________________
छंद - शार्दूलविक्रीडितवृत्त कान्तारं न यथेतरो ज्वलयितुं दक्षो दवाग्निं विना,
दावाग्निं न यथापरः शमयितुं शक्तो विनाम्भोधरम् । निष्णातः पवनं विना निरसितुं नान्यो यथाम्भोधरम्,
· कर्मोघं तपसा विना किमपरो हन्तुं समर्थस्तथा ॥८३॥ अन्वय : यथा कान्तारं ज्वलयितुं दवाग्नि विना इतराः न दक्षः यथा दावाग्निः शमयितुं अम्भोधरम् विना अपरः शक्तः न, यथा अम्भोधरं निरसितुं पवनं विना अन्यः निष्णातः न, तथा कौघं तपसा विना अपरः हन्तुं किं समर्थं?। शार्थ : (यथा) ४ शत (कान्तारं) गलने (ज्वलयितुं) पाणमi (दवाग्नि विना)
वान विन। (इतराः) मीठ (न दक्षः) समर्थ नथी. (यथा) रीते (दावाग्नि) हावानसने (शमयितुं) जुवामा (अम्भोधरम् विना) पाहणोना विना (अपरः) की (शक्तः न) समर्थ नथी (यथा) . (अम्भोधरं) वाणामाने (निरसितुं) ६२ ४२१मा (पवनं विना) ५वन विना (अन्यः) ७ (निष्णातः न) यतुर नथी (तथा) तेभ (कर्मोघं)
समूडने (तपसा विना) त५ विन। (अपरः) बी पी (हन्तुं) न। ४२वामi (किं समर्थं) शुं समर्थ छ? अर्थात् जी ओ ना ना भाटे समर्थ नथी. ॥८॥ ભાવાર્થ : જે રીતે વનને બાળવા માટે દાવાનળ વિના કોઈ સમર્થ નથી, દાવાનળને બુઝાવવા માટે વાદળો વિના કોઈ સમર્થ નથી, વાદળાઓને વિખેરવા માટે પવન સિવાય કોઈ ચતર નથી તેમજ તપ વિના બીજા ધર્મો કર્મસમૂહને નાશ કરવા સમર્થ નથી.I૮૩ વિવેચન :ગ્રન્થકારશ્રી તપ ધર્મની મહત્તા દર્શાવતાં કહે છે કે – જંગલનો નાશ કરવા માટે સામાન્ય અગ્નિનું કામ નથી ત્યાં તો દાવાનળ જ ઉપયોગી છે. દાવાનળને બુઝાવવા માટે કુવા–સરોવર આદિનું અલ્પ જળ કામ ન આવે ત્યાં તો વાદળાઓ વરસે તો જ દાવાનળ શાંત થાય. અને એવા વાદળાઓને વિખેરવા માટે પંખાના પવન કામ ન આવે ત્યાં તો કુદરતના ઘરનો પ્રચંડ પવન જ તે વાદળાઓને વિખેરી શકે છે. તેમજ કર્મ સમૂહનો નાશ સામાન્ય બીજા ક્રિયાકાંડ રૂપી ધર્મથી ન થાય. તેના નાશ માટે તો ઉગ્ર તપારાધના જ સમર્થ છે. એમ તપારાધનાથી જ કર્મસમૂહનો નાશ થાય છે. l૮૩ો. હવે ચોથી ગાથામાં તપધર્મનું વિશેષ વર્ણન કરતાં કહે છે કે
छंद - स्रग्धरावृत्त सन्तोषः स्थूलमूलः प्रशमपरिकरःस्कन्धबन्धप्रपञ्चः, . पञ्चाक्षीरोधशाखः स्फुरदभयदलः शीलसम्पत्यवालः । श्रद्धाम्भः पूरसेकाद्विपुलकुलबलैश्वर्यसौन्दर्यभोगः
___ स्वर्गादिप्राप्ति पुष्पः शिवपदफलदः स्यात्तपः कल्पवृक्षः ॥८४॥ १. पादपोऽयम् पाठान्तर
89
