________________
अन्वय : हे मनुष्य! चेत् मौनम् धत्ताम् आगारं उज्झतु विधिप्रागल्भ्यम् अभ्यस्यता अन्तर्गणं अन्तः अस्तु आगमश्रमं उपादत्तां तपस तप्यताम् (परन्तु) श्रेयः पुञ्जनिकुञ्जभञ्जनमहावातं (इम) इन्द्रियव्रातं जेतुं न अवैति सर्वे भस्मनिहुतं जानीत। શબ્દાર્થ (વે) જો (મૌનમ) મૌનતાને (ધત્તામ) ધારણ કરો છો. ( ૪) ઘર (ઉજ્જૈતુ) છોડી દો છો, વિધિપ્રાગ્યમ્) ધર્મવિધિની ચતુરાઈને (કમ્યસ્થતા) સીખો છો (કન્તi) ગચ્છની અંદર (કસ્તુ) રહો (ગામશ્રમ) શાસ્ત્રાભ્યાસને (૩પત્તા) સાંભળો (તમ્) તપને (તતા) તપો (પરન્ત) (શ્રેયઃ પુનિવુમનમદાવાત) કલ્યાણના સમૂહરૂપી ઉદ્યાનને નષ્ટ કરવામાં મહાવાયુ સમાન (આ) (ન્દ્રિયવ્રાત) ઈન્દ્રિય સમૂહને (નેતું) જીતવાનું (મતિ) જાણતો નથી. તો પૂર્વની એ (સર્વે) સર્વે વાતો (કાર્યો) (મમ્મનિટુi) રાખમાં નાખેલી વસ્તુની જેમ નિષ્ફળ (નાની) જાણો. II૭૧ ભાવાર્થ હે મનુષ્ય! જે તમે મૌન વ્રતને ધારણ કરો, ઘરને છોડો, ધર્માચરણની વિધિમાં ચતુર બનો, ગચ્છમાં રહો, આગમવાણીનું શ્રવણ કરો, તપ તપો, પણ જો કલ્યાણ સમૂહરૂપી ઉદ્યાનને નષ્ટ કરવામાં આંધીના સમાન ઇન્દ્રિયસમૂહને જીતવાનું નથી જાણતા તો પૂર્વના મૌનવ્રત લેવા આદિની વાતો રાખમાં કરેલા હોમ જેવી નિષ્ફળ જાણવી. ૭૧. વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રી ઇન્દ્રિયોને નિયંત્રણમાં રાખવા માટે હિતોપદેશ આપતાં થકાં કહે છે કે “હે સાધક! તું મૌન રહે, ઘર છોડીને સન્યાસી બને, ધર્માચરણની વિધિને પૂર્ણ રીતે શીખી લે, ગુરૂકુળવાસમાં જ રહે, જિનવાણીનું શ્રવણ કરે અને તપ તપે એ પ્રમાણે અનેક પ્રકારના ધર્માનુષ્ઠાન કરે છતાં જો ઇન્દ્રિયોનો સમૂહ જે કલ્યાણકારી સર્વે કાર્યોને પલભરમાં વિનષ્ટ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. તેને જીતવાની કળા નથી જાણતો તો એ તારી ધર્મારાધના જેમ કોઈ કોલસાની રાખમાં હોમ માટેના પદાર્થોને નાખે તો તે નિષ્ફળ જાય છે તેમ ઇન્દ્રિયોના સમૂહના વિકાર ભાવરૂપી રાખમાં ધર્મારાધના નિષ્ફળ જાય છે. તેથી સર્વપ્રથમ સર્વે ઇન્દ્રિયોના વિકાર ભાવોને જીતવાનો પુરુષાર્થ કરવો. ૭૧||
- હવે ચોથા શ્લોકમાં ઇન્દ્રિય સમૂહને ન જીતવાથી સાધકનું કઈ રીતે અકલ્યાણ જ છે તે દર્શાવતાં કહે છે કે –
छंद - शार्दूलविक्रीडितवृत्त धर्मध्वंसधुरीणमभ्रमरसावारीणमापत्यथा
लङ्कर्मीणमशर्मनिर्मितकलापारीणमेकान्ततः । सर्वान्नीनमनात्मनीनमनयात्यन्तीनमिष्टेयथा
___ कामीनं कुपथाध्वनीनमजयन्नक्षौधमक्षेमभाक् ॥७२॥ अन्वयः धर्मध्वंसधूरीणं अभ्रमरसावारीणं आपत् प्रथालङ्कर्मीणं अशर्मनिर्मितकलापारीणं एकान्ततः सर्वान्नीनं अनात्मनीनं अनयात्यन्तीनं इष्टे यथा कामीनं कुपथाध्वनीनं, अक्षौघं न अजयत् (सः) नितरां अक्षेमभा।
