________________
મને સતત થતી હતી. તેનાથી છુપાવીને ઘરેણાં-આભૂષણ લાવવાનું મારે માટે અસંભવ બન્યું આ કારણે હું આપની શરત પૂરી કરી શકે એમ ન હતું.
આચાર્યની આંખો આનંદથી ચમકી ઊઠી તેણે સ્નાતક બ્રહ્મદત્તને છાતી સરસો ચાંપી તમામ સ્નાતકોનાં આભૂષણો પરત કરી પોતાની દેદીપ્યમાન કન્યાનો હાથ બ્રહ્મદત્તને સોંપ્યો.
આ છે વિદ્યાવાન અને અવિદ્યાવાનની કસોટીનો માપદંડ. વિદ્યાવાન વસ્તુની ભીતર સુધી, હાર્દ સુધી પહોંચે છે. એની સૂક્ષ્મદષ્ટિ, વિવેકબુદ્ધિ પરિસ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરી લે છે.
વિદ્યાવાનનું સમક્તિ જ્ઞાન દુઃખને પચાવવાની શક્તિ આપે છે.
શાસ્ત્રો પર માત્ર ભાષણ કરવા કે સાંભળવાથી મુક્ત ન બનાય એ તો માત્ર વાચા જ્ઞાન છે. તેને જીવનમાં ઊતારી વિવેકયુક્ત આચરણ જ માનવીને બંધનમુક્ત બનાવી શકે. આ સંબંધી વેદોમાં કહ્યું છે કે, દિયાવાન ગુણ બ્રહ્મવિંલા વરિષ્ઠ આત્મવંતાઓમાં ક્રિયાવાન આત્મવંતા શ્રેષ્ઠ છે. વેદોએ આત્મવિદ્યાને ક્રિયાની કસોટી પર કસેલ છે.
મહાભારતના એક પ્રાચીન પ્રસંગમાં આ ઉક્તિનું સત્ય અભિપ્રેત છે.
ગુરુ દ્રોણાચાર્ય કૌરવો અને પાંડવોને સરખી રીતે વિદ્યાઓ શીખવતા હતા. એક દિવસ તમામ શિષ્યોની વચ્ચે બેસીને તેઓએ ઉપદેશ આપ્યો કે મન્નુષ્યોએ કદી ક્રોધ ન કરવો. ક્રોધ કરવાથી વિવેક નાશ પામે છે અને વિવેકશૂન્ય મનુષ્યો યથાર્થ નિર્ણય લઈ શકતા નથી.
શિષ્યોને તેમણે આ પાઠ, બીજે દિવસે યાદ કરીને લાવવા કહ્યું. નિયત સમયે બીજા દિવસે દ્રોણાચાર્યે નવો સ્વાધ્યાય શરૂ કરાવતા પહેલા બધાને સંબોધન કરી કહ્યું કે કાલનો પાઠ તમે યાદ કરીને લાવ્યા. લગભગ બધાં છાત્રોએ હા કહી પરંતુ યુધિષ્ઠિર ચૂપચાપ નતમસ્તકે બેઠા હતા – આચાર્ય સમજી ગયા તેણે કહ્યું ઠીક છે તું કાલે યાદ કરી લાવજે.
=
૨૬
4 વિચારમંથન
