________________
ભાઈ-બહેનના દિવ્યપ્રેમની ઝાંખી કરાવતું પર્વ એટલે ભાઈબીજ. ભાઈબહેનનો સંબંધ અનાદિનો ઉદય સહજ અને સાર્વભૌમ છે. નિર્વિકારી, નિષ્કામ અને પવિત્ર છે.
આ દિવસે યમરાજ, બહેન યમુનાને ઘરે જમવા જાય છે. યમરાજ પ્રસન્ન થઈને બહેનને વરદાન માગવા કહે છે, યમુના વરદાન માંગે છે, “જે કોઈ ભાઈ આજના દિવસે પોતાની બહેનને ત્યાં જઈ જમે અને ભાઈબહેન બંનેનો નિર્મળ પ્રેમનો ભાવતંતુ જળવાઈ રહે તેનું અપમૃત્યુ ન થાય' યમરાજે તથાસ્તુ કહી ભાઈબીજની મંગળ રાતે બહેનના ભાવપૂર્ણ પર મોંઘા વરદાનની મહોર મારી.
ફાધર વાલેસ કહે છે કે ‘સ્ત્રી માત્રમાં બહેનનું સ્વરૂપ જોવું. બધી સ્ત્રીમાં વસેલી બહેનને વંદન કરવું. તે આ પર્વનો સંદેશ છે.' પરસ્ત્રી તરફ નિર્મળ ભાવનાથી પવિત્ર દૃષ્ટિથી જોવું એવો ભાઈ-બહેનનો ધર્મ બળે તેનું નૈતિક અપમૃત્યુ ન થાય. નિર્દોષ નિખાલસે જીવનમાં વાસના જાગે તો ભાવમરણ થાય. ભાઈ-બહેનનો પ્રેમ પવિત્રતાનો સંસ્કાર છે. આ ભાવના બ્રહ્મચર્યની સાધનાનો પાયો છે. ભાઈબીજના દિવસે બહેનના પવિત્ર હાથે ભાઈના કપાળ (ભાલ) પર કરેલ ચાંદલો (તિલક) શંકરના ત્રીજા નેત્રની જેમ બાળીને ભસ્મ કરી નાખે છે. ભાઈબીજનો ચાંદલો મનુષ્યના કામવિજયનું વિજયતિલક છે.
આ ભાઈબીજના પર્વના દિવસે આદર્શ ભાઈ-બહેનોનું પાવન સ્મરણ કરી વંદન કરીએ. ઋષભદેવ ભગવાનના પુત્ર ભરત અને બાહુબલિની બહેનો બ્રાહ્મી અને સુંદરી ભાઈબહેનના ઉચ્ચ આધ્યાત્મિક સંબંધનું આદર્શ ઉદાહરણ છે. શ્રી કૃષ્ણ દ્રૌપદીનાં ચીર પૂરી ભાઈ-બહેનના નિર્વ્યાજ સંબંધને ધર્મની ઉત્કૃષ્ટભૂમિકા પર મૂક્યો. રાજા અશોકના પુત્ર-પુત્રી મહેન્દ્ર અને સંઘમિત્રાએ ભાઈબહેનનો ધર્મ-પ્રભાવનાનો સહિયારો પ્રયાસ બૌદ્ધ ધર્મના ઈતિહાસમાં અમર બની ગયો.
ભગવાન મહાવીરના નિર્વાણ પછી વિરહથી ભાઈ નંદીવર્ધન, આર્તધ્યાન, રુદન કરે છે. બહેન સુદર્શના ભાઈને પોતાના ઘેર લઈ ગયા. તે દિવસે બીજ હતી.
७२
વિચારમંથન
