________________
રહે છે. તેનું તેને દુઃખ પણ લાગતું નથી. I૭પો.
હવે ચોથા શ્લોકમાં લક્ષ્મીને શુભ કાર્યોમાં લગાવવા માટે ઉપદેશ આપતા કહે છે
છંદ્ર – શાર્દૂત્વવિદિતવૃત્ત लक्ष्मीः सर्पति नीचमर्णवपयः सङ्गादिवाम्भोजिनी- .
संसर्गादिव कण्टकाकुलपदा न क्वापि धत्ते पदम् चैतन्यं विषसन्निधेरिवनृणामुज्जासयत्यञ्जसा,
धर्मस्थाननियोजनेन गुणिभिर्गाह्यं तदस्याः फलम् ॥७६॥ अन्वय : अर्णवपयःसङ्गात् इव लक्ष्मीः नीचं सर्पति (तथा) अम्भोजिनी संसर्गात् इव कण्टकाकुलपदा क्व अपि पदम् न धत्ते (एवं) विषसन्निधेः इव नृणां चैतन्यं अञ्जसा उज्जासयति तत् गुणिभिः धर्मस्थाने नियोजनेन अस्याः फलं ग्राह्यम्। શબ્દાર્થ : (અવયઃ સતિ) સમુદ્રના જલના સંસર્ગથી જ (ફવ) જાણો કે (ની) લક્ષ્મી (નીવં) નીચની પાસે (સર્પતિ) સરકે છે. જાય છે. (અને) (મોનિની સંસત) કમલિનીની સંગતથી જ (વ) જાણે (ટાપવા) કાંટાઓથી વ્યાપેલા પગવાળી થઈને ( પિ) કયાંય પણ (પત્રમ) પૈરને (ન ધરે) મુકતી નથી. (વં) વિષસન્ન છેઃ રૂવ) વિષના સંપર્કની જેમ (નૃપI) માનવોના (જૈતન્ય) જ્ઞાનને (મસા) શીઘ (૩જ્ઞાતિ) નષ્ટ કરી દે છે. (તત) તે કારણથી (મિ) ગુણવાન આત્માઓએ (ધર્મસ્થાને નિયોગનેન) ધર્મકાર્યોમાં લગાવીને ખર્ચ કરીને (મસ્યા:) આ લક્ષ્મીના (7) લાભને (ગ્રાહ્યમ્) લઈ લેવો જોઈએ. /૭૬ll ભાવાર્થ : સમુદ્રના જલની સંગતથી જ જાણે કે લક્ષ્મી નીચ પુરુષોની પાસે જાય છે. કમલિનીના સંગથી જ જાણે કે કાંટાઓથી વ્યાપ્ત પગવાળી થઈને ક્યાંય પણ પોતાના પગને સ્થિરતાથી મુકતી નથી. વિષના સંગની જેમ માનવોના જ્ઞાનગુણને જલ્દીથી નષ્ટ કરી દે છે. આ કારણોથી ગુણવાન આત્માઓએ આ લક્ષ્મીને ધર્મકાર્યોમાં ખર્ચ કરીને લક્ષ્મીના ફળને લઈ લેવું જોઈએ. ૭૬ો. વિવેચન ગ્રન્થકારશ્રી આ ચોથા શ્લોકમાં ફરમાવે છે કે જેમ જલનો સ્વભાવ જ નીચે સરકવાનો છે તેમ લક્ષ્મી પણ વધારે પ્રમાણમાં નીચ બુદ્ધિવાળાઓની પાસે નીચ જાતિવાળાની પાસે સરકે છે. જેમ કાંટાઓથી વ્યાપ્ત પગ થઈ જાય તો તે આત્મા પોતાના પગને કયાંય પણ સ્થિરતાથી મૂકી શકતો નથી તેમ લક્ષ્મી કમળ ઉપર રહેનારી તેના પગ કયાંય સ્થિરતાથી રહેતા નથી. અર્થાત્ કયાંય સ્થિર થઈને રહી શકતી નથી. તેથી જ તો તેને હાથીના કર્ણની ઉપમા પણ આપી છે. જેમ વિષ દ્રવ્ય પ્રાણોનું હરણ કરે છે તેમ લક્ષ્મી માનવના ભાવ પ્રાણો જે જ્ઞાન-દર્શનગુણ છે તેનું હરણ કરી લે છે. અર્થાત્ લક્ષ્મી આવી કે માનવીના જ્ઞાનાદિ ગુણો લુપ્ત થવા માંડે છે. આવી રીતનો લક્ષ્મીનો સ્વભાવ જ્ઞાન દ્વારા
81
