________________
ગ્રન્થકારશ્રીએ સજ્જન પુરુષોને ધન કમાવવા માટે પણ અન્યાય અનીતિનો સહારો લેવાનો નિષેધ કર્યો છે. વળી એક વાત સ્પષ્ટ થાય છે કે અન્યાય અનીતિથી ધનાર્જન કરનાર વ્યાપારી સજ્જન પુરુષની ગણત્રીમાં પણ નથી આવતો. II૬૩ગી
હવે ચોથા શ્લોકમાં સજ્જન પુરુષની આચરણા બતાવતાં કહે છે કે - छंद - शार्दूलविक्रीडितवृत्त
न ब्रूते परदूषणं परगुणं वक्त्यल्पमप्यन्वहं
1
सन्तोषं वहते परर्द्धिषु पराबाधासु धत्ते शुचम् । स्वश्लाघां न करोति नोज्झति नयं नौचित्यमुल्लङ्घयत्युक्तोऽप्यप्रियमक्षमां न रचयत्येतच्चरित्रं सताम् ॥ ६४ ॥ अन्वय : (यः) परदूषणं न ब्रूते (परंतु) अल्पं अपि परगुणं अन्वहं वक्ति परर्द्धिषु सन्तोषं वहते पराबाधासु शुचम् धत्ते स्वश्लाघां न करोति नयं नोज्झति औचित्यम् न उल्लङ्घयति अप्रियं उक्तः अपि अक्षमां न रचयति सताम् एतत् चरित्रम् । શબ્દાર્થ : (પરદૂષĪ) બીજાઓના દોષો (ન વ્રૂતે) બોલતા નથી પણ (અત્યં અપિ) થોડા પણ (પરશુળ) બીજાના ગુણોને જ (અન્નહં) રોજ (વિત) કહે છે બોલે છે (પરદ્ધિંતુ) બીજાની ૠદ્ધિ જોઈને (સન્તોષ) સંતોષને (વહતે) ધારણ કરે છે અને (પરાવાયાસુ) બીજાના દુ:ખોને જોઈને (શુત્તમ) શોકને (ધત્તે) ધારણ કરે છે. (સ્વશ્તામાં) સ્વપ્રશંસાને (ન રોતિ) કરતો નથી. (નયં) ન્યાયમાર્ગને (નોાતિ) છોડતો નથી. (ઔવિત્યમ્) ઉચિતતાનું (ન ઉલ્લંઘયતિ) ઉલ્લંઘન કરતો નથી. (અપ્રિય સન્તઃ સર્પિ) કોઈના દ્વારા કટુ વચન કહેવાયા છતાં (ગક્ષમાં) ક્રોધને નરપતિ) કરતો નથી (સતામ્) સત્પુરુષોનું સજ્જન પુરુષોનું (તત્) આજ (રિત્રમ્) ચરિત્ર છે આચરણ છે. II૬૪॥ ભાવાર્થ : જે બીજાના દૂષણ બોલતો નથી, બીજાના થોડા પણ ગુણને રોજ બોલે છે. બીજાની ઋદ્ધિને જોઈને સંતોષ ધારણ કરે છે, બીજાના દુઃખને જોઈને ચિંતા કરે છે, પોતાની પ્રશંસા કરતો નથી, ન્યાયમાર્ગને છોડતો નથી. ઉચિત આચરણનું ઉલ્લંઘન કરતો નથી, કોઈના કટુવચન સાંભળીને ક્રોધ કરતો નથી. સજ્જન પુરુષનું આ જ ચરિત્ર છે.૬૪॥
વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રીએ સજ્જન પ્રકરણના અંતિમ ચોથા શ્લોકમાં સજ્જન પુરુષોની આચરણાની સંક્ષેપમાં પણ મહત્વની વાતો કરી છે. તેમણે કહ્યું છે કે સજ્જન પુરુષ – (૧) બીજાના દોષોને બોલે નહીં.
(૨) બીજાના થોડા પણ ગુણને રોજ યાદ કરીને બોલે.
(૩) બીજાની ઋદ્ધિ જોઈને ઈર્ષ્યા ન કરે પણ સંતોષ ધારણ કરે.
ન
(૪) બીજાના દુઃખમાં દુખી થાય. (૫) આત્મ પ્રશંસા તો કરે જ નહીં.
68
