________________
छंद - पृथ्वीवृत्त विवेकवनसारिणी प्रशमशर्मसञ्जीवनी,
__ भवार्णवमहातरी मदनदावमेघावलीम् चलाक्षमृगवागुरां गुरुषायशैलाशनिं,
વિમુવર પથરી માત ભાવનાં શિં ? શા મન્વય : સુગમ છે. શબ્દાર્થ (વિવેવનસારિ) વિવેકરૂપી વનમાં અતિવેગથી વહેવાવાળી નદીના સમાન (પ્રશમશર્મગ્રીવની) શાંતિ અને સુખને ઉત્પન્ન કરનારી (મવાવમહાતરી) સંસારરૂપી સમુદ્રથી પાર ઉતારનાર મોટા જહાજ સમાન (મનવાવમેધાવી) કામરૂપી દાવાનલને બુઝાવવા માટે મેઘઘટાની સમાન (વસ્તાક્ષમૃમેવાપુરાં) ચંચલ ઇન્દ્રિયરૂપી હરણોને રોકવા માટે મૃગબંધન જાલસમાન (ગુરુષાયનાનિં) મોટા મોટા કષાય રૂપી પર્વતો માટે વજ સમાન વિમુક્ત થવેસરી) મોક્ષમાર્ગમાં લઈ જવા માટે ઘોડીની સમાન એવી (બાવન) શ્રદ્ધાભક્તિ રૂપી ભાવનાને જ પોતાના દિલમાં (મન) ધારણ કરો. (પ.) બીજા બીજા સાધનોથી (%િ) શું પ્રયોજન છે? અર્થાત્ કાંઈ નથી. ટકા ભાવાર્થ : વિવેકરૂપી વનમાં અતિ વેગથી વહેવાવાળી નદીના સમાન, શાંતિ અને સુખને ઉત્પન્ન કરનાર, સંસારરૂપી સમુદ્રથી પાર લગાવવા માટે મોટા જહાજ સમાન, કામરૂપી દાવાનલને બુઝાવવા માટે મોટા મેઘ સમાન, ચંચલ ઇન્દ્રિયરૂપી હરિણોને રોકવા માટે જાલ સમાન, મોક્ષ માર્ગમાં લઈ જવા માટે ઘોડી સમાન એવી શ્રદ્ધાભક્તિને જ પોતાના ચિત્તમાં સ્થાપન કરો. બીજા બીજા સાધનોનું શું કામ છે? અર્થાત્ કાંઈ નથી. ટકા વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રી આ શ્લોકમાં ભાવનાને અનેક ઉપમાઓથી ઉપમિત કરીને બીજા બીજા સાધનો કરતાં ભાવનાને જ હૃદયમાં કરવાનું કહે છે. આ ભાવના વિવેકરૂપી વનમાં અતિ વેગથી વહેવાવાળી નદીના સમાન, અતિવેગથી વહેતી નદી કચરાકાંટાને જેમ શીઘ્રતાથી દૂર કરી દે છે તેમ આત્મ રાજ્યમાં રહેલાં વિવેકરૂપી વનમાંથી ભાવનારૂપી નદી કર્મકચરાને દૂર કરી દે છે. શાંતિ અને સુખને ઉત્પન્ન કરનારી, જેમ મોટા સમુદ્રમાંથી પાર જવા માટે જહાજની આવશ્યકતા હોય છે તેમ સંસારરૂપી સમુદ્રમાંથી પાર ઉતરવા માટે ભાવના મોટા જહાજ સમાન છે. ચંચલ હરણોને બંધનમાં લેવા માટે જાલની આવશ્યકતા છે તેમ ચંચલ ઇન્દ્રિયોરૂપી હરણોને બંધનમાં રાખવા માટે ભાવનારૂપી જાલ સર્વોત્તમ સાધન છે. ભાવનાને વજની ઉપમા આપીને કહ્યું કે જેમ જ મોટા પર્વતોને પણ ભેદી નાંખે છે તેમ કષાયરૂપી મોટા મોટા પર્વતોને પણ આ ભાવના રૂપી વજ અંતર્મુહૂર્તમાં ભેદી નાંખે છે. ભાવનાને ઘોડીની ઉપમા આપીને કહ્યું કે જેમ માર્ગ પાર કરવા માટે ઘોડીની આવશ્યકતા છે તેમ મોક્ષ માર્ગમાં ચાલવા માટે આ ભાવના રૂપી ઘોડી ઉત્તમોત્તમ સાધન છે. ll૮૭
93
