________________
આ ધનને ધિક્કાર પાત્ર દર્શાવીને ધનલોભથી આત્માને મુક્ત રહેવાનો સંદેશ આપ્યો છે.I૭૪
હવે ત્રીજા શ્લોકમાં ધનલોભી આત્મા ધન મેળવવા શું શું કરે છે તે સંક્ષેપમાં દર્શાવતાં થકાં કહે છે કે –
છંદ્ર - શાલ્વિક્રીડિતવૃત્ત नीचस्यापि चिरं चटूनि रचयन्त्यायान्ति नीचैर्नतिं,
शत्रोरप्य गुणात्मनोऽपि विदधत्युच्चैः गुणोत्कीर्तनम् । - નિર્વેઢ - વિક્તિ વિશિષ્ટતજ્ઞથાપિ સેવાને,
कष्टं किं न मनस्विनोऽपि मनुजाः कुर्वन्ति वित्तार्थिनः ॥७५॥ अन्वय : वित्तार्थिनः मनस्विनः मनुजाः अपि किं कष्टं न कुर्वन्ति नीचस्य अपि चिरं चटूनि रचयन्ति नीचैः नतिं आयान्ति शत्रोः अपि अगुणात्मनः अपि गुणोत्कीर्तनम् उच्चैः विद्धति अकृतज्ञस्य सेवाक्रमे किञ्चित् अपि निर्वेदं न विदन्ति। શબ્દાર્થ : (વિરાર્થનઃ) ધનની ઇચ્છાવાળો (મનસ્વિનઃ પ) બુદ્ધિવાન (મનુના) માનવો () પણ હિંઋષ્ટ) શું શું કષ્ટકારી કાર્ય (ન કર્વત્તિ) કરતાં નથી? અર્થાત્ સર્વ કષ્ટકારી કાર્યો કરે છે. જેમ કે (નીવસ્ય પિ) નીચ પ્રકૃતિના માણસોની પણ વિર) ઘણા સમય સુધી (વટૂનિ) ખોટા પ્રશંસાત્મક વાક્યોં વડે (રવયન્તિ) સ્તુતિ કરે છે. (નીર્વઃ) નીચા નમીને (ત્તિ) નમસ્કાર (આયાત્તિ) કરે છે. (શત્રોઃ પિ) પોતાનું અહિતકર્તા હોય તો પણ (મુIત્મનઃ) દુર્ગુણી હોય તો પણ તેના ગુણોત્કીર્તનમ્) ગુણોની પ્રશંસા (વૈ) જોરથી (વિદ્ધતિ) કરે છે. અને (તજ્ઞJ) કરેલા ઉપકારને ભૂલી જનારની (સેવા મે) સેવા કરવામાં વિત) થોડું (પ) પણ નિર્વ૬) દુઃખને (ન વિન્તિ) જાણતા નથી. ૭પી ભાવાર્થ : પોતે પોતાને બુદ્ધિશાળી માનતા હોય એવા માનવો પણ ધનની ઈચ્છા વાળા થઈને ક્યા કષ્ટો નથી ભોગવતા? અર્થાત્ સર્વ પ્રકારના કષ્ટો ભોગવે છે. જેમ કે નીચ પ્રકૃતિના માણસોની ઘણા સમય સુધી ખોટા પ્રશંસાત્મક વાક્યો વડે સ્તુતિ કરે છે. ઘણા સમય સુધી નીચ પુરુષોને નીચા નમી-નમીને નમસ્કાર કરે છે. શત્રુના અને દુર્ગણિયોના પણ ગુણગાન જોરજોરથી ગાય છે. અકૃતજ્ઞની સેવા કરવામાં પણ તે દુઃખ જોતા નથી.૭પા વિવેચન ગ્રન્થકારશ્રી ત્રીજા શ્લોકમાં ધન મેળવવા માટે માનવ શું શું કષ્ટો દુઃખો ભોગવે છે તેનું સંક્ષિપ્ત વિવેચન કરે છે. પાંચ માણસોમાં પોતાને પ્રવીણ માનતો માનવ ધનના માટે નીચ પુરુષની ચાટું વાક્યો વડે પ્રશંસા કરે છે. તેને ઝુકી-ઝુકીને નીચો નમીને નમસ્કાર કરે છે. શત્રુ અને દુર્ગુણીઓની પણ એમનામાં ગુણો ન હોય તો પણ એમના ગુણોની જોર-જોરથી પ્રશંસા કરે છે. અકૃતજ્ઞ માનવોની પણ સેવા કરવામાં રચ્યો પચ્યો
80
.
