________________
अन्वय : तपः कल्पवृक्षः स्यात् (तस्य) सन्तोषः स्थूलमूलः प्रशमपरिकरः स्कन्धबन्धप्रपञ्चः पञ्चाक्षीरोधशाखः अभय स्फुरत् दलः शीलसम्पत्प्रवालः श्रद्धाम्भः पुर सेकात् विपुलकुल बलैश्वर्यः सौन्दर्यः भोगस्वर्गादि प्राप्ति पुष्पः (વં) શિવના શબ્દાર્થ (તપ: છત્પવૃક્ષ) તપરૂપ જે કલ્પવૃક્ષ છે તેને (સન્તોષ:) સંતોષરૂપી (શૂનમૂન:) મુખ્ય જડ છે. (પ્રથમપરિશ્વર) શાંતિના ઉપકરણ જે છે તે સર્વે ( વન્થ) મૂળ શાખા આદિનો (પ્રશ્ન:) વિસ્તાર છે. (પશ્ચાક્ષી) પાંચે ઈન્દ્રિયોને (રોધઃ) રોકવી તે જ (શારd:) તેની નાની મોટી ડાલિયો છે. (મય રતુ) અભયદાન આપવું એજ ઉગતા એવા (ઉત્તર) પત્રસમૂહ છે. (શીનસપૂત્વવા) શીલરૂપી જે સંપત્તિ તેજ નવા પત્રોનું ઉદ્ગમ સ્થાન છે. (શ્રદ્ધા) શ્રદ્ધારૂપ જે (શ્ન:પુર) જલના પ્રવાહથી (સેતુ) સીંચન કરવાથી (વિપુલત:) ઊંચ ગોત્રની પ્રાપ્તિ (7) બલ-શક્તિ (વર્ય) ઐશ્વર્ય (સૌન્દર્ય) સુંદરતા (મો) સંસારિક વિષયસુખોને ભોગવા (સ્વાતિપ્રાણિ પુષ્પ:) અને સ્વર્ગાદિની પ્રાપ્તિ થવી આદિ તેના પુષ્પ છે. અને (શિવ ) મોક્ષ રૂપી ઉત્તમ ફલને તે તપ રૂપી વૃક્ષ આપે છે. ll૮૪ ભાવાર્થ: તારૂપી જે કલ્પવૃક્ષ છે તેની મુખ્ય જડ સંતોષ છે. શાંતિના ઉપકરણ જે છે તે સર્વે તેનું મૂળ શાખા આદિનો વિસ્તાર છે. પાંચ ઇન્દ્રિયોને રોકવી તે તેની નાની મોટી ડાલિયો છે. દયાના અંકુરાથી અપાતું અભયદાન તે તેનો પત્રસમૂહ છે. શીલરૂપી સંપત્તિ તે નવા પત્રોનો ઉદ્ભવ છે. શ્રદ્ધારૂપી જલના સિંચનથી પ્રગટેલ ઊંચકુલ, બલ, ઐશ્વર્ય, સૌન્દર્ય, સાંસારિક સુખોપભોગ અને સ્વર્ગાદિની પ્રાપ્તિ એ સર્વે તેના પુષ્પ છે. અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ એ તેનું ફળ છે. l૮૪ વિવેચન ગ્રન્થકારશ્રીએ તપ પ્રકરણના અંતિમ શ્લોકમાં તપને એક કલ્પવૃક્ષની ઉપમાથી ઉપમિત કરીને તપ દ્વારા આંતરિક ગુણોના પ્રકટીકરણને દર્શાવતાં સંતોષને તારૂપી કલ્પવૃક્ષની મુખ્ય જડ બતાવીને એ સિદ્ધ કર્યું છે કે જ્યાં સંતોષ છે ત્યાં જ વાસ્તવિક તપ છે. સંતોષ વગરનો તપ એ જડ વગરના વૃક્ષ જેવો છે. જે ક્ષણ માત્રમાં વિનષ્ટ થવાનો છે. શાંતિના ગુણોને તે વૃક્ષના થડ અને મોટી શાખાઓનો વિસ્તાર કહ્યો. પાંચે ઈન્દ્રિયોના વિકારભાવને રોકવા તે નાની મોટી ડાલિયોને દર્શાવી છે. સ્કુરાયમાન થતું જે અભયદાન તેજ તે વૃક્ષનો પત્રસમૂહ છે. અને શીલ રૂપી સંપત્તિ તે નવા પત્રોનો ઉદ્ગમ કહ્યો છે. શ્રદ્ધારૂપી જલના સિંચનથી ઊંચ કુલ, બલ, ઐશવર્ય, સૌન્દર્ય, સંસારિક સુખોપભોગ સ્વર્ગાદિની પ્રાપ્તિ આદિ તે વૃક્ષના પુષ્પ છે અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થવી તે તેનું ફળ છે. ll૮૪
એ રીતે તપધર્મની મહત્તા દર્શાવીને હવે ભાવનાની મહત્તા દર્શાવતાં કહે છે કે
90.
