________________
ભાવાર્થ જે માનવ લક્ષ્મી પ્રાપ્તિનું મુખ્ય પ્રધાન કારણ અને અનર્થ અન્યાયને દૂર કરનાર એવું દાન સુપાત્રમાં આપે છે. તે માનવને ગરીબી જોઈ શકતી નથી. દુર્ભાગ્યપણે તેને જોઈ શકે નહીં, અપજશ તેનો આસરો લઈ શકે નહીં, પરાજય તેને ઈચ્છે નહીં, વ્યાધિ તેને થકવી શકે નહીં, દુર્બલતા તેનો સંગ કરી શકે નહીં, ભય તેને દુઃખી કરી શકે નહીં. આપદાઓ તેને સતાવી શકે નહીં. ૭૮ વિવેચન: ગ્રન્થકારશ્રી દાન પ્રકરણમાં સુપાત્રમાં દાનદાતાને વિશિષ્ટ લાભો મળે છે તેનું આગમોક્ત વર્ણન કરતાં કહે છે કે – જે માનવ લક્ષ્મીનું પ્રધાન કારણ અને અન્યાયને દૂર કરનાર એવું દાન સત્પાત્રમાં આપે છે તેને ગરીબી જોઈ શકતી નથી. ગ્રન્થકારશ્રીએ અહીં લક્ષ્મીની પ્રાપ્તિનું મૂળ કારણ દાનને કહીને એ સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે જે આત્માએ આ ભવ કે પરભવમાં સત્પાત્રમાં દાન આપ્યું છે તેને જ લક્ષ્મીની પ્રાપ્તિ થઈ છે અને સત્પાત્રમાં આપેલ દાનની જો અનુમોદના કરી હશે તો તે લક્ષ્મી કદી અન્યાય અનીતિ કરાવે જ નહીં. એવો વ્યક્તિ ગરીબ થઈ શકે નહીં. પછી કહ્યું કે દુર્ભાગ્યપણે તેને મળતું નથી. સત્પાત્રમાં દાનદાતા સૌભાગ્યશાળી જ હોય છે. સત્પાત્રમાં દાનદાતાની કીર્તિ ચારે દિશામાં પ્રસારિત થાય છે તેથી કહ્યું કે અપજશ તેનો આસરો લઈ શકે નહીં. તેનો અપજશ કયારેય થાય નહીં, સત્પાત્રમાં દાનદાતા પ્રત્યેક સ્થાન પર વિજયની વરમાળા જ વરે છે તેથી કહ્યું કે પરાજય તેને ઈચ્છે નહીં. તે સદાનિરોગી રહે તેથી કહ્યું કે વ્યાધિયો તેને થકાવે નહીં. કદાચ કર્મના યોગે વ્યાધિયો આવી જાય તો પણ તે તેને માનસિક રીતે દુર્બળ ન બનાવે તેથી કહ્યું કે દુર્બળતા તેનો સંગ ન કરે. તે સદા નિર્ભય થઈને રહે તેથી કહ્યું કે ભય તેને દુઃખી કરી શકે નહીં. આપત્તિયો તો તેને સતાવી શકે જ નહીં. એમ દાનદાતાને આવા પ્રકારના લાભો મળે છે. I૭૮ હવે ત્રીજી ગાથામાં પણ એજ લાભનાં વર્ણનને વિશેષરૂપે કહે છે કે –
___ छंद - शार्दूलविक्रीडितवृत्त लक्ष्मीः कामयते मतिर्मूगयते कीर्तिस्तमालोकते,
प्रीतिश्चुम्बति सेवते सुभगता नीरोगताऽऽलिङ्गति; श्रेयः संहतिरभ्युपैति वृणुते स्वर्गोपभोगस्थिति
मुक्तिर्वाञ्छति यः प्रयच्छति पुमान् पुण्यार्थमर्थं निजम् ॥७९॥ अन्वय : यः पुमान् पुण्यार्थं निजं अर्थम् प्रयच्छति तं लक्ष्मीः कामयते मतिः मृगयते कीर्तिः आलोकते। प्रीतिः चुम्बति, सुभगता सेवते, नीरोगता आलिङ्गति श्रेयः संहतिः अभ्युपैति स्वर्गोपभोगस्थितिः वृणुते मुक्तिः (च) वाञ्छति। શબ્દાર્થ (યઃ પુમાન) જે પુરુષ (પુષાર્થ) પુણ્ય મેળવવા (નિનંગથી પોતાના ધનનું (પ્રચ્છતિ) દાન આપે છે. (ત) તે પુરુષને (તક્ષ્મી.) લક્ષ્મી (ાયત) ચાહે છે, ઈચ્છે છે. (મતિ) જ્ઞાન બુદ્ધિ) (મૃયતે) તેને શોધે છે. (શાર્તિ) યશ (માનોને) તેની સામે
84
