________________
મન્વય : સુગમ છે. શબ્દાર્થ (મો) ઈન્દ્રિયના સુખોને (કૃષ્ણમુનામો વિષમાન) કાળા સર્પની જેમ ભયંકર (વિવિત્વ) જાણીને (રચં) રાજ્યલક્ષ્મીને રનઃ સમિ) ધૂળ સમાન સમજીને (વધૂન) કુટુંબિજનોને (વલ્પનિવશ્વનાનિ) બંધનનું કારણ જાણીને (વિષયામં) ઇન્દ્રિય સમૂહને વિષાનોપમમ) વિષાક્ત ભોજન સમજીને (પૂત) ઐશ્વર્યને (મૂતિસહોર). રાખ સમાન સમજીને (સ્ત્રી) સ્ત્રીના સમૂહને (તત્ત) તિનકા સમાન સમજીને (તેષ) તે વિષયોમાં (કાવિક્ત) પ્રેમને (ત્યનન) છોડતો એવો (અનાવિલ) નિષ્પાપ અને (વિરક્તઃ) વિરક્ત ચિત્તવાળો (પુમાન) સાધક પુરુષ (મુક્તિ) મોક્ષને વિત્ત મતે) મેળવે છે. ૯૨. ભાવાર્થ : ઇન્દ્રિયોના સુખોને કાળા સર્પની જેમ ભયંકર જાણીને, રાજ્યલક્ષ્મીને ધૂળ સમાન સમજીને, સ્વજન સંબંધિયોને બંધનનું કારણ સમજીને, ઈન્દ્રિયસમૂહને વિષાક્ત ભોજન સમજીને, એશ્વર્યને રાખ સમાન સમજીને, તે વિષયોમાં જે આસક્તિ ભાવ છે તેને તજતો એવો નિષ્પાપ અને અનાસક્ત ચિત્તવાળો સાધક મોક્ષને મેળવે છે.al૯૨ા વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રી વૈરાગ્ય પ્રકરણના અંતિમ શ્લોકમાં સુખોપભોગની સામગ્રીની હેયતા દર્શાવતાં કહે છે કે – ઇન્દ્રિયોના સુખો કાળા સર્પની જેમ ભયંકર જાણીને, આમાં કેવળ સર્પની ઉપમા ન આપીને કૃષ્ણ સર્પની ઉપમા આપી છે તે ઇન્દ્રિય જનિત સુખો અત્યંત કષ્ટદાયક છે તે સમજાવવા માટે આપી છે. રાજ્યલક્ષ્મીને ધૂળ સમાન સમજીને, આમાં ચક્રવર્તીની ઋદ્ધિને પણ રસ્તાની ધૂળ સમાન સમજવાની વાત છે. સ્વજનવર્ગને બંધનનું કારણ સમજીને, વાસ્તવમાં સ્વજનોનો મોહ આત્માને ભવ વનમાં વધારે ભટકાવે છે. જન્મમરણના બંધનમાં જકડી રાખે છે. ઇન્દ્રિયોના સમૂહને વિષાક્ત (વિષયુક્ત) ભોજન સમાન સમજીને વિષાક્ત ભોજન માણસને તરત મારે છે. તેમ આ છૂટી મુકેલી ઇન્દ્રિયો ભાવ પ્રાણોનો નાશ કરે છે. ઐશ્વર્યાને રાખ સમાન સમજીને ઐશ્વર્યને કોલસાની રાખ સમાન દર્શાવીને એની હેયતા દર્શાવી છે. અને સ્ત્રીયોના સમૂહને તરણાતુલ્ય સમજીને ઘાસનું તણખલું રસ્તામાં ઉડતું હોય છે તેની પ્રત્યે આકર્ષણ હોય જ નહીં તેજ કારણથી સ્ત્રીને તણખલાની ઉપમા આપીને તેના પ્રત્યેના આકર્ષણને નામશેષ કરવાનું કહ્યું, તે પછી કહ્યું કે જે માણસો ઉપરના વિષયોમાં આસક્તિ ભાવને છોડીને નિષ્પાપ અને વિરક્ત ચિત્ત થઈને સાધના કરશે તેઓ મુક્તિને અતિ શીઘ્રતાથી પ્રાપ્ત કરશે. ૯રા હવે ૯૩માં શ્લોકમાં માનવજન્મના ફળને દર્શાવે છે –
છંદ્ર - ૩પનાતિવૃત્ત जिनेन्द्रपूजा गुरुपर्युपास्ति, सत्त्वानुकम्पाशुभपात्रदानम् ।
गुणानुरागः श्रुतिरागमस्य, नृजन्मवृक्षस्य फलान्यमूनि ॥१३॥ મન્વય : સુગમ છે.
98
