________________
શબ્દાર્થ (ધર્મઘ્નપૂરીvi) ધર્મનો નાશ કરવામાં મુખ્ય સૂત્રધારસાવારી ) સત્યજ્ઞાનને ઢાંકવાવાળા (કાવત્ પ્રથાર્થીઓi) વિપદાઓને વિસ્તારનાર (શર્મ નિર્મિત
નાપારીvi) અકલ્યાણ કરનાર કલાઓમાં પ્રવીણ (ાન્તતઃ સર્વાન્નીન) એકાંત સર્વ ગુમાવનાર (મનાત્મનીન) આત્માનું અકલ્યાણ કરનાર (મનયાત્યન્તીન) અનીતિનો પક્ષ લેનાર (ષે યથાશમીન) સ્વચ્છંદતાપૂર્વક વિહાર કરનાર (પથધ્વનીન) કુમાર્ગ પર ઉન્માર્ગ પર ચાલનાર (એવા) (બક્ષીપં) ઇન્દ્રિયના સમૂહને જો ( મનય) નથી જીત્યો તો (સઃ) તે ઇન્દ્રિયો (નિતરાં) સદા (ગક્ષેમમાફ) આપણું અહિત કરનાર જ છે. I૭૨ ભાવાર્થ: ધર્માચરણનો નાશ કરવામાં પ્રધાન, સત્ય જ્ઞાનને ઢાંકનાર, વિપદાઓને વિસ્તારનાર, અકલ્યાણ કરવાની કળામાં પ્રવીણ એકાંતે સર્વસ્વ ગુમાવનાર, આત્માનું અકલ્યાણ કરનાર, અનીતિનો પક્ષપાત કરનાર, સ્વચ્છેદ વિહાર કરનાર, ઉન્માર્ગ પર ચાલનાર, એવો આ ઇન્દ્રિયનો સમૂહ જો ન જીત્યો તો તે સદા નિયમો આપણું અહિત જ કરનાર છે. Iછરા વિવેચન ગ્રન્થકારશ્રી ઇન્દ્રિય સમૂહ જીતવાના પ્રકરણની ચોથી ગાથામાં ઇન્દ્રિયોના સમૂહને ન જીતવાથી તે શું શું નુકશાન કરીને આપણું અહિત કરે છે તે દર્શાવે છે.
આપણે ધર્માચરણ કરતાં હોઈએ પણ ન જીતાએલી આ ઇન્દ્રિયો એ ધર્માચરણનો નાશ કરી નાખે છે. આત્માના સત્ય જ્ઞાનને આચ્છાદિત કરી દે છે. જે ઇન્દ્રિયોનો ગુલામ બને છે તેને સત્યાસત્યનું ભાન રહેતું નથી. ઇન્દ્રિયોના કથનાનુસાર ચાલનાર વિપદાઓને વિસ્તાર છે. આ ઇન્દ્રિયો ઉપર કાબુ ન હોય તો એ અકલ્યાણ કરવાની કલામાં પ્રવીણ છે, આત્માને નરક ગતિનાં દળીયાં બંધાવીને પણ એ આનંદ મનાવડાવે છે. આત્માએ ભેગી કરેલી પુણ્યની મુડીને ક્ષણભરમાં નષ્ટ કરાવે છે તેથી કહ્યું સર્વસ્વ ગુમાવનાર આત્માનું અકલ્યાણ કરનાર જ છે. ઇન્દ્રિયોના દાસ માનવો સદા. અન્યાય માર્ગના પક્ષધર જ હોય છે અને તેઓ કોઈની આજ્ઞા માને નહીં તે તો સ્વચ્છેદ થઈને જ વિચરે તેથી ઉન્માર્ગ પર જ ચાલે છે. આવી તે નહીં જીતાએલી ઇન્દ્રિયો આત્માનું અહિત જ કરનાર છે.I૭૨. હવે લક્ષ્મી સ્વભાવ પ્રકરણનું વિવરણ દર્શાવતાં કહે છે કે –
લક્ષ્મી સ્વભાવ પ્રકરણમ્
छंद - शार्दूलविक्रीडितवृत्त निम्नं गच्छति निम्नगेव नितरां निद्रेव विष्कंभते,
__ चैतन्यं मदिरेव पुष्यति मदं धूम्येव थत्तेन्थताम् । चापल्यं चपलेव चुम्बति दवज्वालेव तृष्णां नय- .
त्युल्लासं कुलटाङ्गनेव कमला स्वैरं परिभ्राम्यति ॥७३॥ . अन्वय : कमला निम्नगा इव निम्नं गच्छति, नितरां निद्रा इव चैतन्यं विष्कंभते मदिरा इव मदं पुष्यति धूम्या इव अन्धताम् धत्ते चपला इव चापल्यं चुम्बति
: 77
