના પાછલા પહોરે ભગવાન શ્રી મહાવીરનું નિર્વાણ થયું. પોતાના આત્મા પર રહેલા કષાયો અને કર્મો પર વિજય મેળવી, પ્રભુની આત્મજ્યોતિ પરમાત્મ પ્રકાશમાં વિલીન થઈ ગઈ. તીર્થકર ભગવાન પોતાની જાત પર મેળવેલા | વિજયને પૂર્ણ વિજય ગણે છે. ભગવાનના મોક્ષાગમનને કારણે તેમના દેહી ચૈતન્યનો દીપક વિશ્વચેતન્યની જ્યોતમાં વિલીન થવાથી, પાવાપુરી નગરીમાં અઢાર દેશના ગણરાજાઓએ દ્રવ્ય દીપક પ્રગટાવ્યા અને દિવાળી પર્વ થયું. બળીરાજા એક આદર્શ રાજા હતા. જીવહિંસા, સુરાપાન, વ્યભિચાર, ચોરી, વિશ્વાસઘાત જેવાં દૂષણો તેના રાજ્યમાં ન હતા. બટુક બ્રાહ્મણ સ્વરૂપે શ્રીકૃષ્ણએ સાડાત્રણ ડગલાં પૃથ્વી માગી. વામનમૂર્તિ ભગવાનના વિરાટ સ્વરૂપને રાજાએ સર્વરવ અર્પણ કર્યું. તેની પાવન સ્મૃતિરૂપ ત્રણ અહોરાત્ર તહેવારોનું આયોજન વિષ્ણુ દ્વારા થયું. તે પર્વોત્સવ દિવાળી રૂપે ઓળખાયા.
= 90
७०
F
| વિચારમંથન E
