________________
गाहन्ते गहनं समुद्रमतनुक्लेशां कृषि कुर्वते; सेवन्ते कृपणं पतिं गजघटासङ्घट्टदुःसञ्चरं,
सर्पन्ति प्रधनं धनान्धितधियस्तल्लोभविस्फूर्जितम् ॥५७॥ अन्वय : धनान्धितधियः यत् दुर्गाम् अटवीं अटन्ति विकटं देशान्तरं क्रामन्ति गहनं समुद्रं गाहन्ते अतनुक्लेशां कृषि कुर्वते गजघटासङ्घट्टदुःसञ्चरम् कृपणं पतिं सेवन्ते तथा प्रधनं सर्पन्ति तत् लोभविस्फूर्जितम्।। શબ્દાર્થ (ધનOિધયઃ) ધનના લોભમાં આંધળી બુદ્ધિવાળા લોગ () કારણથી (૬) દુર્ગમ (કરવી) અટવીમાં-જંગલમાં (મતિ) ભ્રમણ કરે છે. (વિ) વિકટ (શાન્તર) દેશ-પરદેશમાં (ામંતિ) ઘૂમે છે. () ગહન (સમુદ્ર) સમુદ્રમાં (હો) પ્રવેશ કરે છે. (મતનુત્તેશાં) વધારે દુઃખદાયક (કૃષિ) ખેતીને (ઉર્વત) કરે છે ( નિધટાક્ષસશરમ્) હાથિયોની ભીડમાં ન જવા જેવા સ્થાનમાં (પ પતિ) કપણસ્વામીની પાસે જઈને પણ તેની (સેવન્ત) સેવા કરે છે (તથા) (vi) મૃત્યુને પણ (સર્પતિ) આલિંગન કરે છે, ભેટે છે (ત) તે સર્વે (તોપવિપૂર્તિત) લોભનું જ ફળ છે. પ૭ll ભાવાર્થઃ ધનાર્જનમાં આંધળી બુદ્ધિવાળા બનેલા લોગ જ કારણથી દુર્ગમ અટવીમાં ભમે છે. વિકટ દેશ-પરદેશમાં ઘૂમે છે, જાય છે. ગહન સમુદ્રમાં પ્રવેશ કરે છે. અતિ દુ:ખદાયક ખેતીને કરે છે. હાથિયોની ઘટાની ભીડમાં ન જવાય એવા કૃપણસ્વામીની પાસે જઈને તેની સેવા પણ કરે છે. અધિક તો શું મૃત્યુને પણ ભેટી જાય છે. મરણનેં શરણ બની જાય છે. આ સર્વે લોભ કષાયનું ફળ છે. પછી વિવેચનઃ ગ્રન્થકારશ્રી લોભ કષાય ત્યાગ પ્રકરણના પ્રારંભના શ્લોકમાં ધનલોભી જીવો શું શું કરે છે તે દર્શાવતાં થકાં કહે છે કે – લોભ કષાયને વશ પડેલાં જીવો ધન કમાવવા માટે પોતાની આંખો બંધ કરીને લોભની આંખથી જગતને જુએ છે, તેથી તેઓ લોભ રૂપી પિશાચની પૂર્તિ કરવા માટે દુર્ગમ અટવીઓમાં ભ્રમણ કરે છે. વિકટ માર્ગે દેશ-પ્રદેશ જાય છે. પૂર્વના યુગમાં સાર્થવાહો ધન કમાવવા માટે એવી એવી અટવિયોમાંથી પસાર થઈને પરદેશોમાં જતા અને ક્યારેક સાર્થ લૂંટાઈ જતો અને ભિખારી બનીને આવતા. આજે પણ ધન કમાવવામાં અંધ બનેલા માનવો (દાનવો) ધર્મ અને વ્યવહારથી વિરૂદ્ધ દેશોમાં જાય છે. સમુદ્ર માર્ગે મુસાફરી કરે છે. ક્યારેક વહાણ તુટી જાય છે. ડુબી જાય છે. વિમાન તૂટી પડે છે. બોમ્બ વિસ્ફોટ થાય છે. તો પણ લોભને વશ બધું કરે છે. વળી ગ્રન્થકારશ્રીએ કહ્યું કે અતિદુ:ખદાયક ખેતી કરે છે. પૂર્વના યુગમાં પણ ખેતી દુઃખદાયક દુઃખ ફળક હતી, હમણા તો ખેતીમાં અધિકાધિક હિંસાને સ્થાન આપીને વધારે દુઃખદાયક બનાવી દીધી છે. વળી કહ્યું કે હાથીયોના સમૂહ હોય ત્યાં જવું દુષ્કર છે અને તેમની પાસેથી મળવાનું કાંઈ નથી તેમ કૃપણ માલિકની પાસે તેની સેવા માટે રહીને ધન મેળવવું
61
