________________
ભાવના પ્રકરણમ્
__ छंद - शार्दूलविक्रीडितवृत्त नीरागे तरुणी कटाक्षितमिव त्यागव्यपेत प्रभो
सेवाकष्टमिवोपरोपणमिवाम्भोजन्मनामश्मनि । विश्वग्वर्षमिवोषरक्षितितले दानार्हदर्चातपः
स्वाध्यायाध्ययनादि निष्फलमनुष्ठानं विना भावनाम् ॥८५॥ अन्वय : नीरागे तरुणी कटाक्षितमिव, त्यागव्यपेत प्रभोः सेवाकष्टं इव अश्मनि अम्भोजन्मनाम् उपरोपणं इव ऊषरक्षितितले विष्वग् वर्ष इव दान अर्हत् अर्चा तपः स्वाध्याय आदि अनुष्ठानं भावनाम् विना निष्फलम्। શબ્દાર્થ (નીરા) રાગરહિત પુરુષ પ્રત્યે (તપીટાક્ષિત રૂવ) તરુણી સ્ત્રીના કટાક્ષની જેમ (ત્યારે વ્યવેત પ્રમો) આપવામાં કૃપણ એવા સ્વામીની કરેલી (સેવા ઋષ્ટ રૂવ) નૌકરી કષ્ટની જેમ ( નિ) પત્થર ઉપર (મોન”નામ) કમલનો (ઉપરોપvi રૂવ) ઉગાડવાની જેમ (૩ષક્ષતિત) ઉષર ભૂમિ ઉપર (વિષ્યમ્ વર્ષ રૂવ) ચારે બાજુ થયેલી વર્ષની જેમ વાન તપઃ સ્વાધ્યાય અધ્યયન વિ) દાન આપવું, જિનપૂજન, તપ, સ્વાધ્યાય અધ્યયન આદિ કરવું અનુષ્ઠાનં) એ ક્રિયા (સર્વે) (મવિનામ્ વિના) શ્રદ્ધા ભક્તિ વગર નિષ્ણન) વ્યર્થ છે, નિષ્ફળ છે. ll૮પા ભાવાર્થ: રાગરહિત પુરુષ પ્રત્યે કરેલા તરૂણી સ્ત્રીના કટાક્ષની જેમ, આપવામાં કૃપણ એવા સ્વામીની સેવાના કષ્ટની જેમ, પત્થર ઉપર કમળના છોડને ઉગાડવાની ચેષ્ટાની જેમ, ઉષર ભૂમિ ઉપર થયેલ ચારે બાજુની વર્ષાની જેમ, દાન, જિનપૂજન, તપ, સ્વાધ્યાય, અધ્યયન આદિ અનુષ્ઠાન શ્રદ્ધાભક્તિ ભાવ વિના નિષ્ફળ છે. ll૮પી વિવેચન ગ્રન્થકારશ્રી ભાવના પ્રકરણના પ્રારંભના શ્લોકમાં ભાવનાની મહત્તા દર્શાવતાં ચાર ઉદાહરણો દાખલાઓ આપીને કહે છે – ભાવના વિના અનુષ્ઠાનો નિષ્ફળ છે. જેમ જિતેન્દ્રિય પુરુષની પાસે કામાસક્ત નવયૌવન નારી કટાક્ષ આદિ કરીને એને કામાતુર બનાવવા ઈચ્છે તો તેને જ નિરાશ થવું પડે છે. તે પુરુષ કદી વિષયની ઇચ્છાવાળો બને જ નહીં.
જેમ કૃપણ સ્વામીની સેવા કરનારને તે સ્વામી પગાર આદિ આપે નહિં ત્યારે નૌકરીની સેવા એને જ કષ્ટદાયક થાય છે. જેમ જલમાં ઉગનારા કમળોને પત્થર ઉપર ઉગાડવાની ઈચ્છાથી જે કોઈ પ્રયત્ન કરે તો તે તેનો પ્રયત્ન નિષ્ફળ જાય. જેમ ખારી જમીન ઉપર ઘાસ પણ ઉગે નહીં ત્યાં ગમે એટલો વરસાદ વરસે તો તે પણ નિષ્ફળ જ છે. તેમ દાન, તપ, જિનપૂજન, સ્વાધ્યાય, અધ્યયન આદિ સર્વે અનુષ્ઠાનો શ્રદ્ધાભક્તિ ભાવના વિના નિષ્ફળ જ છે. ll૮પી.
હવે બીજા શ્લોકમાં ભાવનાથી શું પ્રાપ્ત થાય તે દર્શાવતાં કહે છે કે –
