________________
એમ ભાવ ધર્મની મહત્તાને વિશેષ સ્પષ્ટ કરીને અંતિમ શ્લોકમાં કહે છે કે छंद - शिखरिणीवृत्त
धनं दत्तं वित्तं जिनवचनमभ्यस्तमखिलं, क्रियाकाण्डचण्डं रचितभवनौ सुप्तसकृत् ।
तपस्तीव्रं तप्तं चरणमपि जीर्णं चिरतरं,
न चेच्चित्ते भावस्तुषवपनवत्सर्वमफलम् ॥८॥
अन्वय : (यद्यपि मानवेन अस्मिन् जन्मेषु) धनं वित्तं दत्तं अखिलं जिनवचनम् अभ्यस्तं चण्डं क्रियाकाण्डं रचितं असकृत् अवनौ सुप्तं तीव्रं तपः तप्तम् चिरतरं चरणम् अपि जीर्णं चेत्चित्ते (यदि) भावः न सर्वम् तुषवपनवत् विफलम्। શબ્દાર્થ : (જો કે માનવે આ જન્મમાં) (ધનં વિત્ત) ઘણું ધન (વૃત્ત) દાનમાં આપ્યું (અહિતા) સર્વ (નિનવવનમ્) જિનશાસ્ત્રનો (અભ્યસ્ત) અભ્યાસ કર્યો (વળ્યું) અતિ ઉગ્ર (યિાાણ્ડ) ધર્મક્રિયાઓને (રવિત) પ્રાપ્ત કરી. (અસ્ત) ચિરકાળ સુધી ઘણાં સમય સુધી (અવનૌ સુપ્ત) ભૂમિ ૫૨ શયન કર્યું. (તીવ્ર) કઠિન (તપઃ) (તપ્તમ્) કર્યો. (વિરતર) ઘણા સમય સુધી (રામ્) ચારિત્રનું (નીf) પાલન કર્યું (શ્વેતા) પણ (વિત્તે) હૃદયમાં જો (માવઃ) ભાવના (ન) નથી તો તે (સર્વમ્) ઉપર કહેલી સર્વે વાતો (તુષવપનવત્) ખેતમાં કેવલ ઘાસ-ઉગાડવા સમાન (વિતમ્) નિષ્ફળ છે. ૮૮૫
ભાવાર્થ : જોકે આ ભવમાં માનવે ઘણું ધન દાનમાં આપ્યું હોય, સર્વ જિનાગમોનું અધ્યયન કર્યું હોય, અતિ ઉગ્ર ક્રિયાકાંડોને પ્રાપ્ત કર્યા હોય, લાંબા સમય સુધી ભૂમિ ઉ૫૨ શયન કર્યું હોય, કઠિન તપ કર્યો હોય, લાંબા સમય સુધી ચારિત્રનું પાલન કર્યું હોય પરતું જો હૃદયમાં શુદ્ધ ભાવના ન હોય તો ખેતરમાં ઉગાડેલ ઘાસ સમાન નિષ્ફળ છે.૮૮ વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રી ભાવધર્મની વ્યાખ્યાની પૂર્ણાહુતિ કરતાં કહે છે કે જેમ કોઈ વ્યક્તિ ખેત૨માં હળ ખેડે ખાતર નાખે પણ બીજના ઠેકાણે અનાજના છિલકા જ નાખે તો અનાજ ઉગવાના બદલે જેમ ઘાસ જ ઉગે તેમ જે આત્મા સાધનારૂપી ખેતરમાં ઘણું દાન આપે, સર્વ જિનાગમોનું અધ્યયન કરે, આકરી ક્રિયાઓ કરે, દીર્ઘકાલ સુધી ભૂમિ ઉપર સંથારો કરે. કઠિન તપશ્ચર્યાઓ કરે, લાંબા કાળ સુધી ચારિત્રનું પાલન કરે. એ સર્વે ક્રિયાઓ ભાવધર્મ વિના હોય ત્યારે બીજના સ્થાને છીલકા વાવ્યા એમ કહેવાય અને તેના ફળ રૂપે જે મોક્ષ મળવો જોઈએ તેના બદલે સાંસારિક સુખરૂપી ઘાસ મળીને તે ક્રિયાઓ સર્વે નિષ્ફળ જાય છે. એ માટે પ્રત્યેક ધર્મક્રિયામાં સાધકે ભાવધર્મને ઓળખી શુદ્ધ ભાવપૂર્વક આચરણા આચરવી જોઈએ.।।૮૮।।
હવે એકવીસમું વૈરાગ્ય પ્રકરણ ઉ૫૨ વ્યાખ્યા કરતાં કહે છે કે –
94
