________________
ભાવાર્થ : ગ્રન્થકારશ્રી કહે છે કે વાણીના વિચારમાં ઉદ્યમવંત સંતપુરુષ મારા પર પ્રસન્ન મનવાળા થાઓ. અથવા આ પ્રાર્થનાથી સર્યું કારણ કે પાણી તો કમલના પુષ્પોને ઉત્પન્ન જ કરે છે, પણ એ કમલોની સુવાસ–સુગંધ તો વાયુ જ–પવન જ, ચારે દિશા–વિદિશામાં ફેલાવે છે, પ્રસારિત કરે છે. (તેમજ) આ સુક્તિઓમાં કાંઈપણ ગુણ હશે તો તે સંત સજ્જન પુરુષો પોતે જ આ સુક્તિઓની પ્રસિદ્ધિ ક૨ના૨ા થઈ જશે અને જો આ સુક્તિઓમાં જ કાંઈ નહીં હોય તો પછી યશને કલંકિત કરવાવાળી પ્રાર્થના કરવાનો શું અર્થ છે? વિવેચન : પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવશ્રીએ આ પ્રકરણની રચના કરવાના સમયે બીજા જ શ્લોકમાં આ પ્રકરણને સજ્જન પુરુષો અપનાવે એ માટે પ્રાર્થના કરી અને પ્રાર્થના કરવાના સમયમાં એ પણ કહી દીધું કે આમાં આપને ગુણ દેખાય તો ગ્રહણ કરજો નહીં તો આને આમ જ રહેવા દેશો. આચાર્યદેવશ્રીનો કહેવાનો આશય એ જ છે કે જ્યાં જ્યાં જે જે ગ્રન્થમાં ગુણ હોય છે ત્યાં ત્યાં સુજ્ઞ સજ્જન પુરુષો તે તે ગ્રન્થને અપનાવે જ છે. આનો પ્રત્યક્ષ પુરાવો આ પ્રકરણ જ છે. આ પ્રકરણમાં ગુણ જોઈને જ કેટલાંયે ગ્રન્થકારશ્રીએ
આ પ્રકરણના શ્લોકો પોતાના ગ્રન્થોમાં ટાંકયા છે. એ શ્લોકો પ૨ પાનાઓના પાનાઓ ભરીને વિવેચન કર્યું છે. વક્તાઓ આ શ્લોકો ૫૨ મહીનાઓ સુધી વ્યાખ્યાનો આપે છે. આ પ્રકરણ તો પાઠ્યક્રમનું એક અંગ જ બની ગયું છે. આ પ્રકરણના અધ્યયન વગરનું અધ્યયન ફીકું લાગે છે.
પ્રકરની રચના કરવાના સમયમાં આચાર્યદેવશ્રીના પુણ્ય૫૨માણુઓ આ શ્લોકોમાં એવી રીતે એકમેક થઈ ગયા છે કે આજ દિવસ સુધી એમની યશઃકીર્તિ પ્રસારિત થઈ રહી છે.
ત્રિવર્ગમાં ધર્મનું પ્રાધાન્યપણું छंद - उपजाति वृत्त
त्रिवर्गसंसाधनमन्तरेण पशोरिवायुर्विफलं नरस्य ।
तत्रापि धर्मं प्रवरं वदंति, न तं विना यद् भवतोऽर्थकामौ ॥३॥ अन्वय ः त्रिवर्ग संसाधनं अन्तरेण नरस्य आयुः पशोः ईव विफलम् तत्राऽपि धर्मं प्रवरं वदन्ति यद् तं विना अर्थ कामौ न भवतः ।
શબ્દાર્થ : (ત્રિવî સંસાધન) ત્રિવર્ગ એટલે ધર્મ, અર્થ અને કામ આ ત્રણેની સાધના (અન્તરેળ) વિના (નરસ્ય) મનુષ્યનો (આયુઃ) જન્મ (પશોઃ વ) પશુની જેમ (વિતમ્) નિષ્ફલ છે. (તત્રાઽપિ) આમાં પણ મહાપુરુષો (ધર્મ) ધર્મને (પ્રવર) શ્રેષ્ઠ (વન્તિ) કહે છે. (ચવું) કારણ કે (તા વિના) ધર્મવિના (અર્થ હ્રામૌ) અર્થ અને કામ (ન ભવતઃ) નથી હોતા ||૩||
ભાવાર્થ : ધર્મ, અર્થ અને કામ આ ત્રણેની સાધના વગર મનુષ્યનો જન્મ પશુની જેમ નિષ્ફળ છે. આમાં પણ મહાપુરુષો ધર્મને જ શ્રેષ્ઠ કહે છે. કારણ કે તે વગર તેના સિવાય
