________________
એક પવિત્ર સત્યવચન છે. ૨૯॥
વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રી સત્યવચનની વ્યાખ્યામાં સત્યવચનની મહત્તા પ્રથમ શ્લોકમાં દર્શાવતા કહે છે કે આ સત્ય વચન બોલનાર આત્મા પ્રત્યેકને વિશ્વાસનું ઘર બને છે. એના પર પ્રત્યેક જીવાત્મા પૂર્ણ વિશ્વાસ મુકે છે. એને વિપત્તિઓ વિડંબિત કરી શકતી નથી. કદાચ પૂર્વકૃત કર્મયોગે આપદાઓ આવી જાય તો એ અતિશીઘ્ર દૂર થઈ જાય છે. એ સમયે એ આર્ત્ત, રૌદ્ર ધ્યાનમાં આવતો નથી. એ આત્માને સત્યવચન મુક્તિમાર્ગમાં મોટું સબળ (ભાત) બને છે. એના પર જો જલ અને અગ્નિ આદિના ઉપસર્ગો થાય તો તે શાંત થઈ જાય છે. વાઘ અને સર્પાદિ જો ઉપદ્રવ કરે તો તે જ સ્તંભિત થઈ જાય છે. આત્મ કલ્યાણ તો એના હાથમાં જ છે. એને વશ થઈ ગયું છે. એનું સૌભાગ્ય નામ કર્મ એવું બંધાઈને ઉદયમાં આવે છે કે એની પાસે લક્ષ્મી ઈજ્જત આબરૂ સર્વે આપોઆપ મળતી જ જાય છે. એનાથી સજ્જનતા ક્યારેય દૂર થાય જ નહીં. સતત જીવંતરૂપે દેખાય છે. કીર્તિના માટે તો તે પોતે ઉદ્યાન બની જાય છે. કે જેથી એની ચારે બાજુ કીર્તિ ફરતી જ રહે છે. એ આત્મા મહિમાનું ઘર જ બની જાય છે. લોકો એના ગુણગાન કરતાં થાકતાં જ નથી એવી રીતે સત્યવચન એક અતિપવિત્ર અનુષ્ઠાન છે. ।।૨૯।।
હવે બીજા શ્લોકમાં અસત્યભાષાથી થતાં નુકશાનો દર્શાવે છે. छंद - शिखरिणीवृत्त
–
यशो यस्माद्भस्मीभवति वनवनेरिववनं,
निदानं दुःखानां यदवनिरुहाणां जलमिव ।
न यत्र स्याच्छायाऽऽतप इव तपः संयमकथा,
कथञ्चित्तन्मिथ्यावचनमभिधत्ते न मतिमान् ॥३०॥
अन्वय ः वनवह्नेः इव वनं भस्मीभवति यस्मात् यशः यत् अवनिरुहाणां जलं इव दुःखानां निदानं यत्र आतपे छाया इव तपः संयमकथा न स्यात् तत् मिथ्यावचनम् मतिमान् कथञ्चित् न अभिधत्ते ।
શબ્દાર્થ : (વનવહેઃ) દાવાનલથી (વ) જેમ (વનં) જંગલ (મમ્મીમતિ) રાખ થઈ જાય છે (તેમજ) (યસ્માત્) જે અસત્ય વચન છે તેથી (યશઃ) કીર્તિનો નાશ થાય છે. (અને) (યત્) જે અસત્યવચન (અનિહાળાં) વૃક્ષોના માટે (નાં વ) જલની જેમ (દુઃલ્લાનાં) દુઃખોનું (નિવાન) મુખ્ય કારણ છે અને (યંત્ર) જ્યાં (આંતપે) તડકામાં (છાયા રૂવ) છાયાની જેમ (તપઃ સંયમ થા) તપશ્ચર્યા અને સંયમપાલનની વાત (ન યાત્) નથી. એવા (યત્) તે (મિથ્યાવજ્ઞનમ્) અસત્ય વચનને (મતિમાન) બુદ્ધિમાન્ મનુષ્ય (થશ્ચિત) ક્યારેય કોઈને પણ (ન અમિત્તે) કહેતા નથી. ૩૦
ભાવાર્થ : જેમ દાવાનલથી જંગલો ભસ્મ થાય છે તેમ અસત્ય વચન બોલનારની કીર્તિનો નાશ થાય છે. જેમ વૃક્ષોના માટે અતિ જલ દુઃખનું કારણ બને છે તેમ અસત્યવચન દુઃખનું
31
